Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi)
advertisement
Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) Prof. Dr. Nurettin Bilici Hacettepe Üniversitesi, İİBF Mali Hukuk ABD Başkanı VERGİ HUKUKU GENEL HÜKÜMLER TÜRK VERGİ SİSTEMİ Güncelleştirilmiş ve Geliştirilmiş 24. Bası Ankara, 2010 FOTOKOPİ KİTABI ÖLDÜRÜR! 1000 adet basılmış olan bir kitap, eğer 2000 adet basılmış olsa %20, 3000 adet basılmış olsa %30 daha düşük bir fiyatla satışa sunulabilecektir. Çeşitli nedenlerle kitabın korsan fotokopisini çeken ve çektirenler, sadece suç işlemekle kalmıyorlar, aynı zamanda ülkemizin kültürel ve bilimsel gelişimini de ciddi bir şekilde baltalıyorlar. Eğer gerçekten ülkemizde bilim ve kültürün gelişmesini ve kitapların ucuzlamasını istiyorsak, buna hepimiz katkıda bulunmalıyız. [email protected] Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) Prof. Dr. Nurettin Bilici Hukuk Kitapları Dizisi: 649 ISBN 978-975-02-1208-6 Yirmi Dördüncü Bası: Mart - 2010 (1. Bası, Ekim 1999) © Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0–312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0–312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli – İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 / [email protected] Web Adresi: www.seckin.com.tr, E–posta: [email protected] Baskı: Sözkesen Matbaacılık, Tel: (0–312) 395 21 10 Kardeşim Refiğin Aziz Hatırasına... Özverileri İçin Eşim Leonor'a ve Kızım Nurben'e Bana Anlatırsanız UNUTURUM Bana Gösterirseniz HATIRLAYABİLİRİM Beni Dahil Ederseniz ANLARIM Çin Atasözü Önsöz Vergi kavramı; devletin, kamu giderlerini karşılamak üzere, egemenlik gücüne dayanarak, zora dayalı olarak tek taraflı belirlediği ve somut karşılığı olmayan parasal ödemeleri ifade eder. Vergi hukuku da devlet ile mükellef arasında kurulan bu vergi ilişkisinin hukuki dayanaklarını inceler. Hukuk bilimi içindeki dallardan bir tanesi olan vergi hukuku kendi içinde genel vergi hukuku ve özel vergi hukuku şeklinde bir sınıflamaya tabi tutulmaktadır. Genel vergi hukuku içinde vergi hukukunun genel ilkeleri, özel vergi hukuku içinde ise Türk vergi sistemi incelenmektedir. Bu çalışmada da, konuların incelenmesi adı geçen sınıflamaya uygun olarak iki kısımda yapılmaktadır. Birinci kısım konuları; vergi hukukuna giriş, verginin tarafları, vergilendirme süreci, mükellefin ödevleri (vergi denetimi ve vergi hukukunda süreler konuları ile birlikte), vergi suç ve cezaları, vergi alacağının güvence altına alınması, vergi borcunu veya cezaları sona erdiren veya hafifleten nedenler ve vergi uyuşmazlıkları konuları olmak üzere sekiz bölümde incelenmektedir. İkinci kısımda Türk vergi sistemi içinde yer alan vergiler; gelir üzerinden alınan vergiler (gelir vergisi ve kurumlar vergisi olmak üzere iki bölüm), harcamalar üzerinden alınan vergiler (katma değer vergisi ve diğer harcama vergileri olmak üzere iki bölüm) ve servet üzerinden alınan vergiler (tek bölüm) üçlü ayırımı altında incelenmektedir. Bölüm sonlarına o bölümle ilgili sorular konulmuştur. Bu sorulardan bazılarının olası yanıtları kitabın sonundaki Ek 1’de yer almaktadır. Yanıtlara bakılmadan önce; soruların bizzat cevaplanmasına çalışılması, yanıtlara daha sonra kontrol amacıyla bakılması, bu uygulamanın yararını artıracaktır. Ayrıca kitabın sonuna okuyucunun kendisini kontrol edebilmesi ve okul sonrası çeşitli sınavlara hazırlanabilmesi düşüncesi ile test soruları ilave edilmiştir. Çalışmada, vergi hukukunun ana hatları üzerinde durulmuş, zaman zaman detayların yer aldığı yasa maddelerine atıf yapılması ile yetinilmiştir. Bu açıdan, kitabın okunması esnasında temel vergi yasalarının da birlikte bulundurulması; gerektiğinde bu ayrıntılara bakılabilmesini sağlayacaktır. Bu husus, vergi hukukunun en önemli kaynağını oluşturan vergi yasalarını kullanma alışkanlığının kazanılmasına da yardımcı olacaktır. Kitabın bir başka özelliği de; dipnot kullanımına, alışılmış olandan daha fazla yer vermiş olmasıdır. Bu gereksinim, hayli karışık bir görünüm arz eden vergi hukuku konularının izahında, belli bir akıcılığın sağlanması düşüncesinden kaynaklanmıştır. Bu yöntem aynı zamanda, ayrıntılara girmek istemeyen okuyucular için de kolaylık sağlayacaktır. Diğer taraftan yine aynı düşüncelerle ilk kez yirmi birinci baskıda, kitabın içinde yer alan rakama dayalı bilgilerin atıf yapılmak suretiyle EK’ler kısmına taşınması yoluna gidilmiştir. 12 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) Kitabın on yıl gibi bir süre içinde yirmi dördüncü baskıya ulaşması, meslektaşlarımın ve öğrencilerimin katkısı sayesinde olmuştur. Burada onlara teşekkür borcumu yerine getirmek istiyorum. Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Burçin Yereli, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gürsel Kaplan, Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Neslihan Coşkun, Pamukkale Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. İbrahim Organ, Hacettepe Üniversitesi Maliye Bölümü Araştırma Görevlisi İbrahim Nihat Bayar ve Oytun Canyaş, Ankara Barosu avukatlarından Av. Adem Bilici, TCMB Denetim Genel Müdürü Bilal San, Danıştay Tetkik Hakimi Dr. Fikret Erkan, Maliye Bakanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Erol Öz ve öğrencilerimden Caner Acar, Rukiye Akgül, Uğur Taştan’ın isimlerini özellikle anmak istiyorum. Ayrıca kitabın basımını titiz bir şekilde gerçekleştiren Seçkin Yayıncılık ailesine de teşekkür ediyorum. Kitabın yeni baskısının öğrencilere ve diğer okuyuculara yararlı olması dileğiyle. Prof. Dr. Nurettin Bilici [email protected] Or-An, Mart 2010 İçindekiler Önsöz .................................................................................................................... 11 Kısaltmalar ........................................................................................................... 27 Şemalar ve Tablolar Listesi.................................................................................. 29 Birinci Kısım GENEL HÜKÜMLER Birinci Bölüm VERGİ HUKUKUNA GİRİŞ I. VERGİ HUKUKUNUN HUKUK BÜTÜNÜ İÇİNDEKİ YERİ, KONUSU, DALLARI VE TANIMI ......................................................................................... 33 1. Vergi Hukukunun Hukuk Bütünü İçindeki Yeri, Konusu ........................................ 33 2. Vergi Hukukunun Dalları ........................................................................................ 35 3. Vergi Hukukunun Tanımı ........................................................................................ 36 II. VERGİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI ................................................................. 36 1. Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları..................................... 37 A. Anayasa ........................................................................................................................ 37 B. Uluslararası Vergi Anlaşmaları....................................................................................... 38 C. Kanun ............................................................................................................................ 39 2. Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları .................................... 39 A. Kanun Hükmünde Kararnameler .................................................................................... 39 B. Bakanlar Kurulu Kararları (veya Bakanlar Kurulu Kararnameleri) .................................... 40 C. Tüzükler ......................................................................................................................... 41 D. Yönetmelikler ................................................................................................................ 41 E. Genel Tebliğler ............................................................................................................... 41 F. Muktezalar (Özelgeler), Sirkülerler, Genelgeler ve Genel Yazılar ..................................... 42 3. Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları ......................................... 43 A. Anayasa Mahkemesi Kararları....................................................................................... 43 B. Danıştay İçtihadı Birleştirme Kararları ........................................................................... 43 C. Diğer Yargı Kararları....................................................................................................... 43 4. Diğer Kaynaklar ...................................................................................................... 44 14 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) III. VERGİ KANUNLARININ ZAMAN, YER VE ANLAM BAKIMINDAN UYGULANMASI ............................................................................................... 44 1. Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması ............................................ 44 2. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması ................................................. 45 3. Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması (Vergi Hukukunda Yorum) .......... 45 BİRİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .................................................................... 47 İkinci Bölüm VERGİNİN TARAFLARI (VERGİ İDARESİ, MÜKELLEF, SORUMLU) I. VERGİ İDARESİ .................................................................................................. 49 1. İdari Teşkilat .......................................................................................................... 49 2. Denetim Birimleri ................................................................................................... 50 3. Takdir Komisyonları ............................................................................................... 51 II. VERGİ BORÇLUSU (MÜKELLEF) ....................................................................... 51 III. VERGİ SORUMLUSU ....................................................................................... 52 1. Vergi Kesenlerin Sorumluluğu ............................................................................... 53 2. Temsilcinin Vergiyle İlgili Sorumluluğu ................................................................. 53 A. Kanuni Temsil................................................................................................................ 53 a. Gerçek Kişilerde Kanuni Temsil .........................................................................................54 b. Tüzel Kişilerde Kanuni Temsil ............................................................................................54 B. İradi Temsil ................................................................................................................... 56 3. Diğer Sorumluluk Türleri ........................................................................................ 56 A. Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu................................................................................ 57 B. Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumluluğu ............................................................................................. 57 C. Özel Tüketim Vergisi ve Veraset ve İntikal Vergisinde Sorumluluk ................................. 58 D. Ölenin Vergi Borçlarından Mirasçıların Sorumluluğu ...................................................... 58 İKİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR ...................................................................... 60 Üçüncü Bölüm VERGİLENDİRME SÜRECİ I. VERGİLENDİRME SÜRECİNİN BAŞLANGICI: VERGİYİ DOĞURAN OLAY ......... 61 II. VERGİNİN TARHI.............................................................................................. 62 1. Tanım ...................................................................................................................... 62 İçindekiler 15 2. Beyan Üzerine Tarh ................................................................................................ 63 3. Vergi İdaresi Tarafından Tek Taraflı Gerçekleştirilen Tarh ................................... 63 A. Re’sen Vergi Tarhı ......................................................................................................... 64 B. İkmalen Vergi Tarhı ....................................................................................................... 65 C. İdarece Tarh .................................................................................................................. 65 D. Diğer Durumlar .............................................................................................................. 66 III. VERGİNİN TEBLİĞİ .......................................................................................... 66 IV. VERGİNİN TAHAKKUKU .................................................................................. 68 V. VERGİNİN TAHSİLİ ........................................................................................... 70 ÜÇÜNCÜ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .................................................................. 72 Dördüncü Bölüm MÜKELLEFİN ÖDEVLERİ, VERGİ DENETİMİ, SÜRELER I. MÜKELLEFİN ÖDEVLERİ.................................................................................... 73 II. VERGİ İDARESİNİN MÜKELLEFİN ÖDEVLERE UYUP UYMADIĞINI DENETLEMESİ (YOKLAMA, VERGİ İNCELEMESİ, ARAMA, BİLGİ TOPLAMA) .. 76 III. VERGİ HUKUKUNDA SÜRELER ....................................................................... 78 1. Sürelerin Sınıflandırılması...................................................................................... 79 A. Yargısal Süreler ............................................................................................................. 79 B. İdari Süreler ................................................................................................................... 79 C. Diğer Süreler ................................................................................................................. 80 2. Sürelerin Hesaplanması ......................................................................................... 80 3. Sürelerin Uzaması .................................................................................................. 81 A. Mücbir Sebep ve Zor Durum Halinde Sürelerin Uzaması ............................................... 81 B. Ölüm Halinde Sürelerin Uzaması.................................................................................... 82 DÖRDÜNCÜ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR ............................................................. 83 Beşinci Bölüm VERGİ SUÇ VE CEZALARI I. VERGİ İDARESİ TARAFINDAN CEZALANDIRILAN SUÇLAR VE CEZALARI...... 85 1. Vergi Ziyaı Suçu ..................................................................................................... 85 A. Tanım ............................................................................................................................ 86 B. Vergi Ziyaı Suçunun Cezası ........................................................................................... 86 2. Usulsüzlük Suçları.................................................................................................. 87 A. Genel Usulsüzlük Suçları ............................................................................................... 87 16 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) a. 1. Derece Genel Usulsüzlük Suçları ...................................................................................87 b. 2. Derece Genel Usulsüzlük Suçları ...................................................................................88 c. Genel Usulsüzlük Suçlarına Verilen Cezalar........................................................................88 B. Özel Usulsüzlük Suçları .................................................................................................. 89 a. Fatura, Serbest Meslek Makbuzu, Gider Pusulası ve Müstahsil Makbuzunun Verilmemesi, Alınmaması (VUK m. 353, b. 1). ...................................................................89 b. Perakende Satış Fişi, Ödeme Kaydedici Cihazla Verilen Fiş, Giriş ve Yolcu Taşıma Bileti Gibi Diğer Belgelerin Düzenlenmemesi, Bulundurulmaması (VUK m. 353, b. 2). .....................89 c. Diğer Özel Usulsüzlük Suçları ............................................................................................90 d. VUK m. 232/1-5’te Sayılanlar Dışında Kalanların (Tüketicilerin) Belge Almaması (VUK m. 353, b. 3) .............................................................................................................90 II. CEZA MAHKEMELERİ TARAFINDAN YARGILANAN VERGİ SUÇLARI ............ 91 1. Kaçakçılık ............................................................................................................... 91 A. Kaçakçılık Suçunun Özellikleri ....................................................................................... 92 B. 18 Aydan 3 Yıla Kadar Hapis Cezasını Gerektiren Kaçakçılık Suçları .............................. 92 C. 2 Yıldan 5 Yıla Kadar Hapis Cezasını Gerektiren Kaçakçılık Suçları................................. 93 D. Kaçakçılık Cezasına İlave Olarak Vergi Ziyaı Cezasının da Uygulanması ........................ 93 2. Vergi Mahremiyetini İhlal....................................................................................... 94 3. Mükellefin Özel İşlerini Yapma .............................................................................. 94 III. CEZALARLA İLGİLİ ORTAK KURALLAR ........................................................... 95 1. Cezanın Kesilmediği veya Azaldığı Durumlar ........................................................ 95 A. Pişmanlık ...................................................................................................................... 95 B. Yanılma, Mücbir Neden ................................................................................................. 96 C. Cezalarda İndirim ........................................................................................................... 96 D. Suçun Zamanaşımına Uğraması .................................................................................... 97 2. Cezanın Artırıldığı Durum (Tekerrür) ..................................................................... 97 3. Kaçakçılık Suçuna İştirak Edenlerin Cezalandırılması .......................................... 97 4. Birden Fazla Suç İşlenmesi Durumunda Ceza Uygulaması ................................... 98 A. Tek Bir Fiil ile Birden Fazla Vergi Suçu İşlenmesi Durumu ............................................. 98 a. Tek Fiil ile Aynı Vergi Açısından İki Suç İşlenmesi .............................................................98 b. Tek Fiil ile Farklı Vergilere Ait Suç İşlenmesi .....................................................................98 B. Fiil Ayrılığı ..................................................................................................................... 99 BEŞİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR ................................................................. 100 Altıncı Bölüm VERGİ ALACAĞININ KORUNMASI I. VERGİ ALACAĞININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI....................................... 101 İçindekiler 17 1. Mükelleften Teminat veya Kefil Göstermesinin İstenmesi ................................. 101 2. İhtiyati Tahakkuk ve İhtiyati Haciz Uygulamasına Gidilmesi .............................. 102 A. İhtiyati Tahakkuk ......................................................................................................... 102 B. İhtiyati Haciz ............................................................................................................... 103 3. Yurt Dışına Çıkış Yasağı ....................................................................................... 103 4. Diğer Önlemler ..................................................................................................... 104 II. VERGİ ALACAĞININ DEĞERİNİN KORUNMASI (GECİKME FAİZİ VEYA GECİKME ZAMMI UYGULAMASI) .................................................................. 105 1. Gecikme Faizi ....................................................................................................... 105 2. Gecikme Zammı .................................................................................................... 106 III. VERGİ ALACAĞININ ZORLA TAHSİL EDİLMESİ ........................................... 106 1. Zorla Tahsil Şekilleri ............................................................................................ 106 2. Ödeme Emrine Karşı Dava Açılması .................................................................... 108 ALTINCI BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR ................................................................. 109 Yedinci Bölüm VERGİ BORCUNU VE CEZALARINI SONA ERDİREN VEYA HAFİFLETEN NEDENLER I. ZAMANAŞIMI ................................................................................................. 111 1. Zamanaşımının Çeşitleri ....................................................................................... 111 A. Tahakkuk Zamanaşımı................................................................................................. 111 B. Tahsil Zamanaşımı ...................................................................................................... 112 2. Zamanaşımının Durması, Kesilmesi ..................................................................... 112 3. Zamanaşımının Hukuki Sonuçları ........................................................................ 113 II. UZLAŞMA ....................................................................................................... 113 1. Uzlaşmaya Gidilebilecek Haller ........................................................................... 114 2. Uzlaşmanın Şekli .................................................................................................. 114 3. Uzlaşmanın Sonucu .............................................................................................. 115 4. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma ..................................................................................... 115 III. HATALARIN DÜZELTİLMESİ ......................................................................... 116 1. Hata Kavramı ........................................................................................................ 116 A. Hesap Hataları (Aritmetik Hatalar) .............................................................................. 117 B. Vergilendirme Hataları ................................................................................................. 117 18 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) 2. Hataların Ortaya Çıkarılması ve Düzeltme Talebi ................................................ 118 IV. TERKİN, TECİL VE DİĞER NEDENLER ........................................................... 119 1. Terkin ................................................................................................................... 119 2. Vergi Alacağının Tecili ......................................................................................... 119 3. Diğer Nedenler ..................................................................................................... 120 YEDİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR ................................................................. 121 Sekizinci Bölüm VERGİ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI I. DOĞRUDAN ANAYASA MAHKEMESİ’NDE VEYA DANIŞTAY’DA AÇILAN VERGİ DAVALARI ............................................................................................ 123 II. VERGİ MAHKEMESİNDE AÇILIP BÖLGE İDARE MAHKEMESİ VEYA DANIŞTAY’DA DEVAM EDEN VERGİ DAVALARI ........................................... 124 1. Vergi Uyuşmazlığının Mahiyeti, Uyuşmazlığın Yargı Yoluna Taşınması ve Vergi Yargısında Kanıtlama .................................................................................. 125 A. Vergi Uyuşmazlığının Mahiyeti..................................................................................... 125 B. Uyuşmazlıkların İdari Aşamadan Yargı Organına Taşınması ......................................... 126 C. Beyan Üzerine Tarh Edilen Vergilere Karşı Dava Açılması ............................................ 127 D. Vergi Yargılamasında Kanıtlama ................................................................................... 127 2. Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde Görevli Mahkemeler ve Kanun Yolları ...... 129 A. Vergi Mahkemeleri ...................................................................................................... 130 a. Vergi Mahkemelerinin Oluşumu, Vergi Davasının Açılması .............................................130 b. Açılan Davanın Tahsilata Etkisi, Davanın Görülme Usulü .................................................131 c. Vergi Mahkemesi Kararına Karşı İtiraz veya Temyize Başvurma ......................................131 B. Bölge İdare Mahkemesi............................................................................................... 132 C. Danıştay ...................................................................................................................... 132 3. İstisnai (Olağanüstü) Kanun Yolları ..................................................................... 134 SEKİZİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .............................................................. 136 İkinci Kısım TÜRK VERGİ SİSTEMİ I. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN TARİHÇESİ ............................................................ 139 II. VERGİ GELİRLERİNİN KOMPOZİSYONU ........................................................ 139 İçindekiler 19 Birinci Ayırım GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER Birinci Bölüm GELİR VERGİSİ I. ÖN BİLGİLER.................................................................................................... 141 1. Gelir Vergisinde Tam Mükellef / Dar Mükellef Ayırımı ....................................... 141 A. Tam Mükellefiyet ........................................................................................................ 142 a. İkametgâh İlkesi Gereği Tam Mükellefiyet .......................................................................142 b. Tabiiyet İlkesi Gereği Tam Mükellefiyet ...........................................................................142 B. Dar Mükellefiyet .......................................................................................................... 143 2. Gelirin Özellikleri .................................................................................................. 144 3. Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve İratlar ........................................................ 145 II. TİCARİ KAZANÇLAR ...................................................................................... 146 1. Tanım .................................................................................................................... 146 2. Ticari Kazancın Gerçek Usulde Tespiti ................................................................ 147 A. Bilanço Esasında Ticari Kazancın Tespiti ..................................................................... 147 a. Kimler Bilanço Esasına Tabidir? .......................................................................................147 b. Bilanço Esasında Ticari Kazanç Nasıl Hesaplanır? ...........................................................148 aa. Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanması ........................................................................... 149 bb. İşletmeye İlave Edilen ve İşletmeden Çekilen Değerlerin Dikkate Alınması....................... 150 cc. Giderlerin Düşülmesi, Amortisman, Değerleme Hükümlerinin Uygulanması ..................... 150 i. İndirilebilecek Giderler ........................................................................................................... 150 ii. Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler .......................................................................................... 152 iii. Amortisman, Değerleme Hükümlerinin Uygulanması ........................................................... 153 dd. Yatırım İndirimi ................................................................................................................. 155 ee. Eğitim ve Öğretim İşletmelerinde Kazanç İstisnası ........................................................... 155 B. İşletme Hesabı Esasında Ticari Kazancın Tespiti ......................................................... 156 3. Ticari Kazancın Basit Usulde Tespiti ................................................................... 158 A. Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbabı ............................................ 158 B. Basit Usule Tabi Olmanın Şartları ................................................................................ 158 C. Basit Usulde Gelirin Tespiti ......................................................................................... 159 4. Ticari Kazançlarda Esnaf Muaflığı ....................................................................... 160 A. Esnaf Muaflığından Yararlananlar ................................................................................ 160 B. Esnaf Muaflığının Sınırı ve Şartı................................................................................... 160 C. Muaf Esnaflardan Yapılan Vergi Tevkifatı..................................................................... 161 20 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) III. ZİRAİ KAZANÇLAR ........................................................................................ 161 1. Tanım ve Zirai Kazançların Başka Kazançlara Dönüşmesi ................................. 161 2. Zirai Kazancın Tespiti ve Vergilendirilmesi.......................................................... 162 A. Zirai Kazançlarda Stopaj Usulüyle Vergileme ............................................................... 162 a. Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olmanın Şartları.................................................................162 b. Stopaj Oranları ................................................................................................................163 B. Zirai Kazançların Gerçek Usulde Vergilendirilmesi ....................................................... 164 IV. ÜCRETLER ..................................................................................................... 165 1. Tanım .................................................................................................................... 165 2. Ücretlerin Vergilendirilmesi ................................................................................. 165 A. Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi ................................................................ 166 B. ‘Diğer Ücretliler’in Vergi Karnesi Üzerinden Vergilendirilmesi....................................... 167 C. Bazı Ücretlilerin Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi ............................................ 168 3. Ücretlerde Muaflık ve İstisnalar .......................................................................... 168 A. Diplomat Muaflığı ........................................................................................................ 168 B. Elçilik ve Konsolosluk Çalışanlarının Ücret İstisnası ..................................................... 168 C. Ücretlerde Diğer İstisnalar ........................................................................................... 169 V. SERBEST MESLEK KAZANÇLARI ................................................................... 170 1. Tanım .................................................................................................................... 170 2. Serbest Meslek Kazancının Başka Kazançlara Dönüşmesi ................................ 170 3. Serbest Meslek Kazancının Tespiti ve Vergilendirilmesi .................................... 171 4. Serbest Meslek Kazançlarında Muaflık ve Telif Kazançları İstisnası ................. 172 A. Serbest Meslek Kazancı Muaflığı ................................................................................ 172 B. Telif Kazançları İstisnası .............................................................................................. 173 VI. GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI ........................................................... 174 1. Tanım ve Gayrimenkul Sermaye İradının Başka Kazançlara Dönüşmesi ........... 174 2. Gayrimenkul Sermaye İratlarının Vergilendirme Rejimi ...................................... 175 A. Vergi Tevkifatı ............................................................................................................. 175 B. Beyan Yoluyla Vergileme ............................................................................................. 176 a. Üzerinden Stopaj Yapılmış Olan Gayrimenkul Sermaye İratları ........................................176 b. Stopaja Maruz Kalmamış Olan Gayrimenkul Sermaye İratları ..........................................176 c. Beyanname Üzerinden Yasanın İzin Verdiği Giderlerin Düşülmesi ....................................176 C. Kiraya Verilen Mal ve Hakların Kira Bedeli, Emsal Kira Bedelinden Düşük Olamaz ....... 177 VII. MENKUL SERMAYE İRATLARI .................................................................... 178 İçindekiler 21 1. Tanım ve Menkul Sermaye İratlarının Çeşitleri ................................................... 178 2. Menkul Sermaye İratlarının Vergilendirme Rejimi .............................................. 180 A. Stopaj Yoluyla Vergilendirme....................................................................................... 180 a. %15 Oranında Vergi Tevkifatına Tabi Menkul Sermaye İratları ........................................180 b. %10 Oranında Vergi Tevkifatına Tabi Menkul Sermaye İratları ........................................180 c. %0 Oranında Vergi Tevkifatına Tabi Menkul Sermaye İratları ..........................................180 d. Emeklilik Şirketleri Ödemeleri Üzerinden Stopaj ..............................................................181 e. Kâr Payları (Temettüler) Üzerinden Stopaj .......................................................................181 B. Üzerinden Stopaj Yapılmayan Menkul Sermaye İratları ............................................... 182 C. Yurt Dışından Elde Edilen Menkul Sermaye İratları ...................................................... 182 D. Diğer ........................................................................................................................... 182 3. İşletme Adına Elde Edilen Menkul Sermaye İratları ............................................ 183 VIII. DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR ...................................................................... 183 1. Değer Artışı Kazançları ........................................................................................ 183 A. Kapsamı ...................................................................................................................... 183 B. Vergilendirilmesi.......................................................................................................... 185 a. Stopaj Yoluyla Vergilendirme ...........................................................................................185 b. Beyan Yoluyla Vergilendirme ...........................................................................................186 c. Vergi Kolaylıkları (Vergilendirilmeyecek Değer Artışı Kazançları) .................................. 187 2. Arızi Kazançlar ..................................................................................................... 188 IX. GELİR VERGİSİNİN TARHI ............................................................................ 189 1. Muhtasar Beyanname (Stopaj Beyannamesi) Yoluyla Tarh ................................ 189 2. Yıllık Beyanname Yoluyla Tarh ............................................................................ 191 A. Gelirlerin Toplanması Kavramı ..................................................................................... 191 B. Yıllık Beyanname Verilmeyen veya Toplama Yapılmayan Haller .................................. 192 a. Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Başka Gelirler İçin Beyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye Dahil Edilmeyen Gelirler .......................................192 b. Şartlı Olarak (Beyan Sınırının Aşılmaması Halinde) Beyan Dışı Kalan Gelirler ..................192 aa. Gelir Toplamı, Beyanname Verme Sınırını Aşmayan Mükellefler ...................................... 193 bb. Toplamı GVK, m. 86/d’de Yazılı Tutarı Aşmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İradı Gelirleri ............................................................................................................................ 193 C. Yıllık Beyanname Vermenin Zorunlu Olduğu Haller....................................................... 193 a. Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Gelirler ...................................................193 b. Beyanname Verme Sınırının Aşılması Halinde, Beyan Mecburiyeti Bulunan Gelirler .......194 aa. Birden Fazla İşverenden Ücret Geliri Olanlar ..................................................................... 194 bb. Gelir Toplamı Beyanname Verme Sınırını Aşanlar ............................................................ 194 D. Yıllık Beyannamenin Verileceği Yer ve Zaman ............................................................. 195 E. Yıllık Beyanname Üzerinden Yapılabilecek İndirimler ve Zararların Düşülmesi .............. 195 22 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) F. Verginin Oranı .............................................................................................................. 198 G. Mahsuplar ................................................................................................................... 198 H. Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler) .......................................................................... 199 I. Geçici Vergi (Peşin Vergi) ............................................................................................. 199 X. GELİR VERGİSİNDE DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER............... 201 1. Gelir Unsurları ...................................................................................................... 201 2. Beyannameler ...................................................................................................... 202 A. Yıllık Beyanname ......................................................................................................... 202 B. Yıllık Beyanname Verilmeyen Haller ............................................................................ 203 C. Münferit Beyanname ................................................................................................... 204 3. Matrah Tespiti ...................................................................................................... 204 BİRİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .................................................................. 206 İkinci Bölüm KURUMLAR VERGİSİ I. TAM MÜKELLEF - DAR MÜKELLEF AYIRIMI VE KURUMLAR VERGİSİNİN MÜKELLEFLERİ ................................................................................................ 209 1. Tam ve Dar Mükellef Ayırımı ............................................................................... 209 2. Kurumlar Vergisinin Mükellefleri ......................................................................... 211 A. Sermaye Şirketleri....................................................................................................... 211 B. Kooperatifler ................................................................................................................ 211 C. İktisadi Kamu Kuruluşları ............................................................................................. 212 D. Dernek ve Vakıflara Ait İktisadi İşletmeler ................................................................... 212 E. İş Ortaklıkları (Joint Venture) ....................................................................................... 214 II. VERGİDEN MUAF TUTULAN KURUMLAR ..................................................... 215 III. KURUMLAR VERGİSİNDE MATRAH TESPİTİ ............................................... 216 1. Kazanç Tespitinde Kabul Edilmeyen İndirimler ................................................... 217 A. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı ............................................. 217 B. Örtülü Sermaye ........................................................................................................... 219 C. Diğer Kabul Edilmeyen İndirimler ................................................................................. 219 2. Safi Kurum Kazancının Tespitinde İndirilebilecek Giderler, İndirimler ve Zarar Mahsubu...................................................................................................... 220 3. İstisnaların Dikkate Alınması ............................................................................... 221 İçindekiler 23 IV. KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERGİNİN ORANI, ÖDENMESİ ........... 222 1. Yıllık Beyanname .................................................................................................. 223 2. Verginin Oranı ve Ödenmesi................................................................................. 223 3. Dağıtılan Kâr Payları Üzerinden Gelir Vergisi Stopajı Yapılması ......................... 224 V. KURUMLARIN; TASFİYESİ VE YENİDEN YAPILANMALARI (BİRLEŞME, DEVİR, BÖLÜNME VE HİSSE DEĞİŞİMİ) DURUMUNDA VERGİLENDİRME ... 225 VI. DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER .............................................. 226 1. Gelir Unsurları ...................................................................................................... 226 2. Safi Kurum Kazancının Tespiti ............................................................................. 227 3. Beyannameler ...................................................................................................... 227 A. Yıllık Beyanname ......................................................................................................... 228 B. Özel Beyanname.......................................................................................................... 228 C. Muhtasar Beyanname ................................................................................................. 229 4. Diğer Hususlar ...................................................................................................... 229 İKİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .................................................................... 230 İkinci Ayırım HARCAMALAR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER Birinci Bölüm KATMA DEĞER VERGİSİ I. ÖN BİLGİLER.................................................................................................... 233 II. VERGİNİN KONUSU ....................................................................................... 234 III. VERGİYİ DOĞURAN OLAY, VERGİNİN MATRAHI ......................................... 235 IV. VERGİNİN MÜKELLEFİ, VERGİ SORUMLUSU ............................................... 236 V. VERGİNİN ORANI ........................................................................................... 238 1. %1 Oranı Uygulanan Mal Teslimleri (I Sayılı Liste) ............................................. 238 2. %8 Oranı Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet İfaları (II Sayılı Liste) ................ 239 3. %18 Oranı Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet İfaları (Genel Oran) ................. 239 VI. KDV BEYANNAMESİ, KDV'NİN ÖDENMESİ, ÖDENECEK KDV’NİN HESABI 240 1. Beyan, Ödeme ...................................................................................................... 240 2. Ödenecek KDV’nin Hesabı, Vergi İndirimi ............................................................ 241 24 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) VII. İSTİSNALAR ................................................................................................. 242 1. İhracat İstisnası ................................................................................................... 243 2. Araçlar, Kıymetli Maden ve Petrol Aramaları ile Ulusal Güvenlik Harcamaları ve Yatırımlarda İstisna.............................................................................................. 244 3. Taşımacılık İstisnası ............................................................................................ 244 4. Diplomatik İstisnalar ............................................................................................ 245 5. İthalat İstisnası..................................................................................................... 245 6. Sosyal ve Askeri Amaçlı İstisnalar ...................................................................... 245 7. Diğer İstisnalar ..................................................................................................... 247 8. İstisnadan Vazgeçme Hakkı ................................................................................. 248 BİRİNCİ BÖLÜMLE İLGİLİ SORULAR .................................................................. 249 İkinci Bölüm DİĞER HARCAMA VERGİLERİ I. GENEL TÜKETİM VERGİSİ NİTELİĞİNDEKİ DİĞER HARCAMA VERGİSİ: GÜMRÜK VERGİSİ ........................................................................................... 251 1. Verginin Konusu, Vergiyi Doğuran Olay, Mükellef, Matrah ................................ 251 2. Verginin Tarhı, Tahakkuku, Ödenmesi, Muaflık ve İstisnalar ............................. 252 II. ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ ÖZELLİĞİNİ TAŞIYAN HARCAMA VERGİLERİ ....... 253 1. Özel Tüketim Vergisi ............................................................................................ 253 A. Konu, Vergiyi Doğuran Olay, Mükellef, Vergilendirme Dönemi, Beyan......................... 253 B. Verginin Alınma Şekli, Matrah, Oran, İstisnalar ........................................................... 254 2. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ................................................................ 256 A. Verginin Konusu .......................................................................................................... 256 B. Mükellef, Matrah, Oran ............................................................................................... 257 C. İstisnalar ..................................................................................................................... 258 3. Diğer Özel Tüketim Vergisi Özelliğini Taşıyan Harcama Vergileri....................... 258 A. 8 Yıllık Eğitime Katkı Payı ............................................................................................ 258 B. Özel İletişim Vergisi ..................................................................................................... 258 C. Şans Oyunları Vergisi .................................................................................................. 259 III. KAMUNUN HİZMET VEYA MAL SATIŞI KARŞILIĞINDA ALINAN HARCAMA VERGİLERİ .................................................................................. 260 1. Harçlar .................................................................................................................. 260 A. Harca Tabi Olan İşlemler ............................................................................................. 260 İçindekiler 25 B. Harç Miktarları, Harçların Ödenmesi, İstisnalar ........................................................... 261 2. Değerli Kâğıtlar Vergisi ........................................................................................ 262 IV. ÇEŞİTLİ İŞLEMLER ÜZERİNDEN ALINAN HARCAMA VERGİSİ: DAMGA VERGİSİ ......................................................................................................... 263 1. Konu, Verginin Yükümlüsü ................................................................................... 263 2. İstisnalar............................................................................................................... 264 3. Oran ...................................................................................................................... 265 4. Ödeme Şekilleri .................................................................................................... 266 İKİNCİ BÖLÜMLE SORULAR ............................................................................... 268 Üçüncü Ayırım SERVET ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER I. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ ........................................................................ 269 1. Verginin Konusu, Yükümlüsü, Mükellefiyetin Başlaması, Vergi Tarifeleri.......... 269 2. Vergileme Ölçüleri, Vergi Miktarları .................................................................... 270 3. Verginin Tahakkuku, Ödenmesi, İstisnalar .......................................................... 271 II. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ ...................................................................... 272 1. Verginin Konusu, Yükümlüsü ............................................................................... 272 2. Verginin Tahakkuku ............................................................................................. 273 A. Verginin Stopaj Yoluyla Alınması ................................................................................. 273 B. Verginin Beyanname Üzerinden Tahakkuk Ettirilmesi .................................................. 274 3. Verginin Oranı....................................................................................................... 275 4. Verginin Ödenmesi, Güvence Önlemleri .............................................................. 275 5. Muaflıklar ve İstisnalar ........................................................................................ 276 III. EMLAK VERGİSİ ............................................................................................ 277 1. Bina Vergisi .......................................................................................................... 278 A. Konu, Yükümlü, Muaflıklar ........................................................................................... 278 B. Matrah, Oran ............................................................................................................... 279 2. Arazi Vergisi ......................................................................................................... 279 A. Konu, Yükümlü, Muaflık............................................................................................... 279 B. Matrah, Oran ............................................................................................................... 280 3. Ortak Hükümler .................................................................................................... 280 A. Emlak Vergisinin Tarh ve Tahakkuku, Vergi Değerinde Otomatik Artış, Ödeme ........... 280 26 Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk Vergi Sistemi) B. Mükellefiyetin Başlaması, Emlak Vergisi Bildirimi ....................................................... 281 C. Cezalar, Sorumluluk ..................................................................................................... 282 SORULAR (SERVET ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER) ....................................... 283 EKLER Ek 1: Kitaptaki Bazı Soruların Olası Yanıtları ..................................................... 285 Ek 2: Türkiye’de Mükellef ve Denetim Elemanı Sayısı ...................................... 293 Ek 3: Rakama Dayalı Bilgiler (Genel Kısım) ....................................................... 294 Ek 4: Farklı Vergilere Ait Beyanname Verme ve Vergi Ödeme Süreleri ............ 295 Ek 5: Vergi Kaçakçılığının ve Kayıt Dışılığın Boyutu .......................................... 297 Ek 6: Vergi Ceza Miktarları ................................................................................ 298 Ek 7: Bütçe Hedefleri Ve Vergi Gelirlerinin Kompozisyonu ............................... 299 Ek 8: Rakama Dayalı Bilgiler (Gelir Vergisi) ...................................................... 300 Ek 9: Gelir Vergisi Stopaj Oranları ..................................................................... 302 Ek 10: Asgari Ücret ve Asgari Ücret Üzerindeki Vergi-Prim Yükü .................... 303 Ek 11: Kurum Kazancı ve Kâr Payı Üzerindeki Vergi Yükü ................................ 305 Ek 12: İşletme Adına Elde Edilen Menkul Sermaye İratlarının ve Değer Artış Kazançlarının Vergilendirilme Rejimi ...................................................... 306 Ek 13: Gelir Vergisi Tarifesi ............................................................................... 307 Ek 14: Rakama Dayalı Bilgiler (Harcama Vergileri) ........................................... 308 Ek 15: Rakama Dayalı Bilgiler (Servet Vergileri) ............................................... 309 Ek 16: Vergi Teşvikleri Listesi ............................................................................ 310 Ek 17: Yeniden Değerleme Oranı ....................................................................... 311 Ek 18: Gümrük (İthalat Vergileri) İle İlgili Özel Düzenlemeler (İthalat Üzerinden Alınacak Vergilere Uygulanacak Usul Hükümleri) ................ 313 EK 19: Test Soruları............................................................................................ 319 Kaynakça ............................................................................................................ 329 Kavramlar Dizini ................................................................................................. 333
