Atatürk`ün Ekonomik Bağımsızlık Savaşı
advertisement
Yakın Tarihimiz BD OCAK 2017 Yaşar Öztürk Atatürk’ün Ekonomik Bağımsızlık Savaşı Savaş sadece silah, asker, cephe, cephane, komutan demek değildi. İşin ekonomik yanı da vardı. Ç anakkale kahramanı Mustafa Kemal II. Ordu Komutan Yardımcılığı’na getirildiğinde cephelerde kazandığı ve direndiği halde yenilgiye mahkûm edilmiş bir ülkenin savunmasını yürütürken karşısında bastıran çetin kış koşulları, pusudaki iç ve dış düşman yanında bir de ekonomik savaş vardı. Mustafa Kemal, 100 yıl önce 1917 Ocak ayında ülkenin ekonomi ve para politikasının çöküşe gittiğini görmüş ve ekonomik bağımsızlık savaşını yüz yıl önce başlatmıştı. *** Osmanlı uygarlığa götüren trenleri hep kaçırıyordu. Sadece bilim, teknik, giyim, kuşam, yaşam, basım değil ekonomi, gelir ve para işlerinde de çağın gerisindeydi. Osmanlı’da para altın, gümüş ve bakır sikkelerdi. İlk kağıt para ise 13 BD OCAK 2017 1840’da Abdülmecid döneminde piyasaya sürülen “uzun bir kâğıdın üzerine yazılan ferman” anlamına gelen “kaime”ydi. yabancı para, alırken de satarken de kazanıyorlardı... Banka battı. Para muslukları ve ipler Galata Bankerleri ve adı smanlının mali Osmanlı ama kendisi çukurdan kurtaİngiliz-Fransız banracağına inandığı “kakası olan Osmanlı ime” ipi elinden kayıp (Merkez) Bankaboynuna dolandı. İssı’nın eline geçmişti. tikrara değil istikraza Banka piyasayı ra(borçlanma) yol açan hatlatmadığı gibi zor kaimelerden kurtulve sıkıntılı günlerde, mak isteyen musluklarını Osmanlı onları kıstı, Osmangeri toplamak lı’nın boynunve altın para daki kemendi ile değiştirmek sıktıkça sıktı. istediğinde, Osmanlı sarraflar resmi savaşa girdive piyasa ğinde büyük değeri arahayallerle sındaki farkı ve kendisini kendi çıkarları Sultan Abdülmecid ve döneminin parası “Kaime” kurtaracadoğrultusunda ğını sandığı kullandı. Bugün döviz ticaretini Almanya’yla parasal işbirliğine andıran kaime ticareti ortaya çıktı. gitti. Osmanlı hem halka hem de bu Halkın kaimelerini elinden almakla üstlenme karşılığında Almanya’ya yetinmeyen sarraflar “hayali ithaborçlandı. Yenilginin ardından lat”a başvuruyordu. Bankerler kendi da ilk olarak Alman bankalarında kurdukları tezgâh olan ilk yarı resmi sözüm ona korunan halkına borçlu kaimeyi resmi kurdan dış ülkelere olduğu altınlarına el konuldu. aktardıktan sonra aradaki kur farkını İngilizler Çanakkale’ye sadece devlete ödetip karşılığında aldıkları asker ve gemileriyle değil, İstanyabancı parayı serbest piyasada bul’da kullanmaları için askerlerine dört beş katına bozduruyor, düşük dağıttığı üzerinde kendi paralarına kurdan aldıkları kaimeleri yeniden değerinin Osmanlıcası yazan pahayali ithalata yatırıyorlardı. Sol ralarla geldi. Aşamadıkları Çanakceplerinde kaime sağ ceplerinde kale boğazından İngiliz devletinin O 14 BD OCAK 2017 resmen bastırdığı sahte paralar geçti ve bu paralar İstanbul’da dolaşıma sokuldu. Samsun’daki Alman kampında üzerinde Almanca yazılar bulunan paralar kullanıldı. Osmanlı piyasasında parasal bir kaos hüküm sürüyordu. Ortadan ikiye kesilerek yeniden dolaşıma sokulan eski/yeni paralar yanında esnaf, ibadet yerleri ve dernekler “kağıt jetonlar”, “para biletler” diye de adlandırılan küçük değerdeki kendi kağıt paralarını kullandılar. Piyasada çeşitli dillerde kilise paraları, Valilik ve Belediyelerin halkın ekmek alabilmesi için bastırdığı vesika paralar dolaşımdaydı. Halk bozuk para bulamadığında damga ve posta pullarının arkalarına karton yapıştırıldı, bozuk para haline getirilip piyasa sürüldü. “Para pul oldu.” *** lke manzarasının böyle olduğu 100 yıl öncesinde Atatürk Osmanlı ülkesini, parasını ve onurunu kurtarmak için çabalıyordu. Mustafa Kemal önce kağıt para kullanımına açıklık getirdi: “Türkiye Avrupa’nın ve dolayısıyla bütün ileri ulusların yazgısında yeni bir çığır açacak Ü 100 yıl öncesinde Atatürk, Osmanlı ülkesini, parasını ve onurunu kurtarmak için çabalıyordu. Galata Bankerleri - 1910 nitelik kazanan Genel Savaş’ın yıkımından varlığını ve bütün uygar yapıtlarını korumak amacıyla bütün hükümetler gibi altın toplayıp karşılığında kâğıt para çıkarıp tedavüle koymayı uygun görmüş ve uygulamıştır.” Sonra sözü asıl konuya vurgunculara, fırsatçılara getirdi. Kâğıt para ticareti yapan, halkın elindeki altını aşırmaya çalışanların, tefecilik ve fahiş fiyatlarla mal satanların cezalandırılacağını duyurdu. Mustafa Kemal memleketin kurtuluşu için vatanperverlik gereği yurttaşları karşılıklı kolaylık ve yardımda bulunmaya davet etti. Osmanlının cebi delikti hiç bir para onun cebini dolduramıyordu. Onun küllerinden doğan Türkiye Cumhuriyeti’nin kendine ait yeni 15 BD OCAK 2017 1927 yılında tedavüle çıkan ilk Türk paraları 5 liralık banknotlar madeni ve kâğıt paraları yoktu. Oysa para bir devletin egemenlik ve bağımsızlık sembolüydü. T BMM 30 Aralık 1925’te ilk Türk banknotlarının bastırılmasına karar verdi. 1927 yılı Mayıs ayında Londra’da basımı başlayan banknotlar Eylül’de teslim edildi. Sayımdan sonra 90 yıl önce 5 Aralık 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt paraları tedavüle çıktı. 1928’de Yazı Devrimi oldu. Paralar Osmanlıcaydı. Yeniden bastırabilme lüksüne de sahip değildi ülke. On yıl boyunca bu paralar kullanıldı. Altın para sisteminden, tedavülü zorunlu olan kâğıt para 16 sistemine geçildi. Osmanlı’nın borçları da içte ve dışta Türkiye’nin üstüne kaldı. Atatürk, Türk parasının iç ve dış değerini korumaya dikkat etti. Borçlanmaktan da, karşılıksız para basmaktan da kaçındı. Hemen kendi merkez bankasını kuramayan Türkiye 1925’de çalışma izni dolan Osmanlı Bankası’nın imtiyazını on yıl daha uzatmak zorunda kaldı. Yeni anlaşmaya Hükümet’in banknot ihraç edebilecek bir devlet bankası kurması halinde Osmanlı Bankası’nın itiraz hakkı olmayacağını belirten bir madde eklendi. 5 yıl sonra banknot ihracı ayrıcalığına sahip bir anonim şirket olarak T. C. Merkez Bankası kuruldu. Bir buçuk yıllık hazırlıktan sonra çalışmaya başladı Borçlarını ödeyemeyen Osmanlı devleti 1881’de iflas etmiş, Batılı devletler Düyun-u Umumiye (borçlar idaresi) kurarak Osmanlı’yı mali denetime almıştı.Kurtuluş Savaşı ile mali denetimden kurtulan Türkiye Cumhuriyeti son ödeme tarihi 1983 olarak belirlenen Osmanlı’dan kalan borçları 29 yıl erken ödedi. İzmir İktisat Kongresi’ni toplayarak ekonomik ve mali savaşı başlatan Atatürk’ün çizdiği yolla 1954’de kapanan borç defterini Atatürk’ün ekonomi modelinden uzaklaşan Türkiye için bu kez IMF açıyordu... • [email protected]
