Para ve Bankacılık

Ekonomi II
19.Para ve Bankacılık
Doç.Dr.Tufan BAL
Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından
faydalanılmıştır.
2
19.1.Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
• Para, mal ya da hizmet karşılığı bir ödeme aracı
olarak kullanılan herhangi bir nesnedir.
• Günümüzde para daha çok, kağıt para, madeni
para ve banka mevduatından oluşur.
• Banka mevduatı, tasarruf sahiplerinin banka
hesaplarında bulunan paraları olup, temel
olarak vadeli ve vadesiz mevduat diye ikiye
ayrılır.
• Dar anlamdaki para, tedavüldeki kağıt ve
madeni paralar ile vadesiz mevduattan oluşur.
3
19.1.Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
• Paranın üç önemli fonksiyonu vardır. Değişim
aracı, değer ölçüsü ve değer muhafazası
1.Değişim (Mübadele) Aracı:
• Para, mal ve hizmet alışverişinde bir değişim
aracı olarak kullanılır.
• Paranın, taşınabilirlik, dayanıklılık,
bölünebilirlik ve genel kabul görme özelliklerine
sahip olması beklenir. Bu özellikleri, paranın
mübadeleyi ve ticareti kolaylaştırır ve hızlandırır.
4
19.1.Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
2.Değer Ölçüsü Olmak Fonksiyonu
• Mal ve hizmetlerin değeri fiyatları ile ölçülür.
• Fiyat da para cinsinden belirtilir.
• Böylece, para çeşitli mal ve hizmetlerin değerlerini
ve birbirlerinin göreceli değerlerini belirler.
Örneğin, bir ayakkabı fiyatına iki gömlek alınabilir…
3.Değer Muhafazası Fonksiyonu
• İnsanlar gelirlerinin bir kısmını harcamayıp tasarruf
edebilirler.
• Bu tasarrufları ile, şimdi satın alabilecekleri mal ve
hizmetleri daha ileri bir tarihte satın alabilir.
(fiyatların değişmeyeceği varsayımıyla)
5
19.1.Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
• Gerçek hayatta ise fiyatlar değişir.
• Fiyat düzeyinde bir artış olmuş ise paranın değer
muhafazası fonksiyonu yerine gelmemiş olur.
• Bu nedenle, tasarruf sahipleri genelde elindeki
parayı atıl bırakmayıp, bankaya yatırırlar ve
karşılığında faiz alırlar.
• Faiz oranı, fiyat düzeyindeki artış (enflasyon)
oranına eşit ise tasarruflarının değeri aynen
muhafaza edilmiş, faiz oranı enflasyon
oranından fazla ise tasarruflarının değeri artmış,
faiz oranı enflasyon oranından az ise
tasarruflarının değeri azalmış olur.
6
19.1.Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
• Bunun yanı sıra, paranın bir ekonomi
politikası aracı olarak kullanılmaktadır.
• Yani, ekonomide bir durgunluk olduğunda para
miktarını arttırılmak enflasyon olduğunda da
para miktarı kısılmak suretiyle ekonomide
istikrar ve tam istihdam gelir düzeyi elde
edilmeye çalışılır.
7
19.2.Paranın Kısa Bir Tarihi
• İlkel toplumlarda ticaret,
mal takası şeklindeydi.
• İnsanlar istedikleri malları
kendi ürettikleri mallar ile
değiştirmekte güçlüklerle
karşılaştıklarından, zaman
içinde bir değişim aracı
olarak parayı keşfettiler.
• İlk madeni paralar
M.Ö.7.yüzyılda Lidya’da
basıldı.
8
19.2.Paranın Kısa Bir Tarihi
• Paranın evriminde
ikinci önemli aşama
kağıt paranın ortaya
çıkışıdır.
• Ortaçağın sonlarına
doğru bazı İtalyan şehir
devletlerinde altın
paranın yerine
kullanılan sertifikalar ile
başlamış denebilir.
9
19.3.Para Arzının Tanımlanması
Farklı tanımlanmalar vardır.
• M1=Dolaşımdaki para+Vadesiz Mevduat
• M2=M1+Vadeli Mevduat
• M2Y=M2+Döviz Tevdiat Hesapları
• M3=M2+Resmi Kuruluşlar Mevduatı+TCMB’deki
Diğer Mevduat
• M3Y=M3+Döviz Tevdiat Hesapları
• Dolaşımdaki Para: Dolaşımdaki (bankadakiler
dışındaki) kağıt ve madeni paralardır.
• Vadesiz Mevduat:Resmi kuruluşların dışındaki
bütün vadesiz mevduatlar. Bankalar vadesiz
mevduat için az bir faiz verebilirler.
10
19.3.Para Arzının Tanımlanması
• Vadeli Mevduat: Resmi Kuruluşların mevduatı
dışındaki bütün vadeli mevduatı kapsar.
• Bankalarda vadeli mevduatı olanlar, normal
olarak, vadesi dolmadan paralarını bankadan
çekemezler; çekmek isterlerse vade sonunda
alacakları faizi alamazlar.
• Döviz Tevdiat Hesapları: Tasarruf sahiplerinin
bankalardaki döviz hesapları olup, vadesiz ise
istenildiği an, vadeli ise vade sonunda bankadan
çekilebilir.
• Türkiye’de insanlar tasarruflarının değer
muhafazası (enflasyondan korunması) için bazen
döviz satın alıp bankalara yatırırlar.
• Para teorisi ve para politikası ile ilgili analizlerde
para arzı için daha çok M1 ve M2 kullanılır.
11
19.4.Bankacılık Sistemi
• Türk bankacılık sistemi, T.C.Merkez Bankası,
ticaret, kalkınma ve yatırım bankalarından oluşur.
19.4.1.Merkez Bankası ve Fonksiyonları
• Bir ülkenin para otoritesi o ülkenin merkez
bankasıdır.
• Kağıt para ve madeni para (bozuk para) basma
yetkisi merkez bankasında aittir.
• Ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek de
merkez bankasının sorumluluğundadır.
• MB’nın 4 temel fonksiyonu vardır. Ticari
bankalara bankerlik yapmak, devlet için
bankacılık yapmak, para piyasalarını düzenlemek
ve fiyat istikrarı için para arzını kontrol
etmek.
12
19.4.Bankacılık Sistemi
1.Ticari Bankalara Bankerlik: MB, ticari
bankaların mevduatlarını kabul eder ve istenildiği
zaman bu paraları başka bankaya transfer eder.
• Likidite sıkıntısı çeken ticari bankalara kısa dönem
krediler açar. Bu krediler için uygulanacak faiz
oranına reaskont oranı denir.
2.Devlet İçin Bankacılık: Devlet, fonlarını
merkez bankasında muhafaza eder ve harcamaları
merkez bankasındaki fonları kullanmak suretiyle
gerçekleştirir. Böylece, merkez bankası devletin
alacaklarını tahsil eder ve giderlerini öder.
3.Para Piyasalarını Düzenlemek: Merkez
Bankası para piyasalarının en iyi şekilde çalışması
ve banka iflaslarını önlemek için para piyasalarını
denetler, gerekli yasal düzenlemeleri yapar.
13
19.4.Bankacılık Sistemi
4.Para Arzını Kontrol: Hükümetler para
politikalarını merkez bankaları aracılığıyla
yürütür.
• Para arzının artırılması veya azaltılması, faiz
oranlarını ayarlanması gibi düzenlemeleri
yapmak.
14
15
19.4.2.Ticari Bankalar
• Ticari bankaların temel fonksiyonları
mevduat kabul etmek ve bu mevduatı paraya
ihtiyacı olanlara borç olarak vermektir.
• Ticari bankalar, kendilerine yatırılan paralar için
bir faiz öderler ve kredi şeklinde verdikleri borçlar
için de bir faiz alırlar.
• Kredi faizleri mevduat faizlerinden fazladır.
• Ticari bankalar, genelde, paraya ihtiyacı olanlara
kısa dönem (1 yıl) krediler verirler ve bono gibi bir
yıldan kısa vadeli tüm finansal enstrümanlara
aracılık yaparlar.
• Ticari bankaların faaliyet gösterdikleri mali
piyasalara para piyasaları denir.
16
19.4.3.Kalkınma ve Yatırım Bankaları
• Ekonomik açıdan yatırımlara ihtiyaç vardır.
• Firmalar yatırım için uzun dönemli borç para
ihtiyaçlarını kalkınma ve yatırım
bankalarından alırlar.
• Bu bankaların faaliyet gösterdiği mali piyasalar
sermaye piyasaları olarak adlandırılırlar.
• Bu piyasalarda, hisse senetleri ve uzun vadeli
tahviller alınıp satılır.
17
18
19.5.Bankacılık Sisteminde Kaydi Para
Yaratılması
• Ticari bankalar kendilerine yatırılan
mevduatın bir kısmını merkez bankasına
rezerv olarak yatırmak zorundadırlar.
• Bu miktarı merkez bankası belirler, ve bu
rezerv oranına zorunlu karşılık oranı veya
karşılık oranı adı verilir.
19
İletişim Bilgilerim:
Doç.Dr.Tufan BAL
Süleyman Demirel Üniversitesi
Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA
[email protected]
http://tufanbal.net