türkiye`nin batıya açılan kapısı

AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
TÜRKİYE’NİN BATIYA AÇILAN KAPISI: İZMIR
Şebnem BORAN – Erdem ALPTEKİN
İzmir, Asya’nın en batısında, Avrupa’nın ise en doğusunda yer almaktadır.
İzmir’den Avrupa, Afrika, Asya’nın birçok merkezine 2-3 saatte kolaylıkla ulaşılabilmektedir.
Anadolu’nun çağdaş yüzü ve batıya açılan kapısı olarak anılan İzmir, yüzyıllardır farklı kültürlere,
dinlere ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir kenttir.
İzmir günümüze kadar devam ettirdiği kültürel çeşitliliği ile bir hoşgörü kenti olma özelliğini
taşımaktadır.
İzmir huzurun, tatilin ve mutluluğun kentidir.
İzmir, Türkiye ekonomisine en fazla katkı veren kentlerin başında gelmektedir. Ülkemizin en
önemli ticaret ve sanayi merkezlerinden birisidir.
Ege Bölgesi’nin lider kentidir.
Ege Bölgesindeki ekonomik aktivitenin hemen hemen yarısı İzmir’dedir. Fuarcılığın ve dış ticaret
kültürünün de bunda büyük etkisi olmuştur.
Türkiye’de fuarcılığın temeli İzmir’de atılmış, ilk uluslararası fuar 1936 yılında kentimizde
düzenlenmiştir.
İzmir 4.168.415 kişilik nüfusu ile İstanbul ve Ankara’nın ardından Türkiye’nin en büyük üçüncü
kentidir. Türkiye nüfusunun % 5,3’ü İzmir’de yaşamaktadır.
İstanbul, kilometrekareye düşen 2.821 kişi ile nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il olurken,
İstanbul’u sırasıyla; 493 kişi ile Kocaeli, 347 kişi ile İzmir ve 283 kişi ile Gaziantep takip etmektedir.
İzmir’in yıllık nüfus artışı 2013-2014 döneminde % 1,27 iken 2014-2015 döneminde % 1,34’e
yükselmiştir.
İzmir’de ortalama hane halkı büyüklüğü ise 3,06 ile 3,52 olan Türkiye ortalamasının altındadır.
10
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
Tablo 1: İzmir Makroekonomik Verileri
2008
İşsizlik Oranı
(%)
İşsiz Sayısı
(Bin Kişi)
İstihdam
Düzeyi (Bin
Kişi)
İstihdam
Oranı (%)
Kamu
Yatırımları
(Milyon
TL)
Teşvikli
Sabit
Yatırım
Tutarı
(Milyon TL)
Kurulan
Firma Sayısı
(Kooperatif
dahil değil)
Kapanan
Firma Sayısı
(Tasfiye
dahil değil)
Yabancı
Turist Sayısı
Vergi
Gelirlerinin
Tahsilatı
(Milyar TL)
Banka
Toplam
Mevduatları
(Milyar TL)
Banka
Toplam
Nakdi
Kredileri
(Milyar TL)
Banka Şube
Sayısı
Uluslararası
Sermayeli
Şirketlerin
Sayısı
(1954Birikimli)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
11,8
16,2
15,1
14,7
14,8
15,4
13,9
15
---
156
227
231
243
247
276
243
262
---
1.171
1.170
1.303
1.410
1.424
1.514
1.504
1483
---
39,9
39
42,5
45,5
45,3
47,3
46,1
45,4
---
464,4
492,9
457
609
705
1.209
1.476
1.639
---
1.011
651
1.890
2.443
9.042
1.648
4.019
3.447
780
(Temmuz
2016)
4.813
4.432
5.103
5.532
4.985
5.400
7.010
6.190
3.465
(Haziran
2016)
2.941
3.002
1.773
2.371
2.027
2.085
2.038
1.455
662
(Haziran
2016)
1.040.217
1.060.273
1.155.820
1.388.271
1.368.924
1.407.240
17,7
17,6
22,7
27,6
32,8
36,3
39,8
48,3
---
26,8
29,7
33,7
37,9
41,7
48,6
54,7
64,6
66,3
19,9
21,5
29,4
38,8
45,9
60,2
66,9
77,9
79,7
(Mart
2016)
667
697
718
748
772
826
837
824
824
2.110
2.229
2.328
(Mayıs
2016)
384.977
1.294.461 1.201.921 (Temmuz
2016)
Kaynak: TUİK, T.C. Ekonomi Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı,
BDDK, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, TOBB İstatistikleri, 2016.
11
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
En son yapılan 2011 yılı Gayri Safi Katma Değer (GSKD) hesaplamasına göre Türkiye genelinde
İzmir % 6,6 pay almıştır. İzmir’in kişi başına gayri safi katma değeri 19.187 TL’dir.
İzmir Gayri Safi Katma Değer’e göre İstanbul (% 27,16) ve Ankara’nın (% 8,63) ardından 3. sırada
yer almaktadır.
Sektörlerin İzmir’e katkısı değerlendirildiğinde; hizmetler sektörünün payı % 67,7, sanayi sektörü
payının % 26,9 ve tarım sektörünün payının ise % 5,4 olduğu görülmektedir.
Nüfusun daha yoğun olduğu merkez ilçelerde hizmetler, ticaret, sanayi ve turizm yoğunlukta iken,
nüfusun daha az olduğu merkeze uzak ilçelerde ise tarım ve hayvancılık daha yaygın olarak
yapılmaktadır.
İzmir’in sahil kesiminde yer alan ilçelerinde turizm sektörü ilçe ekonomisinde önemli yer
tutmaktadır.
İzmir tarımı Türkiye tarımının % 4’ünü, İzmir sanayisi Türk sanayisinin % 6,5’ini, İzmir’deki
hizmetler sektörü ise Türkiye’de hizmetler sektörünün % 7’sini tek başına karşılamaktadır.
İzmir’de istihdam edilenlerin % 9,9’u tarım, % 32’si sanayi, % 58,1’i ise hizmetler sektöründedir.
Kent merkezinde ticaret alanında yoğun olarak faaliyet gösterilirken; küçük sanayi siteleri,
organize sanayi bölgeleri, serbest bölgeler ve teknoparklar da kent sanayisinin gelişimine katkı
sağlamaktadır.
İzmir’de ticaretin yoğun olduğu bölgeler kent merkezinde bulunan çarşılardır.
Kemeraltı ve Karşıyaka Çarşıları, Mimar Kemalettin Moda Merkezi, Yenişehir Ticaret Merkezi,
Çankaya, Alsancak ve Karabağlar Çarşıları kentin alışveriş mekanlarıdır. Bunun yanı sıra Hatay,
Balçova, Buca, Göztepe, Bornova gibi semt çarşıları da bulunmaktadır.
Ayrıca kentin birçok noktasında da AVM’ler ticaretin önemli bir kesimini üstlenmektedir.
İzmir’de hane halkı tüketim harcamaları en yoğun olarak % 27,7 ile konut ve kiraya yapılmaktadır.
Konut ve kirayı sırasıyla % 17,8 ile gıda ve alkolsüz içecekler ile % 16,4 ile ulaştırma harcamaları
takip etmektedir.
İşsizlik oranına bakıldığında İzmir, Türkiye ortalamasının üzerindedir. 2015 yılında kentin işsizlik
oranı % 15 olmuştur. Tarım dışı işsizlik oranı ise % 16,1’dir.
İzmir’deki işsizlik oranının yüksekliği beraberinde yoksulluğu da getirmiş ve gelir dağılımını
bozmuştur.
İzmir’de 6 üniversite yer almaktadır. Üniversitelerinin öğretim kalitesinin yükselmesi, kalifiye
işgücünün artışı bakımından önemlidir.
İzmir’de 6+yaş okuryazar nüfus oranı 2015 yılı itibariyle % 98,19’dur.
İzmir’de net okullaşma oranı ise; ilkokulda % 95,26, ortaokulda % 96,02, lisede ise % 84,37
olmuştur.
12
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ise ilkokulda 16, ortaokulda 14, lisede ise 12’dir.
Türkiye’nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olan İzmir’in coğrafi konumu ve Batı’ya yakınlığı
ticaretin gelişimi için avantaj yaratmıştır. Limanlar İzmir ekonomisinin gelişiminde önemli bir rol
oynamaktadır.
Ancak, İzmir Alsancak Limanı mevcut konumuyla hem yük hem yolcu gemilerine yeterli
gelmemektedir.
İzmir’in yük limanının modernize edilmesine ve yeni bir kruvaziyer limanına ihtiyacı
bulunmaktadır.
İzmir Alsancak Limanı’nın kruvaziyer ve yük limanı şeklinde modernize edilmesinin dışında, yapımı
devam eden Çandarlı Limanı’nın hayata geçirilmesi ile bölgenin en büyük limanı olacağı, dünyanın
ise sayılı limanları arasında yer alması öngörülmektedir.
Türkiye’nin en büyük limanlarından biri olması planlanan Çandarlı Limanı’nın tamamlandığında,
ülkemizin ve İzmir’in yük elleçleme kapasitesini ciddi oranda arttıracağına dikkat çekilmektedir.
İzmir’in diğer limanları ise dökme yük ve yolcu gemilerine hizmet veren Dikili Limanı, Nemport,
Petkim Limanı ve Çeşme’deki Ro-Ro ve Feribot Limanıdır.
İzmir’in dış ticaretinde limanların büyük payı bulunmaktadır.
2015 yılı gümrük verilerine göre 17,9 milyar dolar ihracat, 17,9 milyar dolar ise ithalat
gerçekleştirilmiştir.
İzmir’de yer alan firmaların vergi kimlik numaralarına göre yapılan hesaplamada ise; İzmir’den
2015 yılında 8,3 Milyar TL ihracat, 8,8 Milyar TL ithalat yapılmıştır.
50.021 adet uluslararası sermayeli şirketin Mayıs 2016 itibariyle illere göre dağılımına bakıldığında;
İstanbul 30.280 adet ile birinci sırada yer almaktadır. İstanbul’u Antalya (4.829 adet), Ankara
(2.768 adet) ve İzmir (2.328 adet) takip etmektedir.
Tablo 2: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı
Ss
Sektörler
İstanbul
Antalya
Ankara
İzmir
Muğla
Tarım, Avcılık, Ormancılık ve
Balıkçılık
216
128
30
83
27
Madencilik ve Taşocakçılığı
314
32
130
63
8
3.864
288
331
437
65
Gıda Ürünleri,İçecek ve Tütün
İmalatı
281
39
26
58
6
Tekstil Ürünleri İmalatı
440
7
11
29
4
İmalat Sanayii
13
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
Kimyasal Madde ve Ürünleri
İmalatı
466
29
25
38
1
B.Y.S. Makine ve Teçhizat
İmalatı
319
12
36
43
2
Motorlu Kara Taşıtı,
Römork,Yarı-Römork İm.
130
2
11
20
0
2.228
199
222
246
52
787
69
222
87
6
2.213
752
305
170
225
11.686
983
838
845
177
909
642
88
82
288
3.089
623
141
167
236
355
10
16
10
7
Gayrimenkul Kiralama ve İş
Faaliyetleri
5.114
1.061
456
276
512
Diğer Toplumsal Sosyal ve
Kişisel Hizmet Faaliyetleri
1.733
241
211
108
48
30.280
4.829
2.768
2.328
1.601
Diğer İmalat
Elektrik,Gaz ve Su
İnşaat
Toptan ve Perakende Ticaret
Oteller ve Lokantalar
Ulaştırma,Haberleşme ve
Depolama Hizmetleri
Mali Aracı Kuruluşların
Faaliyetleri
Toplam
Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Mayıs 2016.
İzmir'in daha fazla katma değeri yüksek ürün ihraç etmesi, ayrıca ticaret merkezi özelliğini
güçlendirmek ve bölge ticaretini arttırmak için de liman kapasitelerinin ve bağlantı yollarının
geliştirilmesi gerekmektedir.
İzmir’de Aliağa, Bornova, Çiğli, Kemalpaşa ve Torbalı ilçelerinde sanayi yatırımları yoğunlaşmıştır.
Tekstil ve hazır giyim, gıda, içki, tütün ve yem sanayi önemli işkolları arasındadır.
Bunların dışında demir-çelik, petro-kimya, otomotiv, çimento, ayakkabı, gübre, tarım makineleri
ve seramik sanayi üretimi de yoğun olarak gerçekleştirilmektedir.
İzmir’de 2014 yılında alınan yapı ruhsatı sayısı 8.872 iken, 2015 yılında 8.911’e ulaşmıştır.
Konut satışları ise İzmir’de 2015 yılında 77.796 olmuştur. 2016 yılının ilk 4 ayında ise 25.840
konut satışı gerçekleşmiştir.
14
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
İzmir’de kişi başına toplam elektrik tüketimi 4.351 kwh’dır.
1954 yılında kurulan ve yatırım alanında dünyanın en önemli yayınlarından biri olarak kabul edilen
Site Selection Magazine dergisinin yapımcısı ve ABD menşeli Conway Inc.'in yaptığı Dünyanın En
Rekabetçi Şehirleri Raporu'na (The World’s Most Competitive Cities) göre İzmir, 2015 yılında
uzay-havacılık, kimya-plastik ve enerji sektörlerinde Doğu Avrupa ve Orta Asya'nın en rekabetçi
ilk 5 şehri arasında yer almıştır.
Rapora göre İzmir Doğu Avrupa ve Orta Asya'nın;
 Uzay ve havacılık sektöründe en rekabetçi şehri olurken,
 Yine aynı Bölgede kimya ve plastik sektöründe en rekabetçi 3. şehir,
 Enerji sektöründe ise en rekabetçi 3. şehri konumundadır.
Raporda;





İzmir'in gelecek 5 yılda yüksek büyüme sergileyeceği,
Türkiye'nin ikinci en büyük ticaret merkezi olması,
Türkiye'nin sanayi üretiminin yüzde 9,3'ünü gerçekleştirmesi,
Genç ve dinamik 4 milyonluk nüfusa sahip olması,
Socar (4,8 milyar Dolar yatırım), Pratt & Whitney (75 Milyon Dolar yatırım), Deceuninck
(28 Milyon Dolar yatırım), Abengoa/Befesa (Endüstriyel atık arıtma ve geri dönüşüm
faaliyeti) gibi firmaların büyük ölçekli yatırımlara ev sahipliği yapmasının katkılarıyla öne
çıktığı ifade edilmektedir.
İzmir’in Ege Bölgesi’nin nüfusunun % 41’ini, Türkiye’nin ise % 5,3’ünü temsil ettiği belirtilmektedir.
ABD kaynaklı Brooking Enstitüsü tarafından hazırlanan “Global Metro Monitor 2014” raporu da,
İzmir’i yükselen kentler arasında zirvede göstermektedir.
Bu araştırmaya göre; Londra 26, Roma 274, Washington 275, Milano 277, Atina ise 280.
konumdadır. İzmir ise 2. sıradadır.
Ayrıca bu araştırma, İzmir’in potansiyelini tam olarak kullanması halinde neler yapabileceğini de
kanıtlar niteliktedir.
İzmir’de 13 adet Organize Sanayi Bölgesi’nin 8’inde (İTOB OSB, Atatürk OSB, Tire OSB,
Kemalpaşa OSB, Aliağa Kimya İhtisas ve Karma OSB, İzmir Pancar OSB, Buca Giyim OSB ve
Kınık OSB) faal olarak sanayi üretimi gerçekleşmektedir.
İzmir’de 2 serbest bölge yer almaktadır.
Bunlar; Türkiye serbest bölgeleri arasında en fazla dış ticaret hacmine sahip bölgelerden birisi
olan Gaziemir’de bulunan Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ) ile önceleri sadece deri sektörüne hizmet
veren ancak son birkaç yıldır tüm sektörlere kapısını açan Menemen’de bulunan İzmir Serbest
Bölgesi (İZBAŞ)’dir.
İzmir’de yeni ve ileri teknolojide mal ve hizmet üretmek amacıyla sanayi ve üniversite işbirliğini
sağlayan teknoloji bölgelerinin sayısı da günden güne artmaktadır. Odamızın kurucusu olduğu
İZMİR BİLİMPARK, Dokuz Eylül Teknoloji Geliştirme Bölgesi (DEPARK), Ege Üniversitesi
Teknoloji Geliştirme Bölgesi (İdeEGE) ve Teknopark İzmir ile İzmir’de yenilik ve ar-ge faaliyetleri
yoğun bir şekilde yürütülmektedir.
15
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
İzmir ekonomisinde tarım, hayvancılık, balıkçılık, denizcilik, toptan perakende ve ticaret, turizm,
lojistik ve enerji sektörleri yatırım açısından öne çıkan sektörler arasındadır.
Bereketli toprakları, uygun iklim koşulları, zengin su kaynakları ve biyoçeşitliliği ile Türkiye’nin en
zengin ürün çeşitliliğine sahip kentlerinden biridir.
Kentimiz dünyanın çok az bölgesinde görülebilecek müthiş potansiyeli ile incirden tütüne,
narenciyeden süt hayvancılığına, zeytinyağından hububata, tıbbi ve aromatik bitkilerden
şarapçılığa, çiçekçilikten arı ürünlerine kadar inanılmaz bir çeşitliliği barındırmaktadır.
Kentimiz modern tarım yapısıyla öne çıkmaktadır. İzmir, birçok üründe verim ve kalite açısından
Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir.
İzmir’de verimli ovalarda pamuk, üzüm, zeytin, incir, tütün, sebze-meyve, balık ve hayvansal yan
ürünler üretimi yapılmaktadır.
Organik tarım ürünlerinin üretimi konusunda da çeşitli çalışmalar sürdürülmektedir. Kentimiz
organik tarımda öncü olmaya devam etmektedir. İzmir ihracatta öncü konumda yer almakta olup
organik tarımsal ürünlerle iştigal eden pek çok işletmeye ev sahipliği yapmaktadır.
Tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünleri dış ticarette de önemli bir yere sahiptir.
İzmir turizmde sahip olduğu kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma ve kullanma dengesi
içinde turizm alternatiflerini geliştirerek çeşitlendirmeye devam etmektedir.
Özellikle zengin jeotermal kaynakları ve kaplıcaları ile sağlık turizmi, kongre turizmi ve kruvaziyer
turizm gelişmektedir.
Odamızın kruvaziyer turizme verdiği önem sayesinde İzmir kruvaziyer turizmde önemli bir başarı
yakalamış ve Türkiye ve dünya kruvaziyer sektöründe önemli bir yere sahip olmuştur.
Bununla birlikte İzmir’de daha fazla uluslararası etkinliğin, fuar ve kongre organizasyonlarının
düzenlenmesine yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır.
İzmir yenilenebilir enerji konularında oldukça zengindir. Özellikle rüzgar, güneş, jeotermal ve
dalga enerjisinden daha fazla yararlanılması, İzmir’in ekonomik gelişimine katkı sağlayacaktır.
İzmir spor açısından da önemli bir cazibe merkezi olabilir.
İzmir’in sağlık turizmi, bilişim vadisi, kültür-sanat ve eğlence konularında marka olma potansiyeli
bulunmaktadır. İzmir’in bu yönü daha çok geliştirilmeli ve İzmir dünyanın her yerinden şifa
arayanların akın ettiği bir kent olmalıdır.
İzmir’den İzmir dışına olan beyin göçü engellenmeli, İzmirli gençler hayallerini gerçekleştirmek için
İzmir dışına çıkmak zorunda kalmamalıdır.
Kemeraltı-Agora-Kadifekale üçgeninde yer alan eski şehrin daha fazla turist alması sağlanmalıdır.
UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan Efes ve Bergama’ya daha fazla turist çekilmeli, bu
yerlerin daha fazla tanıtımı yapılmalı, İzmir Tarihi Kent Merkezi ve Foça da en kısa sürede
UNESCO Dünya Mirasına aday olmalıdır.
16
AR&GE BÜLTEN
2016 TEMMUZ AĞUSTOS–EKONOMİ
İzmir’de yer alan tarihi cami, sinagog ve kiliseler de turizme kazandırılmalıdır.
İzmir’in özellikle İstanbul Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanları’nda yaşanan yetersiz planlama
ve pist bakımları nedeniyle bir aktarma merkezi olma fırsatı bulunmaktadır.
İzmir’in modern terminalleri ve kapasitesi, kentin ekonomisi ve turizmi ile birleştirilip THY için
çok önemli bir merkez haline getirilebilir.
Sonuç olarak İzmir, ekonomik büyüklük bakımından Türkiye’nin ikinci büyük kentidir ancak
kentimiz potansiyelini tam olarak kullanamamaktadır.
İzmir’in milli ekonomiden ve küresel ekonomiden daha fazla pay alması sağlanmalıdır.
İzmir daha çok ihracat yapar, daha çok yabancı ve doğrudan yatırım çeker hale gelmelidir.
İzmir yabancı araştırma şirketlerinin raporlarında gün geçtikçe daha fazla sayıda yer almaktadır.
Bu durum, İzmir'in yatırımcılara sunduğu fırsatların arttığını göstermektedir.
İzmir teşvik sisteminden daha fazla pay alabilirse ve İzmir ihracatçısı yurtdışındaki rakipleriyle eşit
koşullarda mücadele edebilirse İzmir’in başarıları katlanarak artacaktır.
Eğer İzmir’in yenilenebilir enerji, kimya-plastik ve uzay-havacılık başta olmak üzere turizm, organik
tarım, gıda, içecek ve tarıma dayalı sanayi, hazır giyim, tekstil-konfeksiyon ve lojistik potansiyeli
kullanılabilirse İzmir’in önü çok açıktır.
Bunun için İzmir-İstanbul Otoyolu, İzmir-Ankara Hızlı Tren Hattı, İzmir Çandarlı Limanı ve İzmir’in
kuzeyi ile güneyini birleştirecek “İzmir Körfez Geçiş Projesi” gibi ulaştırma yatırımların
tamamlanması, İzmir’de iş-yatırım ortamının iyileştirilmesi, İzmir’de daha çok uluslararası fuar ve
kongre düzenlenmesi, İzmir’den yurtdışında ana merkezlere doğrudan uçak seferlerinin
arttırılması ve İzmir’in nitelikli iş gücüne daha fazla iş imkanı yaratılması gerekmektedir.
Bu ve benzeri dev yatırımlarla potansiyelini tam olarak ortaya koyduğu zaman İzmir, dünyanın
zengin ve en hızlı gelişen kentleri arasındaki yerini pekiştirecektir.
17