SÖZLÜKLÜ MAARİF TAKVİMİ Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve
advertisement
SÖZLÜKLÜ MAARİF TAKVİMİ Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Duygu Özge DEMİR 24 Şubat Şehzade Cem'in ölümü Cem Sultan, Fatih Sultan Mehmed’in oğlu; Sultan Bayezid’in de kardeşidir. Ağabeyi II. Bayezid ile girdiği taht mücadelesiyle bilinir. Fatih’in ölümü ile Osmanlı Devleti’nin başına kimin geçeceği bilinmiyordu. Fatih Sultan Mehmet hayattayken, oğlu Şehzade Mustafa’yı tutuyor ve onu taht için düşünüyordu. Fakat genç şehzadenin erken yaşta beklenmedik ölümü, planları değiştirdi. Bunun üzerine Fatih de aniden vefat edince, iki şehzade, Bayezid ve Cem arasında taht mücadelesi başladı. Cem Sultan’ın on üç yıllık Avrupa günleri “Vâkıat-ı Cem Sultan” isimli kitapta anlatılır. Bu kitap, anonim bir eserdir ve Cem’in sürekli yanında bulunan biri tarafından yazıldığı anlaşılmaktadır. Aslında Vâkıat-ı Cem Sultan veya diğer bir deyişle “Kitab-ı Cem Sultan”, ölümün nasıl cereyan ettiğini değil, ölümden sonra neler yapıldığını anlatır. Cem Sultan vakası Osmanlı tarihinde Yıldırım Bayezid'in Timur'un elinde esir düşüp, demir kafese hapsedilmesinden sonra ikinci büyük hadisedir. Rumeli'den tekrar Osmanlı topraklarına gelmek isteyen Cem Sultan, 14 yıl esir hayatı yaşadı. En son Papa'nın elinden Fransız Kralı tarafından kurtarılmış, ancak büyük bir ihtimalle zehirlendiği için bir hafta içinde yolda vefat etmiştir. Cem Sultan’ın ölümü hakkında kesin bir kanıt olmadığından daha çok tahminler üzerinden onun vefatı üzerine tartışılmaktadır. Genel olarak, Cem’in zehirlenerek öldürüldüğü kanaatı tarih yazarları arasında daha yaygındır. O dönemin İtalyan tarihçileri, Cem Sultan’a zehrin Papa tarafından verildiği görüşünü yansıtırlar. Cem Sultan ile ilgili okumalar için bkz. Cem Divanı, haz.Halil Ersoylu, İstanbul,1981, s.19. Vâkıât-ı Cem Sultan, İstanbul, 1914, s.31, 32. Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t-Tevârih, c.III, s. 235. İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, VIII. Defter, s.144. 25 Şubat Çoruh ilimizin "Artvin" adını alışı (1950). “Artvin” sözcüğü nereden geliyor? Gürcü halkın ağırlıkta olduğu Artvin ilinin ismi şöyle oluşmuştur. Kıldiyet Dağı’nın dik yamaçları üzerine İskitler tarafından kurulmuştur. Yaygın bir inanışa göre Artvin adı, kenti kuran İskit hükümdarının adından gelir. Bu anlamda Artvin, Platon’un Kral Atlas’ıdır. Kral Atlas adıyla da bilinen Artvin’i kuran, hükümdar Artvin ve halkı İskitler, Kafkasya merkezlidirler ve Artvin aynı zamanda onların üs merkezidir. Sözcük, önceleri Artvani, sonrada Artvini biçiminde söylenmiş, zamanla Artvin’e dönüşmüştür. Artvin, Urartuların Güneş Tanrısı’dır ve buna ilaveten Artvin güneş tanrısı adına yapılan bir mabedin adıdır. Tanrı anlamında Artvin, Ardi; mabet anlamında Artvin, Ardini’dir. Tanrı ve mabet anlamlarıyla Artvin, “Tanrı, tanrıya ait olan”, “tanrısal olana ait” şehir anlama gelmektedir. Artvin’in bir diğer üçüncü anlamı, Umar’ın verdiği anlamdır. “Artan” şeklinde kullanılan Artvin’in kök sözcüğü “arda”dır. “Arda” ise “akarsu” demektir. vani/vini/vana ise, Artvin’e, “akarsu, akarsu ülkesi” anlamını kazandırmaktadır. (Yrd.Doç.Dr.İrfan GÖRKAŞ) 28 Şubat (1958) Zeki Üngör öldü… İstiklal Marşı’nın bestecisi, ünlü bir müzisyen olan Osman Zeki Üngör 1880 yılında İstanbul Üsküdar’da dünyaya gelmiştir. Dedesi Şekerci Hacı Bekirzade Miralay Santri Hilmi Bey, babası ise Hüseyin Bey’dir. Bilinen en önemli Türk müzisyenlerindendir. Mehmet Akif Ersoy’un kaleme aldığı ulusal marşımız İstiklal Marşı’nı bestecisi ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının da ilk şefidir. Aynı zamanda pek çok klasik batı müziği bestecisinin keman konçertolarını Türkiye’de çalan ilk Türk kemancıdır. Cumhuriyetin ilk önemli öğrenim kurumlarından Musiki Muallim Mektebi’nin kuruluşunda çok büyük emek sarfetmiş bir eğitimcidir. Besteci Ekrem Zeki Ün'ün de babasıdır. 28 Şubat 1958’de İstanbul’da hayatına veda etmiştir. Mehmet Akif Ersoy’un ardından kabri başında bando eşliğinde İstiklal Marşı çalınan ikinci kişidir. 1 Mart 1975’te Avustralya'da renkli televizyon yayınları başladı. Televizyonu kim buldu? Günümüzün en önemli iletişim araçlarından biri olan televizyonun tarihi 88 yıl öncesine dayanmaktadır. Televizyonu 1923 yılında İngiltere’nin Hastings kasabasında yaşayan mucit John Logie Baird 1923 yılında icat etmiştir. Televizyon kelimesinin kökeni nedir? Televizyon kelimesi, Yunanca “uzak” anlamına gelen tele ve Latince “görmek” anlamındaki visio kelimelerinden, 20. yüzyıl başlarında türetilmiş ve “uzaktan görmek” anlamına gelmektedir. Türk Dil Kurumu tarafından televizyon yerine göreç, izleç, izlengeç, bakaç, uzakgör gibi kelimeler önerilmiş ancak benimsenmemiştir. Örneğin Kırgız Türkçesinde televizyon anlamında Rusça televizor ile birlikte bir o kadar da yaygın olan sınalgı kelimesini kullanılmaktadırlar. Ülkemizde televizyon yayınlarının başlaması İlk yerli televizyonun temelleri 1953 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından atılmıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi Yüksek Frekans Kürsüsü Başkanı Mustafa Santur’un televizyon ile ilk tanışması 1938 yılına rastlar. II. Dünya Savaşı sonrası yıllarda yaptığı Avrupa gezilerinde televizyon denen “camlı kutu”yu daha yakından tanır. Önceleri İsviçre, sonra Hollanda ve Almanya haftada birkaç gün yayın denemeleri yapmaktadır. 1948 yılında televizyonla ilgili gelişmeleri yerinde görmek ve çeşitli incelemelerde bulunmak için Avrupa seyahatine çıkar. Döndükten sonra kendi kendine çalışmaya başlar. Bu arada televizyonun gelişim yıllarının savaş yıllarına rastlamasından ve Türkiye’nin içinde bulunduğu ağır ekonomik koşullardan dolayı, bu aygıtın varlığından Türk halkının henüz haberi yoktur. 1942’de davetli olarak Amerika’ya giden gazeteciler heyetinde bulunan Abidin Daver, gezi anılarında televizyon ile ilgili olarak şunları anlatır. (Okumak için tıklayınız) “Atlanta istasyonunda tren beklerken sıkılmadık. Çünkü bu istasyonda garp fen ve tekniğinin en güzel ve en yeni icatlarından biri olan televizyonu seyrederek vakit geçirdik. Televizyon, radyo ile sinemanın izdivacından hasıl olan bir harikadır denilebilir. Televizyon sesleri ve resimleri şimdilik 80 kilometre uzağa naklederek aksettiren bir icattır… Bu işle uğraşan mühendisler, televizyonun sinema ve radyonun en büyük rakibi olduğunu, ilerde herkesin şimdi radyo aldığı gibi bir de televizyon alarak evinde sinema seyredeceğini söylediler.” Mustafa Santur televizyon yayını konusundaki ilk resmi girişimini İTÜ Elektrik Fakültesi Dekanlığı’na yazdığı 16 Temmuz 1951 tarihli mektupla yapar ve 1953 yılına gelindiğinde ise halk arasında artık “Televizyon seyrediyor musunuz?” sorusu yavaş yavaş duyulmaya başlanır. 1968 yılında TRT siyah beyaz olarak Nuran Devres spikerliğinde deneme yayınına başlamıştır. Nuran Devres yaptığı açılış konuşmasında şöyle der: "Burası 3.bant 5.kanaldan deneme yayınları yapan Ankara Televizyonu. Bugün 31 Ocak 1968. Bu akşamki deneme yayınlarına başlıyoruz." Renkli televizyona geçiş ise 1980’lerde yaşanmıştır ve 1990’lı yılların başlarında ise özel televizyon kanalları yayına başlamıştır. 2 Mart 1918 - Rize'nin kurtuluşu. Rize adı nereden geliyor? Miletli denizciler tarafından bir ticaret kolonisi olarak kurulan Rize, eskiden Rhizios, Rhizus ve Rhizaion adlarıyla anılırdı. “Dağın dibi, eteği” anlamına gelen bu sözcüğün kökeni ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Rize, Pontus Krallığı Döneminde Sannıka, Roma İmparatorluğu Döneminde Pontus Polemoniacus, Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde ise Lazistan olarak anılmıştır. Farsçada ise rize “döküntü, kırıntı; ufak parça” anlamında kullanılmaktadır. Ayrıca bir başka görüş ise Erzincan'ın Sakalar dönemindeki Eriza olan adının başındaki "e" sesinin düşmesi ile aynı adın Rize için de kullanıldığı yönündedir. 3 Mart 1955 - Elvis Presley ilk kez televizyonda göründü. Elvis Presley kimdir? Şarkıcı, müzisyen ve aktör Elvis Presley, 8 Ocak 1935 tarihinde Tupelo Missisippi’de dünyaya geldi. 16 Ağustos 1977’de, yani Punk'ın doğduğu sene hayatını kaybettiğinde bir gazete bu ölümü, "müziğe seksi getiren adam öldü" başlığıyla duyurmuştu. Elvis'in sahnedeki bir fotoğrafının altına ise, "Elvis Presley, elinde gitarıyla ilk defa Amerikan televizyonuna çıktığında sadece yüzü ve belinin üstü kısmı gösterildi. Ünlü şarkıcının seksi hareketlerinin gösterilmesi uygun bulunmamıştı," yazılıydı. Rock'n Roll'un kralı ya da kısaca kral olarak tanındı. Bir başka lakabı ise Elvis The Pelvis’tir. Bunun sebebi de sahnede yaptığı danslar kadar dönemin tutucu toplumuna rağmen yakışıklı ve seksi oluşunu saklamak yerine öne çıkarmayı tercih etmesidir. (Hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız.) Küçük yaşlardan itibaren müziğe büyük ilgi duyan Elvis, ailesi ile birlikte gittiği kiliselerde dini şarkılar söylüyordu. Yıllar sonra büyük şöhrete sahip bir şarkıcı olduğunda o günleri anlatırken, tüm kilise şarkılarını ezbere bildiğini söylemişti. 11. doğum gününde hediye edilen gitar ile şarkıcılık hevesi büsbütün arttı. 1945 yılında Alabama Fairy Dairy Show’da ‘Old Shep’ ile ikincilik ödülü kazandı. 1948’de Presley ailesi Memphis’e taşındı. 1953 senesinde Humes High School’u bitiren Elvis Presley, Crown Electric şirketinde şoför olarak çalışmaya başladı. Memphis’te kendi plağını doldurma imkanı sağlayan Sun Plak Şirketi, Elvis’in dikkatini çekmişti. İlk kaydı annesi için yaptığı ‘My Happiness’ oldu. Şirketin sahibi Sam Philips’in desteği ile Elvis, 1954 yılı 5 Temmuz’unda bir “rhythm and blues” şarkısı olan “That’s All Right”ı kaydetti. Şarkıyı radyoda çalan DJ Dewey Philips, Elvis’i kitlelere ulaştıran ilk kişi oldu. Ancak yine de şöhretini arttırmak için daha büyük bir firmaya gereksinimi vardı. Beklenen fırsat 1955 yılında geldi ve 35 bin dolara RCA firmasına geçti. Bu dönemde Atlantic Plak’ın sahibi Ahmet Ertegün, Elvis’i transfer etmek istemiş ancak bunu başaramamıştı. 1956 yılı ile birlikte Elvis Presley’in ünü hızla yayıldı. Ocak ayında RCA için yapılan ilk kayıtlardan sonra 28 Ocak’ta ulusal yayın yapan bir televizyon ekranında ilk defa göründü. ‘Heartbreak Hotel’i söyleyen Elvis, cezbeden dansı ve hareketleri ile çığır açtı. Peşpeşe gelen televizyon şovlarının ardından 1956 ağustosunda ilk filmi ‘Love Me Tender’ için kamera karşısına geçti. ABD televizyonlarının en beğenilen programlarından ‘Ed Sullivan Show’da iki kez boy gösterdi. Yılsonuna gelindiğinde Elvis ile ilgili her şey çılgınca satılıyor, plakları zor bulunuyor, her gittiği yerde inanılmaz ilgi ile karşılanıyordu. 14 Ağustos 1958 tarihinde annesi Gladys’in ölümü, annesine çok bağlı olan Elvis için ilk büyük darbe oldu. 1971’in sonunda karısı Priscilla’nın onu terketmesi ise Kral’a ikinci büyük darbe oldu ve son yıllarda girdiği bunalımlardan ötürü obeziteye yakalanan ve uyuşturucu bağımlısı olan Elvis 16 Ağustos 1977’de banyosunda ölü bulundu. Elvis’ten bir alıntı: “Şarkısız bir gün, yaşanmış bir gün değildir... Yaşamınızda müzik yoksa arkadaşınız da yoktur... Şarkısız yolculuk bitmez... Ben de hep şarkı söylüyorum... Kendim için sizler için...” 4 Mart 1954 - Boston'da ilk başarılı böbrek nakli gerçekleştirildi. İnsanlar üzerinde böbrek nakli’nin modern çağı, 1936 yılında sonuçları hiç tanınmamış bir dergide yayınlanan, Voronoy tarafından 1933 yılında Rusya’da gerçekleştirilen ilk kadavradan böbrek nakli ile başladı ve nihayet ilk kez 1954′te biri Boston’da diğeri ise Paris’te olmak üzere ilk akrabalararası (tek yumurta ikizleri) başarılı böbrek nakli gerçekleştirildi. Türkiye'de ilk başarılı organ nakli ise 3 Kasım 1975 yılında Dr. Mehmet HABERAL ve ekibince Hacettepe Üniversitesi Hastanesi'nde bir anneden oğluna yapılan canlıdan canlıya böbrek nakli olmuştur. Bunu 1978 yılında aynı ekibin kadavradan yaptığı ilk böbrek nakli izlemiştir. Organ nakli nedir? Tedavisi mümkün olmayan hastalıklar nedeniyle görev yapamayacak derecede hasar gören organların yerine, canlı veya ölüden alınan yeni, sağlam organın konularak hastanın tedavi edilmesine organ nakli denilir. Organ nakli kimlerden yapılır? Organ ve doku nakli, canlıdan ve kadavradan olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilebilmektedir: 1- Kadavra donör (verici): Trafik kazası, kurşunlanma, beyin kanaması vb. nedenlerle yoğun bakımda tedavisi devam ederken, beyin ölümü denilen geri dönüşümsüz beyin hasarı gelişmiş hastaların organları bağışlandığı takdirde bunlar kadavra donör olarak tanımlanmaktadır. Böbrek, karaciğer, pankreas, kalp, kalp kapakları, kornea kadavradan nakillerde kullanılmaktadır. 2- Canlı donör: Organ nakli gereken hastanın eşi veya yakın akrabaları doku, kan grubu vb. uyum mevcut ise organ bağışında bulunabilmektedir. Bunlar canlı donör olarak tanımlanmaktadır. Böbrek ve karaciğer canlıdan nakil yapılabilen organlardır. 5 Mart 1942 - Okul bahçelerine patates, yerelması, fasulye gibi sebzeler dikilmeye başladı. Türkçede patatesin adlandırılması Türkçede patatesin adlandırılmasını üç başlık altında toplayabiliriz: 1. Başka dillerden alınmış adlar, 2. Başka dillere ait adların çeviri veya taklitleri, 3. Dış etki veya çeviri olmaksızın mahallinde kullanışa geçen adlar. Türkçede patatesin adlandırılmasında en yaygın grup 1. gruptur ve birinci grup da kendi içinde üçe ayrılır: a. Çağdaş Türkçenin hem yazı hem de konuşma dilinde artık standart olan patates sözcüğü ve patat gövdesine bağlanabilir diğer isimler (Örn.: patata (Kastamonu ve çevresi; Gaziantep; Hisarcık–Yayladağı— Hatay; Antakya—Hatay; Mucur—Kırşehir); pıtata (Boyabat—Sinop), potat (Dont–Fethiye—Muğla); pata (Kastamonu; Mucur—Kırşehir; Karlıyayla–Reşadiye—Tokat; Mersin—İçel), pate (Geykoca köyü–Mecitözü— Çorum); patalak (Ordu; Fatsa—Ordu; Ayancık—Sinop), patelek (Feke— Adana), patele (Olukyanı– Sungurlu—Çorum); patik (Arapkir—Malatya), pattik (Malatya; Davulku–Hekimhan— Malatya vs). b. Almanca Kartoffel ile aynı basamakta bulunan kartof, kartol, kartopi gibi biçimler (Örn. Üsküdar ve Bakırköy—İstanbul; Bursa; Samsun; Karkıncık– Artova—Tokat; Trabzon; Gümüşhane; Kağızman, Posof ve Çıldır— Kars; Erzincan; Kurtelek, Cimin, Haşhaşı–Erzincan; Doğubeyazıt— Ağrı; Van; Bitlis; Varto—Muş; Malatya; Çumra—Konya vs). c. kumpir biçimi (Örn. (Bozdoğan—Aydın; Eşme—Uşak; Isparta; Kaş ve çevresi—Antalya; Beypazarı—Ankara; Çayağzı–Kırşehir; Bolu; Kıbrısçık, Gerede, Mengen ve Yığlıca—Bolu; Tekirdağ; Edirne vs.) 6 Mart 1973 - Maraş'a "Kahraman" ünvânı verildi. Kahraman kelimesi hakkında kahraman: "yiğit" [ Seydi Ali Reis, Mirat-ül Memalik, 1557] Kahraman kelimesinin kökeni Farsça ( ق هرمانḳahramān)’a bağlıdır. (Fa) ḳahramān ق هرمانİran mitolojisinde Şah Tahmuras'ın Kah-tarasp tarafından tahtından mahrum edilen oğludur. Kelime Orta Farsça da “iş buyuran” anlamındaki kār-framān ‘dan gelmektedir: Orta Farsça kār-framān “iş buyuran” > Farsça ḳahramān “yiğit”. Örnek cümle: ḳahremānlar tīğ-ı χūn-rīzinden isterdi emān [yiğitler kan dökücü kılıcından aman dilerdi] İslami kaynaklarda Arapça ḳahr kelimesine bağlanmıştır. Ancak eski bir İrani isimden adapte edildiği şüphesizdir. (Etimoloji için bkz. Justi, Iranisches Namenbuch 151.) Ayrıca kahraman kelimesi Azerbaycan Türkçesinde gÿhrÿman, Özbekistan ve Türkmenistan Türkçelerinde ise gahraman ile karşılanmaktadır. 7 Mart Çetin Emeç’in öldürülmesi 1935 yılında İstanbul’da doğan Çetin Emeç, önce Galatasaray Lisesi’nden, daha sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Gazeteciliğe 1952 yılında Son Posta Gazetesi’nde başlayan Çetin Emeç, bir süre Hayat ve Ses Dergilerinde yazı işleri müdürlüğü yapmış ve 1972 yılında Hürriyet Grubuna geçmiştir. Daha sonra Hürriyet Gazetesi’nin genel yayın yönetmenliği görevini üstlenen Çetin Emeç, 1984-1985 yıllarında da genel yayın yönetmeni olarak Milliyet Gazetesi’ne geçmiştir. 1986 yılında genel koordinatör olarak tekrar Hürriyet Gazetesi’ne dönmüştür. Gazeteci Çetin Emeç, 7.3.1990 tarihinde işine gitmek üzere evinden çıktığı sırada suikast sonucu öldürülmüştür. Çetin Emeç’in kabri Zincirlikuyu Mezarlığı’nda bulunmaktadır. Ankara’da bulunan bir bulvara ve İstanbul’un Bayrampaşa semtinde bulunan bir futbol sahasına kendisinin ismi verilmiştir. 8 MART HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN ÖLÜMÜ Hüseyin Rahmi Gürpınar, 17 Ağustos 1864 tarihinde İstanbul'da doğmuştur. Hüseyin Rahmi Gürpınar, 3 yaşında iken annesi vefat etmiş ve Girit'te bulunan babasının yanına gönderilmiştir. Ancak babasının evlenmesi üzerine 6 yaşında tekrar İstanbul'a anneannesinin yanına gönderilen Gürpınar, eğitimine İstanbul’da devam etmiştir. Hüseyin Rahmi Gürpınar tarihçi Abdurrahman Şeref Bey'in himayesiyle Mekteb-i Mülkiye'ye girmiş, ancak okulun ikinci sınıfında iken ciddi bir hastalık geçirmesi sebebiyle buradaki öğrenimini yarıda bırakmak zorunda kalmıştır. Hüseyin Rahmi Gürpınar 1887'de Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nde yazmaya başlamış, ardından İkdam ve Sabah gazetelerinde mütercim ve muharrir olarak çalışmıştır. II. Meşrutiyet döneminde Boşboğaz ve Güllâbi adlı bir gazete çıkarmıştır. Daha sonra, İbrahim Hilmi Bey ile birlikte Millet Gazetesi’ni çıkarmış, ancak bu iş uzun ömürlü olmamıştır. Daha sonra, çalışmalarını İkdam, Söz, Zaman, Vakit, Son Posta, Milliyet ve Cumhuriyet gazetelerine sürdürmüştür. Hüseyin Rahmi Gürpınar, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde 5. ve 6. dönemlerde Kütahya milletvekili olarak çalışmıştır. Gürpınar, Heybeliada'daki köşkünde 8 Mart 1944 tarihinde ölmüştür ve oradaki Abbas Paşa Mezarlığı'na defnedilmiştir. Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (1912), Hakka Sığındık (1919), Utanmaz Adam (1934) eserlerinden birkaçıdır. Ertem Eğilmez tarafından 1976 yılında çekilen Süt Kardeşler sinema filminin konusu Hüseyin Rahmi'nin Gulyabani (1913) isimli romanından uyarlanmıştır. 9 Mart Cengiz Dağcı doğdu… Cengiz Dağcı, 9 Mart 1919 tarihinde Gurzuf’ta doğan Kırım Tatar roman yazarıdır. Cengiz Dağcı Türkiye'ye hiç gelmediği halde kitaplarını Türkiye Türkçesi ile yazmıştır. Türkiye'de yayınlanan eserleriyle Türkiye'de birçok insan Kırım’ı ve Kırım Tatarları'nın yaşantılarını öğrenmiştir. 1938'de ortaokulu bitirdi. Kırım Pedagoji Enstitüsü’nde ikinci sınıfta iken II. Dünya Savaşının çıkmasından sonra, 1941 yılında Ukrayna cephesinde Almanlara esir düşmüştür. Almanların yenilmesi üzerine müttefik devletler safına sığınmıştır. 1946 yılında eşi ve kızıyla birlikte önce Edinburgh'a gelmiş, daha sonra 1947 yılı başında Londra'ya geçmiştir. Cengiz Dağcı, vatanından ayrıldıktan sonra bir daha Kırım'a gitmemiştir. Cengiz Dağcı 22 Eylül 2011 vefat etmiştir. Cengiz Dağcı eserlerinde Kırım Türklerinin Rusların zulmü altındaki hayatını anlatmıştır. Genel itibariyle hüzünlü bir üslûba sahiptir. Korkunç Yıllar (1956), Onlar da İnsandı (1958), Dönüş (1968) eserlerinden birkaçıdır. 10 Mart 1919 - Çin'de kölelik kaldırıldı. Kölelik nedir? Köleliğin kısa bir tarihi Köle, bütünüyle başka bir insanın malı olan, herhangi bir eşya gibi alınıp satılabilen kişidir. Köleliğin tarihi insanlık kadar eskidir. Antik çağda toplumsal bir tabaka olarak ekonomik yaşamda önemli bir araç olarak kullanılan kölelik, Yunan ve Roma medeniyetlerinde olduğu gibi Çin ve Hint Medeniyetlerinde de meşru kabul edilmekteydi. Bilinen en önemli köle ayaklanması Spartaküs Ayaklanmasıdır. İÖ 73’te İtalya’da, Capua’da gladyatör olarak satılan Spartaküs, bazı kölelerle birlikte kaçarak Vezüv Dağı’na sığındı. Başka kaçak kölelerin de onlara katılmasıyla tüm İtalya’ya korku salan 100 bin kişilik bir ordu oluştu. İki yıl sonra Spartaküs bir çarpışmada öldürülünce, güçleri parçalandı ve ayaklanma sona erdi. 15. yüzyılda coğrafi keşifler ile birlikte kölelik, sömürge uygulamalarının bir yönünü oluşturdu. Köleliliğin ahlakiliğinin sorgulanması ise 17.-18. yüzyılları buldu. Locke ve Voltaire, insanın sadece insan olmaktan ötürü sahip olduğu onur, özgürlük ve eşitlik kavramlarını dile getirdi. Bilindiği üzere insanların ticari bir meta olarak köleleştirilmesine karşı her çağda mücadeleler verilmiş, 19. yüzyılda Avrupa’da ve Amerika’da klasik kölelik uygulamaları kaldırılmış; 20. yüzyılda ise kölelik uluslararası hukuk ile yasaklanmıştır. En eski Türkçe metinlerde kölelik kelimesi karşılıkları Köle kelimesi, Göktürklerde erkekler için “kul”, kadınlar için “kün” kelimeleriyle ifade edilmiştir. Uygur metinlerinde geçen “küngüz” kelimesi, “cariye” kelimesinin karşılığıdır. Göktürklerde köleliğin en büyük kaynağı savaşlardı. Özellikle Çin kaynaklarında Göktürklerle yapılan savaşlarda Göktürklerin aldıkları tutsakların köleleştirildiklerine dair bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca yazıtlarda sık sık geçen “tigin” kelimesi köle anlamına gelmektedir. Yiğit köleye “alp tigin”, uğurlu köleye “kutlug tigin” denirdi. Göktürkler aile büyüklerine değer verdiklerinden kendilerine onların yanında tigin diyerek yani bir çeşit aşağılamayla büyüklerini yüceltirlerdi. Giderek bu kelime prensler ve önemli kişiler için de kullanılmaya başlandı. Gerçek kölelerden kendilerini ayırmak için tigin kelimesinin yanına başka ekler de koymuşlardır. Osmanlı Türkçesinde köle kavramı erkekler için “kul”, kadınlar için “karavaş, cariye” kelimeleriyle ifade edilmiştir. Bu kelimeler bazı kanunname ve şer’iyye sicilleri gibi çeşitli belge ve şiirlerde aynı anlamlarda kullanılmıştır. 11 Mart 1908 İtalyan yazar Edmondo De Amicis'in ölümü 1846'da Sardinya Krallığı'nda doğdu. Yazmaya askeri gazetede başladı. Orduda subaydı ve gazetede daha sonra kitaplaşacak fıkra ve makaleler yazıyordu. Daha sonra askerlikten vaz geçti ve kendini yazmaya verdi. İyi ki de öyle yaptı. Yoksa, "İstanbul ancak bu kadar güzel anlatılırdı" dedirten, 19. yüzyıl İstanbul'unu naif bir bakış ve şiirsel bir üslupla anlattığı İstanbul seyahatnamesi olmayacaktı. Üzerindeki etkisini her zaman belirttiği bu kitap olmasaydı da Orhan Pamuk muhtemelen Nobel ödülünden mahrum kalacaktı. Bu seyahatnamenin ardından ona asıl ününü kazandıran Çocuk Kalbi yayınlandı. Çocuklar için yazılmış en önemli kitaplardan sayılan bu eseri, ilkokula giden oğlunun günlüğünden esinlenerek yazmıştır. Kitap, “Enrico” adlı bir çocuğun arkadaşları ve onlarla ilişkisini anlatan bir büyüme öyküsüdür. O günden bu güne dünyanın dört bir yanındaki çocuklar hayat denen yolculuğu Enrico'yla beraber öğreniyor. Ne de olsa, "her çocuğun kalbinde kendinden daha büyük bir çocuk vardır". 12 Mart 1860 türkolog Bernát Munkácsi doğdu… Bernát Munkácsi (1860-1937), Fin-Ugor dillerinin dünya çapında ünlü Macar araştırmacısı, Macar dilcisi, oryantalisti, Fin-Ugor dillerinin uzmanı, Türkolog ve halk bilimcisi. Ignác Kúnos’un arkadası. İlk önce Türkçe öğrenir, ama sonradan Macarcanın Fin-Ugor dillerine olan benzerliğinin farkına varır. 1885 ve 1888’de Rusya ve Sibirya’da yaşayan Fin-Ugor halklarından ve Çuvaşlardan dil malzemesini derlemiş, Çuvaşça ve Tatarca üzerine çalışmaları olmuştur. Bunlara ek olarak Macarcada kullanılan Türkçe alıntılar ve Türkçede kullanılan yabancı kökenli sözcükler üzerine de birtakım çalışmalar ortaya koymuştur. Macarcanın Fin-Ugor dil ailesine ait olduğunu kanıtlayanlar arasındadır. Bernát Munkácsi, Ignác Kúnos ile birlikte Boğdan’da yaşayan ve Macarcanın en arkaik lehçesini konuşan Csángó’ların (Romence ceangai) dilini araştırmak için derleme gezisine çıkmıştır. Bu geziyi gerçekleştirmelerinde, Ármin Vámbéry’nin de desteği bulunmaktadır. Yaptığı gezilerin neticesinde Votyak ve Vogul sözlüklerini üretmiştir. Ayrıca 1900’de Avrupa’da çıkan Türkoloji dergileri arasında bugüne kadar önemli bir yer tutan Keleti Szemle (Budapeste) dergisini kurmuş redaktörlüğünü üstlenmiştir. 13 Mart 1893 Muallim Nâcî hayata veda etti… Muallim Nâcî, 1849 yılında, İstanbul, Saraçhanebaşı’nda dünyaya gelmiştir. Asıl adı Ömer’dir. Annesi Varnalı bir muhacir ailesinin kızı Fatma Zehra Hanım, babası ise Saraçhanebaşı’nda saraçlık yapan Ahmed Ağa’nın oğlu Saraç Ali Efendi’dir. Nâcî mahlasını edinmesi Giritli Aziz Efendi’nin Muhayyelât’ını okuyup bu kitaptaki “Kıssa-i Nâcibillâh ve Şâhide” hikâyesinden etkilenmesiyle gerçekleşmiştir. Önemli çalışmalarından biri 1874 yılında, Ziya Paşa’nın aynı adı taşıyan eserine nazire olarak kaleme aldığı Terkîb-i Bend’idir. Tercümân-ı Hakîkat gazetesinin sahibi Ahmet Mithat Efendi ile mektuplaştığı sıralarda Nâcî, gazetede “Kuzu”, “Şâm-ı Garîban”, “Nusaybin Civarında Bir Vâdi” gibi bir takım şiirlerini yayımlar. Bu şiirler onun edebî şahsiyetini ortaya koyan ilk örneklerdir. 1891’de ise “Gazi Ertuğrul Bey” manzumesini II. Abdulhamid’e takdim ederek padişahın beğenisini kazanmış, bunun sonucu olarak kendisine “Tarih-nüvis-i Selâtîn-i Âl-i Osman” ünvanı verilmiş, maaş bağlanmış, “rütbe ve nişanla ödüllendirilmiştir. Edebiyatımıza birçok eser kazandıran Muallim Nâcî, rahatsızlanarak 1893 yılında vefat etmiştir. II. Abdülhamid’in emri üzerine İstanbul’da Sultan Mahmut Türbesi’ne gömülür. Nâcî’nin ismi, Türk Edebiyatında, 1880’den sonra duyulmuş ve yazar kısa zamanda üne ulaşmıştır. Onun bu üne kavuşmasında Tanzimat Dönemi içerisinde meydana gelen yeni-eski tartışmasının önemli bir yeri vardır. Ancak bu tartışmada Muallim Nâcî eskinin temsilcisi sayılsa da aslında yeniye karşı değildir. O, çok iyi bildiği Batı şiirinden de yararlanmış ve eserler çevirmiştir. Dil hakkındaki görüşleri Muallim Nâcî’nin dil konusundaki tutumu devri içerisinde ve kendisinden sonraki devirlerde oldukça dikkat çekmiştir. Muallim Nâcî, konuşulan Türkçeyi savunmuştur. Muallim Nâcî’nin dil konusundaki görüşlerini Beşir Fuad ile birbirlerine yazdıkları mektuplardan oluşan İntikad adlı eserde de bulmak mümkündür. Eserde dil ve sadeleşme konusuna değinen Nâcî, Türkçenin bir başka dilin kurallarına göre incelenmesini kabul etmediğini belirtmiş ve dilimizin meselelerine milliyetçi bir tutumla yaklaşmıştır. Nâcî, şiirimize dil ile ilgili olarak üç yenilik ve inkılap getirmiştir. Biri aruz ile Türkçeyi mükemmel sayılabilecek şekilde bağdaştırması, ikincisi sade bir üslûpla yazması, üçüncüsü dilimizi hiç hatasız ve kusursuz şekilde kullanmasıdır. Sözlük Çalışmaları Lügat-ı Nâcî (1891): “Fetvâ” sözcüğüne kadar Muallim Nâcî tarafından hazırlanmış, Nâcî’nin ölümü ile müsveddelere dayanılarak kalan kısım Müstecâbizâde İsmet tarafından tamamlanmıştır. Uzun süre müracaat kitabı olarak kullanılan lügat 1978’de tıpkıbasım olmak üzere yeniden yayımlanmıştır. Çocuklar için Lügat-ı Nâcî, 2 c. (1901). Lügat-ı Nâcî esas alınarak daha çok öğrencilerin ihtiyacına göre hazırlanmış bir sözlüktür. Ayrıntılı bilgiler sözlüğün incelendiği, ilerleyen bölümlerde verileceğinden, sözü geçen sözlüklerden burada kısaca bahsedilmiştir. Kamus-ı Osmânî (1886): Yarım kalmış bir lügat çalışmasıdır. 14 Mart Tıp Bayramı En eski Türkçe kaynaklarda bir tıp terimi: kurlugan/kurlagan Tarama Sözlüğünde kurlagan, kurlagun, kurlugan, kurlugaz “dolama, etyaran” biçimlerinde görülen kelime Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait tıp kitaplarından biri olan Teshil’de kurulgan “dolama, etyaran; tırnak civarındaki yumuşak kısımların iltihaplanmasıyla oluşan şiş” biçiminde geçmektedir. Clauson ise sözlüğünde kurla- “kuşakla sarmak” kelimesine yer vermiştir. Eski Türkçe kur “kemer, toka; sıra, silsile” anlamlarına gelmektedir ve kur kökü bugün Türkiye Türkçesinde kuşak (<kurşak) kelimesinde yaşamaktadır. Pek çok sözlükte “dolama” anlamında verilen kurlugan/ kurlagan kelimesinin kur köküyle ilgili olduğu açıktır. Bugün kur “kemer” kökü yaşamadığı için kurlugan/ kurlağan kelimesi de unutulmuş onun yerine dolama yaygınlaşmıştır. Kelimenin çözümlemesini yaptığımızda ise kur-la-gan (isim kökü + isimden fiil yapım eki + sıfat-fiil eki) biçimine ulaşırız. 15 Mart 1941 Tomris UYAR Doğdu. Edebiyata düşkün bir ailenin kızı olarak doğdu. Babasının bir şiir kitabı, annesinin çevirileri vardı. Lise yıllarında yazmaya, daha sonra çeviri yapmaya başladı. Ve hâlâ günün birinde kendisine "İkinci Yeni'nin gelini" denileceğini bilmiyordu. Ülkü Tamer'le lisede başlayan aşkları evlilikle sonuçlandı. Ama uzun sürmedi. Cemal Süreya'nın yörüngesine girdi sonra. Ya da tam tersi... Ama kesin olan şu. Cemal Süreya en güzel şiirleri onun için yazdı. Resmi kayıtlara göre aralarında duygusal bir bağ yoktu ama Edip Cansever her yaş gününde onun için bir şiir yazardı. Son durağı ise Turgut Uyar'dı. En uzun ve en güçlü ilişkisini onunla yaşadı. Bu dünyadan geçtiğinde onun eşiydi. Ödüllü bir öykücüydü ve tadından yenmez çeviriler kaldı ondan geriye. Ona "İkinci Yeni’nin gelini" dediler. O ise, "Ben de 'Memleket Hikayeleri'ne bir öykü, 'Huzur'a bir huzursuzluk, 'Aşk-ı Memnu'ya engelsiz bir aşk katmak isterdim. Eğer melale aşina bir okur nesli görebilseydim..." 16 Mart Haldun Taner doğdu… Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatı’nın önde gelen yazarlarından birisi olan Haldun Taner 16 Mart 1915 tarihinde doğmuştur. 5 yaşında babasını kaybettiği için, annesiyle birlikte dedesinin konağında yaşamıştır. Haldun Taner Galatasaray Sultanisi'ndeki orta öğrenimini 1935 yılında tamamlamıştır. Mezuniyetinden sonra Heidelberg Üniversitesi'nde öğrenim görmek üzere Almanya’ya bursla gönderilmiştir. 1950 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Filolojisi Bölümü’nü bitirmiştir. 1950-54 yıllarında üniversitenin sanat tarihi kürsüsünde asistanlık yapmıştır. Edebi hayatına skeçlerle başlayan Taner, Töhmet adlı ilk öyküsünü Yedigün dergisinde "Haldun Yağcıoğlu" takma ismiyle 1946'da yayınlamıştır. New York Herald Tribune Gazetesi'nin 1953 yılında düzenlemiş olduğu bir öykü yarışmasında "Şişhaneye Yağmur Yağıyordu" öyküsüyle birinciliği elde etmiştir. Ayrıca, 1956 yılında Varlık Dergisi’nin araştırmasında yılın en beğenilen öykücüsü seçilmiştir. Daha sonra, asistanlığı bırakarak Viyana’ya tiyatro bilimi eğitimi için giden Taner, 1955-1957 yıllarında tiyatro eğitimi almıştır. 1957 yılında tekrar Türkiye’ye dönmüştür. İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü'nde edebiyat ve sanat tarihi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde tiyatro tarihi dersleri vermiştir. Haldun Taner, ülkemizde Türkiye'de epik tiyatro türü ve kabare tiyatrosunun öncüsü kabul edilmektedir. Haldun Taner Türk Tiyatrosu’ndaki ilk epik tiyatro örneği kabul edilen "Keşanlı Ali Destanı" ile dünya çapında üne kavuşmuştur. 17 Mart 1928 Neriman Köksal doğdu… Asıl adı Hatice Kökçü olan, Neriman Köksal 17 Mart 1928 yılında İstanbul`da dünyaya geldi. Farsça “yiğit, bahadır, pehlivan” anlamlarına gelen Neriman’ı sahne adı olarak kullanmıştır. Türk sinemasının ilk ve en uzun süreli vamp kadını olarak kabul edilmektedir. 1950'li yıllarda Fosforlu Cevriye filminde elde ettiği başarı nedeniyle fosforlu lakabıyla da anılır. Ona takılan bir başka lakap ise Afet-i Devran Neriman idi... Neriman Köksal, 22 yaşındayken Metin Erksan tarafından keşfedilmiştir. O dönem Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümünde öğrenci olan Erksan, İstiklal caddesinde gördüğü bu boylu poslu alımlı kadını Çete adlı film için kadın oyuncu arayan yönetmen Çetin Karamanbey'e götürdü. "Çete" filmindeki Rus prensesi Nina rolü ile sinemaya adım atan Neriman Köksal asıl ününü, Fosforlu Cevriye (1959) filmi ile elde etti. Neriman Köksal’ın Fosforlu Cevriye’de, iri yapısı ve sert tavırlarıyla erkeklere posta koyan, argo konuşan, külhanbeyi, erkeksi-kadın imgesini başarıyla canlandırması, sonraki dönemlerde Türk Sinemasında bu imgenin uzun yıllar sürecek bir modaya dönüşmesine de öncülük etmiştir. Sanatçı 24 Ekim 1999'da hayata gözlerini yumdu. Son günlerinde en çok sarf ettiği cümle: "Ölmek istiyorum, dayanamıyorum artık." idi. Ödülleri: 18. İstanbul Film Festivali, 1 Dakika Karanlık, Onur Ödülü (1999) Filmlerinden bazıları: Çete, Cevriyem, Fosforlu Cevriye, Oy Farfara Farfara, Çalsın Sazlar Oynasın Kızlar, Şekerpare… 18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi Çanakkale adı nereden gelmektedir? Çanakkale, Marmara ve Ege denizini birleştiren Boğaz’daki şehir ve kasabaların en büyüğü ve il merkezidir. Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur. Burada denizini şekli tıpkı bir çanağı andırır. Boğazın en dar yerinde Fatih Sultan Mehmet döneminde Rumeli yakasında Sestos dolaylarında Kilitbahir, Anadolu yakasında Abydos dolaylarında Sultaniye (Kale-i Sultaniye) ya da Çanak Kalesi adı ile anılan kaleler yaptırılmıştır. Bugünkü Çanakkale ilinin adı Anadolu yakasındaki Çanak Kalesinden gelmektedir. Çanakkale’nin ilk adı “Troas”tır. Sonradan “Hellespont” ismiyle anılmıştır. Osmanlı Devleti’nin Çanakkale’yi fethinden önce “Dardanellos” adını almıştı. Fâtih Sultan Mehmed, Çanakkale’nin Anadolu topraklarında bir kale yaptırmıştı. Bundan dolayı şehre “Kale-i Sultânî” adı verildi. Son yüzyıllara kadar bu adla anılan şehir, kalenin çanağa benzemesi veya çanak-çömlek sanayisinin gelişmiş olması sebebiyle “Çanakkale” adıyla anılmaya başlanmıştır.
