istanbul ticaret odası küçük ve orta ölçekli işletmelerde

İSTANBUL
TİCARET
ODASI
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ
İŞLETMELERDE
ELEKTRONİK
TEDARİK SİSTEMLERİ
VE AVANTAJLARI
Hazıriayan
Doç. Dr. İbralıim Kırçova
YAYIN NO:2006-5
İstanbui, 2006
) Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir.
Eser üzerinde 5846 sayılı FSEK tarafından sağlanan tüm haklar saklıdır. İTO'nun ve yazarın adı belirtilmek
koşuluyla eserden normal ölçüde alıntı yapılabilir.
İTO ve yazarın izni olmadan eserin tamamı veya bir bölümü fotokopi, faksimile veya başka bir araçla
ç o ğ a l t ı l a m a z , d a ğ ı t ı l a m a z , e l e k t r o n i k o r t a m l a r d a ticari ya da başka bir amaçla k u l l a n ı l a m a z .
İstanbul Ticaret O d a s ı : 06.07.12 K I R
K ü ç ü k v e O r t a Ölçel<li İşletmelerde E l e k t r o n i k
T e d a r i k Sistemleri v e A v a n t a j l a r ı
İstanbul, 2006, 102 sayfa.
1.Elektronik Ticaret
I.Tedarik Sistemi, II.Tedarik Zinciri
II.Elektronik T e d a r i k Sistemi I V . E l e k t r o n i k Pazar
Y e r l e r i V . K O B İ V I . B i l g i Teknolojileri
V l l . S a t ı n A l m a VIII.İTO
I S B N N O : 9944-512-60-032-6
Türkçe
Reşadiye Cad.Eminönü/İstanbul
İTO BİLGİ HATTI
(212)4556161
www.ito.org.tr
İTO y a y ı n l a r ı için ayrıntılı bilgi
Bilgi v e D o k ü m a n Y ö n e t i m i Ş u b e s i ' n d e n alınabilir.
T e l : (212) 455 63 29
Faks: (212) 512 06 41
E. Posta: i t o . y a y i n @ i t o . o r g . t r
W e b : www.ito.org.tr
Y A Y I N A H A Z I R L I K , B A S K I , CİLT
-EUROMAT
ENTEGRE M A T B A A C I L I K A N O N İ M ŞİRKETİ
S a n a y i Caddesi N o : 1 7 34510 Ç o b a n ç e ş m e - Y e n i b o s n a / İ S T A N B U L
Tel: (212) 451 70 70 (pbx) Faks: (212) 451 70 55
www.euromat.com.tr
ÖNSÖZ
Globalleşme ticaret dünyasındaki etkisini her geçen gün arttırırken,
bu sürece ayak uyduramayan işletmeler, ticaret sahnesindeki yerlerini
kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadır.
Daha önceleri sadece güçlü ekonomik yapısı olan büyük ölçekli
işletmeler diğer pazarlara girebilme şansına sahip iken, şimdilerde özellikle
bilgi teknolojilerinin kullanılması sayesinde küçük ölçekli firmalar için de
dış pazarlara erişim oldukça kolaylaşmıştır. Ancak, her işletmenin bu
olanaklara sahip olması rekabeti giderek arttırmakta, bu da müşteri bulma
sıkıntısına yol açmaktadır.
Günümüzde özellikle teknolojik gelişmeleri işletmelerine adapte
etmeyi başaran, yönetim süreçlerini, finanstan insan kaynaklarına kadar
tüm hizmet birimlerini bu değişikliklere göre organize edebilen KOBİ'ler
başarılı olabilmektedir. Teknolojik gelişmeleri sadece iç yapılanmasında
değil aynı zamanda üretim, alım, satım, müşterilerle bağlantı gibi alanlarda
kullanan ve esnek çalışabilen KOBİ'ler maliyetlerini de önemli ölçüde
düşürebilmektedir. Bu da KOBİ'lerin büyük ölçekli firmalar ile hem ülke
içerisinde hem de uluslararası pazarlarda yarışabilmelerine yardımcı
olmaktadır.
İşte bu aşamada, bilgi teknolojilerinin en önemH sonuçlarından biri
olan elektronik tedarik sistemleri KOBİ'ler için büyük bir firsat olarak ön
plana çıkmaktadır. Elektronik tedarik sisteminin geleneksel alım yöntemleri
ile karşılaştırıldığında KOBİ'lere birçok avantaj sağladığı görülmektedir.
İTO olarak söz konusu fırsat ve avantajlar hakkında KOBİ'lerimizi
bilgilendirmek amacıyla "Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Elektronik
Tedarik Sistemleri ve Avantajları" isimli bir çalışma gerçekleştirilmiştir.
Bu yayında özellikle KOBİ'lerin rekabet edebilirliklerini ve değişen
pazar şartlarına uyum sağlama güçlerini arttırmalarında önemli bir payı
olan ve KOBİ'lere büyük fayda sağlayan elektronik tedarik sistemi ele
alınmaktadır. Tedarik sisteminin yapısı, işleyişi ve tedarik zinciri kavramı
ile tedarik zinciri ve global tedarik zinciri süreçleri üzerinde durulmuş,
elektronik ticaret ve tedarik sistemleri, dünyada ve Türkiye'de elektronik
tedarik sistemi uygulamaları konularına değinilmiş, elektronik tedarik
sistemlerini başarıyla uygulayan pazaryeri örneklerine yer verilmiştir.
Bu çalışmanın tüm ilgililere faydalı olmasını diler, yayını hazırlayan
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç.Dr.İbrahim Kırçova'ya
teşekkür ederim.
Dr.Cengiz ERSUN
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
YÖNETİCİ ÖZETİ
TABLO LİSTESİ
ŞEKİL LİSTESİ
GRAFİK LİSTESİ
7
9
10
11
L TEDARIK SISTEMININ Y A P ı S ı , IŞLEYIŞI V E TEDARIK
ZINCIRI K A V R A M ı
13
1.1. Satın Alma Ve Tedarik Kavramı
1.2. Endüstriyel Satın Almanın Özellikleri
1.3. Endüstriyel Satın Almanın Türleri
1.4. Sistem Satın Alma
1.5. Satın Alma Kaynakları
1 .ö.Satm Almada Tedarik Zinciri Yaklaşımı
1.7. Tedarik Sisteminde Karşılaşılan Sorunlar
1.8. Tedarik Sisteminin Rekabet Gücüne Etkisi
1.9.Tedarik Zinciri Agı
1.10. Tedarik Zinciri Sisteminin Unsurları
1.11. Tedarik Zinciri Oluşturma
1.11.1. Tedarik Zinciri Kararları
1.12. Tedarik Zinciri Yönetiminde İlişkiler
L13. Global Tedarik Zinciri Yönetimi
13
14
17
18
18
19
21
22
23
25
26
26
28
31
IL ELEKTRONIK TICARET V E ELEKTRONIK TEDARIK
SISTEMLERI
34
2.1. Geleneksel Ticaretten Elektronik Ticarete Geçiş 30
2.2. Elektronik Tedarik Sistemi
2.3. Elektronik Tedarik Sisteminin Yarattığı Katma Değer
2.3.1 .Elektronik Tedarik Zincirinin Unsurları
2.4. Elektronik Tedarik Sisteminin Teknolojik Altyapısı
2.4.1. Elektronik Veri Değişimi
2.4.2. Yazılım ve Donanım İhtiyaçları
2.4.3. Elektronik Ödeme Sistemleri
2.4.3.1. Elektronik Ödeme Sürecinde Taraflar
2.5. Kurumsal Kaynak Planlaması
2.6. Elektronik Tedarik Sisteminin Kaynakları
2.6.1. Elektronik Pazaryerleri
2.6.1.1. Elektronik Pazaryerlerinin Gelişimi
2.6.1.1.1. Birinci Nesil Tedarik Yönlü Çözümler.
34
39
41
43
45
46
47
48
50
50
51
51
52
53
2.6.1 A.2, İkinci Nesil-Alici Yönlü Çözümler.
2.6.1.1.3. Üçüncü Nesil Çözümler-Elektronik Pazaryerlerl
2.6.2. Elektronik Pazaryeri Modelleri
2.6.3. Elektronik Pazaryeri Çözümlerinin Bileşenleri
2.6.3.1. Performans ve Ölçeklenebilirlik
2.6.3.2. Uzak Uygulamalar Fonksiyonu
2.6.3.3. Esneklik ve Yönetilebilirlik
2.6.3.4. Kişiselleştirilebilirlik ve Genişleyebilirlik
2.6.4.Elektronik Pazaryerlerinin İşlevleri
2.6.4.1. Elektronik Pazajlık
2.6.5. Elektronik Pazaryerlerinin Taşıdığı Riskler
2.6.6. Elektronik Pazaryerlerine Ödenecek Ücretler
2.6.7. Elektronik Tedarik Sisteminin Yarattığı Faydalar
2.6.7.1. Alıcı Açısından Faydaları
2.6.7.2. Tedarikçi Açısından Faydaları
2.6.7.3. Süreçler Açısından Faydaları
55
56
59
64
64
65
67
69
70
72
73
74
75
76
76
76
III. D Ü N Y A D A V E TÜRKIYE'DE ELEKTRONIK TEDARIK SISTEMI
UYGULAMALARı
79
3.1. Elektronik Pazaryerlerl Uygulama Örnekleri
3.1.1. Ariba Elektronik Pazaryeri
3.1.1.1. Ariba Elektronik Pazaryerine Katılma
3.1.1.2. Ariba Harcama Yönetimi Sistemi
3.1.1.3 Ariba Harcama Yönetimi Uygulaması
3.1.2.Alibaba Elektronik Pazaryeri
3.2. Türkiye'de Faaliyet Gösteren Pazaryerlerl
3.3. Kapalı ve Lokal Ağ Sistemleri Üzerinden Tedarik
Uygulamaları
3.3.1. Migros B2B Uygulaması
3.3.2. Elektronik İhale Sistemi
79
79
82
83
86
89
91
93
93
94
SONUÇ
KAYNAKÇA
97
99
YÖNETİCİ ÖZETİ
Ülkemiz ekonomisi giderek daha fazla dünya ekonomisine
eklemlenirken işletmelerimizin çoğu için yeni bir dönem başlıyor. Bir
yandan uzun süreden beri rahat ve kolay bir şekilde hizmet verilen pazarlar
dışarıdan gelen yeni rakiplerle dolarken diğer yandan üretimden satışa her
işletme fonksiyonunu yürütürken teknoloji kullanımı da artmaktadır.
Bu noktada özellikle Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ)
rekabet etmeleri giderek zorlaşmaktadır. Son dönemde ülkemize yönelen
yabancı sermaye akışının gerisinde yer alan büyük ve güçlü iş modellerinin
en önemli özellikleri; global ölçekte her pazara rahat bir şekilde girip o
pazarı kolaylıkla ele geçirmeleridir. Ağırlıklı olarak ülkemizde üretilen
ürünleri yine ülkemiz insanına satarak büyük kârlar yaratan perakende iş
modellerinin başarısı ortadadır. Benzer şekilde fmans sektörüne, mobilya
sektörüne, gıda sektörüne gelen yabancı şirketlerin de aynı başarıyı gösterdiği
görülmektedir. Bu modellerin başarı öykülerinin temelinde rasyonel iş
modelleri yaratabilme yetenekleri bulunmaktadır. Bu iş modellerinin en
önemli özelliği iş dünyasında yaşanan hızlı değişimlere kolay ayak
uydurabilmeleridir. Özellikle bilgi teknolojileri alanında meydana gelen
geUşmeler- iş modellerinde köklü değişiklikler yaratmıştır. Bu değişiklikler
organizasyon yapılarına, insan kaynakları, finans, pazarlama, satış
politikalarına farklı açılımlar getirme zorunluluğu yaratmıştır.
Buna göre hemen her şirket bilgi teknolojilerini bütün iş süreçlerine
uyarlamak zorundadır. İletişim teknolojileri, ağ teknolojileri, şifreleme
teknolojileri, yetkilendirme teknolojileri gibi iş hayatına son dönemde
kullanılmaya başlanan teknolojiler sayesinde üretim, pazarlama, satış ve
tedarik süreçlerinde rasyonel kararlar almak ve maliyetleri düşürmek çok
daha kolaydır. Büyük şirketlerin çoğu bu tür teknolojileri kullanmada öncü
rol oynamaktadır. Bu yolla bütün dünya pazarlarında çok daha etkili
olmakta ve güçlenmektedirler.
KOBİ'lerin ortaya çıkan bu yeni durumu izlemek yerine koşullara
uyum sağlamaları yaşamsal bir zorunluluktur. Rekabet edebilmek için iş
modellerinin çağın gerektirdiği bütün yenilikleri ve gelişmeleri kendi
yapılarına uyarlamaları gerekmektedir. Aksi halde belli sınırlar içinde
faaliyet gösteren ve dışarıdan gelecek tehditlere karşı savunmasız ve zayıf
bir iş modeli olmak durumunda kalacaklardır.
Büyük şirketlerin ölçek ekonomilerinden yararlanarak sağladıkları
avantajları KOBİ'ler bilgi teknolojileri yardımıyla oluşturacakları entegre
iş modelleriyle yaratabilirler. Tek bir büyük şirkete karşı üç, beş ya da on
KOBİ bir araya gelerek yaratabilir. Bunun için yeni bir iş anlayışı, yeni bir
iş yapma biçimi ve yeni teknolojilerden yararlanama niyeti gereklidir. Bu
yolla hem kendi pazarımızda hem de gerektiğinde global pazarlarda faaliyet
göstermek mümkün olacaktır.
Entegre iş modeli yaratma noktasında farklı şirketlerin bir araya
gelmesi, ileriye ya da geriye doğru entegrasyon hareketi gerçekleştirilmesi,
farklı pazarlara birlikte gidilmesi, satın almaların birleştirilmesi, ortak
tedarik sistemleri kurulması gibi faaliyetler söz konusu olabilir. Bu çahşmanm
konusu olan elektronik tedarik sistemi de günümüz iş anlayışlarının
sonuçlarından birisidir. Üretimin sürekli, sağlıklı ve standart bir şekilde
yürütülebilmesi doğru tanımlanmış bir tedarik sistemi gerektirir. Hemen
her türden şirketin satın alma faaliyeti için ayırdığı kaynak ve zaman ciddi
boyutlardadır. Geleneksel süreçlerle yürütülen satın alma işlevi şirketlerin
çekirdek faaliyet alanlarından uzaklaşıp gereksiz yere zaman kaybetmelerine
yol açmaktadır. Bilgi teknolojilerinin kullanılmasıyla ortaya çıkan yeni
tedarik sistemleri ise bütün bu sorunları ortadan kaldırdığı gibi KOBİ'ler
lehine önemli avantajlar yaratmaktadır. Satın almaların otomasyon
sistemleriyle birleştirilmesi bu iş için ayrılan zaman ve parasal kaynakların
etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda satın alma
işlemi daha az hatayla, daha kısa sürede ve çok daha düşük maliyetlerle
gerçekleştirilmektedir.
Bu çalışmada iş dünyasında bilgi teknolojilerinin kullanılması
sonucu ortaya çıkan yeni gelişmelerden elektronik tedarik sistemi ele
alınmaktadır. Elektronik tedarik sistemi özellikle KOBİ'lerin satın alma
faaliyetlerini yeni bir anlayışla yürütmelerine önemli katkılar sağlamaktadır.
Bu yolla üretim öncesinden satış sonrasına dek uzanan her faaliyet bir
bütün olarak değerlendirilmekte ve entegre bir iş anlayışı ile
tasarımlanmaktadır. İş modelinin nihai amacı olan kâr ve büyüme
hedeflerine ulaşılırken müşteri beklentileri de en üst düzeyde karşılanmakta,
bu yolla rekabetsel avantaj sağlanarak pazarda rakiplerin yarattığı tehditlerle
mücadele edilebilmektedir.
Çalışmanın birinci bölümü tedarik faaliyetlerini ele almakta ve
geleneksel tedarik süreçleri tanımlanırken endüstriyel satın alma üzerinde
durulmaktadır. Bu bölümde tedarik zinciri ve global tedarik zinciri süreçleri
üzerinde de durulmaktadır.
İkinci bölümde elektronik tedarik sistemlerini ele alarak kapalı
tedarik sistemleri, internet tabanlı tedarik sistemleri ve elektronik pazaryerleri
açıklanmaktadır.
Üçüncü bölümde ise elektronik tedarik sistemlerini başarıyla
uygulayan pazaryeri örneklerine yer verilmektedir.
Tablo 2.1.
Tablo 2.2.
Tablo 2.3.
Tablo 2.4.
Tablo 2.5.
B2B ve B2C Pazarlarda İşlemlerin Karşılaştırılması....
Bölgelere Göre Dünyada Şirketlerarası İnternet Pazarı
Geleneksel Tedarik Zinciri ve Elektronik Tedarik Zinciri
Dünyada Belli Başlı Elektronik Dikey Pazaryerleri.....
Elektronik Pazarlar Ücretlendirme Modelleri
Sayfa
No.
38
38
39
63
75
Sayfa
No.
20
45
Şekil 1.1.
Şekil 2.1.
Tedarik Zincirini Oluşturan Unsurlar
Elektronik Tedarik Sisteminin Katılımcıları
Şekil 2.2.
Şekil 2.3.
Tedarik Yönlü Modeller (Birinci Nesil Çözümler)
Alım Yönlü Çözümler (İkinci Nesil Çözümler)
54
55
Şekil 2.4.
Şekil 2.5.
Elektronik Pazaryerlerinin İşleyişi
Tedarik Elektronik Pazar Yeri Modeli
57
59
Şekil 2.6
Dikey Elektronik Pazar Yeri Modeli
60
Şekil 2.7.
Şekil 3.1.
Yatay Elektronik Pazar Yeri Modeli
Ariba Harcama Yönetimi Sonuçları
64
88
Sayfa
No.
Grafik
Grafik
Grafik
Grafik
Grafik
2.1.
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
E-steel.com Web Sitesi
Ariba Elektronik Pazaryeri Giriş Sayfası
Ariba Tedarikçi Üye Giriş Sayfası.
Alibaba Elektronik Pazaryeri Sitesi
Türkticaret. Net Pazaryeri Giriş Sayfası
62
82
83
91
92
BIRINCI BOLUM
Tedarik Sisteminin Yapısı, İşleyişi ve Tedarik Zinciri Kavramı
1.1. Satın Alma ve Tedarik Kavramı
Ürün veya hizmet üreten her işletmenin üretim faaliyetini gerçekleştirebilmek için
çeşitli üretim faktörlerini satm alması gerekir. Üretilen ürün ve hizmet türüne
göre satm alma etkinliğinin boyutları değişmektedir. Basit iş modellerinde satm
alınacak üretim faktörlerinin sayısı ve miktarı az olduğundan satm alma süreçleri
önemli görülmeyebilir. İş modelinin yapısı ve boyutları büyüdükçe satm alma
hem zaman hem de maliyetler açısından önem kazanmaktadır. İşletmenin
faaliyetlerini sürdürebilmesi için ihtiyaç duyduğu hammadde, malzeme, araçgereç, makine ve diğer sarf malzemelerinin sürekli ve düzenli olarak satm alınması
finansman, üretim ve pazarlama kadar önemli bir yönetim işlevidir. Bu işlevin
sağlıklı bir şekilde yapılması işletmenin verimliliği ve kârlılığı açısından son derece
önemlidir.
Hemen bütün piyasalarda işletmelerinin çoğu ciddi bir rekabet baskısı ile karşı
karşıyadır. Rekabet daha çok "fiyat" alanında gerçekleşmektedir. Uygulanması en
kolay rekabet türü olan fiyat rekabeti, işletmelerin kârlılığını önemli ölçüde
düşürmektedir. Ölçek ekonomisinden yararlanan büyük şirketler yüksek miktarlarda
üretmekten kaynaklanan düşük üretim maliyetleri sayesinde daha düşük satış fiyatı
uygulayarak pazarlarda hakim olmaktadırlar. Bu durum çoğu pazarda hakim
tekellerin oluşmasına, küçük ve orta ölçekli şirketlerin zor durumda kalmasına
neden olmaktadır.
Günümüz işletmeleri rekabetsel avantaj sağlamak amacıyla satm alma işlemini
daha geniş kapsamda düşünmek ve yönetmek zorundadırlar. Bu nedenle bu alanı
sadece satm alma faaliyetine indirgemek yerine daha geniş kapsamda ele alarak
araştırma, geliştirme, planlama, denetleme gibi diğer yönetsel faaliyetlerle de
zenginleştirmek gerekir.
İş modelinin başarısı sadece ürün ve hizmet çıktısına değil, bu çıktıların kalitesini
ve fiyatını etkileyen girdilere de büyük ölçüde bağlıdır. İyi bir satm alma sistemi
iş modelinin kârlılığı, verimliliği ve pazar başarısına büyük katkılar sağlayabilir.
Buna göre şirketler tarafindan satm alınacak ihtiyaç kalemlerinin pazar araştırmasının
yapılması gerekmektedir. İhtiyaç kalemlerini satan yurt içi ve yurt dışı kaynakları,
farklı seçeneklerin nitelikleri vefiyatları,teslim alma, taşıma, depolama ve benzeri
konulardaki koşulları araştırılmalı ve değerlendirilmelidir. Satın alma konusunda
bu denli farklı özelliklerin dikkate alınması hem fiyat rekabeti hem de fiyat dışı
etkenlerle örneğin "kalite", "nitelikli hizmet" ve "müşteri memnuniyeti" gibi
değişkenlerle de rekabet edebilmeyi sağlamaktadır. Bu noktada satın almayı sadece
ihtiyaç duyulan üretim faktörlerinin bedeli ödenerek satın alınması şeklindeki
tanımdan daha geniş bir şekilde tanımlanmasına ihtiyaç vardır. Buna göre bu
tanım "işletmelerin üretim faaliyetlerini yürütmeleri için ihtiyaç duydukları her
türlü üretim faktörünü doğru zamanda, doğru miktarda, doğru zamanda, doğru
kaynaktan ve doğru kalitede temin etmesi" şeklinde olmalıdır. Bu şekilde satın
alma faaliyetine farkh yönetsel işlevleri yükleyerek ve de satın almayı aşarak "tedarik"
kavramına ulaşılacaktır. Tedarik; üretim faktörleri piyasasında pazar araştırmasmdan
başlayıp satın alma sonrasına, siparişten, yükleme-boşaltmaya uzanan bir dizi
faaliyeti içeren geniş bir kavramdır. Satın almayı da içine alan anlamıyla tedarik
bir yönetim faaliyeti olarak değerlendirilmelidir. Satın alma bu yönetsel faaliyetin
son aşamasıdır.
Üretim amacıyla yapılan tedarik faaliyetinin kapsamına her tür üretim faaliyeti
yapan endüstriyel işletmelerin yanısıra kamu sektöründe yer alan kamu iktisadi
teşekkülleri, belediyeler ve bunlara bağh şirketler, kâr amacı gütmeyen vakıf, dernek
ve benzeri organizasyonlar, mal ve hizmet üretimine aracılık yapan aracı toptancı,
perakendeci, dağıtıcı gibi organizasyonlar da alınmalıdır.
1.2. Endüstriyel Satın Almanın Özellikleri
Endüstriyel satın alma işleminin yürütüldüğü pazarın tamamına endüstriyel pazar
ya da işletmeler pazarı adı verilir. Bu pazar diğerlerine satılan, kiralanan veya
tedarik edilen ve diğer ürün ve hizmetlerin üretiminde kullanılan her tür üretim
faktörünü satın alan bütün ticari, kamu ve kâr amaçsız organizasyonlardan oluşur.
Endüstriyel pazarı oluşturan başlıca iş kolları; tarım, orman, madencilik, imalat,
inşaat, taşımacılık, iletişim, kamu hizmetleri, bankacılık, sigorta, dağıtım ve diğer
hizmetlerdir. Endüstriyel pazarda, tüketiciler pazarına göre daha büyük hacimlerde
işlemler yapılır. Alışverişe konu olan ürün ve hizmetlerin değeri çok büyük tutarlara
ulaşmaktadır. Örneğin mobilya sektöründe bir oturma grubunun üretilmesi için
hem orman ürünü hem de tekstil ürünleri kullanılmaktadır. Pamuk üreticilerinden
aldıkları pamuğu ipliğe çeviren üreticiler bunu kumaşçılara satmaktadırlar. Kumaşı
dokuyan üretici bunu mobilya üreticilerine satmakta, mobilyacı aynı süreçlerden
geçerek gelen ahşap malzemeyle birleştirdiği mobilyaları toptancılara, onlar da
perakendecilere satmaktadır. Perakendeciler de bu ürünleri nihai tüketicilere
satarak zinciri tamamlamaktadırlar. Burada tedarik işlemi farklı türden işletmeler
için birkaç kez gerçekleşmektedir. Ortaya çıkan süreç tedarik zinciri olarak
tanımlanmaktadır. Tedarik zincirini oluşturan işletmelerin amacı kârlı bir şekilde
satış yaparak nihai tüketiciye diğerlerine göre daha üstün nitelikli ürün ve hizmetler
sunmaktır. İşlemlerin daha küçük tutar ve miktarlarda yapıldığı tüketiciler pazarına
göre endüstriyel pazarda yürütülen tedarik faaliyetlerinin ayırıcı özellikleri şunlardır;
• Daha az sayıda ahcı; endüstriyel pazarlardaki iş modellerinin çalıştığı alıcıların
sayısı azdır. Ana endüstrilere parça üreten yan sanayilerde çoğu şirketin tek alıcısı
olduğu durumlara sık rastlanmaktadır. Örneğin otomobil yan sanayinde çoğu
KOBİ'nin tek bir ana üreticiye bağlı olarak çalıştığı bir gerçektir.
• Daha büyük satın ahcılar; endüstriyel pazarda satın alıcı olarak faaliyet gösteren
firmaların önemli bir kısmı büyük şirketlerdir. Demir-çelik sektöründe, petrokimya sektöründe faaliyet gösteren şirketler hem az sayıda hem de büyük hacimH
şirketlerdir.
• Daha yakın tedarikçi-müşteri ilişkisi; şirket sayısı az, işlem miktarı büyük olunca
müşterilerle tedarikçiler arasındaki ilişkiler daha sıkı ve yakındır. Birçok iş modelinde
tedarikçi firmalar kendilerine tedarik yapan şirketlerin iş süreçlerine müdahale
etmektedir. Bu yolla dikey entegrasyon sağlamayı amaçlamaktadırlar. Zira tedarik
zincirini entegre etmeyi başaran iş modelleri diğerleriyle rekabette üstünlük
sağlamaktadırlar.
• Coğrafî toplanma özelliği; endüstriyel pazarda belli sektörlerde faaliyet gösteren
firmaların çoğu belli coğrafyalarda toplanırlar. Gerek hammadde kaynaklarına
yakınlık, gerekse de pazara yakınlık gibi avantajların kârlılığı etkilediği bir gerçektir.
Marmara Bölgesi ülkemizdeki toplanma alanlarının başında yer almaktadır. Kara,
deniz ve havayolu bağlantıları, büyük pazarlara yakınlık, kolayca kalifiye eleman
bulma gibi üstünlükleri nedeniyle Marmara Bölgesi önemli bir toplanma alanıdır.
Bu nedenle endüstriyel pazar faaliyetlerinin büyük bir bölümü bu pazarda
gerçekleşmektedir.
• Türev pazarlar; endüstriyel pazardaki faaliyetlerin yoğunluğu tüketici pazarlarıyla
ihşkilidir. Konut, otomobil, buzdolabı satışlarmdaki artış demir çelik tüketimini
arttırmaktadır. Endüstriyel pazarlardaki talep tüketiciler pazarıyla doğrudan
ilişkilidir. Endüstriyel pazarda faaliyet gösteren şirketlerin de tüketiciler pazarını
izlemesi ve değerlendirmesi gerekir.
• tnelastik talep; Endüstriyel pazarda alınıp satılan ürünlerin çoğunun talebi
inelastiktir. Başka bir ifadeyle fiyat değişikliklerinden etkilenmez. Demir çelik
fiyatlarındaki azalma satışların artışına yol açmaz. Yükselme de talepte önemli
değişiklikler yaratmaz. Özellikle kısa vadede fiyat hareketleri talepte önemli
değişiklikler yaratmaz. Ancak üretim yöntem ya da süreçlerin değişebileceği kadar
uzun vadede talepte değişmeler olabilir. Benzin fiyatlarının artışı, hidrojenle çahşan
araba yapımına ağırlık verilmesine yol açmıştır. Bir başka açıdan bakıldığında
özellikle toplam maliyet içinde az bir yekûn tutan hammadde fiyatlarının üretim
maliyeti içindeki ağırlığı nedeniyle de talebin inelastik olması normaldir.
• Talepteki düzensizlik; endüstriyel ürünlere olan talep tüketiciler pazarına göre
daha değişkendir. Örneğin tüketiciler pazarındaki yüzde on düzeyindeki bir artış,
endüstriyel pazarda yüzde ikiyüzlere varan artışlara neden olur. Zira tüketiciler
pazarındaki artışı dikkate alan üreticilerin çoğu harekete geçtikleri için üretimde
bir anda büyük boyutlara varan artışlar söz konusu olur. Benzer şekilde tüketiciler
talebindeki düşüş de aynı etkiyi yaratacaktır.
• Profesyonel satm alma; endüstriyel pazarda satın alma faaliyetleri son derece
profesyonelce yöntemlerle yapılır. Bu alanda eğitim görmüş, deneyimli, bilgili,
donanımlı satmalmacılarm yürüttüğü pazar araştırması, teklif toplama, sözleşme
düzenleme, satın alma faaliyetleri söz konusudur.
•Satm almayı etkileyen farklı etkenler; endüstriyel satm alma kararlarını etkileyen
çok sayıda etken bulunmaktadır. Satm alma kararlarına uzmanlar, teknik elemanlar,
yöneticiler ve finansmancılardan oluşan komisyonlar ya da ekipler karar
verebilmektedir.
• Çok sayıda satış görüşmesi; endüstriyel pazarda satıcı ile ahcı arasında çok sayıda
iş görüşmesi yapılması olağandır. Ortalama bir endüstriyel satış için yapılması
gerekli görüşme sayısı dört olarak verilmektedir. Büyük projelerde satm alma
işleminin gerçekleşmesi bazen yıllar süren görüşmelerin sonunda olabilir.
• Doğrudan satm alma; endüstriyel pazarlarda tedarik yapacak şirketler aracılardan
almak yerine doğrudan üreticilerden satm almayı tercih etmektedirler. Bu nedenle
endüstriyel pazarlarda aracılık sistemi çok fazla
gelişmemiştir.
• Takas ve karşılıklı ticaret; endüstriyel pazarda son yıllarda görülen önemli bir
gelişme şirketlerin para yerine ürün ve hizmet takasına gitmeleridir. Bilgisayar
ihtiyacı bulunan bir reklam şirketi bilgisayar aldığı şirketin reklamlarını yapmayı
tercih etmektedir. Bu ülkeler arası ticarette de tercih edilen bir yöntem olmaktadır.
Rusya'dan doğal gaz alan ülkemiz karşılığında döviz yerine ürün vermeyi tercih
etmektedir.
• Finansal kiralama; endüstriyel pazarda satın alımların yüksek tutarlarda olması
finansman açısından sorunlara yol açmaktadır. Bu nedenle geliştirilen finansman
teknikleri ile yaratılan çözümler endüstriyel pazarda çokça kullanılır.
1.3. Endüstriyel Satm Almanın Türleri
Endüstriyel satm alma süreci farklı konularda birbiriyle ilişkili çok sayıda karar
almayı gerektirir. Bu kararların sayısı gerçekleştirilecek satm alma işleminin ne
tipte bir satm almanın yapılacağı ile yakından ilgilidir. Satm alma süreci dikkate
alınarak yapılacak bir değerlendirmeye göre satm alma türleri şunlardır;
• Yeni satm alma; satm alma işleminin rutin olarak yapılması durumunda söz
konusudur. Satm almacının elinde bulunan onaylanmış tedarikçiler listesinden
alım yapacağı tedarikçiyi seçmesi şeklinde gerçekleşir. Bu durumda tedarikçiler
satışı sürekli kılmak için otomatik satm alma sistemi önerirlerken, dışarıda kalan
tedarikçiler sürekli teklif vererek rutin satm alma işlemini bozmaya çalışırlar.
• Düzeltilmiş yeniden satm alma; satın almada bulunan şirketler zaman zaman
alışveriş koşullarını ürün özellikleri, teslim koşulları,fiyatya da vade gibi özellikleri
bakımından gözden geçirmek isterler. Bu durumda mevcut tedarikçiler talepleri
karşılamaya yönelirlerken dışarıda kalanlar durumu fırsat bilip satm alıcıyla
anlaşmaya çalışırlar.
• Yeni iş; satm alıcı bir ürün ya da hizmeti ilk defa satm alıyorsa durum yeni iş
olarak tanımlanır. Yeni bir yazdım, yeni bir donanım, yeni bir makine buna örnek
olarak gösterilebilir. Yeni bir iş durumunda yapılacak satm almanın miktarı
büyüdükçe satm alma kararma katılanların sayısı, bilgi toplama süresi ve karar
verme süresi çok olacaktır.
1.4. Sistem Satm Alma
Rekabetsel üstünlük sağlamak isteyen çok sayıda şirket, birbirinden farklı çok
sayıda yönetsel etkinliğin bulunduğu satm alma alanını hem maliyet düşürme hem
de kalitenin sürekliliği açısından tek bir kaynaktan satm almaya yönelmektedir.
Özellikle devletin satın ahcı olarak faaliyet gösterdiği alanlarda bu türden anlaşmalara
"anahtar teslim" anlaşmalar adı verilmektedir. Tek bir kaynakla yapılan sözleşme
sonucu örneğin silah sistemleri, iletişim sistemleri ya da sağlık sistemleri satın
alınabilmektedir. Aynı durum özel sektör şirketlerinin de tercih ettiği bir yol olarak
örneğin otomobil sektöründe fren sistemleri, kapı sistemleri, müzik sistemleri
satan şirketlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Sistem satm alma stok maliyetleri,
sipariş maliyetleri, kırtasiye, bürokrasi gibi bir çok sorunu da ahcı açısından ortadan
kaldırmaktadır. Anahtar teslimi fabrika, baraj, sulama sistemi, hastane kuran çok
sayıda şirket faaliyet göstermektedir.
1.5. Satm Alma Kaynakları
Satm alma ya da daha geniş kapsamda tedarik dinamik bir süreçtir. İşletmeler
pazarda tedarikle ilgili olarak sürekli farklı sorunlarla karşı karşıya kalırlar. Farklı
işletme birimlerini ilgilendiren bu sorunların çözümü için de yine işletmenin
bütün birimlerinin imkanlarını kullanmak gerekir. Maliyetler ve fiyat sorunu söz
konusu olduğunda çözüm tedarik sisteminin tamamen gözden geçirilmesiyle
çözümlenebilecektir. Bu nedenle özellikle maliyet ve satış fiyatı gibi sürekli sorun
olarak karşımıza çıkan sorunların çözümü için ciddi pazar araştırmaları, farklı
kaynakların belirlenmesi ve en uygun kaynağın seçilmesi gibi çahşmalar yapılmahdır.
Genel eğilim en düşükfiyatıveren satıcının seçilmesi şeklindedir. Ancak günümüz
iş dünyası satm almayı sürekli kılacak ve hatta tedarik kaynakları ile üretim sistemini
entegre etmeye yönelik çözümler üzerinde durmaktadır. Zira pazar başarısı istikrarlı
bir kalite-fiyat bileşimine bağhdır. Bu nedenle şirketler tedarik kaynaklarını bulurken
zorlansa da doğru tedarik kaynağı ile uzun süreli çalışma eğilimindedirler.
Tedarik yapılan kaynağı dikkate alarak yapılacak bir sınıflandırmada üç farklı
yöntem söz konusudur. Bunlar sırasıyla;
• Tek kaynaktan tedarik; doğru bir tedarik kaynağından uzun dönemli kontratiarla
sürekli olarak alışveriş yapmak şeklinde özetlenebilecek bu yöntemde hem alıcı
hem de satıcı açısından önemli avantajlar söz konusudur. Sürekli iş yapmaktan
kaynaklanan indirimler, istikrar, işlemlerin otomatikleşmesi ve maliyetler her iki
taraf için önemlidir. Ancak karşılıklı kazanç ilkesine uymayan tek kaynak
uygulamaları zaman içinde alıcı şirket açısından sorunlar yaratabilir. Örneğin
alıcının kendisine bağımlı olduğunu hisseden satıcı durumdan yararlanmak
isteyebilir.
• Çok kaynak kullanımı; tek kaynağa bağımlı olmanın zararlarından hareketle,
aynı ürün ya da hizmeti çok sayıda satıcıdan almaya yönelen firmalar
bağımsızlıklarını korumakta ancak bu durumda yüksek sipariş ve taşıma
maliyetlerine katlanmaktadırlar. Kalitenin sürekliliği,fiyatdeğişiklikleri ve işlemlerin
kontrolü gibi konular da satm ahcı şirketin karşı karşıya kaldığı sorunlardır. Ancak
farklı kaynaklardan tedarik yapan şirketlerin tedarikçiler arasındaki rekabetten
yararlanarak fiyatları düşürdükleri, kaliteyi yükselttikleri ve dağıtımda avantaj
sağladıkları durumlar da söz konusudur.
• Paralel kaynak kullanımı; tek ve çok kaynaktan tedarik sistemlerinin üstün ve
zayıf yönlerini birleştiren bu yöntemde aynı özellikleri taşıyan birden çok ama
belli sayıda tedarikçinin aynı koşullarda seçilmesidir. Bu yolla hem bağımlılık
ortadan kalkmakta hem de farklı tedarikçilerden aynı koşullarda ürün ya da hizmet
sağlanmaktadır.
1.6. Satm Almada Tedarik Zinciri Yaklaşım
Üretim faktörlerinin satm alınması şeklindeki basit tanımının dışında tedarik
kavramıyla açıklayabileceğimiz faaliyetler dizisi bugün artık "tedarik zinciri"
yaklaşımıyla ele alınmaktadır.
Müşteriden alman siparişlerin yerine getirilmesi amacıyla hammadde bulunması,
tedarik edilmesi, üretim ve ürünlerin müşterilere dağıtımına kadar ürünlerin
hareketleri ile ilgili süreçlerin akışı tedarik zinciri kavramı içinde yer almaktadır.
Bu tanım içinde birden çok iş modeli yer alabilmektedir. Hammadde üretenler,
taşıyanlar, aracılık edenler, satm alanlar, üretenler ve satış aracıları farklı birer iş
modeli olarak bu tanımın içinde yer almaktadırlar. Tanımı genişlettiğimizde
müşterilerin de bu zincirin bir halkası olduğu noktasına varılmaktadır.
Tanımdan da anlaşıldığı gibi üretim yapan şirketlerin endüstriyel pazarda
gerçekleştirdikleri üretim faktörü sağlama etkinlikleri basit bir satm alma değildir.
Hammadde üreticilerinden nihai tüketiciye kadar uzanan süreçte çok farklı faaliyet
alanlarının bir araya geldiği bir zincir söz konusudur. Bu zincirin halkaları olarak
hammadde ve yarı mamul üreten şirketler, üretim yapan şirketler, dağıtıcı şirketler
sayılabilir. Bu zincirde yer alan yönetsel etkinlikler ise tedarik, talep yönetimi,
imalat, montaj, teslim, taşıma, stok takibi gibi alanlar bulunmaktadır.
Tedarik zinciri tanımında yer alan iş modelleri ve yönetsel faaliyetlere bakıldığında
herhangi bağımsız bir iş modelinin dışında yer alan unsurlarla bütünleştiği farklı
bir iş modelinin ortaya çıktığı görülür. Buna göre bu kapsamlı iş modelinin
unsurları olan tedarikçiler, imalatçılar, perakendeciler ve müşteriler arasında;
iletişim, ortak proje yürütme, üretim, müşteri taleplerinin etkin ve verimli bir
şekilde karşılanabilmesi, kaynakları etkin biçimde kullanmak, verimliliği artırmak,
maliyetleri azaltmak, planlı, hızlı ve esnek bir tedarik, üretim ve dağıtım zincirini
geHştirmek amaçlanmaktadır. Bir iş modelinin tedarik zinciri; hammadde üreticileri,
hammadde ve yarı mamulleri işlenmiş ürüne dönüştüren başka bir deyişle imalat
işlemleri sırasında tedarik işleri ile uğraşanlar ve nihayet bitmiş ürünlerin dağıtım
kanallarından nihai tüketiciye ulaştırılması sırasmda değer yaratan bütün unsurlardır.
Şekil 1.1. Tedarik Zincirini Oluşturan Unsurlar
Tedarik Zinciri
Paketleme
Taşıma
Paketleme
H a m m a d d e n i n mamule d ö n ü ş m e s i , müşteriye ğf^^^
ulaştırılması ve son kullanıcılar tarafından
tüketilmesi aşamalarını kapsayan fiziksel ve
bilgi akışının tamamıdır
Kullamcı
Taşıma
Satıcı
1.7. Tedarik Sisteminde Karşılaşılan Sorunlar
Tedarik sistemi, günümüz iş dünyasmm üzerinde en fazla durduğu konulardan
birisidir. Hemen her işletme sahip olduğu pazarlardaki konumunu geliştirmek,
yeni pazarlara girmek, elindeki pazarı kaptırmamak gibi kendine göre farklı
sorunlarla uğraşmaktadır. Bütün bu sorunların çözümünde ortak nokta sürekli,
kaliteli ve uygun fiyatlı üretim yapmaktır. Bunu başaran şirketler her geçen gün
biraz daha büyüyerek pazardaki yerleşik konumlarını sürdürmektedirler. Bu
konumun sürdürülebilmesi kalıcı bir rekabet avantajının elde edilmesi ile yakından
ilişkilidir. Kalıcı rekabet avantajı olarak fiyat giderek daha az konuşulur hale
gelmektedir. Pazardaki tüketici fiyatın dışındaki değişkenleri de dikkate almaktadır.
Ürünün kalitesi, ürünle birlikte sunulan hizmetler, satış sonrası destek, garanti,
yedek parça gibi unsurların yanı sıra ürünün sürekli ve aynı özellikte bulunabilir
olması da önemli bir üstünlüktür. Bu üstünlüğün sağlanabilmesi ise aynı özellikteki
ürünün sürekli olarak üretilmesi gerekir. Bu noktada şirketin doğru tasarımlanmış
bir tedarik sistemine ihtiyacı olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. Ancak doğru
tasarımlanmış bir tedarik sistemine ulaşmak kolay bir süreç değildir. Rekabetsel
avantaj sağlayacak bir tedarik sistemi için aşağıdaki soruların cevabının verilmesi
gerekmektedir;
• Tedarik sistemim nasıl oluşmaktadır?
• Tedarik zincirim kimlerden oluşmaktadır?
• Tedarik maliyetlerimi ne kadar düşürebilirim?
• Sipariş maliyetlerim ve stok maliyetlerim ne düzeydedir?
• Müşterilerim hangi tedarik sistemleri ile çalışmaktadır?
• Tedarikte otomasyon ne gibi katma değerler sağlayabilir?
Bu ve benzeri soruların cevapları tam olarak verildiğinde ortaya iyi tasarımlanmış
bir tedarik sistemi çıkacaktır. Bu sistemin başarısı şirketin pazar başarısmı etkileyecek
ve kârını artıracaktır.
Kârlılık ve verimlilik bütün işletmelerin ortak sorunudur. Hemen her sektörde
yaşanan yoğun rekabet nedeniyle giderek daralan kâr marjları işletmeler açısından
önemh bir sorundur. Rekabet edebilmek için sürekli fiyat kıran şirketlerin beUi
bir süre sonra sermaye sıkıntısına düştükleri bir gerçektir. O halde pazarın gerçeği
olarak kabul edilen fiyat rekabetini sürdürebilmek için maliyetlerin düşürülmesine
ihtiyaç vardır. Birbirine benzeyen teknolojileri kullanarak benzer ürünler üreten
şirketlerin maliyetleri düşürebilmeleri için üzerinde durmaları gereken en önemli
maliyet kalemi stoklardır. Stok bulundurma maliyetlerinin ne kadar tehlikeli bir
maliyet kalemi olduğu konusunda bütün iş dünyası hemfikirdir. Zira finansman
ve depolama maliyetleri dikkate alındığında her türden işletmenin stok
bulundurmaktan kaçınması gerekir. Diğer yandan stok bulundurmayan şirketlerin
karşısına sipariş maliyetleri gerçeği çıkmaktadır. Siparişten teslime kadar geçen
süre içinde üretimde meydana gelen aksamalar da pazar kaybına yol açabilmektedir.
Bu nedenle kurulacak tedarik sisteminin optimum bir stok seviyesinde çalışmayı
sağlayacak nitelikte olması gerekmektedir. Bu noktada tedarik sürecinin hızlı,
kaliteli ve düzenli çalışması gereği ortaya çıkmaktadır.
1.8. Tedarik Sisteminin Rekabet Gücüne Etkisi
Rekabetsel üstünlük sağlamak isteyen iş modellerinin maliyet liderliği, farklılaşma
ve odaklanma stratejilerinden en azından bir ya da ikisinde iyi olmaları gerekir.
Üç alanda da iyi olan şirketler dünya çapında rekabetsel üstünlük sağlamakta ve
pazarın hakimi olmaktadırlar. Ancak pazarda yaşanan gelişmelere bakıldığında
bu üç alanın birinde bile iyi olmak son derece güçtür. Hemen bütün iş modelleri
bu üç alanın yarattığı katma değerin farkındadır. Bu nedenle rekabetsel üstünlük
sağlamak için var güçleriyle çahşmaktadırlar. Maliyet liderliği alanmda uzmanlaşmak
isteyen şirketlerin bütün iş süreçlerini gözden geçirmeleri ve en düşük maliyetle
çahşmaları gerekir. Bu amaçla öncelikle tedarik sisteminin stok, taşıma, yüklemeboşaltma, sipariş ve envanter maliyetlerini en düşük düzeylere indirecek şekilde
tasarımlanması gerekir. Üretim süreçlerinde kullanılan teknolojiler birbirine
yakmdır. Yeni geliştirilen teknolojilerin kısa sürede taklit edilebilmesi veya teknolojik
bilginin hızla yayılması gibi nedenlerle üretim süreçlerinde maliyetlerin büyük
oranlarda düşürülmesi beklenemez. Pazarlama ve satış kanalı ile ilgili maliyetler
de büyük ölçüde birbirine benzediğinden maliyet liderliğine soyunan bir şirketin
tedarik sistemine önem vermesi gerekir. Odaklanma stratejisine ağırlık veren
şirketlerin ürün ya da hizmetler konusuna odaklanmaları kadar tedarik sistemine
odaklanarak rekabetsel üstünlük sağlamaları mümkündür. Örneğin tedarik sistemini
tamamen ağ ortamına taşıyan General Electric firması fiyat rekabetinin yanısıra
tedarik sistemi ile de rekabet edebilmektedir. Benzer şekilde farklılaşma stratejisi
uygulayan şirketler de tedarik sistemlerini farklılaştırarak diğerlerine rekabetsel
üstünlük sağlayabilirler. Ünlü internet kitapçısı Amazon'un tedarik sistemi bütün
rakiplerine karşı ezici bir üstünlük kurmasını sağlamıştır. Bu türden örnekler
büyük şirketler için çoğaltılabilir. Zira büyük şirketlerin rekabet gücü kazanmak
için hemen her iş alanını değerlendirerek katma değeri yüksek ürün ve hizmetler
geliştirdikleri bir gerçektir. Ancak KOBl'ler için durum farklıdır. Herhangi bir
KOBİ'nin tek başına ölçek ekonomisinden yararlanarak rekabetsel üstünlük
kazanması söz konusu değildir. Bu nedenle KOBÎ özelliği taşıyan işletmelerin
teknolojik gelişmeleri izleyerek, modern yöntemleri kullanacak hızlı, basit, düşük
maliyetle çahşan, üretim sistemleriyle entegre tedarik zincirlerine ihtiyaçları vardır.
KOBÎ'ler aynı zamanda tedarik etkinliklerini ağ sistemleri üzerine taşıyarak satm
alımlarını birleştirebilir, bu yolla maliyet avantajı sağlayabilirler.
Ürün ve hizmetlerin giderek birbirine daha fazla benzemesi ve kolaylıkla taklit
edilebilmesi, pazarlama ve satış kanallarının birbirine benzemesi ve farklı ürün
ve hizmetlerin aynı kanalları kullanması gibi nedenler rekabetin iş modelinin diğer
unsurları üzerinden gerçekleşmesine neden olmaktadır. Bu noktada tedarik
zincirinin bir bütün olarak ele alınması, bütünü oluşturan bütün unsurların
birbiriyle ilişkilendirilmesi, tedarik sistemi üzerindeki bütün etkinliklerin modern
yönetim ilkeleri çerçevesinde düzenlenerek iş modeline rekabetsel üstünlük
kazandırılması esastır.
Tedarik zincirinin etkili çalışması ürün kalitesinden fiyatlara, müşteri
memnuniyetinden kârlılığa kadar iş modelinin her noktasına değer katmaktadır.
Son yıllarda işletme bilimi alanında ortaya çıkan "yalın üretim yaklaşımı", "tam
zamanında üretim", "sıfır stok", "altı sigma" gibi yeniliklerin odak noktasında
kârlı, verimli ve etkili şirket yönetimi ile rekabetsel üstünlük kazanmak vardır. Bu
amaçla şirketler bir yandan üretim kalitesini arttırırken diğer yandan üretim
maliyetlerini en aza indirmeye çahşmaktadırlar. Bu konularda başarılı olan şirketlerin
rakiplerinden daha ileride olmaları kaçınılmazdır. Özellikle üretim maliyetlerini
düşürme amaçlı operasyonlar nedeniyle yeni organizasyon yapıları türemiştir.
Üretim amaçlı organizasyonların işgücü, hammadde ve diğer üretim faktörlerinin
yaratabileceği maliyet avantajları nedeniyle kuruluş yeri seçiminde farklı yaklaşımlar
sergiledikleri görülmektedir. Örneğin işgücü maliyetlerinin düşük olması nedeniyle
bir çok batılı firmanın uzak doğuda fabrika kurma yoluna gittikleri bir gerçektir.
Bu amaçla Çin'de yatırım yapan şirketler arasında Türk şirketlerinin de yer aldığı
bilinmektedir. İşgücü maliyetlerinin göreli olarak düşük olması üretim faaliyetlerinin
bu alanlara kaymasına neden olurken, şirket yönetiminin merkezi bir başka ülkede
olabilmektedir. Dünyanın önde gelen bilişim teknolojisi şirketlerinden İntel'in
bütün departmanları birbirinden farklı ülke ve bölgelerde yer almaktadır. Bu
durum yeni bir organizasyonel düzeni ve yaklaşımı ortaya çıkarmaktadır. Bu
şekilde örgütlenen şirketlerin tedarik sistemlerine özel önem vermeleri
gerekmektedir. Zira üretim faaliyetinin gerçekleşmesi için çok sayıda üretim
faktörünün, yarı mamulün, bitmiş mamulün, aksesuarın ve diğer parçaların farklı
noktalar arasında hareket etmesi gerekebilecektir.
1.9. Tedarik Zinciri Ağı
İşletme organizasyonunun farklı ülkeler ve farklı bölgelerde oluşturulduğu, aynı
anda yüzlerce ürünün üretilip pazarlandığı organizasyon yapılarının tedarik
sistemleri de karmaşık bir yapı göstermektedir. Herhangi bir hipermarketin
raflarında müşteriye sunulmayı bekleyen ürünlerin sayısı 25-30 bin civarındadır.
Bu sayıda ürünün hiç aksama olmadan ve stok maliyeti yaratmadan müşteriye
sunulması için doğru tasarımlanmış bir tedarik sistemine ihtiyaç vardır. Çok sayıda
tedarikçiden ve çok sayıda operasyonla ürün ve hizmetlerin eksiksiz, zamanına ve
uygun maliyetlerle bir araya getirilmesi sistemin iki yönlü çalışmasını gerekli
kılmaktadır. Geleneksel tedarik süreçlerinde, herhangi bir ihtiyaç söz konusu
olduğunda satm alma bölümü en uygun tedarik kaynağını araştırmakta ve araştırma
sonucunda satm alma kaynağı beHrlenmektedir. Müzakereler ve pazarlıklar sonucu
anlaşma sağlanmakta ve anlaşma gerçekleştikten sonra satm alma
tamamlanmaktadır. Oysa günümüzde bu çalışma iki yönlü yürümektedir. Sistemin
satıcı tarafi da tedarik süreçlerinde sorumluluk almakta ve siparişten, teshme kadar
bir çok etkinlikte aktif rol almaktadır. Bu özefliği nedeniyle modern tedarik
sistemleri ağ organizasyonları olarak hizmet vermektedirler. Ağ sistemleri birbirine
bağlı ve birbirini denetieyebilen organizasyonlar olarak tanımlanırlar. Hammadde,
malzeme ve diğer araç-gerecin elde edilmesi, yarı mamul haline getirilmesi ve
dağıtım sistemiyle ürünlerin müşterilere teslimini içeren işletme birimleri, tedarikçiler
ve yardımcı birimlerin oluşturduğu ağ sistemine tedarik zinciri ağı denir. Tedarik
zinciri ağı; tedarikçi, nakliyeci, üretici, dağıtım merkezleri, perakendeci ve tüketici
ile ortaya çıkan tedarik zincirini oluşturan sistemler, alt sistemler, operasyonlar,
aktiviteler ve bunların birbirleriyle olan ilişkilerini içeren karmaşık bir bütündür.
Tanımdan da anlaşıldığı gibi sistemin bir ucunda tedarikçi, diğer tarafinda tüketici
bulunmaktadır. Özde müşteri memnuniyeti ve kârlılık amaçlayan iş modellerinin
bir zincir üzerinde konumlanması şeklinde bir yapı ortaya çıkmaktadır. Doğal
olarak mahyet, kahte ve etkinlik sorunları nedeniyle ağ sisteminde yer alan unsurlarm
olabildiğince az sayıda olması gerekir. Ağ sistemleri tedarikçi üe satm alanı
buluşturan sistemler olmaları itibariyle işlevsiz aracüarm ortadan kaldırılması
konusunda önemh firsatlar sunarlar.
1.10. Tedarik Zinciri Sisteminin Unsurları
Başarılı bir tedarik sisteminin kurulması ve yönetilebilmesi için aşağıdaki alt
sistemlerin tasarımlanması ve doğru bir şekilde çalıştırılması gerekir.
• Planlama; Çok sayıda ürün ve hizmetin tedariki söz konusu olduğunda ortaya
çıkan işgücü, fiziksel alan ve finansman ihtiyacının boyutları büyümektedir. Tek
bir kalem hammaddeyi tedarik eden şirketlerin de finansman ve fiziksel alan
ihtiyacı nedeniyle tedarik etkinliğinin planlamasını yapmaları gerekir. Bu plan
üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları planları ile uyumlu olmalıdır.
Aynı zamanda üretim maliyetlerini de en aza indirecek bir planlama çalışması
yapılmalıdır. Tedarik sisteminin planlaması iş modeli dışında yer alan birimlerin
de dikkate alınmasını zorunlu kılar. Örneğin tedarik sağlayan firmanın üretim
planıyla, satm alan firmanın üretim planlarının ayrıca da nakliyeyi sağlayacak
firmanın hizmet üretim planlarının birbiriyle uyumlu olması gerekir. Tedarik
zincirinin planlamasında hem operasyonel ihtiyaçların ekonomik ve kârlı bir
şekilde karşılanması hem de tedarik sistemi ile üretim sisteminin senkronizasyonu
gerçekleştirilmelidir.
• Satınalma (Kaynak bulma ve tedarikçi yönetimi); Geleneksel tedarik zinciri
sistemlerinin en önde gelen özelliği doğru tedarikçiyi bulma çalışmasıdır. Burada
amaç en uygun hammadde ve malzemeyi en düşük fiyattan satın almaktır.
Günümüzde fiyat ve kalite yanında süreklilik, esneklik, üretim sistemine uyum ve
senkronizasyon gibi tedarikçi özellikleri de satm almada dikkate alman unsurlar
olarak ön plana çıkmaktadır.
• İmalat; Tedarik zincirinin önemli halkalarından birisi olan imalat siteminin
hangi yapıda olduğu, hangi üretim sistemini benimsediği, hangi stok ve sipariş
sistemlerini kullandığı önemlidir. Yalın üretim sistemini uygulayan bir iş modelinin
tedarik zinciri ile, esnek çahşma veya siparişe göre üretim sistemiyle çalışan bir iş
modelinin tedarik zinciri sistemi farklı olacaktır.
• Hareket (Dağıtım ve Taşıma); Yükleme-boşaltma, taşıma, dağıtım ve depolama
gibi etkinliklerin birbiriyle ilişkilendirilmesi önemlidir. Ayrıca iş akışlarının
optimizasyonu, çapraz yükleme, birleştirme gibi çalışmaların da değer yaratan
hizmetlere sürekli geliştirilmesi ve diğer sistemlerle uyumlaştırılması gerekir.
• Satma (Müşteri ve sipariş yönetimi); Sistemin bir diğer ucunda yer alan halka
üretim sisteminin çıktılarmı pazarlama ve satış kanallarının kullanılması yoluyla
müşterileri iletilmesidir. Burada da siparişlerin alınması, işlenmesi, kanal yönetimi,
ürün kanalların bölümlendirilmesi gibi etkinlikler yer almaktadır.
1.11. Tedarik Zinciri Oluşturma
Tedarik zinciri oluşturmak durumunda olan her iş modelinin almak zorunda
olduğu bazı kararlar bulunmaktadır. Her iş modelinin üretim süreçleri, müşteri
özellikleri ve rekabet stratejisi farklıdır. Bu nedenle tedarik zinciri üzerinde yer
alan bütün unsurların birlikte hareket etmeleri ve zinciri oluşturacak kararları
birlikte almaları gerekir.
1.11.1 Tedarik Zinciri Kararları
Tedarik zinciri oluşturmada alınacak kararların temel amacı zincirin etkin ve de
rekabetsel üstünlük sağlayacak tarzda hareketli olmasıdır. Bu nedenle aşağıda yer
alan unsurlarla ilgili ortak kararlar alınmalıdır.
• Üretim; Tedarik zincirin üretim ayağında fabrikalar, depolar, antrepolar ve
benzeri birimler yer almaktadır. Bir yandan müşteri beklentilerinin üst seviyede
karşılanması ihtiyacı diğer yandan rekabet baskısı gibi etkenler nedeniyle üretim
faaliyetlerinin önemi büyümektedir. Günümüzde artan rekabet baskısına karşı
koyabilmek amacıyla farklı coğrafyalarda üretim yapan ve ürettiklerini bir araya
getirerek farklı pazarlara sunmak durumunda olan çok sayıda iş modeli
bulunmaktadır. Bu noktada üretimin senkronizasyonu, kapasite planları, kalite
düzeyleri, üretim tahminleri gibi çalışmaların tedarik sistemi ile uyumlu olması
gerekir. Üretim planında aksama olmaması, talebin düzenli olarak karşılanabilmesi
ve de maliyetlerin kontrol edilebilmesi açısından üretim sistemi ile tedarik sisteminin
zincirin birer halkası olarak tasarımlanması gerekir.
• Envanter; Tedarik zinciri içerisinde yer alan üreticiler, dağıtıcılar ve
perakendecilerin tuttuğu her tür hammadde, yarı mamul, mamul, malzeme ve
araç-gereç gibi unsurlar envanter olarak adlandırılır. Tedarik zinciri üzerinde
oluşabilecek aksamalar ve gecikmelerin yaratabileceği sorunlardan korunmak
amacıyla tutulan envanterler belli bir düzeyi aşınca maliyetlerin yükselmesine
neden olabilmektedir. Etkili bir tedarik zinciri sistemi hangi noktalarda ne kadar
stok tutulacağı ile ilgili soruları da cevaplandıracaktır.
• Coğrafi Yerleşim; Tedarik zinciri boyunca hangi birimlerin hangi noktalarda ve
hangi kapasitelerde kurulacağı ve yerleştirileceği bu kapsamda yer alan kararlar
içindedir. Bazı iş modelleri depolarını pazara yakın alanlara kurarak talebe hızlı
cevap verme yoluna gitmektedirler. Bazen vergi avantajları bazen de işgücü
maliyetleri gibi etkenler nedeniyle iş modelinin farklı birimleri farklı coğraf)^alara
kurulabilmektedir. Tedarik zincirinin de bu anlayışa uygun olarak iş modeline
rekabetsel avantaj sağlayacak tarzda kurulması ile ilgili kararlar bu kapsamda yer
alacaktır. Coğrafi yerleşim kararları, tedarik zincirinin maliyetleri ve etkinliği
üzerinde önemli rol oynarlar.
• Taşımacılık; Tedarik zinciri içinde her tür hareket taşımacılık konusu içinde
değerlendirilmelidir. Hammaddelerin satm alım noktalarından depolara, üretim
yerlerine, dağıtım kanallarına ve nihai tüketiciye doğru hareketi taşımacılık
kapsamındadır. Tedarik zincirinin gerek müşteri tatmini, gerekse de maliyetleri
dikkate alarak hangi taşımacılık yöntemini seçeceği, üretimi aksatmayacak stok
düzeylerinde taşıma, yükleme-boşaltma ve depolama işlemlerinin düzenlenmesi
gibi önemli konularda alınacak kararlar tedarik zincirinin başarısına etki edecektir.
Özellikle günümüz iş modellerinin "hız" konusuna önem vermeleri taşımacılık
faaliyetlerine dikkat edilmesi gereğini ortaya çıkarmaktadır. En hızlı taşımacılık
seçeneklerinin tedarik zincirine uyarlanması, ancak maliyetlerinin de dikkate
alınarak doğru kararların verilmesi gerekir.
• Bilgi; Hangi türden ve büyüklüğü ne olursa olsun bütün iş modellerinde önemli
bir girdi kalemi de bilgidir. Tedarik sisteminin farklı unsurları arasında kurulacak
bilgi ağı sistemin sağlıklı çalışması açısından son derece önemlidir. Ayrıca tedarik
sisteminin pazar bilgisi, kaynak bilgisi, farklı seçenekler hakkında bilgiler gibi
sistemi destekleyecek nitelikte bilgileri de sağlaması gerekir. Tedarik sistemi üretim
sistemi ile ardışık çahşacağmdan; tedarik edilecek hammadde ve malzeme bilgilerinin
yanısıra depo, envanter, taşıma, teslim, üretim, stok ve sipariş gibi faaliyet alanları
hakkında sürekli ve sağlıklı bir bilgi akışı temeline dayanması zorunludur. Tedarik
sistemi içinde bilgiye başlıca iki amaca yönelik olarak ihtiyaç duyulur;
a) Rutin işlemlerin yürütülmesi: Günlük tedarik süreçleri ile ilgili bilgi akışı ile
hammadde ve malzemelerin çeşitli noktalar arasında hareketi sağlanır.
h) Geleceğe yönelik planlama: Pazarlama ve üretim planlarına dayanarak geleceğe
yönelik tedarik planlarının oluşması amacıyla girdi olarak bilgiye ihtiyaç vardır.
Bu yolla tedarik süreçlerinin üretim ve pazarlama süreçleriyle eklemlenmesi ve
rekabetsel üstünlüğe sahip bir zincir oluşturulması sağlanır.
üretim, envanter, coğrafi yerleşim, taşmıacılık ve bilgi kavramları ile ilgili kararlarmm
toplamı iş modelinin tedarik zincirinin etkinliğini ve başarısının temelini oluşturur.
İş modeli geniş bir pazara yönelik olarak faaliyet gösteriyor ve de fiyat rekabetine
girişmişse, maliyetlerini düşürmek amacıyla optimum bir tedarik zincirine ihtiyaç
duyacaktır. Daha dar bir pazar bölümüne yönelik çalışıyor ve hizmet kalitesi ile
müşteri memnuniyetine önem veriyorsa bu kez de hızh ve etkin bir tedarik zincirine
ihtiyaç duyacaktır. Her iki durum için de bilgi son derece önemh bir girdi görevini
yüklenmektedir.
• Tedarik; Tedarik zinciri kararlarından birisi de hangi ürün ve hizmetlerin
üretileceği hangilerinin de dış kaynaklardan sağlanacağı (outsourcing) kararıdır.
Özellikle maliyetlerin minimizasyonu sorunları nedeniyle çoğu iş modeli bazı
kalemlerde satm alma yerine dış kaynak kullanma ya da kiralama yoluna
gitmektedirler. Bu tür kararlar daha çok üretimi destekleyen yan konularla ilgilidir.
Hammadde ve malzemeler için uygun tedarik kaynaklarının seçimi önem kazanır.
1.12. Tedarik Zinciri Yönetiminde İlişkiler
Günümüz iş modellerinin başarısı büyük ölçüde tedarik zinciri üzerinde yer alan
bütün birimlerin tam olarak entegre olmalarıyla yakından ilgilidir. Rekabet artık
birbiriyle iyi ilişkilendirilmiş ağ sistemleri arasında yürütülmektedir. Büyüklüğü
ne olursa olsun iş modelleri bu yolu tercih etmek zorundadır. Büyük işletmeler
bağımsız davranmak, zincire hakim olmak gibi nedenlerle tek başına hareket etme
yeteneğine daha fazla sahipken KOBİTerin ileriye ya da geriye doğru tam
entegrasyondan başka seçenekleri yoktur. Büyük iş modellerine ara malı üreten
KOBÎ'lerin adeta büyük şirketin bir parçası olacak derecede entegrasyonu tercih
ettikleri sık görülen örneklerdir. Bu tarz entegre tedarik zinciri sistemleri, zincir
üzerinde yer alan bütün birimlerin ve farklı iş modellerinin ortak çıkarları gereğidir.
Dünya pazarlarında rekabet etme zorunluluğu nedeniyle üretimde kalite, süreklilik,
maliyet ve müşteri memnuniyeti bütün iş modellerinin çözmek zorunda olduğu
problemlerdir. Bu nedenle bütün zincir üyeleri karşılıklı işbirliği ve güven esasına
göre çalışmaktadırlar. İşbirliği, tüm tedarik zincirinin performansını geliştirmek
ya da pazar taleplerine cevap vermek açsından önemlidir. Bu nedenle tedarik
zincirini oluştururken zincire dahil olacak üyelerin seçimiyle ilgili olarak şu
unsurlara dikkat etmek gerekir;
• Yönetim yeteneği; Zincir üyelerinin bir bütün olarak hareket etmesi ve entegre
bir iş modeh yaratması beklenmektedir. Bu nedenle karar alma süreçlerinin,
organizasyon yapısının, örgüt kültürünün, birimler arası iletişim sisteminin sağlıklı
çalışmasa başka bir ifadeyle iyi yönetilen bir iş modelinin zincir içinde yer alması
önemlidir. Yönetim ve organizasyon sorunları ile sıkça karşılaşan KOBİ'lerin
tedarik zinciri içinde çeşitli sorunlarla karşılaşmaması için yönetim yeteneklerini
geliştirmeleri gerekir.
• Personel yetenekleri; Doğru tanımlanmış bir tedarik zinciri her ne kadar
otomasyona, teknolojik araç-gereç, yazılım-donanım ve ağ sistemlerine ihtiyaç
duyuyor olsa da insan unsuru önemli bir yer tutmaktadır. Süreçlerin tanımlanması,
hızlı ve sağlıklı bir şekilde işlemesi yetenekli personel ile mümkündür. KOBİ'lerin
nitelikli personel istihdam etmeleri, mevcut personellerinin yeteneklerini geliştirici
eğitim programlarını uygulamaları gerekmektedir.
• Süreçler ve teknoloji; Tedarik zinciri içinde yer alan süreçlerin hızlı, basit, sade
ve etkin olması tedarik etkinliklerini kolaylaştıracaktır. Bu amaçla kullanılacak
teknolojinin kullanıcı dostu olması önemlidir. Özellikle KOBİ'lerin teknoloji
kullanımından kaynaklanan sorunları bulunmaktadır. Teknoloji yatırımı için
gerekli kaynak, uygun teknoloji seçimi ve yeni teknolojilerin izlenmesi ile ilgili
olarak yaşanan sorunların aşılması için uygun kurumlardan danışmanlık ahnması
gerekmektedir. Zincir üyelerinin birbirine uyumlu teknolojiler kullanması, birbirine
uyumlu süreçler tasarlaması sistemin başarısına doğrudan etki edecektir.
• Kalite anlayışı; Tedarik zincirinin nihai amacı müşteri memnuniyeti yoluyla kâr
sağlamaktır. Bu nedenle zincir üyelerinin hemen hepsinin aynı kalite anlayışına
sahip olmaları gerekmektedir.
• Maliyet; Tedarik zinciri anlayışı birbiri ardına yürütülen etkinliklerin entegre
edilmesi suretiyle maliyetlerin minimizasyonunu hedefler. Bu nedenle maliyetlerin
artışına yol açan her hareket dikkatli bir şekilde değerlendirilerek maliyet tasarrufu
sağlayacak düzenlemeler yapılır. Zincir içinde maliyet artışına yol açacak yol ve
yöntemlerle hareket eden -birimlerin gözden geçirilmesi, gerekiyorsa değişikliklere
gidilerek zincirin en düşük maliyetlerle çalışması sağlanmalıdır.
• Finansman ve kaynak bulma yeteneği; Zincirin sağlıklı işleyişi üyelerin gerek
fmans, gerek insan gücü gerekse de diğer kaynak ihtiyaçlarını eksiksiz bir şekilde
bulabilme yeteneğine sahip olması gerekir. Aksi halde tedarik işlemleri sırasında
çeşitli aksamaların olması kaçınılmazdır. Bu durum sistemin bütün olarak başarısına
olumsuz etki yapar.
• Bilgi sistemlerini kullanma; Bilgi sistemlerini kullanabilme yeteneği özellikle
KOBl türü işletmeler için önemli bir sorundur. Hem bilgi teknolojiler altyapısı
yatırımları hem de bu teknolojileri kullanma bakımından önemli eksikler
bulunmaktadır. KOBİ'lerin önemli bir kısmı tek kişilik işletmeler olup geleneksel
yöntemlerle çalışmayı tercih etmektedirler. Bilgi teknolojilerinin kullanılması ise
eğitimli ve donanımlı personel istihdam etmeyi, yazılım ve donanım yatırımı
yapmayı gerekli kılar. Bu noktada rekabetsel üstünlük sağlamak isteyen KOBİ'lerin
bilgi teknolojileri kullanacak düzeye gelmeleri bir zorunluluk olarak ortaya
çıkmaktadır.
• Üretim planlaması ve kontrol sistemleri; Geleneksel yöntemlerle çalışan
işletmelerin üretim planlaması ve kontrolüne gereken önemi vermedikleri görülür.
Oysa tedarik zinciri anlayışını benimseyen iş modellerinin tek başına hareket etme
yetenekleri kısıtlanmakta ve zinciri oluşturan üyelerin tümü birbirlerinin üretim
planlarına uygun hareket etmektedirler. Aynı şekilde üretim planlarına uyumu
kontrol edecek sistemlerin de kullanılmasıyla entegre bir sistem söz konusu
olacaktır.
• Uzun dönemli ilişki potansiyeli; Tedarik zinciri stratejik bir işletme faaliyetidir.
Kısa dönemli bir çalışma değildir. Bu nedenle zincir üyelerinin uzun dönemli,
kahcı ve sağlıklı ilişki kurabilme potansiyeli önemli bir özellik olarak görülmektedir.
Zincir üyelerinin kısa aralıklarla değişmesi uyumsuzluğa yol açacak ve gereksiz
zaman kayıpları oluşacaktır. Bu nedenle aynı misyon ve vizyona sahip iş modellerinin
bir zincir içinde bulunması gerekir.
Belirtilen bu kriterler dikkate alınarak seçilen uygun niteliktekifirmaya da firmalarla
sözleşme yapılır. Başka bir ifadeyle tedarik zinciri oluşturulur. Zincirin
oluşturulmasından sonraki süreçler performansın geliştirilmesi ve iş modelinin
başarısının arttırılmasıyla ilgilidir. Birbirinden farklı iş modellerinin ortak çıkarlar
uğruna bir model içinde bütünleşmesi, yönetimi güç ve zahmetli bir süreçtir.
Zamanla ortaya çıkabilecek sorunların çözümü, beklenmedik ani gelişmelere karşı
gösterilen tepkiler sistemin başarısını etkileyecektir. Sistemin aksayan taraflarının
belirlenmesi, ortaya çıkan sorunların analizi, sorunların çözümü için oluşturulan
öneriler sistemin gelişimine ve performansına katkı sağlayacaktır. Aksi davranışlar
bütün sistemin müşteri, gelir ve kâr kaybetmesine yol açacağından aynı vizyonu
paylaşan iş modellerinin bütünleşmesi ve belirlenen misyona ulaşmak için birlikte
çaba harcamaları gerekmektedir.
1.13. Global Tedarik Zinciri Yönetimi
Globalleşme sürecinin iş dünyasmdald en önemli etkisi rekabetin bütün pazarlara
taşmması olmuştur. Siyasi bloklar, yüksek gümrük duvarları, korumacılık gibi
serbest ticaretin önündeki engellerin kalkmasıyla dünya pazarları bütün iş
modellerinin kolaylıkla iş yapabildiği alanlar haline gelmiştir. Fiyat, kalite, teknoloji
gibi konularda rekabetsel üstünlüğe sahip iş modelleri bir anda pazarlarını
genişletmişlerdir. Globalleşmenin pazar yapılarına etkilerinin hemen ardından
şirket organizasyonları da önemli değişiklikler göstermiştir. Farklı coğrafyalarda
faaliyet gösteren şirketlerin üretim, fînans ve pazarlama departmanları yapısal
değişimler göstermiştir. Örneğin üretim başka ülkede yapılırken muhasebe hesapları
başka bir ülkeden izlenmeye başlamıştır. Hemen her türden iş modelinde ortaya
çıkan bu durum KOBİleri de önemli ölçüde etkilemiştir. Çoğu KOBİ bu değişimlere
ayak uyduramayarak pazardan çekilmiştir. Kalanlar ise farklı iş modelleriyle
birleşmek, bütünleşmek ya da entegre olmak suretiyle çalışma yolunu seçmişlerdir.
Bu süreçte maliyet, kalite ve teknoloji gibi konularda rekabetsel üstünlük arayan
şirketler tedarik sistemlerini de global iş modellerinin gerektirdiği bir şekilde
değiştirme yoluna gitmişlerdir. Buna göre çoğu iş modeli pazarlarını genişletirken
satm alma kaynaklarını da çeşitlendirme yoluna gitmişlerdir. Diğer yandan hızla
gelişen lojistik sektörü de global tedarik sistemlerinin ortaya çıkış sürecini
hızlandırarak dünyanın her yanını pazar ve tedarik kaynağı olarak gören iş
modellerinin yaygınlaşmasını sağlamıştır.
Bu gelişmeler sonucunda globalleşme nedeniyle zor durumda kalacağı düşünülen
KOBİ'ler için tehditlerle dolu iş ortamı, fırsatlar yaratmaya başlamıştır.
Son dönemde 3 milyar dolar düzeyinden 70 milyar dolar düzeyine ulaşan Türkiye'nin
ihracatı Türk şirketlerinin de bu yolda önemli mesafeler kat ettiğinin bir göstergesidir.
Bu gelişmenin farkına varan Türk şirketleri dünya pazarlarının önemli oyuncuları
haline gelmektedirler. Bir çok Türk şirketi maliyet avantajı nedeniyle Çin'de, eski
Doğu Bloku ülkelerinde ve daha bir çok yerde üretim yerleri oluşturmaya başlamıştır.
Üretim ve tedarik faaliyetlerinin global düzeylerde gerçekleştirilmesi iç pazarları
tehdit altında olan özellikle KOBİ'ler için yeni ve önemh bir seçenektir. Ancak
global pazarlarda faaliyet göstermek ve başarılı olmak için sistemin tasarım
aşamasında dikkatli olunması gerekir. Global bir tedarik sisteminin oluşturulmasında
öncelikle aşağıdaki çalışmaların yapılması gerekir;
• Tedarik zincirinin kapsamınm belirlenmesi; Global düzeyde rekabet edebilmek
için mevcut iş modelinin global iş modeline dönüştürülmesi ile ilgili çalışmalarm
yapılması gerekir. Dönüşüm başka bir iş modeliyle birleşmek, entegre olmak ya
da başka bir iş modelinin bir parçası olmak amacına yönelik olabilir. İş modelinin
global düzeyde faaliyet gösterebilmesi için yeni ve akılcı stratejilere ihtiyaç vardır.
Bu stratejiler tedarikten satış sonrası süreçlere kadar her aşamanın rekabetsel
üstünlük sağlayacak şekilde düzenlenmesini zorunlu kılmaktadır. Üretimin farklı
coğraf)^alara taşınması gibi tedarik sisteminin de global kaynakları dikkate alacak
şekilde düşünülmesi, yeni tedarik anlayışlarının benimsenmesi, teknolojiden
yararlanılması gibi gelişmelere yer verilmesi önemlidir.
• Kültür değişimi; İş dünyası özellikle 1990'lı yılların ikinci yarısından sonra ciddi
anlamda bir kültürel değişim yaşamaya başlamıştır. İş yapma biçimleri, iş anlayışları
ve iş modellerinin değişmesiyle birlikte iş kültürü de değişmiştir. Farklı iş
modellerinin bir zincir oluşturarak bütün halinde rekabet etmeleri anlayışı düşünce
olarak yenidir. Bundan yirmi yıl önce tedarik sisteminde yer alan şirketlerle entegre
olmak iş dünyasının tanımadığı bir yaklaşım iken günümüzde en büyük rakiplerle
işbirliği yaparak çalışmak normal karşılanmaktadır. Bu kültürel değişim işlerin
stratejik olarak yeniden tanımlanmasını zorunlu kılmıştır. Buna göre tedarik
zincirinde yer alan iş modelleri tedarik zincirinin kapsamı, işleyişi ve yaklaşımları
konusundafikirbirliği içindedirler. Zincirin bütün üyeleri yaratılan katma değerden
eşit olarak yararlanırlar. Anlaşmalar ve sözleşmeler uzun vadeh olarak yapılır.
Ortaya çıkan anlaşmazlıklar hemen çözümlenir. İşbirliği, bilgi ve belge paylaşım
kolay ve rahat bir şekilde yapılır. Tedarik zincirinin bütün üyeleri birbirleriyle
sürekli iletişim halindedirler.
• Karar süreçlerinin entegrasyonu; Günümüz iş modellerinin organizasyonu
müşteri merkezlidir. İş modelinin çıktıları pazara itilmez (push technology). Bu
çıktıların pazar tarafından çekilmesi (puU technology) esastır. Bu nedenle her
zaman müşteri beklentileri esas alınır. Çekme stratejisinin uygulanabilmesi için
bütün iş modelinin müşteri beklenti ve isteklerini karşılayacak şekilde tasarımlanması
gerekir. Buna uygun envanter, stok, üretim, dağıtım, pazarlama, satış ve finansman
sistemleri oluşturulur. Siparişlerin alınması, işlenmesi, müşteriye teslimi ve teslim
sonrası işlemlerin hepsi müşteri merkezli bir yapı içinde düşünülmektedir. Bu
nedenle karar alma süreçlerinin hepsinde tedarik zincirinin bütün üyelerinin
görüşleri dikkate alınır. Dolayisiyle iş modelinin bütün unsurları ve de müşteriler
kararlara katılmakta ve kararlar müşteri taleplerini en üst düzeyde karşılayacak
içerikte olacaktır.
• Yeni teknolojilere uyum; Müşteri merkezli bir tedarik zincirinin oluşturulabilmesi
için müşteri bilgisi toplayan, işleyen ve süreçlerde değerlendiren bir organizasyon
yapısmm kurulması gerekir. Tedarik zincirinin bütün üyeleri ile müşterinin de
katıldığı bir sistemin sürekli bilgi alıverişi yapması teknolojik bir altyapı ile mümkün
olabilir. Global bir tedarik sisteminin tedarik zincirinin diğer üyeleri ile uyumlu
çalışabilmesi için bilgi sistemleri, iletişim sistemleri, ağ teknolojileri gibi unsurları
kullanması gerekir. Bu çalışmanın konusu olan ağ sistemleri global düzeyde ve
entegre tedarik sistemlerinin kurulmasında son derece önemli bir gelişme olarak
ağırlıklı olarak KOBİ'lere büyük fırsatlar yaratmaktadır.
İKİNCİ BÖLÜM
Elektronik Ticaret ve Elektronik Tedarik Sistemleri
2.1. Geleneksel Ticaretten Elektronik Ticarete Geçiş
Globalleşmenin itici güçlerinden birisi de bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana
gelen gelişmelerdir. Bu gelişmelerin iş dünyasma yansıması iş modellerini yapısal
olarak değiştirmiştir. Özellikle ağ sistemlerinin iş dünyasında uygulanması
sonucunda ağ üzerinde çalışan şirket modelleri ortaya çıkmıştır. Bütün işletme
fonksiyonlarının ağ ortamına taşınmasıyla birlikte iş modellerinin büyük bir
bölümü hem fiziksel ortamda hem de ağ ortamında faaliyet göstermeye
başlamışlardır. Bu dönem aynı zamanda sadece ağ üzerinde faaliyet gösteren iş
modellerinin de ortaya çıktığı dönemdir.
Her ne kadar geleneksel ticaret yöntemlerini kullanan şirketler büyük bir çoğunluğu
oluştursa da ağ teknolojilerini kullanan şirketlerin pazar başarıları her iş modelinin
bu alana yönelmesine yol açmıştır. Önceleri kurulumu ve işletilmesinin pahalı ve
zor olduğu düşünüldüğünden çoğu iş modelinin uzak durduğu ağ sistemleri
zamanla bütün iş modellerinin vazgeçilmezleri arasında yer almıştır. Bir yandan
ağ sistemlerinin yaygınlaşmasıyla maliyetlerin düşmesi, diğer yandan da sağlanan
gelişmelerle kullanımının son derece kolaylaşması nedeniyle günümüzde iş
modellerinin hemen hepsinde çeşitli seviyelerde ağ sistemleri kullanımı
yaygınlaşmıştır.
Bu gelişmeler sonucunda her türden iş modeli tedarik zincirini elektronik ortamda
ve ağ üzerinde yapılandırmaya başlamıştır. Giderek rekabet ağ üzerine taşınmış
ve en iyi çalışan ağ sistemleri diğerlerine üstünlük sağlamaya başlamıştır. Rekabet;
maliyet, fiyat, kalite gibi geleneksel değişkenlerin yanısıra hız, kolaylık, basitlik,
uyum gibi değişkenlerin de kullanılmasıyla başka bir boyuta taşınmıştır.
Özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler ilk zamanlar uzak durdukları ağ sistemlerinin
yarattığı katma değerin farkına vararak hem büyük iş modelleriyle rekabette yeni
açılımlar keşfetmişler hem de yeni pazarlara açılarak daha düşük maliyetlerle
çahşmaya başlamışlardır. Bu noktada ağ sistemlerinin iş modellerine uyarlanması
ile ilgili olarak üç farklı seçenekten söz etmek mümkündür;
• întranetler (Local Area Network-LAN); Intranetler sınırlı bir alanda ağ
sistemlerinin kullanılması ile ilgilidir. Küçük iş modellerinin tercih ettiği bu ağ
sisteminde model dışından erişim söz konusu değildir. Herhangi bir iş modelinin
organizasyonu içinde farklı birimlerin birbirleriyle haberleşmeleri, belge ve bilgi
paylaşmaları, organizasyonun yönetilmesi ve kontrolü gibi etkinliklerin düşük
maliyetle, az zamanda ve daha az işgücü kullanılarak gerçekleştirilmesini sağlayan
intranetler daha çok, az sayıda müşteriyle çalışan, büyük iş modellerine tedarikçi
olarak hizmet veren kapalı devre çalışan iş modelleri için uygun bir ağ sistemidir.
• Extranetler (Wide Area Network-WAN); Ağ sistemlerinin belli bir lokasyonun
dışında farklı bölgeler ve birimler arasında kurulması durumunda geniş alan ağ
sistemleri söz konusudur. Extranetler de kapalı devre sistemlerdir. Hemen her
düzeyden iş modelinin başarıyla uyguladığı bu modelde çok sayıda tedarikçi ile
çalışan şirketler tedarikçilerini bir ağ üzerinde toplayabilirler. Aynı zamanda
aracılar, dağıtım sistemleri, pazarlama ve satış kanalları da ağ ortamına dahil
edilebilir. Belge ve bilgi paylaşımı ile zaman tasarrufları, kırtasiyecilik ve çok sayıda
bürokratik işlemin ortadan kaldırılması gibi önemli avantajlar sağlar. Çok sayıda
iş modeli geniş alan ağ sistemleri üzerinde organize olarak etkinlik, verimlilik ve
kâr düzeylerinde radikal artışlar sağlamayı başarmışlardır.
• İnternet; Lokal ve geniş ağ sistemlerinin tersine birbirine bağlı çok sayıda birimin
oluşturduğu en geniş ağ sistemidir. Bu sistemde denetim olmadığından isteyen
her kişi ve kurum sisteme dahil olabilir. İnternet son yıllarda bütün iş modellerinin
çeşitli biçimlerde kullandığı bir ağ sistemidir. İş modelleri arasında belge, bilgi
paylaşımı, uzak ofislerin denetimi, ağ üzerinden tedarik, ağ üzerinden satış ve
pazarlama gibi çok farklı amaçlar için kuUanılan internet kendine özgü iş modelleri
de yaratmıştır. İnternet açık ağ sistemi olmasına karşın farklı iş modellerini biraraya
getirme imkanlarına sahiptir. Yetkilendirme ve şifreleme teknolojileri kullanarak
açık bir ağ sistemi üzerinde kapalı bir iş modeli yaratmak mümkündür.
Ağ sistemlerini farklı düzeylerde kullanan iş modellerinin hepsinin ortak amacı
daha düşük maliyetler, daha yüksek kalite ve daha yüksek müşteri memnuniyeti
sağlamak suretiyle yeni iş anlayışlarına uygun olarak rekabetsel üstünlük
kazanmaktır. Buna göre çok küçük bir iş modeli de ağ sistemleri üzerinde yapılanarak
daha etkili ve verimli çalışmayı düşünebilir. İş modeli büyüdükçe ağ sistemlerini
kullanmak kaçınılmazdır. Şirket içi iletişim, belge ve bilgi paylaşımı gibi en temel
kullanım alanlarının bile yarattığı katma değeri görmezden gelerek rekabet etmek
söz konusu bile değildir. Ağ sistemlerini çeşitli seviyelerde kullanan iş modellerinin
başlıcaları aşağıdakilerdir;
• İşletmeden Tüketiciye (B2C): Bir ucunda işletme diğer ucunda nihai tüketicinin
bulunduğu iş modelleridir. Sayıları giderek artmakla birlikte özellikle gelişmiş
ülkelerde başarıyla çahşmalarma karşın diğer bölgelerde henüz tam olarak geleneksel
iş modellerine tam anlamıyla alternatif olacak düzeye ulaşamamışlardır. Dünyada
internet kitapçısı olarak bilinen Amazon, ülkemizde ise sanal perakende mağazası
modeliyle Kangurum önemli örnekler arasındadır. Her iki örnek için oluşturulan
ahşveriş platformu, lojistik destek ve satış sonrası hizmetler ideale yakın ölçülerdedir.
• Tüketiciden Tüketiciye (C2C-Consumer to consumer): İnternetin yarattığı bir
iş modeli türüdür. Geçmişte organize olmayan ikinci el pazarlarının hem kayıt
altına alınması hem de organize bir şekilde geniş alanlara yayılmasını sağlama
özelliği vardır. Temeli ikinci el ürünlerin müzayedeler düzenlenmesi suretiyle el
değiştirmesine dayanır. Önemli bir kâr modeli olarak giderek gelişen bir hacme
sahiptir. Dünyadaki en önemli örnek ebay sitesidir. Ülkemizde gittigidiyor.com,
modernpazar.com gibi örnekleri bulunmaktadır.
• İşletmeden Devlete (B2G-Business to goverment): Hemen her ürün ve hizmet
konusunda en büyük alıcı devlettir. Bu gerçekten hareketle çok sayıda ve büyük
miktarlarda mal ve hizmeti satm alan bir çok devlet, alımlarını internet üzerinden
yapmaya başlamıştır. Web siteleri üzerine konulan ihale şartnameleri, teklif formları
ve benzeri uygulamalarla başlayan uygulamalarla günümüzde özellikle A.B.D.'de
bir çok eyalet satm alma işlemini tamamen web üzerine kaydırmıştır. İhtiyaç
duyduğu ürün ve hizmetlerin Üstesini sürekli güncellediği web sitesi üzerine koyan
devlet kurum ve kuruluşları bu ihtiyaçları karşılamak üzere teklif veren şirketlerle
web sitesi üzerinde buluşmakta ve satm alma işlemini gerçekleştirmektedir. Devletin
en önemh sorunlarından birisi olan etkinlik ve verimlilik sorununu çözmektir. Bu
nedenle dünyanın çeşitÜ ülkelerinde devletin elektronik ortamda faaliyet göstermek
konusunda önemli projeler ürettiği bilinmektedir. Bu konuda en başarılı örnekler
A.B.D., Kanada, Singapur ve İspanya'dır. Ülkemizde de devletin ağ ortamından
faaliyet göstermesi ile ilgili çeşitli projeler geliştirdiği görülmektedir. Özellikle satın
almaların şeffaf, hızh ve düşük maliyeth bir şekilde gerçekleşmesi için ağ üzerinden
ihale sisteminin hazırlıkları sürdürülmektedir.
• İşletme İçi E-Ticaret (Business-in-Business-BlB): Herhangi bir iş modelinin
içinde dahih olarak yapılan ticari faaliyetlerdir. Günümüz iş modellerinin önemli
bir özelliği de coğrafî olarak farklı alanlara kurulmalarıdır. Farklı coğrafyalarda ya
da aynı yerde farklı birimler arasında iş akışlarının düzenlenmesinde, birbirlerinin
çıktılarını kullanan yapılarda söz konusu olan iş modelidir. Özellikle büyük
organizasyonlar çeşitli birimleri arasındaki ticari işlemlerini bu yolla yürütebilirler.
Örneğin, bilgi teknolojisi departmanı, bilgi teknolojisi hizmetleri alanında çeşitli
işletme birimleriyle alışveriş yapabilir.
• Uçtan Uca (P2P-Peer To Peer): İnternete özgü bir ticaret şekli de P2P olarak
bilinen dosya paylaşım sistemidir. Bu sistemde milyonlarca internet kullanıcısı
sahip oldukları bazı dosya türlerini online oldukları anlarda birbirlerinden transfer
edebilmektedir. Bu tarz bir bilgi paylaşımı için kullanıcının izni gereklidir. Önceleri
ses dosyalarının paylaşımı için kullanılan bu sistem günümüzde iş ortamında da
kullanılmaya başlanmış ve belli projelerle ilgili olarak ellerinde bulunan bilgileri
paylaşmak isteyen kullanıcıların içinde yer aldığı bir sistem haline dönüşmüştür.
Henüz ticari anlamda büyük bir işlem gerçekleşmemesine karşın önümüzdeki
yıllarda bilgi paylaşımına dayanan projelerde bir çok şirket tarafından kullanılması
beklenmektedir. Özellikle büyük çaplı projelerin gerçekleştirilmesi için kurulan
konsorsiyumların çalışmalarında önemli kolaylık sağlaması beklenen bu iş modeli
KOBİ'ler için de hızlı, kolay ve düşük maliyetli bir belge ve bilgi paylaşma sistemi
olarak düşünülebilir.
• İnternette İşletmelerarası Pazar (B2B-Business to business); Endüstriyel pazar
internetin en hızlı gelişen kesimidir. Tüketicilere yönelik pazarda internete bağlı
nüfus, güvenlik, ödeme sistemleri, kullanım alışkanlıkları gibi farklı etkenler
nedeniyle çok büyük sıçramalar söz konusu değildir. Ancak satın alımların seyrek
ancak meblağların büyük olduğu endüstriyel pazarda internetin getirdiği kolaylıklar
nedeniyle önemli işlem hacmi artışları görülmeye başlanmıştır. Gerek küçük ve
orta ölçekli işletmeler gerekse de büyük hacimli işletmeler çoğu işletme etkinliğini
ağ ortamına taşımışlardır. Bir yandan global ölçekte tedarik yaparken, diğer yandan
ürün ve hizmetlerini dünyaya pazarlayan aynı zamanda da ihtiyaç duyduğu
elemanları ağ sistemi üzerinden arayan çok sayıda şirket bulunmaktadır. Dünyanın
önde gelen endüstriyel şirketlerinden General Electric tedarikçileri ile alışverişlerini
sadece ağ üzerinden yürütmeye başlamıştır. Bütün geleneksel satın alma sistemlerini
terk edip sadece ağ üzerinden satın alma yapan General Electric pazarlama
faaliyetlerini de ağ üzerinden yürütmektedir.
Tablo 2.1. B2B ve B2C Pazarlarda İşlemlerin
Karşılaştırılması
B2C
Maliyetlerdeki
Değişim
Çok sayıda tedarikçi
olduğundan düşüktür
Bağlantı(ilişki)
İşlemsel
tipi
Düşük ortalamaya sahip
İşlem Tipi
satış fiyatı
Ticaret hacmi kritiktir ve
yüksek müşteri temeli
Gelir Modeli
başarıda anahtardır
B2B
Az sayıda kalifiye tedarikçi
olduğunda ve elektronik alt
yapı ile entegre edildiğinde
yükselir
Kritik misyonlu ve uzun
dönemh
Yüksek ortalamaya sahip satış
fiyatı
Her müşteriye ihtiyaç duymaz
sadece doğru müşteriye
gereksinim duyar
Ülkemizde Migros da benzeri bir yapılanmayı başlatmış olup binlerce kalemden
oluşan tedarik listesinin önemli bir kısmını ağ üzerine taşımayı başarmıştır. Aşağıda
Tablo 2.2'de dünya üzerinde çeşitli bölgelerde 2000-2004 yılları arasında
işletmelerarası pazarda meydana gelen işlem miktarları verilmektedir.
Tablo.2.2 Bölgelere Göre Dünyada Şirketler Arası İnternet
Pazarı (2000-2004)
ülkeler
Kuzey Amerika
Asya-Pasifîk
Avrupa
Latin Amerika
Afrika-O.Doğu
Toplam
2000
2001
2002
159,2
36,2
26,2
2.9
1,7
226,2
316,8
68,6
52,4
7,9
3,2
448,9
563,9
121,2
132,7
17,4
5,9
841,1
2003
2004
964,3 1600,8
199,3
300,6
334,1
797,3
33,6
58,4
10,6
17,7
1,541,9 2,774,8
2004 Toplam
B2B Ticaret %
57,7
10,8
28,7
2,1
0,6
100,0
2.2. Elektronik Tedarik Sistemi
Geleneksel iş modellerinde tedarik zinciri yönetimi kapsammda herhangi bir
ürün ya da hizmetin üretilmesi ile ilgih olarak; geliştirme, üretim, sunum, dağıtım
ve tüketiciye satış aşamalarından oluşan bir süreç söz konusudur. Bu süreç farklı
sektörlerde farklı şekilde gerçekleşmektedir. Ayrıca her işletme kendi belirlediği
hedef ve önceliklere göre tedarik zinciri yönetimini farklı şekilde tanımlayabilmekte
ya da uygulayabilmektedir.
Tedarik zincirlerinin önemh özelliklerinden birisi, benzer özellikler taşıyan üretim
ve sunum kriterlerinin tek bir ortamda değerlendirebilmesidir. Bu değerlendirme
sürecinde yararlanılacak kaynaklar arasındaki farklılık, benzer ürünlerin farklı
kaynaklardan sağlanabilmesi, değişik dağıtım kanalları ile ürün ve hizmetlerin
ikame özellikleri tedarik zinciri yönetiminin elektronik ticaret sistemlerinde önemli
bir bileşen olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Özellikle KOBÎTer açısından tedarik zinciri farklı işletmelerin bir arada
değerlendirilmesiyle ilgili bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Tedarik zinciri içinde
yer alan işletmeler birbirinden tam anlamıyla bağımsız ve lojistik, üretim, hammadde
ve satış gibi behrh konularda hizmet veren işletmelerdir. Geleneksel tedarik zinciri
yapılarında tedarik zinciri yönetimi işletmeler arası çalışmaların da yönetimini bir
merkezde toplamaktadır. Bu noktada en önemli sorun koordinasyon eksikliği
olarak ortaya çıkmaktadır.
Tablo 2.3 Geleneksel Tedarik Zinciri ve Elektronik Tedarik Zinciri
Geleneksel Tedarik Zinciri
Birden fazla birbirinden ayrı değer zinciri
Bilgi ürünle birlikte ya da sonra ulaşır
Elektronik Tedarik Zinciri
Ortak bir değer zinciri
Bilgi üründen önce ulaşır
Çok az özel üretim, seri üretim
Bir çok özel ürün, esnek ve entegre üretim
Rekabetsel avantaj için ERP çözümleri
B2B altyapısını desteklemek için ERP çözümleri
Bilginin gizliliği
Bilginin iş modelinin üyeleriyle paylaşılması
Tüm süreçler şirket tarafından idare edilir
Kağıt bazlı iş akışları
İnsan gücüne fazla iş düşüyor.
İşler fiziksel imkanlarla sınırlı
İletişim maliyetleri yüksek
Yüksek miktarlarda ve yüksek maliyetli stoklar
Bazı süreçler şirketdışmda gerçekleştirilir,
(outsourcing)
İnternet bazlı iş akışları
Otomasyon daha fazla
İşler fiziksel imkanlarla sınırlı değil ve
lokasyon sorunu yok
İletişim maliyetleri daha düşük
Hızlı tedarik zinciri yönetimi ile düşük
maiyetle ve düşük miktarlarda stoklar
Tedarik zinciri yönetiminin başlıca iki yönetsel işlevi vardır. Bunlardan birisi
stratejik yönetim diğeri ise operasyonel yönetimdir. Stratejik yönetim işletmenin
temel faaliyet stratejileri ile ilişkili olup uzun vadeli hedeflere yöneliktir. Operasyonel
yönetim ise kısa vadeli hedeflere yönelik olarak tasarlanır ve kısa dönemde sürekli
güncellenerek değiştirilebilir. Örneğin dağıtım kanalının değiştirilmesi, hammadde
satm alman şirketin değiştirilmesi gibi.
Elektronik ticaret uygulamaları ile birlikte tedarik zinciri yönetimi de geleneksel
yapısmdan uzaklaşarak farklı bir biçimde uygulanmaya başlanmıştır. Bu farklüıklarm
en önemlisi internete bağlı olarak ortaya çıkan küreselleşme ile birlikte tedarik
zincirlerinin çok geniş bir alanı kapsayacak şekilde genişlemesidir. Internet
teknolojisinin getirdiği bir başka fırsat da çok geniş alana yayılan bu işletmelerin
birlikte çalışma anlayışını benimsemeleri ve tedarik zinciri yönetimi içinde yer
alan işlevlerin gerek planlanması gerekse de uygulanması aşamasında birlikte
hareket etmeleridir. Bu yaklaşımın temel nedeni hemen her türden işletmenin
giderek artan global rekabet nedeniyle maliyetlere odaklanmalarıdır.
Bu anlamda elektronik tedarik zinciri yönetiminin önemi özellikle aşağıdaki
konularda ortaya çıkmaktadır;
• İnternet, küreselleşme ve coğrafi sınırların ortadan kalkması gibi etkenler nedeniyle
üretim yerlerinin daha fazla avantaj sağlayan alanlara kaydırılabilmesi,
• Taşıma maliyetlerinin azalması,
• Tedarik kaynaklarının seçiminde seçeneklerin artması,
• Müşterilere farklı kanallardan ulaşılabilmesi,
• Vergi, gümrük ve benzeri yasal sorunlar nedeniyle bazı işlerin farklı ülkelere
kaydırılabilmesi
Elektronik tedarik zincirinin oluşturulması ve geliştirilmesi tek başına bir işletmenin
sorumluluğunda değildir. İş modeline dahil olan bütün birimlerin elektronik
tedarik zinciri çahşmasma inanması ve katılması gerekir. Bu amaçla atılması
gereken adımlar şunlardır;
• İşletme kendi bünyesi içerisinde işbirliği ilkelerine dayalı olarak çalışma yeteneği
ve becerisini kazanmalıdır,
• Kendi bünyesinde sağladığı uyumu zincir içerisindeki diğer ortaklara da
yaygınlaştırmalıdır,
• İşletme içi ve işletme dışı bilginin paylaşımı amacıyla işletme ve ortakları arasında
ağ tabanlı teknolojiler kullanılmaya başlanmalıdır,
• Zincir içerisindeki ortaklar tarafından mevcut teknoloji düzeyleri doğrultusunda
daha verimli çalışılabilmesi amacıyla iş süreçleri gözden geçirilmeli ve yeni iş
modelleri tanımlanıp uygulamaya konulmalıdır.
2.3. Elektronik Tedarik Sisteminin Yarattığı Katma Değer
İnternette işletmelerarası pazar önümüzdeki yıllarda hemen bütün şirketlerin
gündeminde yer alacak bir olgudur. Zira internet uygulamaları geleneksel iş yapma
yöntemlerine göre bazı sakıncalarına karşı ihmal edilemeyecek kadar ciddi avantajlar
sağlamaktadır. Bu avantajlardan bazıları aşağıdaki gibidir;
• İşlem Maliyetlerinde Parasal Tasarruflar: Web üzerinde elektronik ortamda
gerçekleştirilen bir alışveriş sistemi sipariş verme ve sipariş işleme maliyetlerinde
önemli düşüşler sağlamaktadır. Sağlanan tasarruflar ciddi rekabet gücü sağlayacak
oranlardadır. Örneğin A.B.D. kökenli National Semiconductor şirketi sipariş
işlemlerini kağıt kullanarak yaptığında birim işlem maliyeti 75-250 dolar
arasındayken, internet ortamında alman siparişin maliyeti 3 dolar düzeyine
düşmektedir.
• Mal ve Hizmetlerin Tesliminde Zaman Tasarrufu: Endüstriyel pazarda malların
hareketi ve teslim süreleri ticari açıdan büyük sorunlara yol açmaktadır. Hemen
her şirketin stok taşımaktan kaçınması ve bu nedenle de ihtiyaç duyduğunda sipariş
vermeye çalışması dikkatleri teslim süreleri üzerine yoğunlaştırmaktadır. Ağ
üzerinden verilen ve işlenen siparişler geleneksel süreçlere göre daha kısa sürede
gerçekleşmektedir. Örneğin A.B.D kökenli bilgisayar parçası tedarikçisi olan
Adaptec şirketi tedarikçisi olan Taywan'daki bütün çip üreticilerine bir ağ üzerinden
ulaşmakta ve siparişler bir kaç saniye içinde verilmektedir. Bu yolla siparişlerde
yaşanan karmaşa ve bürokrasi azaldığından ciplerin teslim süresi 16 haftadan 55
güne inmiştir.
• Satın Alma Sistemlerini Birleştirme: Tekrara dayanan ve rutin olarak
gerçekleştirilen satın almalar internet üzerinde daha kolay birleştirilmektedir. Bu
yolla daha kısa zamanda ve daha düşük maliyetli işlemler yapılması sağlanmaktadır.
Bu yolla farklı bölümler ve farklı birimlerin kendi başına satın alım yapmaları
yerine bir merkezde toplanan verüer yardımıyla birleştirilmiş satın alma yoluna
gidilebilmektedir.
• Sipariş İşlemlerinde ve Bürokraside Azalma: Siparişlerin internet üzerine
aktarılmasıyla geleneksel süreçlerdeki sipariş alan ve işleyen işgörenlerin sayısında
düşüş kaçınılmazdır. Benzer şekilde kağıt üzerinden takip edilen işler yerine
elektronik ortamda yapılan işler nedeniyle şirketler dikkatlerini stoklar ve envanter
üzerinde yoğunlaştırmakta, tedarikçileriyle daha yaratıcı işbirliği geliştirme yoluna
gitmektedirler. Bu yolla rutin siparişlerle ilgili olarak yapılan işlerde sadeleştirmeler
olmuş ve tekrarlanan işler otomasyon sistemine ahnarak gereksiz işlemler ortadan
kaldırılmıştır.
• Müşteriler ve Ortaklar Arasmdaki İlişkilerde Yakmlaşma: Müşteri ve ortaklarla
yakın ilişkilerin kurulması daha sıkı ilişki ve iletişimle mümkündür. Bu yolla hem
işbirHği hem de karşılıklı kazançlar arttırılabilir. A.B.D.'deki Robert Mondavi Şarap
üretim şirketi uydudan alman fotoğrafları ağ üzerinde sergileyerek üzüm
üreticilerinin üretim sorunlarına çözümler üreterek tedarikçilerinin üretim
kalitelerini geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Müşterilerle ilişkileri destekleyen
ve geliştiren çeşitli uygulamalar sonucunda müşteri ilişkileri yönetimi disiplini
ortaya çıkmış ve elektronik müşteri ilişkileri sistemi ile müşteri ile şirket arasında
çok yönlü işbirliği yapma imkanı doğmuştur.
• Büyük ve Küçük Tedarikçiler Arasmdaki Farkm Azalması: Geleneksel ortamda
büyük tedarikçiler her zaman küçük tedarikçilere göre daha avantajlıdır. Bu nedenle
küçük tedarikçilerin üretim ve hizmet kalitesi ne olursa olsun iş yapma şansları
daha azdır. Oysa internet üzerinde büyük küçük ayırımı büyük ölçüde ortadan
kalkmaktadır. Halen internet ortamında küçük şirketler de büyükler kadar şanslı
ve etkilidirler. Ancak zaman içinde çok başarılı küçük şirketlerin büyükler tarafindan
satm alınmaya başladığı ve uzun vadede büyük küçük ayırımının bu ortamda da
gelişeceği beklenmektedir. Şirketler arasında doğru ve güvenilir enformasyon
bağlantısı için internetin kullanılması küçük şirketlerin de tedarik piyasasından
pay almalarına yol açmıştır. Günümüzde büyük üreticilerin bir çoğu Elektronik
Veri Değişimi sistemi kullanmaktadır. Bu sistem içinde yer alan tüm şirketler bir
şifre yardımıyla elektronik formları doldurup üreticiye teklifi gönderme imkanı
sağlamaktadır. İnternet aynı zamanda yerel ve uluslararası şirketler arasındaki
farkı da ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle sadece yerel ve ulusal şirketlerden
değil dünyanın hemen her yerindeki tedarikçilerden satm alma yoluna
gidilebilmektedir.
• Stok ve Envanter Sistemlerine Etkisi: Günümüz şirketlerinin en önemli uğraş
alanlarından ikisi gereksiz yere stok tutmak ve envanter takibinde yaşanan
sorunlardır. Şirketler talebin hızla değişmesi, müşteri ihtiyaçlarının hemen her
gün farklılaşması nedeniyle, ellerinde biriken stokları paraya çevirme konusunda
ciddi sorunlar yaşamaktadır. Özellikle maliyetlere etkisi nedeniyle gereksiz
hammadde ve mamul stoku taşımak şirketlere büyük sorunlar yaratmaktadır. Tam
zamanında üretim (JIT) sistemini uygulayabilmek için stok ve envanter sisteminin
otomasyona bağlanması, şirketlere ait bütün depo, antrepo, bölge depoları,
müşteri depoları, aracı depoları ve benzeri bütün birimlerin elektronik olarak
izlenmesi ve gerektiğinde büyük fiyat indirimleri ile stokların elden çıkarılması
yoluna gidilmektedir. Şirketlerin bir kısmı bu amaçla web ortamında müzayede
(Auction) düzenlemekte ve stoklarını eritmektedirler.
2.3.1. Elektronik Tedarik Zincirinin Unsurları
Ağ ortamında tedarik zinciri, geleneksel tedarik zincirinden önemli farklılıklar
göstermektedir. Geleneksel tedarik zincirini oluşturan unsurların yanısıra ağ
ortamında farklı işlevleri ve rolleri yüklenen ilave unsurlar bulunmaktadır. Bu
unsurlar ağ sistemine özgü unsurlar olup tedarik faaliyetini gerçekleştiren,
kolaylaştıran ve destekleyen birbirinden bağımsız iş modelleridir. Bu iş modellerinin
başlıcaları aşağıdaki gibidir;
• Taşıyıcılar : Avrupa'daki internet taşıyıcılarına ve operatörlerine bakıldığında,
telekom operatörleri, alternatif şebeke operatörleri (Mannesmann, Qwest vb.) ve
büyük internet servis sağlayıcılarını görmek mümkündür. Taşıyıcı pazarın durumu
ele alındığında,ticari toplulukların Elektronik Veri Değişimi tabanh sistemlerden
IP (Internet Protocol) tabanlı sistemlere yöneldikleri görülmektedir. IP altyapısı,
maliyet açısından oldukça önemH avantajlar getirmekte, bu yüzden, IP altyapısına
yönelik en uygun, en kaliteli ve en düşük maliyetli seçeneği sunan taşıyıcıların
ileride rekabet avantajı sağlamaları kaçınılmaz olacaktır.
® İçerik Bulundurucular: Ülkemizde içerik bulundurma çok fazla ön plana
çıkmamış olsa da, Avrupa'da bu konuda donanım sağlayıcılarından ağ çözümleri
sağlayıcılara. Internet Servis Sağlayıcılardan (ISP) telekom operatörlerine kadar
geniş bir yelpaze mevcuttur ve bu pazarda yoğun bir rekabet yaşanmaya başlamıştır.
Tüm bu şirketler, pazarın farklı bölümlerine yönelik, paylaşımlı bulundurma
hizmeti sağlamaktadır. Rekabet avantajı elde etmek isteyen şirketlerin, güvenlik
hizmeti sağlayıcılar, istatistiki kuruluşlar, haber kuruluşları, danışmanlık hizmeti
veren kuruluşlar gibi iş ortakları yardımı ile video-ses iletimi, tasarım, güvenlik
gibi ilave hizmetler sunma yoluna gittikleri gözlemlenmektedir. Buradan da
anlaşılacağı üzere, B2B e-ticaret alanında bulundurma hizmeti sağlayan şirketler
çeşitli ortaklıklara gitmek durumundadır. Bulundurma hizmetinin dış kaynaktan
alınmasına yönelik eğilimlerin güçlü olması, bu tür şirketlerin başarısına önemli
bir katkıda bulunmaktadır. Artan rekabette ayakta kalmanın yolu, müşterilerin
her geçen gün çeşitlenen karmaşık yapıdaki içerik yönetimi, güçlü SLA (service
level agreement) talepleri ve entegrasyon-danışmanlık taleplerini etkin olarak
karşılayabilmekten geçmektedir.
• Teknolojik Platform Sağlayıcılar: KOBİ'lerin ve internet iş modellerinin ortak
ihtiyaçları ışığında, büyük ölçekli teknoloji sağlayıcıların ürün çeşitliliğini artırma
yolunda çalışmalarda bulundukları görülmektedir. Bunun yanında özellikle
Uygulama Servis Sağlayıcıları'nm (ASP) ihtiyaçları yönünde yeni ürünler oluşturmak
bu büyük ölçekli şirketlerin diğer hedefi olarak görülmektedir.
• Güvenlik Hizmeti Sağlayıcıları: B2B e-ticaretin başarısında en kritik rollerden
biri, şüphesiz ki yeterli ve güvenilir bir güvenlik sistemi oluşturmaktan geçmektedir.
Günümüze kadar, işletmeler, sistemlerini sadece kendi çalışanlarına açtıklarından
lokal güvenlik önlemleri belirli ölçüde ihtiyaçları karşılayabilmekteydi. B2B eticaretin gelişimi ile, işletmeler kendi müşterilerine, tedarikçilerine ve yeni ticari
topluluklara sistemlerini açmak durumunda kalmaktadır. Bu bağlamda güvenlik
kapsamında üç ana unsur bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla;
- Doğrulama : İşlemi gerçekleştiren kimliklerinin doğrulanması.
- Şifreleme : Mesajların, iletişim kanalı boyunca müdahaleye uğrayamayacak
şekilde kodlanması.
- Ağ Güvenliği : Sistemlerin ve veri tabanının dış ataklardan korunması.
Tedarik sisteminin ağ üzerine taşınması iş modelleri için kritik veri yığınlarının
dış tehditlere maruz kalması anlamına gelmektedir. Rekabet ortamında herhangi
bir iş modelinin stok, envanter ve müşteri bilgilerinin başkalarının eline geçmesi
ciddi sıkıntılara yol açabilir. Geleneksel iş modellerinin sıkı koruma altındaki
verileri, ağ ortamında sürekli olarak yer değiştirdiğinden sürekli bir tehlike söz
konusudur. Tam anlamıyla güvenilir bir ağ sistemi henüz kurulmuş olmasa da
mevcut önlemlerle ağ sistemlerinin yarattığı katma değerden yararlanılmaya
çalışılmaktadır.
• İçerik Sağlayıcılar: B2B e-ticaret için kurulan topluluklar içinde çok önemli bir
rol de içerik sağlayıcılara düşmektedir. İçerik sağlayıcılar, sahip oldukları içeriği
belirli pazaryerleri, tedarikçiler veya bireyler için kategorize etmek ve değişik
kanallardan ulaşılabilirliğini sağlamak durumundadır. B2B e-ticaretin hacmi
arttıkça işlemlerden doğan veriler ve içeriğe olan gereksinim de artacaktır. Gerçek
zamanlı, stratejik öneme sahip bu verilerin etkin içeriğe dönüştürülmesi, çok geniş
analiz ve yorumlama becerisi gerektirecektir.
• Ticari Topluluklar : Belirli endüstrilere odaklanmış; açık arttırma, değişim,
mutabakat vb. yöntemler kullanarak pazar oluşturma faaliyetleri gösteren
topluluklardır. Bu topluluklar içerik, iletişim ve ticaret üçgeninin tam merkezinde
yer almaktadır. Diğer bir deyişle bu topluluklar, alıcılar ve satıcılar arasında bir
bağlantı noktası olmaktadır.
Şekil 2.1. Elektronik Tedarik Sisteminin Katılımcıları
SİSTEM ENTEGRASYONU
içerik
Sağlayıcılar
İçerik Bulundurma
Ticari Topluluklar
Taşıyıcılar
Taşıyıcılar
Teknoloji
Platformu S.
Taşıyıcılar
2 . 4 . Elektronik Tedarik Sisteminin Teknolojik Altyapısı
Elektronik tedarik sistemi yazılım, donanım ve süreçlerden oluşan bir yapı özelliği
taşımaktadır. Bu yapının en temel unsurları aşağıdaki gibidir.
2.4.1. Elektronik Veri Değişimi-EVD
(Electronic Data Interchange)
Elektronik tedarik sisteminin teknolojik altyapı anlamında en önemli özelliği
tedarik zinciri üyelerinin sahip oldukları verileri birbirleriyle paylaşmalarıdır.
Elektronik Veri Değişimi (EVD); tedarik sistemini oluşturan süreçleri tanımlayan
ve fonksiyonel hale getiren çeşitli yazılımlar ve donanımlar aracılığıyla stok,
envanter, üretim, satış, pazarlama, müşteri bilgisi gibi kritik verilerin zincir üyeleri
arasında paylaşılmasıdır. EVD tedarik zinciri unsurları arasında insan faktörünün
ağırlığını en aza indirerek ağ üzerinden belge ve bilgi değişimini sağlayan bir
sistemdir. Geleneksel ticari işlemlerde, mektuplar, notlar gibi yapılanmamış
(unstructured) dokümanlarla birlikte faturalar, sipariş formları, teslim belgeleri
gibi standart şekilde yapılanmış (structured) dokümanlar kullanılmaktadır.
Elektronik posta (e-mail) yapılanmamış tipte dokümanların iletilmesinde
kullanılırken EVD yapılanmış mesaj değişimini sağlamaktadır. Böylece standart
bilgilerin diğer bilgisayar sistemlerine kolayca aktarılmasını mümkün kılmaktadır.
EVD sayesinde bilgisayarlar, kendilerine belirli bir yazılımla önceden öğretildiği
şekilde ve kullanıcıların istediği konularda, birbirleriyle otomatik olarak veri
değişimi yapmakta, otomatik olarak yollanan ve alıcısına ulaşan verileri yine
otomatik olarak değerlendirebilmektedirler. Böylelikle bilgi, onu kullanacak olanın
eline adeta hammaddeden ürüne dönüşmüş olarak ve gerekli son adıma kadar
işlenmiş olarak geçebilmektedir.
EVD'nin tedarik zinciri modelinde kullanımı ile ilgili olarak üç özelliğinin dikkate
alınması gerekir. Buna göre ilk olarak EVD farklı iş modelleri arasında olabileceği
gibi aynı şirketin bölümleri arasında da gerçekleşebilir. İkinci olarak, bilgi iş
modelleri arasında bilgisayarlar aracılığı ile hareket eder. Üçüncü olarak, değişime
konu olan bilgi yapılandırılmış olmalıdır. Yapılandırılmış veri değişimi ile işlemler
standartlaştırılabilir. İşlemlerin ve dokümanların standart olması elektronik tedarik
sistemi için son derece önemlidir. Bu sayede tarafların aynı amaçlar çerçevesinde
çalışması kolaylaşacaktır. EVD'nin temel amacı; siparişlerin alınması, ticari
sözleşmelerin ve faturaların hazırlanması gibi işlemler ile gümrük, bankacılık ve
buna benzer işlemlerin yapılmasında tekrarların önüne geçilerek maliyetlerin
düşürülmesi ve işlemlerin en az hatayla en kısa sürede tamamlanmasıdır. Tedarik
zincirinin EVD ile daha etkih bir şekilde çahşabilmesi için "Tam Zamanında" (Just
in Time-JIT) ve "Hızh Yanıt" (Quick Response-QR) gibi yönetim teknikleri
geliştirilmiş ve süreçlerin düzenlenmesinde katma değer yaratmayan ya da düşük
katma değerli alanların ayıklanarak basit, sade ve kârh süreçlerin oluşturulması
anlayışı benimsenmiştir.
EVD uygulamasıyla, zamandan ve işlem maliyetlerinden tasarruf sağlanmasının
yanı sıra, bilgilerin elektronik ortamda değişimi nedeniyle insan faktöründen
kaynaklanan hatalar da azalmaktadır. Uluslararası ticaret, nakliyeciler,
komisyoncular, bankalar, sigortacılar, gümrük idareleri, ticaret yapan firmalar ve
diğer ilgili devlet kuruluşlarının katıldığı bir süreçtir. EVD, tüm tarafların bilgiye
elektronik ortamda ulaşmasına imkan vererek süreyi kısaltmakta, işlemlerin
tekrarlanmamasını ve muhtemel hataların ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır.
EVD kullanımı, özel bir telekomünikasyon altyapısı ve standart formlar
gerektirmektedir. Sadece kayıtlı kullanıcılara açık olduğu için çok güvenli olan bu
sistem, donanım ve bağlantı maliyetlerinin oldukça yüksek olması nedeniyle pek
fazla yaygmlaşamamıştır.
întranetler ve intranet üzerinde EVD internet üzerinde veri değişimine göre daha
kolay ve güvenlidir. Zira bu sistemler kapalı sistemlerdir. Ancak geniş alanda
kurulu ve açık sistemler için söz konusu olan güvenlik sorunları şifreleme
teknolojilerinin veri değişiminde kullanılmaya başlanmasıyla çözülmeye başlanmıştır.
Özellikle çok katılımcılı iş modellerinde şifreleme ve yetkilendirme teknolojileri
ve de güvenlik çözümleri ile internet üzerinden veri değişiminin yaygınlaşmasına
çalışılmaktadır.
2.4.2 Yazılım ve Donanım İhtiyaçları
Tedarik sistemi birbirine bağlı bilgisayarlardan oluşan bir ağ sistemidir. Bu ağ
sistemi çeşitli yazılımlar ve donanımlar üzerinde çalışmaktadır. En basitinden
gelişmişine kadar farklı ağ sistemlerinin ihtiyaç duyduğu temel ihtiyaçlar şunlardır;
• Donanım; Tedarik sistemi bir sunucu (server) üzerinde çalışır. Sunucular ağ
üzerindeki kaynakları yönetir ve istemciden gelen istekleri karşılar. Ağ sistemi
internet üzerinde çalışıyorsa web sunucusuna ihtiyaç vardır. Web sunucuları web
sayfalarını saklama işlevi yüklenirler ve istemci istediğinde ona içeriği gösterirler.
Maliyetleri düşürmek için çoğu KOBİ türü işletme, bir servis sağlayıcı kullanmayı
tercih etmektedir. Servis sağlayıcı firma büyük bir sunucu üzerindeki alanları belli
bir ücret karşılığında ihtiyaç duyan şirketlere kiralamaktadır. Büyük şirketler ise
kendilerine ait web sunucuları kullanmaktadır. Web sunucu, işletme ağına ve veri
tabanına bağlanır. Temel olarak web tarayıcı sayfa transfer isteminde Hyper Text
Transfer Protocol (HTTP) kullanır. Bu protokol internet üzerinden iletişim yapan
her kişi ve kurumun birbirini görmesi, okuması ve anlaması amacıyla oluşturulmuş
kurallar bütünüdür. Ayrıca birimler arasında hacimli dosyaların transferinde File
Transfer Protocol (FTP) adı verilen bir başka protokol kullanılmaktadır. Yine
tedarik zinciri üzerinde farklı birimler arasında elektronik posta haberleşmesini
sağlamak için Simple Mail Transfer Protocol (SMTP) kullanılmaktadır. Ayrıca
tedarik zinciri üzerinde kablosuz erişim için Kablosuz Uygulama Protokolü
(Wireless Application Protocol -WAP) ve Paket Anahtarlamalı Radyo Hizmetleri
(General Packet Radio Services-GPRS) gibi protokoller de kullanılmaktadır.
• Yazıhm; Tedarik zincirinin yazılım ihtiyacı iki ana başlıkta açıklanabilir. Buna
göre birinci grup yazılımlar uygulama yazılımlarıdır. Tedarik zinciri içinde
gerçekleştirilen örneğin envanter, stok, sipariş gibi çeşitli etkinliklerin
gerçekleştirilmesinde kullanılan yazılımlardır. İkinci grup yazılım ise bütün olarak
sistemin çahşmasım sağlayan sistem yazılımlarıdır. Ek olarak farklı iş modellerinin
ihtiyaç duyduğu uygulama yazılımlarını üreten hizmet modellerinden de söz etmek
gerekir. Uygulama hizmet sağlayıcılar olarak adlandırılan bu gruplar ağ üzerinden
çeşitli yazılımları talep eden iş modellerine sunmaktadırlar. Tedarik sistemi sürekli
veri üreten ve bu veriler yardımıyla işleyen bir sistem olduğundan çeşith veri tabanı
yazılımlarına da ihtiyaç duyulmaktadır. Veri tabanı yazılımları tedarik zinciri
üyeleri arasında veri paylaşımını, denetlenmesini, standartlara uygunluğunu,
bütünlüğünü ve güvenliğini sağlamaktadır.
2.4.3. Elektronik Ödeme Sistemleri
Elektronik ortamda yapılan işlemlerle ilgili ödemeler için çeşith yöntemler kullanılmış
olmakla birlikte ağ üzerinden yapılan işlemler için üzerinde geniş bir alanda
mutabakata varılan tek bir ödeme sistemi yoktur. Ödemelerle ilgili güvenlik
sorunları nedeniyle her kurum ve model tarafından kabul edilen tek bir ödeme
sistemi henüz oluşturulamamıştır. Bununla birlikte özellikle küçük miktarlardaki
ve rutin işlemlere ait ödemelerin ağ üzerinden yapılması, büyük tutarların ise
geleneksel yöntemlerle yapılması en fazla tercih edilen yoldur. Halen ağ üzerindeki
işlemlerde kullanılan başlıca ödeme yöntemleri aşağıdaki gibidir;
• Kurumsal Kredi Kartları (Satm Alma Kartları); Kurum kredi kartları bireysel
müşterilerin kullandığı kredi kartlarından daha fazla bilgi içeren ve daha büyük
limitlere sahip kredi kartlarıdır. Ağ üzerinde rutin olarak yapılan düşük tutarlı
işlemlerin ödemesi için çokça kullanılan araçlardan birisidir. Kurum kredi kartı
üzerinde ürünlere ilişkin miktar, ürün kodu, ürünle ilgili açıklamalar, taşıma ve
vergi gibi konularda çeşitli bilgiler yer alır. Bu bilgiler aynı zamanda veri tabanı,
muhasebe gibi uygulamalarda kolaylık sağlayan bilgilerdir. Kurum kredi kartlarının
kullanılabilirliği zincirin yapısına, büyüklüğüne, tedarik sürecinin otomasyon
derecesine, süreçlerin kontrol edilebilirliğine ve eş zamanlı entegre bilgi ihtiyacına
göre belirlenebilmektedir . Süreç üzerindeki kolaylaştırıcı etkisi göz önüne
alındığında kurum kredi kartlarının sadece bir ödeme mekanizması olmadığı
görülmektedir. Yukarıda belirtilen bilgiler sağlanamasa bile kurum kredi
kartları iş modellerinin bir çok bilgiye kolaylıkla ulaşmalarını sağlamaktadır .
Bunun yanında kurum kredi kartları kontrollerin daha etkin bir şekilde
yapılmasını da sağlamaktadır.
• Elektronik Çek; Elektronik imza ve elektronik sözleşme yasalarının yürürlüğe
girdiği ülkelerde ağ üzerinden yapılan işlemlerde çek kullanımı yaygınlaşmaktadır.
Kullanım fiziksel ortamdaki kağıt çeklerin kullanımına benzemektedir. Elektronik
çekin kullanılabilmesi için tarafların elektronik imza sertifikalarına sahip olmaları
gerekmektedir. Elektronik çek zaman kazandıran ve maliyetleri düşüren bir
ödeme sistemidir. Aynı zamanda diğer ödeme sistemlerine göre çok daha güveniUr
bir ödeme sistemidir. Elektronik çek sağladığı bu avantajları karşın örneğin kurum
kredi kartlarında olduğu gibi bilgi sağlama fonksiyonları yoktur.
• Elektronik Fatura Raporlama ve Ödeme; Sipariş ödeme sürecindeki işlemlerin
ardına ödemenin de eklenmesiyle oluşan döngü de ayrı bir ödeme sistemi olarak
değerlendirilmektedir. Hazır yazılım paketi olarak sunulan bu sistem birbirini
izleyen aşamaları otomatik olarak gerçekleştirmekte ve ödemeyle sonlanmaktadır.
Sistemin aşamaları aşağıdaki gibidir;
• İlk aşamada fatura bilgileri bir araya getirilmekte ve çeşitli web formatlarmdan
birisine çevrilerek web üzerinden iletilebilir hale getirilmektedir.
• İkinci aşamada fatura teslim edilmektedir. Bu aşamada fatura ya doğrudan ya
da dolaylı olarak teslim edilmektedir. Doğrudan teslimde fatura elektronik
olarak e-posta, Elektronik Veri Değişimi veya dosya transferi şeklinde müşteriye
iletilmektedir . Dolaylı teslimde ise faturalar birleştirilerek ve toplanarak teslim
edilmektedir.
• Bir sonraki aşama faturanın kabulüdür. Faturalar farklı yöntemler aracılığıyla
kabul edilebilmektedir. En çok kullanılan kabul yöntemi finansal yönetim
yazılımlarında oluşturulan modüller vasıtasıyla kabuldür.
• Son olarak kabulü yapılan faturanın bedelinin elektronik çek veya nakit yoluyla
ödenmesi söz konusudur. Ödemede ya nakit ya da kurum kredi kartı ya da
elektronik çekler kullanılmaktadır.
2.4.3.1. Elektronik Ödeme Sürecinde Taraflar
Elektronik tedarik sistemlerinin kullanılması sırasında gerçekleştirilen işlemlerle
ilgili olarak ödeme sürecinde üç farklı taraf bulunmaktadır. Buna göre herhangi
bir işlemde bir alıcı bir de satıcı bulunmaktadır. Geleneksel tedarik sisteminde bu
iki taraf arasında gerçekleştirilen işlemle ilgili ödeme yine geleneksel yöntemlerle
yapılırken, elektronik tedarik sürecinde sistemin yapısı gereği ödemeler sırasında
sürece güvenilir üçüncü taraflar da dahil olur. Güvenilir üçüncü taraflar (TTPTrusted Third Party) işlemleri kolaylaştıran, ödemelerde tarafların birbirine
duyabileceği güven sorunlarını ortadan kaldıran, işlemlerle ilgili özel bilgileri
saklayan, nakit akışlarının zamanında ve kolay bir şekilde yapılmasını sağlayan
organizasyonlardır. Güvenilir üçüncü taraflar tanımı kapsamına müşterinin ve
satıcının bankaları, servis sağlayıcılar veya elektronik tedarik portalları girmektedir.
2.5. Kurumsal Kaynak Plânlaması
Elektronik tedarik sistemini destekleyen en önemli gelişmelerden birisi de Kurumsal
Kaynak Planlaması (Enterprise Resource Planning-ERP) süreçleridir. Bu süreçler
finans, dağıtım, üretim ve diğer iş ihtiyaçlarını karşılayan uygulama yazılımlarını
tanımlamaktadır. Kurumsal Kaynak Planlaması yazılımları iş modeline ait bilgilerin
entegrasyonunu sağlamaya yönelik olarak geliştirilmiş kayıt sistemleridir. Bu
sistemler veri saklama raporlama ve paylaşım açısından önemli fonksiyonlara
sahiptir. Bu yolla tüm işletme etkinlikleri kayıt altına alınarak saklanmakta ve
ihtiyaç duyuldukça kullanılmaktadır.
Kurumsal Kaynak Planlama sistemleri elektronik tedarik sisteminin entegre
yapısının ihtiyaç duyduğu yazılımlardır. Tüm iş fonksiyonları ağ ortamına
taşındığında ağ uyumlu kurumsal kaynak planlaması yazılımları kullanılmaya
başlanmakta ve bu yolla etkinlik ve kârlılık artışı sağlanmaktadır. Kurumsal kaynak
planlaması yazılımları entegre iş modelinin temel taşları olmaları nedeniyle kendileri
de bir iş modeli yaratmışlardır. Üretim, stok, finansman, dağıtım, depolama gibi
iş modelinin önemli fonksiyonları boyunca meydana gelen bütün işlemlerin
kayıtlarını tutarak bir yandan muhasebe-finans diğer yandan stok ve pazarlama
bilgileriyle geleceğe yönelik tahminler yapan iş modelini optimize etmeye yönelik
geliştirmeler yapan bir sistem olan Kurumsal Kaynak Planlama entegre yapısıyla;
• Stok maliyetlerini minimum seviyelere indirmeye,
• Satm alma, muhasebe, depolama, dağıtım gibi operasyonel maliyetleri azaltmaya,
• Müşterilere daha hızlı ve kolay ulaşabilmeye,
• Veri tabanında oluşan müşteri bilgileriyle daha iyi müşteri ilişkileri sistemi
oluşturmaya,
• Müşteri bilgilerinden hareketle yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesi ile ilgiH olarak
çalışmalar yapmaya yardımcı olmaktadır.
2.6. Elektronik Tedarik Sisteminin Kaynakları
Elektronik tedarik sistemi kapalı devre bir ağ sistemi olarak oluşturulduğunda
sisteme dahil olan zincir üyeleri arasındaki etkileşimden söz edilmektedir. Bu tür
sistemlerin kurulumunda yetkilendirme ve şifreleme teknolojileri kullanılmaktadır.
Önceden tanımlanmış yetkilerle tedarik zincirinin üyeleri belirlenen seviyelerde
işlem yapma imkanına sahiptirler. Zincirin oluşturulmasında satm alma, pazarlık,
fiyat ödeme gibi fonksiyonlar belirlenmekte ve üyeler arasında işlemler
gerçekleşmektedir. Kapalı ağ sistemlerinin yanısıra her türden iş modelinin dahil
olabileceği, özellikle KOBİ'ler için önemli faydalar yaratan açık ağ sistemleri de
bulunmaktadır. Bu yapılar da kendi gelir ve kâr modellerini yaratmış olup
kolaylaştırıcı ve maliyet düşürücü özellikleri ile hizmet vermektedirler. Bu tür
çözümlerden olan ve en fazla kullanılan elektronik pazaryerleri aşağıdaki özellikleri
taşımaktadırlar.
2.6.1. Elektronik Pazaryerleri
Ticari web sitelerinin sayısının, içeriğinin ve bu sitelerden sunulan ürün ve
hizmetlerinin çok büyük boyutlara ulaşması nedeniyle web tabanlı ticari modellerin
işleyişinde ortaya çıkan zorluklar yeni iş modellerinin oluşmasına yol açmıştır. EHub'lar (Elektronik Merkezler) bu konudaki ilk örnekler olarak internet ortamında
yer almışlardır. Benzer işleri yapan işletmelerin biraraya geldikleri, birbirlerini
daha kolay buldukları ve daha etkin çözümler ürettikleri "elektronik pazaryerleri"
ise bu konudaki en son gelişmenin adıdır. Elektronik pazaryerleri alıcılar ile
satıcıların birbirleriyle etkileşimde bulunmalarına ve işbirhğine gitmelerine imkan
vermektedir. Endüstriyel özellikte spesifik arama motorları, bilgi tabanları ve
müzayede pazarları, dinamik ticaret ortamları elektronik pazaryerlerinin
kapsamındadır. Elektronik pazaryerleri ahcı ve satıcıların toplamına değer katmakta,
kritik bir alıcı ve satıcı yığını oluşturarak likiditeyi sağlamakta ve iş görme
maliyetlerini indirgemektedir. Buna ilaveten, elektronik pazaryerleri enformasyon
ve bilgi paylaşımı sağlayan ticari topluluklar k o n u m u n d a d ı r .
Elektronik pazaryerleri çeşitli yazılımlarla bir platform oluşturarak her sektörden
çok sayıda firmayı bir araya getirerek firmalar arası ticareti kolaylaştırmaya yönelik
çeşith işlevleri yerine getirirler. Tüketici merkezlerinin tersine, elektronik pazaryerleri
tarafından yaratılan değer, ağ sistemine her yeni gelen katılımcıyla birlikte
artmaktadır. Başka bir ifadeyle elektronik pazaryeri web sitesinin üyesi ne kadar
fazla olursa katılımcıların aradığını bulma şansı o denli fazla olacaktır. Elektronik
pazaryerleri pazar oluşturma mekanizmalarını, iş görme amaçlı olarak katılımcılar
arasında arabuluculuk faaliyetiyle işletirler. Bunu da alım satım tekliflerini yayınlama,
ürün ve hizmet kataloglar oluşturma, açık arttırmalar ve borsalar oluşturma yoluyla
yaparlar. Elektronik pazaryerlerinin bu hizmetleri karşılığında alım ya da satımdan
komisyon alma ya da pazaryerine üyelik ödentisi alırlar.
2.6.1.1 Elektronik Pazaryerlerinin Gelişimi
Elektronik pazaryerleri, yeni ekonomi şirketlerinin sayısının giderek artması ve
bilgi teknolojilerinin iş yapma biçimlerine etkisi sonucu ikinci evrede ortaya
çıkmıştır. Bu alanda birinci evre şirketler web tabanh internet uygulamaları yürüten
daha çok statik uygulamalara dayalı şirketlerdir. Bu uygulamalar firmalar arası
işbirliği gerektiren alanlar için yetersiz kalmış ve ağ mantığına aykırı bir şekilde
sadecefirmave müşteri olmak üzere iki kutuplu uygulamalar gerçekleştirilebilmiştir.
Oysa firmalar arası pazar tedarikçiler, aracılar, müşteriler, outsourcing firmaları,
taşımacılık, sigorta, finans şirketleri, teknik hizmet veren şirketler, danışmanlık
hizmeti veren şirketler ve benzeri çok farklı alanlardan şirketlerin bir araya gelerek
birlikte iş yaptıkları iş ortamıdır. Birlikte iş yapmak ya da üretim süreçlerini
müşteriye daha fazla değer sunacak şekilde değiştirmek, web tabanlı çözümlerin
daha ileri götürülmesi ihtiyacını ortaya çıkarmış ve ikinci evrede elektronik
pazaryerleri doğmuştur.
Bilgi teknolojileri, internet ve iletişim alanında meydana gelen bu değişime ayak
uydurmak isteyen, alışılagelmiş geleneksel ticaret modellerinde de köklü değişimlere
gidildiği görülmektedir. Bu değişiklikler daha çok mevcut iş süreçlerini çok fazla
değiştirmeden ve mevcut anlaşmaları aksatmadan, alıcılar ile tedarikçilerin bilgi
akışının ve işlemlerin otomasyonunun gerçekleştirildiği bir ortamda karşılaşmalarını
sağlamaya yöneliktir.
Büyük organizasyonlar elektronik pazaryerlerinde Elektronik Veri Değişimi
linklerini birebir pazarlamanın bir aracı olarak kullanmakta ve tedarikçileriyle bu
şekilde etkileşimde bulunmaktaydılar. Ancak Kurumsal Kaynak Planlaması
çözümleri tedarikçilerin yanında çok sayıda katılımcıyı da elektronik pazarlara
entegre etmiştir.
Günümüzde Elektronik Pazaryerleri genel olarak şirketlerin belirli ihtiyaçlarını
elektronik ortamda sağlamaları için kurulmuştur. Tıpkı 17. Yüzyılda Edward
Llyod'un Londra'daki evini ofise çevirerek, deniz ticareti yapan tüccarların risklerini
sigorta altına alan bankerleri cezbettiği gibi Elektronik Pazaryerleri günümüzde
birer cazibe merkezi haline gelmişlerdir.
Elektronik pazaryerleri Lloyd'un yolundan ilerlemektedirler ve katılımcıların tüm
ihtiyaçlarını belirledikleri, ilan ettikleri ve çözüm aradıkları mekanlar olmuşlardır.
Bu pazarlar bir buluşma noktası, sektörel bilgi paylaşım alanları ve güncel teknolojik
gelişmelerin sunulduğu mekanlardır.
Gerçek anlamda ilk web tabanlı elektronik pazaryeri 1998 yılında bir aracı kurum
tarafindan kurulmuştur. Bu site alıcılar ile satıcıları karşı karşıya getirmekte ve
ücret tabanlı bir açık arttırma organizasyonu sayesinde gelir elde etmekte, aynı
zamanda müşterilerinin aradıklarını bulmasını sağlamaktaydı. İlk müşterileri
geleneksel ticaret ortamlarında faaliyet gösteren birkaç endüstri ile sınırlıydı. Ancak
şimdilerde yeni ekonominin yarattığı endüstriler ağırlık kazanmış durumdadırlar.
Elektronik pazaryerlerinin gelişimine baktığımızda karşımıza üç ayrı nesil olarak
adlandırılan ticari çözümler çıkmaktadır. Bunlardan birinci ve ikinci nesil olarak
tabir edilen ve sadece alım tarafina veya tedarikçi tarafına yönelen ticari çözümlerin
başarılı olamadıkları artık açıkça görülmektedir. Bu olayın anlaşılmasıyla çabalar
her iki tarafın da maksimum fayda sağlayabileceği çözümler üzerine
yoğunlaştırılmıştır.
2.6.1.1.1. Birinci Nesil - Tedarik Yönlü Çözümler
Bu alandaki geliştirilen ilk çözümlere bakıldığında, satış ve anlaşma maliyetlerini
minimize etmeye çalışan tedarikçilerin sipariş girişini ve anlaşma (mutabakat)
işlemlerini otomasyona geçerek kolaylaştırmak amacıyla oluşturdukları
görülmektedir. Bu çeşit çözümlerin ortak noktasına bakıldığında günün 24 saati
haftanın 7 günü açık bir mağaza ve vitrin sağlamak sureti ile stok durumunun en
son halinin görüntülenmesi, sipariş sürecinin alıcı tarafından self-servis şeklinde
yürütülmesi ve işlemlerin dışarıdan izlenmesi olduğu görülür. Diğer bir ifadeyle
tedarikçiler, internetin sağladığı avantajların geleneksel süreçleri— optimize ettiğini
görerek iş ilişkilerini ve süreçlerinin bir kısmını online olarak gerçekleştirmeyi
istemişlerdir.
Bu tarz girişimlerin internet ortamında çahşmaya başlamasıyla satm alan işletmelerin
bir çok tedarikçi sitesi arasında uygun olanı bulmadan, fiyat konusunda detay
bilgileri öğrenmeden, mevcut anlaşmalarını herhangi bir riske karşı korumadan,
tedarikçilerle birebir ilişkiler kurmak suretiyle onları tanımadan işlem yapmaya
pek istekli olmadıkları görülmüştür.
Sağlık sektörünün beş büyük tedarikçisi Johnson&Johnson, GE Medical Systems,
Baxter Intarnational, Abbot Laboratories ve Medronic bu amaçla güçlerini
birleştirmişler ve işlem ücreti almaksızın tedarik sağlamaya başlamışlardır. Benzer
şekilde otomotiv endüstrisinde altı öncü tedarik işletmesi; Dana, Delphi Automotive
Systems, Eaton, Motorola, TRW ve Valeo kendi tedarik sistemlerini kurarak
işlemlere başlamışlardır. Son zamanlarda büyük tedarikçilerin alıcılara yönelik
pazarlardaki işlem ücretlerine yönelik olarak duydukları tepkiye karşı bu tür
hareketlere giriştikleri izlenmektedir.
Şekil 2.2 Tedarik Yönlü Modeller (Birinci Nesil Çözümler)
Tedarikçi
Alıcı
m
•
Alıcı
Ş!
; ;î
Bu gelişme sonucunda bazı kurumsal işletmeler, birinci nesil çözüm paketlerini
tamamen ortadan kaldırmamışlar ve bu yöntemleri kendi intranetleri içerisinde
kullanmaya başlamışlardır.
2.6.1.1.2, İkinci Nesil - Alıcı Yönlü Çözümler
İkinci nesil olarak adlandırdığımız alıcı yönlü çözümlerin amacı başta satm alma
maliyetleri olmak üzere alıcının maliyetlerini minimize etmek olan ve kurumlara
yönelik çözümler, arka ofiste çalışan ERP (Kurumsal Kaynak Planlaması) gibi
sistemlerle uyumlu, tarayıcı tabanlı ön ofis uygulamaları şeklinde tanımlanabilir.
Alıcı yönlü çözümler kurumlara birden fazla tedarikçinin kataloglarını işletme içi
bir katalogda toplamaları ve kullanıcının bilgisayarından sipariş ve ön araştırma
imkanı vermektedir.
Şekil 2.3 Alım Yönlü Çözümler (İkinci Nesil Çözümler)
Tedarikçi
Tedarikçi
i Alıcı
Tedarikçi
Şirket Alım Yönlü
Sistemi
Tedarikçi
Bu şekildeki bir alıcı yönlü çözümde, Aberdeen Group tarafından yapılan bir
araştırmaya göre e-tedarik sistemlerinin işletmelerin işlem maliyetlerini ortalama
%70 oranında azalttığı belirlenmiştir. Bu araştırmanın da gösterdiği sonuçların
insanlar tarafından algılanması hızlı bir gelişim sürecini başlatmıştır.
Ancak özellikle e-tedarik çözümlerinin etkin iletişimi için gerekli unsurları yürürlüğe
koymak için teknolojinin çok iyi anlaşılması, özümsenmesi ve uygulanması
gerekmektedir. Özellikle ERP, EDI, katalog yönetim stratejileri gibi birçok kavram
karşısında bazı işletmeler çok zor durumlarla karşılaştılar. Özellikle KOBİ' 1er bu
süreçten en fazla etkilenenler olduğu gibi sürecin gelişmesine de en fazla zararı
veren işletmeler olmuşlardır.
Böylece karmaşık sistemlerin sadece yeterli bilgi ve deneyime sahip büyük işletmeler
tarafından yürürlüğe konabilmesi ve buna karşın pazarın %95'ini oluşturan diğer
işletmelerin buna soğuk bakması değişik bir çözüme yönelme ihtiyacını
doğurmuştur. Küçük ve Orta Ölçekli İşletme statüsündeki bu işletmelerin, katalog
yönetimi sürdürebilmesi, karmaşık ticari uygulamaları geliştirerek büyük işletmeleri
portföyüne katması çok zor bir süreçtir.
Bu süreci gerçekleştirebilmesi için üçüncü bir tarafa (third party) ihtiyacın ağırhğı
artmıştır. Üçüncü taraf şirketlerin görevi; tedarikçiler ile alıcıları belli bir ortamda
karşılaştırmaktır.
2.6.1.1.3. Üçüncü Nesil Çözümler - Elektronik Pazaryerleri
Elektronik pazaryerleri, internet üzerinden ticaretin yeni nesil uygulamalarını
içermektedir. Tek yönlü çözümden farklı olarak, çok alıcdı-çok tedarikçili işlemlerin
ve işbirliğinin gelişmesine imkan vermektedir. Bu ortamda alıcılar ve tedarikçilerin
biraraya gelerek, daha önce kurulmuş ilişkileri ve süreçlerinden taviz vermeden
ticari işlemleri gerçekleştirmeleri mümkün olmaktadır. Pazaryerleri, ticaret zinciri
içerisinde herhangi bir basamakta oluşturulabilir. Bunlara örnek vermek gerekirse:
• Birçok tedarikçi, alıcı ve üretici ile iş yapan geniş ölçekli bir aracının işlemlerini
otomasyona götürmesi amaçlı pazaryeri,
• Online tedarik süreçleri sağlayarak katılımcıların sipariş işlemlerini özelleştirmeyi
amaçlayan bir franchise organizasyonu veya ticari organizasyon.
• Belirli bir endüstriyel online bilgi ve hizmetler sunarak mevcut dağıtım kanalını
yenilemek veya geliştirmek isteyen bir işletme,
• Belirli tedarikçiler ve onların müşterileri için çeşitli tedarik hizmetleri sunarak
genel bir pazaryeri oluşturmak isteyen üçüncü parti bir hizmet sağlayıcı.
Elektronik pazaryerlerinin yapısı, işletmelerarası ticaretin dinamiklerindeki değişime
paralel olarak değişim gösterecek ve elekronik pazaryerleri ticari hayatta çok önemh
bir roller üstlenecektir.
Şekil 2.4 Elektronik Pazaryerlerinin İşleyişi
Alıcı
Alıcı
Satıcı
Satıcı
Satıcı
Satıcı
İnternet ortamında ticaretin yüksek potansiyelinin tamamen kullanılabilmesi
açısından elektronik pazaryerlerinin önemi ve biçimlendirilmesi önemli bir
aşamadır. İnternet tabanlı ticaretin ve günümüze dek kullanılan elektrik, su, kenti
içi ulaşım gibi çok farklı ürün ve hizmet için geliştirilen ortak kullanma anlayışına
dayanan yapıdaki çalışmaların doğru bir paralellikle entegre edilmesi her iki
endüstrinin gelişimi açısından önemlidir.
Bu olay bir örnek yardımıyla şöyle açıklanabilir. Uzun zaman önce su ihtiyacı
duyan insanlar kendi su kuyularını açarak suya ulaşırlar ve kullanırlardı. Daha
sonraları su ortak mekanlarda toplanarak oluşturulan dağıtım şebekeleri yardımıyla
ihtiyacı olanlara dağıtılmaya başlandı. Benzer bir gelişim e-ticaret içinde söz
konusudur.
Birçok aracının, alıcının ve yeni hizmet sağlayıcının oluşturduğu pazaryerlerl veya
portallarda mal ve hizmetler, internet üzerinden ve bir tarayıcı aracılığıyla ilgili
yerlere ulaştırılmaktadır. Bu işleyiş önceleri internette işletmeler arası ticaretin
gelişimi içinde doğrudan her şirketin kendi web sitesi üzerinden gerçekleşmekteydi.
Daha sonra su örneğine benzer şekilde ihtiyaçlar ve bunu karşılayan ürün ve
hizmetler bir havuzda toplanarak oluşturulan şebeke yardımıyla ilgililere
ulaştırılmaya başlandı.
Extranet ortamında uygulamalar gerçekleştirilmesi ihtiyacı internet bağlantısını
gündeme getirecektir. Tüm bu unsurların bütünleşmesiyle kurumsal bilgi portal
motoru olarak adlandırılan bir sistem ortaya çıkmaktadır.
Kurumsal bir portal yapılanmış veri, ham veri, bilgi depolarındaki bilgiler ve
kurum içi (intranet) uygulamalardan edinilen bilgi tabanlarına dayanmaktadır.
Veri ambarlarından alman yapılandırılmış veri iş zekasıyla bütünleşmekte ve bir
iş fikri ortaya çıkmaktadır. Fikrin hayata geçirilmesi aşamasında ham veriden
yararlanılmaktadır.
Belge yönetim sistemleri, elektronik postalar ve iş açıkları bu aşamanın temelini
oluşturur. Altyapının kurulmasıyla bilgiye ve belgelere erişme olanağı sağlanır.
Daha sonra oluşan bilgi depoları kullanılarak kurum içerisinde bilgi işbirliği
gerçekleşir.
İnternet üzerinden ticaret, hızla internet toplumu haline dönüşen Amerika'da
ciddi sıçramalar gerçekleştirmektedir. Özellikle kurumsal Amerikan ekonomisinin
yeniden yapılanmasına önemli katkılar sağlamaktadır. Özellikle son 5 yılda bu
değişimi gözlemek daha kolaydır. Pazarın büyüklüğü konusunda öngörüler çok
değişik olsa da PriceWaterhouseCoopers şirketinin araştırmasına bakıldığında
2005 yılı sonuna kadar 2 trilyon US doları gibi ciddi bir pazarın oluşması
beklenmektedir. Bu rakama ulaşılabilmek için ancak tüm kurumların internet
teknolojisini kullanarak kendilerini yeniden yapılandırmaları bir zorunluluktur.
Tüm bunların yanında diğer bir önemli nokta, elektronik pazaryerlerinin ticaret
hacmini çok daha dinamik kılacak yeni ve ileriye dönük yöntemlerin geliştirilmesine
imkan vermesidir. İlk nesil çözümlere bakıldığında, bu çözümlerin klasik iş
uygulamalarına destek veren ön ofis uygulamalarından öteye gidemediği
görülmektedir. Bunun yanı sıra elektronik pazaryerlerl, online stok kontrolü, açık
arttırmalar ve onhne görüş alışverişi gibi bir çok yeni ve etkili yöntemin geUşmesini
sağlamaktadır. Bunun yanında günümüzde para ve sermayeden daha önemli olarak
görülen bilgi paylaşımı elektronik pazaryerlerinde son derece etkin ve basit olarak
gerçekleştirilebilmektedir.
2.6.2 Elektronik Pazaryeri Modelleri
Pazaryeri modellerinin çeşitlerini anlamanın ve bunların satış yönlü veya tedarik
yönlü çözümlerden ayrılan noktalarım belirlemenin en güzel yolu, pazaryeri
modellerinin farklılıklarını incelemek ve bunların, ticaret zinciri içerisinde nerelerde
konumlandırıldıklarma bakmaktan geçmektedir. Bu bağlamda elektronik
pazaryerlerinin çeşitli modellerini incelemek faydalı olacaktır.
a. Tedarik Pazaryerleri
Tedarik pazaryerleri alıcı tarafında bulunan pazaryerleridir. Bu pazaryerleri,
kurumsal veya toplu satm alma işlemlerini etkinleştirirken bunun yanında bağımsız
unsurların tedarik fonksiyonlarını sürdürmelerine imkan veren yapılardır. Bu tür
pazaryerlerinin ana hedefi, tedarik işlemlerini özerk olarak gerçekleştiren bölümlere
sahip işletmeler, franchising işletmeleri ve ticari topluluklardır.
Şekil 2.5. Tedarik Elektronik Pazaryeri Modeli
Alıcılar ı
Alıcı
Alıcılar
Alıcı
Alıcılar
internet<-
TEDARİK
-•PAZARYERİ
Alıcı
Alıcı
t
Alıcılar
Alıcı
j
Ahcı
Bu tür pazaryeri organizasyonlarında değişik ve özerk yapıdaki iş birimleri ile
iştiraklerden oluşan bir yapı sözkonusudur. Bu yapıda belh ürünler, tedarikçiler
ve anlaşmalar merkezi bir katalogta toplanmaktadır. Bu ürün grubunu talep eden
müşteriler elektronik pazaryeri web sitesinden bütün ihtiyaçlarmı
karşılayabilmektedirler.
b. Dikey Pazaryerleri
Dikey pazaryerleri, belirli bir dikey endüstri içerisinde alıcı ile tedarikçi arasındaki
işlemlerin otomasyonunu amacına yönelik olarak oluşturulmuştur. Daha çok satış
veya dağıtımda etkinliğe ihtiyaç duyan belirli bir endüstriye odaklanan dikey
pazaryerleri, alıcılar ile tedarikçileri belli bir ortak noktada toplayabilmek için
pazaryerinden yararlanmak stratejisini kullanırlar.
Şekil 2.6 Dikey Elektronik Pazaryeri Modeli
E Ticaret Portâlı
ÎŞ Bilgisi
Portalı
Şirket Portalı
Özel Portal
BiKjiPortalı
Sunum Hizmetleri
Dikey Portalın Sunduğu Hizmetler
Araştırma-Ardma-Veri bütünfeştirme-Kişiselleştirme-Uyarma
İş Akışi-İşbirtiği-Orup Çalışmasf Uygulamdiar-İş Zekası Çözümiert-AKyapı
Bağlantı Hizmetleri
Harici
Sfen
operasyonel
jVen
ÇalışarUar
ortaklar
Uygulamalar
Bu tür pazaryerleri pazara veya sektöre bağlı olarak var olan dağıtım kanallarını
otomatize ederek etkinliği ve verimliliği arttırmak ya da bu dağıtım kanallarının
yerine tamamen yeni dağıtım kanalları yaratmak amacına yönelik olarak
tasarlanmaktadır. Belirli bir sektördeki uzmanlık ve bilgi birikimi ile teknoloji bir
araya getirilerek o sektöre özgü sorunları çözümlenmeye çalışılır.
Dikey pazaryerleri; hammaddeler ve ikincil stoklar için yeni dağıtım kanalları
oluşturarak sektöre özgü tedarik zincirlerini desteklemektedir. İşlemlerin hızlanması,
bilginin serbestçe paylaşımı, stok ve satış maliyetlerinin azalması ile dikey
pazaryerlerinin katma değeri ortaya çıkmaktadır. Dikey pazaryerleri de kendi
içerisinde 3 alt gruba ayrılır. Bunlar :
• Sanal Dağıtıcılar: Mevcut dağıtım kanalının belirli kısımlarını geliştirmek veya
o kısımların yerini almak üzere oluşturulan yapılardır. Buradaki asıl amaç, sayısı
çok fazla olan tedarikçilerin katalogları arasında seçim yapmakta zorlanan alıcıya
tek bir noktadan ve standartlaştırılmış bir katalog sistemi sunarak işini
kolaylaştırmaktır. Bu tür dağıtıcı pazaryerlerine başarılı bir örnek olarak
www.oilandgasonline.com gösterilebilir. Oilandgasonline akaryakıt sektöründe
ürün araştırmada geçen zamanı azaltmayı amaçlayan bir özellik taşımaktadır. Çok
sayıda farklı üreticinin yüzlerce katalogu arasından ürün arama yapmak yerine,
katalog verilerinin tek bir noktaya indirgendiği pazaryerinde araştırma yapmak
süreci çok daha kolay hale getirmektedir. Aynı zamanda üretici de çok sayıda
alıcıya ulaşmada karşılaşacağı bir çok maliyeti bu sayede en aza indirgemekte ve
çok kısa sürede, çok düşük maliyetlerle üretici ile alıcılar karşı karşıya gelebilmektedir.
Bu tür yapıların başarılı olması büyük oranda pazaryerine yapılacak katılımlara
bağlıdır. Hemen her sektörde çok sayıda şirket bu tür yapılar içinde yer alma
eğiliminde olmakla birlikte çok sayıda alternatifin olması nedeniyle toplanmanın
belli pazaryerlerinde olması güçtür. Bu nedenle her pazaryerinin ekonomik bir
şekilde faaliyet gösterebilmesi ve faaliyetinden beklediği kârı elde edebilmesi yeterli
sayıda tedarikçi ve alıcının pazaryerine gelmesiyle ilişkilidir. Uygulamada çok
sayıda pazaryerinin bu yüzden kapandığı görülmektedir. Örneğin ventro bioteknoloji
konusundaki başarısına karşın özel medikal ürünler konusundaki pazaryerini
kapatma kararı almıştır. Sektörün uzmanları elektronik pazaryerlerinin başarısı
için alıcı ve satıcıları pazaryerine çekecek güçlü planların yapılması gerektiğini
plânsız hareketlerin başarısızlıkla sonuçlanacağını söylemektedir.
• Borsalar (Exchanges): Borsalar internetin coğrafi sınırları ortadan kaldırmasının
getirdiği avantaj ile, zayıf ve yetersiz aracılık işlemlerinin etkinleştirilmesine yönelik
yapılardır. Alıcılar ile tedarikçilerin doğru biçimde eşleştirilmesi ve bu sürecin
mümkün olduğunda iki parti arasında gerçekleşerek şeffaf bir biçimde işlemesinin
temel alındığı yapılardır. Bu online yapılar, dağıtımın, fiyatların ve stokların şeffaf
bir yapıda olmasını sağlamaktadır. Bu yapılara örnek olarak aşağıda web sitesinin
giriş sayfası görülen E-steel verilebilir. E-steel bir çelik borsasıdır. Bu yapıda yer
alan taraflar, mevcut stokları inceleyerek kendi bağımsız tekliflerini karşı tarafa
iletmektedirler. Pazaryerinin işlevi hem zaman hem de parasal maliyetleri en aza
indirerek tedarik işlemini kurumsal ölçekten genel ölçeğe taşımaktır. Ayrıca
KOBİ'lerin daha önce sadece büyük işletmelerin sahip olduğu bir opsiyon olan
satm alma raporlamalarının önemini kavramalarına yardımcı olmaktadır.
Grafik 2.1 E-steel.com Web Sitesi
^ ^ ^ ^ ^
SıfcKulisntonîar
Aradat-
Yardım
Su'! an-an'ar
^'•Ottat
C o n n e c t Product D e v e l o p m e n t a n d P r o c ü f e m e n i t o drive innovation
on •% c o m p e t i t i v e co(.t baijis, regardlo^-; of y o u r pfoduGt('.J
• Fırsat Verenler (Enablers): Bir şirketi ya da kurumu belirh bir merkezi platforma
entegre etme işlemini gerçekleştiren yapılardır. Pazaryerine katılacak ilave satmalma
gücü, üretici firmaların katılımını, kaynakların ve seçeneklerin sayısının artmasını
ve rekabetin artması ile fiyatların düşmesini sağlayacaktır. Bu alanın başarılı
örneklerinden birisi www.trprint.com sitesidir. Trprint ticari baskı endüstrisindeki
ahcılar, aracılar ve basımevleri arasında bir pazar oluşturmuştur. Aracıların, hangi
yerel basımevinin hangi baskı teknolojisine sahip olduğu ve hangi basımevinin ne
tür fiyatlar uyguladığı hakkındaki bilgi ve pazaryerine değer katmaktadır. Bu tür
aracılar sayesinde doğru oyuncuların birbirleriyle buluşmaları ve sofistike yazılımlar
ile basım öncesi hataların önüne geçilmesi son derece kolaylaşmaktadır.
Tablo.2.4
Sektör
Tarım
Dünyada Belli Başlı Elektronik Dikey Pazaryerleri
Tanım
Site
Şirket
Tarımsal ürünler
www. agweb. com
Agweb.com
için içerik sağlayıcı
Petrol
vertmarkets
www. oilandgasonline. com
Petrol, gaz ve diğer
benzer ürünler
Kimya
ChemConnect
www.chemconnect.com
Kimya ve plastik
sitesi
Taşıma
CarrierPoint
www.carrierpoint.com
Kamyon ve gemi
c. Yatay Pazaryerleri (E-İş Portalları)
Yatay pazaryerleri, belirli bir grup alıcı ve tedarikçi arasında online işlemlerin
gerçekleşmesi amacıyla güvenilir üçüncü bir taraf tarafından oluşturulan
pazaryerleridir. Bu pazaryerini bulunduran ve idare eden tarafin asıl amacı, internet
üzerinde markasının bilinirliliğini arttırmak ve yeni hizmetler sunarak gelir elde
etmektir. Bu üçüncü taraf kurumlar, pazaryeri dahilindeki işletmelerin kendi asıl
işlerine odaklanmalarını sağlayacak hizmetleri ve uygulamaları onlara sunarak
ticari aktivitelere değer katmaktadır. Bu pazaryerlerinin en belirgin özehiği, birçok
endüstriye yayılmasıdır. Yatay pazaryerleri, iş akışlarının ve iş süreçlerinin işlemsel
bölümlerinin otomasyonunu sağlayarak süreç ve maliyet avantajı sağlama yolunda
işletmelere hizmet verir.
Üçüncü taraf (third party) olarak adlandırılan bu yapılar içerisinde belirli bir
bütünleştiricinin (integrator) yanında finansal kuruluşlar, telekomünikasyon
şirketleri, bilgi teknolojisi hizmet sağlayıcıları gibi farklı alanlarda faaliyet sürdüren
işletmelerde yer almaktadır.
Tüm bu katılımcıların biraraya gelmesi ile oluşan yapı, işletmelere katma değeri
yüksek bir çok hizmeti sunma imkanı vermektedir. Ayrıca pazaryerinden online
alım-satım konusunda operasyonel ve finansal avantajları sağlama özelliğine
sahiptir.
Şekil 2.7 Yatay Elektronik Pazaryeri Modeli
ALICILAR
SATICILAR
M )=E-Pazaryeri
2.6.3.Elektronik Pazaryeri Çözümlerinin Bileşenleri
Çok sayıda kullanıcıdan oluşan, iş süreçlerinin ve ticari ilişkilerin yoğun olarak
gerçekleştiği çok alıcılı ve çok satıcılı elektronik ortamlarda yüksek seviyede
fonksiyonelliğe de ihtiyaç vardır. Bu anlamda ilk nesil tedarik yönlü çözümlerin
sağlayamadığı bu fonksiyonelliğin sağlanması için, kurulacak pazaryerinin teknolojik
ve değer katma anlamında birçok kazancı olmalıdır. Herhangi bir pazaryeri
çözümüne katılmaya karar vermeden önce yapılması gereken iş planlama yapmaktır.
Bazı pazaryeri çözümlerinin, birinci nesil tedarik yönlü veya ikinci nesil satış yönlü
çözümlerin biraz değiştirilmiş hali olduğu görülmektedir. Herhangi bir pazaryeri
çözümünü incelerken tasarım ve fonksiyonellik açısından dört unsuru belirtmek
gereklidir. Bunlar aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.
2.6.3.1. Performans ve Ölçeklenebilirlik
Herhangi bir pazaryerinin performansı üç farklı özelliğe bakılarak belirlenebilir.
Bunlar sırasıyla çözümün sınırlı bant genişliğine sahip ağlarda ve sadece bir tarayıcı
kullanılarak yürütülmesinin mümkün olup olmadığıdır. İkincisi pazaryerinin belli
zamanlardaki işlem yoğunluğuna karşı performansı nedir? Başka bir deyişle
işlemlerin yoğunluğuna dayanıklı mıdır? Üçüncüsü ise, yedi gün yirmi dört saat
(7x24) güvenilir bir şekilde çalışıp çalışmadığı ve hata toleransının ne olduğudur.
Bilgi teknolojilerine ilgi duyan her türden işletmenin yapısı göz önüne alındığında
bir çok işletmenin özellikle KOBÎ'lerin bu alandan bilgi eksikliği nedeniyle çekindiği
bir gerçektir. Aynı zamanda ülkemizin internet konusunda teknik altyapısı da
dikkate alındığında internet erişiminin henüz olması gereken seviyelerin çok
gerisinde olduğu görülür. Bu nedenle elektronik pazaryeri çözümlerinin gerek bu
alandaki bilgi eksikliği gerekse de teknik sorunları göz ardı etmeyecek basitlikte
ve işlerlikte olmasına özen gösterilmehdir. Bu anlamda en düşük hızdaki bağlantıları
dahi destekleyecek tarzda düşünülmesi gerekir. Bunu sağlayabilmek için geliştirme
aşamasında özellikle mimari tasarıma önem verilmeli ve standart bir tarayıcı
dışında hiçbir özel yazılıma gerek duyulmaksızm bağlantı sağlayabilme
hedeflenmelidir. Yüksek boyutlu uygulamalardan kaçmümah ve düşük bağlantı
hızlarında bile indirilebilecek uygulamalar kullanılmalıdır. Kullanıcıların bir çoğu
farklı güvenlik unsurları kullanarak pazara geleceklerinden tüm bu güvenlik
yapılarma uyumlu ve standart http portlarmı kullanan yazılımlara ağırlık verilmehdir.
Kurumsal internet uygulamalarında istemci/sunucu bağlantısı içinde internet
erişimi ortalama yüz kullanıcı dikkate alınarak yapüır. Bu rakam pazaryerlerinde
binlerce kullanıcı şeklindedir. Pazaryerlerinde kullanflan yazılımların binlerce
kuflamcıya yönelik çözümler olması nedeniyle güvenilir bir şeküde işleyişe önem
verilmehdir. Bu nedenle elektronik pazaryerlerinde bu yükü kaldırabilecek kapasitede
hazırlanmış ve optimum bir şekilde kullanan yazılımların var olup olmadığına
bakılmalıdır. Bu yazılımların ağırlıklı olarak aşağıdaki fonksiyonları gerçekleştirmeleri
gerekmektedir.
2.6.3.2. Uzak Uygulamalar Fonksiyonu
Tek yönlü satış veya tedarik sistemlerinin aksine elektronik pazaryerlerinde uçtan
uca bir ticari zincir içinde satış ve de tedarik uygulamalarının bulunması zorunludur.
Bu tür uygulamalar katalog yönetiminden sipariş işlemeye, on-line anlaşmadan,
on-line faturalamaya kadar geniş bir alanı kapsamahdır. Bu tür zengin uygulamaların
başarılı bir şekilde işleyebilmesi için alıcılar ve tedarikçiler tarafından kolayca
kullanılabilen süreçlere yer verilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda alıcı ve satıcı
tarafın da muhasebe kodları ve adresler gibi belli konularda kendi sistemlerini
diledikleri gibi ayarlamalarına izin veren esnekliğe de yer verilmesi gerekir.
Alıcılar ve satıcılar arasındaki tüm ticari işlemlerin belli bir düzen içinde entegre
bir şekilde yürütülmesi zorunludur. Alıcılardan birisi bir sipariş verdiğinde
tedarikçinin bu siparişle ilgili bilgilendirmeyi yapabileceği bir bütünleşme gereklidir.
Aynı şekilde tedarikçinin mallarla ilgili gönderildi bilgisini geçmesi durumunda
malın ne zaman ve nerede olduğunu izleyebileceği bir izleme sistemine ihtiyaç
duyulabilir. Ek olarak sistemin alım emri, evrak, faturalama ve benzeri ofis
işlemlerini de eş zamanh olarak entegre bir şekilde gerçekleştirmesi gerekmektedir.
Elektronik pazaryerleri bu noktada her şirket için standart çözümler sunmak
yerine, şirketlerin kendi içlerinde yine kendi ihtiyaçlarına uygun olarak bazı
değişiklikler yapabilmelerine imkan veren esneklikte olmalıdır. Uzak uygulamaların
fonksiyonelliği ile ilgili olarak elektronik pazaryerlerinin aşağıdaki konularda da
elverişli çözümler sunması önemlidir;
-Katalog Yönetimi ve Araştırma; Elektronik pazaryerlerine katılan işletmelerin
ürün ve hizmetlerini alıcılara belli bir standart içinde sunabilmelerine imkan veren
elektronik kataloglar hem sunuş hem de kolay bulunabilme açısından önemli bir
işleve sahiptirler. Pazaryerinin katalog oluşturma konusunda belli standartlar
geliştirmesi ve tek bir bakış açısıyla ürün ve hizmetleri sunması gerekmektedir.
Ancak binlerce alıcı ve satıcının bir araya geldiği elektronik pazaryerlerinde yine
milyonlarca model ürün içinde aranan ürünün kolay bir şekilde bulunabilmesi
için katalog arama makinelerine ihtiyaç vardır. Bu nedenle üçüncü taraf arama
motoru yazılımlarının pazaryeri sitesine eklenmesi gerekmektedir.
-İşletmelerarası İletişim; Tüm elektronik pazaryerlerinde işlemler tedarikçilerle
ahcılar arasında gerçekleşmektedir. Pazaryerlerine ve içerdiği bilgilere erişim basit
bir tarayıcı yardımıyla sağlanır. Ancak bazı durumlarda pazaryeri içinde yer alan
bazı bilgi ve belgelerin el değiştirmesi zorunluluğu ortaya çıkabilir. Bu durumlarda
elektronik posta. Elektronik Veri Değişimi, faks, XML ve diğer veri değişimi
teknolojilerinin tümü veya işlemin yapısına en uygun kombinasyonun pazaryerinde
yer alması gerekir.
-Dinamik Ticaret Fonksiyonu; İnternet işletmeler arası pazarda on-line çahşmanm
getirdiği üstünlüklerle çok yeni ve farklı süreçlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Dinamik ticaret bu süreçlerden birisidir. Buna göre işletmeler her an ortaya
çıkabilecek ticari fırsatları değerlendirmeye yönelik bir yapılanma içine
girmektedirler. Dinamik envanter ve stok yönetimi, son dakika fîyatlamaları, farklı
bölgelere farklı fiyat uygulamaları ve benzeri işlevlerin elektronik pazaryeri içinde
yer alması pazaryerinin çekiciliği açısından önemlidir. Bu nedenle elektronik
pazaryeri yöneticileri ve diğer taraflar için işlemlerin ve diğer faaliyetlerin durumunu
izlemeye yönelik araçların da sitede yer alması gerekmektedir. Ayrıca elektronik
pazaryerinin raporlama ve işlemlerin analizini yapabilecek yazılımlar da
desteklenmesi gerekir. Bütün bu detayların basit bir tarayıcı vasıtasıyla kullanıcılar
tarafından elde edilebilmesinin de sağlanması da önemlidir.
2.6.3.3.Esneklik ve Yönetilebilirlik
Elektronik pazaryerinde alıcı ya da satıcı olarak yer alan işletmelerin karar verme
ve uygulama mekanizmaları büyük ölçüde geleneksel endüstriyel pazar
uygulamalarına benzer. Burada da başlatanlar, kullanıcılar, etkileyicüer, karar
vericiler, onaylayanlar, satm alanlar gibi farklı roller üstlenen kişiler ve gruplar
bulunur. Geleneksel ortamda bu kişi ya da grupların bir araya gelerek herhangi
bir ürün ya da hizmetin satm alınmasıyla ilgili olarak yürüttükler çalışmaların
işleyişi basittir. Öneri ya da talep formları ile başlayan işlem, raporlar, analizler,
fiyat karşılaştırmaları, onay ve satm almanın gerçekleşmesi şeklindeki bir süreçten
oluşur.
İnternet ortamında ise çok sayıda karar vericinin farklı ürün ve hizmetlerle ilgili
olarak pazaryeri içinde yer alması söz konusudur. Bu durumda karar mekanizması
içinde yer alan her kişi ya da grup için yetkilendirme denilen bir işlem sözkonusu
olacaktır. Her şirket pazaryerinde bir kişi ile değil karar mekanizması içinde yer
alan bütün unsurları ile temsil edilir. Örneğin herhangi bir pazaryerine katılan bir
A şirketinin içinde çalışan satm almacı, kullanıcı, karar verici ve onaylayıcı ayrı
ayrı pazaryeri içinde her alana erişmekte ve işlem yapabilmektedir. Pazaryerinin
hiyerarşik yapısının oluşturulması ve karmaşıklığa yer verilmemesi açısından her
katılımcı şirketin kendi içinde yetkilendirme ile sorunu çözmesi gerekir. Aynı
zamanda pazaryerinin de bu yetkilere uygun arayüzler üreterek katılımcı şirketten
erişen her kullanıcıya farklı düzeyde hizmetler geliştirmelidir. Bu noktada her
kullanıcının şirket içindeki konumu, sorumluluğu, yetkileri ve karar verme
mekanizması içindeki yeri dikkate alınmalıdır. Pazaryeri bu durumda her
kullanıcının niteliklerine uygun arayüzler geliştirerek farklı yetkilerdeki kişilere
farklı çözümler sunmahdır. Esneklik açısından çok akçılı ve çok tedarikçili sistemlerin
bu tarz dinamik çözümler sağlayabilecek türde tasarımlanması önemlidir. Bunun
yanısıra esneklik ve yönetilebilirlik açısından bulunması gereken diğer özellikler
aşağıdaki gibidir;
• Kullanıcı Kaydı ve Yönetimi; Pazaryerinde yer alacak çok sayıda alıcı ve satıcının
kayıt edilmesi, şifreleme, profil çıkarma, yetkilendirme gibi işlemlerinin kolaylıkla
gerçekleştirilebilmesi için basit tarayıcı tabanlı uygulamaları yer verilmesi gerekir.
Kayıt süreci ile ilgili işlemlerin basit olması hem pazaryerinin kullamlırlığım hem
de işlemlerin zaman açısından daha kısa sürede yapılması nedeniyle maliyetlerin
aşağı düşürülmesini sağlayacaktır. Ayrıca belirtilen tüm bu işlemlerin güvenilir
bir elektronik ortamda yapılması için standart güvenlik protokollerinin yanısıra,
her türlü dijital sertifika ve diğer şifreleme teknolojilerinin de pazaryerinde yer
alması gerekmektedir.
• Süreç ve İş Akış Yönetimi; Elektronik pazaryeri içinde meydana gelen ticari
ilişkilerde alıcıların daha ağır bastığı görülmektedir. Bu nedenle pazaryeri ile ilgili
kuralların behrlemesi aşamasında alıcıların kendi özel kullanıcı profillerini
belirlemelerine imkan veren ve iş akışlarını kendi bildikleri ve uyguladıkları şekilde
yapılandırmalarını sağlayabilecekleri sistemlere yer verilmesi önemlidir. Alıcıların
pazaryerinde ağırlıklı olması pazaryerinin ahcılarm hakimiyetinde olmaları anlamına
gelmez. Pazaryeri yönetimi hem tedarikçileri hem de alıcıları dikkate alacak şekilde
üst düzeyde kurallar belirlemeli ve uygulanmalarını izlemelidir. Aynı şekilde iş
akışları, kullanıcı profilleri, yetkilendirme ve benzeri konularda konulan kuralların
ne biçimde oluşturulduğu da önemlidir. Alıcı yönlü çözümlerde yaşanan çeşitli
sorunlar nedeniyle profil oluşturmada basit tarayıcı tabanlı yazılımların kullanılması
ve merkezi bir uygulamaya dayandırılması daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Aksi
halde maliyetler ve pazaryeri yönetimi açısından çeşitli sorunların yaşanması
kaçınılmazdır.
• İlişki Yönetim; Elektronik pazaryerinde bir araya gelen tedarikçi ve alıcıların
karşılıklı hak ve yükümlülüklerini koruyan ve gözeten bir ilişki sisteminin
oluşturulması pazaryerinin başarısı açısından son derece önemlidir. Sunum,
fiyatlandırma ve anlaşma gibi birçok farklı ilişkinin yönetilmesi sırasında kuşkusuz
çeşitli sorunlar ortaya çıkabilmektedir. İşletmeden işletmeye ticarete yönelik
pazaryerlerinde alıcıların tüm tedarikçi kataloglarını dolaşarak en düşük fiyatın
nerede olduğunu bulmak gibi bir faaliyette bulunmalarına izin
verilmez.Tedarikçilerin de haklarının bu anlamda gözetilmesi gerekir. Tedarikçileri
aşır derecede taviz vermeye zorlayan pazaryerlerl başarısız olmaktadır. Diğer
taraftan alıcılar da kendi tedarik sistemlerine uymayan pazaryerlerinden alışveriş
yapmaya istekli değildirler. Bu noktada elektronik pazaryerlerinde alıcı-tedarikçi
ilişkilerinin optimize edilmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu ilişkilerin
kapsamında fiyatlama, indirimler, fiyat filtreleri ve ödeme koşulları gibi unsurlar
yer almaktadır.
• Kullanım Takibi ve Fiyatlandırma; Elektronik pazaryerleri yerine getirdikleri
fonksiyonlardan dolayı çeşitli fiyatlandırma yöntemlerini kullanmaktadırlar.
Yapılan işlemden yüzde almak ya da belirli bir sabit ücreti talep etmek en çok
bilinen yöntemlerdir. Pazaryerinin kullanılmasının takibi fiyatlandırma açısından
önemlidir. Bu nedenle işlemlerin kaydı ve takibini doğru yürüten pazaryerleri
daha etkin hizmet veren pazaryerleri olarak ön plâna çıkmaktadırlar.
2.6.3.4. Kişiselleştirilebilirlik ve Genişleyebilirlik
İşletme ve pazarlama uygulamalarında günümüzde ulaşılan noktada her müşteri
için geçerh paket çözümlerin geçerh olmadığı ve tek tek her müşterinin özelliklerini
dikkate alan kişisel çözümlerin giderek ön plâna çıktığı görülmektedir. Elektronik
pazaryerleri de çok sayıda kullanıcıya tek bir paket çözüm yerine her tedarikçi ve
alıcının kişisel özelliklerini ve farklılıklarını dikkate alan çözümler üretme yoluna
gitmektedirler. Pazaryeri aynı zamanda giderek artan tedarikçi ve alıcı beklentilerini
karşılayabilecek çözümleri rahatlıkla karşılayabilecek bir genişliğe ulaşma imkanına
sahip olmalıdır. Kişiseüeştirme ve genişleme konusunda yapılabilecek çahşmalar
aşağıdaki gibidir;
• Ana Unsurların Kişiselleştirilmesi; Elektronik pazaryerlerinin en önemli
özelliklerinden birisi yazılım ve donanım açısından çeşitli bileşenlerden oluşmasıdır.
Bileşen tabanlı çözümler, belirli fonksiyonel ihtiyaçlara göre değiştirilebilen
seçenekler sunabilmektedir. Bu türde ana unsurları kişiselleştirip özeüeştirebilen
pazaryerleri daha çok tercih edilmektedir.
• Marka ve Yer Belirleme; Elektronik pazaryerinin görsel ve işlevsel olarak belli
bir çizgide olması gerekir. Bu iki unsur sayesinde belh bir marka imajı yakalamak
söz konusu olabilir. Pazaryerinin aranan, bilinen ve tercih edilen bir marka
olabilmek için hedef kitle içinde yer alan farklı kesimlerin kullanabileceği çeşitli
dilleri destekleyen bir yapıda tasarımlanması bu açıdan önemlidir. Farklı diller,
farklı para birimleri, farklı finansal çözümler ve farklı uygulamaları destekleyen
çözümler pazaryerinin tercih edilmesi açısından önemlidir.
• Bileşenlerin Entegrasyonu; Alım satım sürecinin her aşamasında farklı bir son
kuhamci hizmetleri talebi söz konusu olduğundan fonksiyonları ve hizmetleri
tanımlamak gerekir. Dikey pazaryerlerinde sektöre ihşkin özel ve haberlerin büyük
boyutlarda yayınlanması talep edilirken yatay pazaryerlerinde on-line haber grupları
ve sohbet talep edilebilir. Yatay pazaryerlerinde gelişmiş açık arttırma sistemine
ihtiyaç duyulurken, tedarik yönlü pazaryerinde basit bir teklif sistemine ihtiyaç
duyulabilir. Bu farklı ihtiyaçları karşılayabilmek için gelişmiş bir elektronik
pazaryerinin kullanıcılarının yapısına ve pazaryerinin gelişen ihtiyaçlarına cevap
verebilecek modüllerin kolaylıkla entegre edilebilmesine açık bir yapıda olması
gerekmektedir.
• Elektronik Gruplar Yaratma ve İşbirliği; Pazaryeri yapısı gereği çok sayıda
kullanıcının bir araya geldiği bir özellik taşımaktadır. Bu noktada çok sayıda
kullanıcı içinden çeşitli ilgi, ürün ve hizmet alanlarına yönelik tartışma grupları
yaratmak ve bu gruplar arasında işbirliği ortamı oluşturmaya yönelik bir sistemin
bulunması önemlidir. Tartışma grupları, elektronik posta adres listeleri, sohbet
odaları gibi uygulamalarla pazaryeri katılımcıları arasında iletişim ve işbirliği
yaratılabilir.
• Çeşitli Bilgiler ve Elektronik Yayınlar; Bir çok pazaryeri kullanıcıların genel
ekonomik göstergeler, sektörel haberler ve güncel gelişmeler konularında talep
ettikleri bilgileri sağlayarak onları yönlendirmektedir. Bu amaçla uzman yazıları,
akademisyen görüşleri, araştırma raporları, tahminler ve benzeri çok değişik bilgiler
pazaryerlerinin kütüphane linklerinde yer almaktadır. Ayrıca günlük gelişmeleri
örneğin kurlar, petrolfiyatları,borsa endeksleri gibi bilgiler de üyelere sunulmaktadır.
• Reklâm ve Sponsorluk; Elektronik pazaryerleri marka imajını desteklemek ve
markanın bilinirliliğini arttırmak isteyen işletmeler için önemli bir reklam mecrası
olarak işlev görmektedir. Özellikle banner reklamları ile çok sayıda kullanıcının
sürekli ziyaret ettiği pazaryeri sayfalarından çok sayıda hit alınarak şirket web
sitesine ziyaret sağlanabilir ya da çeşitli reklam mesajları iletilebilir.
2.6.4. Elektronik Pazaryerlerinin İşlevleri
İnternette alıcılar ve tedarikçileri buluşturan elektronik pazaryerleri sunduğu
hizmetler ile pazarın alışkanlığının artmasına ve işlem maliyetlerinde tasarrufa
gidilmesine yardımcı olan yapılardır. Bu işlevlerini gerçekleştirirken yürüttükleri
işlevlerin bazıları aşağıda açıklanmaktadır;
• Alım Taleplerini Yönlendirme ve Onaylama: Endüstriyel ürünlerin satın alma
sürecinin bir parçası da işletme ahmlarmm çeşitli birimler tarafından onaylanması
ile ilgilidir. Bu durumda alım talebi belli bir işletme birimi tarafından yapılır.
Taleple ilgili diğer birimler bu talebi inceler ve onaylar. Daha sonra da sipariş
verilerek işlem tamamlanır. Genelde önemli ölçüde zaman kayıpları yaratan bu
süreç elektronik pazaryeri uygulamalarında talebin yapılması ve onaylanması ile
ilgili tüm işlemlerin elektronik ortamda yapılmasına imkan verir. Bu sürecin
kısalmasını ve sipariş işlemlerinin hızlanmasını sağlayan bir uygulamadır. Bazı
büyük şirketler bu yolu güvenli bulmayarak talep ve onay işlemlerini kendi
bünyelerinde yapmakta ısrar etmelerine karşın bir çok elektronik pazaryeri iş akış
süreci içinde talep ve onay işlemini pazaryeri işlevlerinin doğal bir parçası haline
getirecek şekilde uygulamaları başlatmaktadırlar.
• Tedarikçilerin Bulunması: Taleplerin yönlendirilmesinin yanısıra elektronik
pazaryeri yapısında bu talepleri karşılayacak türde ve nitelikte tedarikçileri de
barmdırmalıdır. Elektronik pazaryerinin temel işlevlerinden birisi olan aracılık bu
şekilde gerçekleştirilir ve pazaryerinin alım satım süreçlerine değer katmasını
sağlar.
• Talep Karşılama: Elektronik pazaryerlerine ulaşan talepler farklı yöntemlerle
karşılaşabilir. Farklılıklar daha çok pazaryerinin amacı ve hizmet verdiği sektöre
göre oluşur. Başlıca talep karşılama yöntemleri aşağıdaki gibidir.
- Katalog sistemi; Katalog sistemi düşük fiyatlı ve karşılaştırma gerektirmeyen
mallar için kataloglardan tarama şeklinde gerçekleştirilir.
- Dinamik fiyatlandırma; Özellikle büyük ölçekli taleplerde fiyatı çok fazla
değişkenlik gösteren malların ticaretinde kullanılan bir yöntemdir. Fiyat teklifleri
ve talebin dinamik bir şekilde karşılaştırılması temeline göre ticaret yapılır.
- Açık arttırma; Talebi seyrek mallarda kullanılan bir yöntemdir. Fiyatlandırmada
satıcının görüşünün önem kazandığı mallarda kullanılır.
• Anlaşma (Mutabakat): Elektronik pazaryerlerl alıcı ile satıcıyı buluşturduktan
sonraki işlemlerin hemen hepsi ahcı ile satıcı arasında gerçekleşir. Ancak siparişten
teslime ve sonra da ödemeye kadarki süreç bir anlaşma işlemidir. Yapılan işlemin
türüne göre uzun süren bu süreçte anlaşmanın aksine gelişmelerde anlaşma
koşulları geçerli olduğundan, anlaşmanın gerçekleştiği ortam olan elektronik
pazaryerine önemli görevler düşer. Bazı pazaryerlerl ise bu anlamda daha ileri
derecede bir rol üstlenerek stok ve envanter kontrolü görevini de yerine getirirler.
Anlaşma sağlanana kadar taraflar arasmda pazarlık yapılması ve işlemin şartlarının
belirlenmesi süreci elektronik ortamda yapılır.
2.6.4.1. Elektronik Pazarlık
Pazarlık; iki ya da daha fazla kişinin karşılıklı olarak tasarlanmış kazancı elde
etmek amacıyla mal veya bilgilerin değiş tokuş edilmesi sürecidir.
Elektronik tedarikte iki tür pazarlık söz konusu olmaktadır. Taraflar ya tam
otomatik bir pazarlık süreci ile bağlantı kurmaktadırlar ya da içersinde insan
unsurunun da yer aldığı yarı otomatik bir pazarlık tekniği kullanılmaktadır. Şu
anda kullanılmakta olan insan faktörü ön planda tutularak gerçekleştirilen pazarlıklar
yavaştır ve her zaman için en iyi sonuçları verememektedir. Bunun yanında pazarlık
sürecinin otomatikleştirilmesi oldukça güçtür. Ancak sürecin otomatikleştirilmesi
ile birlikte hız, süreklilik ve insan hatalarının azaltılması mümkün olacaktır. Ancak
daha önce de belirtildiği gibi bu durum oldukça karmaşıktır. Pazarlık sürecinin
otomatikleştirilmesi ticarette aşağıdaki değişikliklerin gerçekleşmesine neden
olacaktır.
Şu anki pazarlık teknikleri ile teslimat zaman, teslimat miktarı, kalite ve finansal
konularda bilgi sağlamak mümkün olamamaktadır. Mevcut pazarlık tekniklerinin
taşıdıkları bu kadar zorlukla otomatikleştirilmiş veya yarı otomatikleştirümiş
pazarlık tekniklerinin sunacağı imkanlar karşılaştırıldığında sürecin
otomatikleştirilmesinin işletmeye pek çok fayda sağladığı görülmektedir.
Şu anda karar destek sistemleri, pazarlık destek sistemleri gibi kısmen otomasyona
dayalı sistemler işletmeler tarafından kullanılmaktadır. Ancak bu sistemler yeteri
kadar etkili olamamaktadır.
Pazarlık satm alma işlemleri açısından büyük önem taşıyan bir kavramdır. Büyük
ölçüde karşılıklı güven ve koşulsuz şartsız anlaşmaya dayalı olarak gerçekleştirilmesi
gereken işletmeler arası ticaret ve tedarik işlemleri açısından pazarlık teknikleri
büyük önem taşımaktadır. İşletmelerin elektronik ortamda gerçekleştirecekleri
işlemlerde müşteri bilgisi, teslimat bilgisi, finansman bilgisi vb. bilgilere rahatlıkla
ulaşabilmeleri ve bu bilgiyi etkin olarak kullanmaları gerekmektedir. Bu nedenle
otomatikleştirilecek pazarlık süreçleri e-tedarik uygulamaları açısından hayati
önem taşıyacak ve sürece pek çok fayda kazandıracaktır.
2.6.5.Elektronik Pazaryerlerinin Taşıdığı Riskler
Gelecekte ticari faaliyetlerin büyük bir bölümünün internet ortammda yapılacağı
bir gerçektir. Bugünden bir çok şirket faaliyetlerinin bir bölümünü internete
taşımışlar ve bu yolla yeni pazarlara açılmışlardır. Elektronik pazaryerlerinde
faaliyet göstermek hem maliyetler açısından, hem de kolaylığı açısından çok fazla
tercih edilmekle birlikte internetin gelişme sürecine paralel olarak bazı risklerin
varlığının da belirlenmesi gerekmektedir. Her geçen gün üzerinde çalışılarak
ortadan kaldırılmaya çalışılan bu risklerin başlıcaları aşağıdaki gibidir;
• Elektronik Pazaryeri ile Yapısal Uyuşmazlık; İnternet hemen her yönüyle
gelişmiş teknolojilerin uygulandığı bir alandır. Özellikle KOBİ'lerin bu alana
girerken çekingen davrandıkları izlenmektedir. Basit web sitesi çözümlerini henüz
benimsemeye başlayan işletmelerin elektronik pazaryeri çözümleri içinde
bilgisizlikten kaynaklanan sorunlar yaşaması söz konusu olabilir. Her ne kadar
kolay uygulanabilen çözümler olsa da elektronik pazaryerleri de belli bir bilgi
birikimi gerektiren uygulamalardır. Bu nedenle elektronik pazaryerleri çözümlerine
yönelen işletmelerin şirketin yapısında gerekli düzenlemeleri yapmaları ve gerekli
nitelikte işgücünü istihdam etmeleri zorunludur. Ancak bu yolla internet ortamının
hızı ve gelişmesine ayak uydurmak mümkün olabilir.
• Teknolojik Sorunlar; İnternet ortamında yer almak, elektronik pazaryerlerinde
faaliyet gösterme belli bir bilgi birikiminin yanısıra teknolojik altyapının da
uygunluğunu gerektirir. Envanter ve stok sistemleri, güvenlik sistemleri, elektronik
sipariş işleme sistemleri gibi farklı işlevleri yerine getirecek sistemlerin gelişen
teknolojiye ayak uydurabilecek kapasitede hazırlanması gerekir. Bu alanlarda
herhangi bir eksiklik boşa harcanan zaman, maliyet ve emek anlamına gelecektir.
Unutulmaması gereken bir başka nokta da bu alandaki teknolojinin hızla gehştiği
ve değiştiğidir. İşletmelerin bu alandan elde ettikleri gelirlerin bir kısmını gehşen
teknolojiye ayak uydurma üzere yeniden yatırıma yönlendirmeleri gerekmektedir.
• Geleneksel Pazarların Kaybedilme Riski; Ağ sistemleri henüz her bireyin, her
işletmenin ve her kurumun kullandığı bir araç değildir. Hızla gelişiyor ve genişliyor
olsa da bugün için geniş anlamda bir internet eşitsizhğinden söz etmek mümkündür.
Çoğu şirket gelirlerinin büyük bir bölümünü halen geleneksel pazarlardan ve
geleneksel yöntemlerden elde etmektedir. Bu durum yakın bir gelecekte değişecek
gibi görünüyorsa da elektronik pazaryeri çözümlerinin halen bütün pazarları
kapsamaması nedeniyle eldeki pazarların kaybedilmesi riski söz konusudur. Bu
anlamda dengeli bir yaklaşımla mevcut yapılar ve yeni pazarlar ilişkisinin sağlıklı
kurulması gerekir. Bir yandan eldeki geleneksel pazarlara geleneksel yöntemlerle
hizmet verilirken diğer yandan da yeni pazarlara elektronik pazaryerleri aracılığıyla
yönelmek sağlıklı bir yaklaşım olacaktır.
• Mevzuat Riski; Özellikle vergi ve gümrük mevzuatı başta olmak üzere internette
ticaretin karşı karşıya olduğu riskler elektronik pazaryerleri için de söz konusudur.
Aracılık işlevini başarıyla yerine getiren elektronik pazaryerleri söz konusu işlemlerin
vergi, gümrük ve benzeri diğer yasal engellere takılması nedeniyle sorun yaşayabilir.
Bu nedenle elektronik pazaryerlerinin bu tür sorunları önceden çözebilecek yasal
altyapıları sunması gerekirken, işletmelerin de olası sorunları önceden tahmin
edip çeşitli önlemler geliştirmeleri gerekmektedir. Örneğin satm alman bir ürünün,
satm alındığı ülkenin veya satan ülkenin mevzuatına uygun işlem yapılmasıyla
ilgili açıklamaların elektronik pazaryeri sitesinde yer alması ve işlemlerin buna
uygun olarak geliştirilmesi gerekir.
2.6.6. Elektronik Pazaryerlerine Ödenecek Ücretler
Elektronik pazaryerlerine katılan işletmeler kendilerine sağlanan çeşitli imkanlar
ve aldıkları hizmet karşılığında çeşitli ödemeler yapmak durumundadırlar. Aynı
zamanda elektronik pazaryerlerinin gelir kaynakları olan bu ödemelerin başlıcaları
aşağıdaki gibidir;
• Çeşitli Yazılımlara Ödenen Ücretler; Elektronik pazaryerlerinin belirli
standartlarda hizmet verebilmesi için çeşitli yazılımlara ihtiyaç bulunmaktadır.
Stok, envanter, sipariş, katalog tarama ve benzeri işlemler için gerekli yazılımlar
elektronik pazaryerleri tarafından sağlanmakta ve bunlar için lisans ücreti
ödenmektedir.
• Profesyonel Hizmetler; Elektronik pazaryerleri kullanıcılar ve katılımcılara
alışveriş, katalog oluşturma, araştırma, bilgi sağlama ve benzeri konularda
profesyonelce hizmetler sağlamakta ve bu hizmetlerin karşılığında ücret talep
etmektedirler. Web tasarım, katalog oluşturma gibi çalışmaların işletmelerin kendi
bünyelerinde oluşturdukları bölümlerce yürütüldüğü sık görülen bir uygulama
olsa da çoğu işletmenin bu hizmetler için profeyonel üçüncü tarafları tercih ettikleri
görülmektedir.
• İşlem Başına Ücretlendirme; Elektronik pazaryerlerinde bir araya gelen alıcı ve
satıcının gerçekleştirdikleri işlem başına talep edilen ücrettir. Özellikle dikey
pazaryerleri başta olmak üzere birçok pazaryerinde uygulanan bir fîyatlandırma
sisteminde ya işlemin toplam miktarı üzerinden bir yüzde talep edilir ya da
miktardan bağımsız olarak belli bir sabit ücret talep edilir. Ödemeyi yapan taraf
bazı durumlarda alıcı, bazı durumlarda ise tedarikçidir. Tablo 2.5. pazaryerlerinin
ücretlendirmesine ilişkin verileri göstermektedir.
Tablo 2.5 Elektronik Pazarlar Ücretlendirme Modelleri
Örnek
Ödeyen
Şirket
Satm alma emri başına 1$ işlem
Tedarikçi
Commerce One
ücreti
Toplam işlem değerinin %5'i
Tedarikçi
Verticainet
Toplam işlem değerinin %Vi
Tedarikçi
e-steel
Toplam işlem değerinin %3'ü
Tedarikçi
Paperexchange
Toplam işlem değerinin %1-1,5'i
Tedarikçi
Oracle
• Reklam; Elektronik pazaryeri sitelerinin çok önemli bir reklam medyası olduğu
görülmektedir. Belli sektörlerde yer alan çok sayıda şirketin katılımcı oluduğu
elektronik pazaryerleri sitelerine konulacak reklam bannerları etkili bir reklam
aracı olarak çok fazla tercih edilmektedir. Bazı sitelerde talep edilen ücretlerin
geleneksel reklam araçlarıyla kıyaslandığında her ne kadar televizyon reklam
maliyetlerine ulaşmasa da önemli boyutlara ulaştığı görülmektedir.
• Kayıt/Üyelik; Elektronik pazaryerlerinin temel hizmetlerinin çoğu ücretsiz olarak
sunulmaktadır. Örneğin üye olmak, teklifleri incelemek ücretsiz olarak veriUrken,
katalog oluşturmak, alışveriş yapmak, veri tabanından yararlanmak gibi diğer
hizmetler ücretlendirilmektedir. Bazı pazaryerleri ise beUi bir içeriği ücretsiz olarak
sunarken ek olarak sundukları çeşith hizmetler için ücret istemektedirler. Bazı özel
pazaryerleri bu anlamda farklı uygulamalara gitmişler ve belli sektörlerle ilgih
araştırmalar, projeksiyonlar ve tahminlere yer veren sitelerine kayıt ve üyelik ücreti
talep etmektedirler.
2.6.7. Elektronik Tedarik Sisteminin Yarattığı Faydalar
Elektronik tedarik sistemi hem operasyonel etkinlik hem de maliyetler bakımından
önemli faydalar sağlar. Yaratılan bu faydalar nedeniyle iş modelinin rekabet gücü
artar ve daha geniş alanlarda daha kârlı operasyonlar yürütülebilir. Elektronik
tedarik sisteminin başlıca faydaları şunlardır;
2.6.7.1. Alıcı Açısmdan Faydaları
Elektronik tedarik sisteminin alıcı açısından en önemli faydası sürecin standart
bir şekilde sürdürülmesi nedeniyle hizmet kalitesinin artması ve zaman kayıplarının
en aza inmesidir. Siparişten ödemeye kadar bütün işlemlerin ağ üzerinden kısa
sürede ve basit bir şekilde yapılabilmesi önemli maliyet avantajları sağlamaktadır.
Aynı zamanda ahcılar süreldi olarak çalıştıkları tedarikçilerle birlikte, çalışmadıkları
tedarikçileri de değerlendirebilmektedirler. Bu da sistemin sürekli olarak
denetlenmesi sonucunu doğurmaktadır.
Dış etkenler nedeniyle tedarikçilerin değiştirilmesi gerektiği zaman değiştirme
işlemi hızlı ve düşük maliyetle yapılabilmektedir. Tedarikçilerle ilgili koşulların
değiştirilmesi durumunda da zaman ve emek harcanmadan koşullar kolaylıkla
değiştirilebilmektedir. Her tedarik işlemi için maliyet analizleri basit bir şekilde
yapılabilmekte ve pazarlık koşulları alıcı lehine oluşturulabilmektedir.
2.6.7.2. Tedarikçi Açısından Faydaları
Tedarikçiler açısından bakıldığında geniş bir pazar oluşumuna katkı sağlaması en
önemli yararıdır. Tedarikçiler bu geniş pazar ortamında oluşan piyasa koşullarına
hakim olmakta ve bu koşullara uygun hareket etme imkanı bulmaktadırlar. Tedarik
süreçleri ile ilgüi çoğu gereksiz faaliyet ortadan kalktığından tedarikçiler kendilerini
geliştirmek, rekabet güçlerini arttırmak imkanı bulmaktadırlar.
Tedarikçi müşteri ilişkilerinin yakınlaşması ve yapısal bağların oluşması nedeniyle
daha güçlü tedarik zincirleri ortaya çıkmaktadır.
2.6.7.3. Süreçler Açısından Faydaları
Tedarik sisteminin içinde yer alan süreçlerin ağ ortamına taşınmasıyla yaratılan
yararlar ise aşağıdaki gibidir;
İlk olarak tedarikçilerin değerlendirilmesi ve anlaşma aşamasında önemH katkılar
söz konusudur. Ağ sistemi çok daha kısa zamanda geniş bir alandaki çok sayıda
tedarikçiye ulaşma imkanı sağlamaktadır. Bu aşamada ortaya çıkan maliyetler ise
kayda değer değildir. Ulaşılan tedarikçilerle anlaşma da benzer şekilde kısa
tedarik süreci otomatik olarak gerçekleşmekte, alıcı sadece sonucu görmektedir.
Süreçler açısından elektronik tedarik sisteminin bir başka yararı da satm alma
maliyetlerinin düşürülmesidir. Elektronik tedarik sisteminin otomatikleştirilmiş
arama ve izleme özellikleri sayesinde, gerçek zamanlı ve stratejik önemde verilere
ulaşmak çok daha kolay olmaktadır. Bu verilerin anahzi ile tedarikçilerin fiyatlama
modellerinden dağıtım kanal yapılarına kadar birçok çıkarımda bulunmak mümkün
olabilmektedir. Bu özelliğin öneminin artmasında bir diğer faktör de "akıllı aracılar"
diye ifade edilen ve kullanıcı tarafından belirlenmiş belli parametreleri dikkate
alarak web ortamında sistematik bir şekilde araştırma yapan uygulamalardır. Bu
uygulamalar hiçbir insan faktörü olmadan tedarikçi sitelerini araştırmakta ve fiyat
miktar, özellik gibi faktörlerdeki değişimleri alıcıya bildirmektedir. Bu sayede alıcı,
tedarikçilerin avantajh tekliflerinden anında haberdar olmakta ve buna göre hareket
etmektedir. E-tedarik sistemleri kullanılarak, dünyanın herhangi bir yerinden
tedarik işleminin gerçekleştirilebilmesi, tedarikçilerin performansının
değerlendirümesi ve özellikle kritik tedarik aktivitelerinde birden fazla tedarikçi
alternatifi sağlanması, kontrol edilemeyen faktörlerden dolayı tedarik akışının
kesilmesi, durumunda avantaj sağlamaktadır.
Tedarik zincirinin yapılandırılmasında işletme içi süreçlerin de optimizasyonu söz
konusu olmaktadır. Karmaşık üretim sistemlerinde farklı birimlerden gelen tedarik
taleplerinin uyumlaştırılması ve etkili bir talep sisteminin oluşturulması ağ
ortamında çok daha kolay olmaktadır. Elektronik tedarik sistemleri, işletme içindeki
çalışanların hangi talepleri hangi miktarlarda vermeye yetkili oldukları yönünde
bir yetküendirme sistemine dayanmaktadır. Ayrıca bu hiyerarşik yapı sayesinde,
talepleri kontrol eden ve onay veren personelin üzerindeki yük tamamen kalkacak
ve işlem çok daha hızh gerçekleşebilecektir. Ayrıca gereksiz ve yanhş tedarik ihtimali
de ağ sistemleri sayesinde ortadan kaldırılabilmektedir.
Pazarlık gücü olmayan ve küçük miktarlarda alım yapan KOBÎ'lerin ağ üzerinde
satm almalarını birleştirmeleri mümkündür. Bu yolla daha büyük miktarlara
ulaşan satm almalar KOBÎ'lere pazarlık gücü kazandırmakta ve maliyet avantajı
yaratabilmektedirler.
İşletme içi ve dışı noktalardan, farklı coğraf)^alardaki birimlerden eş zamanlı ve
doğru tedarik taleplerinin alınması, birleştirilmesi ve gerçekleştirilmesi ağ
sistemlerinde çok kolay bir şekilde yapılabilmektedir. Sadece işletme içindeki
çalışanlar değil, işletme dışındaki çalışanlar da mobil terminaüer ve internet gibi
araçları kullanarak taleplerini sisteme ulaştırabilmektedirler. Bu sayede tedarikçilerin
şirkete ve şirketin müşterilerine daha etkin ve hızlı hizmet vermesi söz konusu
olmaktadır. Ayrıca sahada çalışan işletme personelinin tedarik akışı da kesintiye
uğramadan sağlanmış olmaktadır.
Ağ sistemleri kendi içinde belirh hiyerarşilerle sınırlanmış talep formları ile
çahşmaktadır. İş modeli içinde hangi birimin ne türde ve ne kadar sipariş verebileceği
önceden belirlenmiş ve tanımlanmıştır. Bu yapıda çeşitli onay noktaları da
bulunmaktadır. Bu tarz bir işleyiş hem hataları önlemekte hem de siparişlerin kısa
sürede verilebilmesine imkan sağlamaktadır. Pazar taleplerine hızlı bir şekilde
cevap verebilmenin yarattığı katma değer bu yolla sağlanabilmekte ve rekabetsel
üstünlük yaratılabilmektedir.
Elektronik tedarik sistemleri ile işletmenin belirli bir merkezden izlenmesi ve
analizi mümkün olmaktadır. Böylece, gelecekteki ihtiyaçlar için tahmin yapma ve
tedarik zamanları konusunda tedarikçilerle belirli bir dönem belirleme çok daha
etkin bir şekilde yapılabilmektedir.
Elektronik tedarik sistemlerinin işletmenin tedarik süreçlerini otomatikleştirmesi
iki temel maliyet kalemini düşürmektedir. Bunlardan birincisi tedarik edilecek
hammadde malzeme ya da ürünün tedarikçide mevcut olup olmamasının işletmeye
yükleyeceği işlem maliyeti diğeri de sipariş maliyetidir. Talep edilecek kalemlerin
sipariş edilmesiyle, elektronik tedarik sistemi, ürünün tedarikçi kataloglarında
mevcut olup olmadığını ve stok durumunu kontrol edecektir. Ürünün mevcut
olmaması veya istenilen zamanda sağlanamaması durumunda sistem diğer
onaylanmış tedarikçileri araştırarak onların sunduğu fiyat ve teslimat bilgilerini
araştırmaktadır. Elde edilen, bulgular gerekli yerlere elektronik posta, mobil mesaj
ve benzeri yöntemlerle iletilebilmektedir.
Son olarak elektronik tedarik sürecindeki aşamaların otomasyondan dolayı
hızlanması ve hata oranın düşmesi iş modelinin etkinhğini arttırmaktadır. İş
modeli kendi içinde kurumsal kaynak planlaması sistemi de kurmuşsa ve bu sistem
elektronik tedarik sistemi ile uyumlu ise faturalama ve ödeme ile ilgili süreçler de
hızlanarak sistemini etkinliğini ve bütünlüğünü arttırmaktadır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Dünyada ve Türkiye'de Elektronik Tedarik Sistemleri
Uygulamaları
3.1. Elektronik Pazaryeri Uygulama Örnekleri
Elektronik pazaryerlerinin sayısmm ve bu pazaryerlerine katılımcılarmm giderek
arttığı görülmektedir. Elektronik pazaryerlerinin bir kısmı da başarılı olamayarak
pazardan çekilmek zorunda kalmışlardır. Bazı başarılı elektronik pazaryeri modelleri
ise hem gelir, hem kâr yaratmak bakımından önemH rakamlara ulaşmışlardır. Bu
alanda da toplanma özelliği söz konusu olmuş ve kurulan çok sayıda elektronik
pazaryerinden doğru tasarımlanan modeller ayakta kalmış ve çekim merkezi olmayı
başarmıştır.
Halen faaliyette bulanan elektronik pazaryerlerl arasında uzun süreden beri
faaliyetlerini başarıyla sürdürenlerin sayısı çok azdır. Büyük şirketlerin önemli bir
kısmı kendilerine ait intranet ve extranet çözümleri üretirlerken küçük ve orta
ölçekli şirketlerin tedarik operasyonlarını elektronik pazaryerlerine kaydırdıkları
izlenmektedir.
Elektronik pazaryerlerl içinde en çok bilinen www.ariba.com sitesi gerek işlevleri
gerek katılımcı sayısı gerekse de işlem hacmi bakımından rakiplerinin önüne
geçmiş durumdadır. Benzer şekilde wwwr.alibaba.com sitesi de aynı ölçütlere göre
en fazla ilgi gören elektronik pazaryerlerl arasındadır. Bu bölümde Ariba, Alibaba
ve diğer bazı başarılı elektronik pazaryerlerl ile birlikte kapah ağ sistemleri üzerinde
durulacaktır.
3.1.1. Ariba Elektronik Pazaryeri
Ariba elektronik pazaryeri halen farklı sektörlerden hemen her düzeyde şirkete
hizmet vermektedir. Elektronik pazaryeri üyelik sistemine göre çahşmaktadır.
Pazaryerinde hizmet veren 100.000'den fazla tedarikçi bulunmaktadır. Pazaryerine
üye sayısı 3.750.000'e ulaşmıştır. Sitede faaliyette bulunan şirketler arasında Fortune
dergisinin geleneksel sıralamasında yer alan en büyük 100 şirketten 40 tanesi Ariba
tedarik teknololjilerine güvenmektedir Bu şirketler arasında ABN AMRO, BMW,
Chevron, Cisco Systems, Hewlett-Packard, Unilever, IBM ve Dell gibi her biri
sektörünün önde gelen şirketleri ile Arthur Andersen gibi danışmanlık sektörünün
en büyüklerinden birisi ve Pfizer gibi ilaç sektörünün en bilinen şirketleri yer
almaktadır. Bu pazaryerleri geleneksel pazaryerlerinde bu şirketlere tedarikçi olmak
bir yana temas kurmakta bile zorlanan küçük ve orta ölçekli işletmeler için önemli
bir fırsat yaratmaktadır.
Ariba dünya üzerinde organize olmuş bir tedarik sitesi olarak katılımcılarına düşük
maliyetli, hızlı, kaliteli ve sürekli tedarik operasyonu sunmayı taahhüt etmektedir.
Katılımcılarının tedarikle ilgili bütün operasyonlarını yürütmek de dahil müşteri
bulma, tedarikçi bulma, aracı bulma gibi farklı seviyelerde faaliyetleri yürütmektedir.
Ariba'nm sunduğu temel çözümler aşağıdaki gibidir;
• Çözümler (Solutions); Ariba çözümler linkinde alıcılar ve tedarikçilere farklı
çözümler sunmaktadır. Alıcılara yönelik çözümlerin içinde planlama ve analiz,
kaynak bulma, sözleşme yönetimi, talep, satm alma emri, görüşme ve kabul,
faturalama ve ödeme bulunmaktadır. Tedarikçi tarafında ise içerik sağlama, sipariş
yönetimi, sipariş işleme, faturalama, hesap kapama, içerik yönetimi gibi çözümler
yer almaktadır.
• Ortaklar (Partners); Ortaklar linkinde ise Ariba'nm müşterilerine hizmet verirken
işbirliği yaptığı çeşitli şirketlerin isimleri yer almaktadır. 113 farklı şirketle işbirliği
yapan Ariba'nm işbirliği yaptığı ortaklar arasında bağımsız yazılım şirketleri, ağ
hizmeti sunan şirketler, işletme servis sağlayıcılar, eğitim sağlayıcılar, internet
servis sağlayıcılar, platform ortakları gibi şirketler yer almaktadır.
• Müşteriler (Customers); Ürün ve hizmetlerini elektronik pazaryeri üzerinden
satma ya da tedarik etme yoluna giden çok sayıda şirket müşteriler linki altında
harf sırasına göre dizilmektedir. Her bir müşterinin ismi tıklandığında müşteriyi
tanıtan bir açıklama yer almaktadır.
• Tedarikçiler (Suppliers); Tedarikçiler linkinde herhangi bir ücret ödenmeksizin
yapılacak kayıtla yeni iş ve pazarların bulunacağını açıklayan ibareler yer almaktadır.
Ayrıca bu linkin içinde tedarikçi değer zinciri, tedarikçilerin listesi, yetkili tedarikçiler
listesi, tedarikçi olmak için yapılması gerekenler linkleri bulunmaktadır. Ayrıca
belirtilen her bir işlevin linkinde de ayrıntılı açıklamalar yapılmaktadır.
• Destek (Support); Destek linki içinde teknik destek, profesyonel hizmetler ve
eğitim linkleri bulunmaktadır. Her bir link hangi türden desteğin nasıl verildiğini
açıklamaktadır. Örneğin eğitimin içeriği, yapıldığı yerler ve eğitim planları eğitim
linki içinde verilmektedir.
• Şirket (Company); Şirket ile ilgili bilgilerin yer aldığı bu linkte Ariba'nm 1996
yılında kurulduğu ve bütün dünya üzerinde 3.750.000 bilgisayara bağlı olduğu
gibi genel bilgiler yer almaktadır.
• Yatırımcı İlişkileri (Investor Relations); Ariba'nm finansal verileri, yatırımcılara
duyurular, ödüller ve benzeri bilgilerin yer aldığı bu link Ariba hisselerine yatırım
yapan yatırımcılara yöneliktir. Burada ayrıca şirketin finansal performansı, hisse
senetlerinin piyasa hareketleri ve hisse başına düşen kâr rakamları gibi bilgiler de
yer almaktadır.
• Kariyer (Careers); Ariba ofislerinde çalışmak isteyen kişilere yönelik oluşturulan
bu link içinde işe başvuru formu bulunmakta ve Ariba'daki çeşitli kariyer
imkanlarından bahsedilmektedir.
• Kaynaklar (Sources); Ariba elektronik pazaryerinin hazırlanmasında yararlanılan
çeşitli kaynaklarla ilgili linklerin yer aldığı bu bölümde raporlar, Ariba tarafından
gönderilen yayınları abone olma imkanı, elektronik gruplara katılma ile ilgili
haberler ve ilgili sitelere linkler bulunmaktadır.
• Arama Motoru (Search); Site içinde anahtar kelime kullanarak arama yapmak
isteyen kullanıcılar için bir arama motoru bulunmaktadır. Özel amaçlı bu arama
motoru site içinde tedarikçi, ürün, hammadde, malzeme arama amaçlı olarak
kuhamlmaktadır.
• Site Haritası (Site Map); Siteye kolay bir şekilde gezebilmek amacıyla içeriğini
gösteren bir site haritası bulunmaktadır.
• Bize Ulaşm (Contact Us); Her web sitesi gibi Ariba da ziyaretçilerden geri besleme
alabilmek için "bize " ulaşın" formu bulundurmakta ve ziyaretçilerin bu formu
doldurmalarını istemektedir. Form sitenin değerlendirilmesini, siteden nasıl
haberdar olunduğu gibi genel bilgilerin yanısıra detaylı adres ve meslek bilgilerini
de istemekte ve doldurulan formlara mutlaka bir teşekkür mesajı gelmektedir.
Grafik 3.1. Ariba Elektronik Pazaryeri Giriş Sayfası
ARİBA
Ama o provides the
...lî speed. s«».aı..ao!!(ty anı* coverage so enabie
r orgsnaolton to oxten<J cost savings, grow m&rijsns, and
öfafate its bottom line resuUs.
™
>
)-Aiia.u
r j o w s fo the S p o t i i g h t
--,t .» <~ir. D World Markets Confsfr.' «1 PE>c capital Markets Oofrfsfsr
b!=,,«to^
Başlat
C «
a
learaiis tester
•'••'"1
' O'^J
3.1.1.1. Ariba Elektronik Pazaryerine Katılma
Ariba elektronik pazaryeri hem tedarikçilere hem de alıcılara hitap eden üçüncü
taraf pazaryerlerinden birisidir. Satıcı tarafında yer alan işletmelerin satıcı bölümüne,
tedarikçi işletmelerin ise tedarikçi bölümüne kimlik bilgilerini girerek kayıt olmaları
gerekir. Ariba kullanıcı kayıt işlemleri içinde dört ayrı seçenek bulunmaktadır.
Bunlar sırasıyla alıcılar, pazar yapıcılar (market maker), tedarikçiler ve destek
hizmeti verenlerdir. Bu farklı gruplardan birine mensup katılımcılar ilgili linki
tıklayarak karşılarına gelen formu doldurup üyelik işlemini tamamlarlar. Üyelik
işlemini tamamlayan her katılımcıya bir kullanıcı adı (user name) ve bir şifre
(password) verilir. Sonraki girişlerde bu kullanıcı adı ve şifreye ihtiyaç duyulur.
Bu işlem aşağıdaki sırayla yapılır.
• Tedarikçi, alıcı, destek ya da pazar yapıcı linklerinden birisinin seçilmesi,
• Site üzerindeki formun eksiksiz doldurulması,
• Kullanıcıların ya da sitede işlem yapmaya yetkili olacakların bilebilecekleri bir
kullanıcı adı ve şifre belirlenmesi,
• Tedarikçi ve destek hizmetleri veren işletmeler için on-line katalog oluşturmak
üzere site üzerindeki yönergenin izlenmesi,
• Kayıt işleminin tamamlanarak site içinde işlem yapmaya başlanması.
Bu noktada Ariba sitesi üç farklı adresle hizmet vermektedir. Bu adresler genel site
adresi www.ariba.com, tedarikçilerin kullanacağı adres supplier.ariba.com ve
alıcıların kullanacağı adres buyer.ariba.com şeklindedir. Her adres ayrı bir alanla
ilgili içeriği barındırmaktadır. Üyeler site içinde tedarik ya da alımla ilgili arama
yapabilmekte, ilgilendikleri ürün ve hizmet grupları ile ilgili olarak örneğin alıcıların
tekliflerine karşı teklifler verebilmekte ya da sattıkları ürün ya da hizmetle ilgili
teklifler yazabilmektedirler.
Tekliflere gelen cevaplar site üzerinde eşleştirilmekte ve alıcı ile satıcı karşı karşıya
gelmektedir. Yapılan her işlem ile ilgili destek faaliyetler site üzerinde kullanıcılara
sunulmakta ve siparişten teslime, faturalamadan hesap kapatmaya kadar her türlü
işlem site üzerinden izlenerek olası aksamalar anında düzeltilmektedir.
Bu yolla yapılan işlemlerden belli bir ücret talep eden Ariba sitesi, üzerinde bulunan
çeşitli yazılım ve donanım desteğini her türden kullanıcısının yararına sunmaktadır.
Grafik 3.2. Ariba Tedarikçi Üye Giriş Sayfası
3.1.1.2. Ariba Harcama Yönetimi Sistemi (Ariba Spent Management )
Ariba elektronik pazaryerinin sunduğu geleneksel fonksiyonların da ötesine geçerek
tedarik operasyonlarının tamamen yüklenmek üzere geniş kapsamh hizmet paketini
de sunmaktadır. Buna göre esas faaliyetine odaklanan iş modellerinin tedarikçi.
hammadde, malzeme ve benzeri ihtiyaçlarmı arama, bulma, ilişki kurma, pazarlık,
satın alma, taşıma, yükleme ve boşaltma gibi her biri zaman alan ve yüksek
maliyetler yaratan alanlardaki işlerini Ariba yüklenmektedir. Böylelikle iş modelleri
de kendi işlerini geliştirecek zaman bulmaktadırlar. Bu kapsamlı hizmetin
sunulabilmesi için talep eden işletmelerin ihtiyaç analizi yapılmaktadır. Ariba
Harcama Yönetimi (ASM), aşağıdaki başlıklardan oluşan bir hizmet paketidir.
Analiz; Hizmeti alacak iş modelinin ayrıntılı analizi ile her bir departmanın cari
harcamaları, işletme içi ve dışı bilgiye dayanan fırsatlar ve gelişmeler
tanımlanmaktadır.
• Harcama Alanları; İşletme içinde hangi departmanlar ve hangi tedarikçiler
önemli harcama kalemlerini oluşturmaktadırlar. Analiz aşamasmda önemli harcama
alanları belirlenmekte ve harcamalar incelenmektedir.
• Fırsatların Tanımlanması; Tedarik sürecindeki iyileştirme alanları ile hangi
maliyetlerin aşağı çekilebileceği, hangi kalemlerin tedarikinde kolaylıklar ve zaman
tasarrufları sağlanabileceği bu aşamada belirlenir.
• Harcama ve Tedarikçi Yönetim Stratejisi; Kapsamlı bir anaUzden sonra katılımcı
için en uygun tedarik kaynakları ve maliyetlerinden oluşan bir strateji ile
harcamaların kontrolü Ariba tarafından yürütülmeye başlanır.
Kaynak Sağlama; Firmanın ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri sağlayan tedarikçiler
ile planlanan ve yapılan anlaşmaların yeniden gözden geçirilmesidir. Tedarik
sistemini daha iyi hale getirmek üzere kaynakların, maliyetlerin ve süreçlerin tekrar
ele alındığı aşamadır. Bu aşamada aşağıdaki konular da gözden geçirilir:
• Tedarik Operasyonlarının Yönetimi; Mevcut tedarikçilerle ilgili performansın
ve şikayetlerin belirlenmesi, yeni ve nitelikli tedarikçilerle ilişki kurulması, tedarik
maliyetlerinin nasıl düşürüleceği ile ilgili hesaplamaların yapılması bu kapsamda
yürütülmektedir.
• Harcama Etkisi; Yapılan değişiklilerle harcamalarda azalma amaçlanmaktadır.
Bu amaçla pazarlık süreçleri gözden geçirilmekte ve daha iyi pazarlık yapılmaktadır.
• Kazan-Kazan Anlaşması İşbirliği; Ariba harcama yönetimi modelinde bütün
katılımcıların modelden kazanması amaçlanmaktadır. Taraflar arasındaki kapsamlı
bilgi akışı yeni işbirliği ve kazanç fırsatlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Anlaşma. Tedarik sisteminin optimizasyonu sonunda düşük maliyetli ve
operasyonel etkinlik sağlayan anlaşmalar yapılmaktadır. Yapılan anlaşmalarla
sağlanan avantajlar şunlardır:
• Merkezi Anlaşma Yönetimi; Tüm anlaşmalar için merkezi bir anlaşma
yönetiminin kurulması, büyük ve departmanlara ayrılmış firmalarda harcamaların
analizi ve bölümler arası harcamaların karşılaştırılması şansını sağlamaktadır.
• Uyum; Tüm anlaşmaların merkezileştirilmesi ve aynı noktadan ulaşılabilmesi iş
akışının hızlanmasını ve son kullanıcı ile tedarikçinin uyumunu sağlamaktadır.
• Yüksek Doğruluk Oranı ve Kontrol; Kontrat maddelerinin elektronik ortamla
desteklenmesi ile hatalar azalmakta vefiyatlama,indirim gibi kıstasların behrlenmesi
sağlanmaktadır.
Satış; Sistemin yeniden tasarımlanması ile satışların verimliği artmakta ve iş
modelinde satışlardan kaynaklanan avantajlar yaratılmaktadır;
• Kanalize Satışlar; Satış otomasyonu ile firmalar kağıt-bazlı işlemleri bitirmekte
ve iş akışını tüm satışlarda belirli bir yönteme bağlamaktadır.
• İyi Tedarikçi Ulaşımı ve Haberleşme; Küresel tedarikçi havuzuna online ulaşım,
firmaların ihtiyaçlarını karşılamak için en iyi tedarikçiye en iyi yerleşimde verimli
bir biçimde ulaşmasını sağlamaktadır.
• Yüksek Son Kullanıcı ve Tedarikçi Memnuniyeti; Otomasyonu sağlanmış bir
talep takip sistemi ve satış yönetimi yüksek memnuniyetin yanında tasarruf da
sağlamaktadır.
Karar; Tedarik sisteminin hızlı ve etkili kararlar üretmesi iş modeline şu avantajları
sağlamaktadır:
• Kısa Sipariş-Teslim Döngüsü Süreleri Ve Daha Az Hata; Otomasyonu sağlanmış
fatura yönetimi, sipariş ve satış yönetimi hız ve doğruluk sağlamakta, problemleri
azaltmaktadır.
• Erken Ödeme İndirimleri; Faturanm hızlı ve doğru çıkarılması işlerin erken
bitmesini sağlamakta, erken ödemeler sayesinde daha fazla kazanç oluşmaktadır.
• Alıcı-Tedarikçi İlişkilerinin Sağlamlaştmlması; Faturalama hatalarının az olması
ve hızlı, doğru ödemelerin yapılması daha verimli nakit akışını sağlamakta ve alıcı
ile tedarikçi arasındaki ilişkiyi sağlamlaştırmaktadır.
3.1.1.3. Ariba Harcama Yönetimi Uygulaması
Ariba harcama yönetimi sistemine dahil olan bir şirketin tedarik sisteminden
kaynaklanan avantajlar aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.
Firma Profili
• Yıllık toplam cirosu 10 milyar $ olan çeşitli alanlarda üretim yapan bir firma.
• Firma, pazarın %30'unu elinde bulundurmaktadır.
• Kar marjı artışı durmuş durumdadır. Bu nedenle önündeki 3 yıl içinde pazar
payının %3'ünü kaybetme tehlikesi ile karşı karşıyadır.
• Firma 3000 tedarikçiden 2000'den fazla ürün ve hizmet almaktadır. Kar ve
zarardan sorumlu olduğu 4 ayrı bölümden oluşmaktadır. 20 kategori müdürü
harcamaların %20'sinden sorumludur.
• Sadece 30 tedarikçi ile Elektronik Veri Değişimi bağlantısı kurulmuştur. Geri
kalanlarla fax ve e-mail ile haberleşilmektedir.
• Firmanın farklı katmanlarda 3 ayrı Kurumsal Kaynak Planlaması sistemi, 2
platform bakım sistemi bulunmaktadır.
Firmanın Üretim ve Hizmet Kategorileri
Firmanın ürettiği ürünler ve verdiği hizmetler arasında, bakır borular, paketleme
materyalleri, metalik kelepçeler, yarı iletkenler, törpüler, sipariş tabanlı metalik
materyaller, yer altı ulaşım, gezi, ofis sarf malzemeleri ve danışmanlık hizmetleri
bulunmaktadır.
Organizasyonel Hedefler
• Toplam harcamaların %5 azaltılması,
• Tedarik tabanının rasyonelleştirilmesi ve %30 azaltılması,
• Kontratların %50 azaltılması,
• Faturalama ve ödemelerin %90 doğrulukla yapılması.
Cari Üretim ve Satış Ölçüm Süreleri
• Harcama Analizi
• İhtiyaç Analizi ve Alım
•Üretim
• Anlaşma Hazırlama
•Satış Kabulü
• Ödeme
• Anlaşma Tamamlama
• Ödeme Doğruluğu
2-4 Hafta
2-4 Hafta
8-10 Hafta
4-8 Hafta
1-2 Hafta
2-4 Hafta
%30
%60
Uygulama Sonuçları
Analiz
• Harcamaların %20 azaltılabileceği tanımlandı.
• Tedarikçilerde elemeye gidilerek tedarikçilerin %28 azaltılabileceği belirlendi.
• Harcama analiz döngüsü süresinin 4 haftadan 3 güne indirilebileceği belirlendi.
Kaynak Sağlama
• Toptancı satış çevrim süresi 2 haftadan 2 güne düşürüldü.
• Teklif işlemine 10 yeni tedarikçi eklendi.
• Toplam harcamalarda %25 indirim sağlandı.
• Kaynak sağlama döngüsü süresi 8 haftadan 2 haftaya düşürüldü.
Satış
• Arabulucu ile kaynak sağlama şartları otomatik olarak anlaşma yaratma işlemine
dönüştürüldü.
• Hacim-tabanlı fiyatlandırma yapısının arabulucu üe yapılan alışverişlerde indirim
etkisi yarattığı görüldü.
• Merkezi anlaşma sistemi firma çapında tüm anlaşmalara ulaşılmasını ve son
kullanıcı memnuniyeti sağladı.
Anlaşma
• Yıllık paketleme harcamalarında %10 azalma sağlandı.
• Paketleme tedarikçilerinin ayısı 35'den 8'e indirildi.
• Tamamlanan anlaşma sayısı %39'dan %70'e çıkarıldı.
• Bölümler arası harcama anlaşmalarıyla büyük tasarruf sağlandı.
Karar
• Ariba'nm sağladığı fonksiyonlarla tedarikçiler alım siparişlerini girerken faturalarını
oluşturma imkanı buldular.
• Sistem sayesinde alıcı ve satıcı oluşan hatayı çözümleme imkanı buldu.
• Yüksek fatura doğruluğu ve hızı oranı, verimh işlemler ile para ve zaman tasarrufu
sağladı.
Şekil 3.1. Ariba Harcama Yönetimi Sonuçları
ÇEVRİM SÜRESİNDEKİ AEAI.MA
ESKİ İŞLEMLEHDE 24 HAFTA
vsvA
İŞLEMEKLE
ARİBA
îaîLLANARAK
•
H.\nb3A
TÂMAML Alt^N ANLAŞÎttALAR
ASteA
[ KOLLANARAK
ESKİ
İŞLEMLERLE
ARteA
KULLANARAK
3.1.2. Alibaba Elektronik Pazaryeri
Alibabaxom hem iç pazarda hem de uluslararası pazarda faaliyet gösteren dünyanın
en büyük elektronik pazaryeri olup Çin'in önde gelen e-ticaret şirketlerinden
birisidir. Aynı zamanda Alipay adı verilen çok bilinen bir online ödeme sistemini
yönetmektedir.
Ahbaba web sitesi, 200 ülke ve bölgede 14 milyondan fazla kayıtlı kullanıcısı
bulunan, 2004 yılında üzerinde 4 milyar dolar civarında alım-satım bağlantısı
gerçekleşen bir sitedir.
Alibaba Pazaryeri
Alibaba'nm üç online pazaryeri kendi alanlarında pazarın lideri olup şirketlere ve
bireylere 28 farklı endüstri kategorisinde alım-satım hizmeti vermektedir.
Alibaba Uluslararası (www.alibaba.com) ingilizce hazırlanmış bir site olup öncelikle
küçük ve orta ölçekli şirketlere uluslararası alanda hizmet veren, 200'den fazla ülke
ve bölgede bir milyon kayıtlı kullanıcısı bulunan bir sitedir. Her gün 300 binden
fazla kişi siteyi ziyaret etmektedir. Bunların çoğu global alıcılar ve ithalatçılar olup
Çin ve diğer ana üretici ülkelerden satıcıları bulmak ve ticaret yapmak amacındadır.
Alibaba Çin (www.china.alibaba.com) Çin'in en büyük yerU online pazaryeri olup
iş adamları arasında ticaret amacıyla kurulmuştur. Altı milyondan fazla kayıtlı
kullanıcısı ile Alibaba Çin, üyelerinin düzenli olarak biraraya geldikleri, sohbet
ettikleri, ürün aradıkları ve online işlem yaptıkları güvenilir bir topluluktur.
Müşterileri online ortamda teklif ve ürün göndermek gibi hizmetlerden yararlanmak
için yıllık üyelik ücreti ödemektedirler. Üyelik ücreti içinde aynı zamanda üyenin
kredi kurumları nezdinde güvenilirliğini ve kimliğini onaylama işlemi de
bulunmaktadır.
TaoBao (www.taobao.com) altı milyondan fazla kayıtlı kuUamcısıyla Çin'in en
bilinen tüketiciden tüketiciye ticaret sitesidir. Mayıs 2003 yılında kurulduğundan
beri Taobao Çin'in tüketiciden tüketiciye ticaret pazarının lideri olmaya başlamıştır.
Benzerleriyle karşılaştırıldığında en fazla sayıda ürünün listelendiği ve Çin'de
yaşayan 100 milyon internet kullanıcısının en yaygın kullandığı web sitesidir.
AliPay Online Ödeme Çözümleri
Çin'de elektronik ticaret zincirini tamamlamak için Alibaba Alipay
fwww.alipay.com) ödeme sistemini işletmektedir. Bu sistem bireylere ve şirketlere
bir elektronik posta ile güvenilir, kolay ve hızlı bir şekilde online ödemeler gönderme
ve alma imkanı tanımaktadır. Alipay mevcut fînans sisteminin altyapısını, banka
hesaplarını, kredi kartlarını kullanırken, güvenilir bir ödeme çözümü sunmak
amacıyla sahtekarlık girişimlerini önleyecek önlemler geliştirmektedir.
Bu sistemi işletebilmek için Alibaba, Çin'in önde gelen bankaları arasıda yer alan
China Merchants Bank, China Construction Bank, Agricultural Bank of China,
ve The Industrial and Commercial Bank of China gibi bankalarla işbirhği
yapmaktadır.
Alibaba'nm Ünü ve Aldığı Ödüller
alibaba.com Forbes Magazine'in beş yıl "Best of the Web" sıralamasında birinci
olmuş tek sitedir. Site aynı zamanda A.B.D dergisi Entepreneur tarafından
"girişimciler için en iyi site" (Top Website for Entrepreneurs) seçilmiştir. Aynı
zamanda Asya'da Dow Jones tarafından haftada bir yayınlanan finansal dergi olan
Far Eastern Economic Review okuyucuları tarafindan en bilinen B2B sitesi olmuştur.
Web siteleri üzerindeki trafiğin sıralamasmı tarafsız bir şekilde yapan ve Amazon.com
sitesinin yan kuruluşu olan Alexa (www.alexa.com) ithalat, ihracat, uluslararası
iş ve ticaret kategorisinde Alibaba'yı dünyanın en çok ziyaret edilen sitesi ilan
etmiştir. Taobao.com da Çin'in en çok ziyaret edilen müzayede sitesi ve de dünyada
en çok bilinen 25 sitesi içinde yer alarak diğer Çin elektronik ticaret sitelerinden
çok ileride bir yer edinmiştir.
Ahbaba 1999 yılında Doğu Çin'de Hangzhou'da kurulmuştur. 2000 civarında
çalışanı, Çin'de 13 bölge ofisi ve de Hong Kong, Silikon Vadisi, Avrupa ve Pekin'de
ofisleri bulunmaktadır.
Grafik 3.3. Alibaba Elektronik Pazaryeri Sitesi
Oesva dam Gorsjmsrı i*Lfe.(fltn«.3iffe
A,'a;l3f baldıra
• a«
üSeilmgtesds ^**iLŞ!2!StJ
5iufp(^*\* SOfiOO urAs ^ j ^ . ' o ' u'Gpi-, Austu.luı
Welcome Hew user
AflUİJ'itUff
âBiiaK.llJLâ.'îitiiLn.
• Buying Tools
HottiH Sil|)İIİİ(
İ!l(İlts!H/JÎ SlipplIP':
huyer eonfHience
3.2. Türkiye'de Faaliyet Gösteren Elektronik Pazaryerleri
Elektronik Pazaryeri sitelerinin dünyadaki hızlı gelişimi Türkiye'ye de yansımış
ve çok sayıda pazaryeri faaliyete geçmiştir. Özellikle uluslararası pazarlara yönelik
olarak oluşturulan pazaryerleri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ)
yerel, bölgesel ve uluslararası pazarlara açılmalarını sağlamaya yönelik hizmetle
vermektedirler. ÇeşitH sektörleri hedef alan pazaryerleri yanında genel olarak tüm
sektörlerin bir araya geldiği elektronik pazaryerlerinin de kurulmaya başlandığı
görülmektedir.
Benzer şekilde KOBİ'lerin bu alandaki eksikliklerini gidermek üzerek devlet destekli
olarak kurulan KOBİNET elektronik pazaryeri de bu amaçla hizmet vermektedir.
Her kullanıcıya ücretsiz olarak kullanıcı adı ve şifre dağıtan bu sistem yine dileyen
şirketlerin on-line kataloglar oluşturmalarına yardımcı olmaktadır. Her kullanıcıya
elektronik posta adresi ve hosting hizmeti veren KOBİNET (www.kobinet.org.tr)
ayrıca sitesinde üyelerine fmans, pazarlama ve mevzuatla ilgili konularda bilgi
sağlamaktadır.
Site içinde çeşitli sektörlerden çok sayıda firma yer almakta ve bu firmaların on­
line katalogları bulunmaktadır. Yurt içinden ve dışından yapılan ziyaretlerde bu
kataloglar incelenmekte ve doğrudan firmalarla temas edilmektedir. Yapılan
işlemlerden herhangi bir ücret talep edilmemektedir.
Benzer şekilde özel sektörün çeşitli kesimlerinden de benzer girişimler olmuştur.
Örneğin Koç grubunun oluşturduğu Kobiline (www.kobiline.com) sitesi de aynı
amaçlara yönelik olarak hizmet vermektedir. Ücretsiz sayfa barındırma, elektronik
posta adresi gibi hizmetlerin yanısıra üyelik halinde ücreti karşılığında yazılım
kiralama gibi hizmetler verilmektedir.
Grafik 3.4 Türkticaret. Net Pazaryeri Giriş Sayfası
• D«y»
Oü^en Gaaseiî
Sıkfttoraiafibr
Arbiter Vardm
Adı geçen sitelere ek olarak ihracatçılara yönelik hizmet veren www.expoturk.com.
www.eximturk.com, her türden işletmeyi kabul eden www.KOBl.net gibi
pazaryerlerl de mevcuttur.Bütün bu sitelerin ortak yanları elektronik pazaryeri
oluşturmak suretiyle çeşith işletmelerin işlemlerinin gerçekleştirildiği bir pazar
oluşturarak gelir elde etmektir. Gelirler ya üyelik ve komisyon bazında sağlanmakta
ya da işlemlerden hiç bir ücret alınmayıp reklam gelirleriyle yetinilmektedir. Bu
amaçla verilen başhca hizmetler aşağıdaki gibidir:
• Web üzerinden elektronik posta okuma,
• Talep girişi,
• Önceden girilen taleplere ulaşma,
• Çeşitli konularda bilgi,
• On-line katalog oluşturma ve barmdırma,
• Pazar, ürün, tedarikçi, aracı, ortak araştırma,
• Elektronik posta adres listesi sağlama,
• Reklam,
• Güvenlik,
• Linkler yoluyla diğer sitelere bağlantı,
• Site ve web üzerinde kolay arama.
Ülkemizde faaliyet gösteren elektronik pazaryerlerinin hemen hepsi yerel özellikler
taşımaktadırlar. Uluslararası alanda faaliyet gösterebilmeleri için elektronik pazaryeri
sitelerinin İngilizce ya da başka dillerden hazırlanmaları gerekmektedir. Genel
olarak iç pazardaki işletmelere yönelik olarak hizmet veren Türk elektronik
pazaryerlerinin bu eksiklikleri önemli pazar kayıplarına yol açmaktadır.
3.3. Kapalı ve Lokal Ağ Sistemleri Üzerinden Tedarik Uygulamaları
Elektronik tedarik sistemleri internet üzerinden web tabanlı sistemler olarak
tasarlandığı gibi kapalı sistemler olarak da düzenlenebilir. Bir iş modeli içinde yer
alan bütün unsurları bir araya getiren ve standart süreçlerle tanımlanmış tedarik
uygulamaları da maliyetlerin düşürülmesi ve kârlılığın arttırılması ile sonuçlanan
uygulamalar oluşturabilir. Ağ tabanlı olmakla birlikte herkese açık olmayan
uygulamalarla ilgili en başarılı örneklerden birisi de ülkemizde faaliyet gösteren
perakende zincir mağazalar şirketi olan Migros B2B uygulamasıdır.
3.3.1. Migros B2B Uygulaması
Migros'un ve tedarikçilerin birlikte yapmış oldukları operasyonların yönetildiği
ve bu operasyonlara ait tüm bilgi akışının yönlendirildiği, elektronik iş platformudur.
Migros Business to Business (B2B) uygulamasını 2000 yılı Kasım ayında sektörün
hizmetine sunmuştur. Migros halen toplam satm alımlarının % 90'dan fazlasını
bu sistem üzerinden gerçekleştirmektedir.
Oluşturulan modelin en önemli unsurları; Tedarikçiler Tarafindan Stok Yönetimi
(Vendor Managed Inventory-VMI), Ortak Tahmin, Planlama ve Sipariş Yenileme
(Collobarative Forecasting and Planning for Replenishment-CFPR), B2B üzerinden
Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM on B2B) gibi her biri önemli harcama alanı
olan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerin ağ ortamından sürdürülmesi ile Migros'la
tedarikçileri arasında kurulan sistemle binlerce kalem ürün hızlı, düşük maliyetH
ve hatasız bir şekilde teslim edilmektedir. Çok sayıda büyük şirketin yanısıra KOBÎ
türü şirketlerle de çalışan Migros bu yolla tedarik maliyetlerini önemli ölçüde
düşürmeyi, kârlılığını da arttırmayı başarmıştır. Ayrıca geleceğe yönelik satış, stok
ve envanter tahminlerini de ağ üzerinden tedarikçileri ile birlikte yapan ve paylaşan
Migros, kaynak kullanımında da önemli avantajlar yaratmaktadır. Migros B2B
projesi kahcı sağlıklı tedarikçi-müşteri ilişkisi yaratmada müşteri ilişkileri yönetimi
sisteminden de yararlanmaktadır. Bu yolla tedarikçileri ile uzun süreli ilişkiler
kuran Migros, tedarik sisteminin sürekliliğini ve ürün kalitesinin devamlıhğım da
sağlamaktadır.
Teknoloji olarak öncelikle verilerin güvenilirliği, ilgili kişiler tarafından istenilen
zamanda, istenilen yerden, istenilen arayüz ile erişebilme imkanı ön planda
tutulmuştur. Bu doğrultuda MicroStrategy Akıllı E-iş ve KOÇNET'in sağlamış
olduğu network platformu çözümün teknolojik mimarisini oluşturmaktadır. İş
gereksinimleri ve sistem tasarımı Migros ve Obase ekibinin beraber götürdüğü
çahşmalar sonucu behrlenmiştir. Bu çalışmalar halihazırda devam etmektedir.
Yazılımın geliştirilmesi Obase firması tarafından gerçekleştirilmiştir. KOÇNET
firması uygulamaların yeraldığı platformun sağlanması, Obase firması ile beraber
destek verilmesi sorumluluğunu almıştır. Veri güvenliği ön planda tutulmuş veri
sunumunda XML ve SSL teknolojisi kullanılmıştır. Güvenlik SSL 128 bit ile
sağlanmaktadır. Sistem, Web erişimine sahip herhangi bir arayüz ile kullanılabildiği
gibi, aynı şekilde sistem tarafından gerekli bilgiler, gerekli kullanıcılara (e-mail,
cep telefonu, vb) periyodik olarak veya gerektiği durumlarda otomatik olarak
gidebilmektedir. Özellikle sistem tarafindan sağlanan akıllı uyarılar ile iş yöneticileri
vakitlerini devamlı aynı konuları kontrol etmekle harcamamaktadırlar. Sağlanan
teknoloji platformu sayesindefirmalarweb üzerinden Karar Destek Sistemi analizleri
yapabilmektedir. Sistemin sahip olduğu akıllı uyarılar sayesinde işler daha iyi
yönetilebilmektedir.
Sistemi kullanmak için kullanıcıların sadece bir internet browser'a sahip olması
yeterli olmaktadır. Akıllı uyarılar kullanıcıların e-mail veya cep telefonlarına
yönlendirilmektedir.
3.3.2. Elektronik İhale Sistemi
BeUrU ihtiyaçlarını sürekli olarak karşılamak zorunda olan iş modellerinin optimum
çözümler yaratabilmeleri güçtür. Sürekli değişen piyasa koşulları, yeni tedarikçilerin
devreye girmesi, döviz kurlarmda ve diğer ekonomik parametrelerde meydana
gelen değişmeler satm almayı zorlaştırmaktadır. Diğer yandan sürekli olarak
maliyetleri belli bir seviyede tutmak amacıyla yeni tedarikçiler araştırmak özellikle
KOBİ'ler için ciddi zaman kayıplarına yol açmaktadır.
Bu sorunların çözümü için geliştirilen internet tabanlı ihale yazılımlarının
kullanılması şirketlere önemli tasarruflar sağlamaktadır. Bu sistemlerin
kullanılmasıyla maliyetlerini önemli ölçüde düşüren şirketler aynı zamanda satm
alma faaliyetlerine ayırdıkları zamandan da tasarruf etmektedirler.
Elektronik ihale hizmeti şirketlerin satmalma faaliyetlerinde pazarlık aşamasının
internet üzerinden açık eksiltme yöntemi ile gerçekleştirilmesine dayanan bir
sistemdir. Global rekabetin her geçen gün arttığı piyasalarda şirketlerin kar marjlarını
koruyarak faaliyetlerini sürdürmeleri giderek zorlaşmaktadır. Fiyatları piyasa
koşulları belirlemekte, satışları arttırma çabaları aynı zamanda reklam, personel,
promosyon gibi ek maliyetleri de beraberinde getirmektedir. Satış tarafinda yaşanan
bu rekabetten satmalma faaliyetlerinde yararlanan firmalar maliyetlerini düşürme
ve karlılıklarını artırma fırsatları yakalamaktadır. Elektronik ihale sistemi şirketlerin
satmalma operasyonlarını daha verimli ve etkin şekilde yürütmelerini sağlayarak
yüksek maliyet avantajı sağlamaktadır.
Elektronik İhalenin Faydaları; Elektronik ihale sistemini kullanan şirketlerin
sağladıkları faydalar aşağıdaki gibidir:
Toplam satm alma maliyetlerinin azaltılması; Bir hafta içerisinde tamamlanması
gereken bir alım için 4 tedarikçi firmadan teklif alınacağını varsayalım. Bu
firmalardan ön teklifler alındıktan sonra satmalma sorumlusu tedarikçi firmalara
geri dönerek fiyat revizyonu isteyecektir. Telefon, faks ya da birebir görüşme
yoluyla pazarlık yapıldığında tedarikçilerden revize teklifler toplamak uzun zaman
alacak ve satmalma sorumlusu zaman kısıtım da dikkate alarak bir veya iki tur
görüşme sonunda en uygun teklifi veren firmayı seçecektir. Bu pazarlık süreci
elektronik ortama taşındığında yaklaşık bir saatlik bir sürede tedarikçilerden çok
sayıda teklif toplamak mümkündür. Fiyat ve maliyeti etkileyen diğer faktörler
gerçek zamanlı ve şeffaf bir rekabet ortamında mukayese edildiği için firmaların
en kısa sürede verebilecekleri optimum teklif düzeyine inmeleri sağlanır.
Satmalma sürecini hızlandırıcı yapı; Alım sürecinde pazarlık aşaması telefon ve
faks üzerinden yada tedarikçiler ile yüzyüze görüşerek yapıldığında oldukça uzun
ve zahmetli bir süreç haline gelmektedir. Internet tabanh teknolojiler bu süreci
kısaltarak alıcı şirketlere ihale yöntemini her türlü ahmlarmda ve sıklıkla kullanma
imkanı vermektedir. Satınalma sorumluları pazarlık sürecinin kısalmasından artan
zamanlarını, yeni tedarikçiler bulma, şirket ihtiyaçlarını tam olarak belirleme gibi
uzun vadede getirişi yüksek olacak daha stratejik konulara harcama fırsatı
bulacaklardır. Üretim şirketlerinde satınalma sürecini hızlandırmak, pazara mal
sürme süresini kısaltmakta ve stok seviyelerinin düşürülmesinde etkili olmaktadır.
Açık, şeffaf ve raporlanabilir sistem; E-ihale Sistemi üzerinde bir satınalma
kararında yer alan ve alım kararını yönlendiren tüm bilgiler saklanmaktadır. Örnek
olarak, teknik ve idari şartnameler, fiyat ve fiyat dışı değerlendirme kriterleri alıcı
tarafından geçmişe dönük olarak taranabilmektedir. Aynı şekilde belli bir alım
kategorisinde teklif aldığınız tedarikçiler, bu tedarikçilerin ihalelerde verdiği ve
revize ettiği teklifler, yazdıkları notlar gibi bilgiler de sistem üzerinde saklanmaktadır.
Tedarikçi değerlendirme, fiyat gelişimi gibi incelemeler bu bilgilere dayanılarak
hazırlanan raporlar üzerinden yapılabilmektedir. Tüm karar kriterleri istenildiği
anda raporlanabildiğinden satınalma süreci baştan sona şeffaf olarak
sürdürülebilmekte, şaibeler ve gereksiz yorumlar ortadan kalkmaktadır.
Sonuç
İş dünyasında yaşanan baş döndürücü gelişmeler göstermektedir ki bundan
böyle rekabet şirketler arasında değil ağ sistemleri arasında yaşanacaktır. En iyi
çalışan ağ sistemleri diğerlerine göre daha fazla kâr elde edecek ve daha fazla
büyüyecektir. Bu nedenle ağ teknolojilerinin iş modehne uyarlanması konusunda
gereken adımların atılması son derece önemlidir.
KOBİ'lerin teknolojik gelişmeleri kullanma konusunda yaşadıkları sıkıntılar
öteden beri önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Bir yandan bu iş için gerekli
finansal kaynaklar diğer yandan da nitelikli işgücü ihtiyacı KOBİ'leri zorlamaktadır.
Ancak bugün gelinen noktada bu zorluklar büyük ölçüde kendiliğinden aşılmış
görülmektedir. Zira teknoloji yaygınlaştıkça maliyetler düşmektedir. Diğer yandan
teknoloji kullanımı giderek kolaylaşmaktadır. Geliştirilen çözümler "kullanıcı
dostu" tanımlamasıyla pazara sunulmaktadır. Bu konuda eskisi gibi çok fazla
eğitime de ihtiyaç duyulmamaktadır. Az bir yatırımla şirketin iş süreçlerini
değiştirmesi etkinlik ve karlılığını arttırması mümkün görünmektedir.
Bir yandan büyük iş modellerinin yarattığı rekabet baskısı diğer yandan
giderek artan müşteri beklentileri geleneksel iş modellerinin kalıplarını
zorlamaktadır. Artık rahat pazarlarda içine kapanık iş modelleri ile çalışma devri
çoktan kapanmıştır. Hızla gelişen ve değişen bir pazar ortamında hemen her gün
ortaya çıkan yeni tehditlerle baş etmek zorunda olan şirketler bu yolda her türlü
imkanı kullanmak zorundadırlar. Üretimde kaliteye, pazarlamada müşteri
beklentilerine önem verirken tedarikte de süreklilik ve maliyet avantajı yaratmak
ön plana çıkmaktadır. İletişim teknolojilerinin yarattığı imkanlarla dünyanın her
bölgesinden satıcılara ulaşabilen şirketler daha uygun, daha düşük maliyetli ve
daha kaliteli tedarik yapmak zorundadırlar. Bu amaçla piyasa araştırması yapmak,
tedarikçi bulmak, rutin tedarik işlemlerini yürütmek gibi çok sayıda etkinliği de
yürütmek gerekmektedir. Bütün bunları yaparken pazardaki tehdit ve fırsatların
da büyük bir ciddiyetle izlenmesi gerekmektedir.
Artık masa başından kalkmadan dünyanın her yerine ulaşabilen, ürün,
hizmet, tedarikçi bulabilen şirketlerle mücadele ederken geleneksel yöntemleri
sürdürmek mümkün değildir. Ülkemizin KOBİ'leri de yaşanan bu hızh gelişmelerden
korkmadan, en kısa zamanda yeni anlayışlar doğrultusunda iş modellerini revize
etmek ve rekabetsel avantaj sağlayacak şekilde tedarik, üretim ve pazarlama
sistemleri kurmak zorundadırlar. Yabancı rakipleri elektronik pazaryerlerinden
yararlanırken, elektronik ihale sistemleri ve extranetler ve intranetlerle entegre iş
modelleri kurarken ülkemiz KOBİ'lerinin kullandıkları geleneksel iş modelleriyle
rekabet etmeleri mümkün değildir.
Elektronik tedarik sistemleri diğer elektronik süreçlerle bir bütün olarak
düşünülmeli ve bütün şirket organizasyonları bu yapıya uygun bir şekilde yeniden
düzenlenmelidir. Bu konuda KOSGEB, İhracatı Geliştirme Merkezi (İGEME) gibi
kurumların verdikleri hizmetlerden yararlanma yoluna gidilmelidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ALT, R.,FLEISCH, E.,ÖSTERLE,H., (2000), "Electronic Commerce and Supply
Chain Management at ETA Fabriques D'ebauches SA", Journal of Electronic
Commerce, VOL. 1, NO. 2 www.csulb.edu/web/journals/jecr/p_i.htm 1.9.2005
Anderson, David L. Frank F. Britt, And Donavon J. Favre, (1997) "The Seven
Principles of Supply Chain Management"
www.manufacturing.net/scm/article/CA185647.html?text=seven+ principles3.9.2005
Anderson, David., (2000) "The Internet-Enabled Supply Chain: From the First
Click to the Last Mile" http://supplychain.ittoolbox.com/browse.asp?c=SCM
PeerPublishing&r=http%3A%2F%2Fwww%2Eascet%2Ecom%2Fdocuments%
2Easp%3Fd%5FID%3D199 31.8.2005
Bakoglu R. Yılmaz , E.(2001), "Tedarik Zinciri Tasarımının Rekabet Avantajı
Yaratması Açısından Değerlendirilmesi: "Fast Food" Sektörü Örneği", 6. Ulusal
Pazarlama Kongresi, 28 Haziran-1 Temmuz, 2001,
Erzurumcontent.techweb.com/wire/storv/TWB20001206S0014, 12.07.2001
Donovan, M., (2003), "E-Supply Chain Management: Prerequisities to Success",
Performance Improvement, www.rmdonovan.com/pdf/e_SCM_PARTI.pdf
4.9.2005
http://www.ibm.com/e-business, 15.05.2001
"E-pazaryeri...İş anlayışı değişiyor...".Infomag. Nisan 2001, Sayı:6
http://www.oracle.com, 02.05.2001
http://www.pwcglobaLcom, 28.04.2001
İbrahim Kırçova, Pınar Öztürk, İnternette Ticaret ve Hukuksal Sorunlar, İstanbul,
İTO Yayınları, 2000.
Johnson, M.Eric Johnson, Pyke David F.Pyke (1999), "Supply Chain Management"
http://mba.tuck.dartmouth.edu/pages/faculty/dave.pyke/case_studies/supply ch
ain or ms.pdf. 2.9.2005
Kırçova, İbrahim, İnternette Pazarlama (2002) Beta Yayın Dağıtım, İstanbul
Kırçova, İbrahim, (2001)Işletmelerarası Elektronik Ticaret, İstanbul Ticaret Odası
Yayınları, Yayın No: 2001-32
Kotler, Philip. ( 2000) Marketing Management, Prentice Hall, New York.
Martel Alain, M'Barek Wissem, D'Amors Sophie, (2005) " International Factors
in the Design of Multinational Supply ChainsrThe Case of Canadian Pulp and
Paper Companies" www.forac.ulaval.ca/Centor/Documents/Documents%20de%
20travail%202005/DT-2005-AM-3.pdf 3.9.2005
PriceWaterhouseCoopers E-Markets web site, "How Do E-markets Save Money?",
www.pwcRlobal.com/Extweb/mcs.ncf../78607046AF96ADBF85 256A23006C96F,
11.05.2001
PriceWaterhouseCoopers E-Markets web site, "How Have E-markets Developed?",
www.pwcglobal.com/Extweb/mcs.ncf.../78607046AF96ADBF8 5256A230066948.
10.05.2001
PriceWaterhouseCoopers E-Markets web site, "How Have E-markets Developed?",
www.pwcglobal.com/Extweb/mcs.ncf.../78607046AF96ADBF 85256A230066948.
13.05.2001
www.alibaba.com
www.ariba.com
www.chemorbis.com
www.kobiline.org
www.steelorbis.com
Yalçın Asuman; (2002) "Yeni Yaklaşım E-Tedarik" Türkmen Kitabevi, İstanbul.
İTO YAYINLARI (2005)
2005-1
Doğu Anadolu Turizm Odaklı Bölgesel Kalkınma Projesi ve Kış
Olimpiyatları Araştırması
2005-2
2005-3
Fiyat İndeksleri
Büyük Mağazalar İle Üretici ve Toptancı İlişkileri (2.Baskı)
2005-4
2005-5
2005-6
Yurtdışı Fuarlar Rehberi' 2005
KOBİ' lerin Rekabet Gücünün Geliştirilmesinde E-Tedarik
Sistemleri
Avrupa Birliği Yatırım Teşvikleri Sistemi ve Türkiye'deki Durum
2005-7
Dünya Ticaret Örgütü Kararları ve 2005' te İşletmelere Yansımaları
2005-8
İşyerleri İçin Müzik Eserlerinde Telif Hakkı Uygulamaları
2005-9
Türkiye'nin Dahil Olduğu AB Programları ve Fonları
2005-10
Dünyada ve Türkiye'de Özel Dershaneler
2005-10/01
2005-12
Ekonomik Göstergeler
Süt Sanayi Gıda Güvenliği ve Mevzuat Hakkında Bilgilendirme
Semineri
Bir Finanslama Yöntemi Olarak Menkul Kıymetleştirme: İpoteğe
Dayalı Menkul Kıymetleştirme ve Türkiye Uygulaması
2005-13
2005-14
2005-15
2005-16
2005-18
2005-19
AB ile Müzakere Sürecine Doğru
Avrupa Birliği Eğitim Programları'na Katılım
Akdeniz Ülkelerinde Zeytin Üretimindeki Gelişmeler Ve Türkiye'nin
İzlemesi Gereken Stratejiler
Avrupa Birliği ve Türkiye'de Vergi Yapısı, Denetimi ve İdari
İşlemlerde Mükellef Hakları
Sicil Uygulamaları Rehberi
Rakamlarla Türkiye Ekonomisi' 2005
2005-20
2005-21
Turkey in Figures' 2005
Sektörler İtibariyle Ekonomik Durum Analizi Anket Sonuçları'2005
2005-17
2005-22
Limited Şirketler Rehberi
2005-23
2005-24
KOBÎ'lerde Rekabet ve Verimlilik
KOBt'lere Yönelik Destekler
2005-25
AB ile Müzakere Sürecinde Türk Tarım ve Gıda Sanayinin
Rekabetlüiği
2005-26
Food Exporters of İstanbul
2005-27
2005-28
2005-29
Hidrojen Enerji Sistemleri ve Türkiye Açısından Önemi
İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri
Social and Economic Indicators of İstanbul
2005-30
2005-31
2005-32
2004 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
Tekstilde Yeni Ufuklar-Teknik Tekstil Semineri
Başarıh İhracatçılar' 2004
2005-33
2005-34
2005-35
2005-38
2005-39
İnşaat Sektörünün Sorunları ve Yeni Bir Açılım: Mortgage Sistemi
Türkiye'nin Komşu ve Çevre Ülkeleriyle Sınır Aşan Ticaretinin
Geliştirilmesine Yönelik Bir Strateji Denemesi
Balcılık Sektörü Sorunları ve Çözüm Önerileri
İşletmelerde Kredi Risk Yönetimi
Ekonomik Rapor
2005-40
Başarıh Vergi Mükellefleri'2004
2005-41
Tüketici Hukuku Mevzuata İhşkin Yorum-Eleştiri-Öneri
(Güncelleştirilmiş 2.bs.)eti