Gelir ve Fiyat Duzeinin Belirlenmesi Toplam Talep Toplam Arz Modeli

Ekonomi II
16.Bölüm:Gelir ve Fiyat
Düzeyinin Belirlenmesi:
Toplam Talep-Toplam Arz Modeli
Doç.Dr.Tufan BAL
Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK’in Temel Ekonomi kitabından
faydalanılmıştır.
2
15.1.Ekonomik Büyüme Sorunu
• Gelir için üretim, üretim için de kaynakların
kullanımı gerekmektedir.
• Bir ülkede üretim ne kadar fazla ise istihdam ve
milli gelir de o derece fazladır.
• Bir ülkede üretimi, dolayısıyla milli gelir ve
kaynakların istihdamını neler belirler?
• Bu soruyu cevaplandırmak için ekonomistler
makroekonomik modeller geliştirmişlerdir.
• En önemli modeller;
1.Toplam Talep-Toplam Arz Modeli
2.Toplam Gelir-Toplam Harcamalar Modeli
3.Mal ve Para Piyasalarında Birlikte Denge Modeli
3
16.1.Toplam Talep
• Tam rekabetin piyasasında talep ve arz, malın
denge fiyatını ve denge miktarını belirler.
• Fiyat ile talep edilen miktar arasında negatif, arz
edilen miktar arasında ise pozitif bir ilişki vardır.
• Tek bir piyasa yerine bütün piyasaları ele
aldığımızda toplam talep ve toplam arz eğrileri söz
konusu olur.
• Toplam talepte, tek bir malın fiyatı ile talep edilen
miktar arasındaki ilişki yerine, bütün nihai mal ve
hizmet piyasalarındaki fiyatların ortalamasını
belirten genel fiyat düzeyi ile bütün nihai mal ve
hizmetlerin talep edilen miktarının parasal değerini
belirten reel GSYİH arasındaki ilişki ele alınır.
4
16.1.Toplam Talep
• Ekonomide talep edilen değişik mal ve
hizmetlerin miktarları doğrudan
toplanamayacağı için, bu mal ve hizmetlerin
miktarlarının parasal değerleri hesaplanarak
toplama yapılır.
• Bunun için “total demand” (toplam talep) değil,
“aggregate demand=AD” (toplulaştırılmış
talep) kullanılır fakat toplam talep kelimesi
kullanılmaktadır. Arz için tersi…
• Bir piyasadaki toplam talep eğrisi de aşağı doğru
(negatif) eğilimlidir.
5
16.1.1.Toplam Talep Nelerden Oluşur?
• Bir ekonomide faaliyet gösteren dört grup
aktör vardır. Ev halkı, firmalar, devlet ve dış
dünya. Nihai mal ve hizmetlere olan talep;
▫ Ev halkının tüketim (consumption=C),
▫ Firmaların yatırım (investment=I),
▫ Devletin devlet harcamaları (government
expenditures=G) ve
▫ Dış dünyanın net ihracat (net exports=NX=XM) için olan taleplerinden oluşur.
6
16.1.2.Toplam Talep Eğrisi
• Toplam talep (aggregate demand=AD),
fiyatlar genel düzeyi (veya kısaca fiyat düzeyi)
ile talep edilen reel GSYİH arasındaki ilişkinin
tümünü belirtir ve Şekil 16.1’deki gibi toplam
talep eğrisi ile gösterilebilir.
• Bu ilişki diğer değişkenlerin sabit kaldığı
(ceteris paribus) varsayımı altında ele alınır.
• Kolaylık olsun diye reel GSYİH için Y, fiyat
düzeyi için P harfi kullanılacaktır.
7
16.1.2.Toplam Talep Eğrisi
• Şekil 16.1’den görüldüğü
gibi fiyat düzeyi (P) ile
talep edilen reel GSYİH (Y)
miktar arasında negatif
bir ilişki vardır.
• Toplam talep (AD) eğrisi
aşağı doğru eğimlidir.
• Fiyat düzeyinde bir artış
talep edilen reel GSYİH
miktarında bir azalmaya,
azalış ise talep edilen reel
GSYİH miktarında bir
artışa neden olmaktadır.
8
Toplam talep eğrisi neden aşağı doğru
eğilimlidir?
• Üç önemli nedeni vardır:
1. Reel gelir etkisi: Fiyat düzeyinde bir azalma
insanların gelirinin alım gücünü ve dolayısıyla talep
edecekleri mal ve hizmet miktarını arttırır.
2. Faiz oranı etkisi: Fiyat düzeyinde bir azalma faiz
oranlarında da bir azalmaya, faiz oranlarında azalma
da yatırım ve tüketim harcamalarında artışlara
neden olur. Fiyat düzeyi arttığında da, tersi bir
durum söz konusudur.
3. Uluslararası ikame etkisi: Yurt içinde üretilen
malların fiyatlarının artması, yerli mallar yerine
yabancı malların tercih edilmesine ve
dolayısıyla yabancı malların yerli mallar yerine
ikame edilmesine neden olur.
9
16.1.3.Toplam Talepte Değişmeler (4)
1.Beklentiler:
Üç tür beklentiden söz edebiliriz.
a)Gelecekteki gelirler ile ilgili
beklentiler: Ev halkı gelecekte
gelirinde artışlar bekliyor ise
şimdi daha az tasarruf edip daha
fazla tüketim yapmak ister.
• Tüketim mallarına olan talepte bir
artış toplam talepte bir artış
anlamına gelir ve AD eğrisini sağa
doğru kaydırır.
• Tersi durum AD eğrisinin sola
doğru kaymasına neden olur.
10
16.1.3.Toplam Talepte Değişmeler
b)Gelecekteki enflasyon ile ilgili
beklentiler:
▫ Gelecekte fiyatların artışı (veya fiyatların artışının
devamı) bekleniyorsa toplam talep eğrisi sağa
doğru, azalma bekleniyorsa toplam talep eğrisi
sola doğru kayar.
c)Gelecekteki kar ile ilgili beklentiler:
▫ Firmalar gelecekte ekonomide canlılık ve büyüme,
dolayısıyla da talep ve karlarda bir artış
bekleniyorsa, yatırımlarını arttırır. Yani, yatırım
mallarına olan talebin ve dolayısıyla da toplam
talebin artması, AD eğrisinin sağa sola kaymasıdır.
11
16.1.3.Toplam Talepte Değişmeler
2.Uluslararası faktörler: İki türlüdür.
▫ a)Faktör kurunda değişmeler: Döviz
fiyatının artması (ulusal paranın yabancı
paralar karşısında değer kaybetmesi) ihracatın
artmasına, ithalatın azalmasına, dolayısıyla net
ihracatın ve toplam talebin artmasına neden olur
AD eğrisi sağa kayar.
▫ b)Dış dünya gelirinde değişmeler: Dış
dünya gelirinde artış, yabancıların bizim
mallarımıza olan talebini de artırır. Bunun anlamı,
bizim yabancı ülkelere ihracatımızın artmasıdır;
ihracatımızın artması da toplam talebin artmasına
ve AD eğrisinin sağa doğru kaymasına neden
olur.
12
16.1.3.Toplam Talepte Değişmeler
3.Maliye Politikası: İki yanı vardır.
▫ a)Devlet harcamaları: Devlet harcamalarının
artması toplam talebi arttırır ve AD eğrisinin sağa
doğru kaymasına neden olur.
▫ b)Vergiler ve transfer ödemleri: Vergilerin
azaltılması ve/veya transfer ödemelerinin arttırılması
tüketim ve yatırım harcamalarının, dolayısıyla da
toplam talebin artmasına, AD eğrisinin sağa doğru
kaymasına yol açar.
4.Para Politikası: Ekonomideki para miktarının
artırılması faiz oranlarının düşmesine, faiz
oranlarının düşmesi de yatırım ve tüketim
harcamalarının, dolayısıyla da toplam talebin
artarak, AD eğrisinin sağa doğru kaymasına
neden olur.
13
16.2.Toplam Arz
• Bir ekonomide bütün firmaların üretip piyasaya
arz ettiği mal ve hizmetlerin toplamına arz
edilen toplam mal ve hizmet miktarı denir.
• Bu miktar parasal olarak reel GSYİH ile ölçülür.
• Toplam arz (aggregate supply=AS), fiyat
düzeyi (GSYİH deflatörü) ile arz edilen reel
GSYİH miktarı arasındaki ilişkiyi belirtir.
(ceteris paribus).
• Toplam arz,
▫ Uzun dönemde toplam arz
▫ Kısa dönemde toplam arz
14
16.2.Toplam Arz
Kısa dönem:Gerçekleşen reel GSYİH’nın tam
istihdam
düzeyindeki
(potansiyel)
reel
GSYİH’dan
sapmalar
gösterebileceği
bir
dönemdir.
• Ekonomide arzu edilen tam istihdam düzeyinde
üretim yapılmasıdır; yani emek başta olmak
üzere kaynakların tam istihdamıdır.
• Kısa dönemde ekonomide yaşanan çeşitli
olaylar reel GSYİH’nın tam istihdam
düzeyindeki reel GSYİH’nın altında veya
üstünde gerçekleşmesine neden olabilir.
15
16.2.Toplam Arz
Tam istihdam düzeyinde reel GSYİH: Kaynaklar
tam, fakat normal yoğunlukta kullanıldığında
üretilen mal ve hizmetleri belirtir.
Ör:İşçi haftalık 40 saat çalışıyor, fakat talep
fazlalığında firmalar fazla mesai vererek daha fazla
çalıştırmak isteyebilirler.
• Böylece kaynakların aşırı yoğunlukta kullanıldığı bir
ortamdaki reel GSYİH, tam istihdam düzeyindeki
reel GSYİH’nın üstüne çıkabilir.
• Talebin az olduğu dönemlerde reel GSYİH’nın altına
düşebilir.
• Kısa dönemde, ekonomi tam istihdam düzeyindeki
reel GSYİH’dan sapmalar gösterse bile, uzun
dönemde daima tam istihdam düzeyindeki reel
GSYİH’ya ulaşacaktır.
16
16.2.Toplam Arz
• Uzun dönemdeki ve kısa
dönemdeki toplam arzı
(fiyat düzeyi-arz miktarı
ilişkisi) uzun dönem
toplam arz (LRAS=Long
Run Aggregate Supply)
eğrisi ve kısa dönem
toplam arz (SRAS=Short
Run Aggregate Supply)
eğrisi ile şekil 16.3’deki gibi
gösterebiliriz.
• Şekil’de YF, tam istihdam
(full employment=F)
düzeyindeki (potantiel) reel
GSYİH’yı belirtmektedir.
17
16.2.Toplam Arz
• Uzun dönemde fiyat düzeyi ne olursa olsun,
ekonomi tam istihdam düzeyinde üretim
yapmaktadır.
• Kısa dönemde ise fiyat düzeyi arttıkça firmalar
daha fazla mal ve hizmet üretim arz edecekler ve
dolayısıyla kısa dönem toplam arz eğrisi yukarı
doğru eğimli olacaktır.
• Fiyat düzeyi ile arz edilecek toplam mal ve
hizmet miktarı arasında pozitif bir ilişki
vardır.
• Tam istihdam düzeyine ulaşana kadar fiyat
düzeyindeki artış oldukça yavaş, ondan sonra ise
hızlıdır.
18
16.2.Toplam Arzdaki Değişmeler
16.2.2.1.Uzun Dönemde Toplam Arzdaki
Değişmeler
• Uzun dönemdeki arzdaki değişmeler, uzun dönem
toplam arz eğrisindeki değişmeler ile gösterilebilir.
• Üretim faktörlerinin artması ve teknolojik
gelişmeler sonucunda ekonominin üretim kapasitesi
ve dolayısıyla üretilebilecek toplam mal ve hizmet
miktarı artış gösterir. Buna ekonomik büyüme
denir.
• Şekil 16.4’teki gibi uzun dönem toplam arz (LRAS)
eğrisinin sağa doğru kayması şeklinde gösterebiliriz.
19
Şekil 16.4.Uzun dönem toplam arz eğrisindeki
değişmeler
20
16.2.2.2.Kısa Dönemde Toplam Arzdaki
Değişmeler
• Kısa dönemde toplam
arzdaki değişmeler kısa
dönem toplam arz
eğrisinde kaymalar ile
gösterilebilir.
• Kısa dönemde, toplam
arzda azalmayı kısa
dönem toplam arz
(SRAS) eğrisinin sola,
toplam arzdaki artışı ise
SRAS eğrisinin sağa
doğru kayması şeklinde
gösterebiliriz.
21
16.2.2.2.Kısa Dönemde Toplam Arzdaki
Değişmeler
Etkileyen faktörler:
• Ekonomik büyüme, LRAS eğrisinin yanı sıra
SRAS eğrisini de zaman içinde sağa doğru kaydırır.
• Teknolojideki gelişmeler maliyetleri önemli
derecede düşürür ve aynı fiyat düzeyinde firmaların
daha fazla mal ve hizmet üretip piyasaya arz
etmelerine neden olur.
• Emek, sermaye ve ara mal girdi fiyatlarında
azalmalar da üretim maliyetlerinin azalıp SRAS
eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olur.
• Girdi fiyatlarında artışlar ise üretim
maliyetlerini arttırır ve SRAS eğrisinin sola doğru
kaymasına neden olur.
22
16.3.Makroekonomik Denge
16.3.1.Ekonomide Gelir ve Fiyat Düzeyinin
Belirlenmesi
• Toplam talep (AD) ve toplam arz (LRAS ve
SRAS) eğrilerini bir araya getirdiğimizde
ekonomide gelir ve fiyat düzeyinin
belirlenmesini görürüz.
• Ekonomik denge, tam istihdam düzeyinde,
deflasyonist açığın bulunduğu bir düzeyde veya
enflasyonist açığın bulunduğu bir düzeyde
gerçekleşebilir.
23
16.3.1.Ekonomide Gelir ve Fiyat Düzeyinin
Belirlenmesi
• Enflasyonist açık, ekonomide aşırı talep
olduğunu ve dolayısıyla fazla üretim çabası
nedeniyle kaynakların normalin üstünde, aşırı
yoğunlukta kullanıldığı gösterir.
• Ekonomide konjonktürel işsizlik olmadığı gibi,
kaynaklara olan aşırı talep yüzünden doğal
işsizlik de bir miktar azalmakta ve kaynaklara
olan aşırı talep yüzünden doğal işsizlik de bir
miktar azalmakta ve kaynaklar daha yoğun ve
uzun süreli olarak kullanılmaktadır.
24
16.3.1.Ekonomide Gelir ve Fiyat
Düzeyinin Belirlenmesi
• Kaynaklar üzerindeki aşırı baskı kaynak
fiyatlarının, dolayısıyla da mal ve hizmet
fiyatlarının artmasına (enflasyona) neden
olmaktadır.
• Deflasyonist açık ve enflasyonist açık ekonomide
arzu edilmeyen durumlardır.
• Hükümet, bu gibi durumlarda maliye, para ve
döviz kuru gibi çeşitli ekonomi politikaları
uygulanarak bu açıkları kapatıp ekonomide tam
istihdam düzeyinde dengeyi sağlamaya
çalışabilirler.
25
16.3.2.Ekonomide Tam İstihdam Düzeyinde
Dengenin Sağlanması
• Makroekonomik denge tam istihdam düzeyinde
gerçekleşmişse yeni bir ekonomi politikasına gereksinme
olmayacaktır.
• Fakat, makroekonomik denge bir deflasyonist açık veya
enflasyonist açık ile gerçekleşmişse, o zaman bazı
ekonomi politikaları uygulanabilir.
• Deflasyonist açık durumunda, ekonomiyi genişletici
politikalar uygulanarak, toplam talep ve dolayısıyla
üretim arttırılıp, deflasyonist açık kapatılabilir.
• Diğer bir yaklaşım verimliliği artırıp maliyetleri
azaltarak SRAS eğrisinin sağa doğru kaymasını
sağlayarak tam istihdam düzeyinde dengeye ulaşmaktır.
Ekonomide bu politikalar, arz yönlü ekonomi politikaları
diye adlandırılır.
26
16.3.2.Ekonomide Tam İstihdam
Düzeyinde Dengenin Sağlanması
• Kısa dönemde toplam arzı (SRAS) artırmak,
toplam talebi (AD) artırmaya göre daha zor ve
zaman alıcı olabilir.
• Belki en iyisi, hem AD eğrisinin hem de SRAS
eğrisinin sağa kaydırılması için gerekli ekonomi
politikalarının uygulanmasıdır.
• AD veya SRAS eğrisinin sağa kaydırılması ile tam
istihdam düzeyinde dengenin nasıl sağlandığını
görebilmek için Şekil 16.7’ye bakınız.
27
Tam İstihdam Düzeyinde Denge
28
16.3.2.Ekonomide Tam İstihdam
Düzeyinde Dengenin Sağlanması
• AD ve SRAS eğrilerinin sola kayması sonucu
tam istihdam düzeyinde denge sağlanabilir.
• AD ve SRAS eğrilerinin sola kayma miktarına
göre dengedeki fiyat düzeyi aynı kalabilir, biraz
artabilir veya biraz azalabilir.
• AD ve SRAS eğrilerinin sola doğru
kayması sonucu tam istihdam düzeyinde
dengenin nasıl sağlandığını görebilmek için Şekil
16.8’e bakınız.
29
Tam İstihdam Düzeyinde Dengenin Sağlanması
30
16.3.3.Stagflasyon
• Stagflasyon, ekonomide hem durgunluğun, hem
de enflasyonun birlikte olduğu bir durumu belirtir.
• Stagflasyon kelimesi ekonomik durgunluğu belirten
İngilizce “Stagnation” kelimesi ile enflasyonu
belirten “Inflation” kelimelerinin birleşiminden
türetilmiştir.
• OPEC’in 1974 yılında petrol fiyatlarını aşırı
derecede artırması sonucu özellikle Batı ülkelerinde
ve petrol ithal eden gelişmekte olan ülkelerde petrol
ve ürünlerini kullanan birçok sanayi dalında
maliyetler artmış ve bunun sonucunda da kısa
dönem toplam arz (SRAS) eğrisi sola doğru
kaymıştır.
31
16.3.3.Stagflasyon
• Bu ülkelerde hem ekonomik durgunluk hem
de enflasyon aynı anda gerçekleşmiş, diğer bir
deyişle stagflasyon ortaya çıkmıştır.
• Batı ülkeleri, bu şoku birkaç yıl içinde atlatıp
tekrar istikrarı ve tam istihdam düzeyinde
üretimi sağlanmıştır.
• Fakat Türkiye gibi bazı gelişmekte olan ülkeler
uzun yıllar bu şokun etkisinden kendilerini
kurtaramamıştır.
32
Şekil 16.9.Stagflasyon Durumu
33
İletişim Bilgilerim:
Doç.Dr.Tufan BAL
Süleyman Demirel Üniversitesi
Tarım Ekonomisi Bölümü ISPARTA
[email protected]
http://tufanbal.net