GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇEYE HİZMET EDENLER (Orhun

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRKÇEYE
HİZMET EDENLER
(Orhun’dan 1800’e)
Türkçe, dünyaya yayılımı göz önünde bulundurulduğunda milyonlarca insan tarafından ana dili ve yabancı dil olarak kullanılan,
beş bin yılı aşkın tarihi boyunca yüz binlerce kıymetli esere hayat
veren, zengin Türk kültürünün kuşaklar arasında taşınmasına öncülük eden, geçirdiği tüm sıkıntılara rağmen ayakta kalmayı başaran,
dünyanın en eski ve köklü dillerinden biridir. Bu özellikleriyle
dünya dilleri arasındaki konumunu ve değerini gün geçtikçe hissettirmekte, kendini dünyaya daha çok kabullendirmektedir.
Altay Dağları’nın eteklerinde doğmaya başladığı dönemlerden
itibaren sözlü gelenekle bozkır kültüründe varlığını sürdüren Türkçe, yazılı ürünlerinin ortaya çıkması ile birlikte Eski, Orta, Yeni ve
Modern Türkçe olarak adlandırılan evrelerde gelişimini sürdürmüş
ve araştırmalara konu olmuştur.
Türk bilim ve kültür tarihinin başat unsuru ve kimliği olarak görülen Türkçe üzerinde Türkolojinin kurucusu / babası olarak kabul
edilen Wilhelm Radloff’tan bu yana araştırmalar yapılmaktadır.
Türk dili üzerine araştırmalar yapmış, edebiyat ve yayın dili
olarak Türkçeyi kullanarak hem dil ve kültür bilinci aşılamaya çalışmış hem de Türkçenin dil bilimsel özelliklerini ortaya koymaya
çalışmış aydınlarla ilgili çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Andrey Nikolayeviç Kononov’un 1974 yılında yayınlanan Biobibliografičeskij Slovar' Otečestvennyx Tjurkologov adlı örnek eseri, Rusya’da yetişen Rus, Alman, Fransız, Macar, Fin ve Türk kökenli
Türkologlarla ilgili biyobibliyografik nitelikte çok önemli bir çalışmadır. Bu eser, daha sonra hazırlanacak Türkoloji tarihi ve Türkologlarla ilgili tüm çalışmalar için başvuru kaynağı olmuştur.
Türkiye’de konu ile ilgili ilk çalışma, Hasan Eren tarafından hazırlanan Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar (1998) adlı
eserdir. Ayrıca, Selçuk Kırbaç’ın Türkoloji Tarihi Türkologlar ve
Eserleri (2012) ile Tuncer Gülensoy’un Türkiye Türkologları ve
v
Türkçeye Emek Verenler I (1800-1950) (2012) ve Türkiye Türkologları ve Türkçeye Emek Verenler II (1951-1961) (2015) adlı çalışmaları da Türk diline hizmet eden araştırmacıları biyografik bir
inceleme ve değerlendirmeyle tanıtmaktadır. Dünya Türkologlarının tanıtılması adına Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
tarafından hazırlanan Avrasya Türkologları Sözlüğü (2011) adlı ansiklopedik yayın dizisi de bir diğer kıymetli kaynaktır. Toplamda
beş cilt olarak planlanan bu sözlüğün birinci cildi Rusya Türkologlarına ayrılmış ve 2011 yılında yayımlanmıştır. Bunlara ek olarak Türk
Dil Kurumunun Türk Diline Emek Verenler yayın dizisi içinde basılan eserler çok önemlidir. Türk diline hizmet eden Türkologları, yazar, şair ve devlet adamlarını tarihsel bir çerçevede biyografik incelemeye tabi tutan çeşitli projelerin de yapıldığı görülmektedir. Yukarıda zikredilen çalışmaların hemen hepsinin belirli dönemi kapsama,
şahsiyetlerin sadece yaşam öykülerini aktarma, eserlerini ve Türkçe
üzerine hizmetlerini değerlendirmeme gibi çeşitli açılardan sınırlılıkları bulunmaktadır. Bu çalışmalarla birlikte, Türk dili ile ilgili yayınların ilk örnekleri de düşünüldüğünde yaklaşık bin yıllık bir birikim
ve külliyat ortaya çıkmaktadır. Fakat tüm bu zaman içinde yetişen,
emek veren, hayatlarını ilme adayan önemli dil bilimci, yazar, araştırmacı ve devlet adamları ile ilgili hâlihazırda geniş ve kapsamlı bir
kaynak eser bulunmamaktadır.
Geçmişten Günümüze Türkçeye Hizmet Edenler I (Orhundan
1800’e) adlı çalışma ile edebiyat, bilim, sanat gibi alanlarda benzerleri bulunan biyografik inceleme, Türk diline hizmet eden tüm
şahsiyetler için de gerçekleştirilecektir. Bu bakımdan eser, hem
Türk dili çalışmalarına hem de diğer sosyal bilim araştırmalarına
önemli bir kaynak özelliği taşımaktadır. Eserin bu yönü, eski dönemlerden itibaren Türkçe üzerine çalışan, bilimsel veya edebi
ürünlerinde Türkçenin önemini vurgulayan şahsiyetler ve eserleriyle ilgili bilgileri içeren bir başvuru kaynağının eksikliğini gidermek, kültürümüze dil çalışmalarıyla hizmet eden kişilerin hizmetlerini, bu yönleriyle benzerliklerini ortaya koymak, böylece Türkçenin varlığı ve geçirdiği aşamaları da göstererek güncel dil problemlerine dikkat çekmek ve Türkçenin dünya dili olmasına ve dünvi
ya dil mirasına etkisini ortaya koymaktadır. Bu eserle, Türkçenin
kültür, sanat, millî birlik ve beraberlik, millî kimlik ve sosyalbilimsel gelişmedeki önemini fark etmiş, benimsemiş ve bu konuda
emek sarf etmiş üstün vasıflı şahsiyetleri, herhangi bir tarih, coğrafya, dil, uzmanlık alanı veya milliyet ayrımı yapmadan kaynak
bir eserin çatısı altında toplamak amaçlanmıştır. Bunlarla birlikte
Geçmişten Günümüze Türkçeye Hizmet Edenler I (Orhundan
1800’e) adlı çalışma, hazırlıkları devam eden Geçmişten Günümüze Türkçeye Hizmet Edenler II (1800-Cumhuriyet’e) ve Geçmişten
Günümüze Türkçeye Hizmet Edenler III (Cumhuriyet Dönemi) ansiklopedik serinin ilk ürünüdür.
Türkolojiye gönül veren okur ve araştırmacıların hizmetine sunulmuş bu eserde, Orhun Abidelerinden 1800 yılına kadarki gelişim döneminde Türkçeye hizmet eden devlet adamı, şair, yazar, dil bilimci gibi farklı şahsiyetlerin ve eserlerinin Türkçenin
gelişimine yaptıkları katkı üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.
Bu şekilde hem Türkçenin zenginliği ve büyüklüğü vurgulanmış
hem de Türkçenin geçirdiği aşamalar neticesinde hangi problemlerle karşılaştığı, bu problemlere nasıl tepkiler verildiği ve
dilin bu karanlıktan nasıl çıktığı irdelenmiştir.
Geçmişten Günümüze Türkçeye Hizmet Edenler I adlı eser,
Türkçenin bir dünya dili olarak bugünlere ulaşmasında hizmetleri olan şahsiyetleri, Türkçe üzerine sahip oldukları düşünceleri
ve eserlerini belirli bir düzen içerisinde okurlara sunmaktadır.
Türkçe anlayan, anlatan ve aynı zamanda Türkçe üzerine düşünenlere faydalı olması temennisiyle…
Doç. Dr. Sedat MADEN
Editör
vii