islam araştırmaları
advertisement
Avrupa İslam Üniversitesi İSLAM ARAŞTIRMALARI Journal of Islamic Research البحوث االسالمية Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 İSLAM ARAŞTIRMALARI Almanya’da İslam Dersi - II -Erlangen ModeliOrtaöğretimde (Hauptschule) İslam Dersi Prof. Dr. Halit Ünal Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi Synopsis Almanya’da İslam Dersi I wurde als türkische Übersetzung des Fachlehrplans des Islamunterrrichts für Grundschule (Fachlehrplan für den Schulversuch İslamunterricht an der bayerischen Grundschule genehmigt mit KMS vom 12 Juli 2004 Nr. III. 7-50 4244-6.23573) in der ersten Ausgabe von Journal of İslamic Research (Februar 2008) publiziert. İn dieser Ausgabe wurde die Übersetzung ein Teils des Fachlehrplan für Hauptschule vorgelegt. (Fachlehrplan für den Schulversuch İslamunterricht an der bayerischen Hauptschule genehmigt mit KMS vom 7 November 2006 Nr. III. 6-50 4344 - 6.89 430) Ziel der Übersetzung dieser Lehrpläne sind: erstens; die türkische Erziehungsbehörde darauf aufmerksam machen, dass sie sich für die Erziehungsprobleme der türkischen Kinder in Deutschland näher interessieren sollen; zweitens; für die Erziehungswissenschaftler, die nicht genug Deutschsprachkentnisse haben, die İnhalte dieser wichtigen Projekte als Forschungsmaterial anbieten, damit sie in ihrer wissenschaftlichen Arbeit benutzen. Wie Berliner İslamwissenschaftlerin Riem Spielhaus sagte, hat Erlanger Modell einen lokalen Beirat gebildet. (Tagesspiegel vom 01.02.2010) . Dadurch war es ihm möglich, das Ansprechpartnerproblem zu lösen. Als Erfolg des Erlanger Models ist es zu betonen. Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 181 İSLAM ARAŞTIRMALARI İslâm dersi, Freistaat Bavyera Eyalet Teşkilat Yasası ve Federal Alman Devleti Anayasası temelinde Müslüman öğrencilerin okul içi ve okul dışı çevreye uyumu için pedagojik bir katkı sağlar. Liberal-hukukî düzene entegrasyon Ortaöğretimdeki ders sistemine entegrasyon Bu Ortaöğretim İslam Dersi Müfredat Programı, ortaöğretimin genel eğitim ve öğretim misyonuna uyar; Müslüman öğrencilerin değer algısına yardım eder, hem kendi dinleri ile hem de toplumla ilgili pozisyon almalarında onlara yardımcı olur. Bu müfredat programında din ve yaşam biçimi olarak İslam hakkında bilgi verildiği gibi Müslümanların oluşturduğu kültürlerin tanınmasına yardımcı olunmuş, ayrıca doğru hareketler gösterilmiş ve Müslümanın iyi davranışı uygulamalı olarak öğretilmiştir. Müfredat programı iki sütun hâlinde düzenlenmiştir. Solda zorunlu, sağda ise ihtiyarî ders muhtevası ve ilgi alanı yer alır. Konu olarak bağlantı kurulabiliyorsa müfredatın münferit bölümlerinin girişleri, çapraz olarak, diğer derslerde bulunur. Böylece, ders profili ortaöğretim İslâm dersi için iktibas edilmiş bulunan, İlköğretim İslam Dersi Müfredat Programı’nın yapısal prensibi devam ettirilmiş olur. Dolayısıyla birinci sınıftan onuncu sınıfa kadar konular anlamlı bir şekilde birbiri üzerine bina edilmiş olur. Bununla beraber ilköğretim İslam dersi, ortaöğretim İslâm Dersinin zaruri temelini oluşturmaz. Çünkü Tanrı tasavvuru veya ibadet/dua gibi önemli temel konular ders yılı boyunca tekrar tekrar ele alınıp derinlemesine işlenir ve güncelleştirilir. Böylece ortaöğretim İslâm dersi, kısmen, Müslüman öğrencilerin, çok farklı ön bilgilerini ve daha üst sınıflara geçme durumunu dikkate almış olur. Müfredat Programının Yapısal Prensibi Sol sütunda görünen konu bolluğu, münferit ders saatleri ve öğrenme sıralaması çerçevesinde sürekli en az iki müfredat konusu birbirini tamamlayacak şekilde işlenmek suretiyle azaltılmıştır. İnsana daima kendi bütünlüğü içinde hitap edilmesi mevcuttur. Didaktik bir ders analizi için şüphesiz bu alanları açık bir şekilde birbirinden ayırmak ve Din Pedagojisi ile ilgili Ana Profil 182 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 İSLAM ARAŞTIRMALARI anlaşılır biçimde nitelendirmek gerekir. Müfredat programının dersteki fonksiyonu, başarı derecesindeki, gösterilmesi gerekli farklılığı formüle etmek; geniş ufuklu ve tartışmaya açık bir ders atmosferinde verimli çalışmayı sağlamaktır. Dersin merkezinde soru ve alâkalarıyla kendini geliştiren Müslümanlar bulunur. Fakat burada ilk plânda tecrübe aktaran bir ders modeli söz konusu değildir. Din dersi için gerekli teolojik sağlamlık ve normatiflik, önemli bir yardımcı ve destekleyici fonksiyona sahiptir. İslam dersinin daha yüksek bir hedefi olarak, Müslüman öğrencilerle İslâm dini öğretisi arasındaki buluşmayı düzenleme konusu vardır ki hür şahsî bir bilgilenme ve inanma kararı için gerekli bilgi öğrenilsin ve ehliyet elde edilsin. Daha önce İlköğretim Okulu Müfredatı’nda zikredilen; “Çocuğun Müslüman olarak kendine güveni”, “Çocuğun Tanrıya bağlanma kabiliyeti”, “çocuğun diğer insanlarla ilişki kurma yeteneği” temel prensipleri, İslâm din pedagojisi tarafından, özellikle gençlik çağındaki islâmî, dînî eğitim için standart olarak formüle edilen şu temel kabiliyetlerle tamamlanmalıdır: ihsan, tevekkül, mesuliyet, hoşgörü. Bunlar İslam Dersinin tamamı için önemli yüksek hedefleri oluştururlar. Hür ve Demokratik İlişkiler Düzeni’nde ve Hukuk Devleti Temel Nizamı’nda Müslümanlarla Müslüman olmayanlar arasında, uzun vadede, birlikte yaşama anlayışını koruyup geliştiren (bütün) konular, somut olarak dersin merkezine yerleştirilmelidir: İnsanlık onuru ve insan hakları meselesi, islâmî-teolojik olarak temellendirilmiş barış ve şiddetten uzak durma görevi, çevre ve sağlık bilinci, boş vakit, medya ve tüketici tutum ve davranışı, cinsellik ve dost hayatı, evlilik ve aile, şayet gençlik yaşı için gerekli gelişim problemleri ile ilgili ise sosyo-kültürel hayatı ilgilendiren diğer bütün konular… İslâm dersinin öğretim dili Almancadır. Fakat bireysel kavram oluşturma sürecini desteklerse yabancı dildeki kavramların mukayeseli olarak ele alınması bazen anlamlı olabilir. Bunun için Ders Dili Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 183 İSLAM ARAŞTIRMALARI hem İslam’ın orijinal ilk kaynaklarının temeli olan Arapça, hem de kısmen birçok Müslüman öğrencinin (mesela Türk ve Alman) çok dilli arka plân birikimi söz konusu olur. Bu müfredatta Almanca “Gott” kelimesi, Almanca’ya girmiş olan Arapça “Allah” kavramına tercih edilmiştir. Fakat öğrencilere derste her iki kavram o kadar iyi öğretilmelidir ki, şahsen hangi kavramı tercih etmek istediklerine dair bir karar verme yolu kendilerine açılabilsin. Karşılaştırmalı kavram oluşturma prensibi bilhassa Konu 5’ te (Kur’an ve Hadis: Kur’an’ı orijinalinden öğrenmek) açıkça gündeme gelir. Fakat bu,(“İman ikrarı/Şehadet”; ”İsa/Jesus”) gibi çifte adlandırılan isim ve ifadelerde de söz konusu olur. Müfredat programından sonra, Arapçanın Latin alfabesine, fonetik kriterlere uygun basitleştirilmiş bir transkripsiyonu verilmiştir. Müfredat programında, istisnai hâllerde, önemli kavramlar da kendi orijinal Arapça yazılımlarıyla yer almıştır. (İman ikrarı/Şehadet; )الثھادةİslâm dersi için Arapça harflerin kullanılması (sol sütunda olsa bile) öngörülmemiş fakat bu, tamamen de göz ardı edilmemiştir. Çünkü bu, tecrübelere göre, öğrencileri gayrete getirici yüksek bir motivasyon kazandırabilir. Sınıfların yükselmesiyle birlikte metin çalışmasına daha fazla önem verilmiştir. Kural olarak bu, Kur’an için söz konusudur. Metinde Kur’an’a yapılan atıfların başında Kitap sembolü bulunur. Kur’an iktibasları, Sure Numarası: Ayet Numarası: şeklinde verilmiştir (Mesela 2:255 = 2. Sure, Ayet 255). Prensip olarak, münferit verilen Kur’an ayetleri, kendi konteksti içinde (Kur’an’ın anlam bütünlüğüne uygunluk içinde) okunmalıdır. Önemli bir hermenötik ana prensip olarak, bütünüyle İslam teolojisi için geçerli olan bu prensip İslâm dersi için de geçerlidir: Kur’an’ın ifadeleri önce kendi tarihî bağlamı içinde algılanmalıdır. Kelime manasıyla lafzın anlaşılması, teolojik disiplin olarak bugünkü Kur’an hermenötiğinde, 184 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 Kur’an ve Hadisle Metin Çalışması İSLAM ARAŞTIRMALARI manadan çıkarılan ve durum/değer anlayışına dayanan lafız anlayışı karşısında geri plâna geçmektedir. (Bunun için krş. Müfredat bölümleri 7.5 ve 9.5). Muhtemel muhalif/zıt güncelleştirmeler bu ana prensibe dayanırlar. Ders için Kur’an’ı Arapça olarak okumak kesinlikle arzu edilmekle beraber öğrencilerden Arapça yazmaları istenmez. Bu, ailedeki yahut camideki dinî eğitime bırakılmalıdır. Kur’an’ı orijinal şekliyle okumayı daha önce öğrenmiş olan öğrenciler İslam dersine bununla zenginlik katabilirler. Bunu severek öğrenmek isteyenler bu konuda desteklenmelidir. Ayrıca okul dışı uygun kurs ve eğitimler de tavsiye edilebilir. Kur’an’ı sistematik olarak ezberlemek isteyenler için de benzeri tavsiyeler geçerlidir. Sol sütunda konu 5’te verilen kısa Kur’an metinlerini ise (“Kur’an ve Hadis: Kur’an’ı orijinalinden öğrenmek”) öğrencilerin okulda ezberlemesi tavsiye edilebilir. Peygamber’in sözü (Hadis, Arapça = الحديثHaber), eğer sol sütunda ise Kur’an metni gibi öğrenilmesi mecburidir, sağ sütunda ise öğrenilmesi tavsiye edilmiştir. Hz. Peygamber’in belli sözleri, İslâmın farklı kültür tarihi etkileriyle farklı role tahsis edilerek anlaşılmıştır. Bu her öğrenim grubunun teşekkülüne uygun olarak dikkate alınabilir. Sunulan müfredat programında iktibas edilen Hz. Peygamberin sözleri muhtelif İslâmî kültür alanları sınırını aşan İslam ahlakının esasına ait sözlerdir. Mesela Sünnî ve Şiî gelenek arasındaki farklar gibi hiçbir spesifik konuya temas etmezler. 7 - 9. sınıflar için belirlenen konular, daha yüksek taleplere dikkat çeken ve 10. sınıf için de geçerli olan, ortaöğretimin orta bölümü için belirlenmiş konulardır. Bu konular, ilgili öğrenim grubuna mümkün mertebe konuyu işleme özgürlüğü bırakmak için, bütün bölümler için geçerli olan derinliğine yahut genişliğine daha kapsamlı, kısa formüle edilmiş, belli görüşler ileri süren konulardır. Konuların kapsam alanını burada kısaca bir daha açıklamak gerekir: Orta Bölüm Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 185 İSLAM ARAŞTIRMALARI • 1. TOPLUMDA YAŞAMAK konusu kişisel yaşam desteği olarak İslâma Dersinin ahlâka ve pratiğe dayalı ilk adımına vurgu yapar. • 2. İNANÇ ÖĞRETİSİ konusu bir dizi temel (inanç) meselesini ele alır, tekrar eder, teolojik temel bilgisini derinleştirir ve öğrencilerin yaşam dünyasıyla alâkalı özel bir tarzda sunar. • 3. Bu, aynı şekilde dinî pratiğin öğrenilmesi ve uygulanması anlamında DİNÎ HAYAT konusu için de geçerlidir. • 4. İSLAM TARİHİ VE COĞRAFYASI konusu, İslam içinde farklı kültür coğrafyası ve kültür tarihi ile ilgili gelişmeleri bilhassa İslam’ın Avrupa’daki gelişmelerini de dikkate alır. • 5. KUR’AN VE HADİS konusu, İslam’ın bu iki temel yazılı kaynağı hakkında sistematik özet bilgi verir, fakat kaynak ifadesiyle tenkitçi bir tartışma ortamı oluşturur. • 6.İslami-teolojik peygamberlik anlayışına uygun PEYGAMBERLER konusu efsanevi-tarihi yahut soyla alâkalı peygamber öğretisi nokta-i nazarından değil prototip, tematik olarak bölümlendirilmiştir. • 7. DİĞER DİNLER konusu, ilgili Kur’an ayetine dayalı İslâmî iktibasa göre değil, başka dinden olanların otantik, teolojik yahut tecrübeye dayalı iç algısına göre düzenlenmiştir. Dinlerarası ilişkinin ders prensibi olarak geçerli olduğu müfredat burada bilhassa çoğulcu bir din anlayışını ortaya koymakla yükümlüdür. 186 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 Yedi Konu Alanı: ■Şahsi hayat desteği ■Teolojik temel bilgi ■Dinî uygulama ■Dinin tarihselliği ve kültürle ilgisi ■Dinin yazılı kaynağı ve tenkitçi hermenötik ■Peygamberlik Bilgisi ■Dinlerarası İlişkiler İSLAM ARAŞTIRMALARI İslâm Dersi Sınıf 5 5.1 TOPLUMDA YAŞAMAK Bir arada yaşamak ve birbirine sahip çıkmak >Okulda: “Hemcinslerinize/diğer insanlara dönünüz ve öğrendiklerinizi onlara da öğretiniz.” (Hadis, Buhari, el-Cami’) ■ Öğrenci Arkadaşlarım ve ben: • Tanışma oyunları • Kendi portresini çizmek yahut resmetmek • Bir öğrenci arkadaşını yahut kendisini tanıtmak • Ortak çalışmayla bütün öğrencilerin “şahıs tanıtım kartı” nı oluşturmak Ben ve diğer öğrenci arkadaşlarım Sınıfa nasıl bir katkıda bulunabiliriz: • Benim şahsen güçlü olduğum yönlerim nelerdir? • Başkalarına hangi konuda yardım edebilirim? • Hangi konuda yardım almak isterim? • Başka inançtan olan öğrenci arkadaşlarıma nasıl davranmalıyım? • Hangi soruları bana sorabilirler ve ben onlara ne cevap verebilirim? • Hangi bayramları sınıfta beraberce kutlayabiliriz? Sınıfta birlikte yaşama kuralları: İslam Dersine mahsus davranış kurallarını uyguluyoruz. Sınıfımızı süslüyoruz: İslam sanatından resimler Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 187 İSLAM ARAŞTIRMALARI >Ailede: “Çocuklarımıza merhamet etmeyen, yaşlılarımıza da saygı göstermeyen bizden değildir.” (Hadis; Ebu Davud ve Tirmîzî) ■ Ailem: • Ailemi takdim ediyorum. • Birbirimizle yardımlaşıyoruz. • Ailede ortaklaşa yaptığımız işler • Ailede hangi görevlerimiz vardır? >Komşuluk: “Sizden, komşusu aç iken tok olan kimse iman etmiş değildir.” (Hadis: Buharî ve Müslim) ■ Komşularımız: • Komşuma nasıl davranır ve ona nasıl yardım edebilirim? • Komşumun beni memnun eden ve öfkelendiren hâlleri >Arkadaşlık: “Başkalarının hatalarını görme! Meğer ki o bir suç olsun/suç olursa başka.” (Hadis; Ebu Davud) ■ Tatilde ben ve arkadaşlarım: • Arkadaşlıklarımın temeli nedir? • Günümüzün akışını karşılaştırıyoruz. • Bir tatil takvimi yapıyoruz. • Ev ödevlerinde karşılıklı yardımlaşma nasıl olur? >Müslüman Toplumda: “Birbirinize karşı bir kısmı diğerini destekleyen bir bina gibi olunuz.” (Hadis; Buhari ve Müslim) ■ Bizim mahallî Müslüman cemaatimiz: • Benim Müslüman cemaatim • Müslüman cemaat bana ne veriyor, ben ona ne verebiliyorum ? 5.2 İMAN ESASLARI Bizim ortak iman ikrarımız (Şehadet: ) الشھادة >Allah’ın bir olduğuna ve Hz. Muhammed’in O’nun Elçisi olduğuna şehadet >“İslam” ve “Müslüman”ın manası 188 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Öğrenciler kendi düşüncelerini ve şimdiye kadar öğrendiklerini anlatıyorlar. ■ Kur’an, Hadis ve diğer metinlerden “İslam” ve “Müslüman”ın manası üzerine analizler İSLAM ARAŞTIRMALARI İslam Allah hakkında ne öğretiyor? >Allah yaratıcı ve hesap gününün Rabbidir. >O’nun sıfatları: • Allah vardır. • Allah, yarattıklarını sever. • Allah adil ve merhametlidir. • Allah işitir, görür ve insanlara hitap eder. ■ Grup çalışması/Tartışma/Proje: Allah’ın sıfatları ve gücü ne ifade eder ? • Ferdî hayat için • Toplu hayat için • Yaratıklara karşı ferdî sorumluluk için >O’nun gücü ve fiilleri: • Allah’ın her şeye gücü yeter. • Allah her yerde hazırdır. • Allah her şeyi bilir. Yaratma konusuyla ilgili ortak büyük bir kolaj çalışması Öğrenciler dinî şiirler yazıyor. (Almanca dersiyle ortak olarak) İnsanlar yaratılan şeylerin güzelliklerini konuşuyor. ■ Dersin akışı: Çevrenin algılanması (PCB ile ortak olarak) Biz Allah’ın yarattığı her şeye iyi muamelede bulunuyoruz. ■ Varlığın düzeni ve insanın müdahalesi ile ilgili, Kur’an’dan derinlemesine metin çalışması (Kur’an 7: 54-58) ■ Arapça hat ile sanatlı şekil oluşturmak: Allah’ın 99 ismi 5.3 DİNÎ HAYAT Bayramlar Kurban Bayramı (‘Îd el-adha- )عيد االضحى Bayramın Müslümanlar için dünyada ve Almanya’daki önemi: > İbrahim’in (Abraham) Allah tarafından nasıl imtihan edildiğini hatırlamak (Kur’an 37: 102-113) > Allah’a kurban sunmak > Cemaatle Allah’a ibadet etmek > Muhtaçlara paylaştırmak ■ İki büyük İslâmî bayram’ın farklı ülkelerde farklı isimleri var. Mekke’ye Hac konakları (tekrar) Kurban Bayramı resimleri Hacca giden müslümanlarla röportaj Soruşturma: Müslümanlar şimdi kurbanlarını nasıl yerine getiriyorlar? İhtiyaç sahiplerine yardım etmek (mesela uzun vadeli bir yardım projesi çerçevesinde) Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 189 İSLAM ARAŞTIRMALARI Ramazan Bayramı (‘Îd el-Fıtr –) عيد الفطر Oruç ayının kutlamayla sona ermesi > Orucun anlamını ve seyrini hatırlamak > İyi niyetlere sahip olmak ve yeni bir başlangıç yapmak >Başkalarını affetmek ve affetmeye gayret etmek > Fakirlere bağış yapmak > Karşılıklı ziyaretlerde bulunmak ■ Bayramın Müslümanlar için önemi: (gerekiyorsa tekrar) Ramazan ayının sonunda yapılacak duaları öğrenmek Öğrenciler Bayramın nasıl geçtiğini anlatıyorlar, orucu yahut orucun bir bölümünü tuttuklarından dolayı ne hissettiklerini dile getiriyorlar. Af, barışma ve yeni başlangıç örnekleri Öğrenciler kendi şahsî dua kitaplarına iyi niyet ve dileklerini yazıyorlar. İyi niyet ve dileklerimizde bize yardım etmesini cemaat hâlinde Allah’tan istemek. Dinî Bayramlar ve toplu ibadet ■ Bütün Müslümanları birbirine bağlayan Bayram namazları. Hz. Muhammed, yaşlı-genç, erkekkadın, büyük-küçük herkesi toplu olarak Bayram kutlamasına ve büyük bir meydanda Bayram namazı kılmaya davet ediyor. /Müslüman olmayanlar da kutlamalara dahil edilirler. Ortak kutlama yapmak, mesela dinler üzeri bir anlayışla Ramazan Bayramı kutlamaları yahut bağ bozumu şenlikleri düzenlemek. Camiler Camilerin Önemi > Günlük hayatta > Bayramlarda 190 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Camilerde doğru davranış (gerekiyorsa tekrar) • Ayakkabıları çıkarmak • Girişte dua okumak • Beden ve elbise temizliği • Selamlama namazı İSLAM ARAŞTIRMALARI Cami personeli ■ İnsanlar yardım istemek (bilgi edinmek) için camilere müracaat edebilirler. Bir cami imamı (mesela bir röportajda) camilerin Bayramlara nasıl hazırlandığı hakkında bilgi veriyor. Camilerdeki sorumlular kendi görevlerini anlatıyorlar. Yapı ile ilgili Özellikler ■ Cami Ziyareti: Yapı ile ilgili detayları belgelendiriyoruz: kroki çiziyoruz, fotoğraf çekiyoruz, tanımlıyoruz. Bir camii çizmek yahut el işi olarak yapmak, bir kesim taslağı ortaya koymak. Ezan ■ Ezan dinliyoruz Sabah namazı için özel bir ezan. 5.4 İSLAM TARİHİ VE COĞRAFYASI Hz. Muhammed Medine’de Medine Toplumu: Yahudi Hıristiyan ve diğerlerinin barış içinde bir arada yaşaması Hz. Muhammed anlaşmalar yoluyla barışı garantiledi. > Akabe biatı >Medine Şehir düzeni >Hudeybiye Barış anlaşması Mekke’ye dönüş ve intikamdan Vazgeçme ■ İlk camiler nasıl yapıldı ve nasıl görünüyorlardı. Medineli müslümanların âlicenaplığı, sosyal dayanışması ve örnek kardeşliği Topluluk kavramı(Ümmet). Müslüman olmayanlar da toplumun parçası idiler ■ Anlaşmalardan günümüz için çıkaracağımız dersler: Uzlaşmaya hazır olmak, barışta maharet, anlaşmalara riayet, bir güven temeli oluşturmak Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 191 İSLAM ARAŞTIRMALARI Veda Haccı ■ Metin çalışması: Veda Haccı hakkında bilgi Kur’an’la derinlemesine metin çalışması- Kısastan vazgeçme: Kur’an 5:8-11 5:28 Öğrenciler farklı olayların tarihlerini yazıyor yahut oynuyorlar 5.5 KUR’AN VE HADİS Kur’an (el-qur’an; ) القران Tertibi Kur’an: >Sure ve ayetlere >Mekkî ve Medenî surelere >Ramazan’da okumak için 30 bölüme ayrılmıştır Kur’an’ı orijinalinden öğrenmek 107 ve 112. sureler tamamen öğrenilecek ■ Arapça yazı şeklini incelemek Getirilen Kur’an nüshalarını karşılaştırmak (küçük, büyük süslü yahut sade basılmış Kur’anlar ve cep Kur’an’ları) ■ Arapça ve Almanca metinleri dinlemek, okumak ve müzakere etmek; Kur’an hakkında internette araştırma yapmak (öğretim elemanlarının yönetiminde) Arapça kıraatın farklı tarzlarını teypten öğrenmek ve farkları tanımak Ezberlemek: Ezberlenen ayetlerin bereketinden ve güzelliğinden faydalanmak Hadis (el-hadis;)الحديث Hadis (Peygamber sözü) Hz. Peygamber hakkında bir görgü şahidinin (ravinin) rivayetiyle gelen kısa metin. 192 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Hadisler Hz. Muhammed’in yaptığı yahut söylediği şeyleri bildirirler. • Hadisler Kur’an’da değil, hadis mecmualarında bulunurlar. İSLAM ARAŞTIRMALARI • Hadisler Kur’an’ı daha iyi anlamaya yardım ederler. Örnekler: Kur’an sure 7 ahiretteki mahkemeden söz eder. İbn Mes’ud isimli bir genç Hz. Muhammed’e gençler için önemli olan şeyin ne olduğunu sorar. Hz Muhammed şöyle cevap verir: “Hesap gününde kimse şu beş şeyden sorulmadıkça Allah tarafından bırakılmaz: Hayatını nasıl yaşadığından, gençliğini nasıl geçirdiğinden rızkını nasıl kazandığından, öğrendiğini nasıl kullandığından ve öğrendikleriyle ne kadar amel ettiğinden.”(Tirmizi) 5.6 PEYGAMBERLER Allah Peygamberlerine vahyini bildirdi > Allah elçiler seçti ve onları kendi mesajını insanlara tebliğ etmesi için görevlendirdi. >Kur’an, Hz. Muhammed’in elçilerin sonuncusu olduğunu öğretiyor. >Hz. Muhammed Kur’an’ı, melek Cibril vasıtasıyla Allah’ın son mesajı olarak aldı. Diğer dinler de Allah’ın vahyine Dayanırlar. ■ Kur’an’dan yahut Hz. Peygamber’in sözünden (Hadis ve Hadis-i Kudsî) derinlemesine metin çalışması. Mesela: Kur’an: 2:97-101 yahut(görevlendirme olayı) ■ Kur’an’ın yardımıyla vahiy meselesinde derinleşme imkanları, sanat yahut sahne gösterisi için konular oluşturulması • Vahiy (Kur’an 42:51-53) • Tabii içgüdü (Kur’an 16:68) • İlham yahut rüyalar • ( Kur’an 12:4, 37:102) • İlahî Ses (Kur’an 27:8) • Mucize (Kur’an 19:10) ■ Diğer Peygamberler (Kur’an 2:136) Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 193 İSLAM ARAŞTIRMALARI 5.7 DİĞER DİNLER Yahudilik ve Hıristiyanlık >Farklı murakabe yerleri >Farklı Bayramlar >Beraberlikler >Cemaat içinde sorumlu personel • Kilise cemaatı konseyi • Kilise idare heyeti • Papaz/rahip • Haham >Baş ruhanîler • Piskoposlar • Papa ■ Öğrenci sunumları: İnsanlar nerede ibadet ederler? Resimler toplayınız ve sergileyiniz: Camiler, Kiliseler, Sinagoglar, Tapınaklar Resimleri karşılaştırınız: Mimaride ve süslemedeki farklılıklar. Biz seçkin yerleri dıştan tanıyoruz, mesela Ayasofya, Peter Kilisesi, Sinagoglar Diğer dinlerin sorumlu personelini derse davet ediyoruz veya onları görev yerlerinde ziyaret ediyoruz. Medyadan bilgi ve resimler topluyoruz. Yahudi ve Hıristiyanlar Farklı Bayramlar Kutluyor. Yahudi ve Hıristiyanların önemli bayramları > Pessah bayramı > Paskalya > Noel bayramı > Kamış bayramı ■ Dinlerin temsilcileri kendi bayramlarının seyri hakkında bilgi veriyorlar. Cumartesi(Sabbat) ve Pazar ■ İslâm’daki Cuma namazının önemi ile karşılaştırma Yahudi Hıristiyan ve Müslümanların Ortak yönleri vardır > Yaratıcı olarak Allah’a iman > Tek Allah’a iman > Allah vahiy gönderdi > Yazılı rivayet > Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanlar İbrahim, Nuh ve Davud’u tanıyorlar ■ Yaratılış tarihi: Önbilgi veya öğretmen anlatımı 194 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 Musa ve yanan dikenli çalı kıssasını anlattırma (Kur’an 27:7-9) Yahudilerin kitabı İbranîce İncildir. İSLAM ARAŞTIRMALARI Hıristiyanların İncil’i (önemli bölümü Tevrat olan) Eski Ahit ve Yeni Ahitten oluşur. ■ Ortak içerik ve değerlerle ilgili Kur’an’dan detaylı metin çalışması: • Ana-babaya saygı ve onlara sevgiyle muamele ( Kur’an 46: 13-18) • Ahiret umudu: Yahudi Hıristiyan ve Müslümanlar1 Kur’an’da “Ehl-i Kitap”olarak özellikle zikredilmiş, dindar ve adil olmaları konusunda Allah’ın ortak uyarısına muhatap olmuşlardır. (Kur’an 3:113-115) İslam Dersi Sınıf 6 6.1 CEMAAT HÂLİNDE YAŞAMAK İhtilafların barışçı yollarla halli > İstişare ve görüşmeyle (Kur’an 42: 38), müdahale ve(şahsi ve okul çevresinin yardımıyla cemaat içinde halli…) > Allah dürüstlüğe ve karşılıklı saygıya çağırır. • Anlaşmalara, kurallara ve sözleşmelere uymak (Kur’an 5:1) • Bağışlamak (Kur’an 2:263, 3:159) • Birbiriyle alay etmemek yahut kimseye hakaret etmemek (Kur’an 49:11) •Başkasının kusurunu araştırmamak ve kimseye lanet etmemek (Kur’an 49:11) > Zayıflara ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek Allah’ın emridir. ■ Tutum ve davranışları göstermek ve uygulamak, dersteki tartışmada fikirlerini söylemek, Sahne oyunu ve proje: • Kendini başkasının yerine koymak • Menfaat çatışmalarını her defasında başka perspektiflerden incelemek ihtilafları anlaşarak çözmek: Anlaşma, çıkarların eşitlenmesi, itiraf, hatayı kabul etmek, boyun eğmek • Hatayı düzeltme şekilleri Özür dileme, ıslah, tazminat • Şiddetle ilgili şahsi tecrübeler • Başka din mensubu insanlarla ihtilaflar • Okul yolunda ve okul avlusundaki davranışlar. >Barışseverlik İslamda yaratılış prensibidir: Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 195 İSLAM ARAŞTIRMALARI Hz. Muhammed şöyle buyurdu: “Allah kainatı yaratmaya karar verdiğinde katındaki kitabında kendisi için kural olarak Rahmetinin gazabından daha büyük olduğunu yazdı. (Hadis; Buhari, Cami’) >Barışseverlik İslam’da fert ve cemiyet için ahlâkî temel prensiptir. (Kur’an 49:9) 6.2 İMAN ESASLARI Allah insanların içlerindeki niyet ve düşünceyi bilir. ( Kur’an 5:7-8) • Kendi vicdanına sormak ve ona göre hareket etmek. ■ Barış, düzene dayanır: • Kendisi ve birbiri için kurallar koymak, mevcut kuralları bilmek ve uymak, kuralların manasını sormak. • Emir ve yasakların anlamı ve gereği. Mesela cadde trafiğinde, toplu taşım araçlarında • Okulda bir polisle konuşma • Şiddeti önleme programını öğrenmek • Arabuluculuk programları • Diğer dinlerdeki kurallar: Yahudilik ve Hıristiyanlıkta başkalarını sevme emri. On emir ■ Barış saygı ve tesanüde dayanır. • Başkalarının kusurunu araştırmanın ne olduğunu öğreniniz ve buna karşı tedbir alınız. Ebu Hüreyre Hz. Muhammed’in şöyle söylediğini duydu: “Suizandan sakınınız. Çünkü suizan sözlerin en yalanıdır. Başkalarının kusurunu araştırmayınız ve tecessüs etmeyiniz. Birbirinize karşı büyüklük taslamayınız. Kin tutmayınız. Birbirinize sırtınızı dönmeyiniz. Ey Allah’ın kulları kardeşler olunuz.” (Buhari, Cami’) Meleklere İman Meleklerin isimleri, özellikleri ve görevleri ■ “İyi vicdanla…” 196 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ İsimleri bilinen Melekler: • Cibril: Vahiy getirir. (Kur’an 2:97) • Mikail: Tabiattan sorumludur. (Kur’an 2:98) İSLAM ARAŞTIRMALARI • Malik: Cehennem bekçisi (Kur’an 43:77, 74:30-31) • Azrail canları alır ve Allah’a teslim eder.(Kur’an 32:11) • “Yazıcı melekler” (Kiramen katibin) (Kur’an 43:80) • Münker ve nekir: Ölenlere kabirde sual sorar. ■ Derinlemesine Kur’an metni çalışması için: Melekler… …kendilerine Allah tarafından emredilen şeyleri yerine getirirler. (Kur’an 11-69-70) … insan şekline girebilirler. (Kur’an 19:17) … Allah’tan vahiy getirirler. (Kur’an26: 193) … Allah’ın emriyle olaylara müdahale ederler (Kur’an 51:1-5) … kanatları vardır. (Kur’an 35:1) ■ Cibril (Gabriel) ve Hz. Muhammed: • İlk vahiy olayı (Peygamberlikle görevlendirme; krş. Kur’an 96: 1-5) • Cibril’in Medine’de Peygamber mescidini ziyareti olayı (Müslim’in Camii’inden Cibril Hadisi) ■ Tartışma için: • Basında ve sanatta melek • Tüketim ve markalaşma çerçevesinde melek • Mesela halk dindarlığındaki koruyucu melek kavramında olduğu gibi çok yaygın melek tasavvurlarının kritik edilmesi • İnsanın, insanüstü olaylara çok merak duyması Hıristiyanlıkta Melekler • İsrafil: Kıyameti ve yeniden dirilmeyi haber verir. ■ Bir Hıristiyan temsilcisi tarafından verilen bilgiler • Hıristiyanlıkta meleklerin isim, özellik ve görevleri • Hıristiyanlıkta melek tasvirleri Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 197 İSLAM ARAŞTIRMALARI 6.3 DİNÎ HAYAT İbadet/Dua Allah’a ibadet (es-salât=Namaz) Asıl anlamı: Allah’a bağlanmanın bilinçli, düzenli ve nakledilen şekli Şartları Özel vesile ve şekiller ■ Tartışma için: • Bir defa öğrenildikten sonra unutulmayan beceriler (yüzmek, bisiklet sürmek…) İbadet etmek öğrenildikten sonra tekrar unutulabilir mi? • Düzenliliğin, iç ve dış düzene alışmanın manası (Kur’an 2:43-46; Konu hakkında hadisler ) • Hayatın, yılın, günün ve ibadetin ritimleri… Kan dolaşımlarından tekrar Allah’ın “sırat-ı müstakimine” dönüş (Kur’an 1:6) ■ Şartları: • Vakit ve temizlik • Farz ibadetler, nafile ibadetler • Kur’an kıraatı • Halis niyet ve iç konsantrasyon • Bütün ibadetlerin temel yapısı ■ Özel saik ve formlar: • Tek olarak yahut cemaat hâlinde • Evde • Camide • Seyahatta • İşyerinde • Cuma günlerinde • Bayram günlerinde • Ramazanda • Kolaylıklar, istisnalar, ibadet huzurunu bozan şeyler Allah’a serbest yakarış (Dua) Aslî mana Allah ’a bağlanmanın duruma bağlı ve serbest şekli > Kendi ana dilinizde sizin formüle ettiğiniz şahsi dualar > Kur’an ve hadiste nakledilen dua metinleri 198 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Konuda derinleşme için: • Ne zaman ibadete ihtiyaç duyarız. • Hangi konuda Allah’a dua edebiliriz ve etmeliyiz. • Dualar kabul edilir mi? • Beklentiler ve tecrübeler • Cemaat halinde dua İSLAM ARAŞTIRMALARI İman pratiğinin parçası olarak vücut temizliği ■ Zaruri temizlikle ilgili sorular (aile ve cinsel eğitimle çapraz bağlantı) Vücut bakımı ve temizliği ile ilgili hadisler Abdest- gusül (Kur’an 5:6) 6.4. İSLÂM TARİHİ VE COĞRAFYASI İlk Halifeler Hz. Muhammed’in vefatından sonraki zor durum > Kur’an Müslümanlara kendi ümmetlerinin temeli olarak Allah’a inanmayı hatırlatıyor. (Kur’an 3:102-104) > İlk dört halifenin rolleri ■ Hikâye, resim gösterisi, sahne oyunu, araştırma, metin çalışması. Bir gemi açık denize açılıyor. Kaptan ölüyor. Geri dönüş mümkün değildir. Gemi personelinin farklı hedefleri vardır. Hz. Muhammed’in vefatından sonraki belirsiz durum ve karışıklıklar. İlk büyük başarıların sonraki İslam Tarihi için manası İlk Halifelerin sembol gücü (İsimlerinin cami duvarlarına güzel hatla yazılıp asılması) Hz. Ebu Bekir > İslam Birliğinin Garantisi ■ Hz.Ebu Bekir nasıl ilk Halife (vekil, halef) oldu? İslam’ın Yayılışı (636 İran, 638 Suriye, 642 Mısır) Hz. Ömer >Yumuşaklık ve Tolerans Hz.Osman >Kur’an’ın bir araya getirilmesi ve toplanması ■ Hz. Ömer’in Kudüs’teki Kabir kilisesi önündeki duası Hz. Ömer cezaları yürürlükten kaldırıyor. Halid’in Şam’ı teslim almasının şartları ■ Sözlü ve dinlenen Kur’an’dan yazılı ve okunan Kur’an’a/en eski Kur’an yazılarının resimleri Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 199 İSLAM ARAŞTIRMALARI Hz. Ali > Hz. Muhammed’in yanındaki çocukluğu > Bilge, hakim ve arabulucu > Geç dönemdeki halifeliği ve Şianın doğuşu ■ Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonraki zor durum ve sonraki gelişmeler 6.5 KUR’AN VE HADİS Kur’an ()القران Önemi > Kur’an Allah’ın sözüdür. >Vahiy meleği Cibril tarafından getirilmiştir. > Hz. Muhammed’e verilmiştir. > Bütün insanlara gönderilmiştir. Kur’an’ı orijinalinden öğrenmek 96 ve 97. surelerin tamamını ■ Kur’an vahyi ile ilgili rivayetler Bu rivayetlerle ilgili orijinal buluşlar (mesela piyes, irticali anlatım) ■ Arapça ve Almanca metinleri Dinlemek, okumak ve müzakere etmek; İnternetten Kur’an hakkında araştırma yapmak (Öğretim elemanları yönetiminde). Arapça kıraatin farklı tarzlarını teypten öğrenin ve farkları anlayın. Ezberlemek: Ezberlenen ayetlerin güzelliğini ve verdiği mutluluğunu anlatın. Hadis ()الحديث Hadisler (Peygamber sözleri) bilhassa günlük hayatta iyi davranışlardan bahsederler. 200 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Örnekler : •Selam hakkında: Bir adam Hz. Muhammed’e islamda en iyi şeyin ne olduğunu sordu. O şöyle cevap verdi: “Fakirlere yemek yedirmen, tanısan da tanımasan da halka selam vermen.” (Buhari, Müslim Cami’) İSLAM ARAŞTIRMALARI • Vücut bakımı hakkında: Şüreyh b. Hani adındaki bir adamın haber verdiğine göre o, Hz.Muhammed’in eşi Hz. Aişe’ye şöyle sordu: “Hz Muhammed eve geldiğinde ilk olarak ne yapardı. O şöyle cevap verdi: “Dişlerini fırçalardı.” (Müslim Cami) • Yemek hakkında: Hz. Ömer’in rivayet ettiğine göre Hz. Muhammed ona şöyle dedi: “Yemeklerinizi birlikte yiyin, ayrı yemeyin. Toplu yemekte bereket vardır.” (İbn Mace, Sünen). 6.6 PEYGAMBERLER Kur’an’da zikredilen Allah’ın bütün elçileri arasında ortak ve farklı noktalar vardır. > Onlar kendilerinden bir şey öğretmiyorlardı bilakis Allah tarafından görevlendirilmişlerdi. > Onlar kendi kavimleri arasından seçilmişlerdi ve onların dilini konuşurlardı. > Bazıları kitap almıştı (Resul), bazıları almamıştı (Nebi). ■ Derste Müzakere: Önemli ve acil bir şey haber verilmek istenir fakat dinlenilmezse ne hissedilir? Kur’an’da zikredilen bütün Peygamberler ortak olarak Allah’ın temel mesajını öğretirler: >Yaratıcının tek olması > Bu dünyanın geçiciliği, öbür dünyanın ebedi oluşu >İnsanın ahirete imanının haklı umudu >İnsanın kendisine diğer insanlara ve Kainata karşı sorumluluğu ■ Sanat Projesi: Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar bir “elçiler kuşağı” oluşturuyor (Koyun postu, pankart ve dikili taş…) ve sergiliyoruz. ■ Metin çalışması: Aşağıdaki Kur’an ayetlerini birlikte çalışınız: Kur’an 14: 1-4, 35: 18-30, 36: 13-27. Gerçek söylenir fakat söyleyenin yalancı olduğu iddia edilirse ne yapılabilir? Elçiler, “yalancı, büyücü, mecnun yahut sahtekar” ithamlarına nasıl cevap verdiler? Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 201 İSLAM ARAŞTIRMALARI Bazı elçiler Kur’an’da bazı lakaplarla anılmışlardır: İbrahim (Abraham): “Allah’ın dostu” (Halilullah)… İsa (Jesus): “Allah’ın kelimesi” (Kelimetullah). ■ Metin çalışması ve Müzakere: Kur’an 2: 29-30 yahut 7:10-25 (Yaratılış Tarihi) •Kur’an 3:18 ve 112. surenin tamamı (Allah’ın Birliği) •Kur’an 55 yahut 78. surenin tamamı (Dünya ve Ahiret) •Kur’an 25: 63-76 ve 31: 12-19 (Sorumluluk) ■ “Terazi kefesi”resmi Kur’an7:8-9 ■ Diğer dinlerde ahiret tasavvurlarını öğreniniz ve tartışınız.(Metin/resim araştırması, sorma) 6.7 DİĞER DİNLER Günlük Hayatta Dünya Dinleri Dinî Semboller 202 Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 ■ Benim “Kutsallarım”:Benim için çok önemli olan şeyler Kavram açıklaması: Sembol nedir? Farklı sembollerin manasının açıklanması: Haç, Balık, Işık, Su, Yedi kollu avize, Hilal, Teker, YinYang vs. Dinî olmayan günlük hayatta da birçok sembol vardır. Adalet terazisi gibi. Yılbaşı için çam ağacı veya paskalya için tavşan ve yumurta sembolleri nereden geliyor? Mülahaza: Dinin sembollere niçin ihtiyacı vardır veya din sembolleri niçin kullanır? İSLAM ARAŞTIRMALARI Dinî alışkanlıklar ■ Farklı emirlerin kaynağının açıklanması: Niçin Yahudiler ve Müslümanlar domuz eti yemiyorlar? Niçin abdest ve oruç Yahudilerde ve Müslümanlarda emredilmiştir? Yıl içinde ve ömür boyu kutlanan bayramlar ve yapılan ibadetler ■ Yahudi ve Hıristiyanların bayramlarının tekrarı. Vaftiz,Sünnet, Komünyon, Konfirmasyon / Bar Mizwa, Düğün, Defin, Diğer Bayramlar. Çin Yılbaşı Kutlaması gibi. İslamla karşılaştırınız Dualar ve ibadetler ■ Öğrenciler diğer din mensubu insanlarla röportaj yapıyorlar diğer dinlerin dua ve ibadetlerine ait dialar, açıklamalar… Ortak ve Farklı Noktalar ■ Farklı dinlerin ortak noktaları nedir? Dinimizi diğer dinlerden ayıran noktalar nelerdir? Diğer dinlerin iyi bulduğum yönleri nelerdir? İyi olanları alabilir miyim? Diğer dinlere karşı saygı göstermeye dair Kur’an’dan teolojik delillendirme 1 Müslümanlar değil, sadece Yahudi ve Hristiyanlar Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010 203
