c YCY cY CYC + = + = Yc C )1(

A. Toplam Harcama ve Denge Gelir Düzeyi
A.1. Tüketim Fonksiyonu ve Tüketim Eğilimi
Keynes’e göre, devletin olmadığı bir ekonomide (Y = C + I) bir dönemdeki (cari dönemdeki)
tüketim, cari gelirin bir fonksiyonudur ve gelir arttıkça harcama seviyesi artmaktadır (Mutlak Gelir
Hipotezi).
Harcamalar iki temel kısımdan oluşur:
−
C = C+ cYD (Otonom Harcamalar (C) + Cari gelirin bir fonksiyonu olarak tüketim)
0< MPC (c) <1
Marjinal Tüketim Eğilimi (MPC – c): Gelirdeki bir birimlik artışın tüketimde meydana
getirdiği değişimdir. MPC =
∂C C2 − C1
=
∂YD Y2 − Y1
Ortalama Tüketim Eğilimi (APC): Toplam tüketimin toplam gelire bölünmesi ile bulunur.
APC=
C C0 + cY C0
=
=
+ c bulunur. Bunun anlamı gelir arttıkça bireylerin ortalama tüketim
Y
Y
Y
eğilimi de azalacaktır. Her zaman APC > MPC olacaktır.
C
YD
C= C +cY
Ortalama
Tüketim
Eğilimi
s>0
C
APC=
C
+c
Y
s<0
)45o
YD
Y
0
YD
Şekil A.1: Tüketim Fonksiyonu
A.2. Tasarruf Fonksiyonu ve Tasarruf Eğilimi
Tasarruf, gelirin tüketilmeyen kısmıdır.
−
YD = C + S ise S = YD – C ve S = - C + (1 − c)YD bulunur.
Marjinal Tasarruf Fonksiyonu (MPS): Gelirdeki bir birimlik değişim sonucunda tasarruf
miktarında meydana gelen değişimi göstermektedir. MPS=
Ortalama Tasarruf Eğilimi (APS): APS =
S − S1
∂S
= 2
∂YD Y2 − Y1
S
Toplam tasarrufların toplam gelire bölünmesi
YD
ile bulunur.
Örneğin bireyin tüketim fonksiyonu C = 500 + 0,8 YD ise bireyin gelirindeki her 1 YTL’lik
artış, tüketime 80 kuruş olarak yansıyacak ve 20 kuruşu tasarruf edilecektir. Bireyin geliri 2500 YTL
olana kadar tasarrufları negatiftir. Gelir düzeyi 10000 YTL iken 8500 YTL tüketmekte ve 1500 YTL
tasarruf etmektedir.
1
C
YD
C= C + cY
E
C
S= C +(1-c)YD
S
YD
YD
−C
Şekil A.2: Tasarruf Fonksiyonu
A.3. Planlanan Yatırım Fonksiyonu: Önemli bir kavram Sermayenin Marjinal Etkinliği’dir
(SME) . SME, yatırımı bir birim arttırma sonucu elde edilen kârın toplam kârda meydana getirdiği
değişimdir. Şayet piyasa faiz oranı SME’den düşük ve ya eşitse yatırım yapılır. Tersi Durumda (piyasa
faiz oranı > SME) durumunda yatırım yapılmaz.
A.4. Denge Gelir ve Hasıla Düzeyinin Belirlenmesi
Tüketimden sonra ele alacağımız yatırım kavramını, sabit (otonom) kabul edeceğiz ve planlanan
−
yatırımların ( I ) kadar olduğunu varsayacağız. Böylece toplam harcamalar:
−
−
−
−
AE = C + I = C + cY + I = A+ cY
(AE: Aggregate Expenditure – Toplam Harcama)
−
Burada A otonom (gelirden bağımsız) harcamaları göstermektedir. Böyle bir modelde denge
gelir ve üretim düzeyini belirleyen toplam harcamalardır. 45 derecelik Y=AE doğrusu üzerinde
üretim-gelir düzeyi ile toplam harcamalar birbirine eşittir. Denge gelir düzeyinden daha fazla üretim
stokları arttırır. Dengeye dönülmesi için baskı olur.
AE
AE = Y
AE=C0+I0+cY
E
C+I
) 45o
Y
Y*
Şekil A.3: Denge Gelir Düzeyinin Belirlenmesi
−
Hatırlanacağı üzere, denge şartı: Y=AE= A+ cY . Denge gelir düzeyi (Y*);
Y – cY = A
ise
Y(1-c) = A
2
ve
Y*=
1 −
A
1− c
bulunur.
Denge üretim ve gelir düzeyi, marjinal tüketim eğilimine ve otonom harcamalara bağlıdır.
Ayrıca ekonomi dengedeyken planlanan yatırımlar, gerçekleşen yatırımlara eşittir (pozitif veya
negatif stok yatırımı yoktur).
B. ÇARPAN (ÇOĞALTAN)
Otonom harcamalardaki bir birim artışın, üretim düzeyini bir birim arttırması beklenir. Ancak
üretim artışı aynı zamanda marjinal tüketim eğilimine bağlı olarak tüketim talebini arttıracaktır. Zira
uyarılmış tüketim gelir artınca artacaktır. Harcamaların artması ile tekrar üretim artacaktır. Otonom
harcamalardaki bir birim artış, denge gelir ve üretim düzeyini bir birimden fazla arttıracaktır. Artışın
miktarı, marjinal tüketim eğilimine bağlıdır.
ΔY =
−
1
ΔA
1− c
Çarpan/Çoğaltan =
AE
E2
A1
Y=AE
AE2= A 2 +cY
(
E1
ΔA
A2
1 1
=
1− c s
1
)Δ A = ∆Y
1− c
∆Y
45o
Y1
Y
Y2
Şekil B.1: Çarpan (Çoğaltan)
B.1. Çarpan – Çoğaltan Mekanizmasının İşleme Şartları
a- Gelir akımlarının doğduğu her aşamada, üretimi arttırabilecek yeterli atıl işgücü bulunmalıdır
b- Üretim artışını ağlayacak ve işgücü istihdamını kolaylaştıracak yeterli atıl sermaye ve toprak
bulunmalıdır
c- Hammadde temininde güçlükler olmamalıdır.
B.2. Devletin Katılımı ile Çarpan
Toplam harcamalara devleti de katarsak AE = C + I + G olacaktır. Tüketim artık milli gelire
değil, harcanabilir gelire bağlıdır zira Harcanabilir gelir = MG + Transferler – Vergiler şeklinde
tanımlanmıştı.
Devletin harcamaları cari-yatırım ve transfer harcamalarıdır. Ekonomiden de vergiler yoluyla
gelir elde etmektedir.
[(G + TR) – T ]
−
−
Harcamaları otonom kabul edeceğiz ( G , TR ) vergi geliri ise Milli gelirin bir oranı olacaktır
−
(tY). Ayrıca otonom verginin varlığı da kabul edilebilir ( T ). Transfer harcamaları, bireylerin
tüketimlerini marjinal tüketim eğilimi kadar arttırmaktadır (cTR). Vergi getirilmesi ise [c(1 – t)Y]
şeklinde tüketimi azaltmaktadır.
3
AE = C + I + G
C0 + c(YD) ise,
AE = C0 + c(YD) + I + G
YD = Y – T + TR ise,
AE = C0+ c(Y – T + TR) + I + G
Devlet gelir üzerinden de t kadar vergi alacaktır,
AE = C0+ c[(Y – tY) – T + TR]+ I + G
AE = C0+ [c(Y – tY)] – cT + cTR+ I + G
Ekonomi dengedeyken üretim ve tüketim birbirine eşit olduğuna göre,
Y = AE
Y = C0+ [c(Y – tY)] – cT + cTR+ I + G
A = C0 – cT + cTR + I + G gibi bir sabit kabul edilirse,
Y = [c(Y – tY)] + A
Y = c(1 – t)Y + A
Ekonominin denge gelir düzeyi aşağıdaki gibi olacaktır:
Y=
−
1
A
1 − c(1 − t )
Kamu Harcaması Çarpanı – Çoğaltanı:
ΔY =
1
ΔG
1 − c(1 − t )
ΔY =
1
ΔI
1 − c(1 − t )
ΔY =
−c
ΔT
1 − c(1 − t )
Yatırım Çoğaltanı
Otonom Vergi Çoğaltanı
Transfer Harcaması Çarpanı
B.3. Denk Bütçe Çarpanı: Şayet kamu harcamaları vergi artışı ile finanse edilirse, Milli Gelir
değişimi, otonom kamu harcamalarındaki değişme kadar olacaktır.
ΔY =
1
ΔG − cΔT yazılır. Şayet ΔG = ΔT ise vergi yerine kamu harcaması yazılır
1− c
ΔY =
1
1
ΔG − cΔG ise =
(1 − c)ΔG = ΔG bulunur.
1− c
1− c
B.4. (Gelir) Vergi(si) ve Çoğaltan: Şayet kamu kesimi olmasaydı, çoğaltan daha büyük bir
değer alacaktı. Örneğin MPC=0,8 iken vergiler olmasaydı çarpan =
t=0,25 oranında vergi getirirse çoğaltan =
1
=5 olacaktı. Ancak devlet
1 − 0,8
1
= 2,5 olur.
1 − 0,8(1 − 0,25)
4
AE
AE
Y=AE
E2
AE2= A +c(1-t2)Y
AE1= A1 +c(1-t)Y
AE1= A +c(1-t1)Y
E2
AE2= A 2 +c(1-t)Y
E1
1
Δ G = ΔY
1 − c(1 − t )
E1
∆Y
0
Y1
Y
Y2
0
Y1
Y2
Y
Şekil B.2: Vergi Oranındaki Değişimin ve Kamu Harcamalarının Değişiminin Milli Gelire
Etkisi
B.5. Otomatik Stabilizatör Olarak Gelir Vergileri: Otonom talepteki bir değişmenin gelir ve
hasıla düzeyi üzerindeki etkisini azaltan her türlü mekanizmaya stabilizatör denir. Örneğin gelir
vergisi bir stabilizatördür zira çoğaltanın değerini düşürerek otonom harcamaların gelir düzeyi
üzerindeki etkisini azaltır. Gelir vergisinin varlığı halinde otonom harcamalardaki değişmeler denge
gelir düzeyini daha az etkileyecek ve ekonomik dalgalanmaların şiddeti azalacaktır.
İşsizlik sigortası da bir otomatik stabilizatördür. Ekonomik daralma dönemlerinde işsizlik
tazminatı, toplam talebin düşmesini önler ve dalgalanmaları azaltır.
C. TASARRUF PARADOKSU
Bir ekonomide bireylerin gelir seviyelerinde bir değişme olmaksızın daha fazla tasarrufta
bulunmak istemeleri, tasarrufları arttırmayacak ancak geliri azaltacaktır. Yatırımlar otonom iken
tasarrufların artması sonucunda gelir düzeyi azalacaktır. Zira tasarrufların artması, toplam talebi
azaltacak, toplam talepteki bir azalma üretimi ve gelir düzeyini azaltacaktır. Yatırımın uyarılmış
olması halinde (yatırım eğrisinin pozitif eğimli olması halinde) azalma daha fazla olacaktır. Çoğaltan
mekanizması ters işler.
S2
S, I
I
E1
E2
0
Y1
Y2
S1
I
Y
Şekil C.1: Tasarruf Paradoksu
D. Maliye Politikası ve Deflasyonist Açık
Ekonominin tam istihdam denge üretim düzeyi YF’dir. Toplam planlanan harcama ise AE1
düzeyindedir ve denge çıktı Y1 düzeyindedir. Potansiyel Gelirin, Cari gelirden büyük olduğu bu
durumda (YF>AE1) deflasyonist açık oluşmuştur (KL arası fark). Şayet para politikası ile müdahale
edilirse faiz oranları da harekete geçeceğinden yatırım harcamaları da etkilenir. Para politikası yerine
maliye politikası ile müdahale sonucunda toplam planlanan harcamaların KL kadar artması sağlanır.
Buna genişletici maliye politikası adı verilmektedir. Maliye politikası hem hükümet harcamaları hem
de transfer harcamaları ile genişletilebilir. Ancak transfer harcamalarının daha fazla yapılması gerekir
(zira c katsayısı ile harcamaya dönüşecektir). Ayrıca vergi oranı düşürülerek harcanabilir gelirde bir
artış sağlanarak AE eğrisinin eğiminin artması sağlanabilir. Örneğin, deflasyonist açık 100 YTL ve
marjinal tüketim eğilimi 0,80 ise ne kadar transfer harcaması yapılmalıdır? cΔTR=100 YTL ise
ΔTR =
100
= 125YTL transfer harcaması yapılmalıdır. Oysaki hükümet harcamalarının (alımlarının)
0,80
100 YTL artması yeterli olacaktır.
5
AE1
K
E1
AE2(TR2)
L
AE2
L
A2
AE
AE
AE
A1
A1
0
Y1
YF
Y
AE(t1)
K
E1
A2
AE(t2)
AE1(TR1)
A0
0
Y1
YF
Y
0
Y1
YF
Şekil D.1: Maliye Politikası ve Deflasyonist Açık
E. Maliye Politikası ve Enflasyonist Açık
Ekonominin AE2 harcama düzeyindeyken potansiyel çıktının YF kadar olması durumunda, cari
çıktı, potansiyel çıktıdan fazladır. Tam istihdam çıktısından daha fazla harcama, enflasyonist açık
olarak tanımlanır (NM kadar). Bu açığı kapatmak için daraltıcı maliye politikası izlenecektir.
AE
Y=AE
AE1
E
M
MN = Enflasyonist Açık
N
0
YF
Y
Y1
Şekil E.1: Maliye Politikası ve Enflasyonist Açık
6