elektrik sistem çöküntüsünün arkasındaki sırlar saklanıyor
advertisement
BASIN AÇIKLAMALARI ELEKTRÝK SÝSTEM ÇÖKÜNTÜSÜNÜN ARKASINDAKÝ SIRLAR SAKLANIYOR... Enerji Bakaný Taner Yýldýzýn bürokratýný istifa ettirdiði 31 Mart Elektrik Krizinin perde arkasýndaki sýrlar saklanýyor. Teknik detaylar açýklanmamýþ olsa da hatlarýn açmasý, röleler, frekans düþüþü ve yükseliþi, santrallarýn devre dýþý kalýþý gibi pek çok etken üzerinde bugüne kadar durulmuþ olmakla birlikte tesadüfi olarak gösterilmeye çalýþýlan bu etkenlerin nasýl bir araya geldiðine iliþkin sistem sorunu gözlerden uzak tutulmaktadýr. Ýstifa ettirilen TEÝAÞ Genel Müdürü Kemal Yýldýrýn açýklamalarý, TEÝAÞýn iþletim hatasýndan önce politik bir hataya iþaret etmektedir. Yýldýr, kendisinden habersiz risk alýnarak büyük barajlarýn olduðu Doðu Bölgesine yüklenildiðini, burada sorun oluþtuðunda da Batýdaki doðalgaz santrallarýnýn fiyatlar düþük olduðu için üretim yapmadýklarýný aktarmýþtýr. Bu açýklama teknik olarak açýklanamayacak enerji yönetim sorunlarýna iþaret etmektedir: *Kamu ya da özel mülkiyet ayrýmý olmaksýzýn düþük maliyetli üretim yapan HESler den alým yapýlarak enerji maliyetlerinin düþürülmeye çalýþýlmasý elbette kamu açýsýndan yararlý olmakla birlikte, bunun iþletim dengesini riske atacak þekilde yapýldýðý itiraf edilmektedir. Böylesi bir riski, ne sistem iþletmecisi TEÝAÞ, ne de TEÝAÞta çalýþan personel kendi inisiyatifiyle almaz. Ancak siyasi iradenin seçimler öncesinde yoðun bir baskýsý söz konusu olabilir. Nitekim, TEÝAÞýn iletim sistemi yetersizliðinden dolayý verilen kýsýt talimatý ile devreye giren santrallara fazla ödeme yapýlmasý nedeniyle personele baský yapýldýðý ortaya çýkmýþtýr. Ýletim sistemi yetersizliðinden dolayý 2013 yýlýnda 1.2 milyar TL, 2014 yýlýnda da 1.3 milyar TLlik kýsýt talimatý verilmiþtir. Yani iletim sistemi çalýþanlarý kýsýt talimatlarý ile sistem güvenliði arasýnda sýkýþtýrýlmýþtýr. Yine TEÝAÞ Genel Müdürü ve Bakanýn açýklamalarý; Türkiyenin kurulu güç dengesini, özellikle 2002den sonra EPDK tarafýndan verilen lisanslarla birlikte masaya yatýrmayý gerektirmektedir: *2002 yýlýndan itibaren kamunun yatýrýmlardan çekilmesi ve son olarak yapýlan büyük termik santral özelleþtirmelerinin ardýndan 2014 sonunda 21 bin 879 MW ile kamunun Türkiyedeki toplam kurulu güçteki payý 2003 yýlýndaki yüzde 62lik düzeyinden yüzde 31.5e gerilemiþtir. Piyasa yapýsý içinde sesi kýsýlan kamunun, fiyatlarý dengelemek ya da dengesizlikleri önlemek için müdahale olanaðý kalmamýþtýr. *Diðer boyut, kurulu güçteki kaynak dengesidir. Kurulu güç içerisinde HESlerin payýnda 2003 yýlýndan itibaren önemli bir deðiþiklik olmazken, toplam HESler içinde kamunun payý yaklaþýk yüzde 90 iken, 2014 yýlýnda yüzde 55e düþmüþtür. Yani kamunun ucuz hidrolik üretimiyle de piyasayý dengeleme þansý yoktur. *Yedek kurulu güç tartýþmasýna bakýldýðýnda; TEÝAÞ tarafýndan 42 yayýmlanan Kapasite Projeksiyonu, geçen yýlsonu itibarýyla kurulu güç yedeðinin yüzde 75ler civarýnda oluþtuðunu göstermektedir. Yani ülkenin kurulu güç yedeði vardýr. Ancak bu üretim yedeði anlamýna gelmediði gibi, bu yedeðin özel santral aðýrlýðý nedeniyle istenildiðinde devreye sokulmasýnda güçlükler yaþanmayacaðýnýn da garantisi yoktur. TEÝAÞ, sistemde yenilenebilir enerji kaynaklarýnýn payýnýn artmasýyla yedek kapasite tutulmasýna iliþkin kaygý duymaktadýr. Bu kaygýyý Rüzgar ve güneþ ile yenilenebilir kaynaklara dayalý üretim tesisi kapasitesi yapýlmasýna onay verilirken, bunun yanýnda onay verilen kapasitenin yaklaþýk yüzde 50sine kadar yedek konvansiyonel kapasitenin kurulmasý için gerekli önlemler alýnmalýdýr cümlesiyle Kapasite Projeksiyonuna yansýtan TEÝAÞýn sistemi iþletirken, HESlerin (yenilenebilir) karþýsýnda hazýr yedek bulundurmamasýna anlam vermek mümkün deðildir. Bakan Yýldýz, yeni kurulan bir santrala iletim hattý yapabilmek için güvenlik açýsýndan mevcut iletim hattýnýn devre dýþý býrakýlmasý, bir hattýn arýza yapmasý gibi birkaç iletim hattý sýkýntýsýnýn üst üste gelmesinden söz etmektedir. Bu noktada EPDKnýn özel sektörün ve siyasi iradenin baskýsý altýnda verdiði lisanslarla yapýlan santrallara TEÝAÞýn iletim hattý planlamasýný denk düþürmek için çabaladýðý, bunun da sistemi riske atan unsurlardan biri olduðunu görmek gerekmektedir. Önce üretim tesisi yapýlýp arkasýndan iletim sistemi buna uydurulmaya çalýþýlmaz. Bu da üretimin özelleþtirilmesinin planlamada ve iletim sisteminde yarattýðý büyük zafiyetin bir iþaretedir. Nitekim alýnan önlemler kapsamýnda Enerji Bakaný, tesis kuran iþletmecilerle Yük Tevzinin senkronize çalýþmasý için pazar akþamý talimat verdiðini açýklamýþtýr. Bu talimatý vermek için sistemin çökmesi mi beklenmiþtir? Bir kez daha elektrik sisteminde planlamanýn ne denli önemli olduðu, bir kamu hizmeti olan elektrik sisteminin amacý kar olan özel sektöre emanet edilmesinin tüm halkýn zararýna olduðu 10 saat süren karanlýk ile ispatlanmýþtýr. Yapýlan tartýþmalarda, bu iþin tek elden yönetilmesi gerektiði ve bunu da TEÝAÞýn yaptýðý gelmiþtir. Evet elektrik hizmeti tek elden yürütülmelidir, bunun için zamanýnda TEK kurulmuþtur. Ülkemizin daha büyük açmazlarda kalmamasý için, üretim-iletim-daðýtým ve yeni piyasa literatürüne göre perakende satýþ hizmetlerinin tek elde kamuya býrakýlmasý gerekmektedir. Acilen yeniden kamulaþtýrmalar yapýlmalý, elektrik hizmeti siyasal ya da ticari çýkarlarýn ötesinde kamu yararýný gözeten yapýlanmalarýn olduðu özerk bir iþleyiþe teslim edilmelidir. Enerji Bakaný yaptýðý açýklamada, yine olayýn kaynaðýný açýklamamýþ; ilk hangi hattýn açtýðý, ilk hangi santralýn devreden çýktýðýný, hangi santrallarýn oluþan yükü karþýlamak için neden devreye giremediði sorularýný da yanýtlayamamýþtýr. Çöküþün nedenini açýklayamayanlar, sistemin 10 saat içinde ayaða kaldýrýlmasýný baþarý olarak sunarak, fýkra niteliðinde açýklama yapmaktadýrlar. Nasreddin Hoca misali eþeði kaybedip, bulduk diye sevinmektedirler. Hele dünyanýn 7. büyük çökmesi olarak adlandýrýlan 31 Mart karanlýðý için, baþka ülkelerde de elektrik kesintisi olduðuna iliþkin açýklamalarý züðürt tesellisi olmaktan bile uzaktýr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakaný Taner Yýldýz, artýk gülünç duruma düþmesine yol açan bu tür açýklamalarý bir kenara býrakýp, derhal istifa etmelidir. Olayla ilgili teknik ayrýntýlarýn bilen kiþilerle paylaþýlacaðý ifade edilmiþtir. Gelinen aþmada derhal teknik bir komisyon kurulmalý, EMOnun da dahil olduðu baðýmsýz bir yapýya sistemin verileri açýlarak, olayýn sorumlularýnýn ortaya çýkarýlmasý gerekmektedir. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odasý Bursa Þubesi Yönetim Kurulu
