Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları
advertisement
Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Editör Sevil Büyükalan Filiz Ercan Arı / Pınar Şafak / Galip Yüksel / Adnan Kan / H. Şenay Şen Neşe Tertemiz / Kemal Doymuş / Alev Doğan / Özlem Doğan Temur Pınar Bilasa / Şaban Çetin / Halük Ünsal / Zühal Çubukçu Serap Tüfekçi Aslim / Filiz Çetin / Hatice Karaçanta / Eriman Topbaş 3. Baskı Editör: Yrd. Doç. Dr. Sevil Büyükalan Filiz ÖĞRENME ÖĞRETME KURAM VE YAKLAŞIMLARI ISBN 978-605-364-181-0 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir. © 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2011, Ankara 3. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Türkçe Redaksiyon: Rabia Türktan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ankamat Matbaacılık San. Ltd. Şti. 30. Cadde 1344. Sokak No: 60 İvedik Organize Sanayi Bölgesi /ANKARA (0312-394 54 94 - 394 54 95) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13256 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] ÖN SÖZ Değerli öğretmenler, öğretmen adayları ve eğitime gönül verenler; Öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları dersi; eğitim fakültelerinin yeniden yapılanmasının ardından programlara giren yeni bir derstir. Bu ders için hazırlanan elinizdeki kitap, Yüksek Öğretim Kurumu’nun belirlediği kur tanımı esas alınarak hazırlanmıştır. Geçmişten günümüze gelen öğrenme öğretme yaklaşımlarına ilişkin kuramsal bilgiler ve uygulamalı örnekler, kitabın içeriğini oluşturmaktadır. Eğitimin en temel amacı, bireyin kendi yaşantısı yoluyla davranışlarında olumlu değişmeler meydana getirmektir. Bu sebeple, eğitim kurumlarında planlı programlı öğretim etkinlikleri hazırlanmakta ve uygulamaya konmaktadır. Etkili ve başarılı öğretim etkinliklerinin hazırlanması ve uygulanması için öğrenme ve öğretmenin kuramsal temellerini iyi bilmek gerekir. Başka bir deyişle; sınıflarında öğrenme öğretme ekinlikleri düzenleyecek olan tüm öğretmenlerin, öğrenme kuramları ile bu kuramlara dayalı olarak ortaya çıkan öğretim uygulamalarını çok iyi bilmeleri ve bunlara öğretim sırasında yer vermeleri gerekmektedir. Bu düşünceden yola çıkılarak, bu kitapta önce öğrenme kuramları üzerinde durulmuş daha sonra da belirli öğretim yaklaşımlarına ilişkin kuramsal bilgilere ve uygulamalı örneklere yer verilmiştir. Öğretmenlik mesleğini icra eden her öğretmenin kendi kendine sorması gerekenler arasında: “Öğrencilerim nasıl öğrenmekte ve ben onlara daha iyi nasıl öğretebilirim?” gibi sorular yer almaktadır. Elinizdeki kitapta bunun gibi pek çok sorunun cevabı bulunmaktadır. Öğretmenlik gibi kutsal bir mesleği icra eden ve eğitime gönül veren bireyleri düşünerek yazdığımız bu kitabın, bu süreçte faydalı olacağını umuyoruz. Öğrenme öğretme kuram ve yaklaşımları dersinin temel materyali olarak hazırlanan bu kitabın her bölümü, ekip çalışması ruhu ile farklı yazarlar tarafından yazılmıştır. Kitabın ortaya çıkmasına emek veren tüm yazarlara teşekkür ediyorum. Ayrıca böyle bir yapıtın ortaya çıkmasında bizi destekleyen Pegem Akademi Yayıncılık’a da teşekkür ediyorum. Bu kitapta mesleki yaşamınızda sizlere faydalı olabilecek bilgiler bulabileceğinizi umuyor, sonraki basımlara katkı sağlayacak eleştirilerinizi bekliyoruz. Ankara, Şubat 2014 Editör: Yrd. Doç. Dr. Sevil BÜYÜKALAN FİLİZ Bölümler ve Yazarları Bölüm 1: TEMEL KAVRAMLAR Yrd. Doç. Dr. Ercan Arı Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi A.B.D. Bölüm 2: DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMI Yrd. Doç. Dr. Pınar Şafak Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü Bölüm 3: BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMI Prof. Dr. Galip Yüksel Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Eğitimi Bölüm 4: ALBERT BANDURA VE SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Doç. Dr. Adnan Kan Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Eğitimi Bölüm 5: ÖĞRENME VE ÖĞRETME STRATEJİLERİ Yrd. Doç. Dr. H. Şenay Şen Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 6: TAM ÖĞRENME MODELİ YA DA OKULDA ÖĞRENME KURAMI Doç. Dr. Neşe Tertemiz Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Bölüm 7: İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME YÖNTEMİ Doç. Dr. Kemal Doymuş Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Prof. Dr. Alev Doğan Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Bölüm 8: ÇOKLU ZEKÂ KURAMI Yrd. Doç. Dr. Özlem Doğan Temur Dumlupınar Üniversitesi İlköğretim Bölümü Bölüm 9: ÖĞRENME STİLLERİ VE STİL ODAKLI ÖĞRETİM TASARIMI Arş. Gör. Pınar Bilasa Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 10: PROBLEME DAYALI ÖĞRENME Yrd. Doç. Dr. Şaban Çetin Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 11: BEYİN TEMELLİ ÖĞRETİM Yrd. Doç. Dr. Halük Ünsal Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 12: DÜŞÜNME BECERİLERİ Doç. Dr. Zühal Çubukçu Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 13: YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM Yrd. Doç. Dr. Serap Tüfekçi Aslim Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 14: PROJE TEMELLİ ÖĞRENME Öğr. Gör. Dr. Filiz Çetin Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 15: SENARYO TEMELLİ ÖĞRENME Yrd. Doç. Dr. Hatice Karaçanta Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Eğitimi Bölüm 16: ALLOSTERİK ÖĞRENME MODELİ Yrd. Doç. Dr. Eriman Topbaş Gazi Üniversitesi, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Büro Yönetimi Eğitimi Bölümü İÇİNDEKİLER Ön Söz ...................................................................................................................................................... iii Birinci Bölüm Temel Kavramlar Konu Akış Şeması ....................................................................................................................................2 Eğitim ..........................................................................................................................................................3 Eğitim-Öğretim ve Öğrenme-Öğretme Arasındaki İlişki ...........................................................5 Öğretimde Strateji (Yaklaşımlar) ........................................................................................................6 Yöntem ve Teknik ....................................................................................................................................8 Etkili Öğretim İle Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi .................................................................. 12 21. Yüzyılda Eğitim ve İnsan İlişkisi................................................................................................. 14 Eğitim, Kültür ve Küreselleşme ........................................................................................................ 15 Yeni Teknolojiler ve Eğitim ......................................................................................................... 17 Düşünme Zamanı ................................................................................................................................. 18 Değerlendirme Soruları ..................................................................................................................... 18 Kaynakça.................................................................................................................................................. 21 İkinci Bölüm Davranışçı Öğrenme Kuramı Konu Akış Şeması ..................................................................................................................................27 Giriş.............................................................................................................................................................27 Tarihsel Gelişimi .....................................................................................................................................28 Klasik Koşullanma ...........................................................................................................................28 Edimsel Koşullanma ......................................................................................................................29 Temel Kavramlar ....................................................................................................................................31 Davranış ............................................................................................................................................31 Davranış Öncesi...............................................................................................................................32 Davranış Sonrası .............................................................................................................................33 Tepki ....................................................................................................................................................34 Pekiştirme..........................................................................................................................................34 Olumlu Pekiştirme ...................................................................................................................35 Olumsuz Pekiştirme ................................................................................................................36 Ceza ....................................................................................................................................................36 I. Tür Ceza ....................................................................................................................................36 II. Tür Ceza ...................................................................................................................................37 Sönme.................................................................................................................................................37 Diğer Öğrenme İlkeleri .................................................................................................................38 İpucu ...................................................................................................................................................38 Doğal İpucu ...............................................................................................................................38 Sözel İpucu .................................................................................................................................38 Jest İpucu....................................................................................................................................38 Model Olma İpucu...................................................................................................................39 Fiziksel Yardım İpucu ..............................................................................................................39 Davranışçı Yaklaşımın Varsayımları ...........................................................................................39 Davranışçı Yaklaşımın Sınıf Ortamında Uygulanması ........................................................39 Değerlendirme Soruları ......................................................................................................................40 Kaynakça...................................................................................................................................................44 Üçüncü Bölüm Bilişsel Öğrenme Kuramı Konu Akış Şeması ..................................................................................................................................46 Bilgi İşlem Modeli ..................................................................................................................................47 Bilgi Depoları...........................................................................................................................................49 Bilişsel Süreçler .......................................................................................................................................54 Dikkat ..................................................................................................................................................54 Algı .......................................................................................................................................................54 Tekrar ..................................................................................................................................................55 Kodlama .............................................................................................................................................56 Hatırlama ve Unutma ....................................................................................................................58 Biliş Ötesi ..........................................................................................................................................60 Biliş Ötesinin Gelişmesi..........................................................................................................62 Örtülü Öğrenme ...................................................................................................................................63 Kavrama Yoluyla Öğrenme ................................................................................................................64 Transfer ..............................................................................................................................................65 Özet ............................................................................................................................................................69 Kaynakça...................................................................................................................................................71 Dördüncü Bölüm Albert Bandura ve Sosyal Öğrenme Kuramı Konu Akış Şeması ..................................................................................................................................76 Albert Bandura Biyografi ....................................................................................................................77 Gözlem Yoluyla Öğrenme ...................................................................................................................77 Plato ve Aristo ..................................................................................................................................77 Thorndike ..........................................................................................................................................77 Miller ve Dollard ..............................................................................................................................78 Skinner ...............................................................................................................................................78 Bandura ..............................................................................................................................................78 Gözlem Yoluyla Öğrenmeye İlişkin Tanımlama, Açıklama ve Örnekler ..............................78 Pekiştireç ve Cezanın Sosyal Öğrenmedeki Yeri .........................................................................80 Öğrenmeyi Açıklamada Davranışcı Yaklaşımın Sınırlılıkları....................................................80 Model Çeşitleri........................................................................................................................................81 Modelin Özellikleri ................................................................................................................................81 viii Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Prensipleri (İlkeler) ............................................................82 Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri ................................................................................................83 Dikkat Süreci ...........................................................................................................................................84 Hatırda Tutma Süreci ............................................................................................................................84 Davranış Oluşturma Süreci.................................................................................................................84 Güdülenme Süreci ................................................................................................................................85 Gözlem Yoluyla Kazanılan Ürünler ..................................................................................................86 Gözlem Yoluyla Öğrenmenin Temel Kavramları .........................................................................86 Kendi Kendine Yeterlilik – Öz Yeterlilik (Self Effıcacy) ...............................................................88 Öz Yeterliliğin Kaynakları ....................................................................................................................88 Öz Yeterliliğin (Self Effıcıacy) Bireylerin Faaliyetlerine Etkileri ...............................................89 Kendi Kendini Kontrol Terapisi..........................................................................................................89 Model Alma Terapisi .............................................................................................................................90 Gözlem Yoluyla Öğretim İlkeleri .......................................................................................................91 Gözlem Yoluyla Öğretim Koşulları ...................................................................................................91 Okulda Gözlem Yoluyla Öğrenmenin Yeri ve Önemi ................................................................91 Sosyal Öğrenmenin Sınıf Ortamına Uygulanması .....................................................................91 Gözlem Yoluyla Öğrenmenin Eğitim Açısından (Sonuçları) ...................................................92 Sınıf İçerisinde Kullanılabilecek Materyaller ................................................................................94 Düşünme Zamanı ..................................................................................................................................94 Kaynakça...................................................................................................................................................95 Beşinci Bölüm Öğrenme Öğretme Stratejileri Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................98 Öğrenme ...............................................................................................................................................99 Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler ......................................................................................................99 Bilgiyi İşleme Süreci ...........................................................................................................................101 Öğretme.................................................................................................................................................101 Strateji ....................................................................................................................................................101 Öğrenme Öğretme Stratejileri .......................................................................................................102 Öğrenme Stratejileri ..........................................................................................................................102 Tekrar Stratejisi Etkinlikleri .......................................................................................................103 Anlamlandırma Stratejisi Etkinlikleri ....................................................................................104 Örgütleme Stratejisi Etkinlikleri..............................................................................................105 Anlamayı İzleme Stratejisi Etkinlikleri ..................................................................................106 Duyuşsal Stratejiler Etkinlikleri ...............................................................................................106 Öğretim Stratejileri ............................................................................................................................107 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejileri .........................................................................................107 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Özellikleri ..........................................................107 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Adımları .............................................................108 Buluş Yoluyla Öğretim Stratejileri ..........................................................................................108 İçindekiler ix Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Özellikleri ...........................................................109 Buluş Yoluyla Öğretim Sürecinde Temel İlkeler..........................................................109 Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Faydaları .............................................................109 Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisini Uygulama .............................................................109 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi .................................................................110 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Temel Özellikleri ..................110 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretimin Aşamaları ....................................................110 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretimin İlkeleri ..........................................................110 Öğretim Stratejilerinin Karşılaştırması ........................................................................................111 Düşünme Zamanı ...............................................................................................................................111 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................112 Kaynakça................................................................................................................................................113 Altıncı Bölüm Tam Öğrenme Modeli ya da Okulda Öğrenme Kuramı Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................117 Giriş..........................................................................................................................................................118 Carroll’ın Okulda Öğrenme Modeli ..............................................................................................118 Tam Öğrenme Modeli ya da Okulda Öğrenme Kuramı ........................................................120 Tam Öğrenme Modelinde Öğrenme Ünitesi (Birimi) ......................................................121 Tam Öğrenme Modelinde Öğrenci Nitelikleri ...................................................................122 Bilişsel Giriş Davranışları ....................................................................................................122 Duyuşsal Giriş Özellikleri ....................................................................................................124 Öğretim Hizmetinin Niteliği ....................................................................................................125 İpucu (İşaret ve Açıklamalar).............................................................................................126 Pekiştirme ................................................................................................................................128 Katılım .......................................................................................................................................130 Dönüt ve Düzeltmeler.........................................................................................................131 Tam Öğrenme Modelinin Uygulanması ..............................................................................134 Düşünme Zamanı ...............................................................................................................................137 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................138 Kaynakça................................................................................................................................................140 x Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Yedinci Bölüm İşbirlikli Öğrenme Yöntemi Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................147 İşbirlikli Öğrenme Yöntemi ...........................................................................................................148 İşbirlikli Öğrenme Yönteminin Önemli Özellikleri ...........................................................148 İşbirlikli Öğrenme Gruplarını Geleneksel Öğrenme Gruplarından Ayıran Özellikler ...........................................................................................................................149 İşbirlikli Öğrenme Modelinde Kullanılan Teknikler .........................................................151 Birlikte Öğrenme ...................................................................................................................151 Öğrenci Takımları- Başarı Bölümleri (ÖTBB).................................................................153 Takım-Oyun-Turnuva (TOT)...............................................................................................153 Takım Destekli Bireyselleştirme (TDB) ...........................................................................154 Birleştirilmiş İşbirlikli Okuma ve Kompozisyon (BİOK).............................................154 Grup Araştırması ...................................................................................................................155 İş birliği-İş birliği ....................................................................................................................155 Birlikte Soralım Birlikte Öğrenelim (BSBÖ) ...................................................................155 Birleştirme (Jigsaw) Teknikleri ..........................................................................................157 İşbirlikli Öğrenme Yöntemlerinin Eğitim Sürecinde Uygulanması.............................158 Hazırlık Aşaması ...........................................................................................................................158 Eğitim Materyalinin Belirlenmesi ....................................................................................158 Gruplara Öğrencilerin Yerleştirilmesi .............................................................................159 Grubun büyüklüğüne karar verilmesi ....................................................................159 Gruplara öğrenci seçimi ..............................................................................................159 Grupların Çalışma Sürelerinin Belirlenmesi ..........................................................160 Sınıfın Düzenlenmesi...........................................................................................................160 Rollerin Belirlenmesi ............................................................................................................160 Eğitim Öncesi Planlama ..............................................................................................161 İşbirlikli Öğrenme Süreci Oluşturma ve Çalışılacak Görev Konusunun Açıklanması ......................................................................................................................161 Gözlem ve Müdahaleler...............................................................................................162 Değerlendirme Süreçleri .............................................................................................162 Uygulama Aşaması ...............................................................................................................162 İşbirlikli Dersin Yürütülmesi ..............................................................................................162 İşbirlikli Not Tutma Çiftleri Oluşturma ....................................................................162 Grupların Birbirlerinin Çalışmalarını Paylaşmaları ..............................................163 Sunma çiftleri oluşturma.............................................................................................163 Akademik Tartışmalar Oluşturma.............................................................................163 Öğrenci Davranışlarının Gözlemlenmesi......................................................................163 Dersin Tamamlanması .........................................................................................................163 Değerlendirme Aşaması............................................................................................................164 Örnek Belirleme (Tespitler Yapma) Planı ..................................................................164 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................166 Kaynakça................................................................................................................................................169 İçindekiler xi Sekizinci Bölüm Çoklu Zekâ Kuramı Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................172 Giriş: Zekâdan Çoklu Zekâya ..........................................................................................................172 Dilsel Zekâ ......................................................................................................................................176 Mantıksal/Matematiksel Zekâ .................................................................................................176 Görsel/Uzamsal Zekâ..................................................................................................................177 Bedensel/Kinestetik Zekâ .........................................................................................................177 Müziksel/Ritmik Zekâsı .............................................................................................................178 Kişilerarası Zekâ ............................................................................................................................178 İçsel Zekâ ........................................................................................................................................179 Doğa Zekâsı ...................................................................................................................................179 Çoklu Zekâ ve Öğrenme Süreci Üzerindeki Etkileri ...............................................................184 Öğrenme Merkezleri .........................................................................................................................186 Teknoloji ................................................................................................................................................187 Çoklu Zekâ ve Değerlendirme ................................................................................................188 Zekâ Alanlarına Göre Değerlendirme ..................................................................................190 Dilsel Zekânın Değerlendirilmesi...........................................................................................190 Örnek Değerlendirme formu ..................................................................................................191 Görsel/Uzamsal Zekânın Değerlendirilmesi ......................................................................191 Bedensel/Kinestetik Zekânın Değerlendirilmesi ..............................................................192 Müziksel/Ritmik Zekânın Değerlendirilmesi......................................................................192 Kişilerarası Zekânın Değerlendirilmesi ................................................................................193 İçsel Zekânın Değerlendirilmesi .............................................................................................193 Doğa Zekâsının Değerlendirilmesi........................................................................................193 Ders Planı Yapılırken Sorulması Gereken Sorular ....................................................................193 Örnek Ders Planı: Matematik ..................................................................................................196 Örnek Ders Planı: Hayat Bilgisi ................................................................................................197 Bir plan da siz hazırlayınız.........................................................................................................198 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................202 Kaynakça................................................................................................................................................203 Dokuzuncu Bölüm Öğrenme Stilleri ve Stil Odaklı Öğretim Tasarımı Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................206 Giriş..........................................................................................................................................................206 Öğrenme Stili Nedir? .........................................................................................................................207 Öğrenme Stili Modelleri ...................................................................................................................208 Anthony F. Gregorc’un Öğrenme Stili Modeli ..................................................................209 Carl Gustav Jung’un Psikolojik Tipler Kuramı.....................................................................211 Bernice McCarthy Öğrenme Stili Modeli .............................................................................216 Kathleen A. Butler Öğrenme Stili Modeli ............................................................................217 xii Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Rita Dunn ve Ken Dunn Öğrenme Stili Modeli .................................................................218 Marie Carbo Öğrenme Stili Modeli........................................................................................219 Görsel .......................................................................................................................................220 İşitsel .........................................................................................................................................221 Kinestetik/Dokunsal ...........................................................................................................221 Öğrenme Stilinin Eğitimdeki Önemi ...........................................................................................221 Öğrenme Stilinin Yararları ...............................................................................................................222 Öğrenme Stillerinin Saptanması ...................................................................................................222 Gregorc Öğrenme Stili Ölçeği ................................................................................................222 Dunn ve Dunn Öğrenme Stili Ölçeği ....................................................................................223 Öğrenciler İçin Öğrenme Stilleri Belirleme Listesi ..................................................................224 Stil Odaklı Öğretim Tasarımı ...........................................................................................................226 Özet .........................................................................................................................................................227 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................228 Kaynakça................................................................................................................................................230 Onuncu Bölüm Probleme Dayalı Öğrenme Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................234 Giriş..........................................................................................................................................................235 Problem Nedir?....................................................................................................................................235 Probleme Dayalı Öğrenme..............................................................................................................235 Probleme Dayalı Öğrenme Sürecinin Bileşenleri ....................................................................237 Problem veya Problem Senaryoları..............................................................................................237 Probleme Dayalı Öğrenme Süreci ................................................................................................239 Probleme Dayalı Öğrenmede Öğrenci .......................................................................................240 Probleme Dayalı Öğrenmede Eğitim Yönlendiricisi (Öğretmen) ......................................241 Probleme Dayalı Öğrenme Sürecinde Değerlendirme .........................................................243 Probleme Dayalı Öğrenmenin Faydaları ....................................................................................243 Probleme Dayalı Öğrenmenin Sınırlılıkları ...............................................................................244 Özet .........................................................................................................................................................244 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................245 Kaynakça................................................................................................................................................247 İçindekiler xiii Onbirinci Bölüm Beyin Temelli Öğrenme Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................250 Giriş .........................................................................................................................................................251 Beyin Temelli Öğrenmenin Tanımı ...............................................................................................252 Beynin Özellikleri ...............................................................................................................................253 Nöron ve Hücreyi Oluşturan Kısımlar ...................................................................................254 Beynin Bölgeleri ...........................................................................................................................256 Beyin Gelişimini Etkileyen Unsurlar ......................................................................................258 Beyin Araştırmaları ......................................................................................................................258 Öğrenme Fizyolojisi ...........................................................................................................................259 Beyin Temelli Öğrenme ve Bilgi İşleme Teorileri......................................................................261 Bilgi İşleme Modeli (Information- processing Model) ...........................................................261 Diğer Bilgi İşleme Kuramları ...........................................................................................................264 Beyin Temelli Öğretim İlkeleri ........................................................................................................265 Beyin Temelli Öğretim İlkelerinin Eğitim İçin Uygulamaları .........................................267 Beyin Temelli ve Geleneksel Öğretimin Karşılaştırılması ......................................................268 Beyin Temelli Öğrenme ve Öğretim Uygulamaları .................................................................269 Beyin Temelli Öğrenme Araştırmaları .........................................................................................273 Son Söz...................................................................................................................................................274 Kaynakça................................................................................................................................................275 Onikinci Bölüm Düşünme Becerileri Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................281 Giriş .........................................................................................................................................................282 Düşünme ...............................................................................................................................................282 Düşünme Kavramı .......................................................................................................................282 Temel Düşünme Becerileri Kavramları .................................................................................285 Düşünmeyi Harekete Geçiren Sorular Oluşturma ...........................................................287 Düşünme Becerileri ...........................................................................................................................288 Eleştirel Düşünme .......................................................................................................................288 Eleştirel Düşünmenin Boyutları .......................................................................................293 Akademik Ölçütler ve Standartlar ..................................................................................294 Eleştirel Bir Düşünür Olmak ..............................................................................................295 Eleştirel Düşünme Becerisini Kazandırmaya Yönelik Etkinlikler...........................295 Düşünme Becerilerine İlişkin Düzeyler ve Süreçler ..................................................300 Yansıtıcı Düşünme ......................................................................................................................301 Yansıtıcı Düşünme Süreci...................................................................................................304 Yansıtıcı Düşünme Stratejileri ..........................................................................................307 Yansıtıcı Öğretim Süreci .....................................................................................................311 xiv Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Problem Çözme Becerisi ...........................................................................................................312 Problem Çözme Süreci Aşamaları ...................................................................................313 Düşünme Zamanı ...............................................................................................................................316 Yaratıcı Düşünme ........................................................................................................................317 Yaratıcılık ..................................................................................................................................317 Yaratıcı Düşünme Becerileri ..............................................................................................318 Bilişsel Bir Süreç Olarak Yaratıcılık ...................................................................................318 Yaratıcı Düşünme İçin Stratejiler .....................................................................................319 Kişilik Çizgileri ve Yaratıcılık ...............................................................................................320 Karar Verme Becerisi ...................................................................................................................322 Karar Verme Becerisinin Öğretimi ...................................................................................323 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................324 Kaynakça ..............................................................................................................................................331 Onüçüncü Bölüm Yapılandırmacı Yaklaşım Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................336 Giriş..........................................................................................................................................................337 Yapılandırmacı Yaklaşımın İlkeleri ................................................................................................338 Öğrenme-Öğretme Süreci ve Öğretmen ...................................................................................340 Hedefler .................................................................................................................................................341 İçerik ........................................................................................................................................................342 Öğrenme-Öğretme Süreci ..............................................................................................................343 Değerlendirme ....................................................................................................................................344 Öğretmen Özellikleri .........................................................................................................................344 Öğretime Uygulanması (5E Modeli) ...........................................................................................346 Eleştiriler ................................................................................................................................................347 Etkinlik ....................................................................................................................................................348 Düşünme Zamanı ...............................................................................................................................348 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................349 Kaynakça................................................................................................................................................351 Ondördüncü Bölüm Proje Temelli Öğrenme Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................356 Giriş..........................................................................................................................................................357 Proje ........................................................................................................................................................357 Proje Temelli Öğrenme .....................................................................................................................357 Proje Temelli Öğrenmenin Özellikleri ...................................................................................359 Proje Türleri ...........................................................................................................................................361 Proje Temelli Öğrenme Yaklaşımının İçerdiği Temel Öğeler................................................362 İçerik .................................................................................................................................................362 İçindekiler xv Koşullar-Süreç ...............................................................................................................................362 Etkinlikler ........................................................................................................................................362 Sonuç-Ürün....................................................................................................................................363 Proje Temelli Öğrenme Yaklaşımında Değerlendirme ..........................................................365 Proje Temelli Öğrenme Yaklaşımının Avantajları.....................................................................365 Proje Temelli Öğrenme Yaklaşımının Sınırlılıkları ....................................................................366 Özet .........................................................................................................................................................367 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................367 Kaynakça................................................................................................................................................370 Onbeşinci Bölüm Senaryo Temelli Öğrenme Konu Akış Şeması ...............................................................................................................................372 Giriş..........................................................................................................................................................372 Senaryo Türleri.....................................................................................................................................373 Senaryo Yazımı ....................................................................................................................................375 Senaryo Temelli Öğrenmenin Uygulama Süreci .....................................................................379 Senaryo Temelli Öğrenme Modelinin Yararları ........................................................................381 Senaryo Temelli Öğrenmenin Kullanıldığı Alanlar..................................................................381 Senaryo Temelli Öğrenme ve Benzer Öğretim Yaklaşımları, Yöntemleri ve Teknikleri ...................................................................................................................383 Özet .........................................................................................................................................................385 Düşünme Zamanı ...............................................................................................................................386 Kaynakça................................................................................................................................................386 Onaltıncı Bölüm Allosterik Öğrenme Modeli Giriş..........................................................................................................................................................392 Öğrenme Kuramları ve Allosterik Öğrenme Modeli .............................................................392 Öğretim Biçimleri, Bilimsel Düşünme Biçimleri ve Allosterik Öğrenme .........................393 Yapılandırmacı Yaklaşımlar ve Allosterik Öğrenme ...............................................................394 Allosterik Öğrenme Modeli ............................................................................................................395 Allosterik Öğrenme Modelinin İşleyişi ........................................................................................396 Allosterik Öğrenme Modelinin Ana Değişkenleri ...................................................................398 Zihinsel Tasarım (Conception).................................................................................................398 Zihinsel Tasarımların Dönüşümü ...........................................................................................401 Öğretim Çevresi ..................................................................................................................................402 Modelle İlgili Yapılmış Bazı Çalışmalar ........................................................................................405 Sonuç .....................................................................................................................................................406 Değerlendirme Soruları ...................................................................................................................408 Kaynakça................................................................................................................................................410 xvi Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları TEMEL KAVRAMLAR Yrd. Doç. Dr. Ercan Arı 1 KAZANIMLAR Bu bölüm sonunda öğrenciler; Eğitimin temel kavramlarına ve öğretim stratejilerine ilişkin, 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Eğitim kavramını tanımlar. Eğitim ile öğretim kavramlarının birbiri ile olan ilişkisini açıklar. Eğitim süreci ile ilgili öğretim, öğrenme ve öğretme kavramları arasındaki farklılıkları bulur. Eğitim süreci ile ilgili kavramların nasıl ve kimler tarafından gerçekleştirildiğini doğru bir şekilde ifade eder. Öğretim stratejisi, yöntem ve teknik kavramlarını tanımlar. Hedef davranışlar oluşturulurken öğretim stratejileri, yöntem ve teknikleri ile olan ilişkisini fark eder. Eğitim, kültür ve küreselleşme arasındaki kuvvetli ilişkileri tespit eder. 21.yy da eğitim ve insan kavramlarının hangi boyutlarının değişebileceğini tahmin eder. Yeni teknolojilerin eğitim uygulamalarını hangi ölçüde etkilediğini anlayabilir. İÇİNDEKİLER < < < < < < < < < < < < < Eğitim Öğretim Öğrenme Öğretme Strateji Yöntem Teknik 21.yy Eğitim ve İnsan Eğitim ve Kültür Eğitim ve Küreselleşme Yeni Teknolojiler ve Eğitim Değerlendirme Soruları Kaynakça Konu Akış Şeması ÖĞRETME EĞİTİM ÖĞRENME STRATEJİ ÖĞRETİM YÖNTEM TEKNİK SUNUŞ ANLATIM TARTIŞMA ÖĞRETİM STRATEJİLERİ BULUŞ ÖRNEK OLAY PROBLEM ÇÖZME ARAŞTIRMA İNCELEME GÖSTERİP YAPTIRMA PROJE 2 Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları Yrd. Doç. Dr. Ercan Arı Eğitim Yaşadığımız yüzyıl kendimizi, kurumlarımızı ve değerlerimizi sosyal ve kültürel şartlar açısından yeniden gözden geçirmemizi gerektirmektedir. Endüstri toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinde teknolojik değişim ve gelişmeleri takip edebilmek oldukça fazla enerji gerektiren bir durum hâline gelmiştir. Bu değişimin gelişim yönünde olabilmesi için kuşkusuz bilim, teknoloji, sanat ve ahlaki değerler alanında bilgili ve tutarlı insanlar yetiştirebilmenin en önemli araçlarından biri şüphesiz eğitim olacaktır. Sadece millet ve toplumların değil, kişiliğin de asıl anlam ve kimliğini eğitimin vereceği değerlerin oluşturduğu düşünülürse, bu değerler ile birlikte değişim ve gelişmeler arasında uyumu sağlamaya yönelik çalışmaların eğitim kapsamı içerisinde tartışılacağı düşünülebilir. İnsanın bir canlı olarak doğması doğaya, içinde yaşadığı topluma uyum sağlayabilmesi için birçok ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçları karşılayabilmek için bulunduğu çevrenin koşullarına uyum sağlaması ve öğrendiklerini de yaşamına aktarabilmesi gerekmektedir. Eğitimin en temel tanımı arzu edilen istendik davranışların bireylerde oluşturulma süreci olmasının yanı sıra kişilerin kendi karar verecekleri maddi ve manevi ihtiyaçlarını oluşturan bilgi, beceri, tutum ve davranış modüllerine erişme, onları öğrenme ve öğrenebilme yeteneklerini keşfedebilme becerilerini kazandırma süreci olarak da tanımlanmaktadır.1 Eğitim her felsefi sisteme ve psikolojik yaklaşıma göre değişik şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımların pek çoğu, eğitime bir amaç yüklemiştir.2 İdealist anlayışa göre eğitim, özgür ve bilinçli insanoğlunun Tanrı’ya olan yükselici uyum çabalarının bitimsiz sürecidir. Realist anlayışa göre eğitim, yeni kuşaktaki bireylere kültürel mirası aktararak, onları yetişkinler toplumuna uyuma hazırlama sürecidir. Pragmatist anlayışa göre ise eğitim, bireyi yaşantılarını yeniden inşa yoluyla yetiştirme sürecidir.3 Marksizme göre eğitim, insanı çok yönlü eğitme, doğayı denetleyerek onu değiştirecek ve üretimde bulunacak biçimde yetiştirme sürecidir. Natüralizme göre eğitim, kişinin doğal olgunlaşmasını artırmave onun bu özelliğini göstermesini sağlama işidir.4 Varoluşçular ise eğitimi, insanı sınır durumuna getirme süreci olarak ele almışlardır. Eğitime psikolojik açıdan yaklaşım gösterenler ise “Bireyin sahip olduğu yetenekleri, arzuları ve ilgileri ulaşabileceği en üst düzeye kadar çıkarmak, kişinin potansiyelini tam olarak geliştirebilmek için gerekli çevre imkânlarını hazırlamaktır.” şeklinde bir açıklama getirmişlerdir.5 Bu tanıma göre daha çok birey ve özellikleri dikkate alınırken çevrenin de bu özellikleri geliştirebilecek şekilde düzenlenmesi esas alınmaktadır. Genel anlamda eğitimin tanımlarına baktığımızda eğitimin daha çok sosyal yönünün vurgulandığı görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında eğitimin bireylere içinde bulunduğu toplumun kültürünü aktarma ve bireylerin topluma uyumunu sağlama gibi bir işlevi söz konusudur. Temel Kavramlar 3 Yukarıda bahsedilen eğitim tanımlarında geçen ifadelerden yola çıkarak aşağıdaki tanımlamalar yapılabilir.6 1. Eğitim bir süreçtir; süreç, bir amaca yönelmiş olan sürekli değişmelerin tümüdür. Eğitimle de, bireyin bir amaca doğru sürekli olarak değiştirilmesine çalışılmaktadır. Bireyin aldığı eğitimle sürekli olarak değişmesi yetersiz durumdan daha yeterli duruma gelmesi sağlanmaktadır. Bu değişiklikler, birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğretme ve öğrenmeler sonucunda gerçekleşmektedir. Yine, bireyin eğitimi, doğduğu andan başlayarak ölünceye kadar devam eder. Bu nedenle eğitim çok kapsamlı bir süreçtir. 2. Eğitim sürecinde bireyin davranışlarının istenilen yönde değiştirilmesi amaçlanmaktadır; insanın bilinçli olan tüm hareketleri, düşünceleri, duygu gösterileri, becerileri, bir duruma karşı tutumu, tercihleri vb. birer davranıştır. Davranış değişmesi ise bir kişinin başka bir kişiye bir olaya veya bir duruma karşı tutumunun, tepkisinin, düşüncesinin, hareket ve duygusunun değişmesidir. Buna göre, eğitimle oluşturulacak davranış değişikliğinin insancıl, olumlu, yapıcı ve başarılı uyum özelliklerini taşıması gerekir. Okulda, özellikle sınıfta yapılan bütün çalışmalar sonunda meydana gelen davranış değişiklikleri eğitim olarak kabul edilmektedir. Okulda öğrenciye kazandırılacak bilgi, beceri ve tutumlar yani meydana getirilecek davranışlar önceden belirlenmiştir. 3. Davranışlardaki değişme, kasıtlı olarak gerçekleştirilmektedir; eğitimin tanımındaki kasıt kelimesiyle önceden tasarlanmış olan davranış değişikliğinin planlı olarak, yani rastlantılara bırakılmadan gerçekleştirileceği belirtilmektedir. Bir başka deyişle, bireylerin önceden belirlenmiş amaçlar doğrultusunda planlı ve programlı bir biçimde yetiştirilmesi üzerinde durulmaktadır. Okuldaki eğitim bu işin uzmanı olarak yetiştirilen öğretmenler tarafından planlı bir biçimde düzenlenen öğretim faaliyetleri ile gerçekleştirilir. Bu bakımdan öğretim, eğitimin kapsamında yer almakta ve eğitimin bir aracı olmaktadır. Davranış değişikliğinin kasıtlı olarak gerçekleştirilmesi daha çok okul eğitiminin bir özelliğidir. 4. Eğitim sürecinde bireyin kendi yaşantıları esastır; eğitimde davranış değişikliği, öğrencinin bizzat kendi yaşantılarıyla gerçekleşebilir. Bunun için okulda öğrenci, doğrudan yaşantıların içine atılmalı, denemeli, yaşantılar arasındaki ilişkiyi kendisi keşfetmelidir. Bütün bunlar eğitimde bireyin kendi yaşantılarının esas alınmasını sağlayacaktır. Eğitim süreci bu bakımdan da öğrenme sürecini kapsamaktadır. Literatürde eğitim ile ilgili yapılan birçok tanımlama ve özelliklere rastlamanın birçok nedeni bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı insanların eğitim ile ilgili elde ettikleri tecrübeler olmuştur. Eğitim ile ilgili her bir uygulama ve kazanım eğitimin ne olduğunu ve nasıl olması gerektiği hususunda yeni görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. İnsan ve doğa ile ilgili yapılan araştırmalar ve özellikle de insan beyninin gizemli dünyasına yönelik yapılan çalışmalar eğitimin tanımlarına önemli katkılar sağlamıştır. 4 Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımları
