Book 1.indb

15
B Ö L Ü M
SİGARA
VE
SAĞLIK
Sigara ve Sağlık
48
Sigara ve Sağlık
Prof. Dr. Elif Dağlı
Sigara ve diğer tütün ürünleri, üreticinin önerdiği
gibi kullanılınca müşteriyi öldüren ve yasal satılan
tek tüketici ürünüdür. Tütün ürünü kullananların
%50’si bu ürünü kullananlarda görülen hastalıklar nedeniyle ölür. Ölenlerin yarısı yaşam sürelerinden 10 yıl, yarısı 22 yıl kaybederler. Bugünkü
sigara içme oranları devam ederse halen hayatta
olan 650 milyon kişi, yarısı orta yaşda olmak üzere, hayatlarından 20-25 yıl kaybetmiş olarak öleceklerdir.
Bu yıl tüm dünyada 5.5 milyon kişi tütün ürünü kullandığı için ölecektir ve maalesef bu sayı
2025 yılında 10 milyonu bulacaktır. Tütün salgını bilinçlenen gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan
ülkelere doğru kaydığı için 2025 yılında tütünden
ölenlerin % 70’i yoksul, gelişmekte olan ülkelerin
vatandaşları olacaktır. Öldüren, bağımlılık yapan
ve halen yasal satılan bu ürünü her gün dünya üzerinde 80-100 bin genç denemekte ve bağımlı olmaktadır. Bugün sağlıklı olan 250 milyon çocuğun
sigara bağımlısı olarak hastalanacağı ve öleceği hesaplanmaktadır.
Epidemiyoloji
Türkiye’de 2003-2008 tarihlerinde yapılan Küresel
Yetişkin ve Gençlik Araştırmalarına göre erişkinlerin % 31 ‘i tütün ürünü kullanmaktadır. Bu oranlar kadınlar için % 15, erkekler için % 48’dir. 1988
de yapılan PİAR araştırmasında erkeklerin sigara
içme oranları % 63, kadınların % 24 bulunduğu
dikkate alınırsa ilk tütün kontrolu kanunun uygulanmaya başlandığı 1996 ‘dan beri erişkinlerde
tütün ürünü kullanımında azalma izlenmektedir.
Gençlerde ise 13-15 yaş grubunda sigara kullanımı % 7 olarak bulunmakta ve yıllar içinde düşme
izlenmemektedir. Kızlarda sigara kullanımı % 3.5,
erkeklerde %9dur. Gençlerin %3’ü sigara dışı tütün ürünü de kullanmaktadır.
Türkiye’de çok uluslu sigara firmalarının ticari
etkinliklerine izin verildiği 1986 yılı ile ilk tütün
kontrol yasasının çıktığı 1996 yılları arasındaki on
yılda, tarihinde en fazla tüketim artışı (%50) yaşanmıştır.
Her yıl Türkiye’de 100 000 kişinin sigaraya
bağlı hastalıklardan öldüğü bilinmektedir. Kapalı
alanlarda sigara yasağı yürürlüğe girmeden yapılan bir çalışmada gençlerin % 86 sının pasif sigara dumanına maruz kaldığı saptanmıştır. Türkiye
sigaranın meydana getirdiği kanserlerin tanı ve
tedavisi için 81 milyon Amerikan Doları harcamaktadır.
Dünyada hergün 15 milyar sigara içilmektedir.
Bugün 1.3 milyar olan sigara içicisinin sayısının
2025 yılında 1,6 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde erkek nüfusunun
sigara içme oranları çok yüksek, kadınların ise çok
düşüktür. Gelişmiş ülkelerin bazılarında, İsveç’de
olduğu gibi, erkekler sigarayı daha önce bıraktıkları için, kadınlarda içme oranları erkekleri geçmiştir. Sigara endüstrisinin hedefi henüz sigaraya
başlamamış gelişmekte olan ülke kadınlarıdır.
Sağlık Etkileri
Sigara ve tütün ürünleri kullanımının zarar vermediği organ hücresi yoktur. Sigaranın ilk ilişkili bulunduğu hastalık 1950 yıllarında kanser olmuştur.
Kanserler
Tütün kullanımı ağız, boğaz, larenks, akciğer,
yemek borusu, pankreas, böbrek, mesane, mide,
rahim ağzı kanserleri ve akut myeloid lösemiye
367
15
SİGARA VE SAĞLIK
neden olur. Sigara içenler 20 kat daha fazla akciğer kanserine yakalanma olasılığı taşırlar. Sigara,
akciğer kanserlerinin erkeklerde % 90’ından kadınlarda % 80’inden sorumludur. Sigara içindeki
maddelerden bazıları genlerde değişiklik yaparak
kanser hücreleri büyümesini kolaylaştırır. Düşük
katran oranlı sigara kullanımı kanser gelişmesini
azaltmaz.
ser sigara içen kadınlarda erkeklerden çok görülür.
Sigara içen kadınların Kronik Obstriktif Akciğer
Hastalığından ölme olasılığı 13 kat artmıştır. Akciğer fonksiyon kaybı erken ve hızlı başlayabilir.
Kadınlarda da başta rahim başı kanseri olmak
üzere, larenks, ağız, mesane, böbrek,mide, pankreas, rahim, yemek borusu, karaciğer ve kolorektal
kanserlerin riski artmıştır.
Kalp ve damar hastalıkları
Diğer sağlık sorunları
Sigara kullanımı ile kalp ve damar hastalıkları ilişkisi 1964 den itibaren raporlarda yer almaktadır.
Kalp damarları ve kalp dışı damarlarda ateroskleroz, pıhtı oluşması ve kan akımı bozulmalarına
yol açtığı bilinmektedir. Bu etkilerin 20’li yaşlarda
başladığı saptanmıştır. Sigara içmek koroner arter
hastalığı, felç(inme), aort anevrizması ve periferik
damar hastalıklarına yol açabilir.
Sigara içenler;
• Daha çok hastalanır ve iş devamlılığı daha azdır.
• Sağlık hizmetlerini daha fazla kullanırlar.
• Ameliyattan sonra doku iyileşmeleri gecikir,
solunum komplikasyonları olur.
• Kalça kırıkları sıklığı artar
• Diş eti iltihabı sıktır
• Erkeklerde cinsel sorunlar görülür
• Körlük nedeni olan katarakt olasılığı 2-3 kat
yüksektir.
• Helikobakter pilori enfeksiyonu olanlarda
mide ülseri gelişme olasılığı yüksektir.
Solunum sistemi hastalıkları
Tütün dumanı solunum sistemindeki bir çok hücreye doğrudan hasar yapar, enfeksiyonları kolaylaştırır. Bronşit, zatürree, üst solunum yolu enfeksiyonu sigara içenlerde daha sık görülmektedir.
Akciğerde elastik liflerin tahribi ile giderek solunum yetmezliğine neden olan Kronik Obstriktif
Akciğer Hastalığı (KOAH) nın en önemli nedeni
sigara kullanımıdır. Bu hastalıkdan ölümlerin %
90nından sigara kullanımı sorumludur. Sigara
dumanı solumak astım nöbetlerini uyarır. Aktif
sigara içenlerde ve pasif sigara dumanı soluyan
çocuklarda astım tedavisinde kullanılan ilaçların
etkilerinin azalmış olduğu saptanır.
Kadınlarda sağlık etkileri
368
Sigara içen kadınların kalp krizi geçirme olasılığı
içmeyenlere göre iki kat fazladır. Başlama yaşının
erken olması, içilen sürenin uzunluğu, günde içilen sayı riski arttırır. Kadınlar erkeklerden daha
fazla kalp krizi riski taşımaktadır, nedeni tam bilinmemekle birlikte, östrojen etkisine bağlanmaktadır. Doğum kontrol hapı kullanıp sigara içen kadınlarda kalp krizi riski 40 kez artmıştır.
Sigara içmek kadın üreme yeteneğini azaltır.
Hamile kalmak için gereken süreleri daha uzundur, bazen hamile kalamayabilirler. Spontan
abortus, ölü doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek
doğurma olasılıkları yüksektir. Menapoza 1-2 yıl
erken girerler. Kemik yoğunluğu azalır ve kalça kırığı riski artar.
Sigara içen kadınlarda akciğer kanser riski 13
kat artmıştır. Küçük havayolunu etkileyen ve eskiden nadir görülen bir kanser türü olan adenokan-
Pasif sigara dumanının etkileri
Pasif sigara dumanı veya ikinci el sigara dumanı
4800 kimyasal bileşeni, 69 kanserojeni taşıyan,
maruz kalanı hasta edip öldüren bir zararlıdır.
Dünya Sağlık örgütüne göre “güvenli” bir düzeyi
yoktur, ancak dünya çocuklarının yarısından fazlası düzenli olarak bu dumana maruz kalmaktadır.
Pasif sigara dumanına maruz kalmak çocuklarda
• Alt solunum yolu enfeksiyonu riskinde artış
• Kulak enfeksiyonlarında artış
• Kronik akciğer hastalıklarında alevlenme (astım nöbeti)
• Ani Beşik Ölümü
• Akciğer büyümesinde yavaşlama
• Nöro davranışsal gelişme geriliğine neden olur.
Pasif sigara dumanı solumak erişkinlerde
• Kalp hastalıkları ve kalp krizlerinde artış
• Kanser riskinde artışa neden olmaktadır.
Sigara endüstrisi
Sigara endüstrisi öldürdüğü 50 yıldır bilinen bir
ürünü, çeşitli pazarlama taktikleri ile satmaya devam eden ve bu nedenle yılda 5.5 milyon kişinin
ölümünden sorumlu olan bir endüstridir.
Salgını durdurmak
Kişi başına milli geliri yılda 2000 dolar olan bir
ülkede, sigara içiminin engellenmesi için yapılan
mücadele bir kişinin kurtarılan yaşam yılı için 20
– 40 dolar harcanması ile son derece etkin sürdürülmektedir. Bu önleme yapılmayıp kişiler kanser
olduğu takdirde akciğer kanserinin kişinin kurtarılmış hayat yılı başına maliyeti 18 000 dolardır.
Salgını durdurmakta sigarayı bırakma tedavisi
bir basamaktır ancak tek başına etkili değildir ve
zahmetlidir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan MPOWER stratejisi altı maddeden
oluşan bir formüldür ve toplamı uygulandığı takdirde etkilidir. MPOWER stratejisinin baş harfleri
ile tanımladığı stratejiler listesi aşağıda sunulmuştur:
M-onitor: Tütün Kullanımını izle.
P- rotect : İnsanları Pasif Sigara Dumanı Etkileniminden Koru.
Sağlık ve eğitim kurumları ile işyerleri, restoranlar ve barlar dahil bütün kapalı kamusal alanlarda tamamıyla dumansız bir çevre için yasa
koyun ve uygulayın.
O-ffer :Tütün Kullanımının Bırakılması İçin Yardım Teklif Et.
W-arn :Tütünün Zararları Konusunda Uyar.
E-nforce :Tütün Reklam,promosyon ve sponsorluk yasaklarını uygulayın.
R-aise :Tütün Ürünleri Üzerindeki Vergiyi Artır.
Ülkemizde bu yöntemlerden satış noktası reklam yasaklarının uygulanmasında, sigara fiyatlarının yükseltilmesinde, sigara bırakma tedavisinin
birinci basamak sağlık hizmetlerine uyarlanma-
sında halen sorunlar bulunmaktadır. Bu eksikliklerin düzeltilmesi ile tütün kontrolunda daha başarılı olunacaktır.
Kaynaklar
1. World Bank. Curbing the Epidemic: Governments and
the Economics of Tobacco Control.(1999). <http://
www1.worldbank.org/tobacco/book/html/cover2a.
html>
2. Majid Ezzati & Alan Lopez. “Estimates of Global Mortality Attributable to Smoking in 2000. The Lancet,
2003 September 13, 2003; 362: 847-52.
3. World Health Organization. The Tobacco Atlas.
(2002).
4. C.J. Murray and A.D. Lopez, eds. The Global Burden
of Disease: A Comprehensive Assessment of Mortality
and Disability from Disease, Injuries and Risk Factors
in 1990 and Projected to 2020. (Cambridge, MA: Harvard School of Public Health, 1996).
5. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008 TÜİK 2009
6. Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2003
http://apps.nccd.cdc.gov/OSH_GTSS/default/Default.
aspx.
7. Türkiye Sağlık Raporu, Sağlık Bakanlığı 2004.
http://www.saglik.gov.tr/EN/Tempdosyalar/215__turkeyhealthreport.pdf
8. Mutlu FS, Ayranci U, Ozdamar K. Cigarette smoking
habits among men and women in Turkey: A meta
regression analysis. Iranian Journal of Public Health.
2006;35(2)
9. Esin A, Bilir N, Aslan D. Health care expeditures of
lung cancer: A Turkish experience. Turkish Respiratory Journal. 2004;5(3): 159-63.
10. Sigara içmenin sağlık etkileri. 2004 Surgeon General
Raporu The Health Consequences of Smoking: what it
means to you. U.S. Department of Health and Human
Services, Centers for Disease Control and Prevention,
National Center for Chronic Disease Prevention and
Health Promotion, Office on Smoking and Health,
2004
11. World Health Organization. International Consultation on Environmental Tobacco Smoke (ETS) and Child
Health. January11–14, 1999 (WHO/NCD/TFI/99.10).
12. WHO. Gender and Tobacco [page on the Internet].
Geneva: WHO; 2005. www.who.int/tobacco/research/
gender/about/en/print.htmli101.
13. Tobacco Advertising and Promotion Fact Sheet [monograph on the Internet]. Washington, DC; FCA;
c2005. http://www.fctc.org/docs/factsheets/ fca_factsheet_009_en.pdf.
14. World Health Organization. Tobacco Epidemic: Much
More than a Health Issue. Fact Sheet No. 155. (1998).
<http://www.who.int/inf-fs/ en/fact155.html>
15. MPOWER Dünya Sağlık Örgütü Raporu. HASUDER
Çevirenler: Nazmi Bilir, Hilal Özcebe, Dilek Aslan
www.hasuder.org.tr
48
Sigara ve Sağlık
En büyük üç sigara firması olan Philip Morris, British America Tobacco ve Japon Tütün Internasyonel ‘in gelirleri 121 milyar dolar olup, 27
dünya ülkesinin gelirlerinin toplamından fazladır.
Ölümcül ürünü satarken kullanılan saldırgan
pazarlama taktikleri vardır. Her yıl hastalanarak
ölen müşterilerin yerine yenilerini bulabilmek için
; gençleri ve kadınları hedef alırlar. Gençlerin hoşuna giden spor etkinliklerine, müzisyenlere, aktörlere, ödemeler yaparak ürünlerinin gizli reklamını yaptırırlar. Kadınlara ince, yaldızlı sigaralar
üreterek güzellik, varlık ve gücün sigara içmek ile
ilişkisi olduğu izlenimi yaratacak reklamlar yaparlar.
369