hemşirelikte etik ilkeler

HEMŞİRELİKTE ETİK İLKELER
*Hem. Ayşe Cengiz * Uzm. Hem. Şeila Ayaz * Hem. Şenel Sürücü
* Acıbadem Sağlık Grubu Hemşirelik Hizmetleri Müdürü
ETİK-AHLAK
ETİK (ethos), genel anlamı ile iyi
kötü, doğru –yanlış ile ilgili
değerler, ilkeler ve kurallar
demektir.
ETİK, ahlakın temellerini inceleyen
felsefenin bir dalıdır.
ETİK, ahlak ilkelerinin tümüdür.
ETİK-HUKUK
Ø
Ø
Ø
Ø
Hukuk, yasalar çerçevesinde ne
yapılabileceğini; Etik ise, ne yapılması
gerektiğini belirtir.
Hukuk, etik denizinde yüzer, büyük ölçüde
etiğe dayanır.
Hukukun amacı, adaleti gerçekleştirmektir.
Etiğin amacı, iyiye ve doğruya ulaşmaktır.
Hukuk kuralları, yazılıdır, resmidir-devlet
tarafından oluşturulur, yaptırımı vardır.
Neden Sağlıkta Etik?
• Sağlığın temel bir insan hakkı olduğu,
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin
25. maddesinde belirtilmiş ve Dünya
Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) anayasasında
hükümetlerin kendi halklarının sağlığı
için yeterli sağlık ve sosyal önlemleri
almakla yükümlü olduğu
vurgulanmıştır.
• Sağlık meslekleri özellik arz eden bir
hizmet sunar.
Neden Sağlıkta Etik?
• Hastalık yaşam sürecinin herhangi bir
döneminde bireyin sağlığını fiziksel,
ruhsal ve sosyal açıdan olumsuz yönde
etkileyen bir yaşam deneyimidir.
• Sağlık hizmetlerini talep eden kişi ve
grupları çoğunlukla hastalar
oluşturduğundan, yardıma, tedavi ve
bakıma muhtaçtırlar. Bu açıdan sağlık
hizmeti insana yönelik uğraşı alanları
içinde en özel ve özenli hizmet
sunulmasını gerektiren, sağlık
profesyonellerine etik sorumluluklar
yükleyen bir alandır.
Neden Sağlıkta Etik?
• Bakım, hemşireliğin topluma sunmayı taahhüt ettiği bir
hizmettir ve hemşireliğin gelişimi ve toplumsal statüsü
bakım hizmetinin sürekli, yeterli ve nitelikli olmasına
bağlıdır.
• Bakım, “bakma işi, bir şeyin iyi gelişmesi, iyi durumda
kalması için verilen emek” olarak tanımlanır.
• Bakım, yalnızca hemşireliğe özgü bir kavram değil, İNSANİ
ve İÇSEL bir özelliktir.
Neden Sağlıkta Etik?
• Bir başkasının bakım
sorumluluğunun üstlenilmesi,
verilen bakımın kişi üzerindeki etkisi
hemşirelik mesleğine ahlaki
sorumluluklar yükler. Bakımın bu
ahlaki boyutu ve duygusal etkileri
hemşirelik mesleğinin temelini
oluşturur.
Neden Sağlıkta Etik?
• Bakım hizmeti, her bireyin kendine özgü özelliklere sahip
olduğu anlayışı doğrultusunda bütüncül bir yaklaşımla
sunulmalıdır. Ancak bakım hizmetinin, toplumun ihtiyacına ve
beklentilerine yönelik, yeterli ve kaliteli sunulmadığı, çoğu
zaman hemşirelerin kendileri tarafından bile sadece bir beceri
olarak algılandığı bilinmektedir.
Neden Sağlıkta Etik?
• Hemşirelik bakımı, toplumdaki her bireyin
yaşamının herhangi bir döneminde
gereksinim duyduğu veya duyacağı bir
hizmettir. Bakım hizmetinin kalitesi genel
sağlık hizmetlerinin bir yansıması olmakla
birlikte, öncelikle hemşirelerin
sorumluluğudur.
• Hemşirelerin kaliteli bakım sunabilmesi için
gerekli bilgi ve becerilere sahip olması,
bakımın insani ve ahlaki yönü konusunda
duyarlı olması, mesleki yeterliliğini sürekli
geliştirmesi ve meslek ahlakına uygun
hizmet sunması esasına bağlıdır.
Meslek Ahlakı
• Belli bir mesleğin üyelerinin, uymaları
beklenen standartları belirten ilkeler ve
kurallar bütünüdür.
• Genel ahlak ilkelerinin belirli bir mesleğe
özgü düzenlenmiş hali meslek ahlakı
yada meslek etiği olarak adlandırılır.
• Meslek ahlakı meslekleşme ölçütlerinden
biridir ve bütün mesleki etkinliklerin
yönlendirilmesi konusunda düzenlemeler
getirir.
• Meslek üyelerinin kişisel isteklerini
sınırlayıp belli bir çizginin dışına çıkmalarını
önleyen, mesleki idealleri geliştiren bir
ilkeler ve kurallar sistemidir.
Meslek Ahlakı
• Hemşirelikte meslek ahlakı, bakım
kavramının ahlaki boyutundan
kaynaklanır;
• Hasta haklarının korunabilmesi ve
• Hasta güvenliğinin sağlanabilmesi
açısından önemlidir.
Etik Sorunlar
• Günümüz bilim ve teknoloji alanındaki
ilerlemelerle bir kalbi yeniden
canlandırmak, respiratörle solunumu
devam ettirmek, işlevini kaybetmiş birçok
organı değiştirmek, ağızdan
beslenemeyen bir hastayı aylarca enteral
ya da intravenöz yolla beslemek ve
yaşamını devam ettirmek olanaklıdır.
• Bu olanaklar aynı zamanda yaşam ve
ölüm arasındaki çizginin giderek
belirsizleşmesine, etik sorunların ortaya
çıkmasına ve bakım işlevinin
karmaşıklaşmasına yol açmaktadır.
Etik Sorunlar
• Etik sorunlar; ahlaki bir yargıda
bulunmayı ve seçim yapmayı
gerektirir.
• Mutlak doğru yada yanlış olarak
tanımlanabilecek kadar basit ve
kesin çözümleri olmaz.
• Karmaşık ve kişiyi ikilemde
bırakan sorunlardır.
Tıbbi Hatalar
• Yapılan çalışmalar; tıbbi hatalar nedeni
ile her yıl binlerce insanın yaşamını
kaybettiğini ve hasta güvenliğini tehdit
eden hataların ciddi boyutta olduğunu
göstermektedir.
• Amerika Birleşik Devletleri’nde 29
hastanede yapılan üç yıl süreli bir
çalışmada, tıbbi hataların çoğunun
hemşirelik uygulamaları ile ilgili olduğu
saptanmıştır. Tıbbi hatalar hizmet verilen
kişiye zarar verilmesi ile
sonuçlanmaktadır.
Tıbbi Hatalar
• Tıbbi hatalar; insan ve
hasta haklarına, etik
ilkelere aykırıdır ve hasta
güvenliğine, bakım
kalitesine yönelik tehdit
oluşturmaktadır. Oysa
bakım; ihtiyacı olana
yönelik yardımda
bulunmayı, yarar
sağlamayı ve iyiliği
amaçlayan bir hizmettir.
Etik Kodlar
• Meslek
§
.üyelerinin uygulamalarına ve davranışlarına
yön vermek üzere kurallar ve etik kodlar
oluşturulmuştur.
• Etik kodların işlevleri;
•
•
•
•
•
•
Hizmet alanlarını korumak,
Hem meslek üyelerini hem de toplumu bilgilendirmek,
Olası etik sorunlarda meslek üyelerine yol göstermek,
Mesleki kimlik oluşturmak,
Mesleki statüyü korumak,
Toplumsal prestijin yükseltilmesini sağlamaktır.
Etik Kodlar
• Hemşirelikte
§
. etik kodlar; hemşirelerin mesleğin
ahlaki yönünün farkında olması, ahlaki
duyarlılık geliştirebilmesi, bakım hizmetine
ihtiyaç duyan kişi ve gruplara, topluma,
mesleğine karşı profesyonel ve etik
sorumluluklarına rehberlik sağlamak amacı ile
geliştirilmiştir.
• İlk olarak 1953 yılında ICN hemşireler için etik
kodları yazılı olarak ilan etmiş ve daha sonraki
yıllarda çeşitli düzenlemeler den geçirerek son
olarak 2005 yılında yayınlanmıştır.
Etik Kodlar
• Ülkemizde de hemşirelerin etik
yükümlülüklerine rehberlik sağlaması amacı
ile Türk Hemşireler Derneği(THD)
tarafından
‘Hemşirelerin Etik İlke ve Sorumlulukları’
başlıklı metin hazırlanmış olup, derneğin
internet sitesinde hemşirelere sunulmuştur.
Hemşirelerin Etik İlke ve Sorumlulukları
İLKELER
SORUMLULUKLAR
1. Zarar VermemeYararlılık İlkesi
1. Hemşirenin Hizmet
Verdiği Birey, Aile ve
Topluma Karşı
Sorumlulukları
2. Özerklik/Bireye Saygı
İlkesi
3. Adalet ve Eşitlik İlkesi
4. Mahremiyet ve Sır
Saklama İlkesi
2. Hemşirenin Mesleki
Sorumlulukları
Hemşirelikte Etik İlkeler
1. Zarar vermeme-Yararlılık İlkesi
• İnsan hayatının korunması ve değer
verilmesi..
• İlgisizlik, deneyimsizlik ve ihmal nedeniyle
zarar verilmemesi…
• Risklerin bilinmesi ve önlem alınması..
• Bireyin tıbbi uygulamalar, klinik
araştırmalar nedeniyle zarar görmemesi..
• Hasta güvenliğinin sağlanması..
• Kişiye zarar verici, aşağılayıcı işlemlere
katılmama, onaylamama.
Hemşirelikte Etik İlkeler
2. Özerklik/Bireye Saygı İlkesi
• İnsan onuru ve özerkliğe saygı duyulur.
• İnanç, değer ve gereksinimler dikkate alınır.
• Hastalar yeterli ve anlayabileceği bir biçimde
bilgilendirilir.
• Hasta yakınları bilgilendirilir.
• Bireyin seçme hakkına saygı duyulur ve savunulur.
• Hastanın reddetme hakkına saygı gösterilir.
• Uygulamalar öncesi yazılı ve sözlü onay alınır.
• Gerektiğinde hastanın yasal temsilcilerinden onay
alınır.
• Acil durumlarda bireyin yaşamını korumak üzere
hemşirelik bakımını onay almaksızın uygular.
Hemşirelikte Etik İlkeler
3. Adalet ve Eşitlik İlkesi
• Irk, dil, din, yaş, cinsiyet ,inanç,
sosyal ve ekonomik durum, siyasal
görüş ayrımı yapılmaz
• Hemşirelik bakımı sunumunda kişisel
çıkar gözetilmez
• Hizmet verilirken zaman, emek ve
tüm kaynakların adil dağılımını sağlar.
Hemşirelikte Etik İlkeler
4. Mahremiyet ve Sır Saklama İlkesi
• Hastanın fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan
mahremiyeti korunur.
• Hasta ve ailesi ile ilgili bilgileri yasal
zorunluluk olmadıkça başka bireylerle
paylaşmaz.
• Kayıtların gizliliğine önem verilir.
• Bildirimi zorunlu durumlarda bireyi
koruyucu önlemler alır.
• Gizliliğin sınırları konusunda bireye ön
bilgi verir.
Hemşirelikte Sorumluluklar
1. Birey, Aile ve Topluma Karşı
Sorumluluklar
• Temel sorumluluk bakım verilen birey, aile ve
toplumdur.
• Sağlığın sürdürülmesi ve geliştirilmesi konusunda
sorumluluk üstlenir, programlara katılır.
• Dürüst davranır, sözünü tutar.
• Bireyin hakkını savunması konusunda
destekleyici olur
• Hemşirelikle ilgili yasa ve politikaların
oluşturulmasında yer alır
• Bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin insanların
hakları, onuru ve güvenliği ile uyumlu olmasına
özen gösterir.
• Doğal çevrenin korunmasına destek verir.
Hemşirelikte Sorumluluklar
2. Mesleki sorumluluklar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Mesleki sorumluluklarını üstlenir.
Standartlara uygun hizmet verir.
Kanıta dayalı mesleki birikimini artırır.
Mesleki yeterliliğini sürdürür ve yükseltmek için
çalışır.
Mesleğinin saygınlığını korur ve geliştirir.
Mesleki bilgi ve deneyimlerini paylaşır.
Mesleki örgütlenmenin güçlenmesine destek
verir.
Meslektaşları ile profesyonel ilişkiler kurur,
onların güçlenmesine destek verir.
Tüm sağlık meslekleri ile yapıcı, etkin iletişim
kurar.
Hemşirelik öğrencilerine destek verir.
DEĞERLENDİRME
• Mesleki etik kurallar genel kapsamlı ve soyuttur, oysa
etik sorunların her biri kendine özgü durum ve koşulları
içeren, karmaşık ve belirsiz sorunlardır.
• Bu nedenle etik kurallar belirli durumlarda, özellikle
karmaşık etik sorunlar karşısında pratik çözümler
sunmaz.
• Örneğin; hemşirenin savunuculuk rolünü
üstlenmekle yükümlü olduğu öngörülürken,
hemşirenin hiyerarşik yapılanmanın ve güç
ilişkilerinin baskın olduğu kurumlarda bu rolü nasıl
üstleneceği ya da üstlendiği takdirdeki olumsuz
sonuçlarına rehberlik sağlamaz.
DEĞERLENDİRME
• Etik kurallar, yapısı gereği buyruk niteliğindedir
ve meslek üyesinden belirli tipte tutum ve
davranışlar talep eder, hemşirenin insan olarak
hataları, yanılgıları ve sezgilerini yadsımaktadır.
Oysa insanı ahlaki açıdan iyi ya da kötü bir insan
yapan, onun ahlaki değerlerini, yargılarını ve
ilkelerini belirleyen birçok etmen vardır(kişilik
özelliği, sosyalizasyon süreci, kültürel
özellikler,..).
• Buyruk niteliğindeki yazılı düzenlemeler
hemşirenin iyi bir hemşire olması ve iyi bakım
vermesi açısından yeterli değildir.
DEĞERLENDİRME
• Etik kurallar hasta haklarının korunması ve hasta
güvenliğinin sağlanması bakımından hemşirelere
uyulması gereken ilkelere dayalı temel bir çerçeve
sağlar. Oysa bakım kalitesi ve hasta güvenliğini
etkileyen hemşirelik hizmetlerinin dışında pek çok
faktör vardır. Hasta güvenliğinin sağlanması sağlık
ekibinin tüm üyelerinin sorumluluğundadır.
• Etik kodlar herhangi bir ihlal durumunda hemşirenin
ne yapacağını tanımlamaz, yaptırım ve cezai
müeyyidesi de yoktur, işlevselliği sınırlıdır.
DEĞERLENDİRME
• Etik kurallar genellikle meslek üyelerinin uygulamada
yaşadıkları sorunları ve gereksinimleri göz önüne
alınmadan, genellikle mesleki örgüt tarafından
hazırlanmakta, hizmetin niteliğini geliştirmek ve
hizmeti alanları korumak yerine mesleğin
kurumsallaşması ve toplumsal itibarının yükseltilmesi
amacına yönelik olarak oluşturulmaktadır. Oysa
hemşirelik mesleğinin temeli BAKIM’dır. Bakımı
bakım yapan ise öncelikle bakım verilen kişiyi
yürek gözü ile görebilmek, onu yüreğin sesi ile
dinleyebilmek ve anlayabilmektir.
§
§
§
Kalça kırığı nedeni ile 10 gündür hastanede yatıyordu.
Kaç yaşında olduğunu hatırlamıyordu, ama artık gözleri
iyi görmüyor ve kulakları ağır işitiyordu.
Önündeki etajere bırakılan yemek tepsisine uzanmak
için güçlükle ve acıyla doğrulmaya çalıştı. El yordamıyla
tepsideki çorba kasesini ve kaşığı bulabildi. Altında ara
bezi vardı ve dışkısını yapmamak için günlerdir katı bir
şey yemiyordu. Bu defa en azından çorbasını içmek
istiyordu. Bir iki kaşık alabildi, elleri titrediği için
üçüncü kaşığı düzgün tutamadı ve çorba üzerine
döküldü. Üzerini yine kirletmişti.
Hemşireler tansiyonunu ölçmek ya da ilaç vermek için
günde birkaç kez uğruyordu yanına. Giysilerini ve ara
bezini ise hasta bakıcılar değiştiriyordu. Bugün keşke
gelmeseler diye düşündü…Gözyaşları yanaklarından
süzülürken…
SONUÇ
• Hemşirelerin uygulamaları sırasında hastalarını
hemşirelik etik kurallarında öngörülen yükümlülükler
doğrultusunda değerlendirmeleri,
ANCAK ÖNCELİKLE YÜREKTEN ANLAMALARI
GEREKMEKTEDİR.
ÖNERİLER
• Konu ile ilgili eğitimin etik kodlardan ibaret
olmaması,
• Hemşirenin etik sorunlar konusunda
danışmanlık alabilmesi,
• Mesleki örgütlerin de danışmanlık
sorumluluğunu üstlenmesi,
• Etik ilke ve sorumlulukların sağlık kuruluşlarına
özgü olması,
• Kurumların etik kurallarının olması
• Kurumsal etik kuralların multidisipliner
olması…..
ULUSLAR ARASI HEMŞİRELİK ANDI
•
Yüklenmiş olduğum sorumlulukların bilincinde,
geliştirdiğim anlayış ve becerilerimle, herhangi bir
ırk, inanç, renk, siyasal veya sosyal durum ayrımı
gözetmeksizin, hastalarıma bakacağıma; hayatı
korumak, ızdırabı hafifletmek, sağlığı yüceltmek için
gereken her türlü çabayı göstereceğime; bakımım
altındaki hastaların bütün değer ve dini inançlarına
saygı duyacağıma; bana bireylerle ilgili olarak verilen
tüm bilgileri saklayacağıma; hayatı ya da sağlığı
tehdit edebilecek her türlü girişimden sakınacağıma;
mesleki bilgi ve becerilerimi en üst düzeyde tutmaya
çalışacağıma; sağlık ekibinin bütün üyeleri ile iş
birliği yapacağıma ve onları destekleyeceğime;
bunların tümünü yaparken, Uluslar Arası
Hemşirelik Ahlak Yasası’nın onurunu korumak
için gerekecek bütün çabaları sarf edeceğime ve
hemşireliğin bütünlüğünü koruyacağıma ant içerim.
KAYNAKLAR
•
•
•
•
•
Dinç L, Hemşirelik Hizmetlerinde Etik Yükümlülükler.
Hacettepe Tıp Dergisi 2009; 40:113-119.
Eryılmaz B, Kamu Etiği ve Etik Liderlik, Kamu Görevlileri Etik
Kurulu. 13.02.2012.
http://www.etik.gov.tr/duyurular/tasraegitim/sunumlar.htm
Karaöz S, Cerrahi Hemşireliği ve Etik. CU Hemşirelik Yüksek
Okulu Dergisi, 2000, 4(1).
Tıp Etiği Elkitabı, Dünya Hekimler Birliği, Çeviri; Dr Murat
Civaner, 2005.
Türk Hemşireler Derneği. Hemşireler İçin Etik İlke ve
Sorumluluklar, 2009. 13.02.2012.
http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/hemsirelik-meslegietigi/hemsireler-icin-etik-ilke-ve-sorumluluklar.aspx