postmenopozal dönemdeki kadınlarda görülen ağız yanması

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
GÖZTEPE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
AİLE HEKİMLİĞİ
POSTMENOPOZAL DÖNEMDEKİ KADINLARDA
GÖRÜLEN AĞIZ YANMASI SENDROMU (AYS)’NUN
KLİNİK GÖRÜLME SIKLIĞI: OLASI KAYGI VE
DEPRESYON DURUMLARI
TIPTA UZMANLIK TEZİ
Dr. Z. Betül ERYILMAZ
İSTANBUL – 2009
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
GÖZTEPE EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
AİLE HEKİMLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
Prof. Dr. Aytekin OĞUZ
POSTMENOPOZAL DÖNEMDEKİ KADINLARDA
GÖRÜLEN AĞIZ YANMASI SENDROMU (AYS)’NUN
KLİNİK GÖRÜLME SIKLIĞI: OLASI KAYGI VE
DEPRESYON DURUMLARI
TIPTA UZMANLIK TEZİ
Dr. Z. Betül ERYILMAZ
Danışman
Doç. Dr. Neşe YÜCEL
İSTANBUL – 2009
İÇİNDEKİLER
1. İÇİNDEKİLER................................................................................................i
2. TEŞEKKÜR...................................................................................................vi
3. KISALTMALAR..........................................................................................vii
4. TABLO LİSTESİ........................................................................................viii
5. ŞEKİL LİSTESİ............................................................................................ix
6. ÖZET...............................................................................................................x
7. ABSTRACT..................................................................................................xii
8. GİRİŞ...............................................................................................................1
GEREÇ VE YÖNTEM ........................................................................................6
BULGULAR..........................................................................................................15
3.1.Hastalarda Şikayetleri Başlatan Duygusal ve Fiziksel Travmalar:............19
3.2.Kontrol Grubu'na Ait Bulgular:.................................................................22
3.3.Çalışma Grubu ile Kontrol Grubunun İstatistiki Bulguları ......................24
TARTIŞMA ..........................................................................................................28
4.1. AYS Çalışma Grubu ile Kontrol Grubu Arasında Bulunan Değerlerin
Karşılaştırılması:.................................................................................................29
4.2. AYS’nin Görülme Sıklığı.........................................................................29
4.3. AYS Hastalarındaki Subjektif Şikayetler, Kaygı ve Depresyon Durumları
............................................................................................................................31
SONUÇ..................................................................................................................44
EKLER...............................................................................................................46
KAYNAKLAR...................................................................................................50
1.Grushka M, Epstein JB, Gorsky M. Burning Mouth Syndrome. American
Family Physician 2002;65:615-620....................................................................50
2.Scla A, Checchi L, Montevecchi M, Marini I. UPDATE ON BURNING
MOUTH SYNDROME: OVERVIEW AND PATIENT MANAGEMENT.
i
International and American Associations for Dental Research 2003;14:275-291
............................................................................................................................50
3.Barker KE, Savage NW. Burning mouth syndrome: an update on recent
findings. Aust Dent J 2005;50:220-223..............................................................50
4.Cerchiari DP, Moricz RT. Sanjar FA, Rapoport PB, Moretti G, Guerra MM.
Burning mouth syndrome: etiology. Revista Brasileira de Otorrinolaringologia
2006;72:419-424.................................................................................................50
5.Anil S, Alsqah MN, Rajendran R. Burning Mouth Syndrome:Diagnostic
appraisal and management strategies. Saudi Dental Journal 2007;19:128-138. 50
6.Fedele S, Fricchione G, Porter SR, Mignogna MD. Burning mouth syndrome
(stomatodynia). An International Journal of Medicine (Oxford Journals)
2007;100:527-530...............................................................................................50
7.Trikkas G. Further Psychiatric Considerations of Glossodynia. The Academy
of Psychosomatic Medicine, Psychosomatics 39;85-86.....................................50
8.Browning S, Hislop S, Scully C, Shirlaw P. The association between burning
mouth syndrome and psychosocial disorders. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1987;64:171........................................................................................................50
9.Zilli C, Brooke RL, Lau CL, Merskey H. Screening for psychiatric illness in
patients with oral dysesthesia by means of the General Health
Questionnaire/twenty-eight item version (GHQ-28) and the Irritability,
Depression and Anxiety Scale (IDA) Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1989;67:384........................................................................................................50
10.Rojo L, Silvestre FJ, Bagan JV, De Vicente T. Psychiatric morbidity in
burning mouth syndrome Psychiatric interview versus depression and anxiety
scales. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1993;75:308........................................50
11.Rojo L, Silvestre FJ, Bagan JV, De Vicente T. Prevalence of
psychopathology in burning mouth syndrome. A comparative study among
patients with and without psychiatric disorders and controls. Oral Surg Oral
Med Oral Pathol 1994;78:312............................................................................51
12.Paterson AJ, Lamb AB, Clifford TJ, Lamey PJ. Burning mouth syndrome:
the relationship between the HAD scale and parafunctional habits. J Oral Pathol
Med 1995;24:289................................................................................................51
ii
13.Freeman R. A Psychotherapeutic Case Illustrating a Psychogenic Factor in
Burning Mouth Syndrome (BMS). British Journal of Psychotherapy
1993;10:220........................................................................................................51
14.Tarrero AP, Vega BR, Boada PC, Vazquez FI, Gaite MR, Llorens J.
Psychopathology in Hyperhidrosis and Burning Mouth Syndrome. Dermatology
and Psychosomatics 2001;2:195.........................................................................51
15.Hakaberg M, Hallberg LRM, Berggren U. Burning mouth syndrome:
experiences from the perspective of female patients. European Journal of Oral
Sciences 2003;111:305.......................................................................................51
16.Van der Waal I. Burning mouth. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:1089. . .51
17.Eguia Del Valle A, Aguirra-Urizar JM, Martinez-Conde R, EchebarriaGoikouria MA, Sagasta-Pujuna O. Burning mouth Syndrome in the Basque
Country: a preliminary study of 30 cases. Med Oral 2003;8:84.........................51
18.Eli I, Baht R, Littner MM, Kleinhauz M. Detection of psychopathologic
trends in glossodynia patients. American Psychosomatic Society,
Psychosomatic Medicine 1994:56:389...............................................................51
19.Witt E, Palla S. Burning mouth. Schmerz 2002;16:389................................51
20.Schatton R, Riechelmann H. Burning Mouth Syndrome (Zungenbrennen).
Laryngo-Rhino-Otol 2007;86:454......................................................................51
21.Zung. WWK. “A Self-Rating Depression Scale”. Arch Gen Psychiatry
1965;12:63-70.....................................................................................................51
22.Öner N, Le Compte A. Süreksiz Durumluk / Sürekli Kaygı Envanteri El
Kitabı. 2. Basım, Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İstanbul 1998...........51
23.Öner N. Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler. Genişletilmiş
2. Baskı, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi İstanbul 2008,s.510-515...................51
24.Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. 2. Basım Biyoistatistik., Gözde Yayınevi,
Ankara 1987,s.114..............................................................................................52
25.Carlson CR, Miller CS, Reid KI. Psychosocial profiles of patients with
burning mouth syndrome. J Orofac Pain 2000;14:59.........................................52
26.Alexander MT, Paolo M, David, N. Burning Mouth Syndrome: Will Beter
Understanding Yield Beter Management? Pain Practice 2007;7:151................52
27.Bergdahl M, Bergdahl J. Burning Mouth Syndrome: prevalence and
associated factors. Journal of Oral Pathology & Medicine 1999;28:350...........52
iii
28.Castillo F, Aldape B. Factores asociados a sindrome de boca dolorosa en una
poblacion de mujeres mexicanas y su relacion con el climaterio. Avances en
Odontoestomatologia, 2006;22:177-185............................................................52
29.Sharon, E, Rakefet C, Eli E. Burning Mouth Syndrome. Harefuah
2002;141:384......................................................................................................52
30.Grinspan D, Blanco GF, Allevato MA, Stengel FM. BURNING MOUTH
SYNDROME. International Journal of Dermatology 1995;34:483...................52
31.Feinmann C, Madland G. The contribution of psychiatry and medicine to
diagnosis and management of idiopathic orofacial pain: A multidisciplinary
problem. Current Pain and Headache Reports 1998;2:41..................................52
32.Demange C, Husson C, Poi-Wet D, Escande JP, Burning mouth syndrome
and depression. A psychoanalytic approach. Rev Stomatol Chir Maxillofac
1996;97:244........................................................................................................52
33.Jerlang BB. Burning mouth syndrome (BMS) and the concept of
alexithymia-a preliminary study. Journal of Oral Pathology & Medicine
1997;26:249 .......................................................................................................52
34.Sanja J, Pokubec G. Stomatopyrosis and its Dependences on Psychotherapy
and Psychopharmacotherapy. ACTA STOMATOLAGICA CROATICA
2006;40:98..........................................................................................................52
35.Palacios-Sanchez MF, Jordana-Comin X, Garcia-Sivoli CE. Burning mouth
syndrome: a retrospective study of 140 cases in a sample of Catalan population.
Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005;10:388......................................................52
36.Wordrop RW, Hailes J, Burger H, Reade PC. Oral discomfort at menopause.
Oral Surg Med Oral Pathol 1989;67:535............................................................52
37.Forabosco A, Criscuolo M, Coukos G, Uccelli E, Weinstein R, Spinato S,
Botticeli A, Volpe A. Efficacy of hormone replacement therapy in
postmenopausal women with oral discomfort. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1992;73:570........................................................................................................53
38.Ben Aryeh H, Gottlieb I, Ish-Shalom S, David A, Szargel H, Laufer D. Oral
complaints related to menopause. Maturitas 1996;24:185.................................53
39.Tarkkila L, Linna M, Tiitinen A, Lindqvist C, Meurman JH. Oral symptoms
at menopause-the role of hormone replacement therapy. Oral Surg Oral Med
Oral Pathol 2001;92:276.....................................................................................53
iv
40.Santoro V, Caputo G, Peluso F. Clinical and therapeutic experience in
twenty eight patients with burning mouth syndrome. Minerva Stomatol
2005;54:489........................................................................................................53
41.Giudice M. Mouths on fire: Drug-induced burning mouth syndrome.
Canadian Pharmacists Journal 2008;141:132-134..............................................53
42.Öztürk MO, Uluşahin A. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları I. Yenilenmiş 11.
Baskı, Tuna Basımevi Ankara, 2008,s.337-425.................................................53
43.Speroff L, Fritz MA. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility
(Speroff). 7 th ed., Source: Lippincott Willams and Wilkins, Türkçe Çeviri: İ.
Başer, S. Temel Ceyhan 2004,s.621-622,643-644.............................................53
44.Brufau-Redondo C, Martin-Brufau R, Corbalan-Velez R, de ConcepcionSalesa A. Burning Mouth Syndrome. Actas Dermosifiliogr 2008;99:431.........53
v
TEŞEKKÜR
Asistanlığımız boyunca bizlere her konuda yardımcı olan Hastanemiz Başhekimi
Sayın Prof. Dr. Hamit OKUR’a, Aile Hekimliği Koordinatörlüğü Başkanı ve
Dahiliye Klinikleri Şefi değerli ve sevgili Hocamız Sayın Prof. Dr. Aytekin
OĞUZ’a, tez çalışmalarımın her aşamasında benden yardım ve desteklerini
esirgemeyen tez danışmanım sevgili Hocam Sayın Doç. Dr. Neşe YÜCEL’e, ve hep
yanımda olan Aile’me en içten saygı ve sevgilerimle teşekkür ederim.
Dr. Z. Betül ERYILMAZ
vi
KISALTMALAR
AYS
: Ağız Yanması Sendromu
AY
: Ağız Yanması
Hb
: Hemoglobin
Htc
: Hematokrit
A.K.Ş.
: Açlık Kan Şekeri
SK
: Sürekli Kaygı
DK
: Durumluk Kaygı
ZDT
: Zung Depresyon Testi
DKT
: Durumluk Kaygı Testi
SKT
: Sürekli Kaygı Testi
ZDP
: Zung Depresyon Puanı
SKP
: Sürekli Kaygı Puanı
DKP
: Durumluk Kaygı Puanı
X
: Aritmetik Ortalama
SS
: Standart Sapma
HRT
: Hormon Replesman Tedavisi
vii
TABLO LİSTESİ
9. Şekil 1: Hastaların Şikayetlerinin Günboyu Dağılım Oranları
39.....................................................................................................................ix
10. Tablo 1...........................................................................................................10
11. Zung Depresyon Ölçeği ve Puanlandırılması.............................................10
12. Tablo 2...........................................................................................................11
13. Durumluluk Kaygı Ölçeği............................................................................11
14. Tablo 3...........................................................................................................12
15. Sürekli Kaygı Ölçeği.....................................................................................12
16. Tablo 4...........................................................................................................15
17. Hastaların Yaş ve Şikayet Süreleri.............................................................15
18. Tablo 5...........................................................................................................22
19. Hasta Grubuna Ait ZDP, DKP ve SKP Değerleri.....................................22
20. Tablo 6...........................................................................................................23
21. Kontrol Grubuna Ait ZDP, DKP ve SKP Değerleri..................................23
22. Tablo 7...........................................................................................................26
23. Zung Depresyon Ölçeğine Göre AYS'li Hastalarda .................................26
24. Saptanan Belirtilerin Oranları (%)............................................................26
25. Tablo 8...........................................................................................................27
26. Zung Depresyon Ölçeğine Göre Kontrol Grubu'nda Saptanan
Belirtilerin Oranları (%)..............................................................................27
viii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1: Hastaların Şikayetlerinin Günboyu Dağılım Oranları
39
27. Şekil 1
Hastaların Şikayetlerinin Günboyu Dağılım Oranları.............................16
28. Şekil 2.............................................................................................................16
29. Şikayetlerin Ağıziçi Dağılım Oranları........................................................16
30. Şekil 3.............................................................................................................21
31. Hastaların Sistemik Hastalıkları ve Çeşitli Ağrı Şikayetleri....................21
32. Şekil 4.............................................................................................................24
33. Hastaların Depresyon, Durumluk Kaygı (DK) ve
Süreklilik Kaygı (SK) Oranları...................................................................24
34. Şekil 5.............................................................................................................25
35. Kontrol Grubunun Depresyon, Durumluluk Kaygı (DK) ve
Sürekli Kaygı (SK) Oranları .......................................................................25
ix
ÖZET
Amaç : Bu çalışmada bedensel yakınmaları ön planda olan ve daha çok ağız
bölgesinde odaklanan, ağızda yanma, ağrı, garip tat hissi, ağız kuruluğu, ağızda
kaşınma ve karıncalanma gibi subjektif şikayetleri olan postmenopozal kadınlardaki
Ağız Yanması Sendromu (AYS)’nun klinik olarak görülme sıklığını belirleyebilmek;
bu hastalarda bahsedilen depresyon ve kaygı durumlarını saptayabilmek ve sonuçta
Aile Hekimliği’nin genel çalışma alanı içinde yer alan 1. basamak tanı ve tedavi
protokollerinde ağızlarında yanma, ağrı, kuruluk, tat bozukluğu gibi subjektif
şikayetlerden yakınan hastalarımıza Aile Hekimi olarak ne gibi bir yaklaşım içinde
olunması ve ne şekilde yönlendirilmeleri gerektiği amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem : Bu çalışmada Menopoz Kliniği’nde muayeneleri yapılan
193 postmenopozlu kadın hastadan subjektif olarak ağız yanması şikayetleri ve
postmenopoz’da ve yaşları 39-80 arasında ( x =54.95) olan 20 AYS olgusu
değerlendirilmiştir. Ağız yanması semptomları olmayan, benzer yaş ve cinsiyette
yine postmenopoz’lu kadın olan 20 kişilik kontrol grubu oluşturulmuştur. Kontrol
grubunun yaşları 47-74 ( x = 53.90) arasındaydı. Değerlendirmeye alınan AYS’li 20
olgunun Açlık Kan Şekeri (A.K.Ş), Fe++, Fe++ bağlama, Ferritin, Hemoglobin (Hb),
Hemotokrit (Htc), B12 vitamini, Folik asit ve bunların içinden rastgele seçilen 5’inin
B1, B2, B6 vitaminleri değerleri normal düzeylerde saptanmıştır. Karşılaştırmak
amacıyla AYS grubu ile kontrol grubu’nun depresyon durumları Zung Depresyon
Testi (ZDT), kaygı durumları ise Sepielberger’in Durumluk/Süreklik Kaygı testi ile
ölçülmüştür.
Bulgular: Çalışmalarda postmenopozlu kadınlarda AYS’nin klinik sıklığı
%9.65 olarak bulunmuştur. Eşik değerler göz önüne alındığında AYS’li hastalarda
%35 oranında depresyon, %80 oranında Süreklik Kaygı (SK), %75 oranında
Durumluk Kaygı (DK) oranları tespit edilmiştir. Kontrol grubunda oran olarak
x
depresyon %15, SK %60, DK %65 olarak belirlenmiştir. Kontrol grubu arasında
Zung Depresyon Puanı (ZDP), Durumluk Kaygı Puanı (DKP) ve Süreklik Kaygı
Puanı
(SKP)
arasında
Mann-Whitney
–
U
testi
ile
yapılan
istatistikî
karşılaştırmalarda P<0.05 seviyesinde anlamlı farklar tespit edilmiştir. Yanma
şikayetlerinin yanı sıra AYS’li olguların %60’ında çeşitli subjektif tat bozukluğu (tat
sanrısı), %90’ında ise subjektif ağız kuruluğu gibi büyük oranlarda subjektif
şikayetler tespit edilmiştir. Kontrol grubunda ise bu değerler sırasıyla %15 ve %30
olarak bulunmuştur.
Sonuç:
Bu
çalıuşmada
postmenopozlu
kadınlarda
klinik
olarak
azınsanmayacak oranda (%9.65) AYS tanısı konulmuştur. Çalışma aynı zamanda
AYS’li hastaların kontrol grubuna göre kaygı ve depresyon durumlarının daha
yüksek olduğu gösterilmiştir. Önemli stres kaynakları olarak ortaya çıkan sıkıntılı
yaşam tecrübelerinin AYS olan postmenopozlu kadın hastaların büyük çoğunluğunda
pre-dominant faktörler olarak kabul edilebileceği durumu ortaya çıkmıştır.
Anahtar kelimeler: Postmenopoz, Ağız Yanması, Kaygı, Depresyon
xi
Clinical Frequency of Burning Mouth Syndrome (BMS) in the Postmenopausal
Women: Probable Anxiety and Depression States
ABSTRACT
Purpose: In this study it has been aimed at determining clinical frequency of
Burning Mouth Syndrome (BMS) in the postmenopausal women who particularly
have physical complaints and burning mouth, pain in the mouth, sense of strange
taste, dry mouth, itchy and tingling mouth; determining the mentioned depression
and anxiety states in these patients and finally informing as family practitioner, our
patients with particularly subjective complaints such as burning mouth, pain in the
mouth, dry mouth and taste disorder, about the approach to be adopted and the
direction to be followed within routine activities of the family practice in the primary
health care diagnosis and treatment protocols.
Materials and Methods: In this study, among from the 193 postmenopausal
women, who were examined in the menopause clinic, subjective burning mouth
complaints and 20 postmenopausal BMS cases were assessed. A control group of 20
postmenopausal women without burning mouth symptoms whose sexes and ages
were similar was formed. BMS in the postmenopausal women were between 39-80 (
x = 54.95) ages. Control group were between 47-74 ( x = 53.90) ages. Fasting Blood
Glucose (FBG), Fe++, Fe++ binding, ferritin, hemoglobin (Hb), hematocrit (Htc), B12
vitamin, folic acid levels of the 20 cases with BMS, included in the assessment and
B1, B2, B6 vitamin levels of the 5 cases randomly selected among from them, were
normal. Depression states of BMS group and control group have been measured with
Zung Depression Test (ZDT), and their anxiety states have been measured with
State/Trait Anxiety of Spielberger for the purpose of comparison.
Findings: In this study, BMS frequency was found to be 9.65% in the postmenopausal women. When threshold values considered, the following detections
were made at the rates next to them: 35% depression, 80% Trait Anxiety (TA), 75%
State Anxiety (SA) in the patients with BMS. In the control group the following
values were determined: 15% depression, 60% TA, 65% SA values. In the statistical
comparisons made with Mann-Whitney-U Test among Zung Depression Score
(ZDS), State Anxiety Score (SAS) and Trait Anxiety Score (TAS) of the BMS group
xii
and Control group, significant differences at the level of P<0.05 were determined.
Besides the burning complaints, subjective complaints at high rates such as various
subjective taste disorders (delusion) in 60% of the cases with BMS and subjective
dry mouth in 90% were determined. In control group, those levels were 15% and
30% respectively.
Result: In this study, BMS was diagnosed at a clinically considerable rate (9.65%) in
the postmenopausal women. The study has also shown that anxiety and depression
states of the patients with BMS are higher compared to the control group. It has been
shown that distressful life experiences arising as important sources of stress may be
accepted as predominant factors in most of the postmenopausal women patients with
BMS.
Key words: Post-menopause, Burning Mouth, Anxiety, Depression
xiii
GİRİŞ
Ağız yanması hastalar tarafından ağız mukozasında veya ağız çevresinde,
boğazda, genelde yanma veya ağrı şeklinde tanımlanan ve görünürde bir sebep
olmaksızın oluşan yanma ve ağrı hissini tanımlar (1-6). Geçmişten günümüze
glossodynia, glossopyrosis, glossalgia, stomadynia, stomatopyrosis, oral dysaesthesia
olarak da isimlendirilen ağız yanmasında en sık tutulan bölge dil ucu olup, sırasıyla
dudaklar, dilin lateral bölgeleri, dil dorsumu, damak, yanak içi olmaktadır. Hastaların
çoğunluğunu postmenopoz’lu kadınlar oluşturur ve genellikle verilen literatürlerde
40-60 yaşları arasıdır (1-6). Genel populasyondaki sıklığını %0.7 – %4.6 (1), %0.7%2.6 (2,3), %3.7 (4), %1.6 erkek, %5.5 kadın (5), %0.7 – 15 (6) olarak çeşitli
kaynaklar vermektedir.
Ağızında yanma olan hastalarda kandida enfeksiyonu, anemi, B vitamini
eksiklikleri, diyabet, protez diş, ağız kuruluğu, liken planus, glossitis ve psikojenik
faktörlerin neden olabileceği araştırılmalıdır (1-6).
Ağız yanması tablosunun etyolojisi tam olarak bilinmediği için tedavide
kullanılan yöntemlerin çok etkili olduğunu söylemek de oldukça güçtür(1-6).
ETYOLOJİ
-
Mikro-organizmalar: Özellikle mantar (C.albicans) ve bakteri (stafilokok,
streptokok),
-
Ağız kuruluğu: Sjögren Sendromu, anksiyete ve ilaçlar,
-
Besinsel eksiklikler: B vitamini kompleksi, demir ve çinko,
-
Anemiler: Pernisiyöz anemi ve demir eksikliği anemisi,
-
Hormonal değişiklik: Postmenopozal dönemde hipoöstrojenemi,
-
Psikiyatrik bozukluklar: Depresyon, kanserofobi, kaygı ve psikojenik
problemler,
-
Nörolojik: Trigeminus Nevralji,
1
-
Diabetus mellitus,
Mekanik travma : Protez irritasyonu veya parafonksiyonel alışkanlıklar
(habitüel),
-
Medikasyon : Kullanılan çok çeşitli ilaçlar (ACE inhibitörleri, Anksiyolitik
ilaçlar v.b.),
-
İmmünolojik bozukluklar (1-6).
Bu genel tablo içerisinde ağız yanması birçok tanı ve tedavi kriterlerini
beraberinde getirdiğinden güç ve sıkıntılı bir durum da ortaya çıkartmaktadır.
Bundan dolayı ağız yanmasının multietyolojik doğası gereği aynı zamanda bu
hastalık branşlar arasında multidisipliner yaklaşımları gerekli kılmaktadır.
Ağzında yanma şikayetleri bulunan hastaları 2 ana kategoriye ayırmak
mümkündür;
1. Belirgin olarak lokal ya da sistemik organik etiyolojisi olan hastalar,
2. Herhangi bir lokal ya da sistemik bulgu içermeyen(non-organik) ve ağzında
yanma hissi ile birlikte psikojenik orijin ve somatoform ağrı bozuklukları gibi
kriterleri içeren, internasyonel sınıflandırmadır(7).
Ağız yanması konusunda birçok araştırmacı organik nedenler üzerinde
odaklanmaktayken; bir kısım araştırmacı da ağız yanmasını organik ve non-organik
ayırımına gitmekde ve herhangi bir organik nedeni bulunmayan ve bu grubtaki
hastaların büyük çoğunluğunu postmenopozlu kadınların oluşturduğu ve Ağız
Yanması Sendromu (AYS)
olarak adlandırılan ağız yanması grubu üzerinde
çalışmalar yapmaktadırlar(1-6).
AYS, ağız yanmasına neden olabilecek olası organik nedenler çıkarıldıktan
sonra, ağızlarında yanma, ağrı, karıncalanma, ağız kuruluğu ve çeşitli tat
bozuklukları gibi subjektif şikayetlerin ön planda olduğu intra-oral ağrı bozukluğu
olarak tanımlanır(7). AYS’nin içinde psikojenik faktörler, kaygı, depresyon,
kanserofobi, psiko-sosyal durumlar, kişilik faktörleri önemli bir yer tutmaktadır(1-7).
Bu konuda olmak üzere önemli çalışmaları geçmişten günümüze gelecek şekilde
gözden geçirdiğimizde;
2
Browning S ve ark.(8)’nın yapmış olduğu çalışmada non-organik olarak
tanımladıkları AYS olan 25 hasta, 25 kişilik kontrol grubuyla karşılaştırılmıştır. Bu
çalışmada GHQ(General Healt Questionnaire) skalası kullanılmış; AYS grubuna
%44, kontrol grubun ise %16 oranında psikiyatrik bozukluk tanısı konmuştur.
Zilli C ve ark. (9) ağız yanması olan ve herhangi bir organik nedeni nolmayan
oral dysesthesia olarak tanımladıkları 31 hastayı değerlendirmişlerdir. Hastalara
GHQ, 28- item version (GHQ-,28) ve İrritabilite, Depresyon ve Anksiyete Skalası
(IDA) uygulanmış; sonuç olarak hastalarda depresyonun ön planda olduğu
vurgulanmıştır.
Rojo L ve ark. (10)’nın yayımladıkları makalelerinde ağız yanması olan 84 hasta
değerlendirilmiştir.
Hastalara
Hamilton
Depresyon
ve
Anksiyete
Skalaları
uygulanmış; 38 olguda (%51.35) psikiyatrik tanı saptanmıştır. Rojo L ve ark. bu
çalışmada depresyonun bu hastalarda pre-dominant bir bozukluk olduğunu ve
anksiyetinin de psikiyatrik durumlarını arttırdığını belirtmişlerdir.
Yine Rojo L ve ark. (11) AYS’li 49 hastaya ve oral semptomları olmayan kontrol
grubundan 47 kişiye SCL-90 skalası uygulamışlardır. Test sonuçlarına göre
AYS’lilerin psikiyatrik bozukluk olmadan, anksiyete, depresyon, obsesyon,
somatizasyon ve saldırganlık özelliklerinin kontrol grubundan fazla çıktığını
belirtmişlerdir.
Paterson AJ ve ark (12) AYS olan 84 hastaya Hastane Anksiyete ve Depresyon
(HAD) skalası uygulanmış, parafonksiyonel alışkanlıkları incelenmiş, 69 hasta da
kontrol grubu olarak alınmıştır. AYS’li hastaların %61’inde parafonksiyonel
alışkanlıkları saptanmış, anksiyete skorları yüksek bulunmuş ve bunun depresyonla
bir ilgisinin olmadığı belirtilmiştir.
Freeman K (13) oral mukoza, dil, damak, dudaklar ve farinks’de yanma
şikayetleri olan bir AYS olgusunu değerlendirmiş; bu AYS olgusunda güçlü
psikojenik faktörlerin belirlendiğini vurgulamış, bunun psikoterapistlerin bu
hastalara yaklaşımlarında ve tanınmasında önem kazandığını belirtmiştir.
Tarrero AP ve ark. (14) yapmış oldukları çalışmada 9’u AYS, 6’sı da
hiperhidrozis’li 15 hastayı karşılaştırmışlar; AYS’li hastaların depresyon değerleri
yüksek çıkarken, hiperhidrozis’li hastaların ise kaygı değerleri daha yüksek
bulunmuştur.
3
Hakaberg M ve ark. (15) ağız yanması olan fakat lokal ve sistemik herhangi bir
sorun bulunmayan 18 AYS’li kadın olguyu incelemişlerdir. Hastalar bir psikolog
tarafından değerlendirilmiştir. Hastalarda çeşitli seviyelerde kaygı, depresyon,
somatizasyon tespit edilmiştir. Aynı zamanda hastalarda AYS’nin akut stresli bir
olaydan önce geldiği görülmüş; araştırmacılar psikososyal öykünün AYS’de medikal
ve dental öykünün yanında hastaların tanımlanmasında çok önemli olduğu
belirtmişlerdir.
Scala A ve ark. (2) yayımlanan makalelerin de AYS’nin kronik bir ağrı sendromu
olduğunu ve özellikle orta yaşlı kadınları etkilediğini, psikolojik bozukluğa veya
hormonal değişikliğe işaret ettiğini bildirmişler; organik nedenlere dayanan Ağız
Yanması ile idiopatik (primer) olarak adlandırılan AYS’nin sınıflama olarak
ayrılması gerektiği üzerinde durmuşlardır. Bunun yapılacak çalışmaların sonuçlarının
ayrımı açısından çok önemli olduğunu vurgulamışlardır.
Van der Wall I (16) makalesisinde kandidiazis, coğrafik dil (eritema migrans),
muko kutanöz durumlar ve stomatitler gibi organik ve görünür nedenlerle meydana
gelen Ağız Yanması ile klinik olarak mukozal değişikliklerin yokluğu ile
karakterizeli olan AYS’yi birbirinden ayrı olarak değerlendirmiştir. AYS’nin sıklıkla
ilişkili belirtilerinin kuru ağız hissi ve tat duyusu değişikliklerinin kaybı ile
karakterize olduğunu belirtmiştir. AYS’nin etyolojisinin kesin bilinmediğini
belirtmiş; literatürler incelendiğinde altta yatan psikojenik bozuklukların bu sendrom
da uygun rol oynadığının emareleri olduğunu söylemiş ve önemli olarak mukozal
bozuklukların neden olduğu Ağız Yanması ile non-organik ağız yanması olan
AYS’nin belirtilerinin benzer olduğunu, fakat bu ayırıma gidilmesinin önemli
olduğunu vurgulamıştır.
Equia Del Valle A ve ark. (17) Ağız Yanması ve AYS farkı gözetilmeksizin
yapmış oldukları çalışmada 29’u kadın 1’i erkek yaşları 37 ila 85 arasında değişen 30
hastayı incelemişlerdir. Hastaların yanma hissinden daha fazla %60 oranında ağız
kuruluğundan şikayetçi oldukları ve yine %60 oranında dysgeusia bulunduğunu
belirtmişlerdir. Kadınların %82.9’unun post-menopozda olduğunu, %13.3’ünün Tip
II Diabetus Mellitus’tan şikayetçi olduklarını ve %6.7’sinde B vitaminleri eksikliği
bulunduğunu belirtmişlerdir. Önemli olarak hastaların %56.6’sında “kronik anksiyete
ve/veya depresyon” şikayetlerinin bulunduğunu, sonuç olarak; AYS olan hastaların
büyük çoğunluğunun postmenopozda olduğu şikayetlerinin daha çok dillerinde
4
yoğunlaştığını, ağız kuruluğu ve dysgeusia’dan şikayetçi olduklarını ve bunlara
kronik anksiyete ve depresyonun eşlik ettiğini vurgulamışladır.
Artık günümüzde ağız yanması’nın etyolojik nedenleri ve tedavileri üzerine
yapılmakta olan çalışmalar az da olsa, organik kökenli olan Ağız Yanması ile
psikojenik kökenli olabilecek primer Ağız Yanması yani Ağız Yanması Sendromu
birbirlerinden ayrılabilmekte ve güncel araştırmalar, bu ikisinin birbirinden ayrıldığı
ve tanımlandığı ölçüde konunun anlaşılabileceğini ve o ölçüde de doğru tanı ve
tedavi yöntemlerinin başarılı olabileceği yönünde olmaktadır.
Bu konuda Witt E, Palla S (19) yayımlanan makalelerinde epidemiyolojik
çalışmalarda ağız yanmasının postmenopozlu kadınlarda %15 etrafında dolaştığını,
ama genel populasyonda bu oranın %0.7 ila %7.9 arasında olduğunu belirtmişlerdir.
Araştırmacılar özellikle Ağız Yanması ile AYS’nin etyolojik nedenleri, tanısı,
tedavisi ve prognozunun belirlenmesi için ikisinin birbirinden ayrılması gerektiğinin
önemini vurgulamışlardır.
Yine bu konuda olmak üzere Schatton R ve Riechelmann H (20) AYS’nin oral
dysesthesia, ağız kuruluğu ve tat bozuklukları ile karakterize ve oral mukoza
değişikliği olmadan görüldüğünü belirtip, bunu primer Ağız Yanması Sendromu
olarak tanımlamışlardır. Sekonder olarak adlandırdıkları Ağız Yanması’nda ise
diabet veya demir eksikliğinin önemli etyolojik faktörler olduğunu vurgulamışlardır.
Ayrıca
prevalans’ın
%1-2
arasında
değiştiğini,
postmenopozlu
kadınların
erkeklerden çok daha fazla etkilendiğini belirtmişlerdir.
Amaç : Günümüzde giderek artan bir sayıda hastaların oro-fasiyel bölgeyi
ilgilendiren şikayetlerle 1. basamak sağlık kuruluşlarına başvurdukları izlenmektedir.
Bu çalışma/araştırma konusu yukarıda verilen bilgiler çerçevesinde postmenopozlu
kadınlarda AYS’nin klinik olarak görülme sıklığını belirleyebilmek, bu hastalarda
bahsedilen olası kaygı ve depresyon kompenentlerini ortaya çıkartabilmek ve sonuçta
Aile Hekimliği’nin genel çalışma alanı içinde olan 1. basamak tanı ve tedavi
protokollerinde ağızlarında yanma veya ağrı gibi subjektif şikayetleri ön planda olan
hastalarımıza bir Aile Hekimi olarak ne gibi bir yaklaşım içinde olunması ve ne
şekilde yönlendirilmeleri gerektiği amaçlanmıştır.
5
GEREÇ VE YÖNTEM
Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Servisi
Menopoz Kliniği'ne 2008 yılı Mayıs – Temmuz ayları arasında başvuran 193
hastadan ağzında yanma veya benzer şikayetlerle başvuran hastaların genel
anamnezleri alınıp dikkatli klinik muayeneleri yapıldı. Daha önce giriş bölümünde de
anlatıldığı gibi somut olarak belirlenebilen ağız yanmasına etken olabilecek lokal ve
sistemik nedenler değerlendirildi.
Alınan anamnezlerinde ve yapılan klinik muayenelerinde ağız yanmasına
neden lokal ve sistemik somut nedenleri bulunan olgular çalışmaya alınmadı. Geri
kalan olguların hepsinde kontrol amacıyla Hemoglobin (Hb), Hematocrit (htc), açlık
kan şekeri (akş.), demir (Fe++), demir bağlamaya (Fe++ bağl.), Ferritin ve B12 vitamini
değerlerine bakıldı.
İntra-oral yapılan klinik muayenelerinde lichen planuslu 1 hasta, stomatitis'i
olan 2 hasta çalışma dışı bırakılmıştır. Yine yapılan kan tahlillerinde B12 vitamini
eksikliği olan 2 ve Fe++ düşüklüğü saptanan 3 hasta çalışmaya alınmamıştır.
Bu değişikliklerden sonra çalışma boyunca Menopoz Kliniği'ne başvuran 193
hastadan
ağzında
subjektif
ağız
yanması
şikayetleri
bulunan
20
hasta
değerlendirilmiştir. Yine Menopoz Kliniği'ne başvuran ama ağzında yanma
şikayetleri bulunmayan 20 hasta da karşılaştırmak amacıyla kontrol grubu olarak
alınmıştır.
Değerlendirmeye dahil edilen 20 hastanın her birinin çalışma öncesi kan
tahlillerinde A.K.Ş, Hb, Htc, Fe++, Fe++ bağlama, Ferritin ve B12 vitamini değerlerinin
normal değerlerde olduğu saptandı. İçlerinden rastgele seçilen 5’inin B1, B2, B6
vitaminleri değerleri de normal düzeylerde bulunmaktaydı.
Bundan sonra hastalara ve kontrol grubuna aşağıdaki form uygulanmıştır.
6
I. GENEL DURUM:
1)
Daha önce geçirilen veya halen varolan sağlık problemleri ameliyatlar vb.
2)
Kullanılmış ve kullanılmakta olan ilaçlar:
3)
Menopoz / Postmenopoz:
4)
Alkol / Sigara kullanımı:
II. ŞİKAYET
1)
Ne kadar süredir ağzınızda böyle bir problem var?
2)
Probleminizi (şikayetinizi) belirleyiniz:
- Yanma hissi:
- Uyuşma hissi:
- Ağrılı bir ağız:
- Daha değişik bir şikayet: __________________________________
3)
Bu şikayetlerinizin derecesi nedir?
- Hafif:
- Orta:
- Şiddetli:
- Çok kötü:
4)
Ağzınızda kuruluk hissediyor musun? Evet / Hayır
5)
Kuruluk ve yanma hissi aynı şey mi? Su vb. içince değişiklik oluyor
mu?
6)
Aşağıdakilerden biri sizde oluştu mu?
- Kötü bir tat:
- Değişmiş bir tat:
- Tat alamama:
7)
Başka şikayetleriniz var mı?
- Yorgunluk:
- Zayıflık:
- Nefes darlığı:
- Çarpıntı:
- Vücudun diğer bölgelerinde, karıncalanma, uyuşma, yanma vb.
8)
Ağzınızın hangi bölgesi / bölgeleri sizi rahatsız diyor?
- Dil:
- Dudaklar:
7
- Kret:
- Ağız tabanı:
- Damak:
- Yanak içi.
- Boğaz:
- Dişetleri:
- Diş:
9)
Probleminizi hafifleten bir şey var mı? Evet / Hayır
- Eğer evet ise nedir? __________________________________________
10)
Probleminizi kötüleştiren bir şey var mı? Evet / Hayır
Eğer evet ise nedir (baharatlı, acılı, ekşili, sıcak-soğuk gıdalar veya içecekler
vb.)? _______________________________________________
11)
Ağzınızda yiyecek bulunması problemi hafifletiyor veya ortadan
kaldırıyor mu? Evet / Hayır
12)
Birşey yemeniz veya çiğnemeniz problemi daha da kötüleştiriyor mu?
Evet / Hayır
13)
Şikayet uyumanıza engel oluyor mu? Evet / Hayır
14)
Şikayet nedeniyle uykudan uyanıyor musunuz? Evet / Hayır
15)
Aklınıza geçmeyen şikayetlerinizden dolayı "kötü bir hastalık" olasılığı
geldi mi? Örneğin; kanser v.b. Evet / Hayır
16)
Probleminizin dental tedavi ile bir ilişkisi (diş çekimi, protez, dolgu v.b.)
var mı? Evet/ Hayır
17)
Bu probleminiz için daha önce başka bir hekime gittiniz mi?
Evet / Hayır. Evet ise yapılanlar (tanı ve tedavi), ____________________
18)
Şikayetinizin gün boyu seyri nedir?
- Sabah başlayan akşama doğru artan:
- Sabah - öğle - akşam aynı şiddette:
- Sabah şiddetli, akşama doğru hafifleyen:
III. KİŞİSEL / ÇEVRESEL DURUMLAR:
1) Sosyal Durum:
2) Ailesel Durum:
3) Ekonomik Durum:
8
Hastaların ve kontrol grubunun depresyon derecelerini ve belirtilerini saptamak
amacıyla depresyon testi olarak Zung Depresyon Ölçeği (Zung Self - Rating
Depression Scale - ZDS) (21) , kaygı (anxiety) durumlarını belirlemek amacıyla da
Spielberger'in SÜREKSİZ / DURUMLUK ve SÜREKLİ KAYGI'yı belirleme testleri
kullanıldı (22,23).
Zung'un kendini değerlendirme ölçeği depresif hastalığı karakterize eden 20
maddeden oluşmuştur. Her madde hastanın durumuna en çok uyan "hiçbir zaman
veya ender olarak", "bazen", "sık sık", "çoğunlukla veya herzaman" şeklindeki
ifadelerden biri seçilerek işaretlenir. Bu ifadeler 1-4 arası puanlanır. Depresyonun
şiddetini belirtmek için aşağıdaki puanlandırma kullanılır:
•
50'den aşağı puan: Normal sınırlar içinde, psikopatoloji yok.
•
50-59 arası puan: Hafif düzeyde depresyon.
•
60-69 arası puan: Orta-belirgin düzeyde depresyon.
•
70 ve yukarısı: Şiddetli - en ileri düzeyde depresyon.
Ölçekteki maddeler depresyonun görüldüğü duygusal (affektif), fizyolojik,
psikomotor ve psikolojik alanlarda değerlendirmeye yönelik olarak hazırlanmıştır.
Tablo -1'de Zung Depresyon Testi (ZDT) ve puanlandırılması görülmektedir.
9
Tablo 1
Zung Depresyon Ölçeği ve Puanlandırılması
Hiçbir
Çoğunlukla
zaman veya
Bazen Sık sık
veya
çok ender
herzaman
olarak
1. Kendimi kırgın, kederli ve hüzünlü hissediyorum.
1
2
3
4
2. Sabahları kendimi iyi hissediyorum.
4
3
2
1
3. Ağlama nöbetleri geçiriyorum veya kendimi ağlayacak
gibi hissediyorum.
1
2
3
4
4. Gece boyu uyumakta güçlük çekiyorum.
1
2
3
4
5. İştahım her zamanki gibi
4
3
2
1
6. çekici kadınlara / erkeklere bakmaktan, onlarla
konuşmaktan ve birlikte olmaktan hoşlanıyorum.
4
3
2
1
7. Kilo kaybetmekte olduğumu farkediyorum.
1
2
3
4
8. Kabızlık çekiyorum.
1
2
3
4
9. Kalbim herzamankinden hızlı çarpıyor.
1
2
3
4
10.Sebepsiz yere yoruluyorum.
1
2
3
4
11.Zihnim herzaman olduğu kadar açık.
4
3
2
1
12.Alıştığım şeyleri kolaylıkla yapabiliyorum.
4
3
2
1
13.Huzursuzum ve yerimde duramıyorum.
1
2
3
4
14.Geleceğe ümitle bakıyorum.
4
3
2
1
15.Herzamankinden daha tedirginim.
1
2
3
4
16.Kolaylıkla karar verebiliyorum.
4
3
2
1
17.İşe yaradığımı ve bana ihtiyaç duyulduğunu
hissediyorum.
4
3
2
1
18.Hayatım oldukça dolu.
4
3
2
1
19.Ölseydim herkes için daha iyi olurdu.
1
2
3
4
20.Alışmış olduğum şeyleri yapmaktan hala zevk
duyuyorum.
4
3
2
1
Spielberger'in Süreksiz Durumluk / Sürekli Kaygı Envanteri iki faktörlü kayı
kuramına dayanarak geliştirilmiş 40 maddeden oluşan bir ölçektir.
Durumluk Kaygı ölçeği, bireyin belirli bir anda kendini nasıl hissettiğini
ölçmeye yönelik 20 maddeden oluşmuştur. Durumluk Kaygı Ölçeği maddelerinde
ifade edilen duygu ya da davranışlar bu tür yaşantıların şiddet derecesine göre: (1)
hiç, (2) biraz, (83) çok ve (4) tamamiyle gibi şıklardan birini işaretlemek suretiyle
cevaplandırılır (Tablo 2).
10
Tablo 2
Durumluluk Kaygı Ölçeği
Kendini Değerlendirme Formu - 1
İsim:
Cinsiyet:
Yaş:
Meslek:
Tarih:
Yönerge: Aşağıda kişilerin kendilerine ait duygularını anlatmada kullandıkları bir takım ifadeler
verilmiştir. Her ifadeyi okuyun, sonra o anda nasıl hissettiğiniz ifadelerin sağ tarafındaki
parantezlerden uygun olanını karalamak suretiyle belirtin, doğru ya da yanlış cevap yoktur. Herhangi
bir ifadenin üzerinde fazla zaman sarfetmeksizin anında nasıl hissettiğinizi gösteren cevabı işaretleyin.
Hiç
Biraz
Çok
Tamamıyla
1. Şu anda sakinim
( )
( )
( )
( )
2. Kendimi emniyette hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
3. Şu anda sinirlerim gergin.
( )
( )
( )
( )
4. Pişmanlık duygusu içindeyim.
( )
( )
( )
( )
5. Şu anda huzur içindeyim.
( )
( )
( )
( )
6. Şu anda hiç keyfim yok.
( )
( )
( )
( )
7. Başıma geleceklerden endişe ediyorum.
( )
( )
( )
( )
8. Kendimi dinlenmiş hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
9. Şu anda kaygılıyım.
( )
( )
( )
( )
10.Kendimi rahat hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
11.Kendime güvenim var.
( )
( )
( )
( )
12.Şu anda asabım bozuk.
( )
( )
( )
( )
13.Çok sinirliyim.
( )
( )
( )
( )
14.Sinirlerimin çok gergin olduğunu hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
15.Kendimi rahatlamış hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
16.Şu anda halimden memnunum.
( )
( )
( )
( )
17.Şu anda endişeliyim.
( )
( )
( )
( )
18.Heyecandan kendimi şaşkına dönmüş hissediyorum.
( )
( )
( )
( )
19.Şu anda sevinçliyim.
( )
( )
( )
( )
20.Şu anda keyfim yerinde
( )
( )
( )
( )
Sürekli kaygı ölçeği ise bireyin genellikle kendini nasıl hissettiğini
değerlendiren 20 maddeyi içerir. Sürekli kaygı maddelerinde ifade edilen duygu ya
da davranışlar sıklık derecesine göre (1) hemen hiçbir zaman, (2) bazen, 83) çok
zaman v (4) hemen her zaman şeklinde işaretlenir (Tablo 3).
11
Tablo 3
Sürekli Kaygı Ölçeği
Kendini Değerlendirme Formu - 2
İsim:
Cinsiyet:
Yaş:
Meslek:
Tarih:
Yönerge: Aşağıda kişilerin kendilerine ait duygularını anlatmada kullandıkları bir takım ifadeler
verilmiştir. Her ifadeyi okuyun, sonra da genel olarak nasıl hissettiğinizi, ifadelerin sağ tarafındaki
parantezlerden uygun olanını karalamak suretiyle belirtin. Doğru ya da yanlış cevap yoktur. Herhangi
bir ifadenin üzerinde fazla zaman sarfetmeksizin genel olarak nasıl hissettiğinizi gösteren cevabı
işaretleyin.
Hemen
hemen
hiç bir
zaman
Bazen
Çok
zaman
Hemen
hemen her
zaman
21.Genellikle keyfim yerindedir.
( )
( )
( )
( )
22.Genellikle çabuk yorulurum.
( )
( )
( )
( )
23.Genellikle kolay ağlarım.
( )
( )
( )
( )
24.Başkaları kadar mutlu olmak isterim.
( )
( )
( )
( )
25.Çabuk karar veremediğim için fırsatları kaçırırım.
( )
( )
( )
( )
26.Kendimi dinlenmiş hissederim.
( )
( )
( )
( )
27.Genellikle sakin, kendine hakim ve soğukkanlıyım.
( )
( )
( )
( )
28.Güçlüklerin yenemeyeceğim kadar biriktiğini
hissederim.
( )
( )
( )
( )
29.Önemsiz şeyler hakkında endişelenirim.
( )
( )
( )
( )
30.Genellikle mutluyum.
( )
( )
( )
( )
31.Herşeyi ciddiye alır ve endişelenirim.
( )
( )
( )
( )
32.Genellikle kendime güvenim yoktur.
( )
( )
( )
( )
33.Genellikle kendimi emniyette hissederim.
( )
( )
( )
( )
34.Sıkıntılı ve güç durumlarla karşılaşmaktan kaçınırım.
( )
( )
( )
( )
35.Genellikle kendimi hüzünlü hissederim.
( )
( )
( )
( )
36.Genellikle hayatımdan memnunum.
( )
( )
( )
( )
37.Olur olmaz düşünceler beni rahatsız eder.
( )
( )
( )
( )
38.Hayal kırıklığını öylesine ciddiye alırım ki hiç
unutamam.
( )
( )
( )
( )
39.Aklı başında kararlı bir insanım.
( )
( )
( )
( )
40.Son zamanlara kafama takılan konular beni tedirgin
eder.
( )
( )
( )
( )
12
Ölçeklerde iki tür ifade bulunur: Bunlara doğrudan ya da düz (direct) ve
tersine dönmüş (reverse) ifadeler denir. Doğrudan ifadeler, olumsuz duyguları;
tersine dönmüş ifadeler ise olumlu duyguları dile getirir. Bu ikinci tür ifadeler
puanlanırken 1 ağırlık değerinde olanlar 4'e, 4 ağırlık değerindekiler ise 1'e dönüşür.
Doğrudan ifadelerde 4 değerindeki cevaplar kaygının yüksek olduğunu gösterir.
Tersine dönmüş ifadelerde ise, 1 değerindeki cevaplar yüksek kaygıyı, 4
değerindekiler ise düşük kaygıyı gösterir. Durumluk kaygı Ölçeğinde 10 tane tersine
dönmüş ifade vardır. Bunlar 1, 2, 5, 8, 10, 11, 15, 16, 19 ve 20'inci maddelerdir.
Sürekli kaygı ölçeğinde ise tersine dönmüş ifadelerin sayısı 7'dir ve bunlar 21, 26,
27, 30, 33, 36 ve 39'uncu maddeleri oluşturur.
Örnek puanlandırma: Hastamız durumluk kaygı ölçeğinde tersine dönmüş
ifadelerden olan "Şu anda sakinim" sorusuna "Tamamiyle" cevabını vermiş olsun.
Bu durumda 4 ağırlık değerinde olan bu cevap tersine çevrilip -4 ağırlıklı olarak
genel toplama katılacaktır. Aynı durum Süreklik Kaygı ölçeğindeki tersine dönmüş
ifadeler içinde geçerlidir.
Cevapların puanlanması: doğrudan ifadeler için elde edilen toplam ağırlıklı
puandan ters ifadelerin toplam ağırlıklı puanı çıkartılır. Bu sayıya önceden saptanmış
ve değişmeyen bir değer elenir. Durumluk Kaygı ölçeği için değişmeyen bu değer
50, Sürekli Kaygı Ölçeği için ise 35'dir. En son elde edilen değer bireyin kaygı
puanıdır.
Örnek (1). Hastamız Durumluk kaygı Ölçeğinde doğrudan ifadelerden 28 puan,
tersine dönmüş ifadelerden ise -13 puan almış olsun. Bu durumda puanlandırma;
Doğrudan ifadeler:
28
Tersin dönmüş ifadeler: - 13
15
Sabit puan (50):
+ 50
Durumluk kaygı Puanı = 65 olarak belirlenir.
Örnek (2). Hastamız Süreklik Kaygı Ölçeğinde doğrudan ifadelerden 23 puan,
tersine dönmüş ifadelerden ise -21 puan almış olsun. Bu durum puanlandırma;
Doğrudan ifadeler:
23
Tersine dönmüş ifadeler: - 21
2
13
Sabit puan (35):
+ 35
Sürekli kaygı puanı
= 37 olarak belirlenmiş olur.
Puanların yorumlanması: Her iki ölçekten elde edilen puanlar kuramsal
olarak 20 ile 80 arasında değişir. Büyük puan yüksek kaygı seviyesini ifade eder.
Puanlar yüzdelik sıralarına göre yorumlanırken de aynı durum geçerlidir. Yani düşük
yüzdelik sıra (1, 5, 10) kaygının az, yüksek yüzdelik sıra (30, 40, 50) kaygının
yüksek olduğunu gösterir (Ek-1).Uygulamalarda saptanan ortalama puan seviyesi 36
ile 41 arasında değişmektedir. Buradaki geçici norm tabloları (Ek-2 ve Ek-3) farklı
özellikteki grupların kaygı seviyeleri hakkında, sınırlı da olsa, bilgi vermek suretiyle
elde edilen puanların yorumlanmasında yardımcı olacaktır. Karşılaştırma grupları
olarak lise öğrencileri, üniversite öğrencileri, normal yetişkinler ve çeşitli hasta
örneklemleri gösterilmiştir. Eldeki puanla, norm tablolarındaki ortalama puanlar
birbirine benzediği oranda bireyin kaygı seviyesinin, o grubun özelliklerine yakın
olduğu düşünülebilinir. Norm tablolarında, en büyük ortalama puan farklarının,
psikiyatrik hastalar arasında olduğu görülür. Ortalama puanların yanısıra standart
sapmaların da dikkate alınması önemlidir. Şöyle ki; ortalama sürekli kaygı puanının
40.12 ve standart sapmanın 10.52 olduğu bir normatif tabloya bakıldığında
elimizdeki puan, bu ölçüler içinde, iki standart sapmayı geçiyorsa; yani puanımız 60
veya üstünde ise, kaygı düzeyinin normal sınırları oldukça aşmış olduğu ve bu
durumun yakından incelenmesinde yarar görüldüğü sonucuna varılabilir. Nitekim,
böyle bir puanın psikiyatrik hastaların ortalamaların benzediği yine norm
tablolarında (Ek-4) görülebilir.
Yapılan bu çalışmada alt sınır değerleri olarak örneklem sayısı daha fazla
olduğundan dolayı Ek-3'de de görülen ve normal yetişkinler için belirlenmiş bulunan
sürekli Kaygı Puanı (SKP) için 42.65'i, Durumluk Kaygı Puanı (DKP) için ise 33.97
(≅34) değeri eşik değeri olarak alınmıştır.
İstatiksel olarak elde edilen 'P' değeri biyomedikal araştırmalarda en az P <
0.05 veya eşit olarak kabul edilmektedir. Bu değerin 0.05'den büyük olması istatiksel
olarak önemli bir değişikliğin olmadığını göstermektedir. Bu değerin 0.05, 0.01,
0.001'den küçük olması, sırasıyla artan istatiksel önemini belirtmektedir. Grup içi
birey sayısı 30'un altında olduğundan dolayı hasta grubu ile kontrol grubu arası
karşılaştırmalarda
non-parametrik
testlerden
kullanılmıştır (24).
14
olan
Mann-Whitney-U
testi
BULGULAR
Hastaların 8'i ilkokul (%40), 6'sı orta-lise (%30), 1'i yüksekokul (%5)
mezunuydu. Beş'i ise (%25) herhangi bir eğitim almamıştı. Toplam 20 hastadan
7'sinin (%35) eşi ölmüş, 2'si (%10) boşanmıştı. Eşleri vefat etmiş olan hastaların 5'i
(%71,42) yalnız başına, 2'si (%28,58) çocuklarıyla beraber kalıyordu. Hastaların
yaşları 39 ile 80 arasında ( X =54,95) değişmekteydi. Hastaların şikayetlerinin
başlangıcı 1 ay ile 15 yıl arasında ( X =4,19) değişiyordu (Tablo 4).
Tablo 4
Hastaların Yaş ve Şikayet Süreleri
Hasta No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Yaş
54
54
49
74
69
42
56
53
80
50
48
51
39
60
51
50
72
55
53
42
Şikayet Süresi
7 yıl
4 yıl
5 yıl
3 ay
14 yıl
2 yıl
2 yıl
1,5 yıl
3 yıl
3 yıl
6 yıl
1 ay
2 yıl
8 yıl
1 yıl
5 yıl
9 yıl
6 yıl
4 yıl
1 yıl
Hastaların hepsi (%100) menopozdaydı. Hastaların 8'inde şikayetler sabahtan
akşama kadar (%40) aynı şiddette, yine 8'inde sabahtan akşama doğru (%40) artan
şiddette ve 4'ünde ise öğle saatlerinde başlayıp akşama doğru (%20) yine artan
şiddette (toplam %60) olmaktaydı (Şekil 1).
15
100
80
60
60
40
40
20
0
tüm gün artan şiddette
tüm gün aynı şiddette
Şekil 1
Hastaların Şikayetlerinin Günboyu Dağılım Oranları
Hastaların 6'sında şikayetler tek bölgede (%30), 14'ün de ise birden fazla
bölgede (%70) oluyordu. Birleşik olarak, olguların 11'inde dilde, 3'ünde damakta,
10'unda dişsiz krette, 6'sında yanak içinde, 2 hastada dudakta, 4 hastada ise ağız
tabanında şikayetler bulunmaktaydı (Şekil 2).
100
80
60
55
50
40
30
20
20
0
Dil
Kret
Yanak İçi
Ağız
T abanı
15
Dam ak
10
Dudak
10
Boğaz
5
Dişet leri
Şekil 2
Şikayetlerin Ağıziçi Dağılım Oranları
Hastaların yanma şikayetleriyle beraber diğer subjektif şikayetlerinin ağız içi
bölgelere göre lokalizasyonları ve dağılım oranları da;
16
•
2 hastada
dil + damak (%10)
•
2 hastada
damak + yanak içi (%10)
•
1 hastada
ağız tabanı + boğaz (%5)
•
3 hastada
yanak içi + dil (%15)
•
2 hastada
dil + ağız tabanı (%10)
•
1 hastada
yanak içi +boğaz (%5)
•
1 hastada
dil + dişetleri (%5)
•
1 hastada
dil + dudaklar (%5)
•
1 hastada
yanak içi + dişetleri '%5)
•
1 hastada
dudaklar + ağız tabanı (%5)
•
3 hastada
dil (%15)
•
1 hastada
ağız tabanı (%5)
•
1 hastada
dişetleri (%5) şeklinde tespit edilmiştir.
Olguların 16'sında şikayetler aniden (%80), 3'ünde yavaş yavaş (%15)
başlamıştı. Bir olgu ise hatırlamadı (%5). Hastaların %60'ını oluşturan 12'sinde
çeşitli subjektif tat bozukluğu şikayetleri vardı:
•
2 hastada ağızda kötü bir tat hissi
•
6 hastada ağızda değişmiş bir tat hissi
•
3 hastada ağızda tat alamama hissi
•
1 hastada ise ağızda hepsi mevcuttu.
Ağızda değişmiş bir tat hissi olan 6 hastadan;
•
2'sinde metalik tat hissi (%33,3)
•
2'sinde acı tat hissi (%33,3)
•
1'inde acı + tuzlu "zehir gibi" tat hissi (%16,66)
•
1'inde ekşi tat hissi "bakır çalığı gibi" (%16,66) şeklindeydi.
Hastalardan alınan anamnez sonucunda;
•
8 hastada ağzında sadece yanma hissi (%40)
•
6 hastada yanma + uyuşma hissi (%30)
•
1 hastada yanma + uyuşma hissi + ağrılı bir ağız (%5)
•
1 hastada yanma + ağrılı bir ağız (%5)
•
1 hastada yanma + karıncalanma (%5)
•
1 hastada yanma + dudakların nabız gibi atması (%5)
17
•
1 hastada yanma + dilin büyümesi (%5)
•
1 hastada uyuşma + ağrılı bir ağız (%5) bulunmaktaydı.
Hastalardan 18'inde (%90) subjektif ağız kuruluğu hissi varken, 1'inde (%5)
bazen oluyordu, 1'inde ise (%5) yoktu. Subjektif olarak ağzında kuruluk hisseden
hastaların hiçbirinde yemek yeme zorluğu ve yutkunma güçlüğü yoktu. Sadece 1
hasta (%5) ağız kuruluğundan dolayı susuzluk hissediyordu. Bu hasta da su içmenin
ağız kuruluğuna iyi geldiğini ama yanma şikayetlerinin geçmediğini belirtmiştir.
Hastalardan 8'i şikayetini hafif şiddette (%40), 7'si orta şiddette (%35), 5'i şiddetli
(%25) olarak tanımlamışlardır. Olguların 17'sinde (%85) yemek yeme esnasında
şikayetler kalkıyor, 2'sinde (%10) yemek ile şikayetler büyük oranda azalıyor,
birinde (%5) ise pek bir değişiklik olmuyordu. Hastaların 15'inde (%75) uyku ile
şikayetler ortadan kalkıyordu ve uykudan uyandırmıyordu. Hastalardan 5'i (%25) ise
şikayetlerinden dolayı uykularından uyandıklarını belirttiler. Hastaların bazıları
herhangi bir sebepten dolayı gece uyandıklarında bazen şikayetlerinin de olduğunu
söylemekle beraber bazen de böyle bir şikayetleri olmadığını belirtiyorlardı.
Olguların 13'ünde (%65) problemi hafifleten şeyler varken yine 8'inde (%40)
problemi kötüleştiren bir şeyler bulunmaktaydı. Yine hastaların 16'sında (%80)
yeme-içme, çiğneme durumları problemi kötüleştirmiyordu. Dikkat çekici bir bulgu
olarak 6 hastada (%30) problemi hafifleten veya problemi kötüleştiren hiçbir şey
bulunmuyordu.
Genelde şikayetleri hafifleten nedenler:
•
3 hastada (%15) "su içmek"
•
1 hastada (%5) "buz koymak"
•
1 hastada (%5) "öksürmek"
•
1 hastada (%5) "şeker yemek"; "soğuk bir şeyler yemek ve içmek"
•
1 hastada (%5) "tansiyon ilacı içmek"
•
1 hastada (%5) "sıvı almak"
•
1 hastada (%5) "bir şeyler yemek"
•
1 hastada (%5) "dişetini fırçalamak", "sıcak çay içmek"
•
1 hastada (%5) "çalışmak, iş yapmak"
•
1 hastada (%5) "su veya asitli meyvalı içecek içmek"
•
1 hastada (%5) "tuzlu suyla gargara yapmak" olarak tanımlanmıştır.
18
Genelde şikayetleri artıran nedenler:
•
1 hastada (%5) "kızartma yemekler"
•
1 hastada (%5) "su ve kola içmek"
•
2 hastada (%10) "baharatlı gıdalar", "fazla sıcak ve soğuk içecekler"
•
1 hastada (%5) "baharatlı, acılı-ekşili ve sıcak-soğuk gıdalar"
•
1 hastada (%5) "ekşili-acılı gıdalar"
•
1 hastada (%5) "acılı yemek", "sıcak ve soğuk içecekler"
•
1 hastada (%5) "gergin olma durumu" olarak tanımlanmıştır.
Hastalardan 5'i (%25) şikayetlerinin azalması için kendi başlarına yapmaya
çalıştıkları vitamin, analjezik, antibiyotik ve ağız gargaraları gibi medikal
yaklaşımlardan yarar gördüklerini belirtmişlerdir. Şikayeti artıran nedenler arasında
bazı hastalarda soğuk ve sıcağa aynı anda rastlanırken, şikayeti azaltan nedenler
arasında ise hiçbir hastada soğuk veya sıcağa aynı anda rastlanılmamıştır.
3.1.Hastalarda Şikayetleri Başlatan Duygusal ve Fiziksel Travmalar:
Hastaların geçmişlerine yönelik olarak alınan özel anamnezlerinde 15'inde
(%75) yanma ve diğer subjektif şikayetlerin başlangıcı ile yaşamlarının o
dönemlerindeki karşılaşmış oldukları duygusal ve fiziksel travmalar, yoğun endişe ve
üzüntü kaynağı olabilen sağlık problemleri ve sosyal değişimler gibi kişiyi olumsuz
etkileyebilecek ve kişide yüksek gerilim (stres) ve kaygıya neden olabilecek olumsuz
etkenlerin hikayesi alınmıştır. Bu hastaların yanma ve diğer subjektif şikayetlerinin
başlamasından önce meydana gelen olumsuz etkenlerin varlığı anlattıkları yaşam
hikayelerine göre;
•
7 hastanın (%35) eş'lerinin ölmesi
•
2 hastanın (%10) eş'lerinden boşanması
•
1 hastanın (%5) gelininin ansızın ölmesi
•
1 hastanın (%5) ortopedik bir operasyon geçirmesi
•
1 hastanın (%5) fıtık operasyonu geçirmesi
•
1 hastanın (%5) burun operasyonu geçirmesi
•
2 hastanın (%5) ağızlarına tam (total) protez yaptırmaları
Olguların 13'ü (%65) yanma ve diğer subjektif şikayetlerinin sosyal ve fiziksel
aktivitelerini olumsuz yönde etkilediğini belirtmişlerdir. Bu olumsuz etkiler:
19
•
Çevredeki insanların kanser olarak yorumlaması neticesi ile insanlardan
kaçma isteği,
•
Süregelen şikayetlerden dolayı yakın çevresini çok meşgul ediyor kanısı ile
onları rahatsız ve huzursuz ediyor düşüncesi,
•
Şikayetler olduğu zaman evden dışarıya çıkmama isteği,
•
Şikayetlerin artması ile sinirliliğin de artış göstermesi,
•
İnsanlarla konuşunca şikayetlerin artması,
•
Şikayetlerin evde daha az dışarıda daha fazla olması,
•
Sık sık şikayetlerden dolayı çeşitli hekimlere gidilmesinin zaman ve maddi
kayıp haline gelmesi düşüncesi,
•
Şikayetlerinden dolayı çocuklarıyla yeteri kadar ilgilenmediği kanısı ile
üzüntü duyulması,
•
İnsanların arasında şikayetlerinden dolayı kendini sorunlu biri olarak görüp
rahatsız olunması şeklinde vurgulanmıştır.
Daha önce şikayetleri nedeniyle hekime giden hastaların daha çok dahiliye,
kulak-burun-boğaz uzmanı, dermatolog, dişhekimi ve nörologlara başvurdukları
saptanmıştır. Şikayetleri için aynı zamanda 1 hastanın (%5) fizik rehabilitasyon ve
plastik cerrahi uzmanına gittiği ve çeşitli fiziki tedavi ve cerrahi müdaheleler
yaptırdığı belirlenmiştir. Şikayetleri nedeniyle daha önce hekime giden 11 hastanın
içerisinden 3'ünün (%15) daha önce çeşitli dönemlerde psikiyatrist'e gittikleri
anlaşılmıştır. Daha önce başka bir hekime giden hastaların ortalama 2 ila 3,
bazılarının da 4 veya 5 değişik branştaki hekime gittikleri saptanmıştır. Bu
hastalardan 4'üne (%20) şikayetlerinin ruhsal ve psikolojik kaynaklı olduğu
bildirilmiş ve bulardan bazısına psikotrop ilaç bazısına B-vitamini kompleksleri
verilirken, bazısına da hiçbir şey verilmemiş şikayetlerinin gelip geçici olduğu
belirtilmiştir. Daha önce şikayetleri için hekimlere gitmiş olan 11 hastaya (%55)
hekimler tarafından büyük oranda ağız gargaraları, B vitaminleri içeren çeşitli
vitamin preparatları, topikal kortikosteroidler, antiseptik ve antifungal lokal
preparatlar, çok çeşitli antibiyotikler ve analjezikler kullandırılmıştır.
Çalışma grubunu oluşturan 20 hastadan 5'inin (%25) antidepresan ilaç
kullandığı belirlenmiştir. Yine 5 hasta (%25) Hormon Replesman Tedavisi (HRT)
görmekteydi. Üç hasta (%15) Diabetus Mellitus'du ve ilaç kullanıyorlardı. Yine 3
hastada (%15) hipertansiyon vardı ve Antihipertansif alıyorlardı. Hastalardan 1'i (55)
20
hipotroid için, 1'i (%5) de yüksek kolesterol için ilaç kullanmaktaydı. Çalışma
grubunu oluşturan 20 hastadan 9'unda (%45) ağızlarındaki yanma ve uyuşmalarla
birlikte kimisinin ayak ve ellerinde, bacaklarında, kulak ve yüz bölgelerinde
karıncalanma ve uyuşmalar oluyordu. Bu hastalardan 1'i de gece yatınca başlayan
tüm vücuda yayılan yanmalar, uyuşmalar ve karıncalanmalardan şikayetçiydi (Şekil
3).
Yine bu grubu oluşturmakta olan 9 hastada (%45) kalpte çarpıntı oluyordu.
70
60
(n=9)
50
40
(n=7)
30
20
10
0
Sistemik Hastalıklar
Çeşitli Ağrı Şikayetleri
Şekil 3
Hastaların Sistemik Hastalıkları ve Çeşitli Ağrı Şikayetleri
Hastalardan 4'ü (%20) günde 1 paket, 1'i (%5) günde yarım paket sigara
içiyordu, 1 hasta da (%5)haftada 4-5 kez alkol kullanmaktaydı. Hastalardan 12'si
(%60) kendisinin, eşinin veya yakın aile bireylerinin ciddi iş problemleri, 14'ü (%70)
aile içi veya yakın aile çevresinde ailesel problemlerinin olduğunu, 9'u ise (%45) aile
bireylerinden birini etkileyen önemli sağlık sorunlarının bulunduğunu belirtmişlerdir.
Tablo 5'de hasta grubuna ait ZDP, DKP ve SKP değerleri görünmektedir.
21
Tablo 5
Hasta Grubuna Ait ZDP, DKP ve SKP Değerleri
Hasta No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
ZDP
42
33
59
27
43
43
61
30
31
56
52
40
46
46
48
51
46
59
41
54
DKP
61
37
54
22
33
45
58
28
26
39
51
35
43
52
41
55
23
55
45
63
SKP
57
54
50
31
55
62
47
33
32
60
44
48
51
50
49
67
37
59
49
56
Hasta grubuna ait ZDP ortalaması X = 45, 4 , Standart Sapması SS=±9,98 DKP
ortalaması X = 43,3 , Standart Sapması SS=±12,74, SKP ortalaması X = 49,55 ,
Standart Sapması SS=±10,08 olarak bulunmuştur.
3.2.Kontrol Grubu'na Ait Bulgular:
Menopoz Kliniği'ne başvuran ve yaşları 47 ile 74 arasında (X = 53,9) değişen
ve ağzında yanma olmayan 20 birey kontrol grubu olarak alındı. Kontrol grubundan
sadece 6'sında (%30) ağzında subjektif olarak kuruluk hissi vardı. Yine bu gruptan 3
kişi (%19) tat bozukluğundan şikayetçiydi. Kontrol grubundan 20 kişiden 4'ünün
(%20) eşi vefat etmişti. Boşanmış veya ayrı yaşayan bulunmuyordu. Eşleri vefat
etmiş 4 kişiden 2'si yalnız başına, 2'si çocuklarıyla yaşıyordu. Bu gruptan 7'si İlkokul
(%35), 8'i orta-lise (%40) tahsili yapmış, 5'i ise (%25) herhangi bir eğitim almamıştı.
Kontrol
Grubu'nu
oluşturan
20
kişiden
12'si
(%60)
çeşitli
ameliyatlar
(Appendektomi, Kolesistektomi, Troid Operasyonu, Fıtık, Burun Operasyonu vb.)
22
olmuşlardı. Bu gruptan 5'i (%25) Antihipertansif, 6'sı (%30) Diabet, Kolesterol,
Astım ve Mide ilaçları kullanıyordu. Bir hasta ise (%5), HRT alıyordu. Bu gruptan
sadece 1'i (%5) Antidepresant kullanmaktaydı. Kontrol grubu'nun 6'sında (%30)
sistemik bir rahatsızlık vardı. Kontrol grubunu oluşturan 20 kişiden 4’ü (%20) günde
1-2 paket sigara içiyordu. Alkol alan bulunmuyordu. Bu gruptaki bireylerin sadece
3'ün de (%15) el ve ayaklarda, parmak uçlarında ve kolda uyuşma hissi
bulunmaktaydı.
Tablo 6'da Kontrol Grubu'na ait ZDP, DKP ve SKP değerleri görülmektedir.
Tablo 6
Kontrol Grubuna Ait ZDP, DKP ve SKP Değerleri
Hasta No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Yaş
53
53
58
57
44
58
69
54
74
57
50
53
57
50
60
49
47
54
55
66
ZDP
45
29
36
30
44
49
51
28
37
44
38
46
38
23
47
47
43
45
51
50
Kontrol Grubu'na ait ZDP ortalaması
DKP
45
44
42
24
23
39
51
22
31
47
42
62
39
18
50
34
41
44
45
20
SKP
50
39
52
34
36
53
41
33
49
58
46
59
35
23
48
51
42
54
46
27
X = 41, 05 , Standart Sapması
SS = ∓8,31 , DKP ortalaması X = 38,15 , Standart Sapması SS = ∓11,81 , SKP
ortalaması X = 43,8 , Standart Sapması SS = ∓10, 09 olarak bulunmuştur.
23
3.3.Çalışma Grubu ile Kontrol Grubunun İstatistiki Bulguları
AYS grubu ile kontrol grubu arasında sırasıyla ZDP, DKP ve SKP arasında
Mann-Whitney-U testi ile yapılan karşılaştırmalarda P < 0.05 seviyesinde anlamlı
fark tespit edilmiştir.
Şekil 4'te Çalışma Grubu'nun Depresyon Durumluk Kaygı (DK) ve Sürekli
Kaygı (SK) oranları görülmektedir.
100
(n=16)
%80
(n=15)
%75
80
DKP > 34
SKP > 42,65
60
(n=7)
%35
ZPD ≥ 50
40
20
0
Depresyon
Durumluk Kaygı
(DK)
Süreklilik Kaygı
(SK)
Şekil 4
Hastaların Depresyon, Durumluk Kaygı (DK) ve
Süreklilik Kaygı (SK) Oranları
Şekil 5'te Kontrol Grubu'nun Depresyon, Durumluk Kaygı (DK), Süreklilik
Kaygı (SK) oranları görülmektedir.
24
100
(n=13)
%65
80
(n=12)
%60
60
DKP > 34
SKP > 42,65
40
ZPD ≥ 50
(n=3)
%15
20
0
Depresyon
Durumluk Kaygı
(DK)
Süreklilik Kaygı
(SK)
Şekil 5
Kontrol Grubunun Depresyon, Durumluluk Kaygı (DK) ve
Sürekli Kaygı (SK) Oranları
Tablo 7'de AYS'li hastaların Zung Depresyon Ölçeğine göre belirlenmiş olan
depresif semptomların oranları (%) görülmektedir.
25
Tablo 7
Zung Depresyon Ölçeğine Göre AYS'li Hastalarda
Saptanan Belirtilerin Oranları (%)
(n=20)
Genellikle (%)
Bazen (%)
1. Kırgın, kederli ve hüzünlü olmak
50
25
2. Sabahları kendini kötü hissetme
40
40
3. Ağlama nöbetleri geçirmek veya kendini ağlayacak gibi
hissetmek
35
30
4. Uyku bozukluğu
35
35
5. İştahın kötü olması
35
25
6. Diğer insanlara ilgisizlik
70
25
7. Kilo kaybını farketme
35
20
8. Sürekli kabızlık
40
30
9. Kalbin herzamankinden hızlı çarpması
45
40
10.Sebepsiz yere yorulmak
60
20
11.Huzursuzluk ve yerinde duramamak
60
20
12.Geleceğe ümitle bakmamak
60
35
13.Herzamankinden daha tedirgin olmak
55
25
14.İşe yaradığını ve kendine ihtiyaç duyulduğunu
hissetmemek
45
50
15.Hayatını dolu hissetmeme
45
45
16.Ölümün daha iyi olacağı düşüncesi
15
20
Tablo 8'de Kontrol Grubu'nun Zung Depresyon Ölçeği'ne göre belirlenmiş olan
depresif semptomların oranları (%) görülmektedir.
26
Tablo 8
Zung Depresyon Ölçeğine Göre Kontrol Grubu'nda Saptanan
Belirtilerin Oranları (%)
(n=20)
Genellikle (%)
Bazen (%)
1. Kırgın, kederli ve hüzünlü olmak
35
50
2. Sabahları kendini kötü hissetme
10
35
3. Ağlama nöbetleri geçirmek veya kendini ağlayacak
gibi hissetmek
35
35
4. Uyku bozukluğu
50
35
5. İştahın kötü olması
10
20
6. Diğer insanlara ilgisizlik
55
25
7. Kilo kaybını farketme
20
10
8. Sürekli kabızlık
55
25
9. Kalbin herzamankinden hızlı çarpması
55
35
10.Sebepsiz yere yorulmak
45
20
11.Huzursuzluk ve yerinde duramamak
55
20
12.Geleceğe ümitle bakmamak
5
15
13.Herzamankinden daha tedirgin olmak
35
40
14.İşe yaradığını ve kendine ihtiyaç duyulduğunu
hissetmemek
10
5
15.Hayatını dolu hissetmeme
10
10
16.Ölümün daha iyi olacağı düşüncesi
10
15
27
TARTIŞMA
Glossodynia terimi herhangi bir sebepten dolayı dildeki yanma hissini
tanımlamaktadır. Fakat ağızdaki yanma ve ağrı şikayetleri sadece dil ile sınırlı
değildir. Bu nedenden dolayı günümüzde glossodynia ve glossalgia gibi bir bölgeye
lokalize olan tanımlamalar yerine problemi bütünüyle içine alacak şekilde Ağız
Yanması veya Ağız Yanması Sendromu (AYS) terimleri kullanılmaktadır. Bunlarla
birlikte bazı otoriteler ise son yapılan çalışmalarda AYS'yi bilinen lokal ve sistemik
objektif geçerli kriterlerin etken olabileceği Ağız Yanması adı altındaki gruptan ayrı
olarak düşünmekte ve değerlendirmektedirler (7-20). Terminolojideki bu karışıklık
ağız yanmasının nedenlerinden daha çok belirtilerinin ön plana alınmasından
kaynaklanmakta, bir veya daha fazla ortaya çıkan etken için yetersiz bir tanı kriteri
oluşturmaktadır. Ayrıca, yapılan çalışmalarda organik veya non-organik ağız
yanmasının belirtilerinin yaygınlığı ile olası sebep faktörlerin önemi hakkındaki
sonuçlar da oldukça fazla çatışmaktadır (1-6).
AYS'nin organik kaynaklı Ağız Yanması grubundan ayrı olarak düşünülmesi
ve buna göre değerlendirilmesi uygun görülmektedir. Böylece sınıflamalar ve
saptamalar daha iyi yapılabilecek ve terminoloji karışıklığından da kurtulması
mümkün olabilecektir. Bu çalışmada da bu nedenlerden dolayı organik bulgu
saptanamayan hastalar AYS adı altında değerlendirilmiştir.
Ağız yanmasında lokal, sistemik ve psikojenik (AYS) faktörler üzerinde
yapılan araştırmalar her bir faktörün önemini hala tam olarak açıklayamamıştır.
Literatür verilerinin değerlendirildiği incelemelerde, etyolojik faktörler %5.7-30
kandida enfeksiyonu, %1.8 - 53 hematolojik bozukluk, %2-23 allerji, %5-49
mekanik iritasyonlar %3-18 kimyasal iritasyonlar ile %18-48 oranında psikolojik
nedenler olarak çok değişik prevalanslar verilmektedir (1-6). Bu farklılıkların
nedeninin grup kriterleri, diagnoz kriterleri, laboratuar testlerinin çeşit ve miktarı,
olası araştırma ön yargıları ile beraber tahmin edilen nedenden kaynaklanan
problemlerin tedavi edilmesi sonucunda ortaya çıktığı söylenebilir. Bu farklılıklar
herhangi majör sebep faktördeki küçük noktaların tespit edilmesini de güçleştirmekte
veya imkansız hale getirebilmektedir.
28
4.1. AYS Çalışma Grubu ile Kontrol Grubu Arasında Bulunan Değerlerin
Karşılaştırılması:
Çalışma grubu ile kontrol grubu arasındaki intra-oral mukozal bulgular
karşılaştırılmasında bir farka rastlanılmamıştır.
Sistemik hastalıklar olarak iki grup arasında az bir oran farkı (AYS grubu %35,
kontrol grubu %30) bulunurken, vücudun çeşitli yerlerinde “ağrı, yanma, uyuşma,
karıncalanma” gibi subjektif bedensel yakınmalar açısından önemli bir fark (AYS
grubu %45, kontrol grubu %15) bulunuyordu. İki grup arasında psikotrop ilaç
kullanımı (AYS grubu %25, kontrol grubu %5) ve psikayatrist’e gitme oranı (AYS
grubu %25, kontrol grubu %5) arasında önemli fark vardı. AYS’li hasta grubunun
%60 ağzında çeşitli subjektif tat bozukluğu, %90’ında ağızda subjektif olarak ağız
kuruluğu hissi bulunurken bu değerler kontrol grubunda sırayla %15 ve %30 olarak
bulunmuştur. Zung Depresyon Ölçeği’ne göre AYS’li hastalarda geleceğe ümitle
bakmamak (Genellikle + Bazen = %95), sebepsiz yere yorulmak (%65), her
zamankinden daha tedirgin olmak (%55), diğer insanlara ilgisizlik (%70), sabahları
kendini kötü hissetme (%40) gibi depresif belirtilerin 12 maddesi kontrol grubuna
göre daha yüksek oranlarda bulunmuştur (tablo-7). Yine Zung Depresyon Ölçeği’ne
göre AYS’li hastalarda depresyon oranı %35 iken kontrol grubunda %15 çıkmıştır.
Kontrol Grubu’nun Durumluk Kaygı Oranı %65, Sürekli Kaygı Oran’ı %60 olarak
yüksek bulunmasına rağmen, bu oranlar sırasıyla %75 ve %80 olarak AYS’li
hastalarda çok daha yüksek bulunmuştur.
4.2. AYS’nin Görülme Sıklığı
AYS'nin prevalansı olarak yapılan çalışmalarda çok değişik değerler göze
çarpmaktadır. Bunun ana nedeni de AYS ile AY'nin birlikte değerlendiriliyor
olmasındandır. Bir başka neden de erkek hastalar ile kadın hastaların ortak olarak
değerlendirilmeleridir (1-6).
Witt E ve Palla S (19) çalışmalarında, epidemiyolojik çalışmalarda genel
populasyonun %0.7 ila %7.9'unun Ağız Yanması'ndan etkilendiğini, menopozal
kadınlarda ise bu oranın %15'in etrafında dolaştığını belirtmişlerdir.
29
Bu çalışmada da sadece menopozal kadınlar değerlendirilmiş ve bu oran
%9.65 olarak tespit edilmiştir.
Carlson CR ve ark. (25) "AYS'li hastaların psikososyal yönleri" adlı
araştırmalarında, AYS'nin erişkin populasyonunun %1 ila %5'ini etkilediğini tahmin
edildiğini belirtmişlerdir.
Anıl S ve ark. (5) "Ağız Yanması Sendromu; Diagnostik Kriterler ve Tedavi
Yaklaşımları"
adlı
genel
literatür
taramalarında
Ağız
Yanması'nın
genel
populasyonda %0.7 ila %2.6 arasında değiştiğini belirtmişler ve ağız yanması
şikayetleri olan kadınların %10 ila 40'nın menopoz tedavisi gördüklerini
açıklamışlardır.
Alexander MT ve ark. (26) yayımlanan makalelerinde AYS’nin kronik orofasiyal ağrı bozukluğu olarak tanımlandığını ve genellikle bu duruma mukozal
lezyonların eşlik etmediğini ve organik hastalıkların diğer klinik bulgularının
görülmediğini, tipik olarak devamlı, spontan ve sıklıkla yoğun yanma hissi ile
karakterize olup, hastaların ağız veya dillerini ateşte yanar gibi tanımladıklarını
belirtmişlerdir. Araştırmacılar AYS’nin sık rastlanılan bir durum olduğunu ve henüz
yeni yapılan çalışmalarda doğrulanmış prevelansının genel populasyon içinde %0.7
ile 4.6 arasında bulunduğunu açıklamışlardır. Araştırmacılar Amerikalı erişkinlerden
yaklaşık 1,3 milyon kişinin ağız yanmasından etkilendiğini ve sıklıkla kadınlarda ve
postmenopozal perioddakilerde etkilenmenin fazla olduğunu ve ızdırap çektiklerini
belirtmişlerdir.
Bergdahl M ve Bergdahl J (27) yaptıkları çalışmada 48500 kişiden seçtikleri ve
oral şikayetleri ile tükürük problemleri olan 669’u erkek, 758’i kadın olan hastadan
53’ünde (%3.79) ağız yanması olduğunu tespit etmişlerdir. Bununda 11’inin erkek
(%1.6) ve 42’sinin kadın (%5.5) olduğunu açıklamışlardır.
Castillo F ve Aldape B (28) yaptıkları çalışmada 833 hastanın 13’ünde (%1.6)
AYS olduğunu, bunların da 11’ini (%1.32) kadınların oluşturduğunu belirtmişlerdir.
Ağız Yanması prevelansı konusunda bir çok örnek daha vermek mümkündür.
Yalnız çok değişik çalışma kriterleri bulunmasından dolayı (erkek-kadın, menopozda
veya menopozda olmayan kadınların çalışmalara dahil edilmesi v.b.) çok değişik
oranlarda ağız yanması prevelansları ortaya çıkmaktadır.
30
Yine bu konuda olmak üzere Sharon E ve ark. (29) makalelerinde; dildeki
yanma hissinin sık rastlanan bir şikayet olduğunu ve bazı hastaların AYS tanısı
aldıklarını ve AYS’nin genel populasyondaki prevelansını %0.8 - %19 arasında
vermişlerdir. Araştırmacılar tipik olarak şikayetin dilin ön kısmında lokalize
olduğunu ve buna çoğu zaman ağız kuruluğu hissinin veya tat bozukluklarının eşlik
ettiğini
vurgulamışlardır.
Araştırmacılar
hasta
populasyonunu
temelde
postmenopozal kadınları içerdiğini belirtip, aynı zamanda her iki cinsiyetteki genç
hastalarda da görüldüğünü açıklamışlardır.
4.3. AYS Hastalarındaki Subjektif Şikayetler, Kaygı ve Depresyon
Durumları
Bergdahl M ve Bergdahl J (27) gibi araştırıcıların bu hasta grubunun yaklaşık
yarısında yanma ile beraber başka subjektif şikayetler ve bazen de ağrı şikayetinin
belirlenmesi ile yapılan bu çalışmadaki hastaların 8’inde (%40) yanmanın haricinde
çeşitli subjektif şikayetler ve bazen ağrının bulunması benzerlik göstermektedir.
Yapılan
çalışmalarda
araştırıcılar
tarafından
şikayet
olan
bölgelerin
lokalizasyonu hakkında çok çeşitli ve farklı oranlar verilmesine rağmen, ortak olarak
şikayetlerin genelde başta dil, dişsiz kret, damak ve dudakta toplandığı
görülmektedir. Bu çalışmada da şikayetlerin çoğu kombine olarak %55’i dilde,
%50’si dişsiz krette ve %25’i damak ve dudakta belirlenmesi bu bölgelerin AYS için
tipik olduğunu göstermektedir (1-6).
Çalışmadaki olguların 18’inde (%90) bulunan ağız kuruluğu şikayeti ile yine
olguların 12’sinde (%60) rastlanan tat alamama veya tat bozukluğu gibi tat sanrısı
(parageusia) şikayetleri pek çok çalışmada da vurgulandığı gibi subjektif bulgular
arasında dikkati çeken oranda ortaya çıkmıştır (1-7,18,21,27).
Grinspan D ve ark. (30) lokal ve sistemik ağız yanmasına sebep olacak
faktörleri eledikten sonra AYS tanısı koydukları 500 hastayı incelemişlerdir.
Araştırmacılar hastaların çoğunun 60 yaş üstü olduğunu, ağızlarında ısı, yanma ve
ağrı hissi şikayetlerinin bulunduğunu ve bu hastaların şikayetlerinin aylar hatta yıllar
boyu sürdüğünü belirtmişlerdir. Araştırmacılar hastaların anksiyete ile ilişkili olarak
depresyon gösterdiklerini ve hastalardaki psikiyatrik bozukluğun ailelerinden
gelebileceği kanısına vardıklarını açıklamışlardır. Araştırmacılar ağızın semptomatik
ağrılı durumları elimine edilerek ve iyi bir psikososyal öyküyle AYS’nin
31
psikosomatik orijinini basitçe tanıyabileceğimizi, psikoterapi ve onu destekleyecek
uygun anksiyolitik ve hipnotik ajanlarla bu hastaların tedavi edilebileceğini
bildirmişlerdir.
Yine Grinspan D ve ark. (30)’nın çalışmasına paralel olarak Hakaberg M ve
ark. (15) AYS olan 18 kadın hastada yapmış oldukları çalışmada; bu hastaların
rahatsızlıklarında, kişilikleriyle karakterize olmuş yaşam stillerinin rol oynadığını ve
önemli ve itinalı bir şekilde bunların açığa çıkarılmasına ihtiyaç olduğunu
açıklamışlardır. Araştırmacılar AYS’de dental ve medikal öykünün yanında
psikososyal öykünün de hastaların tanımlanmasında birincil faktör olarak önemli
olduğunu vurgulamışlardır. Yine araştırmacılar anksiyete, depresyon ve bunlara eşlik
eden somatizasyonla bu hastalardaki psikolojik farklılıkların açıklanabileceği
üzerinde durmuşlardır.
Bu çalışmada da psikososyal öykü AYS tanısında birincil derecede önemli bir
faktör olarak ortaya çıkmıştır.
Feinmann C ve Madland G (31) yayımlanan makalelerinde AYS’yi “Oral
Dysesthesia” olarak tanımlayıp bunu; fasiyal artromiyalji, atipik fasiyal ağrı ve atipik
odontoloji ile beraber “Kronik Orofasyial Ağrı” sahasının içinde göstermişlerdir.
Araştırmacılar tanımlanan bu hastalardaki fiziksel semptomlar ve işaretlerin kişilik
bozukluğu ve psikiyatrik problemlerle ilişkili olduğunu ve bunun içine Antidepresan
ajanların rolleri ve kognitif davranış terapisinin girdiğini belirtmişlerdir.
Demange C ve ark. (32) makalelerinde AYS’nin analitik yaklaşımında
belirtilerin depresyon semptomlarının göstergesi olduğunu bunun da gizli (hiddenmaskeli) depresyon özellikleri gösterdiğini savunmuşlardır. Araştırmacılar bu gizli
depresyonun ağıza yansımasını vazo-vegatatif, kardiyo-vasküler, gastro-intestinal,
genito-üriner ve kas-iskelet sistemi’nin etkilenmesi gibi gizli depresyondan
etkilenmesine
benzetmişlerdir.
Araştırmacılar
AYS’nin
tedavisinin
konuyla
bilgilendirilmiş bir psikoterapist ve antidepresan desteği ile sağlanabileceğini
vurgulamışlardır.
Jerlang BB (33) pilot çalışma olarak adlandırdığı çalışmasında AYS’den
muzdarip
20
kadın
hastayı
incelemiştir.
Araştırmacı
AYS
hastalarının
semptomlarının anksiyete ve depresyonla ilişkili olduğunu ve hastaların büyük
kısmının aleksitimik farzedilebileceğini belirtmiştir.
32
Sanja J ve Pokubec G (34) yaptıkları çalışmada lokal veya sistemik herhangi
bir organik nedeni olmayan, normal mukozoya sahip ve ağızlarında sıcaklık ve
yanma hissi olan 120 stomatopyrosis “Ağız Yanması Sendromu” hastasını
incelemişlerdir. Araştırmacılar çalışmalarında stomatopyrosis (AYS)’in tedavisinde
antidepresanların, anksiyolitiklerin ve otojenik tedavinin etkinliğini araştırmışlardır.
Araştırmacılar tarafından hastalar 4 gruba ayrılmış; 1. gruba antidepresant, 2. gruba
anksiyolitik tedavisi verilmiş, 3. grup ise otojenik olarak tedaviye alınmış, 4. grup ise
kontrol grubu olarak değerlendirilmiştir. Tüm hastalar klinik olarak değerlendirilmiş
ve tedavilerinin çeşitli aşamalarında 4 kez psikolojik testler yapılmıştır.
Araştırmacılar AYS’nin yaşlı kişilerde ve primer olarak kadınlarda gözlemlendiğini,
yanma hissinin tüm hastalarda mevcut olduğunu ve en dominant bölgenin dudaklar
olduğunu tespit etmişlerdir. Yine araştırmacılar Visuel Analog Skalası (VAS) ile
yaptıkları ağrı-yanma skorlamasında hastaların yüksek derecede (7-8 ölçeğinde)
yanma hissi gösterdiklerini ve %56.7’sinde depresyon görüldüğünü bildirmişlerdir.
Araştırmacılar sonuç olarak AYS’nin tedavisinde antidepresanlar ve anksiyolitiklerin
önemli rol oynadığını, otojenik yani psikoterapotik anksiyolitik tedavi tekniklerin de
faydalı olduğunu, aynı zamanda bu tedavi yollarının sadece oral şikayetleri
azaltmadığını aynı zamanda hastaların emosyonel rehabilitasyonları açısından da
faydalı olacağını vurgulamışlardır.
Palacios – Sanchez M F ve ark. (35) primer veya sekonder AYS ayırımına
gitmeden retrospektif olarak 140 hastayı incelemişlerdir. Araştırmacılar AYS’de
herhangi bir başka belirti ve yapısal değişiklik olmadan veya lokal lezyon
yokluğunda, oral mukozoda ısı veya ağrı ile karakterizeli kronik yanma
semptomlarının söz konusu olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmacılar yapılan yeni
çalışmalarda
AYS’nin
populasyonun
%3.7’sini
etkilediğini,
Amerika’da
populasyonun %0.7’sinin bu hastalıktan acı çekmekte olduğunu, Avrupa’da ise AYS
prevelansının fazla olduğunu ve populasyonun %7’sine eriştiğini bildirmişlerdir.
Kadınların AYS’den en sık etkilenen grup (%5.5) olarak başı çektiğini, erkeklerde
ise belirgin ölçüde daha düşük (%1.6) olduğunu ve AYS’nin daha çok kadınların
klimakterik (menopozal) döneminde sık olduğunu açıklamışlardır. Araştırmacılar
olguların %1’inde ise hastaların yaşlarının 4. ile 5. dekadda olduğunu
vurgulamışlardır. Araştırmacılar depresyon, maskelenmiş depresyon (maskelenmiş
psişik semptomlar) ve anksiyetenin AYS ile ilişkili psikolojik faktörler olduğunu,
33
retrospektif çalışmalarında hastaların emosyonel hayatları ve AYS arasında ciddi bir
ilişki olduğunu saptadıklarını bildirmişlerdir.
Bu araştırmalar/çalışmalar ve literatürlerden de anlaşılacağı üzere AYS’li
hastalarda gözlemlenen kaygı ve depresyon kompenentleri üzerinde durulmakta ve
AYS’de bunun önemine dikkat çekilmektedir.
Yapılan bu çalışmadaki AYS hastalarında da örnekleri verilen birçok
çalışmada/araştırmada (8-12,14,15,18-20,25-35) olduğu gibi AYS hastalarında
gözlemlenen ve bahsedilen kaygı ve depresyon farklılıklarına rastlanmıştır.
Bu çalışmada da göz önüne alınan çalışmaların/araştırmaların çerçevesinde
AYS’li grubun kaygı ve depresyon durumları çalışmadaki kontrol grubuna göre daha
yüksek bulunmuştur; ki kontrol grubunu da postmenopozlu kadınlar ve dönem olarak
sorunlu bir grup oluşturmaktaydı.
AYS’den etkilenen genel grub içerisinde postmenopozal kadınlar ağırlık
oluşturmaktadır. Yani gerçek anlamda AYS en fazla postmenopozal kadınlarda
görülmektedir ve bu sonuç birçok deneysel araştırma sonunda oluşmuştur.
Bu konuda olmak üzere AYS-Menopoz arasında ne tür bir ilişkinin olabileceği
ve östrojen hormonu ile ilintisi araştırılmıştır.
Bu araştırmalara kronolojik olarak bakıldığında;
Wardrop RW ve ark. (36), 50’si (30-43 yaş) premenopozal, 47’si (37-66 yaş)
menopozal sorunları için tedavi almakta olan ve 52’si (30-63 yaş) menopoz
öncesinde ve boyunca menopoz kliniğine başvuran olmak üzere 3 gruba ayrılan
toplam 149 hastayı incelemişlerdir. Araştırmacılar son grubun genel medikal
yaklaşım aldığını; psikolojik ve oral muayenesinin yapıldığını, tam kan sayımı, FSH,
estradiol, folat, B12 vitamini, Fe++ ve total demir bağlama kapasitelerine bakıldığını
ve bu grubun % 33’ünde oral rahatsızlık ve huzursuzluk olduğunu fakat hastaların bu
semptomlarına
yönelik
herhangi
bir
organik
anomaliye
rastlanmadığını
vurgulamışlardır. Araştırmacılar çalışmalarında perimenopozal ve postmenopozal
kadınlardaki oral rahatsızlık ve huzursuzluk oranının (%43) diğer premenopozal
kadınlara oranla (%6) çok daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmacılar
sonuç olarak, oral rahatsızlık ile menopozal kadınlardaki psikolojik semptomlar
arasında bir ilişki olduğunu, menopozal kadınların yaklaşık 2/3’ünde oral rahatsızlık
olduğunu ve klinik olarak oral bir bulgu bulunmadığını açıklamışlardır.
34
Araştırmacılar oral rahatsızlığın menopozun ortak bir semptomu olduğunu ve
Hormon Replesman Tedavisi (HRT) ile tedavi boyunca oral rahatsızlıklarda sadece
rahatlama getirdiğini belirtmişlerdir.
Forabosco A ve ark. (37) yaptıkları çalışmada kadınlardaki huzursuzluk
insidansındaki artışı hormon modifikasyonlarına bağlı olarak gerçekleştiğini
savunmuşlardır. Araştırmacılar ağızlarında hiçbir oral-lokal irritan olmayan ve oral
huzursuzluğu bulunan 48-58 yaş arasında ve postmenopozda olan 27 hastayı
incelemişlerdir. Yine postmenopozda olan ama herhangi bir oral huzursuzluğu
bulunmayan 40’ı HRT alan ve 7’si herhangi bir tedavi almayan 47 kişilik kontrol
grubu oluşturmuşlardır. Araştırmacılar 27 kişilik grubtan rastgele seçilen ve HRT’ye
cevap vermiş 10 hastadan 8’inde immüno-histokimyasal yöntemle nükleer östrojen
reseptörleri bulduklarını ama 2 hastanın HRT’ye yanıt vermediklerini belirtmişlerdir.
Kontrol grubundan rastgele seçilen 10 postmenopozlu hastadan ise 6’sında östrojen
reseptörleri bulunduğunu ve sonuç olarak; HRT’nin hastalardaki oral huzursuzluğu
gerilettiğini/rahatlattığını açıklamışlardır.
Ben Aryeh H ve ark. (38) “Oral Şikayetler ile Menopoz Arasındaki İlişki” adlı
çalışmalarında
HRT’den
fayda
göremeyen
154
postmenopozlu
kadını
incelemişlerdir. Çalışmalarında hastaları 2 gruba ayırmışlardır. Birinci grubu
sistemik hastalığı olmayan ve herhangi bir tedavi almayan 48 hasta, 2. grubu
sistemik hastalıkları olan ve bu hastalıkları için tedavi alan 96 hasta oluşturmuştur.
Grupları oral huzursuzluk ve rahatsızlık açısından değerlendirmişler; 1. grupta %45,
2. grupta %60 oranında oral huzursuzluk ve rahatsızlık tespit etmişlerdir. Hastaları
klimakterik semptomlar açısından değerlendirdiklerinde ise şikayet oranları; 1.
grupta %74 iken, 2. grupta %63 olarak bulmuşlardır. Araçtırmacılar hastalarda aynı
zamanda tükürük kompozisyonu ve akım hızlarına bakıldığını ve bu iki menopoz
grubu arasında farklılık olmadığını; farkın genç sağlıklı bireylerle olduğunu, ama
bunun menopozlu kadınlarda görülen psikolojik strese bağlı olarak artan
sempatomimetik aktivasyona bağlı bir değişken olduğu sounucuna vardıklarını
açıklamışlardır.
Bu konuda zamanımıza doğru dikkat çekici bir çalışma olarak, Tarkkila L ve
ark. (39)’nın “Menopoz’daki Oral Semptomlar ve HRT’nin Rolü” adlı çalışmaları
önemli bir yer tutmaktadır.
35
Tarkkila L ve ark. (39) çalışmalarının başında “HRT kullanan kadınlarda, HRT
kullanmayan kadınlara kıyasla daha az oral semptomlara rastlanır” hipotezi ile
araştırma yapmaya başladıklarını belirtmişlerdir. Araştırmacılar bunun için
Finlandiya’nın Helsinki şehrinde mammografi görüntüleme programına alınan 50-58
yaşları arasında ve HRT alan 1486 (%46.8) ve HRT almayan 1687 (%53.2) toplam
3173 menopozlu hastayı incelemişlerdir. Araştırmacılar HRT alan hastalar içerisinde
ağrılı (yanma) ağız’ın %8.2 (n=259), ağız kuruluğu (xerostomia)’nun %19.9 (n=631)
ve klimakterik semptomların %24 (n=761) oranında yer tuttuğunu açıklamışlardır.
Araştırmacılar menopozlu kadınlarda HRT kullanımının ağrılı (yanma) ağız için
prediktör olmadığını aynı zamanda ağız kuruluğu (xerostomia) ile HRT kullanımının
birbiri ile ilişkisinin bulunmadığını belirtmişlerdir. Araştırmacılar önemli sonuç
olarak; ağrılı (yanma) ağız ve ağız kuruluğu (xerostomia) şikayetlerinin varlığının
genelde klimakterik semptomlarla ilişkili olduğunu ve HRT kullanımının oral
rahatsızlık
ve
huzursuzlukları
(semptomları)
engellemediğini/geçirmediğini
vurgulamışlardır.
Dikkat çekici çalışmalardan birisi de 2005 yılında Santoro V ve ark. (40)
tarafından bildirilen araştırmadır. Araştırmacıların “AYS’li 28 hastada klinik ve
terapötik deneyimler” adlı çalışmalarında AYS, klinik olarak normal mukozodaki
kronik ağrı sendromu olarak tanımlanmıştır. Araştırmacılar birkaç lokal, sistemik
ve/veya psikojenik patolojik durumların klinik olarak oral mukozoda yanma ve ağrılı
his olarak gözlemlendiğini belirtmişlerdir. Yine araştırmacılar temel (esansiyel) veya
idiopatik AYS ve organik veya sekonder AYS ayrımına gidilmesi gerektiğini, tanısal
ve terapötik protokollerin anlaşılabilir olması açısından bunun büyük önem taşıdığını
vurgulamışlardır. Araştırmacılar ağızlarında yanma ve ağrı gibi oral rahatsızlıkları
olan menopozdaki 28 hastadan 8’inin (%28.6) klinik, oral ve laboratuar
değerlendirmelerinde organik herhangi bir sebep bulunamadığını ve bunlara primer
(idiopatik) AYS tanısı koyduklarını belirtmişlerdir.
Bu çalışmalar içerisinde Wordrop RW ve ark. (36) ile Forabosco A ve ark.
(37)’nın yaptıkları çalışmalara baktığımızda; menopozlu kadınlarda HRT’nin oral
rahatsızlık ve huzursuzluk semptomlarını gerilettiğini/rahatlattığını belirtmelerine
rağmen HRT’nin oral şikayetleri (ağrı, yanma v.b.) tamamen geçirmemesi gibi
sonuçların çıkması düşündürücü ve dikkat çekicidir. Bununla birlikte aynı zamanda
Wordrop RW ve ark. (36) yaptıkları çalışmada daha önce de belirtildiği gibi oral
36
rahatsızlık ile menopozal kadınlardaki psikolojik semptomlar arasında bir ilişki
olduğunu da önemli vurgulamışlardır.
Yine aynı zamanda her ne kadar AYS daha çok postmenopozal kadınları
etkilemekte ve literatürler bundan bahsetmekle beraber AYS sağlıklı genç kadın
bireylerde ve erkeklerde de görülmektedir (1-6) ki bu da postmenopozal kadınlardaki
hormonal değişikliklerinin organik nedenler olarak AYS’ye neden olabileceği
düşüncesini oldukça zayıflatmaktadır.
Giudice M (41) yayımlanan makalesinde AYS’yi, kronik orofasiyal ağrı
varlığında, mukozal lezyonlar ve hastalığın diğer klinik bulguları ve laboratuar
anormallikleri olmadan görülen bir sendrom olarak tanımlandığını belirtmiştir.
Araştırmacı, AYS’nin ayrıca haşlanmış ağız sendromu, glossodynie, stomatodynie
olarak da bilindiğini ve hastalarda ağız içinde yanma şikayetleri ile beraber, susama,
xerostomia, tat duyusu bozuklukları, karıncalanma ve uyuşma şikayetlerinin de
bulunduğunu vurgulamıştır. Araştırmacı primer olarak dilin etkilendiğini ama
semptomların dişetleri, damak, dudak, yanak içleri, ağız arkası ve boğazı’ı da
içerdiğini, uyku boyunca bazen devamlılık gösterdiğini ama bunun ender
rastlandığını belirtmiştir. Araştırmacı, bir çalışmada Kanada’da AYS prevelansının
%1.5 olarak tahmin edildiğini, majör olarak kadınların (%75) etkilendiğini ve
ortalama yaşın 50 olduğunu belirtmiştir. araştırmacı, 56 yaşında postmenopozda olan
bir hastada HRT’nin AYS nedeni olarak rapor edildiğini ve hastanın HRT’nin
bırakılmasından 8 hafta sonra iyileştiğinin bildirildiğini belirtmiştir. Araştırmacı
AYS’nin sıklıkla postmenopozal kadınlarda geliştiğini ve AYS’nin tedavisi için
HRT’nin etkinliği ile ilgili çalışmalarda çelişkili sonuçlara varıldığını vurgulamıştır.
Giudice M (41) makalesinde ayrıca, AYS’nin iki formunun bulunduğunu;
bunlardan sekonder AYS’nin değişik çeşitli lokal ve sistemik nedenleri bulunmasına
rağmen 2. sinin idiyopatik yani primer AYS olduğunu ve etyolojisinin hala iyi
tanımlanmamış olduğunu belirtmiştir.
Birçok araştırıcının kronik acı hastaları ile ilgili bilgilerin de, bu hastaların
deprese olduğu hakkında sürpriz bir fikir birliği bulunmuştur. Psikolojik testler
kronik acı hastalarının deprese olduklarını göstermekte, fakat somatik semptomların
emilimiyle depresyon maskelenebilmektedir. Kronik acı ile maskelenmiş depresyon
arasındaki yakın ilişki, iki olayın altında ortak bir nokta olduğunu göstermektedir;
37
depresyondan kurtulma esasında acıdan kurtulma ile beraber olmaktadır. Büyük
depresyon durumlarına kronik acı hastalarında çok sık rastlanmamaktadır. Çünkü iki
durum aynı hastada görünmekten ziyade birbirlerinin alternatifi olarak klinik
görünüm vermektedir. Kronik acı sadece düzensizliklerden korumakta ve esasında
acı hastayı daha derin depresyondan kurtarmaktadır (42).
Yine aynı şekilde ağrıdan, acıdan korku dolu hastalıkların şüpheli
belirtilerinden hiç bitmeyecek şekilde şikayet etmeye eğilimli olmaları bu çalışmada
da klinik olarak gözlemlediğimiz AYS olgularında da ortaya çıkmaktadır. Geçmek
bilmeyen yanma veya diğer subjektif şikâyetlerinden dolayı hastaların %60’ı kanser
olma endişesi veya korkusunu taşımaktaydı. AYS’de etyolojik faktör olarak
düşünülen kanserofobi durumu bu hastalardan 4’ünde olduğu düşünülebilir. Çünkü
diğer hastalara göre bu 4 hastada kanser olma korkusu şikayetlerinin başlangıcından
oldukça önceye, hatta bir hastada 14 yıl öncesine kadar gidiyordu. Diğer hastalarda
ise “kanser olabilirim” endişesi veya korkusu şikayetlerinin başlamasından sonra
gelişmişti. Bu hastalarda varolan korku veya endişelerinin gittikleri hekimlerin
kendilerini yeterince aydınlatamamaları ve şikayetleri için de genelde verilen
vitamin, gargara, kortikosteroid gibi ilaçlardan sonra bir yarar görememelerinden
dolayı da arttığı belirlenmiştir.
Bu konuda önemli olarak çalışmadaki olguların bir çoğunun şikayetleri arttıran
nedenler arasında sıkıntılı, stresli ve problemli durumların şikayetlerini arttırdığını
belirtmelerine rağmen yine de bu hastaların şikayetleri azaltmak amacıyla çeşitli
gargaralar, vitaminler, analjezikler ve hatta antibiyotik gibi tamamen ilgisiz ilaçlar
kullanmaları ve diş fırçalamak, kaşımak gibi mekanik olan ve genel olarak da
bedensel tedavilere yönelmeleri bir tezat oluşturmaktadır. Hastalar
sürekli
kendilerini bedensel iyileştirici tedbirler almaya zorladıklarından dolayı olsa olsa
kısa vadede bir iyileşme görülebilmektedir. Fakat bununla beraber bir süre sonra
tekrar eski sıkıntı çekme durumuna ulaşılmaktadır. Hastaya bu ilaçlar da gittiği
hekim tarafından gerçek nedenleri anlaşılmadan verilmişse, hekim tarafından yanlış
tedavi edilen gruba giremektedir. Hastalar daha sonra başka bir hekime gitmekte ve
hastalar için bu kısır döngü devam etmektedir.
Menstrual
fonksiyonlardaki
değişiklikler
bazı
kötüye
yorumlanan
“değişikliklerin” sembolü değildir. Menstrual fonksiyonlardaki değişiklikler için
uygun fizyolojik nedenler vardır. Fizyolojiyi anlamak sağlığı daha düzeltecek ve
38
normal ölçülere getirecektir. Menopoz hakkında beklenti ve davranışlar çok
önemlidir. Sağlık servislerini sıklıkla kullanan ve zorluklara sahip olacağını uman
kadınlar daha fazla semptomla ve daha yüksek seviyede depresyonla karşı karşıya
kalırlar. Kadınların rapor ettikleri semptomlar kendi yaşamlarındaki birçok
değişikliklerle ilgilidir. Genel psikososyal ve hayat tarzı ile ilgili karşılaştığımız
problemlerden menopozdaki hormonal değişiklikler sorumlu tutulamaz. Bu
fizyolojik olayların normal olduğunu belirtmek gerekmektedir. Menopozdaki
kadınlar herhangi bir hastalıktan (özellikle hormon eksikliğine bağlı hastalıktan)
yakınmamaktadır. Hekimler ön yargılı (negatif) bir bakış açısına sahip olabilirler.
Çünkü, sağlıklı ve mutlu durumda olan kadınların çoğunluğu hekimle temas kurmaya
yönelmezler. Bu nedenle klinisyenlerin sadece menopozla ilgili gerçekleri bilmeleri
değil, aynı zamanda hayatın bu dönemine yönelik uygun bir yaklaşıma ve felsefeye
sahip olmaları da önemlidir. Kadın reproduktif sisteminin bulgularına bağlı olarak
davranış bozukluklarının ortaya çıktığı inancı yakın zamanlara kadar kabul
görmüştür. Menopoz ile ilgili bu inanış tamamen mantıksız değildir; hayatın orta
yaşların olumsuz tecrübeleriyle birleştirmek için nedenler mevcuttur. Eş, akraba veya
arkadaşın ağır hastalığının ortaya çıkması veya yardıma muhtaç kalması (ve hatta
ölümü); maddi sıkıntılar, çok yaşlı anne-baba veya akrabaların bakıma ihtiyaç
duymaları ve çocuklarından ayrı kalmaları gibi olayların akla gelmesi çok
etkileyicidir. Böylece, orta yaşlarda meydana gelen menopoz bu olumsuz bakışa
yardımcı olmaktadır. Menstruasyonun tüm yönlerinin bilimsel olarak çalışılması
sosyal ve kültürel inanışların ve geleneklerin güçlü etkisi tarafından engellenmiştir.
Hayat şartlarından kaynaklanan problemler yanlış olarak menopoza bağlanmıştır.
Fakat veriler (özellikle daha güvenilir toplumsal tabanlı longitudinal veriler) artık;
orta yaşlardaki kadınların artmış semptomların ve problemlerin menopozdaki
endokrin olaylara değil, sosyal ve kişisel olayları yansıttığını işaret etmektedir.
Menopozun mental sağlık üzerinde kötü bir etkisi olduğuna dair olan görüş
psikiyatrik literatür ve genel populasyon üzerinde yapılan araştırmalar tarafından
desteklenmemektedir. Spesifik psikiyatrik hastalık (involusyonel melankoli) konsepti
terk edilmiştir. Menopozda mental sağlığın kötüleştiği yönündeki görüşler
dayanıksızdır; menopozda rapor edilen problemlerin birçoğu yaşamda karşılaşılan
olaylara bağlıdır. Yani bazı problemlerle hayatın erken postmenopoz dönemine denk
gelen zamanında daha sık karşılaşılır ama bunların östrojen ile ilişkisi olması ihtimali
oldukça uzaktır. Bu problemler arasında yorgunluk, sinirlilik, başağrıları,
39
uykusuzluk, depresyon, irritabilite, eklem ve kas ağrıları, baş dönmesi, çarpıntı
vardır. Hayatın bu döneminde hem erkek hem de kadınlarda cinsiyetten bağımsız
olarak bir dizi şikayetler ortaya çıkmaktadır ki bu şikayetler hormonal sebepler ile
açıklanamaz. Yine de orta yaşlı kadınlar erkeklere göre daha fazla şikayetlere
sahiptirler. Bu durum, belki de kültür ve toplamlarımızda menopozla bağlantılı
olarak var olan negatif algı ve fikirleri temsil etmektedir (43).
Yaklaşık 45 ile 50 yaşları arasında görülen menopozal dönem ve sonrasındaki
zaman diliminde karşılaşılan fiziksel değişimlerle beraber genel olarak bu dönemde
yaşanan emeklilk, sosyal geri çekilme, çocukların evlenip aileden ayrılmaları gibi
durumların ortaya çıkmasının getirebileceği artı stres yaratan faktörlerin de
mevcudiyeti ile bu dönemde bastırılan duyguların ve daha çok da kaygı ve
depresyonun psikosomatik yakınmalar şeklinde ortaya çıkması olasıdır. Ağız bölgesi
de vücudun bir parçasıdır ve bebeklikten itibaren çok önemli görevleri
bulunmaktadır. Psikosomatik şikayetlerin bu bağlamda vücudun diğer bölgelerinde
olduğu gibi orofasiyal bölgede de ortaya çıkması muhtemeldir. Bu gibi kişilerdeki
somatik yakınmaların varlığında hatırlanması gereken durum maskelenmiş yani
açığa çıkmamış gizli kalmış depresyondur. Yaşanan depresyon somatik yakınmalar
ile maskelenebilmektedir.
AYS’li olgular için kronik acı çeken hastalarda ortaya konmuş olan
maskelenmiş depresyon olasılığını düşünmek de yanlış olmayacaktır. Belirtildiği gibi
kronik acı hastalarındaki büyük depresyon durumlarının görülmemesine çalışmadaki
AYS olgularında da rastlanılmıştır. ZDT ile tüm hastaların %35’inde açık depresyon
saptanmış olup, bu da zaten büyük oranda hafif düzeyde depresyon tarzında olarak
belirlenmiştir. Kronik acı hastalarında anlatıldığı gibi AYS’de de ağızdaki yanma ve
diğer subjektif somatik şikayetlerin bu çerçevede depresyonu maskelemesi olasıdır.
Ancak çalışmada bu konuda dikkat çekici olarak depresyon belirlenen hastalardan
4’ünde daha çok yas, elem ve kederli olma ile kendini belli eden reaktif yani tepkisel
depresyon şeklinde eşlerinin kayıplarından veya yer değiştirmeden sonra çıkması ile
oral bölge şikayetlerinin başlaması önemlidir.
Çalışmadaki toplam 20 hastadan 17’si (%85) şikayetlerini anlatma stilleri,
abartıları, detayları, davranış şekilleri ve yakınlık kurma istekleri ile göze çarpan bir
etki yapmışlardır. Psişik durumları ve özel hayatlarına ait soruların hastalara
40
yöneltilip bu konular üzerinde konuşabilmeleri, ilgili sorulara cevap vermeleri birçok
hastanın rahatlamasına neden olmuştur.
Hastaların alınan anamnezlerinde 15’inde (%75) şikayetlerin başlangıcı olarak
tıbbi bir müdahele ile duygusal veya fiziksel travmaların bağıntısını beraberinde
getirmesine rağmen bu gruptan sadece 2’si (%13.33) bu durumu kendilerinden
kaynaklanabileceğini ve psikolojilerine bağlı olabileceğini düşünmüş ve kabul
edbilmiştir. Hastaların hemen hemen hepsi kendilerini bedensel rahatsız olarak
görmüşlerdir ve bundan dolayı da bedensel bir tanı ile tedavi olmayı beklemişlerdir.
Psikolojik
nedenlerden
ötürü
şikayetlerinin
olabileceği
türündeki
yapılan
açıklamalarda hastaların çoğunda bir direnme ile karşı karşıya kalınmıştır. Bazılarına
şikayetlerinin psikolojik olduğu, psikotrop ilaç kullanması veya psikiyatriste gitmesi
gerektiği söylenmesine rağmen bunu kabul etmemişlerdir.
Fedele S ve ark. (7) AYS ile ilgili geniş litaratür taramalarında AYS’nin orta
yaş ve yaşlı kadınlarda (ortalama yaş : 50-60) çok rastlanıldığını ve kadın/erkek
oranının yapılan çalışmalarda 3’e 1’den, 16’da 1’e kadar çok değişik oranların
verildiğini ve hala AYS’nin patogenetik mekanizmalarının ve etiyolojik faktörlerinin
geniş olarak bilinmediğini açıklamışlardır. Fedele S ve ark. bazı araştırmacıların
AYS’deki şikayetleri somatizasyon belirtileri olarak önerdiklerini belirtmişlerdir.
Fedele S ve ark. yine bazı araştırmacıların AYS’nin nöropatik ağrıya nazaran daha
fazla somatoform kronik ağrı sendromu ile ilişkili olabileceğini ve bu yönde bir
ağırlık kazandığını açıkladıklarını belirtmişlerdir. Fedele S ve ark. araştırmacıların
çalışmalarının bu sonuca gitmesinin ana nedenlerinin; AYS hastalarının psikososyal
özelliklerinin değişik durumları, kişilik bozuklukları, aleksitimik özellikleri,
kanserofobi, somatizasyon, obsesyon-kompulsiyon, kişisel duyarlılık, psikotizm,
sosyal izolasyon, düşmanlık gibi özelliklerinin olduğu kadar bu hastalarda erken
yaşam deneyimlerinin yan etkilerinin belirgin olduğu ve uygun kontrol gruplarıyla
karşılaştırıldığında anksiyete ve depresyon için yüksek ortalama değerler taşımaları
ile ilintili olduğunu belirtmişlerdir. Fidele S ve ark bununla beraber AYS’deki bu
bulguların neden-sonuç ilişkisindeki yeri açısından bilinen diğer kronik ağrı
sendromlarında olduğu kadar sağlanamadığını da vurgulamışlardır.
Brufau-Redondo C ve ark. (44) yayımlanan makalelerinde AYS’nin ağrılı bir
yanma ve batma hissi olarak dili ve ağızın diğer alanlarını etkilediğini, organik ve
fiziksel bir incelemede herhangi bir organik aşikar nedeninin olmayışı ile karakterize
41
olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmacılar ağız yanması hissinin bazı kutanöz veya
sistemik hastalıklarla geliştiğini ve tanı konulabildiğini ama bununla birlikte AYS
tanısı koymada zorlanıldığını, çünkü; nedensiz yani idiyopatik bir şekilde olduğunu
vurgulamışlardır. Araştırmacılar birçok olguda AYS hastalarına psikolojik veya
psikiyatrik durumların eşlik ettiğini, dolayısıyla bu sendromun geleneksel olarak
psikojenik dermatozlar içine sokulabileceğini belirtmişlerdir. Araştırmacılar ama
yine de bununla beraber AYS’deki psikolojik faktörler bu sendromun nedeni midir?
ya da sonucu mudur? sorusunun yanıtının çok açık olmadığını veya herhangi birinin
diğerini indüklemesinin netlik kazanmadığını vurgulamışlardır.
Yapılan son çalışmalardan da görüldüğü gibi AYS’de etkin olduğu düşünülen
psikolojik faktörler yeni değildir. Bununla birlikte AYS’nin güçlü emosyonel
komponentlerden etkilendiği ve bunun sebebinin de psikojenik faktörlere bağlı
olduğu düşünülmekte ve olmasına rağmen henüz aydınlığa kavuşmamış pek çok şey
vardır. Psikolojik sebepler, görünürde fiziksel sebep olmadığında sıklıkla varsayılan
ve kabul edilen sebeplerdir. Fakat bazı araştırmacılar böyle bir diagnozun bazı
psikolojik ve psikiyatrik durumu olan hastalarda pozitif kanıt gerektirdiğini
savunmaktadırlar.
Çalışmadaki bulgular göstermiştir ki, pratik bakımından ağız yanması
şikayetleri bulunan hastalarda aşağıda belirtilen bulgular doğrultusunda;
1.
Minimal düzeyde veya mevcut olmayan klinik objektif semptomlar ile
şiddetli subjektif şikayetler arasında çelişkli varsa,
2.
Duyumsal ağırlıklı tasvirler yapılıyor, ağır bir yaşamsal baskıdan
bahsediliyor, his bozuklukları “sanki-gibi” şeklinde tanımlanıyorsa,
3.
Bazen yakınlarının (örn.; eşlerinin) veya alışılmış çevrenin kaybından
yakınıyorlarsa,
4.
Yemek yeme sırasında şikayetlerde azalma veya yok olma
görülüyorsa,
5.
Kanser olma endişesi veya korkusu bulunuyorsa,
6.
Uykusuzluk, iştahsızlık, hiçbir şeyden zevk almama gibi depresif
belirtileri de bulunuyorsa bu durumda Ağız Yanması Sendromu
(AYS)’ndan bahsedilebilir.
42
Bu çalışmada göstermiştir ki yapılan testlerin yanı sıra yapılan gözlemlere ve
hastaların anlattıklarına bağlı olarak bir çoğu yaşadıkları olaylar ve gelecekleri
durumları için büyük oranda endişe ve kaygı duymaktadırlar. AYS’li hastaların
psikolojik gözlemlerinde bu konuda eğitilmiş Aile Hekimleri ile gerektiğinde
psikiyatrik olgularda konuyla bilgilendirilmiş psikiyatrist ve psikologların birlikte
çalışmalarının faydalı olacağı gözükmektedir.
43
SONUÇ
AYS olgularının Aile Hekimi'ne başvurmadan önce çoğunlukla psikolojik
bozukluğun tanısı konmadığı için bu hastaları anlamada yetersiz kalabilir. Ancak
kolay ve iyi bir yaklaşım olarak psikolojik bozukluğun tanısına, psikolojik
bozukluğun pozitif işaret ve belirtilerine dayanmaktan çok mümkün olan tüm somut
organik nedenler çıkarıldıktan sonra varılabilir. Bu yaklaşım ancak hekimin hastanın
geçirmiş
olduğu
stresli
olayları
ve
eşlik
eden
somatik
yakınmaları
aydınlatabildiğinde başarılı olur. Semptomların azalması ise medikal yaklaşımlarla
beraber sık görüşmelerle, kontrollerle sağlanır ve bu durum muhafaza edilebilir. Aile
Hekimliği eğitimine bilinen belirli fizyopatolojik mekanizmaları içeren ağrı konuları
ile birlikte orofasiyal bölgeyi etkileyen psikolojik kaynaklı olabilen somatoform ağrı
özellikleri ve bunlarla ilgili olarak da kullanılan ilaçlar arasına antidepresan ve
trankilizan
ajanlar
girebilmelidir.
Aile
Hekimleri
psikolojik
bozuklukları
eleyebilmeli ve psikiyatristlerle Aile Hekimleri arasındaki ilişkiden yararlanabilecek
hastaları saptayabilmelidir. AYS'li hastalardaki kaygı ve depresyon sonuçlarının
hissedilir derecede değişiklik göstermesi ve bu çalışmalar arasındaki ortaya çıkan
farklar, kullanılan değişik değerlendirme ölçütlerine atfedilebilinir. AYS'li hastalarda
klinik gözlemlerden elde edilen çelişen sonuçların durumunda bu değerlendirme
skalaları dikkatle uygulanmalı ve hemen başlangıçta kesin klinik tanı koymak amaç
edinilmemelidir. Aksine bu skalalar semptomların ciddiyetinin tespitinde ve bu
hastalar ile kurulacak iyi bir kooperasyondan sonra, hastayla kurulan diyalogun akışı
içerisinde,
hastayı
irite etmeden
ve genel konuların
çerçevesi dahilinde
kullanılmalıdır.
Çalışmada önemli stres kaynakları olarak ortaya çıkan sıkıntılı yaşam
tecrübelerinin AYS hastalarının büyük çoğunluğunda pre-dominant faktörler olarak
kabul edilebileceği durumu ortaya çıkmıştır. Bu genel stres durumu ve olayların
algılanılabilen yönlerinden (fenomen) çıkan sonuca göre bu insanların adaptasyon
kapasitesini aşan durumlarda göstermiş oldukları tepki olarak da düşünülebilir. Yine
gözlemlendiği üzere hastalara AYS'nin kişilik ilişkileri ve yaşam kalitesi için negatif
sonuçlara neden olduğu hatırlatılmalı ve gereğinde sosyal yaşantılarından
44
kopmamaları ve yaşadıkları olayları makul karşılamaları için motive edilmeye
çalışılmalıdır. Yine de açıklanamayacak durumlarda yapılacak diğer medikal
konsültasyonlara, farkına varılmayan bilinçaltı sebeplere, hastaların şikayetleriyle
ilgili rahatsızlık değerlendirmelerine ve bunların neticesinde olabilecek başka
sendromlara katkıda bulunan diğer görüşlere de önem verilmelidir. Çünkü hastalara
açıklanamayan bu durumlar onlarda şüpheye ve gelecek için korkuya sebep olabilir.
Çalışma aynı zamanda göstermiştir ki; vakaların bir çoğu ilgili ve konuyla
aydınlatılmış bir Aile Hekimi tarafından tedavi edilebilir. Ancak %25'inde teşhis ve
tedavi desteği için bir psikiyatriste gerek görülmüştür.
Bu konuda Aile Hekimi, Psikiyatrist, Dişhekimi, Dahiliye Uzmanı, Kadın
Hastalıkları ve Doğum Uzmanı'nı içine alacak multidisipliner çalışmalar daha iyi
sonuçlar verecektir.
Aile Hekimi'nin AYS'li hastalara tanı konması, tedavisinin yapılması ve
hastaların gerektiğinde ilgili hekimlere yönlendirilmesi açısından bilgilendirilmesi
yarar sağlayacaktır.
45
EKLER
Ek 1: Durumluk - Sürekli Kaygı Puanlarının Yüzdelik Sıraları
Normal
Yetişkin
Ham Puan
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
DK
3
4
5
7
10
13
17
19
23
28
34
41
45
48
52
54
57
60
65
69
71
74
77
78
79
81
82
83
87
89
90
91
92
94
95
95
96
97
98
98
98
99
Hasta
Cerrahi
SK
1
1
1
1
2
4
5
5
7
11
15
19
23
27
32
36
43
45
51
55
59
62
68
69
74
76
81
84
86
89
91
93
96
96
97
97
98
98
99
DK
2
5
8
9
15
18
21
23
27
30
37
41
46
47
53
57
59
61
62
65
69
72
73
74
75
79
79
83
87
88
89
89
90
92
94
94
94
94
94
94
96
97
98
98
99
DK = Durumluk Kaygı / SK =Süreklik Kaygı
46
Psikiyatri
SK
1
1
2
4
4
4
6
9
14
17
18
20
22
27
33
38
41
44
45
46
49
56
62
65
68
69
71
73
76
83
87
89
91
91
92
93
93
95
98
98
98
99
Dk
2
2
2
4
4
4
4
4
6
6
9
13
13
13
13
14
16
18
20
20
20
22
23
27
29
30
37
37
37
43
46
51
51
55
58
60
60
60
62
65
69
74
79
81
86
88
92
92
92
93
SK
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
4
4
9
13
13
16
16
20
20
22
27
27
27
29
30
34
43
44
44
48
50
50
55
64
69
71
72
74
76
76
83
85
86
86
92
97
99
Ek 2: Öğrenci ve Normal Yetişkinlerin Normal Koşullardaki Durumluk ve
Sürekli
Kaygı Puan Ortalamaları (X), Standart Sapmaları (SS)
ÖĞRENCİLER
Sayı
SÜREKLİ
KAYGI
Yaş
DURUMLUK
KAYGI
X
SS
X
S
ORTA-LİSE
Kız
222
15-16
39.81
10.82
41.51
9.54
Erkek
424
15-16
39.77
9.67
39.74
9.84
İzmir A.K.L.
60
17-19
39.13
7.92
41.97
15.18
Tarsus A.E.L.
40
17-19
39.76
9.40
35.33
11.55
İstanbul Liseleri
150
17-19
39.58
6.92
41.17
9.11
Hacettepe ve ODTÜ
143
18-21
40.38
11.70
39.41
8.48
Hacettepe Ün.
145
18-21
36.76
7.47
39.93
11.98
Kara Harp Ok. (E)
160
19-21
41.26
11.12
40.89
9.06
76
30-60
41.58
8.88
40.03
11.29
114
17-71
42.65
7.63
33.97
8.56
ÜNİVERSİTE
NORMAL
Yetişkinler
47
Ek 3: Fiziksel Hastalar ve Psikiyatrik Hastaların Normal Koşullardaki Sürekli
ve
Durumluk Kaygı Puan Ortalamaları (X) ve Standart Sapmaları (SS)
HASTALAR
Sayı
SÜREKLİ KAYGI
Yaş
DURUMLUK
KAYGI
X
SS
X
S
Diş Tedavisi
48
15-67
35.13
9.43
32.04
10.70
Ağız Cerrahisi
40
16-80
40.70
10.91
39.15
11.54
Genel Cerrahi
25
15-70
42.4
8.80
37.80
10.18
Diyaliz
15
20-47
47.13
9,40
45.33
9.96
Açık Kalp Cer.
18
17-45
42.22
9.25
31.94
10.96
PSİKİYATRİK HASTALAR
Poliklinik
41
17-60
52.58
12.27
50.85
12.84
Klinik
16
20-39
52.31
9.71
52.38
14.65
48
Ek 4: Stres Koşullarında ve Normal Koşullarda Durumluk ve Sürekli
Kaygı Ortalamaları Karşılaştırması
DURUMLUK KAYGI
ÖRNEKLEM
Sayı
SÜREKLİ KAYGI
Stres
Durumu
Normal
Durum
Stres
Durumu
Normal
Durum
Öğrenci
49
49.29
37.83
36.40
36.33
Diş Tedavisi Hastaları
48
36.42
32.04
36.18
35.13
Ağız Cerrahisi
Hastaları
40
44.63
39.15
41.20
40.70
Genel Cerrahi
Hastaları
40
52.13
37.80
47.93
42.44
Kalp Cerrahi Hastaları
18
39.00
31.94
40.72
40.22
Diyaliz Hastaları
15
56.67
45.33
50.33
47.13
Psikiyatri Hastaları
16
63.56
52.38
61.50
52.31
48.81
39.49
44.89
42.02
Genel Ortalamalar
49
KAYNAKLAR
1. Grushka M, Epstein JB, Gorsky M. Burning Mouth Syndrome. American Family
Physician 2002;65:615-620
2. Scla A, Checchi L, Montevecchi M, Marini I. UPDATE ON BURNING MOUTH
SYNDROME: OVERVIEW AND PATIENT MANAGEMENT. International and
American Associations for Dental Research 2003;14:275-291
3. Barker KE, Savage NW. Burning mouth syndrome: an update on recent findings.
Aust Dent J 2005;50:220-223
4. Cerchiari DP, Moricz RT. Sanjar FA, Rapoport PB, Moretti G, Guerra MM.
Burning mouth syndrome: etiology. Revista Brasileira de Otorrinolaringologia
2006;72:419-424
5. Anil S, Alsqah MN, Rajendran R. Burning Mouth Syndrome:Diagnostic
appraisal and management strategies. Saudi Dental Journal 2007;19:128-138
6. Fedele S, Fricchione G, Porter SR, Mignogna MD. Burning mouth syndrome
(stomatodynia). An International Journal of Medicine (Oxford Journals)
2007;100:527-530
7. Trikkas G. Further Psychiatric Considerations of Glossodynia. The Academy of
Psychosomatic Medicine, Psychosomatics 39;85-86
8. Browning S, Hislop S, Scully C, Shirlaw P. The association between burning
mouth syndrome and psychosocial disorders. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1987;64:171
9. Zilli C, Brooke RL, Lau CL, Merskey H. Screening for psychiatric illness in
patients
with
oral
dysesthesia
by
Questionnaire/twenty-eight item version
means
of
the
General
Health
(GHQ-28) and the Irritability,
Depression and Anxiety Scale (IDA) Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1989;67:384
10. Rojo L, Silvestre FJ, Bagan JV, De Vicente T. Psychiatric morbidity in burning
mouth syndrome Psychiatric interview versus depression and anxiety scales. Oral
Surg Oral Med Oral Pathol 1993;75:308
50
11. Rojo L, Silvestre FJ, Bagan JV, De Vicente T. Prevalence of psychopathology in
burning mouth syndrome. A comparative study among patients with and without
psychiatric disorders and controls. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1994;78:312
12. Paterson AJ, Lamb AB, Clifford TJ, Lamey PJ. Burning mouth syndrome: the
relationship between the HAD scale and parafunctional habits. J Oral Pathol Med
1995;24:289
13. Freeman R. A Psychotherapeutic Case Illustrating a Psychogenic Factor in
Burning Mouth Syndrome (BMS). British Journal of Psychotherapy 1993;10:220
14. Tarrero AP, Vega BR, Boada PC, Vazquez FI, Gaite MR, Llorens J.
Psychopathology in Hyperhidrosis and Burning Mouth Syndrome. Dermatology
and Psychosomatics 2001;2:195
15. Hakaberg M, Hallberg LRM, Berggren U. Burning mouth syndrome: experiences
from the perspective of female patients. European Journal of Oral Sciences
2003;111:305
16. Van der Waal I. Burning mouth. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:1089
17. Eguia Del Valle A, Aguirra-Urizar JM, Martinez-Conde R, Echebarria-Goikouria
MA, Sagasta-Pujuna O. Burning mouth Syndrome in the Basque Country: a
preliminary study of 30 cases. Med Oral 2003;8:84
18. Eli I, Baht R, Littner MM, Kleinhauz M. Detection of psychopathologic trends in
glossodynia patients. American Psychosomatic Society, Psychosomatic Medicine
1994:56:389
19. Witt E, Palla S. Burning mouth. Schmerz 2002;16:389
20. Schatton R, Riechelmann H. Burning Mouth Syndrome (Zungenbrennen).
Laryngo-Rhino-Otol 2007;86:454
21. Zung. WWK. “A Self-Rating Depression Scale”. Arch Gen Psychiatry
1965;12:63-70
22. Öner N, Le Compte A. Süreksiz Durumluk / Sürekli Kaygı Envanteri El Kitabı.
2. Basım, Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İstanbul 1998
23. Öner N. Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testlerden Örnekler. Genişletilmiş 2.
Baskı, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi İstanbul 2008,s.510-515
51
24. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. 2. Basım Biyoistatistik., Gözde Yayınevi, Ankara
1987,s.114
25. Carlson CR, Miller CS, Reid KI. Psychosocial profiles of patients with burning
mouth syndrome. J Orofac Pain 2000;14:59
26. Alexander MT, Paolo M, David, N. Burning Mouth Syndrome: Will Beter
Understanding Yield Beter Management? Pain Practice 2007;7:151
27. Bergdahl M, Bergdahl J. Burning Mouth Syndrome: prevalence and associated
factors. Journal of Oral Pathology & Medicine 1999;28:350
28. Castillo F, Aldape B. Factores asociados a sindrome de boca dolorosa en una
poblacion de mujeres mexicanas y su relacion con el climaterio. Avances en
Odontoestomatologia, 2006;22:177-185
29. Sharon, E, Rakefet C, Eli E. Burning Mouth Syndrome. Harefuah 2002;141:384
30. Grinspan D, Blanco GF, Allevato MA, Stengel FM. BURNING MOUTH
SYNDROME. International Journal of Dermatology 1995;34:483
31. Feinmann C, Madland G. The contribution of psychiatry and medicine to
diagnosis and management of idiopathic orofacial pain: A multidisciplinary
problem. Current Pain and Headache Reports 1998;2:41
32. Demange C, Husson C, Poi-Wet D, Escande JP, Burning mouth syndrome and
depression. A psychoanalytic approach. Rev Stomatol Chir Maxillofac
1996;97:244
33. Jerlang BB. Burning mouth syndrome (BMS) and the concept of alexithymia-a
preliminary study. Journal of Oral Pathology & Medicine 1997;26:249
34. Sanja J, Pokubec G. Stomatopyrosis and its Dependences on Psychotherapy and
Psychopharmacotherapy. ACTA STOMATOLAGICA CROATICA 2006;40:98
35. Palacios-Sanchez MF, Jordana-Comin X, Garcia-Sivoli CE. Burning mouth
syndrome: a retrospective study of 140 cases in a sample of Catalan population.
Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005;10:388
36. Wordrop RW, Hailes J, Burger H, Reade PC. Oral discomfort at menopause. Oral
Surg Med Oral Pathol 1989;67:535
52
37. Forabosco A, Criscuolo M, Coukos G, Uccelli E, Weinstein R, Spinato S,
Botticeli A, Volpe A. Efficacy of hormone replacement therapy in
postmenopausal women with oral discomfort. Oral Surg Oral Med Oral Pathol
1992;73:570
38. Ben Aryeh H, Gottlieb I, Ish-Shalom S, David A, Szargel H, Laufer D. Oral
complaints related to menopause. Maturitas 1996;24:185
39. Tarkkila L, Linna M, Tiitinen A, Lindqvist C, Meurman JH. Oral symptoms at
menopause-the role of hormone replacement therapy. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol 2001;92:276
40. Santoro V, Caputo G, Peluso F. Clinical and therapeutic experience in twenty
eight patients with burning mouth syndrome. Minerva Stomatol 2005;54:489
41. Giudice M. Mouths on fire: Drug-induced burning mouth syndrome. Canadian
Pharmacists Journal 2008;141:132-134
42. Öztürk MO, Uluşahin A. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları I. Yenilenmiş 11. Baskı,
Tuna Basımevi Ankara, 2008,s.337-425
43. Speroff L, Fritz MA. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility
(Speroff). 7 th ed., Source: Lippincott Willams and Wilkins, Türkçe Çeviri: İ.
Başer, S. Temel Ceyhan 2004,s.621-622,643-644
44. Brufau-Redondo C, Martin-Brufau R, Corbalan-Velez R, de Concepcion-Salesa
A. Burning Mouth Syndrome. Actas Dermosifiliogr 2008;99:431
53