YENİ YOZGAT GAZETESİ YAZILARINDA CUMHURİYET
advertisement
YENİ YOZGAT GAZETESİ YAZILARINDA CUMHURİYET EKONOMİSİ Zeliha Buket KALAYCI1 Özet Yeni Yozgat Gazetesi 7 Temmuz 1921 tarihinde yayın hayatına başlamış; Milli Mücadele dönemi ve sonrası halkı bilinçlendirme misyonu üstlenmiştir. Bulunduğu coğrafi konum, şehri savaşın fiili olarak dışında bırakmıştır. Savaş sonrası ise Yozgat halkı Milli Mücadele’ye ve Cumhuriyet’in ilanı sırasındaki inkılaplar dönemine destek vermiştir. 1923-1939 yılları arasındaki dönem Türkiye ekonomisinin yapılanma devresidir. Atatürk’ün “ Ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlığın da olmayacağı” ilkesi çerçevesinde şekillenen bir dönem olmuştur. 1923 yılında İzmir İktisad Kongresi’nde özel sektör ağırlıklı ve piyasa ekonomisine yönelik bir iktisadi kalkınma modelinde karar kılınmıştır. Bu şartlarda yeni Yozgat gazetesi o günün gelişen koşullarından şehir halkını haberdar etme görevinin yanı sıra makalelerinde tüm yurt genelinde olduğu gibi Yozgat’ta da sermayenin üretimde kullanılmasını ve dolaştırılmasını teşvik eden yazılara yer vermiştir. Ekonominin ulusallaştırılması çabaları halkı bilinçlendirme şeklinde gazete sütunlarına yansımıştır. Cumhuriyet dönemi Yozgat şehrinin ekonomik faaliyetleri oldukça sınırlıdır. Ağırlığı tarıma dayalı bir ekonomik yapı söz konusudur ve çok sınırlı alanda da el sanatları ürünleri mevcuttur. Devlet bu dönemde ülke kalkınmasında öncelikli yapılanmalar dâhilinde yol, su, okul, sağlık kuruluşları gibi altyapı yatırımlarına öncelik vermiştir. Üretime dayalı yatırımları özel teşebbüslere bırakmıştır. Özel teşebbüsler o yıllarda yeterli sermaye birikimine sahip olmadığı için Türkiye genelinde olduğu gibi Yozgat’ta da önemli bir yatırım gerçekleşmemiştir. Ancak bu sürece duyulan hassasiyet ve ulusallaşma çabaları kayda değerdir. Çalışmamızda Cumhuriyet’in ilk yıllarında Yozgat’ın iktisadi durumu, ulusallaşma süreci, halkın ve yönetimin bu süreçte oynadığı roller, Yeni Yozgat Gazetesinde yayınlanan haberler ve makaleler ışığında değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler: YeniYozgad Gazetesi, Basın, Haber, Cumhuriyet, İktisat, Abstract New Republic Era Economy According to the Yeni Yozgat Newspaper Yeni Yozgad Gazetesi has began broad casting life on July 7 1921;it has under taken a mission to public awareness after the war of indepence. Because of its geographicallocation, the city is left out of the war. The people of Yozgat gave support to the war of indepence and republic anperiod’sre forms after the war. Year period between 1923-1939 Turkey’s economy is restructuring period. Atatürk’s “economicindependen cewill not be without political independence” policy has beens haped in a period frame In 1923, İzmir Economic Congressdecided an economic devolopment model which based on private sector and for market economy. Under the secircumstances, in addition to the Yeni Yozgad newspaper’s duty to inform the people of Yozgat about that day’s changing conditions, that articles as well as through out the country in the Yozgat, which took place in the text encourages the use of capital in production and circulation. Nationalization of the economy was reflected in efforts to raiseawareness of the public in the form of newspaper columns. Republicanera of economic activities in thecity of Yozgat is quitelimited. The majority of economic structure depends on agriculture and has very limitedspace in handicraft products. The government gave priority on the country’s development in states tructures such as roads, water, schools and healt hinstitutions in thisperiod. Investments based on production are left to the privatesector. As private enterprises have not sufficien tcapital Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Araştırma Görevlisi, [email protected]. 1 118 accumulation in those years, Turkey as well as in general, has not also realized a significantinvestment in Yozgat. However, this process required precisionandnation-buildin gefforts are not eworthy. Inourstudy, Yozgat’s economic situation in there public’s first era, the process of nation, people and man agementroles to play in this process, news and articles published in newspapers is evaluated in light of Yeni Yozgad. Keywords : YeniYozgadNewspaper, Press, News,Republic,Economy. 1. Giriş Yozgat Gazetesi Yozgat matbaası tarafından neşredilen bir yerel gazetedir. Milli Mücadele yıllarında Yozgat mutasarrıfı İbrahim Bey’in ilgi ve gayreti sonucunda mutasarrıflık tarafından satın alınarak ismi “Yeni Yozgat” olarak değiştirilmiştir. 7 Temmuz 1921 tarihinden itibaren resmi liva gazetesi olarak yayın hayatına devam eden gazete, her hafta Perşembe günleri neşredilmiştir.2 Yeni Yozgat Gazetesi, Milli Mücadele döneminin önemli yerel yayın organlarından biri olup Misak-ı Milli kararlarını yürekten destekleyen, TBMM hükümetine tam bağlılık gösteren bir gazetedir. Gazete, Yozgat halkı arasında Milli şuuru sağlamaya çalıştığı gibi bağımsızlığı vurgulayarak bu düşünce doğrultusunda halkı Milli Mücadele konusunda destek vermeye çağırmıştır.3 Gazete Cumhuriyet’in ilanından sonraki süreçte inkılapların ve de yeni sistemin sıkı takipçisi olmuş, hükümete desteğini satırlarına taşımış, Yozgat halkını gelişen olaylardan haberdar etme misyonu üstlenmesinin yanı sıra, şehrin ihtiyaç ve gerekliliklerini makalelerine taşıyarak bilinçli bir şeklide hem sosyal hem de ekonomik ilerleme adına çaba sarf etmiştir. 2. Cumhuriyet’in Ekonomi Politikaları Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik alt yapısı tarıma dayanmaktadır. Osmanlı ekonomisinin bu özelliği asırlar boyunca değişmemiştir. Devletin geneline baktığımızda; 1800 yılında da, 1900’de de nüfusun beşte dördü tarımla meşguldü ve hayatlarını topraktan kazanıyordu.4 XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Batı Avrupa’nın eriştiği ekonomik düzeye kıyasla Osmanlı İmparatorluğu endüstrileşememiş, kaynaklarını kullanamamış ve sorunlarına çözüm bulamamış bir toplum seviyesinde kalmıştır. Osmanlı Devleti ekonomisinin tarıma dayalı bir yapıda olduğu için sanayi sektörü nispi olarak ikinci planda kalmış ve içinde bulunulan şartlarda sanayileşme çabaları başarıya ulaşamamıştır. Osmanlı İmparatorluğu XX. yüzyılın başında dahi henüz sanayileşme yolunda ciddi adımlar atamamıştır. Devletin özellikle sarayın ve ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için kurduğu birkaç fabrikadan ve ülkede yabancı sermayenin hâkim olduğu küçük ölçekli ve az sayıda sanayi tesisinden başka sınai faaliyeti neredeyse yoktur. Kurtuluş Savaşı sınırlı olan kaynakları tamamen tüketerek sona erdiğinde; Türk milleti yorgun ve yoksul düşmüştür. Mustafa Kemal; günün savaş sonrası koşullarında devletin ancak mali temeller üzerine kurulabileceği farkındalığıyla, mali bağımsızlığın kazanılması mücadelesini başlatmıştır. Amaç kazanılan zaferin ekonomik bir zafer ile pekiştirilmesidir. Celaleddin Şener, 1921- 1922 yıllarında Yayınlanan Yeni Yozgat Gazetesine Göre Yozgat ve Çevresinin İdari-Sosyal –İktisadi ve Adli Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2002, s. 5. 3 Gürbüz Arslan, Milli Mücadele Yıllarında Yozgat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s. 52. 4 Donald Quataert, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C.II, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, İstanbul 2006, s.961 2 119 Türkiye’nin 1923-1938 döneminde uyguladığı iktisat politikasının temel özelliği; sahip olduğu sosyoekonomik koşulların bir gereği olarak, değişen ağırlıklarla da olsa özel girişime sürekli öncelik sağlayan, aynı zamanda ekonomik kalkınmayı planlar doğrultusunda gerçekleştirmek isteyen bir karma ekonomik yapı olmasıdır.1923-1929 yılları liberal iktisat politikalarının uygulandığı bir dönemi kapsamaktadır. Liberal olarak nitelendirilen 1923-1929 kesitine ekonominin yeniden inşasına yönelik iktisat politikalarında hakim olan felsefe ve piyasa odaklı uygulama ile bu temele dayalı, yani piyasa çözümünü güçlendirecek devlet düzenleyiciliği ile müdahaleciliği damgasını vurmuştur.5 Türkiye Cumhuriyeti öncelikli olarak ekonomik hayatta varlık kazanmak adına girişimlerde bulunmuştur. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 1923 -1929 yılları arasında kısmi bir liberal dönem yaşanmasına rağmen, 1929 Dünya ekonomik buhranı yüzünden artı sermaye ve girişimcilik yetersizliği nedeniyle 1929-1938 yılları arasında devletçilik politikası izlenilmeye başlanmıştır. İzmir İktisat Kongresinde kabul edilen kararlar; yabancı sermaye, ekonomiye müdahale etme, yerli sermayeyi teşvik ile ilgilidir. Bu nedenlerden dolayı esasları İzmir İktisat Kongresi’nce tespit edilen ve yeni cumhuriyet yönetiminin takip edeceği sistem, milli karma ekonomi sistemi idi. İzlenen bu politikalar yeterli sermaye birikiminin olmaması, Lozan antlaşmasının gümrükler hakkındaki hükmü gibi sebepler ile tarımdaki bazı iyileştirmelere rağmen başarısız olmuş, ülke sanayi geliştirilememiş, devlet desteği ile de olsa yeni bir burjuva sınıfı oluşturulamayıp, istenilen seviyeye ulaşılamadı. Cumhuriyet idaresi miri toprakları toprağı işleyen köylüye mülk olarak verip tapuya tescil edilmesi kararını alarak topraksız köylüleri toprak sahibi yaptı. Buna paralel olarak aşar ve reji sisteminin kaldırılmasını ve tahıl üretiminin hızla ve sürekli olarak artmasını sağladı. 1923-1938 dönemi boyunca Türkiye ekonomisinde dış kaynak kullanımı yolunda güçlü bir eğilim vardır. Atatürk dönemindeki kapitalist gelişme stratejisi dış kaynaklara önemli ölçüde başvurma eğilimine sahip olmuş ve sürdürmüştür.6 3. Cumhuriyet Dönemi Yozgat Ekonomisi Yozgat ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Ziraî faaliyetler küçük ölçekli işletmelerde yapılmaktadır. Şehrin limanlara uzaklığı üretimi de olumsuz etkilemiş ve kâr amaçlı üretimi engellemiştir. Buna bağlı olarak XIX. yüzyılın sonlarında ekilebilir arazinin ancak 1/3’ü ekilmekteydi. XX. yüzyılın başlarında 7100 dönüm ekilen, 10.000 dönümde ekilmeyen arazi vardı. Üretilen hububat arasında buğday, arpa, çavdar, nohut, mercimek ilk sıralardadır. Geniş meraları olan Yozgat’ta ahalinin ikinci uğraş alanı hayvancılıktır. Bölgeden ihracat demiryolunun Ankara’ya gelmesinden sonra 1892 yılından itibaren Ankara üzerinden yapılmaya başlandı. 1927’de Ankara-Kayseri hattının açılmasıyla beraber tarımda pazara yönelik üretim canlandı.7 Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Yozgat halkının yaşanılan bu kötü günleri unutturmak istercesine canla başla Cumhuriyet’i benimsediğini ve inkılâpların uygulanmasına ihtimamla riayet ettiklerini görüyoruz. Türkiye genelinde meydana gelen her yeni oluşumun birebir Yozgat’ta da yaşanmış ve uygulanmış olduğunu, Yozgat halkının Atatürk önderliğinde yapılan ekonomik alandaki yeniliklere yabancı kalmadığını ve gelişme yolundaki istekleri Yeni Yozgat Gazetesi yazılarına da yansımıştır. Ekonominin güçlenmesi yolundaki ilk adımlardan biri olan Ticaret ve Sanayi Odası Yozgat’ta 1923 yılında kurulmuştur. Savaş sonrası kurulmaya çalışılan yeni düzene şehir halkının itibar göstererek ayak Türkiye İş Bankası Tarihi, İstanbul, 2001, s.18. Taha Akyol, Ama Hangi Atatürk, İstanbul, 2008, s.501. 7 DİA, Yozgat, s.559-564. 5 6 120 uydurmaya çalıştıkları gazete haberlerinden net bir şekilde anlaşılmaktadır. Ticaret odası haberleri genellikle esnaf taifesinin ticaret kanununa binaen odaya kayıt başvurularını içermektedir. Bu süreç içerisinde şehir esnafı peyderpey ticaret siciline kayıt olmuştur. Yozgat Ticaret ve Sanayi Odası’ndan verilen ilanlarla şehir esnafının kayıtları gazete aracılığı ile kamuoyuna duyurulmuştur. 1926 tarihli gazete nüshasında Tol çarşısında bakkal dükkânı olan Muhammed Ağa’nın ticaret kaydının yapıldığı duyurulmuştur. Aynı sayıda Seyfi Ağa çarşısında terzilik yapan Akif Ustanın da sicil kaydının yapıldığı ilan olunmuştur.8 Yeni kurulan Cumhuriyet’te İktisadiyat Meclisinden sonra danışma amaçlı bir diğer oluşum 1927 tarihinde kurulan Âli İktisat Meclisidir. Âli İktisat Meclisi savaş sonrasında, savaş öncesi dönemdeki açık ekonominin yeniden kurulmaya çalışıldığı süreçte, ekonominin önündeki açmazlar karşısında devletin tarihsel olarak sahip olduğu iktisadi sorumluluk anlayışının bir yansıması olarak kurulmuştur.9 Âli İktisat Meclisinin kuruluş aşamaları başta iş çevreleri olmak üzere çeşitli kesimler tarafından yakından izlendi. Yeni Yozgat gazetesi de henüz kuruluş aşamasında İktisâd Meclisi Aliyesi’ni haberleştirmiştir. Verilen haberde ticaret vekâletince hazırlanan İktisat Meclisi Âliyesi layihasının heyet-i vekileye sevk olunması ve layihaya göre başvekâlete bağlı 24 üyeli ve bir de kâtibin bulunacağı haber verilmiştir.10 “İlmi, fenni, sanayi sahada Türkiyâtın kemal-i noktalarına erişen Avrupalıların, meslekî tekâmüllerde en ziyade sık sık müracaat ettikleri kongre usulünün bizde de tatbiki, bu gün değilse bile yarın müstesna neticelerini gösterecektir.”11 şeklinde sık sık tekrarlanan ve yeni devletin dinamiklerine olan inancı gösteren yazılar olmuştur. Ekonominin canlılık kazanması biraz da ithalat ve ihracat arasındaki dengededir. İhracatın yetersiz olması dönemin şartları göz önüne alındığında normaldir. Ancak kalkınabilmek adına şehrin ihracatının nasıl artırılabileceğine dair fikirler öne sürülmüştür. Bunlardan biri de 1927 yılına ait makalede şu şekilde ifade edilmiştir: “Şehrimizin ithalatı daima ihracatından birkaç misli yukarıda bulunuyor. Demek ki Yozgat, daha ziyade müstehlik bir vaziyettedir. Bu vaziyeti tashih edecek çareler her vakit için mevcuttur. İş, ticaret erbabının bunu yakından görerek kendi aralarında yapacakları bir teşkilatla tashihe gayret etmelerindedir.”12 Aynı zamanda şehrin dinamik geçim kaynaklarından en önemlisi hayvancılıktır. Hayvancılığın verimli ve sağlıklı yapılabilmesi halk için çok önemlidir. Bu yüzden sık sık Bakanlığa olan talepler gazetede neşredilen makaleler aracılığıyla yapılır. Ve hayvanların yaylaya gönderilmesi gerekliliği şu şekilde ifade edilir: “Bozok vilayeti ağnam-ı hayvan yetiştiren en mühim bir muhittir. Vilayette altı yüz bin ağnamın mevcudiyeti tedid kaydıyla sabittir. Bu kadar kaliteli ağnamı barındıracak yayla-i karye; ancak Akdağ yayla-i karyesidir. Yaylaya gönderilmeyen ağnam ekseriyetle çeker ağrısına tutulur ve bir kış esnasında hiç kalmamak suretiyle mahvolur.”13 “İktisâd Karşısında Ticaret Odası” başlıklı gazete yazısında ise Yerköy ve Yozgat arasına kurulan postanenin ticaretin gelişimi için önemli bir o kadar da yetersiz olduğu üzerinde duruluyor ve eleştirilere Yozgad Gazetesi nr.232, 24 Mart 1926, s.2. Murat Koraltürk, Ali İktisat Meclisi, (1927-1935), Ekonomik Yaklaşım, s.47-64, s.49. 10 Yozgad Gazetesi nr .232,24 Mart 1926, s.2. 11 Yozgad Gazetesi nr. 275,23 Şubat 1927, s.2. 12 Yozgad Gazetesi nr. 275,23 Şubat 1927, s.2. 13 Yozgad Gazetesi nr.283,27 Nisan 1927, s.1. 8 9 121 şiddetle şu şekilde devam ediliyor: “Ticaret odası Yozgad’ın istihsalât ve iktisâdiyat ihtiyaçlarına medâr olacak, memlekette ticaretin tekâmülüne vasıta olabilecek neler varsa onları araştırıp bulmak memlekette iktisâdi bir hayat bahşetmek çarelerini niçin ihmal ediyor diyoruz. Ve yine diyoruz ki ticaret odası dolayısıyla tüccar ve esnaflarımız, ticaretin asri hazır icabını kavramamış muamelelerini usul-î iktisâdın mütekâmil safhalarına uyduramamıştır. Bugünkü hal, bugünkü şekli ticaret bu iddiamızın canlı bir şahididir. Yozgat’ın istihsalât menbaaları olan kazalarının, hatta nahiyelerinin civar şehirlerle muamele yapıp Yozgat’ın bunları elinden kaçırmasındaki esbab karşısında ne yapılmış, ne düşünülmüştür.”14 Neticede Ticaret Odasının çalışmalarının yetersiz görülmesi ve daha fazla emek sarf edilmeye çağırılması, şehir eşrafının oldukça duyarlı ve hassas olduğunu bizlere göstermektedir. Yozgat halkı kurulan yeni sistemde ekonomik olarak da güçlü ve yeterli olmayı arzulamaktadır. Osmanlı’da ilk bankanın kurulmasının nedeni ticarete ve para piyasasına hakim olan İstanbul’da yaşayan yabancıların girişimi olmuştur. Osmanlı’da ilk bankacılık girişimleri oluşmadan önce para değişimi, kredi verilmesi işlevleri Galatalı bankalar, sarraflar ve tefeciler tarafından gerçekleştirilmiştir. Osmanlı devletinde ilk banka S. Alleon ve Theodor Baltazzi isimli iki Galata bankeri tarafından 1847’de kurulan Bank-ı Dersaadet’tir. Bu banka 1852 yılına kadar faaliyet göstermiştir.15 Yerli sermayeye dayalı ve kalıcı ilk bankacılık girişimi, Mithat Paşa’nın 1883’te kurduğu Tarım Kredi Kooperatiflerinin, Ziraat Bankasına dönüştürülmesidir.16 Ziraat Bankası tarım sektörüne ucuz kredi sağlamak için örgütlenmiş bir devlet bankasıdır.17 1924 yılında Anonim Şirket şekline dönüşen Ziraat Bankası 1927’de de tamamen devletleştirilmiştir.18 “Şayan-ı teşekkürdür ki Ziraat Bankası bir ticaret bankası hassasiyetiyle hareket ediyor ve bir tüccarın elindeki malını gelecek bir piyasada iyi fiyatla satabilmesi için de her nevi emtia mukâbili ikrazât yapıyor hep bunlar vuslat-i sermayeden mütevellidir.”19 şeklinde gazetemize yansıyan haber, bu dönem için sermaye açığı olan girişimlerin desteklenmesi açısından Ziraat Bankası’nın ne derece önemli roller üstlendiğini göstermektedir. İktisadi atılımın sermaye tabanlı olduğunun bilincinde olan yöre halkı bu açığı kapatmak adına bankalardan faydalanılması gerekliliğinin farkında olmuştur. Bu nedenle ülkedeki gündemi de yakından takip eden gazete yazarlarının sık sık Yozgat’a yeni bankalar kurulması yolunda haberler yaptıklarını görüyoruz. Bu haberlerden biri 1926 yılının 265.sayısında yer alan haberdir. Söz konusu haberde; “Milli sermayelerini tam bir inkişâfa eriştirmek isteyen milletler, bankaların gayelerine vasıta haline gelebilmesi için mutlaka bankaların müsait sermayelerinden istifade etmişlerdir. Bu itibarla bankacılık asrımızda iktisâdinin başlı başına bir şaibesi halinde çok vasati bir vazifeye hademedir.” derken devamında “Bizim bu satırlarda mevzu bahis etmek istediğimiz banka: Memleket Bankasıdır. Birkaç gün evvel ticaret odasından muhterem bir zat bize; ticaret odasının dalaletiyle Yozgat’ımızda bir Memleket Bankası te’sisinin tesir edildiğini haber verdiler. Bu haber, memleketimizin iktisâdının müsait bir safhada tekâmülüne ait taşınan fikir ve arzularına karşı iyi bir müjde olduğu için hakikaten şehrimizin böyle bir bankaya ihtiyacı vardır.”20 Yozgad Gazetesi nr.332,18 Nisan 1928, s.2 S. Rıdvan Karluk, Türkiye Ekonomisi, İstanbul 1997, s.36. 16 Yakup Kepenek, Türkiye Ekonomisi, Ankara 1990, s.18. 17 Hüseyin Şahin, Türkiye Ekonomisi, Bursa 2007, s.21. 18 Kipal – Uyanık, Türkiye Milli İktisat Tarihi, İstanbul 2001, s.64. 19 Yozgad Gazetesi nr.191, 3 Haziran 1925, s.1. 20 Yozgad Gazetesi nr.265,17 Teşrin-i Sâni (Kasım)1926, s.2. 14 15 122 sözleriyle kurulması kararlaştırılan yeni banka haberinden duyulan sevinç dile getirilmektedir. Türkiye İş Bankası Cumhuriyet devrinde özel sermaye ile kurulan ilk büyük bankadır. 26 Ağustos 1924’te siyasi kadrolarla sermaye çevrelerinin bir araya gelmesiyle Atatürk tarafından verilen 250 bin lira sermaye ile kurulmuştur.21 Banka bir yandan sanayi ve ticaretin kredi ihtiyacını karşılamak, öte yandan sınai ve ticari teşebbüslere girişerek memleketin iktisadi kalkınmasına önayak olmak görevini yerine getirmek için devlet tarafından geniş ölçüde desteklenmiştir. Yozgat’ta ise banka şubesine duyulan net bir ihtiyaç söz konusudur. Şehrin ve ülkenin genel yapısına bakıldığı zaman en büyük açığın sermaye konusunda yaşandığı ve sermaye yetersizliği nedeniyle teşebbüslerin yarım kaldığı bir dönem yaşanmaktadır. Bu sorunun çözümüne ve neler yapılması gerektiğine dair dönemin ulusal gazetelerinde olduğu gibi yerel gazetelerde isteklerini yineleyerek halka ve hükümete duyurmuşlardır. Banka ihtiyacı başlıklı 1926 yılına ait makalede iktisadın temelini bankaların oluşturduğu, uluslararası iktisadi ilişkilerde bankaların önemli vazifeler gördüğü, yerel ekonominin geliştirilmesinde de çok önemli bir güce sahip olduğundan bahsedilir.22 11 Mayıs 1927 tarihli ve 285. sayısında gazete “Doğan Fırsat” isimli makalesinde bir banka şubesinin Yozgat’a acilen kurulması gerekliliğinden, bu sayede iktisadi zayıflıklardan kurtulunacağından23 bahseder. Buradaki banka ısrarı yinelenen yazılardan da görüldüğü üzere İş Bankasının bir şubesinin Yozgat’a kurulması arzusudur. “İş Bankasıyla İtibar Milli Bankası’nın birleşmesinden mütevellid vaziyet, bize mühim bir fırsat ihzar etmiş oldu. Nitekim resmi bir şekilde şâyia olan haberlere nazaran İş Bankası mevcut şubelerine yedi şube daha ilave edecektir. Bu şubelerden birisini şehrimizde açtırmaya gayret etmek zaruretindeyiz.”24 haberi ile İş Bankası şubesinin Yozgat’a kurulması olasılığının artmış olduğu halka duyurulmuştur. Şehir çapında hüküm süren iktisadi buhranın nedenleri olarak halkın savaş sonrası fakirliği, sermayesi olmayan esnafın halka bir şey satamaması, sattıkları malın parasını tahakkuk edememeleri, nakit azlığı, baharın yağmursuz geçmesi yüzünden üründen beklenilen verimin alınamaması, bunun sonucu olarak hayvanlarında açlıkla mücadele etmeleri,25 gazetenin başyazarı Rafet Bey tarafından kaleme alınmıştır. Memleketin iktisadi sıkıntılardan kurtulabilmesi için öncelikli olarak sermayenin artırılması gerektiği aynı makale içerisinde tekraren vurgulanır. Ancak sermayenin nereden ve nasıl bulunacağı tartışılırken, çözümün kurulacak bankaların dolgun sermayelerinden bulunduğu görülüyor. Ziraat Bankası’nın bu sermayeyi temine yeterli gelmediği düşünülerek Yozgat’a İş Bankası’nın bir şubesinin açılmasının şart olduğu üzerinde duruluyor. İş Bankası ise bankaya bir miktar hisse işe iştirak edilmesini teklif ediyor. 1927 yılına baktığımızda büyük bir kuraklığın kendini hissettirdiğini görüyoruz. Bu durumda temel iktisadi faaliyetleri tarım ve hayvancılık olan şehir halkını ve ekonomisini olumsuz etkiliyor. Halkı zor durumda bırakan bu durum gazete sütunlarına da taşınıyor ve “Mümtaz bir belde olan memleketimizin bugünkü vaziyeti evlatlarını derin düşüncelere sevk eden bir vaziyettedir. Keza dün civar vilayetlerin bir iktisâd merkezi vazifesini gören güzel şehrimiz, bugün iktisâdî bir felç içerisindedir.”26 denilerek durumun vahameti ortaya konuluyor. Kuraklığın bir getirisi olarak meralarda sararmaya ve hayvanların besin maddesi olmasından dolayı Kipal – Uyanık, İktisat Tarihi, s.63. Yozgad Gazetesi nr.265,17 Teşrin-i Sâni (Kasım)1926, s.2. 23 Yozgad Gazetesi nr.285,11 Mayıs 1927, s.1. 24 Yozgad Gazetesi nr.287,25 Mayıs 1927, s.2 25 Yozgad Gazetesi nr.290,22 Haziran 1927, s.1. 26 Yozgad Gazetesi nr.229,23 Mart 1927, s.1. 21 22 123 azalmaya başlıyor. Buna önlem almak isteyen Ziraat bakanı Akdağ ve Boğazlıyan kazalarındaki devlete ait ormanlarda hayvan otlatılmasını gönderdiği bir tebliğ ile men ediyor. 27 Ancak temel geçim yollarından biri hayvancılık olan Yozgat halkını bu yasak olumsuz etkiliyor ve gazetede Ziraat Vekili Sabri Bey’e açık bir mektup yazılıyor. Bu yazıda Bozok vilayetinin 336–338 ağnam yekünü iki yüz bin 339–341 yekûnu üç yüz elli bin 1925– 1926 yekûnu altı yüz küsur bin. Şu basit istatistik bize gösteriyor ki Bozok vilayeti ağnam ve mevaşi yetiştiren en velûd muhitlerden birisidir. Ağnamın etiyle, sütüyle, yapağı ve tiftiğiyle milli servete yaptığı yardım ise; milli servetin dörtte bir buçuğunu teşkil edecek mühim bir mertebedir. Coğrafi vaziyeti kurak iklim olan vilayetimizin iktisâdî istihsal menbâı ancak ağnam ve mevâşi üzerinde iken bu serveti tehlikeye koymak bilmeyiz ne dereceye kadar doğrudur.” denilerek yasaklama karşısında karşı karşıya kalınan olumsuz durum anlatılmaya çalışılıyor.28 Ankara vilayetleri arasında en önemli bölge Yozgat’tır. Şehir meyveler ve bahçeler açısından çok zengin bir bölgededir. Gazete yazılarından anladığımız kadarıyla bölgede elma, armut, ayva, üzüm, muşmula gibi içi tohumlu ağaçlar, zerdali, kayısı, badem, şeftali, erik gibi içi çekirdekli ağaçlar olmak üzere iki ayrı grup ağaç yetişmektedir. Tarımın daha verimli hale getirilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Toprak analizlerinin yapılarak, iklim şartlarına uygun ekimlerin yapılması halka önerilmektedir.29 Kent ekonomisinde tarım ve hayvancılığın ayrı bir yeri vardır. Yozgat’ta Haziran başından Temmuz ayının başına kadar “ köhne panayırı” adıyla açılan pazar, çevreden oldukça fazla rağbet görüyordu. Daha çok at, kısrak, merkep, katır, karasığır ve diğer hayvanlar satılıyordu. Bu panayıra sadece Yozgat değil, Kırşehir, Çorum, Zile ve Kayseri gibi komşu illerden de üreticilerin katılması panayırın çok hareketli olmasını sağlıyordu. Panayırın bölge ekonomisi için önemli bir olay olması nedeni ile gazetede panayır reklamları yapılmaktadır. 30 Ancak 1925- 1928 yıllarında yaşanan kuraklıktan Yozgat panayırı da etkilenmiştir. Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan halkın bu dönemde zor günler yaşaması bölgenin ekonomisini de olumsuz etkilemiştir. Bu durum ise gazetede yer alan panayır reklamlarının değişmesine neden olur ve panayırın durumunu dile getiren yazılar kaleme alınır. Özellikle 1928 panayırı kuraklıktan fazlaca etkilenmiştir. Diğer senelere kıyaslandığı zaman panayır oldukça sessiz sakin geçmiştir.31 Temel geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması yaşanılan kuraklığın çok daha fazla hissedilmesine ve önlem alma arayışlarına sebep olmuştur. Uzun yıllar süren kuraklıktan dolayı şehrin iktisâdî yapısını korumak ve güçlendirmek adına İş Bankasının bir şubesinin Yozgat’a kurulmak istenmesi halkın duyarlılığının neticesidir. Yozgat’ta baş gösteren kuraklık ve ekonomik sorunlar sebebiyle Hilâl-i Ahmer tarafından 5 bin lira yardım gönderilmiştir. “Memleketimizde hüküm süren içtimai sefaletin elim vaziyeti karşısında memleket muhtaceynini düştükleri sefaletten kurtarmayı mukaddes gayesinin ulvi bir vazifesi telakki eden muhterem Hilâl-i Ahmer Cemiyeti şehrimiz merkezine gönderdiği beş bin lira ile binlerce bedbahtın sefaletine yetişmiş, birçok gözyaşlarını silmiş, aç midelere bir lokma ekmek bırakmaya muvaffak olmuştur.” 32 Genç Cumhuriyetin idarecilerinin iktisadi alandaki en büyük amaçları gelişmiş bir sanayi yaratabilmekti. Fakat yeterli sermaye birikiminin olmaması ve Lozan’a bağlı ticaret antlaşmalarının korumacı önlemlere engel teşkil etmesi gibi sebeplerle sanayileşme düşüncesini 1929 krizine kadar geçen sürede özel Yozgad Gazetesi nr.284,4 Mayıs 1927, s.2. Yozgad Gazetesi nr.284,4 Mayıs 1927, s.2. 29 Yozgad Gazetesi nr.351.29 Ağustos 1928, s.1. 30 Yozgad Gazetesi nr.260, 27 Teşrin-i Evvel 1926, s.4. 31 Yozgad Gazetesi nr.343,4 Temmuz 1928, s.2. 32 Yozgad Gazetesi nr. 340, 13 Haziran 1928, s.2. 27 28 124 teşebbüs eliyle gerçekleştirmeye çalıştılar. Bütçenin yaklaşık üçte biri dış borçların ödenmesine ayrılmıştı. Dışarıya akıp giden paraların çokluğundan ülkede endüstrileşmeyi gerçekleştirecek bir sermaye birikimi oluşmamıştı.33 Cumhuriyetin ilk yıllarında Yozgat’ta imalat sanayi oldukça geridir. Şehirde yer alan imalathanelerin hemen hemen tümü 10 kişiden az kişi çalıştıran işletmelerdir. “İktisâdımız Ne Suretle Kurtulacak?” başlıklı 1982 yılına ait makalede Yozgat’ın sahip olduğu olanaklar sayılırken bunlardan ne suretle sanayi alanında faydalanılabileceğine dair önerilerde bulunulmuştur. Burada da sermayenin yetersizliği başlıca sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Makalede “Yozgat’ımızın bir evladı sıfatıyla vâkıf olduğumuz vaziyetlere nazaran sınaî bir şehir olabilmesi imkânı etrafında fikrimizi çalıştırırken hatırlarımıza doğan ilk çareyi hükümet muavenetinde görüyoruz. Bu fikir umumidir, kestirme bir muvaffakiyet yoludur.” denilerek sadece hükümetin desteğinin yetersizliği vurgulanmıştır. Sanayi alanında yeni oluşumlara ihtiyacın farkında olan gazete yazarları halkın ellerindeki sermayeyi bu alanda kullanarak birleşmeleri için çağrıda bulunmuşlardır. “Yozgat, değil göğsünde yükselecek fabrikaların mihanigi kuvvetinden taşacak servetle halen aynı surette mevcut olan tabii servet menbaalarını işlemek, işletmek suretiyle de zengin olmaya muktedirdir. Bu güzel çamlık bütün bedâyî ve ihtişamıyla şehrimizi süslerken, hava ve suyumuz yaz mevsiminde bu civarda gıpta edilen bir mükemmeliyet izhar ederken, bunlardan istifade ederek Yozgat’ı Genç Cumhuriyetin bir sabıkası yapmak suretiyle memlekete servetler idhal edemez miyiz? Üç kaplıcamız hâriçten akacak servete birer mecra olamaz mı? Pekâlâ olur. Fakat iş, muvaffakiyet bu tabîi sermayelerin toprakta medfûn birer muazzam hazine olduğunu kabul etmek, bu hazineyi kapayan toprak tabakasını kaldıracak ilk sermayeyi bir araya getirmek lazımdır.”34 4. Sonuç Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte değişen ve sürekli gelişen Türkiye’ye tam manası ile ayak uydurmak ve hiçbir şeyden geri kalmamak; Yozgat halkı, vatanseverleri ve medyası önünde her zaman öncelikli konu olmuştur. Yeni Yozgat gazetesinde halkı bilinçlendirmeye, eğitmeye yönelik yazılar bir hayli fazladır. Yeni Yozgat gazetesi, Yozgat’ın her türlü sorununu ve bu sorunlara üretilebilecek çözüm önerilerini gündeme getiren, şehirle ilgili her türlü faaliyetin içinde yer alan veya öncülük eden, yerel yönetimle merkezi yönetim arasındaki iletişimi kolaylaştıran bir basın organıdır. Bu dönemde şehrin kendi dinamiklerinden kaynaklanan bu sorunlar yaşanırken bir taraftan da çözüm arayışları ve öneriler değerlendirilmiştir. Yozgat Gazetesi, Cumhuriyet yönetimi ile halk arasında bir köprü vazifesi görmesi; Yozgat’ın merkezi idare ile olan bağlantısını halka duyurması açısından etkileyicidir. Gazetenin geneline baktığımızda; iktisadi kalkınma, millî kimlik, modernleşme, hürriyet, eğitim problemleri, kadın hakları gibi konuların öncelikli olduğunu görmekteyiz. 5. Kaynakça AKYOL, Taha, Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap Yayınları, İstanbul, 2008. ARSLAN, Gürbüz, Millî Mücadele Yıllarında Yozgat, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007. ÇEÇEN Anıl, Atatürk ve Cumhuriyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, No: 223, Ankara, 1981. Diyanet İslam Ansiklopedisi, Yozgat Maddesi. 33 34 Anıl Çeçen, Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara 1981, s.292. Yozgad Gazetesi nr.335 ,9 Mayıs 1928, s.2. 125 GÜRSOY, Melih, Dünyadaki Büyük Ekonomik Krizler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri, Metis Yayınları, İstanbul, 1989. KARLUK, S. Rıdvan, Türkiye Ekonomisi, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul, 1997. KARLUK, S. Rıdvan, Türkiye’de İhracata Yönelik Dış Ticaret Politikası ve İhracatın Yapısal Analizi, Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, No: 237/158, Eskişehir, 1981. KEPENEK, Yakup, Türkiye Ekonomisi, Versa Yayınları, Ankara, 1990. KİPAL, Ulaş, Özgür Uyanık, Türkiye Milli İktisat Tarihi (Devletçilik), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2001. KORALTÜRK, Murat, Ali İktisat Meclisi, (1927-1935), Ekonomik Yaklaşım. QUATAERT, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C.II, Ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Eren Yay., İstanbul 2006. ŞAHİN, Hüseyin, Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa, 2007. ŞENER, Celaleddin, 1921- 1922 yıllarında Yayınlanan Yeni Yozgat Gazetesine Göre Yozgat ve Çevresinin İdari-Sosyal –İktisadi ve Adli Yapısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2002. Türkiye İş Bankası Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001. Yozgad Gazetesi nr .232, 24 Mart 1926. Yozgad Gazetesi nr.191, 3 Haziran 1925. Yozgad Gazetesi nr.260, 27 Teşrin-i Evvel 1926. Yozgad Gazetesi nr.265, 17 Teşrin-i Sâni (Kasım) 1926. Yozgad Gazetesi nr.229, 23 Mart 1927. Yozgad Gazetesi nr. 275, 23 Şubat 1927. Yozgad Gazetesi nr .283, 27 Nisan 1927. Yozgad Gazetesi nr.284, 4 Mayıs 1927. Yozgad Gazetesi nr.285, 11 Mayıs 1927. Yozgad Gazetesi nr.287, 25 Mayıs 1927. Yozgad Gazetesi nr.290, 22 Haziran 1927. Yozgad Gazetesi nr .332, 18 Nisan 1928 . Yozgad Gazetesi nr.335 , 9 Mayıs 1928. Yozgad Gazetesi nr.340, 13 Haziran 1928. Yozgad Gazetesi nr.343, 4 Temmuz 1928. Yozgad Gazetesi nr.351. 29 Ağustos 1928. 126
