Yeni Zelanda`da Ebelik

Yeni Zelanda’da Ebelik
Nazende KORKMAZ YILDIZ*
ÖZET
Ebelik, tarihin en eski mesleklerinden biridir. Dünyanın her yerinde ve her zaman kadın doğumda bir
başkasından yardım almaya ihtiyaç duymuştur, ebe de doğuran kadının yanında olmuştur. Tarih boyunca
ebelik mesleği zaman ve ülkelere göre değişim dönemleri göstermiştir. Yeni Zelanda’da ebelik, bu değişim
dönemlerini geçirmiş ve diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi bugün, itibarlı bir meslek olarak hak ettiği
yeri almıştır. Özellikle 1970’lerde ebeler ile birlikte kadınların mücadeleleri bunda etkili olmuştur.
1990’dan sonra ise özerk bir meslek olma durumunu kazanmıştır.
Anahtar Kelimler: Ebelik, Ebeliğin tarihçesi, Yeni Zelanda
ABSTRACT
Midwifery In New Zealand
Midwifery is one of the oldest professions in history. As women gave birth, they sought and
received care from supportive others everytime and everywhere also midwife had become by her
and had gave support to her. The profession of midwifery had changed according to time and
countries throughout the centuries. Midwifery in New Zealand had passed this change periods
and then had deserve as a esteemed profession that like other developed countries. Especially,
during the 1970’s an act which a new feminist ideal emerged with women is effective in this.
Although, after the 1990 entrenched this position by autonomous midwifery practice.
Key words: Midwifery, History of midwifery, New Zealand
GİRİŞ
Ebe, sözcük anlamı olarak İngilizcede “wise woman=akıllı kadın” ya da “with woman=kadınla birlikte,
kadını destekleyen” demektir. Fransızcada “sage-femme” ve Almancada “weire frau” yani “bilge kadın,
akıllı kadın” anlamına gelmektedir. Doğuran biri olarak kadın, her zaman bir başkasından destek ve bakım
almaya ihtiyaç duymuştur. Geçmişe bakıldığında kültürel gelişim sürecinde deneyimli kadınların doğum
yaptırmak için bazı akıllı kadınları görevlendirdikleri görülmektedir. Değişik dillerdeki anlamlarından da
anlaşıldığı gibi “ebelik” en eski çağlardan beri akıllı, becerikli kadınların üstlendiği bir görev olmuş ve
dünyanın her yerinde ebe, doğuran kadının yanında olmuştur (Page LA 2000; Parkland Health & Hospital
System 2000).
1750'den önce özellikle şehir ebeleri için, zamanın uygulamalarının en iyisini yaptıkları ve bilgi
bakımından da doktorlardan daha iyi oldukları söylenirdi. Ancak daha sonra erkek ebeler ile doğum
hekimlerinin acil ve zor doğumlarda girişimde bulunmaya başlamasıyla ebelerin rolleri de değişmeye
başlamıştır. 1750-1875 arasında doğum uzmanları zor doğumlarla başa çıkmanın yanı sıra gebenin normal
bakımını, gebeliğin ve doğumun yönetimini de ele alarak, ebelik rolünü üstlenmişlerdir. Özellikle
teknolojinin iki formunun (speculum ve forseps) bulunması, önceden sadece kadının alanı olan doğumun
dinamiklerine alternatif olarak hekimlerin yetkili kılınmasını sağlamıştır. Spekulum; kadın üreme
organlarına erkekler tarafından dokunma yasağının kaldırılmasına neden olduğundan, forseps; temel bilgi,
manipülasyon ve girişim gerektirdiğinden dolayı bu iki alet doğum yönetiminin doktorlara geçmesinde
etkili olmuş ve ebelerin konumunun değişmesinden sorumlu tutulmuştur. Bu değişim, sosyal bir eğilimin
değişmesini de desteklemiş ve 19’uncu yüzyılın sonuna doğru ev doğumlarının yerini hastane doğumları
almıştır (Kate Sheppard Midwifery).
* Öğrt. Gör. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü
Yeni Zelanda’da Ebelik….77
Günümüzde ise ebelik, özellikle gelişmiş ülkelerde toplum saygınlığını kazanmış bir meslek olarak yine
hak ettiği yeri almıştır. Ebelerin de mücadelesi ile çağa uygun şekilde ev doğumları ve ebe ile doğumlar
tercih edilir duruma gelmiştir. Ebelik mesleği için bu uzun dönemli değişimler eş zamanlı olmasa da çoğu
ülkede benzerdir. Bu değişim dönemlerinin yaşandığı ancak bugün ebeliğin en iyi meslekler arasında
olduğu ülkelerden biri de Yeni Zelanda’dır.
Yeni Zelanda'da Ebeliğin Bugünkü Durumuna Gelişi
Yeni Zelanda'da 1904 yılında, doğurgan kadınların sağlığı ile ilgili sorunları ele almak ve ebelerin iyi bir
eğitim almalarını garanti etmek için ebelerin hareketi ile resmi doğum hastaneleri kurulmuştur. St Helens
olarak adlandırılan bu hastanelerin ilki, Wellington’da (Başkent) açılmıştır. Bunu 1905 de Duniden ve
1906 da Auckland izlemiştir. Sonraki 10 yılda diğer şehirlerde hastaneler açılmaya devam etmiştir
(Hefford J 2006; Kate Sheppard Midwifery)
St Helens hastanelerinin amacı, ebeler için eğitim ve çalışan evli kadınlar için para yardımı sağlamak
olmuştur. Bu hastaneler başlangıçta ebeler tarafından idare edilmiştir ancak 1930’larda, diğer ülkelerde
olduğu gibi ebeler aleyhine durum değişmiştir ve kontrol doğum uzmanlarının eline geçmiştir. Ebeler,
bağımsız uygulayıcı olarak toplumda özerk oldukları halde hastanede doğum uzmanlarına yardım eden
durumuna gelmişlerdir.
Hastanelerin kadın-doğum hastaneleri olarak kurulmasına rağmen, bundan sonraki 25 yılda aşamalı olarak
artan bir şekilde kadınların hastaneye sadece doğum için geldikleri görülmüştür. 1920'de Pakeha (Avrupa
kökenli yerliler) kadınlarının %35’i hastanede doğurmuştur. Bu oran 1938'e kadar %87’ye ulaşmıştır.
Bunun aksine Maori (Yeni Zelanda’nın yerli halkı) kadınların geleneksel uygulamalarını bırakmaları çok
yavaş olmuş ve 1938’de sadece %18'i hastanede doğurmuştur.
Yeni Zelanda'da ebeler bu dönemde, doğum politikalarından uzak kalmışlardır. Ağrı kontrolünde ilaçların
kullanılır olması hospitalizasyonu artırmıştır. Hastanelerin tipi ve boyutu da değişmiştir. Ebelerin çalıştığı
küçük doğumevleri giderek kapanmış ve ebeler toplum sağlığı uygulamalarından medikal uygulama
alanlarına kaydırılmıştır. Doğum hizmetleri, tamamıyla doğum uzmanlarının sıkı kontrolü altında ve
hemen hepsi hastane tarafından yürütülmüştür ve 1970'lere kadar böyle devam etmiştir. 1971’de
hemşirelik uygulamalarının özerk ebelik uygulamalarını engellemesi ile bu durum daha da
sağlamlaşmıştır. Kadın, doğumu için bir ebenin bakımını istese bile bu, asıl sorumluluk bir hekim
tarafından üstlenilirse mümkün olmuştur.
1970'lerde, ebeler ve kendi bakımlarının kontrolünü tekrar elde etmeyi isteyen kadınlarla birlikte yeni
feminist bir hareket başlamıştır. Bu, günün kuramcı tıp uygulamalarının birçoğunun kabul edilebilirliğini
sorgulayan bir hareketle çakışmıştır. Bununla birlikte, ebelik bakımını tekrar tanımlamak, değerlendirmek
ve kendini ispatlamak için daha güçlü bir şekilde ebelik mesleğine odaklanılmıştır. Tıp otoriteleri
tarafından karşı çıkılmasına rağmen özellikle Dennis Bonham kendisine özgü bir ebelik hareketi başlatmış
ve ulusal kadın hastanesi lideri olmuştur (Kate Sheppard Midwifery).
Bu hareketin sonrasında, o zamanki Sağlık Bakanı Helen Clark (şimdiki başbakan) tarafından 1990'ın
hemşireler yasası ile bir hekime bağlı olmaksızın gebelik ve doğum boyunca kadınların bakımı ile ilgili
sorumluluğu üstlenme yetkisi ebeye verilmiştir. Bu hareketin en mükemmel yanı doğum yapacak olan
kadınlar için seçenekleri olabildiğince genişletmek olmuştur. Tıp profesyonellerinin özerkliğin ilkelerine
açıkça karşı çıkmamasına, ekip olarak çalışma yaklaşımının kadınların yararına olduğu düşünülmesine
rağmen, 1990'ların ortasında doğum için ayrılan bütçenin fazla olduğunun düşünülmesi ve LMC (Lead
Maternity Carer) sisteminin gelişmesi hekim ile ebe arasındaki işbirliğini belirgin şekilde azaltmıştır.
Bugün, doğum hizmetleri nerdeyse tamamen ebeler tarafından yürütülmektedir. GP (General
Practitioner=Aile Hekimi) ve doğum uzmanı sadece geçmişten kalan bir alışkanlık olarak varlığını
sürdürmektedir (Pullon S 2001; Kiwi Families for passionate parents 2007)
78 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Yeni Zelanda'da, sağlık bakım sisteminin temeli olan ebelik bakımı en son elde edilen şekli ile geri
dönüşümsüz olarak şimdiki durumuna gelmiştir. Değişik ebelik dernekleri, “artık tıbbi bakım
modelinin, önceki durumuna dönmesi doğum hekimlerinin toplu hareketi ile bile olası değildir
ancak bunun için doğumla ilgili bakımdaki gelişmelerin takip edilmesi ve sürdürülmesi, ebelik
profesyonellerinin kesin tutumu ile desteklenmesi gerektiği” düşüncesinde birleşmektedirler.
Yeni Zelanda’da Ebeliğin Bugünkü Durumu
Yeni Zelanda’da ebeler, 1990’dan beri ebelik mesleğinin bağımsız uygulayıcıları olarak ileri annelik
bakımı ve hizmeti vermektedirler. Normal gebelik, doğum ve doğum sonu bakımda tüm yetkiye ve
sorumluluğa sahip olarak çalışmaktadırlar.
Ebeler Auckland, Hamilton, Wellington, Christchurch ve Dunedin’daki Üniversitelerde eğitim alırlar.
Hastanede ve toplumda klinik çalışmaları ile akademik çalışmalarını birleştirdikleri 3 yıllık bir program ile
eğitilirler. Kısaltılmış ebelik kurslarına katılarak ebe olmak ya da yurtdışında eğitim alarak ebe olmak da
mümkündür ancak bütün kalifikasyon ve yıllık uygulama sertifikaları Yeni Zelanda Ebeler Derneği
tarafından izlenmektedir. Bir ebe yıllık uygulama sertifikası (APC=Annual Practising Certificate) için
profesyonel faaliyetlerine ek olarak eğitim ve öğretim gibi yıllık ya da üç yıllık zorunlu güncelleştirmeler
yapmalıdır ve sertifikalarını yenilemelidir.
Ebelerin mezuniyet sonrası diploma sahibi olup uygulamaya yetkili kılınacakları konularda ulusal ebeler
derneği tarafından kurslar düzenlenmektedir. Örneğin, ebeler için farmakoloji ve reçete yazma kursu,
acupressure, acupuncture gibi geleneksel tedavi yöntemleri kursları vb. Farmakoloji ve reçete yazma
kursunda farmakoloji, farmakokinetiks, ebelerin uygulama kapsamındaki reçete yazma ile ilgili yasalar
hakkında bilgi verilir ve değerlendirmesi yapılır. Bazı ebeler, batı tıbbının uygulamaları yanında
geleneksel uygulamaların ilaçsız olması, anne ve bebek için riski olmaması ve etkili yöntemler olduğunu
düşünmeleri nedeniyle özellikle Çin geleneksel uygulamalarını iyileştirici olarak kabul etmektedirler ve
bu yöntemlere ilgi göstermektedirler (Gaskin IM 2002; Naish F 2000; New Zealand Context for
Midwifery Practice).
Yeni Zelanda’da ebeler farklı şekillerde ve farklı ortamlarda çalışabilirler:
•
LMCs’de kayıtlı fakat bağımsız olarak çalışabilirler,
•
Hastane ebesi olarak DHBs (Distric Health Board) tarafından görevlendirilebilirler.
•
Doğum eğitimcisi olabilirler,
•
Ebe yöneticisi olarak enstitülerde çalışabilirler,
•
Ebelik eğitimcisi olarak ve/veya eğitimde (enstitülerde veya DHBs) öğretim görevlisi olarak
çalışabilirler,
•
Özel bebek bakımı hemşiresi olarak çalışabilirler (Maternity Care in NZ).
Ebeler gebelik doğum ve doğum sonu hizmetlerinde bağımlı ve bağımsız ebeler olarak iki farklı şekilde
çalışmaktadırlar. Bağımlı ebeler hastanede, bağımsız ebeler kendi özel kliniklerinde veya ev ziyaretleri ile
hizmet vermektedirler. Bağımsız çalışan bir ebe, LMC’ye kayıtlı ise:
•
Kliniğinde kendisi,
•
Kliniğine bağlı bir aile hekimi veya özel doğum uzmanı ile,
•
Bir hastane ya da başka bir klinik ekibi ile,
•
Ya da bunların kombinasyonu ile gebelik, doğum ve doğum sonu altı hafta anne ve bebeğe bakım
ve hizmet vermektedir.
Yeni Zelanda’da Ebelik….79
Yeni Zelanda’da Ebe Ne Yapar?
Yeni Zelanda’da ebe, gebeler için özellikle eğitim sınıflarında önemli bir bilgi kaynağıdır. Gebelik,
doğum ve doğum sonu altı hafta normal annelik bakımının tümünü sağlar. Anne ve bebek sağlığını
muntazam izler. İzlemlerini genellikle kendi kliniğinde yapar ancak ev ziyaretleri ile de gerçekleştirebilir.
Anne ve bebeğinin sağlığını sürdürmek için destekler ve önerilerde bulunur. İzlediği gebenin doğumunu
yaptırır. Gebe isterse hastanede aile doğum odalarından yararlanabilir, doğumunu ebesinin burada
yaptırmasını isteyebilir. İsterse hastane ebesinden de destek alabilir.
Ebe, izlemlerinde anne ya da bebeği ile ilgili bir sorun saptarsa tıbbi tedavi veya öneri için bir doğum
uzmanına gönderir. Ulusal kılavuzda uzmana sevk etmeyi gerektiren şartlar belirtilmiştir. Bu şartlar:
•
Gebelikte: Çoğul gebelik, eski sectio, preeklampsi, makat geliş.
•
Doğumda: Fetal distres, yavaş ilerleyen travay.
•
Doğum sonunda: Anormal kan kaybı, postnatal depresyon, bebekte anomali.
Doğum uzmanına sevk gerektiği durumlarda hasta, ebe ve doktor üçlü bir anlaşma yaparlar. Ebe gebeyi
desteklemeye devam edebilir. Buna sekonder bakım denir. Bu durumda sorumluluk hekimindir. Bazen ebe
sekonder bakım üstlenmeden de sevk edilebilir.
Ebe, doğum sonu 6 hafta anne ile birlikte bebeğe de bakım ve hizmet verir. Altı haftalık izlemden sonra
bebeği, Plunket hemşirelerine devreder. (Plunket: 1907’den beri gönüllülerin ve devletin desteği ile
varlığını sürdüren, altı haftadan 5 yaşa kadar olan çocukların her türlü bakımı ve ihtiyacı ile ilgilenen
oldukça gelişmiş bir sistemdir). Doğum evde değil de hastanede ya da doğum kliniklerinde olmuşsa ebe
bebeği orada izler. Bağımsız çalışan bir ebe doğum ve doğum sonu izlem için hastaneyi kullanabilir.
Taburculuktan sonra anneyi bebeği ile birlikte gerektiği sıklıkta evde ziyaret eder (Page LA 2000; . Pullon
S 2001)
Yeni Zelanda’da Gebe Ne Yapar?
Yeni Zelanda’da gebe, gebeliğini öğrenir öğrenmez bir ebe bulması gerekir çünkü özellikle bazı
bölgelerde ebeler dolu olduklarından ebe bulmak zordur. Yeni Zelanda’da, gebe bir kadına gebeliğinde,
doğumunda ve doğum sonrası altı haftalık sürede nasıl bakılacağı ile ilgili tüm seçenekler LMC tarafından
sunulur. Gebeye sunulan bu seçeneklerden en uygununa, birlikte karar verilir. LMC, gebe ile kocasına bir
bakım planı yapmaya yardım eder. Bakım planı şunları içerir:
•
Gebenin bakımı için kimleri seçeceği (bağımsız ebe, aile hekimi, hastane ekibi, özel obstetrisyenseçilen ebe, hekim veya ekipten sonradan memnun kalınmadığı takdirde her zaman
değiştirilebilir).
•
Doğum yöntemi ve yerinin seçimi (evde, küçük doğum ünitesinde, doğumevinde-gebelik
bakımını sağlayan ebe gebenin doğum yapmak istediği yerde doğuma katılabilir)
•
Gebenin kendisi ve bebeği için yapılacak testlerle ilgili, gebelikte doğumda ve doğumu takiben
kabul edeceği testlerin seçimi,
•
Diğer önemli konularla ilgili beklentilerin ve izlenecek prosedürün bulunduğu anlaşılabilir bir
döküman,
•
Gebelik, doğum ve ebeveynlik açısından daha fazla araştırma için öneriler (kitap, dergi, video,
aile ve arkadaş görüşmeleri, ebeveynlik sınıfları).
•
Ayrıca gebe, başka bir ebe ya da doktor isterse bu yazılı olarak yapılan plana eklenir (Hefford J
2006; Maternity Care in NZ; Kiwi Families for passionate parents 2007)
80 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Gebenin, LMC dışında arkadaş, dost ve yakınları ile konuşarak ebe bulması da yaygın bir yöntemdir.
Küçük yerleşim yerlerinde iletişimin kolay olması nedeni ile önceden anne olanlar yakınlarına kendi
ebesini tavsiye edebilir. Tanıdığı olmayan bir gebe, yakındaki bir kliniğe gidip ebesini orada kayıtlı ebe
listesinden seçebilir. Başka güvenilir, iyi bir yer ise, NCOM (New Zealand College of Midwife)’dır.
Buraya web sitelerinden ulaşılabilir. Gebe buradan da kolaylıkla ebesini seçebilir. Çünkü burada Yeni
Zelanda’nın tüm bölgelerinde çalışan ebelerin listesi bulunmaktadır (Maternity Care in NZ).
Sonuç olarak; Yeni Zelanda’da ebelik uzun süreli ilerleme ve gerileme dönemleri sonucunda bugünkü
durumuna gelmiştir. Bugün gebelerin çoğu ebelik bakımını tercih etmektedirler. Çünkü Yeni Zelanda’da
kadınlar, kendi vücutları ile ilgili bakımı kime yaptıracaklarına kendileri karar vermek istediklerinden
ebeler ile dayanışma sonucunda ebeliğin bugünkü duruma gelmesinde etkili olmuşlardır. Kadınlar,
ebelerle daha çok şey paylaşabildikleri ve sorabildikleri, doğum sonrası uzun yıllar birlikteliklerini
sürdürebildikleri, aynı ebenin izlediği anneler ve bebekler için belli zamanlarda toplantıların yapıldığı, bu
görüşmelerin kendilerine ve bebeklerinin gelişimine yarar sağladığı gibi düşünceleri nedeniyle ebelik
bakımını tercih ettiklerini belirtmektedirler. Bu durum ebeliğin, mesleki uygulamalarının yanı sıra
toplumsal ilişkiler sürecindeki önemini ve ağırlığını kabul ettirdiğini ve sosyal dayanışmaya katkı
sağladığını da göstermektedir.
KAYNAKLAR
Gaskin IM (2002). Spiritual Midwifery. 4rd ed. Book Publishing Company.
Hefford J (2006). GP midwifery, towards an alternative history. NZFP, 33(3):212-213.
Naish F (2000). The natural way to better birth and bonding. Random House New Zealand Limited.
Page LA (2000). Exploring new worlds of midwifery. Sandall J, Percival P, Stevens T. The New
Midwifery. St Louis: Churchill Livingstone, 155-167.
Pullon S (2001). New Zealand Pregnancy Book. 2nd ed. Bridget Willams Books Limited.
Maternity Care in NZ.http://www.babyfactory.co.nz/teacups/news/17.html
Kate Sheppard Midwifery. Midwifery in New Zealand. http://www.ksmidwifery.co.nz/history.shtml
Kiwi Families for passionate parents (2007). Midwife.
http://www.kiwifamilies.co.nz/Topics/Health/Health+Professionals/Midwife.html
New Zealand Context for Midwifery Practice.Pharmacology and prescribing for registered midwives.
http://www.midwiferycouncil.org.nz/content/library/MID_bro_OS__WEB.pdf
Parkland Health & Hospital System (2000). History of Midwifery. The Birth of Midwifery.
http://www3.utsouthwestern.edu/midwifery/mdwfhistory.ht
İletişim adresi:
Öğrt. Gör. Nazende KORKMAZ YILDIZ
Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü
Zeynep Kamil Nuhkuyusu Cad. No 47 Üsküdar-İstanbul
Tel. 0216 3915825
E-posta: [email protected]