BÖLÜM
advertisement
BÖLÜM 9 YAZIM KURALLARI Simgeler ve İşaretler Noktalama İşaretleri Türkçe Üzerine Notlar Kısaltmalar Kimi Yazım Özellikleri Yazm Kurallar-IX DOKUZUNCU BÖLÜM YAZIM KURALLARI 1. SİMGELER VE İŞARETLER Y azy söze yaklaştrmak, daha anlaşlr klmak vb. amaçlarla ulusal ve uluslar aras alanda ölçünleşmiş işaretler dizgesi kullanlmaktadr. Gittikçe yaygnlaşan bu logografik ve piktografik işaretler, trafik işaretlerinin işlevlerine benzer biçimde, yazy ve yazm yönlendirmekte, anlamay kolaylaştrmaktadr. Son dönemlerde, dilde minimum enerji düzeyine düşme yasasyla uluslar aras ağda ve mobil telefonlarda chat’leşmeyle başlayan âdeta Osmanlcay andrr biçimde, ünlülerin yazlmamas ve iletişimi kolaylaştran çeşitli işaretlerin ve ksaltmalarn kullanlmas yaygnlaşmaktadr. Ancak bu ksaltma ve işaretler kuralc yaklaşmlar tarafndan eleştirilmektedir. Aşağda, yazda ölçünlü olarak kullanlan kimi işaretler gösterilmiştir. Bu işaretlerin, şimdilik, bir bölümü, Türkçe resmî yazşmalarda kullanlmamaktadr. (.) nokta, açk hece (:) iki nokta (...) üç nokta (.....) sra noktalar (?) soru işareti (!) ünlem işareti (,) virgül (;) noktal virgül (-) ksa çizgi (—) uzun çizgi (_) alt çizgi (¯) üst çizgi @ -A, şu kadara, şu fiyata & ‘ve’ % yüzde işareti # numara, say ° satrdan yukar baslmş harf † vefat (Hristiyanlar için) ± eksiği veya fazlas ½ bir bölü iki, yarm § paragraf/bölüm işareti < gelişme işareti, büyüktür $ dolar işareti ¶ paragraf işareti ’ ( ) [ ] ‘ ’ “ ” (") / \ © ° *** º ® ‰ → ~ * ¥ DM Ø kesme işareti (apostrof) açma yay ayraç (sol yay parantez) kapama yay ayraç (sağ yay parantez) açma köşeli ayraç (sol köşeli parantez) kapama köşeli ayraç (sağ köşeli parantez) tek açma trnağ tek kapatma trnağ çift açma trnağ sağa çift kapatma trnağ denden işareti sağa eğik çizgi, taksim sola eğik çizgi, taksim telif hakk, ‘copyright’ işareti derece işareti bölüm sonu işareti derece işareti kaytl marka binde işareti devam işareti; gönderme işareti benzerlik, yaklaşklk (alternasyon) işareti asteriks Japon paras yen işareti eski Alman mark düşer, boş küme - 477 - Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili ≠ ♀ ♂ € ≡ ^ ™ ~ 478 eşit değil kadn simgesi erkek simgesi euro özdeş düzeltme işareti ticarî marka nöbetleşme işareti № ₤ ₧ ¤ ₣ TL ¢ > numara işareti İngiliz liras peseta kur işareti eski Fransz frang Türk liras cent gelişme işareti, küçüktür 2. NOKTALAMA İŞARETLERİ1 Sözlü anlatmda, mesaj mümkün olduğunca anlam kaybna yol açmadan iletmek üzere, sözcük ve tümcelerin yan sra durgu, durak, ulama, vurgu, tonlamadan da yararlanlr. Yazl anlatm sözlü anlatma yaklaştrabilmek ve mesaj tam olarak iletebilmek amacyla kullanlan ve genellikle uluslar aras değerler taşyan, harfler dşndaki işaretler dizgesine noktalama işaretleri ad verilir. Noktalama işaretlerinin bir bölümü söz dizimi ile (nokta, virgül, noktal virgül, iki nokta, üç nokta, sra noktalar, soru ve ünlem işaretleri), bir bölümü ise, daha çok yaz, yaz düzeni ve bask ile ilgilidir (ksa çizgi, uzun çizgi, noktal çizgi, trnak, parantezler, paragraf, eğik çizgi vb.). Başlca noktalama işaretleri ve bunlarn kullanldğ yerler şu şekildedir: Nokta ( . ) Genellikle bildirme tümcelerinin sonuna konulan, yargnn tamamlandğn bildiren ve uzunca bir durguyu gösteren noktalama işaretidir.2 Bu işaretin başlca kullanm yerleri şu şekildedir: Basit ve birleşik bütün bildirme tümcelerinin (tamamlanmş tümceler) sonunda: “Başkent, Ankara’dr.”, ‘Akşam oldu mu bütün kasaba sszlaşrd.’ Ksaltmalarda: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti), B.E. (Büyük Elçi), Tğm. (Teğmen), Müh. (Mühendis), Yard. (Yardmc). Sra say sfatlarndan sonra: 1. (birinci), IV. (dördüncü). Silâhl Kuvvetlerdeki yazşmalarda, nokta yerine ncI yazlr: 2nci (ikinci), 3ncü (üçüncü). Tarihlerde, ay ve yl saylarn ayrmak için: 10.05.1881, 29.10.1923, 16.03.1981 1 Ataöv (1982), Banguoğlu (1990), İmlâ Klavuzu (1976, 1993, 1996), Yavuz (1998). Nokta, virgül, noktal virgül, iki nokta gibi noktalama işaretleri arasnda süre bakmndan bir ilişki vardr: Virgül, sözcükler arasndaki hafif duraklamalar gösterir. Nokta sözcüğünün İngilizce karşlğ full stops (periods) bu noktalama işaretinin en uzun duraklama süresine sahip noktalama işareti olduğunu gösterir. İki nokta ve noktal virgül işaretlerindeki duraklama ise, virgülden çok, noktadan azdr. Noktal virgülün duraklama süresi virgül ile nokta arasndaki kadardr. 2 - 478 - Yazm Kurallar-IX Maddelemede rakam ve harflerden sonra: 1. (birinci madde), a. (a fkras). Saylar arasnda lira (ve kuruş) hanelerini, binler hanelerini göstermek üzere: 965.018 (dokuz yüz altmş beş bin on sekiz lira). Bölüm ya da bölümleri gösteren say ve harflerden sonra: 1., 2., a., b. (Alt bölümlerden sonra nokta yerine, kapama ayrac da kullanlabilmektedir.) Başlklarda, tabelalarda, levhalarda ve kuruluş adlarndan sonra kullanlmaz: Anna Karenina. , Türk Dil Kurumu. IX Ya z ı m K u r a l l a r ı Saat ve dakika saylarn birbirinden ayrmak için: 17.30 (saat on yedi otuz), 10.00 (saat on). Kuruluş adlarnn ilk harflerinden yaplan ksaltmalarda (akronim) kullanlmayabilir: TDK (Türk Dil Kurumu). Son dönemlerde yazmda kolaylk sağlamak amacyla akronimleri gerçek ksaltmalar noktasz kullanma eğilimi ortaya çkmştr (bk. Harrep’s Shorter Dictionnaire, Paris 1996). Virgül ( , ) Virgül, benzer işlevde olan ögeleri birbirinden ayrmada kullanlan ve ksa bir duraklamay gösteren noktalama işaretidir. Kullanm bakmdan birbirine az çok benzeyen virgül ile uzun çizgi ve ayraç arasnda şu ayrtlar vardr: Virgül, hafif bir ayrma derecesini; uzun çizgi, aniden bir duruş olmas gerektiğini; ayraç ise, ana ksm ile kesin bir ayrm gösterir. Virgül işareti genel olarak şuralarda kullanlr: Eş görevli sözcükler, sözcük öbekleri ve tümceler arasnda: kitap, dergi, bülten; dolma kalem, tükenmez kalem; Geldim, gördüm, yendim. Özne ile yüklem arasna başka ögeler girmişse ya da öznenin vurgulu biçimde belirtilmesi gerekiyorsa, özneden sonra: ‘Babam, uzun bir yolculuktan sonra, bu akşam gelecek.’, ‘İradesiyle kendisini vergilendiren halk, millettir.’ Tümcede özel olarak vurgulanmas gereken kelimelerden sonra: Toplumsallaşma zincirinin ilk halkas olan aile, çocuk eğitiminin de ilk ve en önemli aşamasdr. Herhangi bir sözcüğün, kendisinden sonra gelen sözcüğü belirtmediğini, onun tamlayan olmadğn göstermek üzere: Hasan’n, otomobilini park yerinden almas gerekir (Hasan’n otomobili park yerindedir. Hasan park yerine gidip otomobilini almaldr.). Fakat, ancak, ama vb. bağlaçlardan önce kullanlr, ancak tümce çok ksa ve özneler ortak olursa virgül kullanlmayabilir: Saldrd ama çekildi. Tümcede ara sözleri ve ara tümceleri ayrmak için: Bir örnek, örnek istemez ya, verelim. Önceden daha çok parantez içine alnan, hatta uzun çizgi ile gösterilen ara söz ve ara tümceler, son dönemlerde genellikle iki çizgi veya iki virgül arasnda gösterilmektedir. - 465 - 479 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili Tümcenin daha iyi anlaşlmas için birbiri ardndan gelen sözcük gruplarn ayrmak üzere: ‘Memleketiniz, güzel Adana’nz, bilirsiniz ki, tarihin malûm devirlerinden beri tamamen bir Türk memleketidir.’, Bir hafta sonra, 22 Maysta görev başlyor. Saylarn ondalk bölümlerini ayrmak için: 7,2 Anlama güç kazandrmak için tekrarlanan sözcükler arasnda: Merhaba dostlar, merhaba arkadaşlar, merhaba! Hitap için kullanlan Yurttaşlarm... sözcüklerden sonra: Gençler, Arkadaşlar, Alnt yaplan bir sözü tümcenin diğer bölümünden ayrmak için: “Türk ulusal kurtuluş savaş için, ‘Başaramazlar.’ diyorlard. Asl söylemek istedikleri, ‘Başarmamallar!’ idi.” Trnak işareti içine alnan söz ve tümcelerden önce: Kendi söylediği gibi, ‘Yeni Türkiye’nin eskisiyle ilgisi olmamaldr.’. Özne ile yüklem arasndaki bağlantnn, sözcük says bakmndan azaldğ zaman: Hiçbir ülke, yüzyllardr diğer ülkeleri teker teker sarsarak daha demokratik yöntemlerin kurulmasna yol açan oluşumlarn dşnda kalmayacaktr. Tümcede bir çelişki ortaya koyan değil sözcüğünden sonra: Özgürlük ve eşitlik birbirine karşt değil, birbirini tamamlayan iki kavramdr. Resmî yazlarda ve mektuplarda hitap kelimesinden sonra: Sayn Başkan, Sevgili arkadaşm, 480 evet, yok, hayr, peki, pekâla, tamam vb. sözcüklerden sonra: Evet, sana söylüyorum. Edebî eserlerde konuşmalar göstermek üzere ‘dedi’ sözcüğünden önce: Aklma bir şey geldi, dedi. Kaynakçada ‘yazarn soyad, ad, basm yeri, bask says, bask tarihi’ gibi bilgileri birbirinden ayrmak üzere: Türk Dil Kurumu, İmlâ Klavuzu, Ankara 1996. Yazşmalarda yer adlarn tarihlerden ayrmada: Ankara, 16 Mart 1981. vb. ksaltmasndan önce, ve, veya bağlaçlarndan önce veya sonra kullanlmaz.1 ………Noktal Virgül (;) Tümcede ayn işleyişe sahip, virgüllerle ayrlmş bir sra sözcük ve rakamlar takmlara bölmede kullanlan noktalama işaretidir. Belli başl kullanm yerleri şu şekildedir: Gramerce bitmiş, ancak anlamca birbirine bağl tümceleri ayrmak için: Yazdklarna, söylediklerine katlyorum; başarl olacağna yürekten inanyorum. Ögeleri arasnda virgül bulunan sral tümceleri ayrmak üzere: 1 Bu konunun yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Örneğin Ahmet ve Mehmet ile Ahmet, ve Mehmet arasnda bir ayrm olmas gerekir. - 466 - Yazm Kurallar-IX IX Ya z ı m K u r a l l a r ı Sabah, öğle ve akşam, günde üç kez hastaneye gider; akşam da erkenden yatard. Doluya koydum, almaz; boşa koydum, dolmaz. At ölür, meydan kalr; yiğit ölür, şan kalr. Tümce içinde veya sralamada virgülle ayrlmş tür ve takmlar birbirinden ayrmak için: Dört Karadeniz şehri: Rize, Trabzon; Sinop, Zonguldak Fakat, ancak, lâkin, ama vb. bağlaçlardan önce: Genç; ama, deneyimli. …..İki nokta ( : ) İki nokta işareti, kendisinden sonra gelen söze dikkati çeken noktalama işaretidir. Şuralarda kullanlr: Açklama yaplacak tümcenin sonunda: ‘Gayrimevcut yok.’ tümcesinin anlam şudur: Herkes tamam, yoklamada eksik yok. Örnek verilecek tümcenin sonunda: Fen Edebiyat Fakültesine bağl bölüm başkanlklarnn ikisi şunlardr: Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Amerikan Dili ve Edebiyat Bölümü. Edebî yaptlarda karşlkl konuşmalarda, konuşan kişiyi belirtmek üzere: Yüzbaş: —Dağln! dedi. Kz: —Bre yiğit, benim atm kimsenin geçtiği yok. Yazar adndan sonra, onun yaptlarn göstermek üzere: Yakup Kadri: Sodom ve Gomore, Kiralk Konak, Yaban, Bir Sürgün Gönderme, sralama ve kataloglarda yazar ad ile eser başlğ arasnda. Matematikte bölme işareti olarak: 20:4=5. Ünlünün uzun okunduğunu göstermek için: muha:lif, muka:vemet. İki noktadan sonra gelen açklama, bağmsz bir tümce ise, bu tümcenin ilk sözcüğü büyük harfle, yalnzca örnekler sralanyorsa, ilk örnek küçük harfle başlar. Üç nokta (...) Üç nokta genel olarak, sözün bir yerde kesildiğini veya bir parçasnn söylenmediğini gösterir. Diğer kullanm yerleri de şu şekildedir: Açklanmak istenilmeyen kişi ve yer adlar yerine: ...ve...Sekiz Şubat günü ....da nişanlandlar. Herhangi bir nedenle bitmemiş tümcelerin sonunda: Daha dün okulda... Kaba saylan sözlerin yerine. Birtakm sorunlar, durumlar, örnekler, saylar sralanrken daha başkalar olduğunu göstermek için: Hepsi satlk: mutfak eşyas, tabaklar, gümüş takmlar... Burada üç nokta (falan ve başkalar gibi) belirsizlik zamirlerinin yerini tutmaktadr. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal gücüne brakldğn göstermek veya anlatma güç katmak için: Gidiyorum ben... Sen hoşçakal! - 467 - 481 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili —Peki, o kurnazlklar kim yapyor? —Hiç kimse... Ünlem ve seslenmelerde anlatm pekiştirmek için: Bre Doğan... Bre Doğan, nicesin? Karşlkl konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik braklan cevaplar için: —Ali. —Hangi Ali? —... Alntlarda atlanan yerleri göstermek için. Bu durumlarda üç nokta yerine sra noktalar da kullanlabilir. Sra noktalar (....) Sra noktalarn belli başl kullanm yerleri şu şekildedir: Çeşitli nedenlerle kimi tümce ve bölümlerin yazlmadğn hatrlatmak üzere. Aradan belirli bir süre geçtiğini göstermek üzere. Bir metindeki yazlmayan, baslmayan yerleri göstermek üzere. Konu bölümlerini göstermek üzere. 482 Snavlarda doldurma tipi sorularda cevaplarn yazlacağ göstermek üzere: Atatürk’ün okuduğu son kitap.......dir. yerleri Soru işareti ( ? ) Soru ifadelerinin sonuna getirilen noktalama işareti de şuralarda kullanlr: Soru bildiren tümce veya sözlerin sonuna: Hafta sonu pikniğe gidecek misiniz? Neden? Şeker? (Evet, iki tane) Söz arasnda parantez içinde, bir bilginin şüpheyle karşlandğn, kesin olmadğn veya bir söze inanlmadğn göstermek için: Ankara’dan Konya’ya 1,5 saatte (?) gitmiş. Cevap istenmeyen soru tümcelerinden sonra bu işaret kullanlmaz: Nasl oldu, bilemiyorum. Soru ifadesi taşyan sral ve bağl tümcelerde soru işareti en sona konur: Ben miyim, sen misin, o mu? Ünlem İşareti ( ! ) Ünlem işareti, ünlemlerin ve sevinç, hayranlk, ac, korku gibi şiddetli duyuşlar anlatan tümcelerin sonuna konulan noktalama işaretidir. Genel olarak şuralarda kullanlr: Sevinç, kvanç, ac, korku, uyar, şaşma anlatan tümcelerin sonunda: Ne güzel tesadüf! Hey! Yazklar olsun! - 468 - Yazm Kurallar-IX IX Doğrudan doğruya bir tümceye bağl olan hitaplar, bir virgülle ayrlp, ünlem işareti tümce sonuna konur: Ey köyleri hududa bağlayan yasl yollar /Dönmeyen yolculara ağlayan yasl yollar! Söz içinde parantez arasnda ünlem işareti önüne geldiği sözcük veya tümcenin hafifseme ve alay ile kullanldğn gösterir: Yüz metreyi sekiz (!) saniyede koşmuş. Ya z ı m K u r a l l a r ı Söylev ve hitabelerde: Ey Türk gençliği! Ey Türk istikbalinin evlâd! Ne mutlu Türk’üm diyene! Ünlem işareti bazen soru işaretiyle ya da sra noktalarla birlikte kullanlr: Ya!.....Krk odal konak m olacak?! Uzun Çizgi/Konuşma Çizgisi ( — ) Konuşmalar gösteren noktalama işaretidir. İki veya daha fazla tarafl bir görüşmede konuşann değiştiğini dolaysz söz olarak göstermeye yarar. Konuşan değiştikçe satr baş yaplr: Turhan sordu: Ne yapacaksn? Reddedeceğim. Teyze — Bakkal iyi bir adam; oturdum, başladk konuşmaya... Anne — Eee, sonra ne oldu? Konuşmalar trnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanlmaz. Tümce içinde bir saplama tümcenin başna ve sonuna konur ve onu asl tümceden ayrr: Bütün varlğn—zaten bir evi ve kitaplarndan başka bir şeyi yoktu— bir hayr derneğine bağşlad. Birleştirme Çizgisi/Ksa Çizgi ( - ) Noktalamadan çok, yazya yardmc bir işarettir. Yerine göre, sözcüklerin, sözcük parçalarnn, kök ve eklerin birleşik olduğunu gösterir. Kullanldğ yerler şu şekildedir: Bir satr sonunda bitmeyen sözcükleri son heceden bölerken: Rizeli-lerin, gide-ceksiniz, Anka-ra’ya. Dil bilgisinde sesleri, heceleri, ekleri göstermek ve ayrt etmek için: T-ü-rk-ç-e (sesler), dü-rüst-lük (heceler), tüfek-ler-i-n-den (ekler).1 Matematikte çkarma işareti olarak: 10-6 = 4. Tarihlerde gün, ay ve yl ayrmak için: 20-07-1963. 1 Ksa çizgi, harften sonra kullanlrsa, o harfin gösterdiği sesin, sözcük başnda bulunduğunu (t-: tel); harften önce ve sonra kullanlrsa, o harfin gösterdiği sesin, sözcük içinde bulunduğunu (-t-: ata); harften önce kullanlrsa, o harfin gösterdiği sesin, sözcük sonunda bulunduğunu gösterir (-t: at). Ksa çizginin dil bilgisindeki diğer bir görevi de, eylemlerle diğer sözcük türlerini ayrmaktr: güreş (isim), güreş- (eylem); savaş (isim), savaş- (eylem). Sözcük sonuna konulan ksa çizgi, eklendiği sözcüğün bir eylem olduğunu gösterir: kuşat-, taarruz et-, harp et-, savun-, ilerle- vb. - 469 - 483 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili Tümce içinde ara sözleri ve ara tümceleri ayrmak, ayrnt saylabilecek açklamalar belirtmek için: Örnek olsun diye- örnek istemez yasöylüyorum. Arapça ve Farsça kökenli tamlama, birleşik ve türemiş sözcüklerin ögelerini, kök ve ekleri ayrmak için: gayr-i mevcut, resm-i kabul, darü’lfünun, resm-i geçit; menfaat-perest, ateş-perest; nâ-müsait, bî-bedel, bîtaraf, bilâ-ücret.1 İki veya daha fazla öge arasndaki bağ belirtilirken: Hint-Avrupa dilleri, Bosna-Hersek, Türk-Rus ilişkileri, 2004-2005 Öğretim Yl, GalatasarayFenerbahçe karşlaşmas, zarf-fiil, sfat-fiil, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. Adres yazarken semt ile şehir arasnda: Kurtuluş – ANKARA. Yabanc kökenli yer adlar, ikili soyadlar ve dilimize mal olmamş kimi sözcüklerdeki birleştirme çizgisi korunur: Sainte-Beuve, Aix-en Provence; by-pass check-up; Sun Yat-sen, Lin Yu-tang. Ekleri gösterir: -dan/-den (uzaklaşma hâli eki), -arak/-erek (zarf-fiil eki) Satr sonuna gelen özel adlardan sonra kesme işareti konulursa birleştirme çizgisi kullanlmaz: ………………………………………………… Ankara’ nn başkent oluşu ……………………………………… 484 Çift Trnak ( " ) Çift trnak, içine aldğ sözcük ve tümceleri söz içinde ayrt etmeye yarayan noktalama işaretidir; şuralarda kullanlr: Başka bir kimseden veya yazdan olduğu gibi aktarlan sözlerin başnda ve sonunda: Şair vatan şöyle tarif ediyor: "Bayraklar bayrak yapan, üstündeki kandr/ Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandr." "Kavağn altna" demişti. "Beni o, sahildeki kavağn altna gömün. " Özgün biçimiyle verilen alntlar, bir ant veya yaztta yer alyorsa, trnak işareti kullanlmaz. Trnak içinde verilen alnt büyük harfle başlar ve sonundaki işaret trnak içinde kalr: “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” Tümce içinde özel olarak belirtilmek istenen sözler gösterilirken: Söylenenlerin "doğru" olduğunu kabul edelim. Bu tür durumlarda sözcükler alt çizilerek, italik/koyu, başka harf ve puntolarla yazlarak da gösterilebilir: Söylenenlerin d o ğ r u olduğunu kabul edelim. Yazlarda geçen kitap, dergi, makale, bölüm vb.nn adlar gösterilirken: Tezin “Ses Bilgisi” bölümü. 1 Yazm Klavuzu’na göre, gayrimevcut, resmikabul, darülfünun, menfaatperest, ateşperest, namüsait, bîbedel, bîtaraf, bilâücret. - 470 - resmigeçit, Yazm Kurallar-IX Trnak içine alnan başlklardan sonra kesme işareti kullanlmaz. Gazete ve dergi başlklar trnak içine alnmaz. Uzun alntlarda, her paragraf ayr ayr trnak içine alnr. Trnak içine alnan sözlerden sonra kesme işareti kullanlmaz. Aynen alnmayan söz ve yazlar trnak içinde gösterilmez. IX Ya z ı m K u r a l l a r ı Trnak içine alnan sözler alay yollu da kullanlr. Ayrca, trnak içindeki sözün ciddîye alnmadğ da dile getirilir: Sorunu çözecek yegâne kişinin “kendisi” olduğunu söylüyor. Tek Trnak ( ‘ ) Çift trnak içinde, tekrar bir trnak işaretinin kullanlmas gerektiğinde: "Şinasi’nin ‘safi Türkçe’ ile yazdğn söylediği şiirlerden sonra vardğ bu konuşulan dil fikri, şüphesiz ki ondan gelen en büyük kazancmzdr." Dil yazlarnda verilen örneğin anlamn göstermek için kullanlr: Çuvaşça ura ‘ayak’, /d/ ~ /r/ denkliğine bir örnektir. Son dönemlerde çift trnak yerine tek trnak kullanldğ da görülmektedir. Yay Ayraç ( ) Yay ayraç, tümcenin yapsna girmeksizin söze katlan yardmc, açklayc sözcük, rakam, işaret, tümce vb. içine alan noktalama işaretidir.1 Tümce içinde verilen açklayc bilgileri, örnekleri içine alr: Oğuz yaz dilleri (Türkiye Türkçesi, Azerice, Türkmence, Gagavuzca), Türkçenin güneybat kolunu oluşturur. Kbrs Anadolu’dan yalnzca 45 mil (75 km) kadar uzaklktadr. Son dönemlerde yerini noktaya brakmakla birlikte, maddelemede kapama parantezi kullanldğ görülmektedir: 1), 2), 3); a), b), c) Tümcede kimi tarih ve işaretleri gösterirken: Atatürk Harbiye’ye girdiğinde (1899)... Alnt ya da çeviri yaplan bir tümcede konunun daha iyi anlaşlabilmesi için, asl metinde bulunmayan, ancak çeviren ya da alnty yapan tarafndan yaplan açklamay gösterirken: Kazakça, ‘Mağan konak üyge baratn jold körsetinizşi?’ tümcesi Türkiye Türkçesine şöyle aktarlabilir: Bana konak eve (otele) varan (giden) yolu gösterir misiniz (lütfen)? Kimi sözlerin çevirisi asllaryla birlikte yazlrken: Veni, vidi, vici (Geldim, gördüm, yendim.) Sezar’n özdeyişi değil mi? Bazen dikkati çekmek için özel ve yabanc kökenli sözcükler parantez içine alnr. 1 Trnak işareti ile ayraç arasnda işlev bakmndan yaknlk vardr. Çoğu zaman bu iki işaret birbiriyle karştrlr. Yay ayraç içine alnan sözler tümcenin yaps ile doğrudan ilgili olmadğndan, ayracn kaldrlmas durumunda tümcenin anlamnda herhangi bir değişiklik olmaz. Trnak işaretinin içindeki sözler ise, tümcenin ögesidir; dolaysyla, bu işaretin kaldrlmas durumunda tümcenin anlam bozulur. - 471 - 485 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili Köşeli Ayraç/Braket [ ] Genellikle, ayraç içinde tekrar bir ayraç kullanlmas gerektiğinde, dşta bulunan ayraç türüdür; şuralarda kullanlr: Kaynakçada takma adn yannda yazarn asl adn veya soyadn belirtirken: W. M. Knight-Patterson [W.W. Kulski]..., Reşat Nuri [Güntekin], Çalkuşu, Dersaadet 1922. Alnt yaplan bir metinde, metnin aslnda olan bir yanlş düzeltirken: ‘’, Türk alfabesinin on birinci [on ikinci] harfidir. Kitap ya da makalede görünmemesine karşn, başka kaynaklarda bulunan yazar adnn gösterilmesinde. Bilimsel çalşmalarda metin tamirinde yani özgün metinde bulunmayan veya silinmiş, fakat araştrc tarafndan tamamlanan bölümler gösterilirken: Babam Kağan öldüğünde küçük kardeşim Köl-Tegin ye[di yaşnda...] Dil bilimde alt ses birimlerinin gösteriminde: [w] Yldz (* ), (***) 486 Bir konunun bölümlerini saymadan ayrmak için satr ortasna tek ya da üç adet konur. Yldz, dil bilgisel olmayan ya da varlğ kantlanmamş varsaymsal yaplar gösterir: *dönder- > döndür*pagta (pagta, ‘at’ sözcüğünün Ana Altay dilindeki varsaymsal biçimidir.). Noktal Çizgi (.—) Satr başlarnda bahis, madde ve paragraf başlklarndan, bazen de harflerden ve rakamlardan sonra kullanlan bir nokta ile uzun çizgiden oluşan işarettir: Onuncu Madde.—, Madde 12.—, 4 .— Madde sralamalarnda, konu başlklarn ayrmak için noktal çizgi kullanlr: Sfat .— Varlklar niteleyen ya da belirten sözcüklerdir. Kesri belirtilmeyen ya da bulunmayan (tam sayl) ölçülerde kullanlr: 10 .— dolar, 15 .— m Noktal çizgi yerine, nokta, iki nokta veya çizgi de kullanlabilir. Paragraf /Çengel ( § ) Kimi yaptlarda küçük konu birliğinin (paragraf) başna konan işarettir. Bir konuya ilişkin maddeleri ve örnekleri saymadan ayrmak üzere: (§) 124. Türkçede Sözcük Yapm Kesme İşareti/Apostrof ( ’ ) Özel adlara getirilen çekim eklerini ayrmak için: Fransa’ya. Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmak için: TBMM’nin. Saylara getirilen ekleri ayrmak için: 3’ten 5’e, 2003’te. Bir sözcük içinde bir ünlünün düştüğünü belirtmek için: N’eylersin? - 472 - Yazm Kurallar-IX Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayrmak için: a’dan z’ye, -den’in. Kendilerinden önceki ünlüyle hece kuran kimi alnt sözcüklerin yazlşn göstermek üzere: kt’a, cür’et, mes’ut, sür’at, sun’î, kur’a, tel’in. Özel adlar için yay ayraç içinde bir açklama yapldğ takdirde kesme işareti yay ayraçtan sonra: Yunus Emre (1240?-1320)’nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)’nin. Cins isimler için yaplan açklamalarda yay ayraçtan sonra doğal olarak kesme işaretine gerek yoktur: İmek fiili (ek fiil)nin geniş zaman şahs ekleriyle çekilir. Türkçe özel adlardan türetilen kelimelerde kullanlmaz: Ankara’l değil, Ankaral; Atatürk’çülük değil, Atatürkçülük Türkçe o zamiri tümcede büyük harfle yazlmaz ve kesme işareti ile ayrlmaz. Atatürk’ten söz ederken büyük harf ve kesme işareti kullanlr: O’nun yaşama gözlerini yumduğu 10 Kasm günü... Kurum ve kuruluş adlarna ve kişi adlarndan sonraki unvanlara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrlmaz: Ankara Valiliği’ne değil, Ankara Valiliğine; Enver Paşay, Ayhan Beyden. Sonunda nokta bulunan ksaltmalar kesmeyle ayrlmaz: K.H.O.’dan değil, K.H.O.dan1 Eğik Çizgi ( / ) Eğik çizgi işareti şuralarda kullanlr: Dil bilimde ses birimleri gösterirken: /b/, /t/ Sözlüklerde sözcüğün okunuşunu göstermek için: /ta:rih/ Tarihlerde gün, ay ve yl birbirinden ayrmak için: 22/05/1995, 20/08/2003 Nöbetleşme İşareti ( ~ ) Sözlüklerde verilen örneklerde madde başnn yerine konulur. Birbirinin yerine kullanlabilen ses, sözcük vb. dil ögelerini göstermek üzere kullanlr: gönder ~ yolla- vb. Diakritik İşaretler Diakritik işaretler, herhangi bir grafik işaretin altna ya da üstüne eklenen ve eklendiği harfin seslendirilişi ile ilgili ilâve bilgi veren, ayrnt gösteren işaretlerin genel addr. Dil bilim çalşmalarnda kullanlan kimi diakritikler şu şekildedir: 1 Aslnda özel ad olmayan, fakat özel ad gibi büyük harflerle başlatlan kurum, dernek ve idarî bölüm adlar isim hâl ekleri alnca kesme işaretiyle ayrlmaz (Hatiboğlu 1972: 45). - 473 - Ya z ı m K u r a l l a r ı Yabanc özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapm eklerini ayrmak için: Bordeaux’lu, Paris’li, Nice’li. IX 487 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili 488 İşaret ´ İşaretin Türkçe ad Bat dillerindeki karşlğ acute accent ‘ öndamaksllaş ma kesme â düzeltme caret, circumflex ä üstte iki nokta diaresis, umlaut ` - vurgu uzunluk grave accent macron ã üstte genizsillik tilde - altta çizgi low line . altta nokta underdot å yuvarlaklk krouzek ksalk breve apostrof İşaretin şlevi ünsüzlerin palatalleştiğini gösterir. ünsüzlerin düştüğünü ve kesmeyi gösterir. üstüne konulduğu ünlünün uzun okunduğunu gösterir. /a/nn açk /e/ okunduğunu gösterir. vurguyu gösterir. üzerine konulduğu ünlünün uzun okunduğunu gösterir. üzerine konulduğu harfin genizsil seslendirildiğini gösterir. altna konulduğu ünsüzün dişler aras seslendirildiğini gösterir. altna konulduğu harfin eksik ya da kusurlu yazldğn gösterir. düz ünlülerin hafif yuvarlak okunduğunu gösterir. üzerine konulduğu harfin ksa seslendirildiğini gösterir. 3. KISALTMALAR Ksaltma, yazda zaman ve yerden tasarruf etmek amacyla herhangi bir sözcük ya da sözcük grubunun ksaltlmş biçimidir. Ksaltmalar sözcüğün ksaltlmas ya da sistemli olarak sk ve yaygn kullanlan sözcüklerin ilk harflerinin, ilk hecelerinin alnmas vb. biçimlerde yaplr. Ksaltmalar ve semboller son dönemlerde yazl ve elektronik iletişimde çok yoğun biçimde kullanlmaktadr. Ksaltmalarn bir bölümü uluslar aras alşlara uygun biçimde l (litre), g (gram) vb. şekilde kullanlr. Bir bölüm ksaltma ise, Türkçeye özgüdür. Ksaltmalarn kullanmnda bir ölçüne tâbi olmak gerekir. Ancak, şu ana değin ülkemizde bu konuda bir ölçünlülük sağlanamamş olup, keyfîlik ve kopukluk sürmektedir. Ksaltma sorunu hususunda resmî kullanmlar esas almak, çözüm yolu olabilir. Ksaltmalar genel olarak küçük harflerle ve büyük harflerle olmak üzere iki biçimde yaplr. Büyük harflerle yaplan ksaltmalarn bir bölümü sözcükleşme sürecine girmiştir. Ksaltmalar, yerden ve zamandan tasarruf amacyla yapldğndan son dönemlerde nokta kullanmama eğiliminin ağrlk kazandğ görülmektedir. Bilgisayar ya da daktilo ile yazlan yazlarda nokta ile harf nicelikleri arasnda fark yoktur. - 488 - Yazm Kurallar-IX a. Bilimsel Yazlarda Kullanlan Latince ve Türkçe Kimi Ksaltmalar IX a.g.e. abstr. AD ad. ad. init add. BC c C., S., s. ca. cf. der. dn. 3 ed. et al. Ya z ı m K u r a l l a r ı : ad geçen eser : abstrakt, öz : MS : -A’ya kadar : başlangçta : Ekleyiniz : Milâttan Önce (MÖ) : yüzyl : cilt, say, sayfa : hakknda : Karşlaştrnz : derleyen : üç numaral dipnot : basm : ve diğerleri etc. hap. i.e. ibid. id. infra. k.y. op. cit. passim. q.v. sic supra. t.y. viz. : ve diğerleri : tek örnek : yani; başka bir deyişle : ayn yerde : Karşlaştrnz : Bundan sonraki ksmlara : Kent ad yok : belirtilen eserde : Kitabn bütününe atf : Baknz. : dikkat hata : Bundan önceki ksmlara baknz : Bask tarihi yok : başka bir deyişle, yani b. Uluslar Aras Ağ Ortamndaki Kimi Ksaltmalar Türkçe ağ isimlerinde son uzant olarak yer alan, başka bir deyişle kurum ve kuruluşlarn web sunucularn adlandrmak üzere kullanlan silâhl kuvvetler, ticarî kuruluş, organizasyon, eğitim kurumu vb.larn ifade eden İngilizce military, commerce, education, organisation government vb. sözcükleri belirten .mil, .com, .net, .edu, .org, .gov ksaltmalara teknik açdan gerek yoktur. Ayn şekilde alan isimlerinin başnda görülen ve uluslar aras ağ kullanan tüm kişi ve kuruluşlara kendilerini tantmak üzere çoklu ortam uygulamalarn kullanarak 489 web sayfas hazrlamalarna imkân veren www (world wide web) servisinin çift v’den oluşan ksaltmas da yazlmak zorunda değildir. 4. KİMİ YAZIM ÖZELLİKLERİ a. İkiz Ünsüz Bulunan Arapça Kökenli Sözcükler Türkçede söz kökünde ayn cinsten iki ünsüz yan yana bulunamaz; ancak kimi Arapça sözcüklerin sonunda ikiz ünsüz vardr. Bu sözcükler, Türkçede eksiz durumlarda tek ünsüzle söylenir ve yazlrken, ünlü ile başlayan bir ek aldklarnda veya ünlü ile başlayan başka bir sözcükle birleştiklerinde, diğer ünsüz de ortaya çkar. Aşağda bu tür sözcüklerden bir bölüm gösterilmiştir: ad(d) cer(r) ehem(m) fek(k) fen(n) ha:l(l) hac(c) had(d) hak(k) haq(q) hal'(l) hat(t) haz(z) ledün(n) lef(f) mahal(l) mas(s) muhik(k) musr(r) mühim(m) nas(s) red(d) sr(r) sin(n) şek(k) şer(r) - 489 - Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili his(s) kay(y) kül(l) şk(k) üs(s) zam(m) zan(n) zd(d) b. Ayn ile Biten Arapça Kökenli Sözcükler Arapça kökenli kimi sözcüklerde ‘ayn ad verilen bir ünsüz bulunur. Ayn ünsüzü Türkçe söyleyişte düşer, ünlüden sonra geldiği durumlarda ise düşerken ünlüyü uzatr: Ar. defǾ > T def; Ar. mevzuǾ > [mevzu:], Ar. maǾlu:m > [ma:lûm]. Türkçede ünlü ile biten adlara iyelik eki –sI, ünsüzlerle biten adlara ise –(y)I gelir. Normal koşullar altnda söz sonunda Ǿayn ünsüzü bulunan sözcükler Türkçe son hecedeki ünlüye göre ek alr yani Ǿayn düşmüş olur. Örneğin, Sultan Ahmed Camisi, Türkçe ses özelliklerine; Sultan Ahmed Camii ise, Osmanlca yazma ve söyleyişe uygundur, çünkü camii yazlşnda ayn ünsüzü gösterilmese de, sözcük ünsüz ile bitiyor kabul edildiğinden, iyelik eki ünsüzlerle biten sözcüklere gelen –I yaplmştr. Arapça kökenli sözcüklerdeki, ses özelliklerini Türkçe yazm dizgesinde göstermek dilde en çok çaba yasasnn bir sonucu olmaldr. Aşağda bu tür sözcüklerden bir bölümü gösterilmiştir: 490 bayi,-i ifşa,- ika, - ikna, - imtina, - inkta, - intiba, - irca, - izaleişüyu,-u kani, -i kari,-i maktu,-u matbu, -u matla,- mayi,-i mebde,-i mecmu,-u melce,-i memba, - menafi, -i merci, -i mevki,-i mevzi,-i msra,- mudi,-i murabba, - muti,-i müdafi,-i mülemma,- mürteci,-i mütevaz,- müvezzi,-i nafi,-i niza,- rücu,-u rüku,-u sema, - şeci,-i şua,- ta:bi,-i takti,-i tazarru,-u temett-ü terfi,-i tevdi,-i tevsi,-i tevzi,-i vuku,-u - 490 - Yazm Kurallar-IX c. İkincil Ünlüsü Düşen Arapça Kökenli Sözcükler adil, -dli akl, -kl akis, -ksi asr, -sr bahis, -hsi defin, -fni devir, -vri emir, -mri fikir, -kri ilim, -lmi izin, -zni lahit, -hdi mahv, -hv metin, -tni mühür, -hrü nakil, -kli nesil, -sli nutuk, -tku resim, -smi sabr, -br şükür, -krü zihin, -hni zikir, -kri IX Ya z ı m K u r a l l a r ı Türkçede söz ya da hece sonunda belirli ünsüz çiftleri bulunabilir. Arapçadan alnan kimi sözcüklerde, söz sonunda Türkçe ses yapsna uygun olmayan ünsüz çiftleri vardr. Bu tür örneklerde, ünsüz çiftlerinin arasnda dar ünlüler türer. Ancak sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldğ zaman ikincil ünlü düşer. Aşağda bu tür örnekler yer almaktadr: TÜRKÇE ÜZERİNE NOTLAR NOKTALAMA İŞARETLERİNİN KULLANIMI Noktalama işaretleri, engellerle dolu tehlikeli bir yolda, emniyetle yolun sonuna ulaşmamza yardmc olan trafik işaretleri gibidir. Bu işaretler, yalnz okumay kolaylaştrmakla kalmaz, metnin doğru anlaşlmasna da katkda bulunurlar. Konuşma srasnda sesin yükselip alçalmas, vurgu, tonlama, duraklama, bakşlar, jest ve mimikler bize yardmc olmaktadr. Ayrca konuşma annda yanlş anlaşldğmz hissettiğimizde düzeltme frsat elimizdedir. Noktalama işaretleri, yazda konuşmadaki bu kolaylklarn yerini tutar. Bu yüzden noktalama işaretlerinin kullanm büyük önem taşmaktadr. Bu yazda bilinen işaretler ve işaretlerin bilinen kullanmlarndan çok, kullanmda güçlük çekilen yanlar üzerinde duracağz. VİRGÜL Yazda sralanan eş görevli kelimeler, kelime guruplar, cümleler arasna konur. Bu genel kullanm herkesçe biliniyor. Virgülün bir de anlam kazandrc kullanm vardr. Virgül, cümlede anlam bakmndan vurgulanmas, pekiştirilmesi gereken kelime veya ögelerden sonra getirilir. Hepinizi saat 10.00’da, burada bekliyorum örneğinde özellikle saat 10.00’un önemli olduğu, buna dikkat edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Kurall cümle kuruluşunda özne en başta yer alr. Özne, cümlede yüklemden sonra en önemli ögedir. Düz cümlelerde özne yüklemden çok uzak kaldğ için, öznenin önemini belirtmek üzere, kendisinden sonra bir virgül kullanlmas uygundur. Cümle içindeki ara sözlerin ve ara cümlelerin baş ve sonunda - 491 - 491 Çağdaş Türk Dili Çağdaş Türk Dili kullanlr. Ayn maksatla virgül yerine çizgi ve parantez işaretleri de kullanlabilir: Şimdi, efendiler müsaade buyurursanz, size bir sual soraym (Atatürk). Virgül hitap kelimelerinden sonra kullanlr. Mektup ve resmî yazlarda da hitaptan sonra virgül kullanlr: Sayn başkan, Sayn Profesör, Değerli kardeşim gibi. Türkçede ve, veya bağlaçlarndan önce ve sonra bağlaç kullanlmaz. NOKTALI VİRGÜL İçerisinde virgüller olan bağl cümleleri ayrmak için, At ölür, meydan kalr; yiğit ölür, şan kalr ve cümle içinde sralamalarda virgüllerle ayrlmş tür veya takmlar birbirinden ayrmak için kullanlr. Erkeklere Doğan, Tuğrul, Hakan; kzlara Gönül, İnci, Dilek adlar verildi gibi. Bu kullanşlaryla noktal virgülü matematik işaretlerinden köşeli paranteze, virgülü paranteze benzetebiliriz. Köşeli parantez, parantezlerle ayrlmş ifadeleri paranteze almada kullanlr. SORU İŞARETİ Soru işareti, soru bildiren cümle ve sözlerden sonra konur. Konuşma srasnda, bazen içinde soru ifade eden hiçbir kelime veya ek kullanlmadan tonlamayla da soru sorulabilir. Böyle bir konuşmann aktarlmasnda da soru işareti kullanlr: Ali geldi? gibi. 492 Bir de tecahül-ü arifane de denen, bilip de bilmezlikten gelme edebî sanatyla söylenmiş cümleler vardr. Burada soru ekleri kullanlr, ama aslnda soru sorulmamaktadr. Burada sözü daha çarpc biçimde söyleme çabas vardr. Böyle soru cümlelerinden amaç, soru sormak olmadğ için soru işareti kullanlmaz. Böyle cümlelerin sonunda ünlem işareti veya ünlemle birlikte üç nokta kullanlr: Hepimiz Atatürk’ü örnek almyor muyuz!… Yüreklerimiz O’nun eserini yaşatmak için çarpmyor mu!… gibi. Soru işareti parantez içinde kullanldğ zaman bir bilginin şüpheyle karşlandğn veya söze inanlmadğn gösterir. ’O çok büyük bir yazard (?)’ gibi. KESME İŞARETİ Özel adlara getirilen çekim eklerini ayrmada kullanlr. Yalnz, sonu p, ç, t, k ünsüzleriyle biten özel isimlerden sonra ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde kesme işaretiyle ayrma, yanlşlğa yol açmakta, Ahmet’i, Recep’i, Zonguldak’ vb. Ahmeti, Recepi, Zonguldak şeklinde okunabilmektedir.. Ksaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrlr: “TBMM’nin, THY’ye, AET’nin” gibi. Saylara getirilen ekleri ayrmak için de kullanlr. Saat 5’te, Maysn 19’unda, 1983’te, 1902’de gibi. Özel adlardan türetilen isim, fiil (mastar) ve sfatlarda kesme işareti kullanlmaz. Türkçecilik, Çorumlu, Avrupallaşmak, Atatürkçülük gibi. O kişi zamiri cümle içinde büyük harfle yazlmaz. Yalnz Atatürk’ten söz edildiği zaman büyük yazlr ve sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrlr: ‘Ankara donanmş, O’nu bekliyordu’ gibi - 492 - Yazm Kurallar-IX IX ÜNLEM İŞARETİ ÜNLÜ DÜŞMESİ Türkçede iki heceli baz sözcükler, ünlüyle başlayan ekler aldklar zaman, ikinci hecedeki ünlü düşürülür. Konuşma srasnda ortaya çkan bu özellik, yazda da aynen uygulanr; orta hecede kalan ünlü yazlmaz: ağz, ağz-, ağz – burun, burun-u, burnu- bağr, bağr-, bağr – beniz, beniz-i, benzi- gönül, gönül-ü, gönlü – boyun, boyun-u, boynu. Ya z ı m K u r a l l a r ı Sevinç, kvanç, ac, korku gibi duygular anlatan ifadelerle, söylevlerde hitap sözcüklerinden sonra kullanlr. Ünlem işareti parantez içinde kullanldğ zaman alay ifade eder. `YAPMAĞA’MI DOĞRU ‘YAPMAYA’ MI? Her ikisi de doğrudur. Ancak, konuşma srasnda ğ ünsüzü tam telâffuz edilemediği için ‘yapmaya’ şekli daha yaygndr. Yazda da bunun tercih edilmesi uygun olur. Her iki şekilde de ‘yap-‘ eylem köküne yapm eki getirilerek önce isim yaplmş, sona da ‘yaklaşma durumu’ eki ilâve edilmiştir: Bu iki şekil arasnda anlam fark yoktur. ‘İLE’ BAĞLACININ YAZILIŞI Bu bağlaç, konuşma srasnda genellikle eleştirilerek ve ünlü uyumuna (artlkönlük) sokularak kullanlr. Yazda da konuşmadaki bu genel şekline uygun olarak ekleştirilmesi ve bitişik yazlmas daha uygundur. Ancak, ayr yazlmas da yanlş değildir: Sürü ile – sürüyle, kap ile – kapyla vb. ‘İMEK’ EK EYLEMİNİN YAZILIŞI Adlar bir cümlenin yüklemi durumuna getirmekte kullandğmz imek yardmc eylemi zaman ve kişi eklerini almş şekliyle bazen ekleştirilerek, bazen de ayr yazlmaktadr. Ayr yazldğnda ünlü uyumu dşnda kalan bu yardmc eylem, ekleştirilerek bitişik yazldğnda ünlü uyumuna girer. Konuşma srasnda ekleştirilerek söylenişi yaygn olduğu için, yazda da ekleştirilmesi daha uygun olur. Ekleştirme srasnda i düşer. Ekleştirmede ünlüyle biten sözcüklere getirilirken araya y sesi girer: evde ise –evdeysek, sakl imiş –saklymş, dargn idim – dargndm, yorgun imiş – yorgunmuş, uzun ise – uzunsa, üzgün idim – üzgünse vb. imek ek eyleminin –ken bağ eylem eki getirilmiş şekli olan iken kullanlşnda da durum ayndr. Bunun da ayr yazlmayp ekleştirilmesi daha uygundur. Yalnz şunu unutmayalm; ekleştirirken i düşer ve -ken ünlü uyumu dşnda kalr: yazar iken – yazarken, hasta iken – hastayken gibi. Bat kökenli sözcüklerde de ayn ses olay görülmekle birlikte, türeme yazmda gösterilmez: film [filim], nötr [nötür ], kontr [ kontur] vb. - 479 - 493
