Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve
advertisement
Prof. Dr. CEMAL ŞANLI İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları 6. BASI İstanbul - 2016 Beta Yayın No Hukuk Dizisi :3080 :1638 6. Bası - Şubat 2016 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 543 - 6 Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m Da­€›­t›m A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur. Dizgi : Beta Bas›m A.fi. Bask›-Cilt : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti. Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy - Sincan / Ankara Tel: 0312 640 16 23 (Sertifika No. 26886) Kapak Tasar›m: Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA∕ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narl›bahçe Sokak No. 11 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ “Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları” adlı eserimizin 2013 yılında gerçekleştirilen 5. Basısı tükenmiştir. Önceki basının yapıldığı tarihten bu yana gerek Türk milletlerarası usul hukuku alanında ve gerekse milletlerarası ticaret hukuku alanında değişiklikler olmuştur. Yeni basıya tüm değişiklikler işlenmiştir. Ayrıca, Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Tahkim Hukuku alanındaki yeni gelişmeler ve yargı kararları kitaba işlenmiştir. Kitapta yer alan görüş ve değerlendirmeler, önemli ölçüde, yaklaşık 35 yıllık zaman zarfında verdiğimiz mütalaa, bilirkişi raporu, hakemlik ve avukatlık müktesebatımıza dayanmaktadır. Diğer bir ifade ile, kitabın muhtevasında yer alan değerlendirmeler, önemli ölçüde, test edilmiş bilgi ve hukuk normlarına dayanmaktadır. Bu durum, hususen tatbikatçılar nezdinde kitabın pratik değerini arttırmaktadır. Tatbikatçılara, akademisyenlere ve öğrencilere gösterdikleri ilgi için bu vesile ile teşekkürlerimi sunuyorum. Kitabın yeni basıya hazırlanması, Anabilim Dalımızdan Doç. Dr. Emre ESEN’in titiz gayret ve çalışmaları ile gerçekleşmiştir. Kendisine teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca kitabın yeni basısının hazırlanmasında katkı sağlayan araştırma görevlileri İlyas Arslan ve Barış Mesci’ye de ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Kitabın basımını gerçekleştiren BETA Yayınlarının değerli sahibi Seyhan SATAR’a ve kitabı basıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK’a derin teşekkürlerimi sunarım. Levent/İstanbul, 25 Ocak 2016 Prof. Dr. Cemal ŞANLI III DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ 1. Kitabımızın 3. Basısının yapıldığı 2005 yılından bu yana, ülkemizin uluslararası ticaret hukuku sisteminde ciddi değişiklikler olmuştur. Bu bağlamda Türkiye, kısa zaman önce “Uluslararası Alım-Satım Akitlerine İlişkin Viyana Konvansiyonu”na taraf olmuştur. Yine Türkiye 2005 yılından bu yana uluslararası ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların çözümüne, uluslararası tebligata ve yabancı mahkeme kararlarının tenfizine ilişkin pek çok ikili ve çok taraflı anlaşmaya taraf olmuştur. Önceki basının yapıldığı 2005 yılından sonraki dönemde ülkemizde yeni bir Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Kanunu, Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu çıkarılmıştır. Yeni basıda, 2005’den sonraki dönemde çıkan bu yasalar esas alınmıştır. Ayrıca, kitabımızın 4. Basısında Dünya Ticaret Örgütü’ne ve bu Örgüt düzeni içinde oluşturulan uyuşmazlık çözüm usulüne de yer verilmiştir. 2. Günümüzde, uluslararası ticarî ve ekonomik ilişkilerdeki artışa paralel olarak, bu ilişkilerden doğan uluslararası karakterli uyuşmazlıklar da aynı oranda artmıştır. Bugün uluslararası karakterli uyuşmazlıklara bakacak “beynelmilel” yetki ile donatılmış bir mahkeme mevcut değildir. Bu tür uyuşmazlıklar da millî mahkemelerde veya tarafların anlaşması ile tahkim mahkemelerinde çözümlenmektedir. Mahallî uyuşmazlıklara nispetle uluslararası karakterli uyuşmazlıkların çözümünde karşılaşılan güçlükler -davaların yabancı unsur içermesi sebebiyle- çok daha fazladır. Yine bu uyuşmazlıkların maliyeti diğerlerine göre çok daha yüksektir. Ayrıca çoğu kez tarafların veya dava konusu şeyin farklı ülkelerde bulunmasından kaynaklanan tebligat ve delillerin teminindeki güçlükler sebebiyle bu davalar ciddi biçimde uzamaktadır. 3. Bugün millî mahkemelerde ve tahkim mahkemelerinde davaların uzaması, uluslararası ticaret camiasında ciddi bir yakınma sebebidir. Klâsik ihtilâf çözme usulü olan mahkeme ve tahkim usulünde davaların uzaması ve maliyetlerin yüksek olması, ihtilâfa takaddüm eden safhada -ileride ihtilafın çıkmasını önleyici nitelikteki- hukukî tedbirleri ve ihtilâfların sulhane çözümünü hedef alan uzlaştırma tekniklerini önemli hâle getirmiştir. Bu itibarla Kitabımızın birinci bölümünde ihtilâfa takaddüm eden safhada, yani akitlerin müzakere ve tasarlanma safhasında potansiyel (muhtemel) ihtilâfları önleme teknikleri üzerinde durulmuştur. Gerçekten de; çoğu kez ihtilafların tohumları mukaV Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları velelerin müzakere ve tasarlanması safhasında atılmaktadır. Hukukçuların, sözleşmelerin müzakere ve yazımı safhasında dikkate alacakları bazı ilkeler, potansiyel ihtilâfları asgarîye indirebilir. En etkin ve en ucuz ihtilâf çözme tekniğinin, henüz ihtilâflar ortaya çıkmadan önlenmesi olduğu söylenebilir. 4. Uluslararası ticarî ve ekonomik sözleşmelerin doğası gereği, -ne türden sözleşmeler yapılırsa yapılsın- çok defa uyuşmazlıklar kaçınılmaz olur. Uyuşmazlıkların çözüm merciinin millî mahkemeler veya tahkim olmasına göre özel sorunlar ortaya çıkar. Hukukçular, millî mahkemelerde açılan davalarda; hususen tebligat, mahkemenin yerel ve uluslararası yetkisi, davacının yabancı olması sebebiyle yatırması gereken teminat (Cautio Judicatum Solvi), yabancı ülkelerde bulunan delillerin toplanması ve değerlendirilmesi, karar yabancı mahkemeden alınmış ise bunun ülkede icrası konularında çözümü güç özel sorunlarla karşılaşırlar. Elinizdeki Kitap, bu alanda hukukçulara yardımcı olmayı hedeflemektedir. 5. Bugün, klâsik ihtilâf çözme usulü olan ulusal yargı ve tahkimde davaların uzaması ve maliyetlerin yüksekliği, iş dünyasını “barışçıl ihtilâf çözme teknikleri”ne yöneltmiştir. Bugün, özellikle Milletlerarası Ticaret Odası (MTO), uluslararası ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların barışçıl ihtilâf çözme teknikleri ile hallini düzenleyen bir dizi kurallar geliştirmiş, bu usulü kurumsallaştırmıştır. İleriki yıllarda, pek çok uluslararası karakterli ihtilâfın bu yolla çözümleneceğini tahmin edebiliriz. Kitabımızda, bu çağdaş ihtilâf çözme teknikleri de incelenmiş ve Türk Hukukçularının dikkatine sunulmuştur. 6. Kitabın muhtevasını oluşturan konuların kaleme alınmasında, esas itibariyle, Türk Hukukundan hareket edilmiştir. Diğer bir ifade ile Kitapta, uluslararası ticarî uyuşmazlıkların birinci plânda Türk Hukukundaki çözüm yolları üzerinde durulmuştur. Bu itibarla Kitabın, Türk Hukuku çerçevesinde uluslararası karakterli ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların çözümü işi ile meşgul olanlara yardımcı olacağını ümit etmekteyiz. Kitabımızın bu basısının yayına hazırlanmasında Anabilim Dalımız öğretim üyelerinden Yard. Doç. Dr. Emre ESEN ve Yard. Doç. Dr. İnci Ataman FİGANMEŞE ile Araş. Gör. Ayşe Elif ULUSU’nun çok ciddi katkıları olmuştur. Kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca, kitabın basımını gerçekleştiren BETA yayınlarının değerli sahip ve mensuplarına, özellikle kitabı basıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK’a derin teşekkürlerimi sunarım. Levent/İstanbul, 24 Mayıs 2011 VI Prof. Dr. Cemal ŞANLI İÇİNDEKİLER ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ.......................................................................................... III DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ.....................................................................................V KISALTMALAR........................................................................................................ XVII GİRİŞ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI SAFHASINDA (İhtilaflara Takaddüm Eden Safhada) ÖNLENMESİ I- GENEL OLARAK “ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELER” VE HUKUKÎ REJİMİ.............................................................. 5 II- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI SIRASINDA MUHTEMEL (POTANSİYEL) UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMLENMESİ (ÖNLENMESİ).................................................................... 10 A- SÖZLEŞME SIRASINDA MUHTEMEL UYUŞMAZLIKLARI ÇÖZME (ÖNLEME) İLKELERİ..................................................................... 11 1) Sözleşme Sırasında Taraflar “Sözleşme Yapma Ehliyeti”ne Sahip Olmalıdır............................................................ 11 2) “Yazılı” ve İlgili Hukuka Göre “Geçerli” Bir Sözleşme Yapılmalıdır........................................................................... 16 3) “Akreditif Sözleşmesi” Dışında, Taraflar Arasındaki Tekmil İlişkileri Düzenleyen Müstakil Bir Maddî Hukuk Sözleşmesi Yapılmalıdır.................................................................. 24 4) Sözleşme, Sözleşme Konusu Malın Gözetimi ile İlgili Objektif Bir Düzenleme İçermelidir.............................................. 30 5) Sözleşme, Akdin Objektif ve Sübjektif Bakımdan Esaslı Unsurlarını Taşımalıdır.................................................... 32 VII Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları 6) Sözleşme Fikrî ve Sınaî Hakların Devir ve İktisabına İlişkin Hükümler İçermelidir..................................................... 37 7) Sözleşme Hard Ship Klozları (Mücbir Sebep ve Beklenmeyen Hal Klozları) İçermelidir.................................................. 37 8) Sözleşme Bir “Hukuk Seçimi” İçermelidir ................................................. 42 9. Sözleşme, İhtilâf Vukuunda Başvurulacak Yargı Merciini Belirtmelidir........................................................................ 59 B- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN LİSAN VE YORUM SORUNLARI VE BUNLARIN SÖZLEŞME SAFHASINDA ÖNLENMESİ............................... 59 İKİNCİ BÖLÜM ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN İHTİLAFIN VUKUUNDAN SONRA HUKUKÎ YOLLARLA ÇÖZÜMÜ I- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN MİLLÎ MAHKEMELER ARACILIĞI İLE ÇÖZÜMÜ........................................ 74 A) GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLAR VE MİLLÎ MAHKEMELER........................................... 74 B- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TARAFLARIN SEÇTİĞİ MİLLÎ MAHKEMELERDE GÖRÜLMESİ................................................................................................. 76 1) Yetki Şartı veya Sözleşmeleri...................................................................... 76 a) Genel Olarak......................................................................................... 76 b) Sözleşmelerin Tasarlanması Sırasında Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi............................................................... 76 2) Türk Mahkemelerinin Seçilmesi ................................................................ 78 a) Türk Mahkemelerinin Seçimini Öngören Anlaşmaların Geçerlilik Şartları ............................................................. 79 b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Türk Mahkemelerinin Yetkili Kılınmasının Hukukî Sonuçları..................................................... 86 3) Yabancı Mahkemelerin Seçilmesi................................................................ 90 a) Yabancı Mahkemelerin Seçimini Öngören Anlaşmaların Geçerlilik Şartları.............................................................. 92 b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Yabancı Mahkemelerin Yetkili Kılınmasının Hukukî Sonuçları................................ 99 VIII İçindekiler c) Yabancı Mahkemeler Lehine Yapılmış Yetki Anlaşmalarına Rağmen Davaların Türk Mahkemelerinde Görülmesi................................ 113 C- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TARAFLARIN DOĞRUDAN BAŞVURDUĞU MİLLÎ MAHKEMELERDE GÖRÜLMESİ................................................... 116 1) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan Millî Mahkemelere Başvurulması............................................ 116 2) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan Türk Mahkemelerine Başvurulması......................................... 120 a) Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisi ve Bu Yetkinin İstisnaları............................................................................... 120 b) Türk Mahkemelerinin Uluslararası Yetkisi.............................................. 133 aa) Davalının İkametgâhı (Yerleşim Yeri) veya Mutad Meskeni Mahkemesi................................................ 139 bb) Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi................................................. 144 cc) Türkiye’de İkametgâhı Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilâflı Şeyin Bulunduğu Mahal Mahkemesi.............................. 147 dd) Taşınmazın Aynından Doğan Davalarda Yetki............................ 147 ee) Karşılık Davalarda, Esas Davanın Görüldüğü Mahal Mahkemesi...................................................................... 148 ff) İflas Davalarında Yetki............................................................... 148 gg) Yetki İtirazına Uğramayan Türkiye’deki Herhangi Bir Mahal Mahkemesi . .............................................. 150 hh) Fikrî ve Sınaî Haklardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkemeler......................................... 151 D) TÜRK MAHKEMELERİNDE GÖRÜLMEKTE OLAN ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARLA İLGİLİ ÖZEL DURUMLAR......................................................................... 153 1) Yabancıların veya Türkiye’de Mutad Meskeni Olmayan Türk Vatandaşlarının Teminat Yatırma Mükellefiyeti (Cautio Judicatum Solvi)..................................................... 153 2) Uluslararası Derdestlik ve Bekletici Mesele.............................................. 166 a) Uluslararası Derdestlik (Lis Alibi Pendens)............................................. 166 b) Bekletici Mesele ................................................................................... 171 3) Deliller, Toplanması ve Değerlendirilmesi................................................ 174 a) Deliller ve İspat Konularında Lex Fori’nin Uygulanması........................... 174 IX Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları b) Delillerin İspat Hukuku Bakımından Tâbi Olduğu Şekil........................... 179 c) Delillerin Toplanması ve İstinabe Usulü.................................................. 185 4) Uluslararası Tebligat................................................................................ 202 5) Uluslararası Ticarî ve Ekonomik Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerince İhtiyatî Tedbir veya İhtiyatî Haciz Kararı Verilmesi............................................................................. 210 a) Genel Olarak....................................................................................... 210 b) İhtiyatî Tedbir Talepleri........................................................................ 212 c) İhtiyatî Haciz Talepleri......................................................................... 221 d) Türk Mahkemelerince Verilen İhtiyatî Haciz veya Tedbir Kararlarının Devamı İçin Gereken İşlemler................................... 227 6) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıklarla İlgili Yabancı Mahkeme Kararlarının Türk Mahkemelerinde Tenfizi (İcrası)................................................................ 229 a) Türk Hukukunda Tanıma ve Tenfiz....................................................... 229 aa) Görevli ve Yetkili Mahkeme........................................................ 233 bb) Husumet.................................................................................... 236 cc) Tenfiz Dilekçesi ve Ekleri............................................................ 238 dd) Harçlar....................................................................................... 241 ee) Tenfiz Davalarının Sonucunda Mahkemece Verilecek Karar....................................................... 242 ff) Tenfiz şartları.............................................................................. 243 (i) Türkiye İle Kararın Verildiği Ülke Arasında Karşılıklılık Bulunmalıdır (MÖHUK m.54/a)........................ 247 (ii) Karar, Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Giren Bir Konuda Verilmiş Olmamalıdır ve Yabancı Mahkeme Kendisini “Aşırı Yetki” Teşkil Edecek Surette Yetkili Görmüş Olmamalıdır (MÖHUK m.54/b)............................................ 260 (iii) Karar, Türk Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmamalıdır (MÖHUK m.54/c)............................................. 267 (iv) Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet Edilerek Verilmiş Olmalıdır (MÖHUK m.54/ç)........................ 277 dd) Tanıma veya Tenfize Engel Diğer Sebepler [m.55(2)].................. 281 b) Dava Masraflarına İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi.............................................................. 285 c) Tenfiz Edilen Yabancı Kararın Yerine Getirilmesi................................................................................. 288 d) Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizinde Zamanaşımı......................................................................... 289 X İçindekiler II- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TAHKİM YOLU İLE ÇÖZÜMÜ...................................................................... 291 A) GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM.............................. 291 B) ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİMİN TANIMI VE HUKUKÎ REJİMİ........................................................................................ 296 C) TÜRKİYE’DE ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM.................................... 304 1) “Yatırım Uyuşmazlıkları” İle İlgili Uluslararası Tahkim............................ 306 2) 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’na Göre Uluslararası Tahkim................................................................................. 310 a) Kanunun Amaç, Konu, Yer ve Zaman İtibariyle Uygulanması.............................................................. 311 b) Tahkimde Görevli/Yetkili Mahkeme ve Yerel Mahkemelerin Tahkime Müdahalesi................................................ 319 c) Tahkim Şartı veya Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları ve Hükümleri............................................................. 322 d) Tahkim Mahkemesinin Teşkili ve Yetkisi................................................. 332 e) Tahkim Yargılaması (Tahkim Usul ve Esasına Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi, Tahkim Yerinin Belirlenmesi, Davanın Açıldığı Tarih, Dava ve Cevap Layihalarının Sunulması, Görev Belgesinin (Term of Reference) Düzenlenmesi, Tahkim Lisanı, Delillerin Toplanması, Kararın Şekli ve Süresi)............................. 334 D) YAPISAL OLARAK ULUSLARARASI TAHKİM (Ad Hoc ve Kurumsal Tahkim)...................................................................... 351 1) Ad Hoc (Arızî) Tahkim............................................................................ 351 2) Kurumsal Tahkim (Daimî Hakem Mahkemeleri)...................................... 353 a) Yatırım İhtilâflarının Halline Dair Uluslararası Merkez (International Centre for the Settlement of Investment Disputes / ICSID)................................................................. 360 b) WIPO/Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü Tahkim Mahkemesi (WIPO Arbitration Court).................................................... 361 c) MTO Tahkim Mahkemesi (ICC Arbitration Court).................................. 363 d) Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi (London Court of International Arbitration / LCIA).............................................. 368 e) Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası Uluslararası Tahkim Mahkemesi (The International Commercial Arbitration Court at the Chamber of Commerce and Industry of Russian Federation / ICAC).............................. 370 XI Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları f) Avusturya Federal Ekonomi Odası Uluslararası Tahkim Merkezi (International Arbitral Centre of the Austrian Federal Economic Chamber -Vienna International Arbitral Centre / VIAC).................................................... 373 g) Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü (Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce / SCC Institute).................................................................. 374 h) Amerikan Tahkim Odası (The American Arbitration Association/AAA)............................................................... 377 ı) Hububat ve Yem Ticaret Birliği Tahkim Mahkemesi (The Grain and Feed Trade Assocation Arbitration Tribunal / GAFTA Arbitration Tribunal)........................................................................... 379 i) Sıvı ve Hayvansal Yağ ve Tohum Birlikleri Federasyonu Tahkim Mahkemesi (The Federation of Oils, Seeds and Fats Associations Arbitration Tribunal / FOSFA Arbitration Tribunal)............................................... 381 j) Rafine Şeker Birliği Tahkim Mahkemesi (The Refined Sugar Association Arbitration Tribunal).............................. 383 k) Spor Tahkim Mahkemesi (Court of Arbitration for Sport-CAS)................... 384 E) ULUSLARARASI TİCARÎ HAKEM KARARLARININ TÜRKİYE’DE TENFİZİ.............................................................................. 387 1) Genel Olarak “Yabancı” Hakem Kararlarının Türkiye’de Tenfizi.................................................................................... 387 2) New York Anlaşması’na Göre Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi............................................................. 388 a) New York Anlaşması’nın Zaman, Konu ve Ülke İtibariyle Uygulama Alanı.................................................................... 388 b) New York Anlaşması’na Göre Tanıma ve Tenfiz Davalarında Usul................................................................................ 394 c) New York Anlaşması’na Göre Tanıma Şartları........................................ 405 d) New York Anlaşması’na Göre Tenfiz Şartları.......................................... 407 aa) Taraflar arasında geçerli bir tahkim anlaşması bulunmalıdır (m. V/1-a).............................................. 409 bb) Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet Edilerek Verilmiş Olmalıdır (m. V/1-b)............................ 439 cc) Karar, Hakemlerin Yetkileri İçinde Verilmiş Olmalıdır (m. V/1-c)................................................................... 442 XII İçindekiler dd) Hakem Mahkemesinin Teşkili veya Tahkim Prosedürü Taraflar Arasındaki Anlaşma Hükümlerine -Anlaşmada Hüküm YoksaTahkim Prosedürünün Cereyan Ettiği Ülke Hukukuna Uygun Olmalıdır (m. V/1-d)..................................... 451 ee) Karar, Taraflar İçin Bağlayıcı (Binding) Olmalı veya Verildiği Ülke Hukukuna ya da Tahkimin Tâbi Olduğu Ülke Hukukuna Göre İptal Edilmemiş yahut İcrası Askıya Alınmamış Olmalıdır (m. V/1-e)................................................. 456 ff) Karar, Tenfiz Devleti Hukukuna Göre Tahkim Yolu ile Çözümü Mümkün bir Uyuşmazlığa İlişkin Olmalıdır (m. V/2-a)................................... 467 gg) Karar, Tenfiz Devleti Hukukunun Kamu Düzenine Aykırı Olmamalıdır (m.V/2-b).................................... 475 3) 5718 Sayılı Kanuna Göre Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi............................................................. 482 4) New York Anlaşması’na ve 5718 Sayılı Kanuna Göre Tenfiz Dilekçesi ve Ekleri................................................... 485 III- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN ÇEŞİTLİ ALTERNATİF İHTİLÂF ÇÖZME ................................................... 489 TEKNİKLERİ İLE ÇÖZÜMÜ.......................................................................... 489 A- GENEL OLARAK........................................................................................ 489 B- UYUŞMAZLIKLARIN MÜZAKERELER YOLU İLE ÇÖZÜMÜ.................................................................................. 491 C- UYUŞMAZLIKLARIN UZLAŞTIRMA YOLU İLE ÇÖZÜMÜ.................................................................................. 493 1) ICC Uzlaştırma Kuralları......................................................................... 496 2) UNCITRAL Uzlaştırma Kuralları............................................................ 496 3) ICSID Uzlaştırma Kuralları..................................................................... 497 4) FIDIC Uzlaştırma Kuralları..................................................................... 500 D) UYUŞMAZLIKLARIN TEKNİK BİLİRKİŞİLİK YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Technical Expertise-Hakem Bilirkişilik) ................... 504 E) UYUŞMAZLIKLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SÖZLEŞMELERE MÜDAHALESİ YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Akitlerin Tarafsız Üçüncü Kişilerce Yorumlanması, Doldurulması ve Uyarlanması).............................................. 510 XIII Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları F) UYUŞMAZLIKLARIN ÖN HAKEMLİK YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Pre Arbitral Referee Procedure)................................ 514 G) UYUŞMAZLIKLARIN “ALTERNATİF İHTİLÂF ÇÖZME USULLERİ” İLE ÇÖZÜMÜ (ADR / Alternative Dispute Resolution) ....................................................... 517 IV- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN DİPLOMATİK YOLLA ÇÖZÜMÜ.................................................................. 527 V- YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI.................................................... 531 A) YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI VE ICSID ANLAŞMASI..................................................................................... 531 1) Genel Olarak. ......................................................................................... 531 2) ICSID Anlaşması..................................................................................... 533 a) Genel Olarak....................................................................................... 533 b) ICSID Tahkimine Başvuru Şartları........................................................ 533 c) ICSID Tahkim Merkezinin İşleyişi......................................................... 540 d) ICSID Tahkiminde Uygulanacak Hukuk................................................ 542 e) ICSID Hakem Kararları ve Karara Karşı Başvuru Yolları.................................................................................... 546 c) ICSID Hakem Kararlarının Kesin Hüküm Kuvveti ve İcra Kabiliyeti...................................................................... 548 g) ICSID Anlaşması’nın Dışında Kalan Uyuşmazlıkların ICSID Tahkimine Götürülmesi...................................... 551 B) YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI İLE İLGİLİ İKİLİ ANLAŞMALAR VE TAHKİM........................................................... 554 VI- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ’NDE (DTÖ) UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI ................................................... 569 A- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ YARGILAMA USULÜ................................ 569 1) DTÖ Uyuşmazlık Giderme Yoluna Dair Kuralların Kaynağı: 1947 ve 1994 tarihli GATT Anlaşmaları................................... 570 2) DTÖ Yargılamasının Özellikleri................................................................ 575 a) Münhasır Yetki.................................................................................... 575 b) Özel Hukuk Kişilerinin Durumu............................................................ 576 c) İhlâl Bulunmasa da Yargı Yoluna Başvurma İmkânı................................ 577 d) Yargı Merciinin Önceki Kararlarının Etkisi............................................ 578 XIV İçindekiler B- DTÖ YARGILAMASINDA İZLENECEK USUL......................................... 579 1) Müzakere Aşaması................................................................................... 580 2) Panel Aşaması.......................................................................................... 580 C- TEMYİZ AŞAMASI .................................................................................... 582 D- TAVSİYELERİN YERİNE GETİRİLMESİ ve YAPTIRIM UYGULANMASI AŞAMASI..................................................... 583 1) Tavsiyelerin Yerine Getirilmesi Aşaması.................................................... 583 2) Tavsiyelerin Yerine Getirilmemesi Hâlinde Uygulanan Yaptırımlar............................................................................ 584 EKLER......................................................................................................................... 587 EK 1:MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDA KANUN................................................................... 589 EK 2:MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU....................................................... 603 EK 3:KAMU HİZMETLERİ İLE İLGİLİ İMTİYAZ ŞARTLAŞMA VE SÖZLEŞMELERİNDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA TAHKİM YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE UYULMASI GEREKEN İLKELERE DAİR KANUN ..................................... 619 EK 4:DEVLETLER VE DİĞER DEVLETLERİN VATANDAŞLARI ARASINDAKİ YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMLENMESİ HAKKINDAKİ KONVANSİYON - ICSID..................... 622 EK 5:MİLLETLERARASI TİCARÎ HAKEMLİK KONUSUNDAKİ 21 NİSAN 1961 TARİHLİ AVRUPA (CENEVRE) SÖZLEŞMESİ................. 636 EK 6:YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE İCRASI HAKKINDAKİ 10 HAZİRAN 1958 TARİHLİ NEW-YORK SÖZLEŞMESİ.............................................................................. 643 EK 7:ICC ARBITRATION RULES 2012 MİLLETLERARASI TİCARET ODASI TAHKİM KURALLARI.................................................................................... 647 EK 8:MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI............................................................................. 680 BİBLİYOGRAFYA...................................................................................................... 703 XV KISALTMALAR AAA AB ABD ADR agm age AJCL AJIL :American Arbitration Association : Avrupa Birliği :Amerika Birleşik Devletleri :Alternative Dispute Resolution :Adı Geçen Makale :Adı Geçen Eser :American Journal of Comparative Law :American Journal of International Law American University JILP :American University Journal of International Law and Policy Ankara BD :Ankara Barosu Dergisi Arb. Int. :Arbitration International AT :Avrupa Topluluğu BATİDER :Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi BK :Borçlar Kanunu Bkz. :Bakınız BLS :Business Law Review BM : Birleşmiş Milletler Boston University LR :Boston University Law Review BYIL :British Yearbook of International Law C. :Cilt CJTL :Colombia Journal of Transnational Law CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu DHH :Devletler Hususi Hukuku Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları DPT DTÖ E. EC EDI EŞHK FIDIC FILJ FOSFA GAFTA GATT Georgia JICL HGK HILJ HMK HUMK IBL ICC ICLQ ICLR. ICSID ILM. INCOTERMS Int. Lawyer ITLJ İBD XVIII : Devlet Plânlama Teşkilatı : Dünya Ticaret Örgütü :Esas :European Community : Electronic Data Interchange :Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasem Şirketlerle Sigorta Şirketleri Hakkında Kanun-u Muvakkat : Federation International Des Ingenieurs-Counseils :Foreign Investment Law Journal :Federation of Oils, Seeds and Fats Associations : Grain and Feed Trade Association :General Agreement on Tariffs and Trade :Georgia Journal of International and Comparative Law :Hukuk Genel Kurulu :Harvard International Law Journal :Hukuk Muhakemeleri Kanunu :Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu :International Business Lawyer :International Chamber of Commerce :International and Camparative Law Quarterly :International Construction Law Review :International Center/Convention on Settlement of Investment Disputes :International Legal Materials :International Commercial Terms :International Lawyer :International Trade Law Journal :İstanbul Barosu Dergisi Kısaltmalar İHFM İİK K. KHK LCIA LRA m. MHB. MK. MÖH MÖHUK MTK MTO JILP Northwestern JILB Not. K. OECD PCA p. Rec. des Cours RG. RKD S. SCC :İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası :İcra İflas Kanunu :Karar :Kanun Hükmünde Kararname :London Court of International Arbitration : Locus Regit Actum :Madde :Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni :Medeni Kanun :Milletlerarası Özel Hukuk :Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun New York University : Milletlerarası Tahkim Kanunu : Milletlerarası Ticaret Odası :New York University Journal of International Law and Politics :Northwestern Journal of International Law and Business :Noterlik Kanunu :Organisation fon Economic Co-operation and Development :Permanent Court of Arbitration :Page :Recueil des Cours de l’Academie de Droit International :Resmî Gazete :Resmî Kararlar Dergisi :Sayı :Stockholm Chamber of Commerce XIX Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları Sh. SSCB T. TC Texas ILJ The Ohio SJDR TOBB TRIPs :Sayfa :Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği :Tarih : Türkiye Cumhuriyeti :Texas International Law Journal :The Ohio State Journal of Dispute Resolution :Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği :Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Right TTK :Türk Ticaret Kanunu UN :United Nations UN/ECE :United Nations Economic Commission for Europe UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law UNIDROIT :International Institute for the Unification of Private Law V. :Volume vd. :Ve devamı VIAC :Vienna International Arbitration Center WIPO :Wold Intellectual Property Organisation WTO : World Trade Organization Y : Yargıtay YBCA :Yearbook Commercial Arbitration YKD. :Yargıtay Kararları Dergisi XX
