Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve

i
Prof. Dr. Cemal ŞANLI
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Uluslararası
Ticari Akitlerin Hazırlanması
ve
Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları
5. Bası
ii
Yayın No
: 2887
Hukuk Dizisi : 1421
5. Baskı – Nisan 2013 – İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 911 - 7
Cop­yright© Bu ki­ta­bın bu ba­sı­sı­nın Tür­ki­ye’de­ki ya­yın hak­la­rı BE­TA Ba­sım Ya­yım Dağı­tım A.Ş.’ye ait­
tir. Her hak­kı sak­lı­dır. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­fı kıs­men ve­ya ta­ma­men ya da özet ha­lin­de, fo­to­ko­pi,
fak­si­mi­le ve­ya başka her­han­gi bir şe­kil­de ço­ğal­tı­la­maz, da­ğı­tı­la­maz. Nor­mal öl­çü­yü aşan ik­ti­bas­lar
ya­pı­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: B e t a B a s ı m A Ş .
Baskı -Cilt
: Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)
Ka­pak Ta­sa­rım : Gülgonca Çarpık
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Narlıbahçe Sok. Damga Binası No.: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
iii
BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ
“Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları” adlı
kitabımızın 2011 yılında gerçekleştirilen 4. Basısı tükenmiştir. 4. Basının yapıldığı 2011/
Haziran’ından bu yana gerek Türk milletlerarası usul hukuku alanında ve gerekse milletlerarası ticaret hukuku alanında ciddi değişiklikler olmuştur. Yeni basıya tüm değişiklikler işlenmiştir. Ayrıca, kitabımızın yeni basısında, uluslararası ticari ve ekonomik ilişkiler
alanındaki ihtiyaçlara bağlı olarak bazı konulardaki görüşlerimizde revizyona gidilmiştir.
Kitap, muhteva olarak; önemli ölçüde zaman içinde verdiğimiz mütalaalar, bilirkişilik raporları, avukatlık ve hakemlik müktesabatımıza dayanmaktadır. Diğer bir ifade
ile, Kitap; test edilmiş bilgi ve değerlendirmeler içermektedir. Bu ise, eseri tatbikatçılar bakımından vazgeçilmez kılmaktadır. Tatbikatçılara, akademisyenlere ve öğrencilere
gösterdikleri ilgi için bu vesile ile teşekkürlerimi sunuyorum.
Kitabın yeni basıya hazırlanması, Anabilim Dalımızdan Yard. Doç. Dr. Emre
ESEN’in titiz gayret ve çalışmaları ile gerçekleşmiştir. Kendisine teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca kitabın yeni basısının hazırlanmasında katkı sağlayan Anabilim Dalımız
araştırma görevlilerine de ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Kitabın basımını gerçekleştiren
BETA Yayınlarının değerli sahip ve çalışanlarına ve hususen kitabı basıya hazırlayan
Gülgonca ÇARPIK’a derin teşekkürlerimi sunarım.
Levent/İstanbul, 25 Mart 2013 Prof. Dr. Cemal ŞANLI
iv
v
DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ
1. Kitabımızın 3. Basısının yapıldığı 2005 yılından bu yana, ülkemizin uluslararası
ticaret hukuku sisteminde ciddi değişiklikler olmuştur. Bu bağlamda Türkiye, kısa zaman
önce “Uluslararası Alım-Satım Akitlerine İlişkin Viyana Konvansiyonu”na taraf olmuştur. Yine Türkiye 2005 yılından bu yana uluslararası ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların
çözümüne, uluslararası tebligata ve yabancı mahkeme kararlarının tenfizine ilişkin pek
çok ikili ve çok taraflı anlaşmaya taraf olmuştur. Önceki basının yapıldığı 2005 yılından
sonraki dönemde ülkemizde yeni bir Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Kanunu,
Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu çıkarılmıştır. Yeni
basıda, 2005’den sonraki dönemde çıkan bu yasalar esas alınmıştır. Ayrıca, kitabımızın
4. Basısında Dünya Ticaret Örgütü’ne ve bu Örgüt düzeni içinde oluşturulan uyuşmazlık
çözüm usulüne de yer verilmiştir.
2. Günümüzde, uluslararası ticarî ve ekonomik ilişkilerdeki artışa paralel olarak, bu
ilişkilerden doğan uluslararası karakterli uyuşmazlıklar da aynı oranda artmıştır. Bugün
uluslararası karakterli uyuşmazlıklara bakacak “beynelmilel” yetki ile donatılmış bir
mahkeme mevcut değildir. Bu tür uyuşmazlıklar da millî mahkemelerde veya tarafların
anlaşması ile tahkim mahkemelerinde çözümlenmektedir.
Mahallî uyuşmazlıklara nispetle uluslararası karakterli uyuşmazlıkların çözümünde
karşılaşılan güçlükler -davaların yabancı unsur içermesi sebebiyle- çok daha fazladır.
Yine bu uyuşmazlıkların maliyeti diğerlerine göre çok daha yüksektir. Ayrıca çoğu kez
tarafların veya dava konusu şeyin farklı ülkelerde bulunmasından kaynaklanan tebligat ve
delillerin teminindeki güçlükler sebebiyle bu davalar ciddi biçimde uzamaktadır.
3. Bugün millî mahkemelerde ve tahkim mahkemelerinde davaların uzaması, uluslararası ticaret camiasında ciddi bir yakınma sebebidir. Klâsik ihtilâf çözme usulü olan
mahkeme ve tahkim usulünde davaların uzaması ve maliyetlerin yüksek olması, ihtilâfa
takaddüm eden safhada -ileride ihtilafın çıkmasını önleyici nitelikteki- hukukî tedbirleri
ve ihtilâfların sulhane çözümünü hedef alan uzlaştırma tekniklerini önemli hâle getirmiştir. Bu itibarla Kitabımızın birinci bölümünde ihtilâfa takaddüm eden safhada, yani
akitlerin müzakere ve tasarlanma safhasında potansiyel (muhtemel) ihtilâfları önleme
teknikleri üzerinde durulmuştur. Gerçekten de; çoğu kez ihtilafların tohumları mukavelelerin müzakere ve tasarlanması safhasında atılmaktadır. Hukukçuların, sözleşmelerin müzakere ve yazımı safhasında dikkate alacakları bazı ilkeler, potansiyel ihtilâfları asgarîye
indirebilir. En etkin ve en ucuz ihtilâf çözme tekniğinin, henüz ihtilâflar ortaya çıkmadan
önlenmesi olduğu söylenebilir.
4. Uluslararası ticarî ve ekonomik sözleşmelerin doğası gereği, -ne türden sözleşmeler yapılırsa yapılsın- çok defa uyuşmazlıklar kaçınılmaz olur. Uyuşmazlıkların çö-
vi
züm merciinin millî mahkemeler veya tahkim olmasına göre özel sorunlar ortaya çıkar.
Hukukçular, millî mahkemelerde açılan davalarda; hususen tebligat, mahkemenin yerel
ve uluslararası yetkisi, davacının yabancı olması sebebiyle yatırması gereken teminat
(Cautio Judicatum Solvi), yabancı ülkelerde bulunan delillerin toplanması ve değerlendirilmesi, karar yabancı mahkemeden alınmış ise bunun ülkede icrası konularında çözümü
güç özel sorunlarla karşılaşırlar. Elinizdeki Kitap, bu alanda hukukçulara yardımcı olmayı hedeflemektedir.
5. Bugün, klâsik ihtilâf çözme usulü olan ulusal yargı ve tahkimde davaların uzaması
ve maliyetlerin yüksekliği, iş dünyasını “barışçıl ihtilâf çözme teknikleri”ne yöneltmiştir. Bugün, özellikle Milletlerarası Ticaret Odası (MTO), uluslararası ticarî ve ekonomik
uyuşmazlıkların barışçıl ihtilâf çözme teknikleri ile hallini düzenleyen bir dizi kurallar
geliştirmiş, bu usulü kurumsallaştırmıştır. İleriki yıllarda, pek çok uluslararası karakterli
ihtilâfın bu yolla çözümleneceğini tahmin edebiliriz. Kitabımızda, bu çağdaş ihtilâf çözme teknikleri de incelenmiş ve Türk Hukukçularının dikkatine sunulmuştur.
6. Kitabın muhtevasını oluşturan konuların kaleme alınmasında, esas itibariyle, Türk
Hukukundan hareket edilmiştir. Diğer bir ifade ile Kitapta, uluslararası ticarî uyuşmazlıkların birinci plânda Türk Hukukundaki çözüm yolları üzerinde durulmuştur. Bu itibarla
Kitabın, Türk Hukuku çerçevesinde uluslararası karakterli ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların çözümü işi ile meşgul olanlara yardımcı olacağını ümit etmekteyiz.
Kitabımızın bu basısının yayına hazırlanmasında Anabilim Dalımız öğretim üyelerinden Yard. Doç. Dr. Emre ESEN ve Yard. Doç. Dr. İnci Ataman FİGANMEŞE ile Araş.
Gör. Ayşe Elif ULUSU’nun çok ciddi katkıları olmuştur. Kendilerine teşekkürlerimi
sunuyorum. Ayrıca, kitabın basımını gerçekleştiren BETA yayınlarının değerli sahip ve
mensuplarına, özellikle kitabı basıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK’a derin teşekkürlerimi sunarım.
Levent/İstanbul, 24 Mayıs 2011 Prof. Dr. Cemal ŞANLI
vii
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR........................................................................................................ XV
GİRİŞ..............................................................................................................................1
Birinci Bölüm
ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN
SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI SAFHASINDA
(İhtilaflara Takaddüm Eden Safhada) ÖNLENMESİ
I- GENEL OLARAK “ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELER”
VE HUKUKÎ REJİMİ................................................................................................3
II- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI
SIRASINDA MUHTEMEL (Potansiyel) UYUŞMAZLIKLARIN
ÇÖZÜMLENMESİ (Önlenmesi)...............................................................................9
A- SÖZLEŞME SIRASINDA MUHTEMEL UYUŞMAZLIKLARI
ÇÖZME (Önleme) İLKELERİ..........................................................................10
1) Sözleşme Sırasında Taraflar “Sözleşme Yapma Ehliyeti”ne
Sahip Olmalıdır............................................................................................10
2) “Yazılı” ve İlgili Hukuka Göre “Geçerli” Bir Sözleşme
Yapılmalıdır..................................................................................................15
3) “Akreditif Sözleşmesi” Dışında, Taraflar Arasındaki Tekmil
İlişkileri Düzenleyen Müstakil Bir Maddî Hukuk Sözleşmesi
Yapılmalıdır..................................................................................................23
4) Sözleşme, Sözleşme Konusu Malın Gözetimi İle İlgili
Objektif Bir Düzenleme İçermelidir............................................................28
5) Sözleşme, Akdin Objektif ve Sübjektif Bakımdan Esaslı
Unsurlarını Taşımalıdır................................................................................31
6) Sözleşme Fikrî ve Sınaî Hakların Devir ve İktisabına İlişkin
Hükümler İçermelidir...................................................................................36
7) Sözleşme Hard Ship Klozları (Mücbir Sebep ve
Beklenmeyen Hal Klozları) İçermelidir.......................................................36
viii
8) Sözleşme Bir “Hukuk Seçimi” İçermelidir..................................................41
9) Sözleşme, İhtilaf Vukuunda Başvurulacak
Yargı Merciini Belirtmelidir.........................................................................57
B- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN
LİSAN VE YORUM SORUNLARI VE BUNLARIN
SÖZLEŞME SAFHASINDA ÖNLENMESİ.....................................................58
İkinci Bölüm
ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN
İHTİLAFIN VUKUUNDAN SONRA HUKUKSAL
YOLLARLA ÇÖZÜMÜ
I- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN MİLLİ
MAHKEMELER ARACILIĞI İLE ÇÖZÜMÜ.......................................................73
A- GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLAR
VE MİLLİ MAHKEMELER.............................................................................73
B- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TARAFLARIN
SEÇTİĞİ MİLLİ MAHKEMELERDE GÖRÜLMESİ.....................................75
1) Yetki Şartı veya Sözleşmeleri.............................................................................75
a) Genel Olarak................................................................................................75
b) Sözleşmelerin Tasarlanması Sırasında Yetkili
Mahkemenin Belirlenmesi...........................................................................75
2) Türk Mahkemelerinin Seçilmesi........................................................................77
a) Türk Mahkemelerinin Seçimini Öngören Anlaşmaların
Geçerlilik Şartları.........................................................................................78
b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Türk Mahkemelerinin
Yetkili Kılınmasının Hukukî Sonuçları........................................................85
3) Yabancı Mahkemelerin Seçilmesi......................................................................88
a) Yabancı Mahkemelerin Seçimini Öngören Anlaşmaların
Geçerlilik Şartları.........................................................................................90
b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Yabancı Mahkemelerin Yetkili
Kılınmasının Hukukî Sonuçları....................................................................95
c) Yabancı Mahkemeler Lehine Yapılmış Yetki Anlaşmalarına
Rağmen Davaların Türk Mahkemelerinde Görülmesi...............................107
C- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TARAFLARIN
DOĞRUDAN BAŞVURDUĞU MİLLÎ MAHKEMELERDE
GÖRÜLMESİ ................................................................................................110
1) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan
Millî Mahkemelere Başvurulması..............................................................110
ix
2) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan
Türk Mahkemelerine Başvurulması.................................................................114
a) Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisi ve
Bu Yetkinin İstisnaları................................................................................114
b) Türk Mahkemelerinin Uluslararası Yetkisi................................................122
aa) Davalının İkametgâhı (Yerleşim Yeri) Mahkemesi............................126
bb) Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi.......................................................131
cc) Türkiye’de İkametgahı Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak
Mal ve Alacak Davalarında İhtilaflı Şeyin Bulunduğu Mahal
Mahkemesi.........................................................................................133
dd) Vekalet Ücretinden Doğan Davalarda veya Karşılık Davalarda,
Esas Davanın Görüldüğü Mahal Mahkemesi.....................................134
ee) İflas Davalarında Yetki.......................................................................134
ff) Yetki İtirazına Uğramayan Türkiye’deki
Herhangi Bir Mahal Mahkemesi........................................................135
gg) Fikrî ve Sınaî Haklardan Doğan
Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkemeler................................................135
D- TÜRK MAHKEMELERİNDE GÖRÜLMEKTE OLAN
ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARLA İLGİLİ
ÖZEL DURUMLAR (Teminat, Derdestlik, Bekletici Mesele,
Delillerin Toplanması ve Değerlendirilmesi, Tebligat,
İhtiyatî Tedbirler).............................................................................................137
1) Yabancıların veya Türkiye’de Mutad Meskeni Olmayan
Türk Vatandaşlarının Teminat Yatırma Mükellefiyeti................................137
2) Uluslararası Derdestlik ve Bekletici Mesele..............................................148
a) Uluslararası Derdestlik..........................................................................148
b)Bekletici Mesele (Mesele-i Müstehire).................................................152
3) Deliller, Toplanması ve Değerlendirilmesi.................................................155
a) Deliller ve İspat Konularında Lex Fori’nin
Uygulanması..........................................................................................155
b)Delillerin İspat Hukuku Bakımından Tâbi Olduğu Şekil......................160
c) Delillerin Toplanması ve İstinabe Usulü...............................................166
4) Tebligat.......................................................................................................183
5) Uluslararası Ticarî ve Ekonomik Uyuşmazlıklarda Türk
Mahkemelerince İhtiyatî Tedbir veya İhtiyatî Haciz Kararı Verilmesi......189
a) Genel Olarak..........................................................................................189
b)İhtiyati Tedbir Talepleri.........................................................................191
x
c) İhtiyati Haciz Talepleri..........................................................................199
d)Türk Mahkemelerine Verilen İhtiyatî Haciz veya Tedbir
Kararlarının Devamı İçin Gereken İşlemler..........................................203
6) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıklarla İlgili Yabancı Mahkeme
Kararlarının Türk Mahkemelerinde Tenfizi (İcrası)...................................204
a) Türk Hukukunda Tanıma ve Tenfiz.......................................................204
aa) Görevli ve Yetkili Mahkeme............................................................207
bb)Tenfiz Dilekçesi ve Ekleri...............................................................210
cc) Harçlar.............................................................................................212
dd)Tenfiz Şartları..................................................................................213
(i) Türkiye ile Kararın Verildiği Ülke Arasında Karşılıklılık
Bulunmalıdır (MÖHUK m. 54/a)............................................215
(ii) Karar, Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Giren
Bir Konuda Verilmiş Olmamalıdır ve Yabancı Mahkeme
Kendisini “Aşırı Yetki” Teşkil Edecek Suretle Yetkili
Görmüş Olmamalıdır (MÖHUK m. 54/b)..............................225
(iii) Karar Türk Kamu Düzenine Açıkça Aykırı
Olmamalıdır (MÖHUK m. 54/c)...........................................229
(iv) Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet Edilerek
Verilmiş Olmalıdır (MÖHUK m. 54/ç)...................................235
b) Dava Masraflarına İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının
Tenfizi ................................................................................................238
c) Tenfiz Edilen Yabancı Kararın Yerine Getirilmesi................................240
d)Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizinde Zamanaşımı......................241
II- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TAHKİM YOLU
İLE ÇÖZÜMÜ
................................................................................................243
A- GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM............................243
B- ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİMİN TANIMI VE
HUKUKÎ REJİMİ............................................................................................248
C- TÜRKİYE’DE ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM...................................255
1) “Yatırım Uyuşmazlıkları” ile İlgili Uluslararası Tahkim...........................257
2) 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’na Göre
Uluslararası Tahkim...................................................................................260
a) Kanunun Amaç, Konu, Yer ve Zaman İtibariyle Uygulanması.............262
b)Tahkimde Görevli/Yetkili Mahkeme ve Yerel Mahkemelerin
Tahkime Müdahalesi..............................................................................267
c) Tahkim Şartı veya Sözleşmesinin Geçerlilik
Şartları ve Hükümleri.............................................................................269
d)Tahkim Mahkemesinin Teşkili ve Yetkisi..............................................273
xi
e) Tahkim Yargılaması (Tahkim Usul ve Esasına Uygulanacak
Hukukun Belirlenmesi, Tahkim Yerinin Belirlenmesi, Davanın
Açıldığı Tarih, Dava ve Cevap Layihalarının Sunulması,
Görev Belgesinin (Term of Reference)Düzenlenmesi,
Tahkim Lisanı, Delillerin Toplanması, Kararın Şekli ve Süresi)...........275
D- YAPISAL OLARAK ULUSLARARASI TAHKİM
(Ad Hoc ve Kurumsal Tahkim)........................................................................286
1) Ad Hoc (Arızî) Tahkim..............................................................................287
2) Kurumsal Tahkim (Daimî Hakem Mahkemeleri)......................................288
a) Yatırım İhtilaflarının Halline Dair Uluslararası Merkez
(International Centre for the Settlement of Investment
Disputes/ICSID)....................................................................................294
b)WIPO/Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü Tahkim Mahkemesi
WIPO Arbitration Court).......................................................................295
c) MTO Tahkim Mahkemesi (ICC Arbitration Court)..............................298
d)Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi (London Court of
International Arbitration/LCIA)............................................................302
e) Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası Uluslararası
Tahkim Mahkemesi (The International Commercial Arbitration
Court at the Chamber of Commerce and Industry of Russian
Federation/ICAC)...................................................................................305
f) Avusturya Federal Ekonomi Odası Uluslararası Tahkim Merkezi
(International Arbitral Centre of the Austrian Federal Economic
Chamber-Vienna International Arbitral Centre/VIAC).........................307
g)Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü (Arbitration Institute
of the Stockholm Chamber of Commerce/SCC Institute).....................309
h)Amerikan Tahkim Odası
(The American Arbitration Association/AAA).....................................312
ı) Hububat ve Yem Ticaret Birliği Tahkim Mahkemesi (The Grain
and Feed Trade Assocation Arbitration Tribunal/GAFTA
Arbitration Tribunal).............................................................................314
i) Sıvı ve Hayvansal Yağ ve Tohum Birlikleri Federasyonu Tahkim
Mahkemesi (Federation of Oils, Seeds and Fats Associations
Arbitration Tribunal/FOSFA Arbitration Tribunal)...............................316
j) Rafine Şeker Birliği Tahkim Mahkemesi
(The Refined Sugar Association Arbitration Tribunal).........................318
k)Spor Tahkim Mahkemesi (Court of Arbitration for Sport-CAS)...........319
E- ULUSLARARASI TİCARÎ HAKEM KARARLARININ
TÜRKİYE’DE TENFİZİ.................................................................................322
1) Genel Olarak “Yabancı” Hakem Kararlarının Türkiye’de Tenfizi.............322
2) New York Anlaşmasına Göre Yabancı Hakem Kararlarının
Tanınması ve Tenfizi..................................................................................323
xii
a) New York Anlaşmasının Zaman, Konu ve Ülke
İtibariyle Uygulama Alanı.....................................................................323
b)New York Anlaşmasına Göre Tanıma ve Tenfiz Davalarında Usul......329
c) New York Anlaşmasına Göre Tanıma Şartları.......................................338
d)New York Anlaşmasına Göre Tenfiz Şartları........................................340
aa)Taraflar arasında geçerli bir tahkim anlaşması
bulunmalıdır (m. V/I-a)...................................................................342
bb)Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet
Edilerek Verilmiş Olmalıdır (m. V/1-b)..........................................367
cc) Karar, Hakemlerin Yetkileri İçinde Verilmiş
Olmalıdır (m. V/1-c)........................................................................371
dd)Hakem Mahkemesinin Teşkili veya Tahkim Prosedürü Taraflar
Arasındaki Anlaşma Hükümlerine -Anlaşmada Hüküm Yoksa Tahkim Prosedürünün Cereyan Ettiği Ülke Hukukuna Uygun
Olmalıdır (m. V/1-d).......................................................................375
ee)Karar, Taraflar İçin Bağlayıcı (Binding) Olmalı veya Verildiği
Ülke Hukukuna ya da Tahkimin Tâbi Olduğu Ülke Hukukuna
Göre İptal Edilmemiş yahut İcrası Askıya Alınmamış
Olmalıdır (m. V/1-e)........................................................................379
ff) Karar, Tenfiz Devleti Hukukuna Göre Tahkim
Yolu ile Çözümü Mümkün bir Uyuşmazlığa
İlişkin Olmalıdır (m. V/2-a)............................................................391
gg)Karar, Tenfiz Devleti Hukukunun Kamu
Düzenine Aykırı Olmamalıdır (m. V/2-b).......................................394
3) 5718 Sayılı Kanuna Göre Yabancı Hakem Kararlarının
Tanınması ve Tenfizi..................................................................................401
4) New York Anlaşmasına ve 5718 Sayılı Kanuna Göre Tenfiz
Dilekçesi ve Ekleri.....................................................................................403
III-ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN DOĞRUDAN
MÜZAKERELER, UZLAŞTIRMA, TEKNİK BİLİRKİŞİLİK
(HAKEM BİLİRKİŞİLİK), ÖN HAKEMLİK, ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN
SÖZLEŞMEYE MÜDAHALESİ VE ALTERNATİF İHTİLAF
ÇÖZME TEKNİKLERİ (ADR) İLE ÇÖZÜMÜ....................................................407
A- UYUŞMAZLIKLARIN MÜZAKERELER YOLU İLE ÇÖZÜMÜ...............409
B- UYUŞMAZLIKLARIN UZLAŞTIRMA YOLU İLE ÇÖZÜMÜ....................411
1) ICC Uzlaştırma Kuralları.............................................................................415
2) UNCITRAL Uzlaştırma Kuralları...............................................................415
3) ICSID Uzlaştırma Kuralları.........................................................................416
4) FIDIC Uzlaştırma Kuralları.........................................................................419
xiii
C- UYUŞMAZLIKLARIN TEKNİK BİLİRKİŞİLİK (Technical
Expertise-Hakem Bilirkişilik) YOLU İLE ÇÖZÜMÜ.....................................423
D- UYUŞMAZLIKLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN
SÖZLEŞMELERE MÜDAHALESİ YOLU İLE ÇÖZÜMÜ
(Akitlerin Tarafsız Üçüncü Kişilerce Yorumlanması,
Doldurulması ve Uyarlanması)........................................................................429
E- UYUŞMAZLIKLARIN ÖN HAKEMLİK (Pre Arbitral Referee
Procedure) YOLU İLE ÇÖZÜMÜ...................................................................432
F- UYUŞMAZLIKLARIN “ALTERNATİF İHTİLAF ÇÖZME
USULLERİ” (ADR/ Alternative Dispute Resolutions) İLE
ÇÖZÜMÜ........................................................................................................436
IV-ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN DİPLOMATİK
YOLLA ÇÖZÜMÜ................................................................................................447
V- YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINDAN DOĞAN
UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI........................................................451
A- YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI VE ICSID
ANLAŞMASI ................................................................................................451
B- YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI İLE İLGİLİ İKİLİ
ANLAŞMALAR VE TAHKİM.......................................................................471
VI- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ’NDE (DTÖ) UYUŞMAZLIKLARIN
ÇÖZÜM YOLLARI..............................................................................................487
A- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ YARGILAMA USULÜ.................................487
1) DTÖ Uyuşmazlık Giderme Yoluna Dair Kuralların
Kaynağı: 1947 ve 1994 tarihli GATT Anlaşmaları....................................488
2) DTÖ Yargılamasının Özellikleri................................................................493
a) Münhasır Yetki......................................................................................493
b) Özel Hukuk Kişilerinin Durumu...........................................................493
c) İhlâl Bulunmasa da Yargı Yoluna Başvurma İmkânı.............................495
d) Yargı Merciinin Önceki Kararlarının Etkisi..........................................496
B- DTÖ YARGILAMASINDA İZLENECEK USUL..........................................497
1) Müzakere Aşaması.......................................................................................498
2) Panel Aşaması..............................................................................................498
C- TEMYİZ AŞAMASI........................................................................................500
D- TAVSİYELERİN YERİNE GETİRİLMESİ ve YAPTIRIM
UYGULANMASI AŞAMASI.........................................................................501
1) Tavsiyelerin Yerine Getirilmesi Aşaması...................................................501
2) Tavsiyelerin Yerine Getirilmemesi Hâlinde Uygulanan Yaptırımlar.........502
xiv
EKLER.........................................................................................................................505
1. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU
HAKKINDA KANUN...........................................................................................507
2. MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU...........................................................522
3.
KAMU HİZMETLERİ İLE İLGİLİ İMTİYAZ ŞARTLAŞMA VE
SÖZLEŞMELERİNDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA
TAHKİM YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE UYULMASI
GEREKEN İLKELERE DAİR KANUN...............................................................538
4. DEVLETLER VE DİĞER DEVLETLERİN VATANDAŞLARI
ARASINDAKİ YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ
ÇÖZÜMLENMESİ HAKKINDAKİ KONVANSİYON - ICSID...........................541
5. MİLLETLERARASI TİCARÎ HAKEMLİK KONUSUNDAKİ
21 NİSAN 1961 TARİHLİ AVRUPA (CENEVRE) SÖZLEŞMESİ......................555
6. YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE
İCRASI HAKKINDAKİ 10 HAZİRAN 1958 TARİHLİ
NEW-YORK SÖZLEŞMESİ..................................................................................562
7. MİLLETLERARASI TİCARET ODASI
TAHKİM KURALLARI .......................................................................................567
8. İHTİLAFLARIN DOSTANE HALLİ (İDH) KURALLARI.................................586
9. MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER
HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI
(Viyana Konvansiyonu)..........................................................................................592
BİBLİYOGRAFYA
................................................................................................605
xv
KISALTMALAR
AAA
AB :American Arbitration Association
: Avrupa Birliği
ABD
:Amerika Birleşik Devletleri
ADR
:Alternative Dispute Resolution
agm
:Adı Geçen Makale
age
:Adı Geçen Eser
AJCL
:American Journal of Comparative Law
AJIL
:American Journal of International Law
American University
JILP
:American University Journal of International Law and Policy
Ankara BD
:Ankara Barosu Dergisi
Arb. Int.
:Arbitration International
AT
:Avrupa Topluluğu
BATİDER
:Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BK
:Borçlar Kanunu
Bkz.
:Bakınız
BLS
:Business Law Review
BM
: Birleşmiş Milletler
Boston University LR :Boston University Law Review
BYIL
:British Yearbook of International Law
C.
:Cilt
CJTL
:Colombia Journal of Transnational Law
CMK
: Ceza Muhakemesi Kanunu
DHH
:Devletler Hususi Hukuku
DPT
: Devlet Plânlama Teşkilatı
DTÖ
: Dünya Ticaret Örgütü
E.
:Esas
EC
:European Community
EDI
: Electronic Data Interchange
EŞHK
:Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasem Şirketlerle
Sigorta Şirketleri Hakkında Kanun-u Muvakkat
xvi
FIDIC
: Federation International Des Ingenieurs-Counseils
FILJ
:Foreign Investment Law Journal
FOSFA
:Federation of Oils, Seeds and Fats Associations
GAFTA
: Grain and Feed Trade Association
GATT
:General Agreement on Tariffs and Trade
Georgia JICL
:Georgia Journal of International and Comparative Law
HGK
:Hukuk Genel Kurulu
HILJ
:Harvard International Law Journal
HMK
:Hukuk Muhakemeleri Kanunu
HUMK
:Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
IBL
:International Business Lawyer
ICC
:International Chamber of Commerce
ICLQ
:International and Camparative Law Quarterly
ICLR.
:International Construction Law Review
ICSID
:International Center/Convention on Settlement of Investment
Disputes
ILM.
:International Legal Materials
INCOTERMS
:International Commercial Terms
Int. Lawyer
:International Lawyer
ITLJ
:International Trade Law Journal
İBD
:İstanbul Barosu Dergisi
İHFM
:İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
İİK
:İcra İflas Kanunu
K.
:Karar
KHK
:Kanun Hükmünde Kararname
LCIA
:London Court of International Arbitration
LRA
: Locus Regit Actum
m.
:Madde
MHB.
:Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni
MK.
:Medeni Kanun
MÖH
:Milletlerarası Özel Hukuk
MÖHUK
:Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun
New York University
MTK
: Milletlerarası Tahkim Kanunu
MTO
: Milletlerarası Ticaret Odası
xvii
JILP
:New York University Journal of International Law and Politics
Northwestern JILB
:Northwestern Journal of International Law and Business
Not. K.
:Noterlik Kanunu
OECD
: Organisation fon Economic Co-operation and Development
PCA
:Permanent Court of Arbitration
p.
: Page
Rec. des Cours
:Recueil des Cours de l’Academie de Droit International
RG.
:Resmî Gazete
RKD
:Resmî Kararlar Dergisi
S.
:Sayı
SCC
:Stockholm Chamber of Commerce
Sh.
:Sayfa
SSCB
:Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
T.
:Tarih
TC
: Türkiye Cumhuriyeti
Texas ILJ
:Texas International Law Journal
The Ohio SJDR
:The Ohio State Journal of Dispute Resolution
TOBB
:Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TRIPs
:Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property
Right
TTK
:Türk Ticaret Kanunu
UN
:United Nations
UN/ECE
:United Nations Economic Commission for Europe
UNCITRAL
: United Nations Commission on International Trade Law
UNIDROIT
:International Institute for the Unification of Private Law
V.
:Volume
vd.
:Ve devamı
VIAC
:Vienna International Arbitration Center
WIPO
:Wold Intellectual Property Organisation
WTO
: World Trade Organization
Y
: Yargıtay
YBCA
:Yearbook Commercial Arbitration
YKD.
:Yargıtay Kararları Dergisi
xviii