iHRACATIMIZI ETKiLEYEN iDARi SORUNLAR

iHRACATIMIZI ETKiLEYEN
iDARi SORUNLAR (*)
Selahattin ERTÜRK.
O ve M Birimi
Merkezı
Uzmanı
İhracatta ulaşım
ve ulaşım esaslarının durumları, haberleşmenin istenilen dü­
maddelerin dış pazarlarda gereği gibi tanıtılınaması, kalite ve
standartların tespit edilmeyişi, ambalaj ve ambalajlama biçimlerinin iyi olmayışı
gibi, ulusal ihracatımızı etkileyen başlıca unsurların yanında ve bunlardan da
önemli olarak, devletin güttüğü ticari ve mali politikanın dayandığı esaslar ve
idari yönden konulan kayıtlamalar da yer almaktadır.
zeyde
olmayışı,
İhracatın artması, kolaylıkla yapılabilmesi
için aşağıda özet olarak belirtilen konulara
çözümlenmesinde zorunluluk vardır.
i -
ve istenilen düzeye ulaşabilmesi
öncelikle ele alınıp
ilişkin sorunların
İHRACATA İLİşKİN SORUNLAR
İhracatta Uygulanan Faiz ve Komisyon Hadlerinin Yeniden Düzenlenmesine
Duyulan İhtiyaç:
Bugün ihracı öngörülen tarım ürünlerinin ekiminden, ihraç edilecek duruma
getirilmesine kadar banka ile üretici ya da ihracatçı arasında kredi konusundaki
ilişkiler kesiksİz olarak devam etmektedir. Şöyle ki, sözü edilen maddeler ekilme­
den önce, yetiştirme kredisi alınır, madde ekilip, tohum ya da meyva bağlama
durumuna geldikten sonra, emtia avans ı istenir, madde hasat edilip, ihraç edile­
cek duruma geldikten sonra, daha önce açılmış olan emtia avansı kapatılır ve
onun yerine geçerli olmak üzere vesaik karşılığı kredi müessesesi işlemeye baş­
lar. Alınan bu kredilerin faiz ortalaması, her biri için maddenin gerçek değeri
üzerinde % 9 dur. Bunlardan ayrı olarak, % OS - % 1 komisyon, % OS ekspertiz,
muamele gideri ve ardiye ücreti de ödenmektedir.
Maddenin
ötürü :
(*)
Bu
yazı,
ihracına
kasım
aracılık
yapan bankalar,
1967 tarihinde derlenen bilgilere
yaptıkları
dayanılarak
bu hizmetlerinden
yazılmıştır.
129
Maddenİn satış faturasının FOB değeri üzerinden % 1 -2 komisyon,
Tahsil ve tediyeden ötürü
»
»
» % 05 - % 1
»
Her türlü haberleşmeden ötürü FOB değeri»
% 2 posta gideri,
Yapılan işlemlerden ötürü
»»»
% 4 muamele vergisİ,
tahakkuk
ettirirleı.
Böylece, bir banka
ödedikleri para, ihracı
kabilmektedir.
aracılığı
yapılan
Güdülen ticari politika,
ile yapılan ihracatta, ya da üretİcile~İn bankalara
maddenin asıl değerinin % 35 - % 40 ına kadar çı­
ihracatın
bir banka aracılığı ile yapılmasını öngör­
her ne şekilde olursa olsun, ihraç edi­
bankaya ödenmesi gerekmektedir.
düğünden, yukarıda tanımlanan alıntıların
len her parti madde için, hizmet
Bu durum, ihraç maddelerimizi~ dış ülkelerde rekabetini önlemekte ve ihra­
konusu yapacak kişilerin bu isteklerini baltalamaktadıL
catı uğraşı
Bazı ülkelerde, özellikle ihraç maddelerimize rakip olan ülkelerde, bu kadar
yüksek faiz hadlerine ve hizmet alıntılarına tesadüf edilmemektedir. Örneğin,
Yunanistan, İsrail, İtalya, İspanya ve hatta İngiltere'de bile bu gibi hizmetlerden
ötürü alınan komisyon ve diğer giderkr ottalaması % 5 i geçmemektedir. İhraç
maddeleri için şu ya da bu nedenle açılan kredilerin faizleri de bize göre düşük
bir oranda bulunmaktadır. Öte yaııdan, ülkem izden yapılan konsinyasyon ve müş­
terek hesap suretiyle ihracatta, Merkez Bankası sadece % 5,5 faiz ve komisyon
almaktadır. Demek ki, eğer istenirse, diğer yetkili bankalar da, az bir faiz ve hiz­
met karşı1ığıyla maddelerin ihracına al--acılık edebilirlee.
İhraç
maddelerinin maliyetini yükselten, dış pazarlarda rekabet etme ola­
önleyen ve ihracatla uğraşmuk isteyenleri engelleyen faiz, komisyon ve
her türlü banka alıntılarını, günün gereklerine uygun bir düzeye indirmede zo­
runluluk vardır.
naklarını
İhracatta
Güdülen Madde Politikasının Yeniden Tespitine Duyulan İhtiyaç
Ülkemizden yabancı ülkelere yapılan ticari anlamdaki ihracata ilişkin işlem
ve eylemlerin esasını teşkil eden «İhracat Rejimi Kararı» ile ona dayanılarak çı­
kartılan ve Ticaret Bakanlığınca yayınlanr.n «Yönetmelik» te güdüJen madde po­
litikasının, yeniden düzenlenmesinde, ihracatın gelişmesi bakımından zorunluluk
vardır.
Adı geçen yönetmelikte saptanmış olan maddeler ve maddelerin ihraç biçim­
leri, günümüzün ticaret anlayışı ile çelişik bulunmakta ve varılması istenen plan
hedeflerine karşıt düşmektedir.
Yönetmeliğin 14. maddesinin (a) bendine göre, - ihracının yapılması isteni­
len ve sadece bilgi için tescil işlemine bağlı bulunan, yönetmeliğe ekli listedeki
ihraç maddeleri - dünya pazarlarında tutulan ve döviz getiren klasik ihraç mad­
delerimizin başlıcalarını teşkil etmektedir. Bu liste kapsamında bulunan madde­
lerin ihraçları sırasında fiyat kontrollerinin yapılmaması, kötü niyetli kişilerin
maddelerin asıl değerlerini yurda döviz olarak getirmemelerine sebep teşkil ede­
bilir.
130
Aynı yönetmeliğe ekli liste II'de gösterilen ve konsinyasyon ya da nıüşterek
hesap suretiyle yapılacak ihracata ilişkin maddeler bugün, dış ülkelerde ve özel­
likle Avrupa ülkelerinde aranan ve kolaylıkla alıcı bulan maddeleri kapsamakta­
dır. Sözü edilen listede gösterilen maddelerin konsinyasyon ya da müşterek hesap
yolu ile ihracı, 1955 -1960 yılları arasmdaki devrelerde belki geçerli olabilir ve öl­
çülü bir davranış olarak görü]ebilirdi. Çünkü, o tarihlerde, bu gibi ihraç madde­
lerinin nitelikleri Avrupa alıcıları tarafından hemen hemen bilinmiyordu ve ül­
kemizden bu gibi maddelerin ihracatına da henüz yeni başlanmıştı. Halbuki bu­
gün bütün şartlar değişmiş, alıcı firmalar maddelerimizi tanımışlar, ihracatçı ları­
mızla devamlı ilişkiler kurmuşlardır. Ayrıca, tüketici durumda olan halk, madde­
lerimizin tüm niteliklerini tanımış ve söz konusu maddelerimizi arar duruma gel­
mişlerdir.
Bunlardan yaş meyvalar, yaş sebze ve konserveler, narenciyeler kat'i satış
yolu ile ve henüz bağ ve bahçede iken satış bağlantıları yapılmakta ya da alivre
yolu ile hemen satılmaktadır. Durum bu iken, adı geçen maddelerin, halen kon­
sinyasyon listelerinde gösterilmesi yadırganacak bir husustur.
Bugün konsinyasyon ya da müşterek hesap suretiyle yapılan ihracat, genel
hemen hemen 0,'025 ine ulaşmakta, buna karşılık yurda bu yolda yapı­
lan satışlar sonucu giren dövİz, genel ihracatın % 5 ine ancak varmaktadır. Bu
da gösteriyor ki, konsinyasyon ve müşterek hesap suretiyle yapılan satışlarda elde
edilen dövizler maalesef maddelerin asıl değerini gerektiği gibi yansıtmamaktadır.
ihracatın
Yukarıdan bu yana belirtilen uygulamanın değiştirilmesi ya da önlenmesi,
yurda bugün tüm ihracattan ötürü giren dövizlerin % 15 - O,lı 20 oranında artması
demek olacaktır.
Bu durum da açıkça göstermektedir ki, ihracat rejimi ve ona ilişkin yönet·
melik düzenlenirken buradaki listelerin kapsamına alınacak maddelerin satış bi­
çiminin saptanmasında çok dikkatli olmak gerekmektedir. Aksi halde ve bugünkü
uygulama devam ettiği sürece, ihraç edilecek maddelerin hakiki değerleri hiç bir
zaman tam olarak ülkeye girmeyecektir.
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 17 Sayılı Karar ve Ona İlişkin Teb­
liğin İhracatı Düzenleyen Kısmının Yeniden Düzenlenmesine Duyulan İhtiyaç
1962 yılında yayınlanan Türk Parasının Kıymetini Koruma
17 Sayılı Karar ve ona ilişkin tebliğ, çok yönlü amaçlarla çıkarılmış
olup, daha çok, devletin ekonomik ve mali politikasının gereklerine göre düzen­
Maliye
Bakanlığınca
Hakkındaki
lenmiş bulunmaktadır.
Bu tebliğ, zaman zaman değiştirilmekle birlikte, bu değişiklikler, hiç bir za­
man temele dayanmamış ve daha çok şekıı düzeyde kalmıştır. Söz konusu tebliğ,
ülkemizden yapılacak her türlü ihracatın dış ticaret rejimi esasına göre yapıla­
cağını, bunun karşılığında elde edilecek dövizlerin Maliye Bakanlığınca saptana­
cak esas ve usullere göre ülkeye getirileceğini göstermektedir.
Genelolarak bir parti ma1ın ihracında bu karara ilişkin
zenlenmesi öngörülen belgelerin dökümü aşağıya çıkarılmıştır.
tebliğ uyarınca
dü·
131
-
4 nüsha, beyanname - taahhütname, her biri 5 TL. damga pulu ile onaylı),
4 nüsha, çıkış gümrüklerine verilen acenta mektubu, (her biri 25 kuruşluk
damga pulu ile onaylı),
4 nüsha, yetki bankaların Merkez Bankası şubelerine hitap eden mektu­
bu, her biri 25 kuruşluk damga pulu ile onaylı),
1 nüsha, muvakkat kabul yoluyla yapılan ithalata ilişkin taahhütname,
(maddenin POB değeri üzerinden % 4 damga pulu ile onaylı),
3 nüsha, Merkez Bankası şubelerince gümrüklere hitaben ve ihracatçılara
verilen taahhüt mektubu,
3 nüsha, karayolu ile ve acentasız vapurlar ile yapılacak ihracat için güm­
rüklere verilen - K başlıklı mektup,
2 nüsha, bankalarca düzenlenip kambiyo müdür!üklerine hitap eden ga­
ranti mektubu,
3 nüsha, ihracatçı tarafından düzenlenip kambiyo müdür!üklerine verilen
taahhütname.
(Bankalarca düzenlenen ve ilgililer ile resmi yerlere verilen taahhütname ve
garanti mektuplarından alınan ücretlerin ne olduğu, bankalarca gizli tutulduğun­
dan öğrenilememiştir.)
Bugün ihracat işlemlerinde uygulanan formalitelerin hemen hemen yarısı,
geçen tebliğ hükümlerinin uygulanmasından ileri gelmektedir. Bu durum, ih·
racatçıları her türlü tahminlerin üstünde uğraştırmakta formalitelerden ötürü
alınan alıntılar, ihraç maddelerinin maliyetini çok yükseltmekte ve dış pazarlarda
maddelerin rekabet etme imkanlarını ortadan kaldırmaktadır.
adı
Bir parti malın ihracında, söz konusu formalitelerin tamamlanması için ih·
günlerce hatta haftalarca uğraştıkları olmaktadır. Bu konuda harca­
nan harçlar, noter onay ücretleri ve banka alıntıları her türlü tahminin üstünde.
dir. Ne var ki, tebliğ hükümlerinin uygulanması ne ihraç maddelerinin asıl de­
ğerlerinin ülkeye getirilmesini ve ne de getirilmeyen dövizlerden ötürü ilgililerin
sorumlu tutulabilmesini sağlamıştır. Aksine, tebliğ hükümleri gereğince uygula­
nan formaliteler, ulusal ihracatın gelişmesine adeta ayak bağı olmuştur. Şayet,
ihraç edilen maddelerin tam dövizi, belirtilen süre içinde şu ya da bu nedenle ül­
keye getirilmezse, kambiyo makamları kovuşturmaya başlayacak ve bu kovuştur­
ma aylar hatta yıllar sürecek ve fakat sonunda döviz gelse de gelmese de ihra­
catçı aynı tebliğ hükümleri uyarınca takipsizliğe uğrayacaktır.
racatçıların
İhracata İnşldn işlemlerde Kambiyo Makamlannın Kovuştunna Yapmaları
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 17 Sayılı Karara İlişkin İhra­
cat Tebliği» nin 44 üncü maddesi gereğince, ihracat hesaplarını süresi içinde ka­
patmayan ihracatçılar, yetkili bankalar tarafından ilgili Merkez Bankası şubeleri­
ne bildirilmekte ve Merkez Bankası şubeleri tarafından durumlarını düzeltmeleri
için ihracatçılara ihtamame gönderilerek 15 günlük bir süre verilmektedir. Bu sü­
re içinde durumlarını düzeltmeyen ihracatçılar, kambiyo mercilerine ihbar edilmek­
tedir. Bu ihbar üzerine kambiyo mercileri harekete geçmekte ve kovuşturma yapıl­
ması için ilgililerin dosyalarını kaza mercilerine intikal ettirmektedir.
132
Kaza mercileri, bilirkişiler tarafından düzenlenen raporlara dayanarak işlem
yapmakta ve bu gibi dosyaların pek çoğu hakkında takipsizlik karan vennekte­
dirier. Örneğin 1966 yılının ilk altı ayında Ege bölgesinde sekiz bine ulaşan ihra­
cat işlemi yapılmıştır. 120 ihracatçı geçerli sebep göstererek, dövizleri süresi için­
de ülkeye getirmemiş, 47 ihracatçıya Merkez Bankası tarafından hesaplannı ka­
patmaları için ihtarname gönderilmiştir. İhtarname gönderilen ihracatçılardan 27
si süresi içinde hesaplarını kapatmışlar, öbür 20 ihracatçı hakkında da kovuşturma
,vapılmak üzere dosyaları kaza mercilerine intikal ettirilmiştir. Fakat bu davaların
hemen hepsi, delil yetersizliği ve bilirkişi raporlarının lehte olması nedeniyle ta­
kipsizlik kararı ile neticelenmiştir.
Bu da gösteriyor ki, ihracata ilişkin kambiyo işlemleri ülkemizde gereği gibi
Kambiyo kontrolörleri, kambiyo mercileri, bilirkişiler ve kaza
mercilerinin uğraşıları hep fuzuli olmakta ve istenilen amaca yöneltilememekte­
dir. Buna karşılık ihracatçılar, bütün bu uğraşılardan ötürü gereksiz emek ve za­
man harcanmakta ve maddi zarara uğramaktadırlar.
işlememektedir.
Bütün bunlar sonunda ya ihracat dövizlerinin ülkeye geldiği anlaşılmakta,
ya da gelmemesinin nedenleri kaza mercilerince haklı görülerek işlem takipsiz­
likle son bulmaktadır.
Ama ne var ki, böyle durumlarla karşı karşıya kalan dürüst
bundan böyle ihracat yapmaktan kaçınmaktadırlar.
ihracatçılar
da
1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanun ve buna
göre alınan Bakanlar Kurulu Kararı ile ona ilişkin Maliye Bakanlığı Tebliğinin
ihracata ilişkin kısmının tüm hükümleri, ulusal ihracatın maliyetini artırıcı, ih­
racatçılar için zaman ve emek kaybettirici nitelikte olduğu gibi Maliye Bakanlı­
ğının çeşitli kuruluşları ile binlerce elemanı ve kaza mercilerini fuzulen uğraş tır­
makta ve devletin milyonlarla ifade edilen para, emek ve zaman kaybına sebep
olmaktadır. Adı geçen kanun, karar ve tebliğlerin hükümlerini günün gereklerine
göre değiştirmekte zorunluluk vardır.
İhracatta Fiyat Tespiti ve Fiyat Kontrolünde Görülen Dağınıklık
Halen ihracatta fiyat tespiti ve kontrolü görevi, Ticaret Bakanlığının Kuru­
Kanununun kendisine verdiği, - ticari faaliyetleri yürütme - ana görevine da­
yanılarak İhracatçı Birlikleri, 5590 Sayılı Kanunla Ticaret ve Sanayi Odalan ve
Borsalarına verilmiştir. Ayrıca, 5383 Sayılı Gümrük Kanunu ve ona dayanılarak
yayınlanan Yönetmelik gereğince tescile bağlı olmayan maddelerin fiyat kontrol
görevi de çıkış gümrüklerine aİt bulunmaktadır.
luş
Bu dağınık durum ve özellikle bu yetkinin, özel teşebbüs yönü ağır basan
kurumlara verilmiş olması iç ve dış piyasalarda uygun ve ölçülü bir fiyat tespit
ve tesciline imkan vermemektedir. Bunun sonucu olarak da, maddeler çok düşük
fiyatla ihraç edilmekte fakat gene de karşılığı döviz olarak ülkeye getirilememek­
tedir. Özel anlaşmalarla aradaki fark kişiler adına ülke dışında ve yabancı ban­
kalarda kalmaktadır.
Yukarıda
ve denetleyen
belirtilen tescil mercileri, yani ihraç maddelerinin fiyatlarını tespit
kişiler, bu mercilere kayıtlı üyeler arasından seçilen Yönetim Ku­
133
ruHarıdır.
Maddesini ihraç etmek isteyen bir Yönetim Kurulu üyesi ya da bu ku­
ıuk yakın çevreler, ihraç edilecek maddenin fiyatlarının, ülke çıkarından çok ki·
şi:->el çıkarına uygun olmasını sağlamak için, kurul toplantılarından önce geniş
bir kulis çalışması göstermekte ve bu çalışma sonunda ihraç edeceği maddelerin
kendi arzularına uygun bir biçimde tespit ve tescil ettirmektedirler.
iiyatını
'Bunun ötesinde, kurul üyeleri arasında olması çok muhtemel hizip çatışma­
ötürü, maddenin fiyatı, kuvvetli bulunan hizbin görüş ve isteğine uygun
bir şekilde tespit edilmektedir. Durumu denetleyecek başka biI' nıerci ya da
üst makam bulunmadığından, tescil mercilerinin bu şekilde tespit ve tescil ettik·
leri fiyatlar, ihraç edilen maddenin asıl fiyatı olmaktadır.
larından
Bugünkü fiyat tespit sisteminin uygulandığı ve bunun doğal bir sonucu olan
Nylon satış faturası düzenlenmesi devam ettiği sürece, ihracat mekanizmasında
ne kadar kontrol yapılırsa yapılsın, ne denli tedbirler alınırsa alınsın, ihraç mad­
delerinin gerçek değerlerine tekabül edecek dövizler hiç bir zaman tam olarak
ülkeye getirilmeyecek ve fiyat tespitleri gerçek olmayacaktır.
Tescil mercilerinden ayrı olarak 5383 Sayılı Kanun ve ona dayanılarak dü­
zenlenen Gümrük Yönetmeliği uyarınca da ihraç maddelerinin fiyat kontrolü ya­
pılmaktadır. Çıkış gümrük müdürlüklerince yapılan bu kontroller, tescil merci·
leri dışında tekrar bir işlem niteliği taşımaktadır ve etkili olmamaktadır. Çünkü,
adı geçen kontrol için gerekli veriler Odalar Birliğince onaylanmış olan borsa fi­
yat listelerinden alınmaktadır. Bu bilgilerin zamanında alınmayışı, bu kontrolü
de etkisiz bırakmaktadır. Esasen gümrük personeli, madde bilgisinden yoksun
olduklarından, tescil mercilerince tespit edilmiş fiyatı, tekrar onaylamaktan baş­
ka bir işlem yapmamaktadırlar.
Yukarıdan beri açıklanan durum karşısında, ihracatta fiyat kontrolünün ve
fiyat tespitinin devletçe ele alınarak daha makul, daha ciddi ve daha resmi bir
işlem haline sokulması gerekmektedir. Fiyat tespit işinin yarı resmi kuruluşların
da temsil edildiği bir kamu kurumu tarafından yapılıp, merkezi hükümet kuru­
luşlarınca denetUmesi, bu konudaki kötü tutum ve uygulamayı kısmen olsun ön­
leyecektir.
Bunun için ihraç edilecek maddelerin ihraç fiyatlarının tespitinin, Bölge Ti­
caret Müdürlüklerinin koordinatörlüğünde Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ticaret
Borsalarının ve İhracatçı Birlik ve Derneklerinin üyelerinden oluşacak ve Bölge
Ticaret ,Müdürlüklerinin başkanlığında çalışacak fiyat tespit kurullarınca yapıl­
ması, ulusal ihracatın gelişmesi için gerekli görülmektedir. Ayrıca, fiyat kontro­
lÜne bağlı ihraç maddelerinin satış fiyatlarının, borsalarda kayıtlı maddeler için,
maddenin tescil işleminin yapıldığı gündeki borsa fiyatı üzerine, madde için ya­
pılacak FOB giderlerle, ölçülü bir kar yüzdesinin eklenmesi suretiyle tespit edil­
mesi, özel anlaşmalarla aradaki döviz farkının kişiler adına ülke dışında ve ya­
bancı bankalarda kalmasını da bir nebze olsun önleyecektir. Böylece, bir kısım
ihracatçıyı spekülasyona sevk eden, bir kısmını da zarara uğratan bugünkü kötü
uygulama sona ermiş olacaktır.
Tescil
Mercıleri
ve
Çalışma Şekillerinin
Yeniden Düzenlenmesine Duyulan
İhtiyaç
3018 Sayılı Kanunun 7 nci maddesine dayanılarak ve Bakanlar Kurulunun
134
buna ilişkin kararları uyarınca kurulmuş olan İhracatçı Birliklerinin ortak amaç
ve hedefleri; uğraşı konularına giren maddelerin cins, nevi ve miktar bakımıarın­
dan üretimlerini artırıcı tedbirleri almak, ihracat usUl ve metotlarını geliştirme
çalışmaları yapmak, fiyat hareketlerini denetlemek ve düzenlemek, iç ve dış pa­
zarlarda maddelerin alım ve satımlarındaki ticari usul ve uluslararası teamüHeri
de göz önünde tutarak yararlı görülecek tedbirleri almak, tüketici ülkelerin istek
eğilimlerine uygun nitelikte maddeler hazırlamak, ulusal ve uluslararası pazarları
ayrı ayrı ve zamanında izleyerek fiyat ve ekonomik durumlara ilişkin en doğru
bilgileri derlemek, buna ilişkin fiyat hareketlerini ilgililere ve kamu oyuna sun­
mak, üretici ve ihracatçılar için araştırmalar yapmak ve bu araştırma sonuçlarını
yararlı raporlar haline getirerek yayınlamak, Ticaret Bakanlığı ve hükumetin is­
teyeceği ticari ve ekonomik bilgileri derlemek, Ticaret Bakanlığının denetiminde
bazı ihraç işlemlerini yürütmek, bu işlemleri onaylamak, onaylanmayan işlemle­
re ilişkin maddelerin ihracını önlemektir.
Gene! olarak tescil mercilerinin ve özellikle ihracatçı birliklerinin görev ve ku­
genel hatları ile belirtilen biçimde olması gerekmek­
tedir. Ancak, bugünkü çalışmaları bakımlIldan, özellikle ihracatçı birlikleri, kuru­
luş statülerinde belirtilen görevlerin dışında kalmışlardır.
ruluş amaçlarının, yukarıda
Bu durumlarıyla, ihracatçı birlikleri ne üyelerine ne de ulusal ihracatımıza
istenilen biçimde yararlı olabilmektedirler. İhracatçı birlikleri, Ticaret Bakanlığı­
nın yetkileri ile tescilli maddelerin tescil işlemlerini yerine getiren, bir sürü is­
tatistik bilgi derleyen, derledikleri bu bilgileri de niçin derlediklerini bilmeyen,
bu arada fiyatları kontrola bağlı ihraç maddelerinin fiyat kontrolunu yapan, an­
lamsız kuruluşlar haline gelmişlerdir. En önemli görevlerinden birisi olması la­
zım gelen, ihraç maddelerinin fiyat kontrol işlemlerinde de başarılı olamamışlar.
dır.
Uygulanmakta olan fiyat kontrolu bir sürü formalitelerin yerine getirilmesi
basit bir işlem niteliğini taşımaktadır. Aslında fiyat kontrolunun ulu­
sal ihracatın gerçek değerinin ülkeye girmesini sağlayan bir kontrol mekanizması
olması lazım gelir. Halbuki, ihracatçı birliklerinin uygulaması, bu mekanİzmayı
tam tersine çalıştırmak ta ve gerçek ihraç değerinin ülkeye girmesini engelleyen
bir paravana niteliği taşımaktadır.
ıçın yapılan
İhracatçılann Tescil Mercilerine Üye Olma Zorunlulu~ ve Üyelerden Alınan
Çeşitli
Aidat
İhracat ruhsatnamesi almış olan bir kişi ya da firma ihraç edeceği madde­
lerin nev'ine göre kurulmuş ve o maddeler ile uğraşan birlik ve derneklere ya da
ticaret odalarına kaydedilerek, o kurumun üyesi olur. Örneğin, bu kişinin ya da
firmanın, kuru üzüm ihracatı yapacak ise, kuru meyvacılar birliğine üye olması
gibi. Bunun için de ilk girişte birden ve peşin olarak 2000 TL. duhuliye ödemek
zon~njuluğundadır.
Bunun ötesinde ve ayrı olarak da, gene üyesi olduğu ilgili ticaret odasına
da, daha önce saptanmış olan ve derecesine göre değişen yıllık ve maktu bİr
aidat ödemek zorundadır. Örneğimizdeki kuru üzümü uğraşı konusu alan ihra­
135
catçı, ticaret odasındaki derecesi birinci sınıf ise 175
sı, üçüncü sınıf ise 100 TL. sı yıllık maktu aidat
miktarları ihraç edilecek maddelerin cinsine ve tescil
larına göre değişmektedir.
TL.
TL. sı, ikinci sınıf ise 125
ödeyecektir. Bu gibi alıntı
mercilerinin bütçe durum­
Bütün bu alıntılardan başka Birlik, Oda ve Dernekler, ihraç edilecek her
parti maddeden ve satış faturasının FOB değeri üzerinden ayrıca nispi aidat ta­
hakkuk ettirirler. Bu aidat, ihraç edilecek maddenin cins ve nev'ine göre ve tes­
cil mercilerinin uğraşı konularına göre, (% 01 - % 02) ve hatta (% 1) olabilmek~
tedir.
Bu nispi aidat oranı, Birlik, Oda ve Derneklerin yıllık bütçelerindeki masraf
göre, yetkili yönetim kurullarınca saptanmakta ve genellikle, Tica­
ret Bakanlığınca da onaylanmaktadır.
durumlarına
Aşağıda çıkarılmış
tu
aidatın
bir
olan tabloda, tescil mercilerince
alınan
duhuliye ve mak­
kısmı gösterilmiştir.
Maktu Aidat
Kuru meyva
Pamuk
Huhuhat
Zeytinyağı
Palamut
Canlı hayvan
Duhuliye
2000 TL.
500 TL.
200 TL.
200 TL.
200 TL.
250 TL.
1.
175
300
100
100
175
100
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
2. Sınıf
3.
125
250
75
75
125
75
100
200
50
50
75
50
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
TL.
Bugünkü çalışmaları ile ulusal ihracata hiç bir katkıda bulunmayan, buna
üyelerinden aldıkları duhuliye, yıllık ve nispi aidatlarla yaşama gücü bu­
lan ve bu imkanlarla belirli çevrelere yararlı olan bu kuruluşları etkili bir çalış­
ma düzeyine ulaştırmakta zorunluluk vardır.
karşılık
İhracatçılardan sağlanan alıntılarla ortalama olarak yılda 50 milyonluk bir
bütçeye sahip olan ve muhtelif yerlerde bulunan ihracatçı birlikleri tıpkı ihracat­
ta formaliteleri artıran, ihraç maddelerinin maliyetini yükselten ve ihracatçıların
çalışmalarını frenleyen İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi gibi, ulusal ihracatın ba­
şına birer gaile olmuşlardır.
İhracatçı birliklerinin geleceklerini kesin olarak bir karara bağlamak için ay­
rıntılı
bir araştırma yapılmalı, ulusal ihracatı, formaliteleri ve maliyeti
yönden etkileyen bu kuruluşlar için gerekli tedbirler derhal alınmalı ve
ları bir gaile olmaktan kurtarılmalıdır.
artırıcı
varlık­
ihracat Rejimi Karan ile Ona İHşkln Olarak Çıkanlan Yönetmelilln Her Yıl
De~ştirilmesi Gereksizdir
İhracatçıların uymak zorunda oldukları Dış Ticaret Rejimi Kararı ile ona
dayanılarak çıkarılan
136
ve Ticaret
Bakanlığınca yayınlanan
Yönetmelik, 1966
yılına
kadar sadece iki defa ocak ve temmuz aylarında
ren yılda bir defa çıkarılmaya başlanmıştır.
çıkarılır
iken, bu tarihten itiba­
Ülkemizdeki ihracatçılar genelolarak çok büyük kapitallerle madde alıp ih­
racat yapan kişiler değildir. Bunlardan bir kısmı, yabancı sermayedarların ülke­
deki komisyoncuları gibi çalışırken, bir kısmı ufak sermayelerinin yanısıra üreti­
ciye borçlanarak mal mübayaa etmekte ve mübayaa ettikleri malları çoğunlukla
aynı mevsim içinde ihraç etmek zorunda kalmaktadır.
Bundan başka, birçok maddelerin ihracatçıları modern depolama tesislerine
sahip kooperatifler ya da başka ortaklıklar halinde bir araya gelmediklerinden,
gerek sermaye gerekse koruma olanaklarından yoksun bulunmaktadırlar. Bu ne­
denle, ticaret rejiminde ve ona ilişkin yönetmelikte yapılan ve önemsiz gibi" gö­
rülen bazı değişiklikler, zaman içinde tedbir alınmazsa, ihracatçıları zor duruma
düşürebilmektedir. Bundan ötürü, ihracatçılar yeni rejim kararlarını sürekli ola­
rak izlemekte ve bunun sonucu olarak da ya o yıl ihracat yapamamakta ya da ol­
dukça önemli riskleri göze alarak ihracat yapabilmektedir. Buna göre, ticaret re­
jiminde kararlılık ihracatçılar tarafından her zaman istenilen bir husustur.
Esasen ihracat rejimi kararı ile ona ilişkin yönetmelik, her defasında hemen
hemen benzer hükümleri kapsamakta, değişiklikler, çoğunlukla, rejim listelerin­
den bazı maddelerin çıkartılıp, yenilerin eklenmesine ya da maddelerin ihraç sü­
relerine ilişkin olmaktadır.
Bu hususta bir fikir vermek üzere, aşağıda 1966 - 1967
rejim kararı ve onlara ekli yönetmeliklerin farklı yönleri
yıllarında çıkarılan
iki
belirtilmiştir.
1966 -1967 yılı İhracat Yönetmeliğinde yer almış bulunan alivre· satışların ih­
raç sürelerine ilişkin 25 inci maddesinde, tescil mercilerine; pamuk, küspe, incir ez­
mesi, çekirdeksiz üzümün ihraç sürelerini geçerli nedenlerle 30 güne kadar uzat­
ma yetkisi verilmiştir. Son Yönetmeliğin 30 uncu maddesinde ise konsinyasyon
satışlarda 30 gün olan lisans süresi, yaş meyva ve sebzeler için 40 güne çıkarıl­
mıştır. Gene aynı yönetmelikte, anlaşmah ülkelere ihracat satışlarının başlanma­
sını düzenleyen ve formüle eden 36 ıncı maddedeki hükümlerden, tütün ve Ticaret
Bakanlığınca lüzumlu görülecek diğer maddeler hariç tutulmuştur. 37 inci mad­
de ile satış miktarının tespitine ilişkin, birden çok tescil merciine üye olan bir
ihracatçıya, ancak bir tescil merciinden hisse verilir hükmü kaldırılmıştır. Aynı
bölümde, canh hayvan ihracına tanınan 45 günlük süre son yönetmelikte 60 güne
çıkarılmıştır.
Yönetmeliğin ekli 1/A listesinde mevcut olan yapağı, küçük baş hayvan de­
rileri zeytinyağı, sünger, kuşyemi, fiğ, meyankökü ve balı ve ceviz son yönetme­
lik listesinden çıkarılmıştır.
I/B listesine de ceviz tomruğu, ceviz aksarnı, küçük baş hayvan derileri, zey­
buna karşılık aynı listeden canlı hayvan ile Antep fıstığı çıkar­
tinyağı eklenmiş,
tılmıştır.
Yukarıdaki durum da göstermektedir ki, rejim kararları ve onlara ekli yö­
netmeliklerin biribirinden pek farklı tarafları bulunmamaktadır. Bu farklar da
yeniden karar almağı ve ihtisas komisyonlarının kurulmasını gerektirecek ve ih­
racatçı çevrelerini aylarca tedirgin edecek kadar önemli ve büyük değişiklikleri
kapsamamaktadır.
137
Ihracat reiimi ve ona ilişkin yönetmeliğin her yı1 yeniden ele alınıp, düzen­
lenmesi ve kamuoyuna duyurulması, bu arada geçen süre içinde ihracatçılara ve
ihracat işlemlerinin tümüne frenleyici bir etki yapmaktadır. Ayrıca, Bakanlar Ku­
rulu'nu, Kurulun Özel Komisynunu ve alt komiteyi de meşgul etmektedir.
Gene aynı çalışmalar Ticaret Bakanlığının ilgili dairesini V(~ personelini boş
yere uğraştırmaktadır. İhracatçılar, bu iş için düzenlenen komisyon toplantılarına
katılmak ve alınacak yeni karara bir katkıda bulunabilmek için haftahu boyunca
iş yerlerinden uzaklaşmak zorunda kalmaktadırlar. Sözü edilen toplantılarda har­
canan kırtasiye, emek ve ödenen toplantı ücretleri de hep fuzuli olmaktadır.
Bütün bu nedenlerle, her yıl yeni rejim kararı ve yönetmelik hazırlayıp, ya­
son verilmesi yerinde bir hareket olacaktır. Rejim kararını ye­
ter genişlikte ve elastikiyette hükümleri kapsayacak şekilde bir defa düzenlemek
ve sürekli olarak yürürlükte tutmak, birçok spekülasyon olaylarını da önleyecek­
tir.
yınlamak işlemine
İhracat Yönetmeliğinin
sürekli olarak yürürlükte
de aynı esaslar çerçevesinde ve bir kere düzenlenip,
için sayısız yararları olacaktır.
kalmasının ihracatçılar
Değişiklikleri gerektiren bir durum olursa, ya da listelere yeni madde eklen­
mesi ve çıkarılması gerekirse, bu durumun, Ticaret Bakanlığınca uygun görülecek
bir tarihte ve bir bildiri şeklinde kamuoyuna duyurulması, sorunun çözümlen­
mesine yeter bir çare olabilecektir.
I\livre Satışlara Esas Olan Maddenin Rekolte
Yetersizlik
Durumlannın
Tespitindeki
Alivre satışların, maddelerin rekolte durumları tespit edildikten ve durum­
kesin olarak belli olduktan sonra başlanmasına izin verilmektedir. Alivre sa­
tışlara ilişkin olan maddelerin rekolte durumları, maddelerin üretildiği bölgeler­
deki Ticaret ve Sanayi Odaları, İhracatçı Birlikleri, borsalar ve belediyeler tarafın­
dan tespit edilir.
ları
Bu işlem için yukarıda adı belirtilen kuruluşlardan seçilen kişiler, heyetler
haline getirilir ve kendi bölgelerindeki maddeleri, yetiştiği yerlerde bazı usullerle
tahmin ederler. Maddelerin ekim sahalarını, mahallin Tarım Teknisyenliklerinden
öğrenirler.
Ekim sahasındaki dönüm ya da metre k2xeye düşen tahmini verim,
ekilen sahalarla çarpılır ve o bölgedeki üretilen maddenin rekoltesi tahmin edil­
miş olur. Bu biçimde yapılan rekolte tahminlerj, genellikle gerçek durumu hiç bir
şekilde vermezler. Ön tahmider ile fiili sonuçlar arasında sürekli bir tutarsızlık
olmaktadır. Bu tutarsızlık oranı % 30 40 arasında değişik olur. Tutarsızlık kişisel
görüş ve eğilimlerden, sübjektif metotlarla yapılan çalışmalardan ötürü olduğu
kadar, bilerek ve istenerek de yapılmaktadır. Bazı çevreler, üreticinin maddesini
ucuza kapatmak İçİn rekolte tahminlerini olduğundan çok göstermek çabası içe­
dsİndedir.
Bu çevrelerce, görevlendirilen rekolte tahmin heyetleri, genellikle tahmin so­
yüksek göstermek zorunda kalmaktadırlar. Çünkü, heyetler bu çevrelere
yahn ve yatkın kişilerden meydana getirilmektedir. Bu biçimde yapılan rekolte
nuçlarını
138
tahmin
sonuçları
organları aracılığı
hiç bir incelemeye ve denetime tabi tutulmadan, mahallin
ile kamuoyuna duyurulmaktadır.
yayın
Bu durum ise, spekülatif olayların başlamasına ve yapılmasına neden olmak­
Neticede, hem üretici yetiştirdiği maddesinin değer fiyatını sağlayamamakta
hem de ulusal ihracat gereği gibi gerçekleştirilmemektedir.
tadır.
Bunlardan başka, alivre olarak yapılan bağlantılarda, maddelerin kesin mİk­
tespit edilemediğinden, bazı yıllar madde stokları gereğinden çok ülke­
de kalmakta ve dış ticaret dengemizde açıklar çoğalmaktadır. Bazı yıllar ise, bu­
nun tam aksi olmakta, gereğinden çok alivre yolu ile satış yapıldığından, ülkenin
tüketim ihtiyacını sağlamak için yabancı ülkelerden aynı maddeleri çok pahalıya
ithal etme zorunluluğu hasıl olmaktadır.
tarları İyi
Yabancı ülkelerde, özellikle A. B. D. de rekolte tahmin çalışmaları çok ciddi
ve ilmi metotlarla yapılmaktadır. İşlemler her federe devlette, özel eğitim gör­
müş uzman kişilerden meydana gelen heyctlerce yapılmaktadır.
Her federe dev­
lette o yıl yetişen maddeler tahmin edildikten sonra, merkezi bir teşkilatta bir­
leştirilmekte ve bir yetkili tarafından, belirli bir tarihte kamuoyuna açıklanmak­
tadır
Ülkemizde de alivre satışlara dayanak olacak rekolte tahminlerinin tek elde
yarar vardır. Bir kere, ayrı ayrı yapılan işlemler birleştiri­
lecek ve işlemlerde bir örneklik sağlanacaktır. Maddelerin nitelik ve nicelik yön­
lerinin tüm ayrıntıları tam olarak bilinecektir. Buna göre, ihraç miktarları ve ona
dayalı pazarlama çalışmaları daha rasyonel yapılacak ve bundan ulusal birçok
faydalar sağlanacaktır. Ayrıca, tahminler uzman personel tarafından ve objektif
esaslar çerçevesinde yapılacağından neticeler çok daha sağlam olacaktır.
toplanmasında sayısız
esas teşkil eden rekolte tahmin çalışmalarının
önlenmesi tahminlerin, Başbakanlığın genel de­
netimi ve Devlet İstatistik Enstİtüsü Başkanlığının denetimi altında ilgili Bakan­
lıklardan seçilecek birer yetkili kişiden oluşacak bir Ulusal Rekolte Tahmin Ko­
mitesince planlanması, adıgeçen komitece c sasları saptanan uygulama planının
Devlet İstatistik Enstitüsünün bu iş için eğitilmiş ve yetiştirilmiş uzman persone­
lince yürütülmesi, tahmin sonuçlarının Başbakanlığın onayı ile Devlet İstatistik
Enstitüsü Başkanınca kamuoyuna dlJyuru'lması, ulusal ihracatın gelişmesi ve üre­
ticilerin korunması bakımından zorunlu görülmektedir.
Sonuç olarak: Alivre
satışlara
çeşitli kuruluşlarca yapılmasının
İhracı Usansa Bağlı Maddelerde Bu Usansm Ticaret Bakanlığınca Verilmesinin
Asgari Hadde İndirilmesi
İç pazarlardaki arz ve talebi düzenlemek, piyasa koşullarını ve ülkenin da­
göz önünde tutmak ve dış ülkelerden talep edilen maddelerin
denetlernek amacı ile bazı maddelerin ihracının, Ticaret Bakanlığının
müsaadesine bağlanması yerinde bir harekettir. Ne var ki, bu gibi maddelerin ih­
racının yapıldığı, hem de çok miktar ve cinste yapıldığı da bir gerçektir.
hildeki
ihtiyacını
ihracatını
1966
1937
isteğe
Yılı
içinde Ticaret Bakanlığından 2623 lisans istenmiştir. Bunlardan
normal işlemler tamamlandıktan hemen sonra müsaade verilmiş, geri
139
kalan 686 istek ise, yukarıda sayılan nedenler ile reddedilmiştir. Bu da göster­
mektedir ki ihracı Esansa bağlı maddelerin % 80 i istek üzerine hemen izinli kı­
lınrnaktadır.
Ancak bu müsaade için ihracatçılar her türlü tahminlerin üstünde uğraşmak
zorunda kalmaktadırlar. İhracı, lisansa bağlı maddelerin ihracı için ihracatçılar,
bazen Ticaret Bakanlığının iznini almak için normal yollardan 6 - 7 gün, telefon ve
telgrafla isteklerde ise 4 - 5 gün beklemek zorunda kalmaktadırlar.
Her an ve saat değişen pazar hareketlerini izlemek zorunluluğunda olan ve
uygun fiyat bulunca da dış alıcı ile bağlantı yapması gereken bir ihracatçıyı Ti­
caret Bakanlığından gelecek müsaade için günlerce bekletmek, günün ticaret an­
layışı ile pek bağdaşamamaktadır. Ayrıca, bu sistemin öngördüğü formaliteler için
yapılan yazışmalar, ödenen P. T. T. giderleri ve hatta ihracatçının merkeze gidiş­
gelişi, ihracatçılar için çok masraflı ve zaman kaydedici olmaktadır.
Esasen lisansa bağlı maddelerin ihraç isteklerinin hemen % 80'ine müsaade
verilmekte, geri kalan % 20'sine de yukarıda belirtilen nedenlerle müsaade edil­
memektedir. Demek ki, müsaade isteklerinin Ticaret Bakanlığına intikal ettiril­
mesi zorunluluğunun % 80'ni bir formalite niteliği taşımaktadır. Böyle bir forma­
litenin yerine getirilmesi ise, ihracatçıları her yönden günlerce bağlamaktadır. Bu
durum uygulamada da kendini hissettirmiş ve bu amaçla, İhracat Yönetmeli~n
ı8'nci maddesinin (e) bendine; «Bakanlık, lisans verme yetkisini tescil mercileri­
ne devredebilir», diye bir hüküm konmuştur.
Buna göre, ihracı lisansa bağlı maddelerin asgari hadde indirilmesinde, ülke
pek önem taşıyanlar dışında kalan maddelerin ihraç müsaadesinin ticaret
Bakanlığının denetimi dışında tutulmasında, ulusal ihracatın gelişmesi için büyük
yararlar vardır.
ıçın
Bu konuda sonuç olarak şu söylenebilir; ihracı lisansa bağlı maddelerin mik­
asgari hadde indirilmesi; lisansa tabi olanlardan pek mübrem olmayanla­
rın ihraç müsaade yetkisinin Bölge Ticaret Müdürlüklerine devredilmesi; ancak
çok önemli maddeler için li sans işinin Ticaret Bakanlığında bırakılması yerinde
tarının
olacaktır.
II -
İHRACATTA UYGULANAN TEScİL İŞLEMLERİ
İhracı Lisansa Bağlı Olmayan Maddelerin Tescil İşlemleri
İhracatçılar herhangi bir parti maddeyi ihraç etmek istediklerinde, o mad­
denin satıldığını gösterir üç nüsha fatura, noterden onaylı bir ihracat ruhsatna­
m('si örneği, kuruluşun statüsünde belirtilen esaslara uyulacağına dair bir taah­
hütname ve kendilerinin düzenledikleri altı nüsha tescil beyannamesiyle mevcut
ihracat ruhsatnamelerinde yazılı maddeler ya da madde gruplarının tescili ile ilgili
olarak, aşağıda sayılan tescil mercilerinden birine başvururlar, Bunlar, Ticaret
Bakanlığınca, tescil işlemlerini yapmakla yetkili kılınmış kurumlardır.
140
Krom içİn ....................... .
Öteki madenler için .. .
Tütün için .................... .
Türkiye Krom Müstahsilleri Komitesi, Türkiye Madenciler Derneği, Tütüncüler Federasyonu Başkanlığı, Ege Tütüncüler Derneği,
İstanbul Tütüncüler Birliği,
Samsun Tütüncüler Birliği,
İhracatçılar
Birliklerinin çalışma
giren tüm maddeler
için ................................ .
Mamul maddeler için ... ... ... ... . ..
Bunların dışında kalan Öteki ihraç
maddeleri için ... ... ... ... ... ... . ..
konularına
İhracatçı
Sanayi
Ticaret
Birliklerine,
Odalarına,
Odalarına.
İhracatçı kişi ya da firmaların düzenledikleri tescil beyannameleri:
a. Tescile bağlı maddeler için altı nüsha,
b. Lisansa bağlı maddeler için onbir nüsha,
c. Konsinyasyon ve müşterek hesap suretiyle yapılacak satışlar için yedi
nüsha,
d. Tescil dışı maddeler için de beş nüsha olarak düzenlenir.
Yukarıda sayılan belgeler ile mercilerinden ilgilisine ihracatçı ya da firma
temsilcisi müracaat eder. Bu yazıda örnek olarak alınan ihracatçı, kuru üzüm ih­
racı için tescil işlemi yaptıracak bir ihracatçıdır. Bu tescil işleminde o bölgenin
ihracatçı birlikleri yetkilidir. Adı geçen merciin lisans servisi, tescil beyanname­
lerine ilişik satış akdinin, beyannameye uygun olup olmadığı, müracaatın dış tica­
ret rejimine ilişkin yönetmelikte belirtilen süre içinde yapılıp yapılmadığı, be­
yannamede ve satış akdinde belirtilen satış fiyatının gerçekıere ne derecede uy­
gun olduğu konusunda % 10 tolerans da tanıyarak gerekli denetimini yapar.
Şayet tüm belgelerde uygunluğun varlığına kanaat getirilirse beyannamenin
ön yüzüne ve asıl nüshasına servisin yetkilisi parafını atar. Bu işlemden sonra ih­
racatçı ya da temsilcisi, tüm belgelerI e birlikte, birliğin genel katibine ya da yar­
dımcısına başvurur. Genel katip ya da yardımcısı ihracatçının beraberinde getir­
diği belgelerin, önce lisans servisinden geçirilip geçilmediğini anlamak için, tescil
beyannamesinin asıl nüshasında servis yetkilisinin parafını kontrol eder. Daha
sonra, beyannamenin asıl suretinin üst kısmına - havale - diye yazar ve beyanna­
menin alt kısmına parafını atar.
Bu işlemden sonra ihracatçı ya da temsilcisi tüm belgelerle birlikte genel ev­
rak servisine gider. Bu serviste, günün tarihi, teselsül eden sıra numarası ve be­
yannamenin muhteviyatı, günlük deftere kaydedilir. Buradan tekrar lisans servi­
sine gidilir. Lisans servisinde, tescil beyannamesindeki tüm bilgiler tescil defte­
rine kaydedilir. İhraç edilecek her madde için ayrı ayrı teselsül eden sıra numa­
ras! ve tescil numarası hem deftere hem de tescil beyannamesine işlenir. İhraç
edilecek maddelerin FOB değeri üzerinden nisbi aidat tahakkuk ettirilir. Ve tediyesi
için bir tahakkuk belgesi ile birlikte yerin veznesine gidilir. Veznedar, paranın
yatırıldığına dair bir alıntı makbuzu doldurur ve bunun asıl nüshasını ilgiliye ve­
rir. Bu makbuzla birlikte tekrar lisans servisine gidilir. Bu servis, tescil beyanna­
melerinin arka yüzdelerindeki ilgili bölümlere tescil tarihini ve numarasını işler.
141
Servis yetkilisi aynı beyannameleri ikinci kere parafe eder ve arka yüzlerinde
genel katip ya da yardımcısının onaylayacağı yerin alt kısmını birliğin mühürü ile
mühürler. Bu işlemler sonuçlandıktan sonra, ikinci defa genel kfttip ya da yardım­
cısına gidilir. Burada beyannameler teker teker imza edilir. Lisans servisi, onay­
lanmış beyannamelerden bir nüshasını birliğin madde dosyasına konmak bir di·
ğerini de birliğin istatİstik servisinde kullanılmak üzere iki nüsha tescil beyanna­
mesini alıkoyar.
Satış faturaları ile diğer beyannameler ihracatçı ya da temsilcisine iade olu­
nur. Üçüncü nüsha tescil beyannamesi ile bir nüsha satış akdi, ihracat fiilen yapı­
lıp, yükleme ve sevkiyat işlemleri son bulduktan sonra, çıkış gümrük müdürlükle­
rince, tescil işlemini yapan ihracatçı birliklerine posta ile ve taaahhütlü olarak
gönderilir. Bu belgeler, kesin istatistik verilerinin derlenmesi ve maddenin son
durumunun izlenmesi için gene ilgili ihracatçı birliklerinin dosyalarında saklanır.
TEscİL İŞLEMLERİNDE TESPİT
OLUNAN SORUNLAR VE BUNLARIN
ÇÖZÜM YOLLARI
Tescil İşlemlerinde Nispi Aidat Alınması Usulünden Vazgeçilmesi
Bugün ihraç edilecek olan ve tescil işlemi yapılan her parti maddenin satış
FOB değeri üzerinden (°0 01 - % 02) ve bazan (%, 1) oranında aid'at
alınmaktadır. Ortalama olarak yıllık ihracat FOB beşyüz milyon dolar olarak ka­
bul edilirse, ihracatçı birliklerinin, ihracatçılardan aldıkları yıllık nispi aidat yak­
laşık olarak 25 milyon TL. sına varmaktadır.
faturasının
Halbuki, tescil mercilerinin, bu arada ihracatçı birliklerinin üyelerinden al­
duhuliye ve 'yıllık maktu aidat, gelecekte üyelere yapılacak hizmet­
lerin karşılığıdır. Bu denli alıntılardan sonra, yapılan her tesçil işleminden ötürü
alınan nispi aidat yersiz ve anlamsızdır. Kaldı ki, tescil mercilerinin ve özellikle
ihracatçı birliklerinin statülerinde, adı geçen kuruluşların başlıca gelirleri sayılır­
ken, nispı aidat diye bir alıntı ve gelir bölümüne de tesadüf edilmemiştir. Demek
oluyor ki, ihracatçı birliklerinin kuruluş ve görev statüleri böyle bir alıntıya izin
vermemektedi r.
mış oldukları
İhracatçıları zor durumda bırakan, ihraç maddelerinin maliyetini yükselten,
birliklerin kuruluş ve görev statülerinde de bulunmayan nispi aidatın, ihracatçı·
lardan alınmasını öngören bugünkü uygulamadan vazgeçilmesi yerinde bir hare­
ket olacaktır.
Sonuç: Tescil işlemlerinde ihracı öngörülen her parti maddenin satış fatu­
FOB
üzerinden tahakkuk ettirilerek ihracatçılardan tahsil olunan ve
alıntı oranı te~cil mercilerince saptanan nispi aidatın, bundan böyle alınmaması
uygun olacaktır.
rasının
Tescil İşlemleri Sırasında İhracatçılardan İhracat Ruhsatnamesinin Onaylı
Suretinin istenmesi Usulünden Vazgeçilmesi
İhracatçı kişi
tel!kleri devam
142
ya da firma, tescil mercilerine üye olurken ve ihracatçılık ni·
sürece, önceden Ticaret Bakanlığından sağladıkları ihracat
ettiği
ruhsatanamesinin bir örneğini noterden onaylatarak i1gili tescil mercilerine ibraz
etmek zorunda tutulmaktadır. Bu durum, her tescil işlemi isteğinde tekrar edil·
mektedir. Böyle bir zorunluluk, bir formalitenin yerine getirilmesinden başka bir
anlam taşımamaktadır. Ayrıca, ihracata ilişkin mevzuat arasında da buna dair bir
hüküm bulunmamaktadır. Kaldı ki, bölge ticaret müdürlükleri, ihracat ruhsatna·
mesi alanları ilgili yerlere ve hu arada da tescil mercilerine hemen bildirmektedir.
Esasen ihracat için kullanılan her tescil beyannamesinde ihracatçının, ihra·
cat ruhsatname numarası mevcuttur. İhracat işlemlerini geciktiren, formaliteleri
artıran, ihracatçıyı zaman kaybına uğratan ve ihracatı, maddelerin maliyetini ar­
tırıcı yönden etkileyen bu usulün uygulanmasından vazgeçilmelidir.
Sonuç: İlgili tescil mercilerince tescil işlemleri sırasında ihracat ruhsatname·
lerinin noterden onaylı örneklerinin, bundan böyle istenilmemesi hususu yerinde
olacaktır.
İhracatçılardan, Üyelik YükümlüIliklerini Yerine Getireceklerine Dair Taah·
hlitname
Alınmasından
Vazgeçilmesi
Tescil mercilerinden birine ya da ihracatçı birliklerine üye olan ihracatçıdan
ya da derneğin kendisine yüklediği görev ve yükümlülükleri yerine
getireceğine dair bir taahhütname istenmektedir. Halbuki sözü edilen yükümlü·
lük, kişinin müracaat formunu doldurduktan ve bunu imzalamasından hemen
sonra, hukuken başlamış olur. Kaldı ki, kayıt işleminden sonra alınan duhuliye
ücreti ve buna karşılık verilen alıntı makbuzu ile durum onaylanmış ve birliğe
}l,arşı yükümlülük başlamaktadır.
ayrıca, birliğin
Bütün bunların ötesinde, üvelerden istenilen ve birliğin statüsünde belirti·
len esaslara bağlı kalınacağına dair taahhütname isteği, bir formalite niteliğinde
ve ihracatçılar için zaman kaybedici olmakiadır: İhracatçı birliklerinin bu uygu­
lamadan vazgeçmeleri, yerinde bir hareket olacaktır.
Sonuç: Tescil mercilerinden birine ya da ihracatçı birliklerine üye olan ih­
üyelik görev ve ~'ükümlülüklerini yerine getireceklerini bildiren ta·
ahhütnamelerİn, bundan böyle istenilmemesİ hususu önerilir.
racatçılardan,
Tescil Beyannamelerinin Lüzumsuz Olan
lanılmasından Vazgeçilmelidir
Nüshalarının Doldurulması
Ve Kul·
Tescilli ihraç maddeleri için düzenlenen tescil beyannameleri, gereğinden çok
nüsha olarak doldurulmaktadıL Tescilli maddeler için 6 nüsha olarak doldurul­
masını öngören ihracat rejimine ilişkin yönetmelikte, doldurulan bu nüshaların
nereye ve niçin dağıtılacağını belirten hir açıklama yapılmamıştır.
Adı geçen beyannamelerin aslında sadece üç nüshası kullanılmaktadır. Bun­
lardan ilki, çıkış gümrük müdürlüklerince görüldükten sonra, aracı bankaya; ih·
racat kara yolu ile yapılacak ise, diğer bölgeler ile birlikte alıcı firmaya gönderi­
lir. İkinci nüshaları yine çıkış gümrük müdürlüklerince, maddenin kesin ihracın­
dan sonra, ilgili tescil mercilerine gönderilir. Tescil mercilerine gönderHen bu
143
nüshalar ile maddenin akibeti izlenir ve istatistik verileri düzenlenir. Üçüncü nüs·
halar da, çıkış gümrük müdürlüklerinin manifesto servislerinde saklanır.
Bunların
sına
ötesindeki nüshaların yani, geri kalan üç nüshasının ne kullanılma­
herhangi bir ihtiyaç, ne de mevzuat yönünden saklanmasında bir zorunluluk
vardır.
Muhtelif tescil mercilerinde, yılda ortalama olarak 50 bin tescil işlemi yapıl­
Her işlem için yine ortalama olarak 6 nüsha tescil beyannamesi dol­
durulduğuna göre, yılda kullanılan beyanname sayısı yaklaşık olarak 300 bine ulaş­
maktadır. Bir beyanname nüshasının daktilo edilmesi, değişik mercilerde işlem
görme~i, mühürlenmesi, onaylanması, kaydedilmesi ve ylllarca dosyalarda sak­
lanması, tahminlerin üstünde insan gücü, zaman ve kırtasiye kaybına neden ol­
maktadır. Bütün bunların ötesinde bir nüsha beyanname kırtasiye ve baskı için
25 kilTUŞ ve daktilo edilmesi, karbon kağıdı ile birlikte 75. kuruş bir gideri gerek­
tirmektedir. Böylece, ortalama olarak bir nüsha beyannamenin doldurulması ve
işll?me hazır vaziyete getirilmesi 100 kuruşa baliğ olduğundan yalnız beyanname­
lerin doldurulması ve işleme hazır bir duruma getirilmesinden ötürü, bu beyan­
nameler her yıl ulusal ihracatımıza 300 bin TL. sına malolmaktadır.
maktadır.
Tabil, bu maliyet hesabına beyannameler üzerinde yapılan işlemler, bu işlem­
lerden ötürü kaybedilen zaman ve harcanan emeğin tümü katılmamıştır. Eğer bun­
lar da hesap edilirse, maliyet daha da artmış olacaktı.
Tescil beyannamelerinin doldurulmasında ve kullanılmasında asgarı bir ta­
sarrufla bile adıgeçen beyannamelerin sebep olduğu harcamalar yarı yarıya indi­
rilebilir. Böyle bir davranış ve tasarruf ise, ulusal ihracatımıza her yıl en azından
150 bin TL. sı kazandırabilir. Bu tasarruflu davranıştan sağlanacak emek, zaman
ve işlemlerde kolaylık ise her türlü tahminlerin üstünde olacaktır.
Sonuç: Tescil işlemlerinde kullanılan tescil beyannemelerinin nüsha sayısını
saptayan İhracat Rejimine ilişkin Yönetmelik'in ikinci bölümünün 15 inci madde­
sinin aşağıda belirtilen biçimde değiştirilmesi yerinde olacaktır.
( ...
ve
ihracatçıların
düzenlemek zorunda
gibidir.
oldukları
tescil beyannamelerinin nev'i
sayıları aşağıda gösterildiği
a) Tescile bağlı maddeler için 3 nüsha,
b) Lisansa bağlı maddeler için 5 nüsha,
c) Konsinyasyon ve müşterek hesap suretiyle
d) Tescil dışı maddeler için 3 nüshadır ... )
satılan
maddeler için 4 nüsha,
Tescil Beyannemelerinin Birkaç Yerinde Gösterilen İhraç Süresi İbaresinin,
Sadece Bir Yerinde Gösterilmesi
Yine tescil beyannamelerinde, maddenin ihraç süresini gösteren ibare, beyan­
namelerin birkaç yerinde gösterilmektedir. Özellikle beyannamelerin arka yüzün­
de ve hemen onay yerinin altında gösterilen - ihraç süresİ - nin doldurulması zo­
runluluğu, haliyle zaman alıcı ve emek kaybedici bir işlemi gerektirmektedir. Bu
işlemi yerine getirmek için, ilgili memur bütün beyannameleri daktilo makinesin­
144
den çıkarmak, beyannamelerin arasında bulunan karbon kağıtlarını değiştirmek
ve daha sonra tekrar karbon kağıtlarını takmakı beyannameleri daktilo makine­
sine geçirmek ve bütün bunlardan sonra, - ihraç süresini - yazmak zorunda kal·
maktadır. Halbuki uygulamada beyannamelerin bu sütunu hiç bir işe yaramamak­
tadır. Çünkü, adıgeçen bilgi beyannamelerin ön yüzünde ve birkaç yerinde bulun­
maktadır. Zaman alıcı ve işlemleri geciktirici olan bu uygulamadan vazgeçilmeli·
dir.
Sonuç: Tescil beyannamelerinin ön yüzünde ve birkaç yerinde var olan ih·
raç süresini gösteren kısmın, bundan sonra ayrıca arka kısmına yazılmaması ve
daktilo ile doldurulmaması hususu tavsiye olunur.
thracı Lisansa Bağlı Olan Maddelerin Tescil İşlemleri
İhracı öngörülen madde ya da madde grupları Hsansa bağlı ise, tescil beyan·
namelerinin bir nüshası 45, 4 nüshası da 25 er kuruşluk damga pulu ile iptal edi·
lerek, ihracatçı birlikleri genel sekreterliklerinin bir ön yazısı ile taahhütlü ola·
rak ve P. T. T. aracılığı ile Ticaret Bakanlığına gönderilir. İhracatçı eğer dilerse,
bedelini kendisi ödemek üzere Ticaret Bakanlığından telgraf ya da telefon ile,
ihraç edeceği maddenin lisansını isteyebilir. Fakat, yukarıda belirtilen tescil be·
yannamelerinin her halde ve P. T. T. aracılığı ile Ticaret Bakanlığına gönderilmesi
lazım gelir.
Bu gibi durumlarda, ihracı istenilen maddelerin özelliklerine ve lisansı iste·
nilen maddenin gönderileceği ülkenin durumuna göre, ihraç müsaadesinin B akan­
hktan gelmesi bazı gecikmelere uğramaktadır. Ticaret Bakanlığından lisans is­
teklerine verilen cevaplar, müracaatın normal yollardan yapıldığı hallerde 6 - 7 gün,
telefon ve telgrafla olan taleplerde ise 3 - 4 gün içinde olabilmektedir.
Lisanslı maddeler için bu yolda müsaade geldikten sonra, ilgili tescil merci·
leri ya da ihracatçı birlikleri, tescil işlemlerinde uyguladıkları işlemleri hemen he­
men tekrar uygularlar. (Bakınız: Lisansa bağlı olmayan maddelerin tescil işlem­
leri). Tabii, bu işlemler için de nihai aidat gene satış faturasının FOB değeri
üzerinden hesap edilir ve ihracatçıdan tahsil olunur. Bu gibi lisans işlemlerinde,
normal tescil işlemlerinden ayrı olarak, - bu tescil beyannamelerinin kapsamı için
Ticaret Bakanlığı tarafından ihraç lisansı verilmiştir - kaydı konulur ve beyanna­
menin alt yanı tescil merciinin resmi mühürü ile mühürlenir ve imza edilir.
Bütün bu işlemlerden sonra, Ticaret Bakanlığına gönderilen beş nüsha tesciı
beyannamesinden sonra geri kalan altı nüsha beyannamenin iki nüshası normal
tescil işlemlerinde olduğu gibi tescil mercilerinde saklanır. Dört nüshası da ih·
racatçıya ya da temsilcisine tevdi olunur. Ticaret Bakanlığına gönderilen beyan­
namelerin hepsi, Dış Ticaret Dairesinin ilgili servislerinin dosyalarında saklanır.
Ticaret
Bakanlığına
Gönderilen Beyanname
Sayılannın Azaltılması
Lisanslı maddelerin ihraç müsaadesi için Ticaret Bakanlığına gönderilen beş
!1üsha tescil beyannamesi gereğinden çok görülmektedir. Ticaret Bakanlığında tes·
145
cil beyannamelerinin sadece 45 kuruluşluk damga pulunu havi olan asıl nüshası
işlem görmektedir. Geri kalan dört nüsha tescil beyannamesi şu ya da bu neden­
le ilgili servislerin klasörlerinde saklanmaktadır.
Hiç bir yarar sağlamayan ve herhangi bir işte kullanılmayan fazla nüshalann
Ticaret Bakanlığına gönderme alışkanlığına son verilmelidir. Böyle yapıldığında,
Ticaret Bakanlığında yer işgali önlenecek, nitelikli insan gücü kaybı giderilecek,
ayrıca, kırtasiye, emek, P. T. T. gideri ve işlemlerden tasarruf sağlanacaktır.
Sonuç: Lisansa bağlı ihraç maddelerinin ihracında uygulanan ve Ticaret Ba·
nüsha olarak gönderilen tescil beyannamelerinin bundan böyle iki
nüsha olarak gönderilmesi, gerekli işlemler için yeterli görülmektedir.
kanlığına beş
III -
İHRACAT RUHSATNAMESİ ALMA İŞLEMLERİ VE ONA İLİşKİN
SORUNLAR
İhracat
Ruhsatnamesinin
Alınması:
Sicilli ticaret ve ticaret odalarından birine kayıtlı bir tüccar ya da firmanın
ihracat yapabilmesi için, ihraç edeceği maddelere göre, madde ya da madde grup­
ları için bir ihracat ruhsatnamesi alması gerekir. Bu iş için ilgilinin, 3018 Sayılı
Kanunda yazılı birtakım şartları taşıdığını bildirir dilekçelerle mahallin Cumhu­
riyet Savcılığına ve üst yöneticisine başvurması gerekmektedir. Üst yönetici ve
Cumhuriyet Savcıları, kendi usul ve metotlarına göre, ilgili hakkında bilgi der­
lerler. Derledikleri bilgilere dayanarak düzenledikleri raporları, bölgenin ticaret
odasına bildirirler. Ticaret odası, ilgilinin 3018 Sayılı Kanunun ikinci maddesinde
yazılı madde ve madde grupları hakkında bilgi ve görgü sahibi olduğunu tespit
amacıyla, üç nüsha formüler gönderir. Formülerler, ilgili tarafından doldurulup,
iki ihracatçı tarafından onaylandıktan sonra, tekrar ticaret odasına iade olunur.
İlgili bu işlemlerden sonra, bir dilekçe ile Bölge Ticaret Müdürlüğüne başvu­
rur. Bu Müdürlük, ilgilinin uğraşı konusu olacak madde ve madde gruplarının 492
Sayılı Kanuna ek tarife cetvelindeki harcını tespit eder. Bu cetvele göre, ihracat
ruhsatnamesi için 500 TL. sı, her madde için 50 TL. sı ve madde grupları için de
100 TL. sı tahakkuk ettirilir.
Tahakkuk ettirilen harç, ilgilinin bağlı bulunduğu yerin Defterdarlığına yatı­
Daha sonra, ilgilinin dilekçesi, Defterdarlığın ödendi yazısı ve makbuzu;
Bölge Ticaret Müdürlüğünün bir ön yazısına eklenerek, tüm belgeler Ticaret Ba­
kanlığı Standardizasyon Müdürlüğüne gönderilir.
rılır.
Standardisazyon Müdürlüğü, belgelerdeki durumu inceler, şayet müracaatı
olumlu karşılarsa, düşüncesini bölgenin ticaret odasına bir yazı ile bildirir. Bu
yazı üzerine, ticaret odası, kişinin uğraşı konusu olacak madde ya da madde gnıp­
ları hakkında bilgi sahibi olduğuna ilişkin formüleri düzenleyerek ve ilgilinin Ba­
kanlığa yazdığı dilekçedeki imzasını onaylayarak birlikte ve taahhütlü olarak Ti­
caret Bakanlığı Standardisazyon Müdürlüğüne gönderir.
146
Adıgeçen Müdürlük, gerekli onayı 10 - 15 gün İçinde yaptıktan sonra, ihracat
ruhsatnamesini bölgenin ticaret odasına gönderir.
Ticaret odası, 3018 Sayılı Kanunun 9 'uncu maddesi gereğince aranan şartla·
böylece yerine getirilmesi üzerine ilgili kişi ya da firmaya imza karşılığında
ruhsatnamesini verir.
rın
Adıgeçen ruhsatnameler üç sene süre için geçerlidir. Her sene vize edilir ve
üç sene sonunda yenilenmek zorunluluğundadır.
Yürürlükteki mevzuat, ithalat ruhsatnamesi alma işlemlerini objektif esas­
lara bağlarken, ihracat ruhsatnameleri için hiçbirçerçeve tanımayan bir forma­
lite zincirinin uygulanmasını öngörmüştür.
Nitekim, herhangi bir kişi ya da firma eğer ithalat yapmak ister ise o kişi
ya da firma bu isteğini ticaret odasına bildirir, gerekli harcını öder ve ithalat ruh­
satnamesini hiçbir güçlük çekmeden alabilir. Kaldı ki, ithalatçı olabilmek için,
daha özel bir takım yetenek ve bilgilerin aranması gerekmektedir_ Çünkü, itha­
lat, ihracata göre daha karışık bir iştir. Durum bu iken, ihracat ruhsatnamesinin
alınması için bu formalitelerin uygulanmasının nedeni, bir türlü anlaşılamamıştır.
İhracatın ve ihraçatçıların nitelik ve nicelik bakımıarından artması 've geliş­
mesi için, ihracat ruhsatnamesi alma işlemlerinde uygulanan bugünkü formalite­
lerin giderilmesi ve işlemlerin basitleştirilmesinde zorunluluk vardır.
Sonuç: 3018 sayılı kanunun,I, 2, ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin yürürlük­
ten kaldırılması, ihracat ruhsatnamesi alma işlemlerinde uygulanan bugünkü for­
malitelerin giderilmesi ve ithalat ruhsatnamelerinde olduğu gibi ihracat ruhsat­
namelerinin de, ticaret odalarınca verilmesi tavsiye olunur.
İhracat Ruhsatnamelerinin Vize İşlemleri
3018 sayılı kanunun 8 inci maddesi uyarınca, her sene Ocak ayında başlamak
ve Şubat ayında son bulmak üzere ruhsatnamelerin vize işlemleri yapılmaktadır.
Bu işlemler, Ticaret Bakanlığının genel denetiminde ve bölge ticaret müdürlükle­
rince yürütülmektedir. Vize işlemlerinin harç tutarı, ihracat ruhsatnamesi alma
işlemlerinde olduğu kadardır.
Adıgeçen işlemlerdeki yazışmalar genellikle ihracatçı ile bölge ticaret mü­
dürlükleri arasında yapılmaktadır. Harç tutarı, bölge ticaret müdürlüklerince tes­
pit edildikten sonra tahakkuk ettirilmekte ve mahallin Defterdarlığınca tahsil
olunmaktadır.
Vize
caret
işlemleri,
odalarına,
bölge ticaret müdürıüğü aracılığı ile Ticaret Bakanlığına, ti­
tescil mercilerine ve çıkış gümrük müdürlüklerİne duyurulmak­
tadır.
İhracat ruhsatnamelerine ilişkin vize· işlemleri bu formalitenin yerine getiril­
mesini öngören 3018 sayılı kanunun 8 inci maddesi hükmü uyarınca zorunlu bu­
lunmaktadır.
Bu hüküm, belki devletin gelirlerini artırmak amacını gütmektedir.
Fakat, ihracatın gelişmesini engelleyen bir formalite niteliğinde olduğu gibi mad­
147
delerin maliyetini artırıcı, ihracatçıları bağlayıcı bir anlam taşımaktadır. Kaldı ki,
ihracatçılar her sene ihracat yapamamakta, yapsalar bile sene sonu hesaplarını,
zararla kapatmış olabilmektedirler. Bütün bu durumlar karşısında ve sadece ruh·
satnamenin vize işlemi için harç ödenmesi, özellikle küçük ihracatçıları zor du­
ruma düşürmektedir. Örneğin, bir yıl içinde FOB ıoo dolarlık balık ihraç eden bir
[hracatçıdan vize işlemi için 500 TL. sı ve madde için de 50 TL. olmak üzere 500
TL. harç alınması; gelecek sene ıooo dolarlık dövizin de yurda girmemesine sebep
olabilmektedir.
Dış
pazarlarda rakip ülkelerde özellikle Yunanistan,
ile, böyle bir uygulama yoktur.
İsrail
ve
İspanya'da,
bi·
lindiği kadarı
Sonuç: 30ı8 Sayılı Kanunun 8'inci maddesinin zorunlu kıldığı, her sene ihra­
cat ruhsatnamelerinin vize işlemini öngören hükmün, senelik FOB ihraç bedelleri
toplamı 50 bin TL. sının altında olan ihracatçıları kapsamı dışında bırakacak şe­
kilde değiştirilmesi ve 492 sayılı kanuna ek tarife cetvelindeki hükmün de buna
göre değiştirilerek, adıgeçen vize harcının alınmaması hususu tavsiye olunur.
İhracat
Ruhsatnamelerine İlişkin Yenileme İşlemleri
3018 Sayılı Kanunun 5 inci maddesi ihracat ruhsatnamelerini üç senelik bir
süre için geçerli saymıştır. Bu süre sonunda, ihracat ruhsatnamelerinin yenilen·
mesi zorunlu kılınmıştır.
Yenileme işlemleri, ihracat ruhsatnamelerinin alınmasındaki yolun bir ben­
zerini izlemektedir. Sadece, ticaret odaları, bu defa ve ayrıca ihracatçının imzasını
onaylamadıklarından ihracatçılardan 545 kuruluşluk harcı da almazlar.
Bu işlemlerde görülen en büyük aksaklık ve haksızlık, vize ayından birkaç
gün sonra, süresi dolan ruhsatnameler için, hem vize harcının hem de yenileme
harcının birden alınmasıdır. Örneğin, vize ayını izleyen Şubat ayı içinde üç sene­
lik süresi dolan ruhsatnamenin yenilenmesi için, Ocak ayı içersinde vize harcı ya·
tırılmakta ve Şubat ayı içerisinde ayrıca yenileme harcı istenilmektedir .Bu ise,
normal iş yapan bir ihracatçı için, yıkım niteliği taşımaktadır.
Yenileme işlemlerinde görülen ikinci bir aksaklık da, Ticaret Bakanlığı Stan­
dardizasyon Müdürlüğünde yenileme işlemlerinin gecikmesi halinde, ihraç madde­
lerİnİn vapurlara ya da başka araçlara yüklenmesine çıkış gümrük müdürlükle­
rince müsaade edilmediğinden ihracatçıların zaman zaman güç duruma düşmele.
ri ne neden oluşudur.
Bu gibi durumlarda ilgililer, muhtemel zararları önlemek ve maddenin ihra·
bir an önce yapabilmek için büyük maddi külfetlere katlanarak, yenileme
onay işlemini Ticaret Bakanlığından izlemek, bunun için de, müteaddit telgraf
ve telefon konuşmaları yapmak ve hatta defalarca Ankara'ya gidip gelmek zorun­
luIuğunda kalmaktadır. Bu sayılan hususları düzeltmek ve ihracatçıları zaman,
emek ve fuzuli harcamalardan kurtarmakta zorunluluk vardır.
eını
Sonuç: Öteki maddelerde söz konusu edilen ve 30ı8 sayılı kanunun ı, 2, 5,
tl ve 9'uncu maddelerinin değiştirilmesini gerektiren tavsiyeler uygulamaya konu­
luncaya kadar, aşağıda belirtilen hususların sağlanması tavsiye olunur.
148
a) Ruhsatname yenileme işlemlerinde, ilgilinin
süresinin bitimine 15 gün kala, yenileme işlemlerinin
mesi,
üzerine ruhsatname
müsaade edil­
yapılmasına
Ruhsatnamelerin vize harcı ile yenileme harcının çatıştığı zamanlarda,
harçlardan sadece birisinin alınmasının sağlanması,
b)
adıgeçen
c)
isteği
önlemek ve ihracatçıyı zor duruma düşürmernek ıçın, vize
gibi yenileme işlemlerinin de Bölgs Ticaret Müdürlüklerinde
tavsiye olunur.
Zaman
kaybını
işlemlerinde olduğu
yapılması
149