sigortacılıkta sermaye yeterliliği`nin türk sigorta şirketlerinin ab`ye
advertisement
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE-FİNANSMAN BİLİM DALI
SİGORTACILIKTA SERMAYE YETERLİLİĞİ’NİN
TÜRK SİGORTA ŞİRKETLERİNİN AB’YE UYUMU
AÇISINDAN İNCELENMESİ
Doktora Tezi
CEM KARTAL
İSTANBUL, 2013
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE-FİNANSMAN BİLİM DALI
SİGORTACILIKTA SERMAYE YETERLİLİĞİ’NİN
TÜRK SİGORTA ŞİRKETLERİNİN AB’YE UYUMU
AÇISINDAN İNCELENMESİ
Doktora Tezi
CEM KARTAL
Danışmanı: PROF. DR. GÜRBÜZ GÖKÇEN
İSTANBUL, 2013
İÇİNDEKİLER
TABLO LİSTESİ ...................................................................................................................... V
ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................................... VI
KISALTMALAR ....................................................................................................................VII
ÖZET .......................................................................................................................................... 1
GİRİŞ…………………………………………………………………………………………………………………………………………2
BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................................... 5
1.TEMEL KAVRAMLAR ......................................................................................................... 5
1.1. Sigortacılık Kavramı.................................................................................................... 5
1.1.1. Sigorta Poliçesi ..................................................................................................... 9
1.1.2. Sigorta Konusu ..................................................................................................... 9
1.1.3. Sigortanın Özelliği ............................................................................................... 9
1.1.4. Sigorta Primi ...................................................................................................... 10
1.1.5. Sigorta Bedeli ve Sigorta Değeri ........................................................................ 10
1.1.6. Sigortanın İşlevleri ............................................................................................. 11
1.1.7. Avrupa Birliği’nde Tek Sigorta Pazarı ............................................................... 12
1.2. Türkiye’de Sigortacılık Sektörü ................................................................................ 15
1.2.1. Türkiye’de Sigortacılık Sektörünün Kısa Tarihçesi ........................................... 15
1.2.2. Türkiye’de Sigortacılık Temel Göstergeleri ...................................................... 16
1.3. Avrupa Birliği Sigortacılık Düzenlemeleri................................................................ 19
1.3.1. Tek Pazarın Direktifleri ...................................................................................... 19
1.3.2. Tarama Müzakere Süreci ................................................................................... 23
1.4. AB Sigortacılık Düzenlemelerinin Türkiye Sigorta Pazarına Etkileri ...................... 25
1.5. Sermaye Yeterliliği .................................................................................................... 30
1.5.1. Basel II Düzenlemeleri ....................................................................................... 30
1.5.2. OECD Düzeyinde Çalışmalar ............................................................................ 36
1.5.3. Finansal Düzenlemeler ....................................................................................... 38
1.6.
Risk Kavramı ve Türleri ........................................................................................ 41
1.6.1. Risk Kavramı...................................................................................................... 42
1.6.1.1.Risk Kavramının Doğuşu ................................................................... 45
1.6.1.2.Risk Yönetimi ..................................................................................... 45
1.6.1.2.1.Risklerin Değerlendirilmesi ......................................................... 51
1.6.1.2.2.Risklerin Raporlama .................................................................... 51
1.6.1.2.3.Uygulama ..................................................................................... 53
1.6.1.2.4.İzleme ve Değerlendirme ............................................................. 53
1.6.2. Risk Türleri ........................................................................................................ 55
1.6.2.1.Doğal Riskler ...................................................................................... 55
1.6.2.2.Poliçeye Bağlı Sigortacılık Riskleri ................................................... 57
1.6.2.3.Sistematik Riskler ............................................................................... 62
1.6.2.4.Sistematik Olmayan Riskler ............................................................... 64
1.6.2.4.1.Teknik Riskler .............................................................................. 65
1.6.2.4.2.Finansal Riskler ........................................................................... 65
1.6.2.5.Sistemik Riskler .................................................................................. 66
İKİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................................... 74
2. RİSK ÖLÇÜMÜ VE SİGORTACILIKTA RİSKLERİN ETKİN YÖNETİMİ .............. 74
II
Finansal Risklerin Ölçümü ........................................................................................ 75
2.1.1.Kredi Riski ................................................................................................ 75
2.1.1.1.Kredi Riskinin Yönetimi .................................................................... 77
2.1.1.1.1.Kredi Riski Stratejileri ve Politikaları .......................................... 77
2.1.1.1.2.Riske Göre Fiyatlama ve Risk Limitleri ...................................... 80
2.1.1.1.3. Kredi İzleme ................................................................................ 82
2.1.1.1.4. Kredi Riskinin Denetlenmesi ...................................................... 82
2.1.1.1.5. Raporlama ................................................................................... 83
2.1.1.2. Kredi Riskinin Ölçülmesi ............................................................... 83
2.1.1.3. Kredi Riskinin Azaltılması ................................................................. 91
2.1.1.3.1. Basit Yöntem .............................................................................. 93
2.1.1.3.2. Kapsamlı Yöntem ....................................................................... 94
2.1.2.Operasyonel Risk .................................................................................... 110
2.1.2.1.Operasyonel Risk Yönetim Süreci ................................................... 115
2.1.2.2.Operasyonel Risklere Yönelik Düzenlemeler .................................. 117
2.1.2.2.1.Basel Komitesi Düzenlemeleri ................................................. 117
2.1.2.2.2.Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Düzenlemeleri ... 119
2.1.2.3.Operasyonel Riskin Ölçülmesi ......................................................... 120
2.1.2.3.1.Temel Gösterge Yaklaşımı......................................................... 121
2.1.2.3.2.Standart Yaklaşım ...................................................................... 122
2.1.2.3.3.İleri Ölçüm Yaklaşımı................................................................ 124
2.1.3.Piyasa Riski ............................................................................................. 124
2.1.3.1.Piyasa Riskini Ölçme Yöntemleri .................................................... 127
2.1.3.1.1. Temel Gösterge Yaklaşımı ........................................................ 127
2.1.3.1.2. Standart Yaklaşım ..................................................................... 128
2.2.Riske Maruz Değerin (Value Added Risk-VaR) Belirlenmesi .................................... 136
2.2.1.Piyasa Riskinin VaR ile Ölçümü ............................................................. 138
2.2.2.VaR Modelleri ve Test Teknikleri .......................................................... 139
2.2.3.Geriye Dönük Testler (Back Testing) ..................................................... 139
2.2.4.Temerrüt Halinde Kayıp’ın (Loss Given Default-LGD) Ölçümü ........... 143
2.2.5.Karşı Taraf (Temerrüd) Riski .................................................................. 144
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................................ 146
3. AB’NİN SİGORTACILIK DÜZENLEMELERİ VE SERMAYE YETERLİLİĞİ .......... 146
3.1.
Sigortacılık Faaliyetlerinin Düzenlenmesi ........................................................... 146
3.2.
Ülkeler ve Sigorta Gruplarına Yönelik Özel Düzenlemeler ................................ 148
3.2.1.Hayat Sigortacılığı İle İlgili Düzenlemeler ............................................. 148
3.2.2.Hayat Dışı Sigortacılık Düzenlemeleri ................................................... 150
3.3.
Asgari Garanti Fonu Uygulaması ........................................................................ 152
3.3.1.İlkeler ...................................................................................................... 154
3.3.2.Garanti Fonu ve Yükümlülük Karşılama Yeterliliğine İlişkin Hükümlere
Aykırılık Durumunda Uygulanacak Yaptırımlar ........................................................... 156
3.4.
Solvency I ve II Düzenlemeleri ........................................................................... 157
3.4.1.Solvency I ................................................................................................ 159
3.4.2.Solvency II .............................................................................................. 159
3.4.2.1.Hayat Dışı Sigorta ............................................................................ 164
3.4.2.2.Hayat Sigortası ................................................................................. 166
3.4.2.3.Şeffaflık ve Raporlama ..................................................................... 169
3.4.2.4.Varlık ve Borçların Değerlendirilmesi ............................................. 170
3.5.
Kurumsal Yönetim ve Açıklama Gereklilikleri ................................................... 173
3.5.1.Kurumsal Yönetim Sistemi ..................................................................... 173
3.5.2.Erken Uyarı Göstergeleri ........................................................................ 178
2.1.
III
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .......................................................................................................... 182
4. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB’NE UYUMU ..................................................... 182
4.1.
AB’ne Uyum Süreci ............................................................................................. 182
4.1.1.Yasal Düzenlemeler ................................................................................ 182
4.1.2.Uyum Çalışmaları ................................................................................... 187
4.1.3.Türkiyede Avrupa Sigorta Şirketleri ....................................................... 189
4.2.
Türkiye’de Yükümlülük Karşılama Yeterliliği .................................................... 192
4.2.1.Yol Haritasının Belirlenmesi ................................................................... 192
4.2.2.Öz sermayenin Belirlenmesi ................................................................... 195
4.2.3.Türkiye’de Solvency Uygulaması Örneği ............................................... 203
BEŞİNCİ BÖLÜM ................................................................................................................. 205
5. UYGULAMA ..................................................................................................................... 205
5.1.
Varsayımlar .......................................................................................................... 205
5.2.
Metodoloji ............................................................................................................ 206
5.3.
Verilerin Analizi ve Yorumlanması ..................................................................... 207
5.3.1. Birinci Yönteme Göre Sermaye Yeterlilik Hesaplanması ve Etkileri .... 207
5.3.2.İkinci Yönteme Göre Sermaye Yeterlilik Hesaplaması ve Etkileri ........ 212
5.3.2.1.Aktif Riski ........................................................................................ 217
5.3.2.2.Reasürans Riski ................................................................................ 218
5.3.2.3.Aşırı Prim Artış Riski ....................................................................... 219
5.3.2.4.Muallak Tazminat Riski ................................................................... 220
5.3.2.5.Yazım Riski ...................................................................................... 221
5.3.2.6.Kur Riski........................................................................................... 223
5.4.
Tedbirler ............................................................................................................. 223
6. SONUÇ .............................................................................................................................. 230
7. KAYNAKLAR ................................................................................................................... 234
8. EKLER………………………………………………………………………………………………………………………………248
Ek 1. X Sigorta Şirketi 31.12.2012 Yılı Kesin Mizanı…………………………………………………...248
Ek 2. X Sigorta A.Ş. Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu………………………………………269
Ek 3. X Sigorta A.Ş. 31.12.2012 Tarihli Kar Zarar Tablosu………………………………………….271
Ek 4. Birinci Yönteme Göre Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu………………………...........275
Ek 5. İkinci Yönteme Göre Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu…………………………...277
IV
TABLO LİSTESİ
Tablo 1. Basel II Uzlaşısı Gelişmişlik Düzeyine Göre Risk Ölçüm Yöntemleri ..................... 32
Tablo 2. Basel II Uzlaşısı Yapısal Blokları ............................................................................. 33
Tablo 3. Risk Kesaplama Alternatifleri .................................................................................... 36
Tablo 4. Risklerin Olası Durumları .......................................................................................... 44
Tablo 5. Risk Yönetimi Önlemleri ........................................................................................... 48
Tablo 6. Etkili Risk Yönetimi İçin Yedi Yönetim İlkesi ......................................................... 48
Tablo 7. Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Başarısızlık Nedenleri ............................................ 58
Tablo 8. Sigorta Şirketleri için Sistematik Riskler ................................................................... 63
Tablo 9. Hayat ve Hayat Dışı Şirketleri İçin Sistemik Riskler ................................................ 72
Tablo 10. Hazine ve Merkez Bankalarına Kullandırılan Kredilerin Risk Ağırlıkları .............. 86
Tablo 11. İhracat Kredi Kuruluşlarının Risk Puanları ............................................................. 86
Tablo 12. Birinci Yönteme Göre Bankalara Kullandırılan Kredi Risk Ağırlıkları .................. 87
Tablo 13. İkinci Yönteme Göre Bankalara Kullandırılan Kredilerin Risk Ağırlıkları ............ 87
Tablo 14. Kurumsal Kredilerin Tabi Olacağı Risk Ağırlıkları ................................................ 89
Tablo 15. Sermaye Hesaplamalarında Teminat Olarak Değerlendirilmeye Alınabilecek
Kıymetler .................................................................................................................................. 93
Tablo 16. Standart İskonto Oranları ......................................................................................... 95
Tablo 17. Risk Azaltma Teknikleri Basit Yöntemde İşlem Tipleri ve Elde Tutma Süreleri ... 95
Tablo 18. İçsel Derecelendirme Yaklaşımına Göre Kredilerin Sınıflandırılması .................... 99
Tablo 19. Derecelendirme Yaklaşımlarında Risk Bileşimlerini Tahmin Eden Otoriteler ..... 100
Tablo 20. Bankaların Uygulayacağı Temerrüt Halinde Kayıp Yüzdeleri .............................. 104
Tablo 21. İşkolları için Belirlenen Beta Katsayıları ............................................................... 123
Tablo 22. Basel Komite Tarafından Belirlenen Limit Aşımları ............................................. 141
Tablo 23. BIS Geriye Dönük Test Kriterleri .......................................................................... 142
Tablo 24. Kabul Edilebilir İstisna Sayıları ............................................................................. 143
Tablo 25. X Sigorta A.Ş. Şirketi Sermaye Yeterliliği HesaplamaTablosu…………………………226
V
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1. Belirsizlik ve Risk Arasındaki İlişki .......................................................................... 44
Şekil 2. Risk Yönetim Süreci………………………………………………………………………………50
Şekil 3. Konsantrasyon Riski ................................................................................................... 81
Şekil 4. Basel II Kredi Riski Ölçüm Yöntemleri ..................................................................... 85
Şekil 5. Operasyonel Risk Yönetim Süreci ............................................................................ 116
VI
KISALTMALAR
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
AEA: Avrupa Ekonomi Alanı
BCBS: Basel Bankacılık Denetim Komitesi
BDDK: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BIS(Bank for International Settlements): Uluslararsı Ödemeler Bankası
DASK: Doğal Afet Sigortaları Kurumu
EAD(Expoussure at Default):Temerrüt Anında Risk
EU: Avrupa Birliği
GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
IRB(Internal Ratings Based): İçsel Derecelendirme Yaklaşımı
KDO: Krediye Dönüştürme Oranları
LGD(Loss Given Default): Temerrüt Halinde Kayıp
M(Effective Maturity):Efektif Vade
NRPK: Nitelikli Rotatif Perakende Krediler
OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
OEEC: Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü
PD(Probability of Default):Temerrüt Olasılığı
STA(Standardised Approach): Standart Yaklaşım
SYR: Sermaye Yeterliliği Rasyosu
TARSİM: Tarım Sigortaları Havuzu
TMSF: Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
TRAMER: Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi
TSEV:Türkiye Sigorta Enstitüsü Vakfı
TSRŞB: Türkiye Sigorta Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği
VII
ÖZET
Sigorta sektörü ekonomik büyümede önemli bir role sahiptir. Sigorta şirketleri,
ekonomik büyümeye katkı sağlarlar. Sigorta sektörünün temel görevi; sigortalıları ve
ekonomiyi gelecekteki riskler sonucu ortaya çıkacak kayıplara karşı koruma altına almaktır.
Son yıllarda sigortacılık sektöründe yaşanan ekonomik krizler nedeniyle düzenleyici
kuruluşlar
sermeye yeterliliği(solvency) ile ilgili yeni düzenlemeler yayınlamışlardır.
Sermaye yeterliliği Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen Avrupa Sigorta Pazarı için bir
modernleştirme projesidir. Yükümlülük karşılama yeterliliği hesaplamasının, sigorta
şirketlerinin mali yapısını en doğru ve en gerçekçi şekilde yansıtması için, şirketlerin karşı
karşıya kaldığı tüm risklerin dikkate alınması gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, Avrupa
Birliği ve Türk sigorta sektörü için önemli olan Solvency II Projesi’nin içerigini ve sigorta
sektörüne olan etkilerini incelemektir.
Anahtar kelimeler: Solvency II, risk, sermaye yeterliliği, riske maruz değer (VaR), temerrüt
halinde kayıp(LGD), Basel II.
ABSTRACT
Insurance sector has a important role in the economic growth. Insurance companies
contribute a lot to economic development. Insurance sector protects insured people and
economy from the risk of loss threat and adopt this as a main responsibility. The increase in
the number of companies that are in financial instability damaged public opinion on insurance
sector seriously and led to concerns related with the efficiency of the regulations about the
insurance sector. Solvency II is the project led by the European Commission with the
objective of modernising European insurance regulations. The computation of the competence
of the insurers’ liabilities should reflect the financial structure of the insurance company in the
most accurate and realistic way. Hence, the risks of the companies should be carefully taken
into consideration. The aim of this study is to analyze the content and the possible effects of
Solvency II, being prominent both for EU and Turkey on insurance sector.
Key words: Solvency II, risk, capital adequacy, value added risk(VaR), loss given
default(LGD), Basel II.
1
GİRİŞ
Günümüzde sigorta ve özel emeklilik şirketlerinin sermaye ve risk yönetimi ile ilgili
süreçleri etkili olarak yönetmeleri, şirketin faaliyetlerinin sürdürülebilir olmasını ve karlılığını
etkileyen önemli unsurlardandır.
Bu nedenle 2008 yılında uygulamaya başlanan sermaye yeterliliği hesaplama yöntemi;
Şirketlerin optimal sermaye yapısının belirlenmesini
Teknik risklerinin efektif olarak yönetilmesini,
Aktif risklerinin ve aktif kalitesinin önemini,
İş ortaklarının seçiminde rayting notlarına dikkat edilmesi gerektiğini,
Operasyonel risklerin dikkate alınmasını ve minimize edilmesini,
Kur riskinin efektif olarak yönetimini,
Gerekliliği konusunda şirketlerin yönetimlerinin sorumluluklarının belirlenmesi
açısından önemlidir. Bu uygulama sonucunda, sigorta ve özel emeklilik şirketlerinin optimal
sermaye yapısı ile sürdürülebilir karlılık hedeflerine ulaşması için dikkat etmesi gereken
unsurlar belirlenmiştir. Buna göre şirketler, sigorta risk seçimlerini, reasürans politikalarını,
aktif yönetimi politikalarını uzun dönemli hedeflerini belirlemek zorundadırlar.
Yürürlükteki AB düzenlemelerine uygun teknik karşılıklar yönetmeliğine göre
kazanılmamış prim karşılığı, muallak tazminat karşılığı, devam eden riskler karşılığı,
matematik karşılıklar ve dengeleme karşılığı sistemde hesaplanabiliyor. Sigorta şirketleri
zamanla kendi yapılarına uyan içsel yöntemlerini de geliştirerek uygulayabilirler. Ancak,
düzenlemeler ve teknik alandaki sınırlamalara kolayca uyum sağlansa da, toplumun sigortaya
bakış açısının kısa sürede değişmesi beklenmemelidir. Zira Türkiye’de kişi başına düşen prim
AB ortalamasının oldukça altındadır.
Bazı sorunlu alanlarda AB'ye tam uyumun sağlanması ancak belli bir geçiş dönemi
sonunda veya bazı muafiyetlerle mümkün olabilir. Türk sigortacılık sektörü için çok büyük
önem taşıyan konularda AB'den geçiş süreci veya muafiyet talep edilip edilmeyeceği tarama
süreci sonunda ortaya çıkar.
2
Sigortacılık alanında AB müktesebatına uyumda kaydedilen gelişmeler yasal
düzenlemelerle de desteklenmektedir. Sigortacılık AB'ye uyumun yetersiz kaldığı diğer
alanlara göre daha avantajlı görünüyor. Zira, Türkiye sigortacılık alanında AB sigorta ve
reasürans şirketleri ile uzun süreden beri uyum içinde çalışıyor. Bununla birlikte sigorta
şirketlerinin düzenleme ve denetiminin güçlendirilmesi; mali tabloların, hesap planlarının ve
istatistiki tabloların AB mevzuatına uygun olarak oluşturulması ve mali izleme ile data
bazının AB'ye uyumlu hale getirilmesi önemlidir.
Risk bazlı sermaye hesaplama sisteminin sigorta şirketlerinin yapılarına uygun içsel
modellerin uygulanması ise daha karmaşık ve ek maliyet getirmektedir. Kârlılığı şimdilik
yüksek olmayan sigorta sektöründe bu yatırımların da zamanla gerçekleştirilerek, etkin bir
aktif-pasif yönetimi ile de desteklenerek, uyum konusundaki engellerin ortadan kalkması
bekleniyor. Sonuç olarak Türkiye’de sigortacılık AB’ye en kolay uyum sağlayabilecek
sektörlerden biri olduğu belirtilmelidir.
“Sigortacılıkta Sermaye Yeterliliği’nin Türk Sigorta Şirketlerinin Avrupa Birliği’ne
Uyumu Açısından İncelenmesi” konulu bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın
birinci bölümünde; sigortacılıkta temel kavramsal açıklamalar, Türkiye’de ve Avrupada
sigortacılık sektörü, sermaye yeterliliği, risk kavramı ve türlerine yer verilmiştir.
İkinci bölümde; kredi riski yönetimi, izlenmesi, ölçülmesi ve azaltılması, operasyonel
risk ile ilgili Basel Komitesi ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu düzenlemeleri,
operasyonel riskin ölçüm yöntemleri, piyasa riski ölçüm yöntemleri, Riske Maruz Değerin
(Value Added Risk-VaR) belirlenmesi, piyasa riskinin VaR ile ölçümü, VaR modelleri ve
test teknikleri, geriye dönük testler (Back Testing), Temerrüt Halinde Kayıp’ın (Loss Given
Default-LGD) ölçümü, karşı taraf (temerrüd) riski konularına yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde; hayat sigortacılığı ve hayat dışı sigortacılık ile ilgili düzenlemeler,
asgari garanti fonu uygulaması, Solvency I ve Solvency II düzenlemeleri, kurumsal yönetim
ve açıklama gereklilikleri konuları incelenmiştir.
Dördüncü bölümde; Türk Sigorta Sektörünün AB’ye uyumu için yapılan düzenlemeler
ve uyum çalışmaları ile Türkiye’de yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili yol haritası ve
öz sermayenin belirlenmesi konuları ele alınmıştır.
3
Beşinci bölümde uygulama, hayali bir sigorta şirketinin verileri üzerinden yapılmıştır.
Şirketin verileri Baz senaryoda yer almaktadır. Baz senaryo verileri %10 artırılarak iyimser
senaryo, %10 azaltılarak kötümser senaryo verileri elde edilmiştir. Uygulamada şirketin
sigortacılık ve aktif risklerinin yönetimi alanlarında etkin politikalar üretmesinin sermaye
yapısı üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin incelenmiştir. Sigorta şirketinin Sermaye
Yeterliliği iki yönteme göre hesaplanmıştır. Yüksek olan sonuç şirketin sermaye
gereksinimini vermektedir.
Birinci metod ‘prim ve hasar’ metodu olarak bilinir. İkinci metod ise, aktif riskinin
hesaplanmasına dayanır. Her iki metoda göre işletmenin riski ve sermaye ihtiyacı hesaplanır.
Birinci metoda göre önce prim girişleri, sonra hasar girişleri yapılarak, karşılaştırılır. Prim ya
da hasar esasına göre hangisi büyük ise işletmenin birinci metoda göre gerekli sermaye
ihtiyacı olarak belirlenir.
4
BİRİNCİ BÖLÜM
1. TEMEL KAVRAMLAR
İnsanlar öncelikli olarak güvende olmak isterler. Güvenlik duygusundan sonraki temel
ihtiyaçlar beslenme, barınma, giyinme gibi ihtiyaçlardır. İnsanlar bugün ve gelecekte bu
ihtiyaçlarını karşılarlarsa ekonomik olarak güvende olurlar. Ekonomik risk, ekonomik açıdan
güvenliği kaybetme olasılığıdır. Birçok ekonomik risk gelecek beklentilerinin çeşitliliği
nedeniyle ortaya çıkar1.
1970’lerin ilk yarısında önem kazanan risk yönetimi, pazar ekonomilerinin evrimini
etkileyen önemli bir kavramdır. Zaman zaman artıp azalarak düzensiz dalgalanma sergileyen
istikrarlı ekonomik performansın nasıl sağlanıp korunacağı sorusuna yanıt ararken gündeme
gelmiştir2. Risk yönetiminin en yaygın yöntemi risk aktarmaktır. Sigorta şirketleri, gerçek ve
tüzel kişilerin yani bireylerin ve kurumların karşı karşıya oldukları çeşitli rizikoları azaltan ve
sundukları hizmetin karşılığı olarak sigortalıların ödedikleri primlerden oluşan fonları çeşitli
piyasalara aktaran aracı kuruluşlardır. Sigortanın amacı, öngörülemeyen olayların zararlı
sonuçlarını önceden alınacak önlemlerle olabildiğince azaltmak ya da ortadan kaldırmak ve
böylece belirsizliğe karşı kişilere bir güvence sağlamaktır3.
1.1.
Sigortacılık Kavramı
Gelişmekte olan ekonomilerde sigortacılık sektörü, ekonominin en dinamik
sektörlerinden biridir. Düşük gelir seviyesine sahip ülkelerde pek önemi olmayan bir sektör
olmasına karşılık sigortacılık sektörü, yüksek gelir seviyesine sahip ülkelerde ekonomik
kalkınmada çok önemlidir. Gelişmiş ülkelerde sigortacılığa olan talep elastikiyetinin yüksek
olması ve önemli ölçüde fonun bu sektöre kayması rollerini etkinleştirmiştir. Sigortaya olan
ihtiyaç, rizikoları karşılama, temin ettirme özlemi büyüdükçe, teknik ve ekonomik niteliklerle
daha elverişli sigorta şirketlerinin hizmete arz edilmesi sigorta endüstrisinin önemini
artırmaktadır. Bu gelişmeyle beraber sigorta ekonomilere güvence, birikim ve yatırım
konularında katkılar sağlayan, ekonomik çöküntüleri dağıtan ve önleyen, yatırıma aktarılan
1
Anderson J., F., Brown R., L., Risk and Insurance, Education and Examination Committee of the Society of
Actuaries, U.S.A., 2005, s.2.
2
Bolgün Evren, Akçay Barış, Risk Yönetimi, Scala Yayıncılık, İstanbul, 2005, s.13.
3
Güvel, E. A., Güvel, A. Ö., Sigortacılık, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008, s.23.
5
fonları ile ekonomiye kaynak bulan, gelir düzeyini yükselten, rizikoyu bölen, zararı
paylaştıran, ekonomik riski azaltan, ekonomi içinde üretkenliği artıran, büyüme ve gelişmeyi
destekleyen, gönüllü tasarruflarla fon oluşturan, oluşan fonları yatırıma yönlendiren ve
verimli alanlara yönelten dinamik mali sektörlerdendir4.
Sigorta, sosyal bir araç olup, bir grup insanın zararlarının matematiksel olarak
öngörüsünden yararlanması ve riskin transfer edildiği bütün üyeler tarafından katkıda
bulunularak oluşturulmuş fondan zararların ödenmesinin sağlanması yolunun birleştirilerek
riskin aktarılmasıdır5.
Dünya sigortacılığında benzer ilk uygulamalara günümüzden yaklaşık 4000 yıl önce
Babiller’ de rastlanmaktadır. Zamanın ticaret merkezi durumundaki Babil’de, kervan
tüccarlarına borç veren sermayedarlar, kervanların soyulması veya fidye ödeme durumuyla
karşılaşmaları halinde tüccarların borçlarını silmekte, buna karşılık kervanlar varış yerine
sorunsuz gittiklerinde ise borcu tüccarlardan geri aldıkları zaman, taşıdıkları riskin karşılığı
olarak ana borç miktarı üzerinden bir miktar para almaktaydılar. Sonraları sigortaya daha
yakın uygulamalar özellikle deniz ticaretinin geliştiği yerlerde görülmektedir. İlk denizci
uluslardan Kartacalılar, Romalılar, Yunanlılar arasında, geminin taşıdığı yük üzerine borç
verip geminin limana varamaması riskini taşıyan ve gemi güvenle limana döndüğünde, hem
verdiği borç miktarını , hem de taşıdığı riziko karşılığı faiz niteliğinde önemli pay alanlar
bulunmaktaydı. Prim esaslı sigorta yaklaşık M.S. 1250 yıllarında Venedik, Floransa ve
Cenova şehirlerinde görüldü. 17.yy.’ın ikinci yarısı sigortacılığın gelişmesine yol açan iki
önemli olaya sahne olmuştur. Bunlardan ilki sigortacılıkta istatistik metod ve tekniğinin
uygulanmaya başlaması (İhtimal Hesapları), ikincisi ise 2 Eylül 1666 tarihinde Londra’da
meydana gelen ve dört gün sürerek 13.000 evle 100 kilisenin kül olmasına yol açan büyük
yangındır. Modern sigortacılığın doğuşuna deniz, kara sigortacılığına yangın, kaza
sigortacılığına tren kazaları ile ilişkin bireysel kazalar öncülük ederken, sanayinin
gelişmesiyle yaşanan büyük teknik hasarlar, mühendislik
sigortalarının gelişimine yol
açmıştır.
4
5
Çiftçi, 2004:121 Alıntı: Ünal 1998,s.108
Karacan, Ali İhsan, Sigortacılık ve Sigorta Şirketleri, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1994s.33.
6
20. yüzyılın başlarında sigorta şirketleri her türlü sigorta ihtiyacına cevap verebilecek
şekilde örgütlenmelerini tamamlamış kuruluşlar olarak etkin hizmet verebilecek düzeye
ulaşmışlardır6.
Sigorta, Latince ‘güvence’ anlamına gelen ‘sicurta’ kelimesinden gelir. Risklere karşı
kişinin güvenlik gereksinimi duymasının bir sonucudur. Sigorta, aynı rizikonun tehdidi
altında bulunan bir topluluğun bir araya gelerek doğabilecek hasarlara birlikte karşı
koymasıdır. Sigortanın amacı meydana gelecek hasarlara engel olmak değil, bu hasarı grup
üyeleri arasında dağıtmak, böylece hasar yükünü grubun her üyesi için taşınabilir hale
getirmektir7.
Sigorta, aynı türden tehlikeyle karşı karşıya olan kişilerin, belirli bir miktar para
ödemesi yoluyla toplanan tutarın, sadece o tehlikenin gerçekleşmesi sonucu fiilen zarara
uğrayanların zararını karşılamada kullanıldığı, bir risk transfer sistemidir. Bu sistem sayesinde
kişiler, karşı karşıya bulundukları tehlikelerin neden olabileceği, parayla ölçülebilen
zararlarını, nisbeten küçük miktarlarda ödemiş oldukları primler yoluyla paylaşmaktadırlar8.
Sigorta kişilerin canlarına, sağlıklarına ve sahip oldukları ekonomik değerlerin taşıdığı
risklere karşı, teminat veren, ekonomik riskleri kendi üyeleri arasında paylaştırarak,
olabilecek zarar ve ziyanlara karşı önlem alınmasına olanak sağlama faaliyetidir. Kişilerin
canları ve ekonomik değerleri her zaman çeşitli riskler altındadır. Bu nedenle insanlar ölüm,
hastalık, sakatlık, iş gücünün kaybı, yangın, deprem, su baskını, kaza vb. olaylara karşı prim
ödeyerek kendilerini ve ekonomik değerlerini güvence altına almakta böylelikle sigortacılık
endüstrisine yardım etmektedirler9.
Sigortanın kapsamına göre tanımı şöyle yapılabilir10:
Belirli bir prim karşılığında,
Kişi hayatının ya da organlarının veya kişi ve kuruluşların para ile ölçülebilir
değerlerinin,
6
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortanin-tarihi [Erişim Tarihi:04.11.2010]
Güvel, Güvel, a.g.e., 25.
8
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortanin-tarihi [Erişim Tarihi:12.01.2011]
9
Özkan, M., Sigorta İşlemleri ve Muhasebesi, Bilim Teknik Yayınevi, s1-2.
10
Güvel ve Güvel, a.g.e., 27-28.
7
7
Sigorta kural, kanun ve yönetmeliklerince belirlenmiş rasal(tesadüfi) rizikoların
gerçekleşmesinden doğacak maddi hasarlarını,
Aynı rizikonun tehdidi altında bulunan kişileri ya da kuruluşları bir araya getirerek,
Ölçülen değer üzerinden ve gerçekleşen hasar oranında karşılayarak,
Sosyo-ekonomik çöküntüleri dağıtan ve önleyen,
Yatırımlara aktarılan fonları ve ikrazları ile ekonomiye kaynak yaratan işlemler
bütünüdür.
Sigorta, ekonomik ve ekonomik olmayan birçok işlemin gerçekleştirilmesinde
büyük bir rol oynar. Sigorta dünyada önemli bir endüstri haline gelmiştir. Bu nedenle dünya
ekonomisinde büyük bir paya sahiptir11.
Sigortacılık sektörü, gelişmiş ekonomilerde daha hızlı şekilde büyüme göstermekte
ve ekonomik kalkınmada önemli rol oynamaktadır. Bu ekonomilerde yaşanan rizikoları
karşılama ve teminat altına alma ihtiyacı arttıkça, nicelik olarak sigorta şirketlerinin sayısı da
artmıştır. Sigorta şirketleri sundukları sigortacılık hizmetlerinde de farklılaştırma ve
çeşitlendirmeye giderek nitelik olarak da gelişme göstermiş ve sektör zaman içerisinde büyük
bir gelişme yaşamıştır.
Sigorta, kişileri olası finansal kayıplara karşı korur. Örneğin;
-
cep telefonunuz seyahat sırasında cebinizden düştü ve kırıldı (sizin yeni bir taneye
ihtiyacınız var) veya
-
arabanız ile kaza yaptınız ( arabanızı tamir ettirmeniz gerekiyor ve tamir masraflarınız
var)
Kayıplar meydana gelmeden önce sigorta yaptırmışsanız, kendinizi daha güvende
hissedersiniz. Çünkü sigorta poliçenizin kapsamına bağlı olarak, hasarı veya kayıbı sigorta
şirketinizden talep edebilirsiniz. Sigorta,
yatırım yapmak amacıyla paranızı yatırdığınız
tasarruf hesabı gibi çalışmaz. Kayıp meydana geldiği zaman bir bedel ödenir. Aksi takdirde
bir ödeme yapılmaz12.
11
Zevnik, R., Complete Book of Insurance: Understand the Coverage You Relly Need, Naperville, IL, USA,
2004, s.3.
12
http://www.asic.gov.au, What is Insurance?, Haziran, 2008, s.38, [Erişim Tarihi:20.01.2011]
8
1.1.1. Sigorta Poliçesi
Sigorta poliçesi, sigortacı ile sigortalı arasındaki sigorta sözleşmesinin yazılı, yasal
delilidir. Bir sigorta poliçesinde genel olarak, sigortacıyı ve sigortalıyı tanımlayıcı bilgiler,
sigorta konusuna ilişkin açıklamalar, teminatın kapsamı, sigorta bedeli, sözleşmenin süresi,
prim miktarı, poliçenin düzenlenme tarihi, tarafların borç ve yükümlülükleri gibi bilgiler
bulunmaktadır13.
Sigorta poliçesi aşağıdaki unurları içerir14:
-sigortanın kapsamı ve şartları,
-sigorta kapsamı dışında olan durumlar,
-hasar gerçekleştiğinde sigortacının ne kadar ödeyeceği,
-ödenmesi gereken prim tutarı.
1.1.2. Sigorta Konusu
Kaybedilmesi veya hasarlanması halinde, üzerinde menfaat sahibi kişi/kişiler için
mali kayıplara neden olan; taşınır veya taşınmaz bir mal, meydana gelmesi durumunda yasal
bir hakkın kaybedilmesine veya yasal bir sorumluluk oluşmasına neden olan herhangi bir
olay, ölüm veya yaralanma halinde kisinin kendisi veya menfaat bağı ile bağlı oldugu kişiler
için parasal kayıplara neden olabilecek bir hayat, sigorta konusu olabilmektedir. Yangın
poliçesi için bina veya içindeki esyalar, nakliyat poliçesi için gemi veya taşınmakta olan yük,
sorumluluk poliçesi için ilgili kişinin başkalarına verebileceği zararlar bakımından söz konusu
olan yasal sorumluluğu, hayat poliçesi için sigortalı kişinin yaşamı sigortanın konusu üzerine
birer örnektir15.
1.1.3. Sigortanın Özelliği
Sigortanın özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir16:
13
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigorta-tanimlari[Erişim Tarihi:17.02.2011]
http://www.asic.gov.au, [Erişim Tarihi:20.01.2011]
15
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigorta-tanimlari[Erişim Tarihi:15.02.2011]
16
Karacan, Ali İhsan, a.g.e., s.33.
14
9
Sigorta sosyal bir araçtır; insanlar ve organizasyonlar potansiyel olarak büyük zararlara
karşı ekonomik güvenlik sağlamak için göreli olarak küçük primlerle birbirlerine yardımcı
olurlar.
Sigorta riske tabi olan kişi ve kurumlardan oluşan büyük bir grupla ilgilidir; sigorta
sisteminin işleyebilmesi için risklere tabi çok sayıda kişi ve kuruluşun bir grup oluşturması
gerekmektedir.
Sigorta riski aktarır; sigorta sigortalanan her kişi ve kurumun bir sigorta sözleşmesi ile riski
bütün gruba aktarmasına olanak sağlar.
Sigorta istatistik öngörü ve sistematik fon birikimine dayanır; sigorta zararların
öngörülmesinde primlerin hesaplanmasında istatistiksel tahmin yöntemlerini kullanır ve
fonları sistematik bir biçimde biriktirerek ve kullanarak sistemin işlemesini sağlar.
Sigorta zararları sözleşmeye göre tanzim eder; sigortada bir sözleşme yapılması esastır ve
sözleşmede yazılı koşullar çerçevesinde zararlar ödenerek risk karşılanmaya çalışılır.
1.1.4. Sigorta Primi
Herhangi bir riske ilişkin olarak, sigortacının vermiş olduğu teminata karşılık
olmak üzere, sigortalı veya sigorta ettiren tarafından para olarak ödenen bedele sigorta primi
denir. Sigorta sözlesmesinin en önemli unsurlarından birisidir ve sözlesmenin diğer bütün
şartları yerine getirilmiş olsa dahi, primin ödenmemesi, birçok durumda sigorta sözleşmesinin
yürürlüğe girmesini engelleyen bir durumdur17.
1.1.5. Sigorta Bedeli ve Sigorta Değeri
Sigorta bedeli, teminat kapsamındaki bir tehlikenin gerçekleşmesi veya sigortalının
üçüncü şahıslara karşı sorumlu duruma düşmesi halinde, sigortacının ödemekle yükümlü
olduğu, poliçede belirtilen ve tazminata esas oluşturan azami bedeldir. Tazminat
sözleşmelerinde sigorta bedeli, sigortalının uğrayabilecegi en büyük mali kayıptır. Sigorta
17
Kayalı, Nilgün, “Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Türk Sigorta İşletmelerinin Etkinliği”, Celal Bayar
Üniversitesi İşletme Anabilimdalı Doktora Tezi, Manisa, 2007, s.10.
10
konusunun hasar anındaki piyasa değeri, sigorta bedelinin altında ise, piyasa değeri esas
alınmaktadır18.
Sigorta değeri, sigorta edilen kıymetin günün piyasa koşullarına uygun geçerli
değeridir. İdeal sigorta da sigorta bedelinin sigorta değerine eşit olması gerekmektedir. Bu
gerçek hayatta sürekli değişen ekonomik koşullar nedeniyle mümkün olamayabilmektedir.
Sigorta şirketi yalnızca sigorta poliçesi üzerinde yazılı meblağdan sorumludur. Hasar
esnasında piyasa değeri ne kadarsa o kadar tazminat alabilir19.
Sigorta bedelinin sigorta değerini aşması durumunda ortaya çıkan duruma aşkın
sigorta denir20 (sigorta bedeli > sigorta değeri).
Örneğin, piyasa değeri 30.000 TL. olan bir makineyi, sigorta ettirirken değerini
40.000 TL. olarak göstererek sigorta yaptırırsanız, makinenin tam olarak hasar görmesi
durumunda sigorta şirketinden alabileceğiniz tazminat, makinenin gerçek değeri kadar
olacaktır.
Sigorta ettirenin sigorta bedelini sigorta değerinden daha az göstermesi durumunda
ortaya çıkan duruma eksik sigorta denir (sigorta bedeli < sigorta değeri).
1.1.6. Sigortanın İşlevleri
Sigortanın işlevlerini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz21:
Ekonomik ve sosyal güvence sağlaması: Finansal açıdan oluşabilecek kayıplar
sonucunda gelecekle ilgili korku ve belirsizlikleri en aza indirerek güven ortamı
sağlamaktadır.
Tasarruf seviyesinde artış sağlanması: Bireyler risklerin gerçekleşmesi durumunda
karşılaşacakları zararlarını tanzim edebilmek amacıyla tasarruflarının bir kısmını
sigorta primlerine yönlendirebilmektedirler.
18
Kayalı, Nilgün, a.g.e., s.11.
Özbolat, Murat, Temel Sigortacılık, 3. Baskı, Seçkin Kitabevi, İstanbul, s.97.
20
Özbolat, Murat, a.g.e., s.97
21
Bülükbaşı A, Pamukçu B, Sigortanın Temel Prensipleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2009, s.2.
19
11
Fon birikimi sağlanması: Primlerin sigorta şirketleri tarafından değerlendirilmesi
sürecinde para ve sermaye piyasalarına aktarılan kaynaklar makro ekonomik faydalar
sağlayabilmektedir.
Zararların karşılanması: Risklerin gerçekleşmesi durumunda zararların tazmin
edilmesi, gerçekleşen riskler sonucu meydana gelebilecek zararları karşılayarak hasarı
en aza indirilebilmektedir.
Uluslararası ilişkilerin geliştirilmesi: özellikle reasürans anlaşmaları ile riskler tüm
dünyaya yayılabilmektedir.
1.1.7. Avrupa Birliği’nde Tek Sigorta Pazarı
Avrupa Birliği çatısı altında bir ekonomik birlik oluşturmanın amacı, Avrupa’nın
siyasal entegrasyonunu gerçekleştirmektir. Antlaşma ile topluluğun asıl amacı olan ekonomik
birliktelik ve buradan siyasal entegrasyona geçiştir. Bu da öncelikle gümrük birliği
oluşturularak, daha sonra faktör akımlarının serbestleşerek ve nihayet ülkelerin ulusal
egemenliklerinin topluluk organlarına devretmeleri ve böylece ekonomik, mali ve sosyal
alanlarda ortak politikalar izlemeleri ya da ulusal politikalarını uyumlaştırmaları bekleniyor.
Finansal hizmetler alanında Avrupa Birliği’nin temel önceliklerinden biri de
sigortacılık sektöründe tek pazar oluşturmaktır. Tek sigorta pazarı ile Avrupa Birliği sadece
şirketlerin aralarındaki rekabeti arttırmayı değil, bireylerin güvenle daha iyi ürünlere erişimini
sağlayacak olanakları sunmayı da hedefler. Bu amacın gerçekleşmesi rekabetçi etkin bir
sigortacılık sektörünün oluşmasına katkı sağlar22.
Kurucu anlaşmalara göre, sigorta alanındaki tek pazar iç sınırların bulunmadığı bir
alandır. Sigorta alanında tek pazarın gerçekleştirilmesi süreci, 1961 yılında ulusal hukuk
kurallarının yakınlaştırılması (convergence) amacını taşıyan hizmetlerin serbest dolaşımına
ilişkin genel programın kabulü ile başlamıştır. 1 Temmuz 1994’ten itibaren Avrupa Birliği
sigorta pazarı ile Avrupa Ekonomik Alanı (AEA) altında Lichtenstein, Norveç ve İzlanda
geniş ve tek bir sigorta pazarı oluşturmuşlardır. Prim karşılığında güvence sunarak, fonları
ülke ekonomisine aktaran sigorta işletmeleri, özellikle ekonomik ve sosyal rolü, faaliyetlerin
22
Özşar, Berna, 15 Soruda Avrupa Birliği ve Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası, TSRŞB Yayını, No: 22, 2006
12
niteliği nedeniyle özel düzenlemelere tabidir. Sürecin 40 yıldan fazla zamana yayılması üye
devletlerdeki düzenlemelerin kapsam ve yapılarına ilişkin farklılıklardan kaynaklanır23.
Avrupa
Birliğinin
sigortacılık
sektöründe
temel
görevlerinden
ilki
AB
vatandaşlarının sigorta ürünlerine erişimlerini sağlamak ve sigorta işlemlerinde gereken yasal
ve finansal korumayı sağlamak, diğeri ise bir üye devlette faaliyet gösterme iznini sahip
sigorta şirketinin AB ülkelerinde faaliyette bulunabilmesi için yerleşme hakkı ve hizmet
sunumu hakkından yararlanmasını sağlamaktır.
Topluluk amacının başarılması için öncelikli olarak bir ortak pazar kurulmasına,
bunun için de hareket özgürlüğünü engelleyen unsurların kaldırılması ve üye ülkelerin kendi
iç hukuklarının uyumlaştırılması gerektiği Roma antlaşması ile belirlenmiştir.
Üye ülkelerin iç hukuk sistemlerinin uyumlaştırılarak aralarındaki farklı düzenleme
ve uygulamalara son verilmesi amaçlanmış, bu yolda Konsey tarafından “direktif” adı verilen
düzenlemelerle ilerleme sağlanmıştır. Ayrıca Kasım 1996’da tek pazarın etki ve geçerliği iç
raporunda temel yasal çerçeve AB üyesi devletler tarafından oluşturulmuş ve hizmetlerin sınır
aşma engellerine son verilmiştir. Ancak AB direktiflerinin ulusal yasalara dönüştürülmesinde
farklılık ve ertelemeler görülmüştür. Bu da özellikle sigorta sektöründe olumsuz gelişmelere
neden olmuştur24.
2009’da prim üretiminde Avrupa sigorta sektörünü temsil eden sanayileşmiş
ülkelerden İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya 1.001 milyar dolarlık prim üretimi ile hayathayat dışı toplam prim üretiminin Yaklaşık %5’ini sağlayarak çok az bir farkla ABD’nin
ardından ikinci sırada yer almıştır. Avrupa Birliği sigorta mevzuatında ilk direktif Şubat 1964
tarihli “Reasürans ve Retrosesyon alanında yerleşme ve hizmet sunma serbestisi” alanındadır.
Daha sonraki sigortacılık direktifleri reasürans, koasürans, hayat ve hayat dışı sigortalar,
sigorta yöntemleri, motorlu taşıt sigortaları ve aracıları, sigorta hesapları ve sigorta komitesi
hakkında kural ve esaslarla ilgili konulardadır. AB üyesi ülkede yerleşik olan herhangi bir
sigorta kuruluşu birlik üyesi diğer ülkelerde şube ya da acente açarak hizmet sunma yetkisine
sahiptir. sigorta şirketlerinin denetimi ise orijin ülkenin sigortacılık düzenlemelerine tabidir25.
23
Özşar, Berna, 15 Soruda Avrupa Birliği ve Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası, TSRŞB Yayını, No: 22, 2006.
http://www.insuranceeurope.eu/ [Erişim Tarihi: 30.11.2012]
25
http://www.insuranceeurope.eu/ [Erişim Tarihi: 30.11.2012]
24
13
Üye bir ülkede faaliyette bulunan bir sigorta şirketi, kendi ülkesindeki sigorta
denetim organının onayını almak ve karşı üye ülkedeki ilgili otoritelere bilgi vermek
koşuluyla diğer ülkelerde faaliyette bulunabilir; yerleşik kişiler de diğer üye ülkelerdeki
kuruluşlara sigorta yaptırabilir. “Tek lisans ilkesi”ne göre, sigortacılık alanında bir AB
ülkesinde sigorta branşları itibariyle verilen faaliyet ruhsatı, diğer üye ülkeler için de
geçerlidir26.
Avrupa Birliği’nde sigorta şirketi kurmak ya da şube açmak için asgari sermaye
limiti yoktur. Sigorta şirketlerinin faaliyette bulunduğu branşlar itibariyle 300.000 Euro ile
1.400.000 Euro arasında değişen asgari tutarda garanti fonu oluştururlar. Birden fazla branşta
faaliyet gösteren sigorta şirketlerinden daha yüksek garanti fonu istenir.
Hayat dışı sigortalar, kaza, hastalık, kara taşıtları, demiryolu taşıtları, uçak, tekne,
emtia, yangın ve doğal afetler, maddi duran varlıkların maruz kıldığı diğer zararlar, motorlu
taşıt, uçak, tekne ve genel sorumluluk, kredi, kefalet, çeşitli maddi kayıplar, hukuksal koruma
ve turistik yardım sigortası branşlarından oluşur. Zorunlu sigortalar ve mali-hukuku
sorumluluk sigortaları yaygın olmayan AB ülkeleri, motorlu araçlar mali sorumluluk sigortası
dışındaki zorunlu sigortaları kendileri belirler27.
Tek sigorta pazarı şirketlerin ürünlerini Avrupa Birliği ülkelerinde serbestçe
satabildiği tüketicilerin de sigortacılık işlemleri için yerleşik bulundukları ülke dışında
herhangi bir üye devlet sigortacısına başvurabildiği, sınırlarının olmadığı bir alandır. Bölgesel
ve tek bir sigorta pazarı kurulması dünyada ilk uygulamadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde
sigorta ürünlerine son yıllarda önemli bir talep artışı olmuş, bu da sektöde faaliyet gösteren
işletmelerin satışlarının artmasına yol açmıştır28.
26
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/solvency/index_en.htm [Erişim Tarihi: 30.11.2012]
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/solvency/index_en.htm [Erişim Tarihi: 30.11.2012]
28
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/solvency/index_en.htm [Erişim Tarihi: 30.11.2012]
27
14
1.2.
Türkiye’de Sigortacılık Sektörü
1.2.1. Türkiye’de Sigortacılık Sektörünün Kısa Tarihçesi
Avrupa’ sigortacılığında kaydedilen önemli gelişmelere karşın, Osmanlı toplumunun
sosyal özellikleri, dini ortam ve finansal sistem, sigortacılıkdaki gelişimi engelliyordu. 19.
yy’ın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların sonucunda ortaya çıkan büyük
hasarlar, sigorta hakkındaki olumsuz düşüncelerin değişmesini etkiledi ve sigortanın
başlamasına neden oldu. Özellikle 1870 yazında Beyoğlu’ndaki Büyük Pera yangını çok
sayıda işyeri, ve tarihi yapının yanması, bu bölgede de daha çok yabancı ve yabancılarla
ilişkide olan kesimlerin etkisi ile sigortanın gelişmesi önem kazandı.
Türkiye'de sigortacılık, Batı Avrupa ülkelerine kıyasla yenidir. 1870 deki yangının
ardınından yabancı sigorta şirketleri Türkiye'de acentelik açarak sigorta sektörüne egemen
olmuşlardı. İlk ulusal sigorta şirketi, Osmanlı İmparatorluğu zamanında 1916 yılında
kurulmuş ve 1923 yılında Cumhuriyetin ilanından sonra diğer ulusal şirketlerce takip
edilmiştir. Sigortacılık fonksiyonu, sigorta sözleşmelerinin tipleri ve poliçe şartları ilk kez
1906 tarihli Ticaret Kanunu’nda tanımlanmıştır. Ancak tüm yabancı ve yerel sigorta
şirketlerinin faaliyetlerini düzenleyen ve poliçe sahiplerinin haklarını gözeten yasa, "zorunlu
reasürans yasası" ile birlikte 1927‘de çıkarılmıştır. Böylece sigortacılık faaliyetlerinin ve
denetleme ilkelerinin yasal şekli tesis edilmiştir. Türk Sigorta Sektörü bazı maddeleri zaman
içinde gereksinime göre değiştirilmiş bulunan 1959 tarihli ve 7397 sayılı Sigorta Murakabe
Kanunu ile yürütülmüş, Avrupa Birliği normları ile uyumlu ve bağımsız bir denetim sistemine
sahip yeni yasa 2007 yılında uygulanmaya başlamıştır29.
Türkiye'de sigorta şirketlerinin kurulmasına bankalar öncülük etmiştir. İlk
dönemlerde sigorta şirketleri temel fonksiyonu olan ekonomik kayıpların engellenmesi
yönünde faaliyetlerini sürdürmüştür. Bu dönemde sigorta sektörü devlet tarafından belirlenen
tarifeler ve uygulamalarla sınırlı olarak faaliyet göstermekte idi. Sektörün gelişimi, 1990
yılında korumacılığın kalkması ve serbest tarife rejimine geçilmesi ile ivme kazandı ve fon
oluşturma fonksiyonu bu dönemden sonra ciddi biçimde gerçekleşmiştir. Türkiye’de
sigortacılın gelişmesinde zorunlu sigorta uygulamalarının rolü büyüktür. Zorunlu sigorta
uygulamalarının önemli bölümünü ‘karayolları motorlu araçlar zorunlu mali Sorumluluk
29
http://www.tsrsb.org.tr/[Erişim Tarihi: 10.12.2012]
15
Sigortası’ oluşturuyor. Hayat dışı sigortalar içinde bu sigortanın payı, diğer zorunlu
sigortalardan fazladır. Diğer zorunlu sigortaların üretim değerleri ise istatistiklerde yer
almayacak derecede küçüktür. Bunda sigorta kapsamının potansiyeli kadar, denetim eksikliği
de rol oynar. Sigorta bilincinin yetersizliği diğer sigortalarda olduğu gibi burada da etkisini
gösteriyor. Deprem kuşağında yer alması ve depremin verdiği zararlara karşı uyglanan
‘zorunlu deprem sigortası’ nda ise beklenen sonuç alınamamıştır30.
Avrupa Birliği’nde sigorta pazarındaki gelişmelere paralel olarak, Türkiye’de sigorta
ve sermaye pazarındaki liberalleşme ve bilişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu başlayan
değişim sürecindedir. Finansal hizmetler alanında Avrupa Birliği’ne temel göstergelerinden
biri sigortacılık sektöründe tek pazar oluşturmaktır.
1.2.2. Türkiye’de Sigortacılık Temel Göstergeleri
Küresel finans krizinin sigorta sektörünü de etkilemesi, 2008 yılsonu itibarıyla
şirketlerin teknik kârlılıklarında % 13, dönem sonu kârlarında %75'e varan bir düşüşe neden
olmuş, böylece toplam prim üretiminde enflasyonun altında bir büyüme gerçekleşmiştir.
Toplam poliçe miktarı incelendiğinde küresel krizin etkisinin en fazla hissedildiği alan
yaklaşık %50'lik daralma ile hayat branşı olmuştur. 2008 ve 2009 yıllarında artan prim
üretimine rağmen enflasyon karşısında reel olarak küçülen Türk sigorta sektörü, 2010 yılına
gelindiğinde enflasyonun üzerinde bir prim artışı gerçekleştirmeyi başarmıştır. Ekonomik
krizin ardından ilk kez sağlanan bu gelişme, sektörün küresel krizin olumsuz etkilerini geride
bıraktığını ortaya koymaktadır. Bu gelişme 2011 yılında da artarak devam etmiştir31.
30
31
http://www.tsrsb.org.tr/[Erişim Tarihi: 10.12.2012]
http://www.tsrsb.org.tr/[Erişim Tarihi: 11.12.2012]
16
Önceki senelerde olduğu gibi teknik zarar en çok kasko, trafik ve sağlık branşlarında
ortaya çıkmıştır. Sağlık sigortalarında zarar azaltılmasına yönelik alınan tedbirlerin olumlu
sonuçları bu yıl görülmeye başlanmış ve bu yıl geçen seneye göre teknik zararlarda nisprten
azalma olduğu da görülüyor. Ayrıca. 2010 yılındaki enflasyon oranları dikkate alındığında
sektör geçen sene reel olarak yaklaşık % 7 oranında büyüdü. Ancak bu büyüme, 2008 ve 2009
yıllarındaki küçülme de dikkate alındığında sektörün normal büyüme seyrinin gerisinde
kaldığını ortaya belirtilmelidir32.
Poliçeler bazen doğrudan sigorta şirketleri tarafından satılmakla birlikte, genellikle
sigorta aracıları tarafından düzenlenir. Sigorta aracıları belli bir sigorta şirketine bağlı çalışan
acenteler ve sigorta şirketlerinden bağımsız çalışan sigorta brokerlerinden oluşur. Aracıların
başlıca görevleri, sigorta müşterisini riskler ve buna uygun çözümler hakkında
bilinçlendirmek, prim ödemelerini, hasarların tazmin edilmesini ve poliçenin yenilenmesini
izlemek, gerektiğinde hatırlatmada bulunmaktır. Prim tahsil etme yetkisi bulunan acenteler,
müşterilerden aldıkları primleri sigorta şirketine öderler. Bu hizmetlerine karşılık aracılar
genellikle prim tutarına dahil edilen komisyon alırlar.
Avrupa sigortacılık sektörü global pazardaki %30.44’lük payı ile dünyadaki en
büyük pazardır. Toplam 1.618 milyar $’lık prim hacmine ulaşmıştır. Avrupa sigorta sektörü
32
http://www.tsrsb.org.tr/[Erişim Tarihi: 10.12.2012]
17
ekonomiye önemli katkı sağlayan sektördeki düzenlemelerin kişi başı prim üretimi ise
ortalama 1.861 $’dır. Avrupa ülkelerinde sigorta sektöründe 1 milyona yakın kişi istihdam
edilmekte ve sektörün GSMG’deki payı %8 civarındadır. Türk sigorta sektörü özellikle
Avrupa Birliği ile sektörel düzeyde uyum sağlama sürecinde gündeme gelen serbestleşme
çalışmaları 1980’lerin sonlarında yoğunlaşmıştır. Hazine Müsteşarlığı’nca yeni şirketlerin
kurulmasına izin verilerek yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin sayısının artması teşvik
edilmiştir33.
Avrupa sigortacılık oranının artması ve pazarın gelişme potansiyelinin sınırlı kalması
nedeniyle yeni pazarlara yönelmişlerdir. Avrupa Birliği ülkeleri içinde %7.61 ile küresel prim
üretiminde ilk sırada yer alan İngiltere’de yaklaşık olarak 66 bin kişiye 1 sigorta şirketi
düşerken, %6.96’lık prim üretimiyle AB ülkeleri içindeki küresel prim üretiminde 2. sırada
yer alan Fransa’da ise yaklaşık 142 bin kişiye 1 sigorta şirketi düşer. Türkiye’de ise yaklaşık
olarak 1.200 bin kişiye 1 sigorta şirketi düşüyor. Türkiye’de sigortacılık oranının hemen her
dalda düşük olması yabancı sermayeye büyüme potansiyeli vadeden bir unsur olurken, AB’ye
uyum süreci içinde standartların belirlenmesi yabancı sermayeyi cezbeden diğer unsurlar
olarak görülür34.
Avrupa Birliği seçilmiş ülkelerinin Türk sigorta sektörü ile karşılaştırılabilmesi
açısından toplam prim üremi, kişi başına prim üretimi, prim üretiminin GSMG’ye oranı, firma
sayısı ve çalışan sayısı kriterleri kullanılabilir. Tabloda görüldüğü gibi sigorta şirketi sayısı
açısından Türkiye’de birçok Avrupa Birliği ülkesinden az olduğu görülür. Avrupa Birliği’nde
sigorta şirketi sayısının en fazla olduğu ülkeler sırasıyla; İngiltere (934), Almanya (604) ve
Fransa (452), Slovenya, Slovakya, Romanya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Bulgaristan ise
yoğunlaşmanın en az olduğu ülkelerdir35.
Çalışan sayısına göre sıralama ile Almanya (216.500), İngiltere (171.500) ve Fransa
(147.400). Prim üretimi açısından Türkiye’de toplam üretimin Avrupa Birliği ülkelerinden az
olduğu görülür. Sigortacılıkta standartlaşmayı sağlamış ülkeler kişi başına düşen prim
tutarlarının diğer ülkelere göre çok daha yüksektir. Türkiye – dünya prim üretiminde %0.21
pay ile 2009 yılında 36. sırada yer almıştır. Kişi başına prim üretiminde 2008 yılında 106.2
ABD$’ı ile 65. sırada yer alan Türkiye’de 2009 yılında kişi başı 113 ABD$ prim üretilmiştir.
33
34
http://www.tsrsb.org.tr/sayfa/ab-sigorta-sektoru-ile-ilgili-raporlar-0[Erişim Tarihi: 11.12.2012]
http://www.tsrsb.org.tr/sayfa/ab-sigorta-sektoru-ile-ilgili-raporlar-0[Erişim Tarihi: 11.12.2012]
18
Avrupa’da en çok prim üreten ülkeler sırasıyla; İngiltere (213.809), Fransa (200.057)
ve Almanya (171.330)’dur. Türkiye toplam prim üretimi bakımından birçok küçük Avrupa
Birliği ülkesinden sonra geldiği görülür. Bir ülkede sigorta sektörünün gelişme düzeyini
gösteren en önemli kriter kişi başına prim üretimidir.
Bu açıdan Türkiye’nin yine son
sıralarda yer aldığı görülüyor. Bir başka kriter olan Prim gelirleri / GSMG oranına göre
Türkiye Avrupa Birliği ülkeleri arasında en son sırada yer alıyor. Türkiye’de kişi başına prim
üretimi 113 $ iken, Hollanda’da (6.555 $), Danimarka’da ise (5.529 $) dır.
Avrupa Birliği Sigortacılık Düzenlemeleri
1.3.
AB’deki ülkeler arasında serbest ticareti engelleyen fiziksel, teknik ve finansal
engellerin kaldırılması sigortacılığı da önemli derecede etkilemiştir. AB Tek Sigorta
Pazarı’nın oluşturulması yönündeki düzenlemeler finansal ve teknik engellerin kaldırılmasına
yöneliktir.
1.3.1. Tek Pazarın Direktifleri
AB kurucu antlaşmaları gereğince sigorta alanındaki tek pazar, iç sınırların
bulunmadığı bir alandır. Sigorta alanındaki tek pazarın gerçekleştirilmesi süreci, 1961 yılında
ulusal hukuk kurallarının yaklaştırılması amacını taşıyan hizmetlerin serbest dolaşımına
ilişkin genel programın kabulüyle başlamıştır. 1 Temmuz 1994 tarihinden itibaren Avrupa
Birliği sigorta piyasaları tek bir sigorta pazarı oluşturmuşlardır. Sürecin uzun zamana
yayılması, üye ülkelerdeki düzenlemelerin kapsam ve içeriklerine ilişkin farklılıklardan
kaynaklanıyor36.
AB Tek Sigorta Pazarı’nda şirketler ürünlerini AB üyesi tüm ülkelerde serbestçe
pazarlayabildikleri gibi, tüketciler de sigortacılık işlemleri için yerleşik bulundukları kendi
ülkeleri dışında herhangi bir üye devlet sigortacısına başvurabilirler. Tek sigorta pazarı ile
Avrupa Birliği şirketler aralarındaki rekabeti arttırarak, tüketcilerin daha iyi ürünlere güvenle
ulaşmalarını sağlamayı amaçlıyor37.
36
37
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005
19
AB
organlarınca
hazırlanan
direktiflerle
gerçekleştirilen,
düzenlemeler
fonksiyonlarına göre gruplandırılabilir. Birinci grup direktifler sigorta sektörünün temel
yapısını oluşturmaya yöneliktir. Bu gruptaki Hayat sigortası birinci direktifi, ve hayat dışı
sigorta birinci direktifileri AB içinde sigorta şirketlerinin kuruluş ve işleyişine ilişkin
mevzuatı uyumlaştırmayı amaçlar38.
Sigortacılık faaliyette iştigal edecek olan şirketlerin önceden izin alması gerekir ve
işletmeler “anonim şirket” yasal statüsünde kurulmalı, yöneticileri müflis olmamalı ve
yönetim bilimi ile ilgili eğitim almış veya bu alanda gerekli tecrübeye sahip olmalıdır. Bu
düzenlemede ayrıca ikametgah esas alınarak, ticari faaliyetin fiilen yapıldığı ülke mevzuatı
ikinci planda yer alır.
İkinci grup direktifler genel olarak yasal ikametgahının bulunduğu ülke dışında
sigortacılık faaliyetlerinin gösterildiği ülkelerde şube, acentelik veya ana firmaya bağlı
ortaklıklar kurmayan şirketlerle ilgili düzenlemeleri içerir. AB içinde sigortacılık mevzuatını
uyumlaştırmaya yönelik düzeneyen hayat sigortası ve hayat dışı sigorta direktiflerinden
oluşur39.
2004 yılındaki genişlemeden sonra, AB’nin yasal çerçevesi önemli ölçüde değişmesi,
sigorta sektöründe de yeniden yapılanmaya yol açmıştır. Tek Sigorta Pazarının temel
çerçevesini, hayat ve hayat dışı sigorta ile ilgili olarak çıkarılan üçüncü Direktifler
(92/49/EEC ve 92/96/EEC) oluşturmuştur. Böylece ‘tek sigorta pazarı’nın oluşturulması
açısından mevzuatın uyumlaştırılması önem kazanmıştır. AB tek sigorta pazarının amacı40:
- Sigorta şirketleri arasındaki rekabeti artırmak;
-Müşterinin ihtiyaçlarına en uygun sigorta poliçesini satın almasına olanak sağlamak ve
38
CEIOPS answers to the European Commission on the first wave of calls for advice in the framework of the
Solvency II Project, June 2005
39
CEIOPS answers to the European Commission on the first wave of calls for advice in the framework of the
Solvency II Project, June 2005
40
Özşar, Berna, Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasasını Düzenleyen Mevzuat, www.tsrsb.org.tr/sites/default/files/
documents/bernaozsar365379.pdf
20
- Müşterilere, daha çeşitli, kaliteli ve ucuz ürün tercihi sunmaktır.
Tek Sigorta Piyasasını oluşturan direktiflere göre şirketin genel merkezinin
bulunduğu üye devlet tarafından bir sigorta taahhüdünün yetkilendirilmesi ve finansal
denetiminin yapılması için tek bir ortak sistem oluşturulmuştur (ev sahibi ülke kontrolü). Ev
sahibi ülke tarafından verilen sigortacılık işlemleri yapma yetkisine, ‘Avrupa pasaportu’
(European passport) deniyor. Sigorta şirketleri, Avrupa pasaportu ile, Avrupa Birliği’ne üye
olan tüm ülkelerde sigortacılık faaliyeti gösterebilirler.
Hayat ve hayat dışı sigortalar ile ilgili olarak Üçüncü Konsey Direktifleri
(92/49/EEC ve 92/96/EEC), vatandaşların ve işletmelerin başka bir üye devlette sigorta satın
almasına olanak sağlayan düzenlemeye gidilmiştir. Öte yandan AB Tek Sigorta Pazarını
denetlemek ve etkin çalışmasını sağlamak için, Komisyon tarafından yönetilen ve üye
devletlerin sigorta denetim yetkililerinden oluşan bir ‘Sigorta Komitesi’ kurulmuştur. Komite,
sigorta direktiflerinin uygulanması ve yorumlanması ile ilgili sorunları inceler, sorunları üye
devletlerle görüşerek çözme yoluna gider ve en son aşamada ise, sorunları Avrupa Adalet
Divanı’na götürür41.
Komisyon
hizmetlerin
serbestliğinin
sağlanması
ve
sigorta
kuruluşlarının
karşılaşacağı engellerin yok edilmesi amacıyla; sigorta sektöründe ‘general good’ prensibi ile
ilgili bir tebliğ (communiqué) yayınlamıştır. Komisyon, ayrıca Temmuz 1997’ de, sigorta
kuruluşlarının likidite marjı (solvency margin) ile ilgili bir rapor hazırlamıştır. Raporun
amacı, likidite marjı kurallarının, sigorta kuruluşlarının finansal durumunu güçlendirmek için
gerektiğinde direktiflerde değişiklik önerilmesidir. ‘Tek pazar’ın sorunsuz işleyişi için
Komisyon gerekli tedbirleri alıyor.
Sigorta şirketleri faaliyetlerinin karlılığı açısından daha esnek ve özgür çalışma
arayışında iken hatalı risk yönetim sonucu finansal yapıları olumsuz etkilenebilir. Bu nedenle
AB’ndeki sigorta düzenleyicileri basiretli yönetim anlayışı ile pazar riskini minimize etmeye
çalışırlar. Daha çok özgürlük, şirketler için daha çok risk ifade eder. Düzenlemeler,
başlangıçta şirketlerin maliyetlerini arttırıcı yönde olmakla birlikte orta vadede düzenli
büyüme ve istikrar sağladığından hissedarların gelirini güvenceye alır. Avrupa Birliği, sigorta
sektörünü düzenlemede, BIS ve Basel komitesi tarafından hazırlanan, OECD ve G10 ülkeleri
41
Özşar, Berna, 15 Soruda Avrupa Birliği ve Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası, TSRŞB Yayını, No: 22, 2006
21
tarafından benimsenen ve AB bankacılığında ise uygulanması zorunlu hale getirilen
kriterlerden yararlanır42.
Sigorta ile ilgili düzenlemelerin artmasının yanı sıra, sigorta ile ilgili tüm
düzenlemeler de, düzenleme prosedürü ve düzenleyici kurumların sayısı açısından farklar
vardır. Avrupa sigorta şirketlerinin düzenlenme alanı da şimdi çok boyutludur: AB organları,
yeni komiteler, danışma organları, uluslararası düzenleyiciler ve denetçiler gibi.
Bunun anlamı; mal ve hizmetlerin serbestçe dolaştığı, isteyen AB vatandaşlarının
istedikleri AB ülkelerinde yatırım yapabildikleri ve birbirine uyum sağlamış kural ve
düzenlemelerin olduğu, ayrımcılığın bulunmadığı bir AB sigorta pazarıdır. AB Tek Pazarını
gerektiren nedenler şöylece sıralanabilir43:
-pazar likiditesinin artması,
-kaynaklarının yatırımlara daha etkin olarak dağıtılması (allocation),
-yatırımcılar ve tüketicilerin daha özgür karar alması,
-sermaye maliyetinin daha düşük olması ve dolayısıyla yatırımların artması,
-özel tasarrufların getirilerinin artması
-daha fazla risk sermayesi ve yüksek riskli segmentler için yatırım imkanı
-büyüme ve istihdamın artması.
Tek finans pazarı’nın yapı taşları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-
Üye ülkelerin milli denetim ve gözetimleri
-
Üye ülkelerin denetim ve gözetimlerinin de karşılıklı olarak tanınması
- Temel düzenlemelerin ve kuralların uyumlu hale getirilmesi
- Ev sahibi ülke ile misafir ülke arasında yakın ilişki kurulması
Finansal raporlamanın standartlaştırılması; karşılaştırılabili, şeffaf ve güvenilir
finansal veriler, etkin ve bütünleşmiş sermeye piyasalarının temel şartıdır. Bu tür bilgilerin
eksikliği belirsizlik ve güvensizlik yaratacağından, sınır ötesi yatırımların artmasını engeller.
42
OECD, The supervision of insurance solvency: Comperative analysis in OECD countries. Viviane Lefleive.
2001.
43
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005
22
Tek finans pazarı için tek bir finansal raporlama en önemli şartı; uluslararası muhasebe
standartlarının (IAS) ortak kullanımıdır.
Yatırımcılar birikimlerini başka bir ülkeye yatırdıklarında, kontratın özelliklerini,
hizmet sağlayıcısını ve önerilen yatırımı kavrayıp değerlendirmek üzere açık ve anlaşılır bilgi
isterler. Yatırımcıların sınır ötesi kontratları ile ilgili ortaya çıkacak sorunlar, tereddütleri, tek
piyasasının önünde
engel oluşturur. Sınır ötesi faaliyetlerle ilgili güven mutlaka
yaratılmalıdır. Komisyon bu konuda AB genelinde bir şikayet ağı geliştirmelidir.
Finansal kurumlar için ihtiyatlı düzenlemelerle ilgili yüksek standartlar konması
öngörülmüştür. Bu standartlar pazardaki gelişmelere paralel olarak güncellenmeli ve sermaye
gereksinmeleri, bankaların, sigorta taahhütlerinin ve menkul kıymet şirketlerinin risklerini
doğru bir şekilde yansıtmalıdır. Sektörler arası artan karmaşıklıklar denetimin açık ve net
olması gerekliliğini ortaya koyar. Etkin bir AB finans pazarı için gerekli diğer şartlar da
kurumsal yönetim ve vergilendirme ‘tek finansal pazar’ın önündeki yasal ve idari engelleri
kaldırmak amacıyla, mevcut ulusal kurumsal yönetişim normları gözden geçirirler. Tek
finansal pazar yolunda vergi koordinasyonu bir gerekliliktir. Sektörlerle ilgili çıkartılan
spesifik
finansal
hizmetler
tüzükleri
vergilendirme
konusunda
henüz
ilerleme
sağlanamamıştır. Sigorta primlerinin vergilendirilmesi konusu tek sigorta pazarı önemli
olduğu belitiliyor44.
1.3.2. Tarama Müzakere Süreci
Tarama (screening), Avrupa Birliği müktesebatının Avrupa Komisyonu yetkilileri ile
birlikte incelenmesi ve aday ülke mevzuatının Topluluk müktesebatı ile karşılaştırılması
sürecidir. Bu süreçte her başlık için tek tek gerçekleştirilir. Bu çerçevede müktesebat ile
uyumlu olan, değiştirilmesi veya oluşturulması gereken yasal normlar belirlenir45.
Tarama sürecinde Avrupa Komisyonu AB müktesebatı ile ilgili olarak aday ülkeye
bilgi verir. Bu süreçte farklılıklar belirlenecek, uyum sürecinin genel takvimi ve
karşılaşılabilecek sorunlar ortaya konur. Böylece, AB'nin sigortacılık mevzuatı ile aday ülke
44
LINDER, Ulf, EU rules concerning life insurance and reinsurance solvency, EU Comission. İst, 23-24 June
2005.
45
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nin-ab-muktesebatina-uyum-programi.tr.mfa
23
sigortacılık mevzuatı taranacak ve Türk mevzuatının AB' ile ne derece uyumlu olduğu
saptanır. Bazı sorunlu alanlarda AB'ye tam uyumun sağlanması ancak belli bir geçiş dönemi
sonunda veya bazı muafiyetlerle mümkün olabilir. aday ülke sigortacılık sektörü için çok
büyük önem taşıyan bazı konularda AB'den geçiş süreci veya muafiyet talep edilip
edilmeyeceği tarama süreci sonunda ortaya çıkar46.
Müzakere Süreci: Müzakere (negotiations) sürecinde aday ülkeye her bir başlık için
belirlemiş olduğu müzakere pozisyonunu AB’ye sunar. Bu müzakere pozisyonu, her bir başlık
altında Türkiye'nin hangi takvimde hangi mevzuatını değiştirerek bunu uygulayabileceğini
ortaya koyar. Hazırlanan pozisyonlar AB tarafına verilir. AB Dönem Başkanlığı (her 6 ayda
bir değişir. Türkiye müzakerelere İngiltere’nin başkanlık döneminde başladı) Türkiye'nin
müzakere pozisyonunu bütün üye ülkelerle paylaşılır. Bu süreçte AB üyesi ülkeler aday
ülkeye bazı sorular sorarak, açıklama isteyebilir. Bunun ardından ilgili müktesebat başlığı
altında aday ülke müzakerelere davet edilir.
Sigortacılık sektörünün içinde bulunduğu "hizmetlerin serbest dolaşımı" başlığı
altında AB müktesebatına uyum sınırlı olduğu için bu başlığın müzakerelerin öncelikli olarak
başlayacağı alanlardan olmayacağı varsayımında bulunmak mümkündür. Müzakere süreci
öncesinde Türk sigortacılık sektörü temsilcilerinin, sigortacılık alanındaki AB mevzuatını
inceleyerek uyumda sorunlarla karşılaşılabilecek alanları önceden tespit etmesi ve bu tespitler
ışığında
pozisyon belirlemesi büyük önem taşıır. Birlik (TSRŞB) Avrupa Birliği ve
uluslararası ilişkiler birimi bu konudaki çalışmalarına başlayarak sürece hazır hale getirdi47.
Onaylama Süreci: Müzakereler (ratification) tamamlandıktan ve aday ülke'nin AB
üyeliğinden kaynaklanan tüm resmi sorumlulukları yerine getirdiği saptandıktan sonra taslak
bir Katılım Anlaşması hazırlanır. Anlaşmanın hem AB Bakanlar Konseyi hem de Avrupa
Parlamentosu tarafından onaylanması gerekir. Anlaşma imzalandıktan sonra yürürlüğe
girebilmesi için tüm üye ülkeler (ulusal parlamentolarca alınacak karar doğrultusunda) ve
Türkiye (TBMM kararı ile) tarafından da kabul edilmesi gerekir. Tarama süreci normal
şartlarda yaklaşık 1 yıl sürer.
46
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-nin-ab-muktesebatina-uyum-programi.tr.mfa
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007.
47
24
AB'ye uyum çerçevesinde yeniden düzenlenen "Sigortacılık Kanunu" tasarısı
sigortacılık sektörünün açık ve objektif kurallar içinde sağlıklı bir şekilde geliştirilmesinin,
sigorta şirketlerinin finansal yapılarının güçlendirilmesinin ve rekabet koşullarında sigortalıya
en iyi hizmet vermeyi amaçlıyor. Yeni düzenleme ile; devlet müdahalesi, sigortalıyı, sigorta
ettireni ve sigorta sözleşmesinin tarafları dışında sigorta şirketine karşı tazminat talebinde
bulunma
hakkını
kazanmış
üçüncü
kişilerin
korunmasını
amaçlıyor.
AB müktesebatına uyum sağlamak amacıyla "Sigorta Murakabe Kanununda" yer
alan "kuruluş ön izni" kaldırılarak "faaliyet izni" esası getirildi. Bu durumda, kendi özel
mevzuatına göre kurulan şirketler, sadece "faaliyet izni için" Müsteşarlıktan izin alma
zorunluluğu öngörülüyor. Herhangi bir kanun değişikliği yapılmadan AB müktesebatına
uyum sağlanabilmesini teminen, yabancı sigorta ve reasürans şirketlerinin, Türkiye'de faaliyet
göstermesine ilişkin süreci belirleme yetkisi Bakanlar Kurulu’nundur48.
Avrupa Komisyonu tarafından Türkiye için hazırlanan İlerleme Raporu, sigortacılık
alanında AB müktesebatına uyumda kaydedilen gelişmelerin sınırlı olmakla birlikte bu
durumun bir kaygı yaratmadığını ortaya koymaktadır. Müzakerelerin başlaması için bir tarih
belirlenmesi durumunda, AB'ye uyumun yetersiz kaldığı diğer alanlarda olduğu gibi
sigortacılık alanında da uyum çalışmalarına hız verilmesi gerekir. Bu çerçevede sigorta
şirketlerinin düzenleme ve denetiminin güçlendirilmesi; mali tabloların, hesap planlarının ve
istatistiki tabloların AB mevzuatına uygun olarak oluşturulması ve mali izleme ile istatistiki
düzenlemelerin AB'ye uygun hale getirilmesi önem taşır49.
1.4.
AB Sigortacılık Düzenlemelerinin Türkiye Sigorta Pazarına Etkileri
AB den etkilenerek sigortacılık sektörü ile ilgili en önemli gelişme Mayıs 1990
dan itibaren kaza sigortaları (zorunlu sigortalar hariç), mühendislik sigortaları ile zirai
sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de yangın ve nakliyat sigortalarında ‘serbest
tarife sistemi’ne geçilmesidir. Bununla, sigorta sektöründe rekabetçi bir ortam içinde
48
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007.
49
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Hazırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007.
25
verimliliğin sağlanması, sigortacılığın yaygınlaştırılması ve sigortacılık sektöründe toplanan
fonların ülke kalkınmasında daha etkin kullanılması amaçlanmıştır50.
1990 yılına kadar tarifeli bir piyasa olan Türk sigorta sektörü aynı yıl Türk
ekonomisinin serbestleştirilmesi paralelinde motorlu araç trafik sigortaları hariç hayat-dışı
branşlarda tarife sistemini terk etmiştir. Hayat sigortaları 1982 yılında serbestleştirilmiştir.
Öte yandan, karayolu yolcu taşımacılığı zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası (2004), tehlikeli
maddeler zorunlu sorumluluk sigortası (1991), zorunlu karayolu taşımacılığı mali sorumluluk
sigortası (2005), zorunlu sertifika mali sorumluluk sigortası (elektronik imza) (2005), özel
güvenlik mali sorumluluk sigortası (2005) ve konutlar için deprem sigortası (2000) kullanıma
sunulmuştur51.
Sektörde, koasürans ve muafiyet oranlarını içeren ancak uygulaması zorunlu
olmayan bir grev, lokavt, kargaşalık, halk hareketleri ve terörizm tarifesi de kullanılıyor. Öte
yandan 1993 yılından beri Türkiye'de faaliyet gösteren sigorta ve reasürans şirketleri yangın
ve mühendislik branşlarında saklama paylarında kalan net primler ile bunların getirilerini
deprem hasarlarını karşılamak üzere 15 yıl süre ile olağanüstü karşılık olarak ayırmak
zorundadırlar.
Ocak 1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi
amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takip sistemi yürürlükten kaldırılarak,
poliçe bazında takip sistemi uygulamaya konuldu. 2000 yılında, 1999 depremlerini takiben
meskenler için zorunlu hale getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere tesis
edilen "doğal afet sigortaları kurumu" (DASK) Pool'u tesis edilerek yönetimi ilk beş yıllık
süre için bu konuda deneyimli Millî Reasürans’a verildi52.
Türkiye'de faaliyette bulunan tüm sigorta ve reasürans şirketleri, sigortacılığın
geliştirilmesi ve şirketler arasındaki dayanışmanın sağlanması konularında sigorta sektörü ile
hükümet arasında bir halka oluşturan "Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği"ne
(TSRŞB-kısaca Birlik) üye olmak zorundadırlar. Sigortacılığın, Devlet Bakanlığına bağlı
Hazine Müsteşarlığı kapsamında olup Türkiye'de sigortacılık faaliyetleri kamu çıkarlarını
50
ÖZŞAR, Berna, TSEV-38 Avrupa Birliği Tek Reasürans Piyasası ve Türkiye’nin Uyumu, Sigorta Araştırma
ve İnceleme Yayınları 16, Ağustos 2009.
51
ÖZŞAR, Berna, TSEV-38 Avrupa Birliği Tek Reasürans Piyasası ve Türkiye’nin Uyumu, Sigorta Araştırma
ve İnceleme Yayınları 16, Ağustos 2009.
52
http://www.dask.gov.tr/
26
korumak amacıyla Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bir ünitesini oluşturan
"Sigorta Denetleme Kurulu" tarafından denetleniyor53.
Tarım sigortaları havuzu (TARSİM) tarafından kapsama alınacak ürünler,
riskler, bölgeler ve işletme ölçekler bilindiği üzere her yıl tarım ve köyişleri bakanlığının
teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. 2011 yılı uygulamalarına yönelik olarak
‘tarım sigortaları havuzu tarafından kapsama alınacak riskler, ürünler, bölgeler ve prim
desteği oranlarına ilişkin 2011/1244 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’13 Ocak 2011 tarih ve
27814 Sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Türkiye sigorta pazarında Ağustos 2011 tarihi itibariyle 63’ü sigorta, 2’si reasürans
olmak üzere 65 şirket Birlik üyesidir. Halen 5 şirket aktif olarak yeni sigorta ve reasürans
sözleşmesi yapmamakta, toplam 59 sigorta ve 1 reasürans şirketi faaliyet gösteriyor. 59
sigorta şirketinden 53’ü özel, 6’sı kamu şirketi, 44’ü Türkiye’de kurulu yabancı ortaklı
şirkettir. Şirketlerin 7’si hayat, 16’sı hayat/emeklilik, 36’sı hayat-dışı şirkettir. 1994 krizi
Türkiye ekonomisinde neden olduğu daralmadan daha yüksek oranda sigorta sektöründe
daralmaya yol açmıştır. Sektör 1994 yılındaki prim üretim kaybını ancak takip eden iki
senede telafi edebilmiştir. 90'lı yılların sektör bakımından bir diğer önemli gelişmesi ise, 1999
yılında yaşanan iki büyük depremdir. Sigortalılara sektör tarafından ödenen hasar tutarı ise
700 milyon dolar olmuştur. Bu tutarın büyük bir bölümü yabancı reasürörler tarafından
ödenmiştir. Sektör, 1999 depremini başarı ile atlatmış herhangi bir, ödeme güçlüğü
yaşamamıştır. Söz konusu depremlerden alınan dersler çerçevesinde 2000 yılında Zorunlu
Deprem Sigortası sistemi getirilmiş ve Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kurulmuştur.
2010 yıl sonu itibarıyla DASK 1,5 milyar TL fon büyüklüğüne ve 4 milyar TL ödeme gücüne
ulaşmıştır. DASK kapsamında halen 3,5 milyon konut sigorta edilmiştir54.
2000'li yıllara gelindiğinde yaşanan ilk önemli gelişme 2001 krizidir. Bu kriz
nedeniyle de sektörün prim üretimi gerilemiş, 1994 krizinde olduğu gibi ancak takip eden iki
yıl içinde bu kayıplar telafi edilebilmiştir. Bu kriz aynı zamanda birçok sigorta şirketinin mali
zafiyete düşmesine, bir kısmının da iflasına yol açmıştır. Kriz sonucu 17 sigorta ve reasürans
şirketinin faaliyetleri durdurulmuştur. Bu dönemde, şirket teminatlarının ve garanti hesabı'nın
sigortalılar ve hak sahiplerinin alacaklarını karşılamak amacıyla kullanılması zorunluluğu da
53
54
http://www.tsrsb.org.tr/
http://www.dask.gov.tr/
27
ortaya çıkmıştır. Krizin tüm olumsuz etkilerine rağmen, devlet bütçesinden herhangi bir
aktarım yapılmadan, teminatlar ve garanti hesabı kaynakları ile tazminat talepleri
karşılanmıştır.
28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen ‘bireysel emeklilik tasarruf ve yatırım sistemi
kanunu’ ile kurulan özel emeklilik sisteminde izin alan ilk şirketler Ekim 2003'te faaliyete
başlamıştır. Sistem ile tasarrufların artırılması, sosyal güvenliği tamamlayıcı bir
mekanizmanın oluşturulması, uzun vadeli fon birikimi sağlanması amaçlanmıştır. Sistem,
geçen zaman içinde hızla büyümüştür. 2010 yıl sonu itibarıyla, 2,2 milyon katılımcıya ve 12
milyar TL fon büyüklüğüne ulaşmıştır. Sigorta sektörünün lokomotif branşlarından birini de
geniş sigortalı tabanıyla zorunlu trafik sigortası oluşturmaktadır. 2004 yılında bu sigortalara
ilişkin güvenilir istatistiklerin temini, uygulama birliği sağlanması, sigorta sahtekârlıklarının
önlenmesi, sigorta sistemine olan güvenin artırılması, tazminat ödemelerinin düzenli ve doğru
biçimde gerçekleştirilmesi, zorunlu sigortalarını yaptırmamış motorlu araç işletenlerin tespiti
ve sigortalılık oranlarının artırılmasını sağlamak amacıyla trafik sigortaları bilgi merkezi
(TRAMER) kurulmuştur. Bu merkez üzerinden zorunlu trafik sigortası poliçeleri gerçek
zamanlı olarak düzenlenir. Merkez sayesinde zorunlu trafik sigortası'nda kayıt dışı faaliyetler
ortadan kaldırılmıştır55.
2005 yılında, Türkiye’de tarım sektörünü tehdit eden risklerin teminat altına
alınabilmesi amacıyla bir sigorta mekanizmasının devreye sokulması gündeme gelmiş ve bu
amaçla tarım sigortaları kanunu çıkarılmıştır. Kanun kapsamına alınan riskler ile ilgili olarak
yapılacak sigorta sözleşmelerinde standardın sağlanması, riskin en iyi koşullarda transferi için
uygun ortam oluşturulması, oluşacak hasarlarda tazminatın tek merkezden ödenmesi ve tarım
sigortalarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacına yönelik olmak üzere 2006 yılında
bir sigorta havuzu kurulmuştur56.
Yasal olarak "sigortalanamaz" şeklinde nitelenen riskler dışındaki tüm riskler
sigortalanabilir. Türkiye’de başlıca sigorta türleri genellikle; can sigortaları (hayat sigortası,
ferdi kaza sigortası, sağlık sigortası,), mal sigortaları (kasko vb. oto sigortaları, yangın
sigortası, nakliyat sigortası, mühendislik sigortaları) sorumluluk sigortaları, hukuksal koruma
sigortaları ve kredi sigortaları şeklinde guruplandırılır.Sigorta türleri, zorunlu olup
55
56
http://www.sbm.org.tr/
http://www.tarsim.org.tr/
28
olmamasına göre de sınıflanabilir. Türkiye'de başlıca zorunlu sigortalar trafik sigortası ile
zorunlu deprem sigortasıdır.
Sigortacılık sektörü oldukça yoğunlaşmış bir pazar. Hayat dışı kesitte ilk 5 şirketin
piyasa payı yüzde 50'yi buluyor. İlk 7 şirketin piyasa payı ise % 65.2. Hayat sigortalarında
yapı daha da yoğunlaşmış durumda. İlk 5 şirketin piyasa payı %e 64.2. Bu durumda primlerin
yüksek çıkması beklenebilir. Oysa gerek sigorta talebinin çok düşük olması, gerek şirketlerin
piyasa paylarını artırma çabasıyla fiyatlar yükselmiyor. Ayrıca sigorta şirketlerin sahipleri
genellikle bankalardır. Başka faaliyetlerden kazanç sağladıklarından bu işe ikincil bir alan
olarak bakıyorlardı. Bu nedenle hasar oranı çıkarıldığında, teknik kârlılığı yine düşüktür.
Buna rağmen sigorta primleri yurt dışında daha da düşük olduğu belirtilmelidir.
Türkiye'de kişi başına tahsil edilen prim yılda ancak 70 doları buluyor. Oysa
Portekiz'de bu 525 dolar, Polonya'da bile 120 dolar. Gelişmiş ülkelerde hayat dışı primlerin
milli gelire oranı her yıl % 3-5 artarken, Türkiye'de sadece yüzde 1.3 artıyor. Prim üretiminde
de önemli gelişme görülüyor. 1985 yılında 250 milyon dolar olan prim üretimi 2010 yılında
9,4 milyar dolara ulaşmıştır. Bu rakam, prim/GSYİH oranının % 0,37'den %1,28'e
yükseldiğini gösteriyor. Kişi başına prim ise 5 dolardan 128 dolara ulaşmıştır. Sektörün aktif
büyüklüğü 375 milyon dolardan 23,4 milyar dolara, özkaynakları ise 38 milyon dolardan 4,8
milyar dolara yükselmiştir. 2003 yılında 5.083 milyon TL olan toplam prim üretiminin 2007
yılı sonunda 10.931 milyon TL’ye yükseldiğini, aynı şekilde 17.8 milyon adet olan poliçe
sayının da 2007 yılı sonunda 34.3 milyon adete çıkmıştır. Prim gelirlerindeki artışa rağmen
Türkiye’de teknik kárlılık istenen düzeyde değildir. Özellikle prim üretiminin yoğunlaştığı
kasko ve trafik sigortalarında istenen sonuçlara ulaşılamamıştır57.
Hasar gerçekleştiğinde, sigortalı, sigorta şirketinde ihbarda bulunur. Sigorta şirketi,
hasarı kendisinden bağımsız bir eksperin incelemesini sağlar. Daha sonra eksper raporunu
inceleyerek, sigorta teminatı içindeki zararı tazmin eder, sigortalıya tazminat öder. Hayat
sigortalarında ve bedeni hasarlarda ise tazminat, aktüer denilen uzmanların yaptığı aktüerya
hesaplarının sonucuna göre ödenir. Katastrofik olaylar sonucu ödenen hasarların sigorta
şirketlerinin mali güçlerini aşan tutarlara ulaşması nedeniyle, sigortacılar da kendi
üstlendikleri riskleri sigortalarlar.
57
http://www.tsrsb.org.tr/
29
Reasürans
işleminde
reasürörler,
verdikleri
teminat
karşılığında
sigorta
şirketlerinden prim alırlar. Reasürans, uluslararası bir işlemdir, bir sigorta şirketi, risklerini
birden çok reasüröre devredebilir. Böylece, deprem gibi felaket boyutlarındaki riskler bile
dünya çapında pek çok şirkete dağılarak ödenebilir hale gelir. Bu durumun bir yansıması
olarak, dünyanın herhangi bir yerinde meydana gelen bir felaket, tüm sigorta piyasasını
etkiler. Örneğin, ABD'de meydana gelen 11 Eylül saldırıları sonucunda, Türkiye'deki sigorta
primleri de arttı. Türkiye'deki sigorta müşterileri, sigorta şirketi ile anlaşmazlığa
düştüklerinde, Sigorta Tahkim Kurulu'na, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'ne
veya Hazine Müsteşarlığı'na başvurabilir58.
1.5.
Sermaye Yeterliliği
Finansal piyasalarda son yıllarda önemli ekonomik krizler yaşanmış ve piyasaların
en önemli yapı taşlarından olan bankalar da bu krizlerden önemli derecede etkilenmişlerdir.
Kurumların olumsuz olarak etkilenmelerinin en önemli sebeplerinden biri riskler için yeterli
düzeyde sermaye ayırmamalarıdır. Yaşanan krizlerden sonra sermaye yeterliliği kavramı
oldukça önem kazanmıştır.
1.5.1. Basel II Düzenlemeleri
II. Dünya Savaşı’nın ardından Almanya’nın savaş borçlarını ödemek üzere kurulan
BIS (Bank for International Settlements), dünyanın en eski finansal organizasyonudur. BIS
ülkelerin merkez bankalarıyla finansal ve parasal konularda koordineli olarak çalışan uluslar
arası bir organizasyondur 59.
Basel Bankacılık Gözetim Komitesi (Basel Komitesi) 1974 yılında on ülkenin
Merkez Bankası yöneticileri tarafından bankacılık sektöründe denetim konusunda standart
kurallar koymak ve sermaye yeterliliği konusunda asgari standartlar getirilmesi gibi konularda
çalışmalar yapmak üzere kurulmuştur Basel Komitesi üye ülkeleri; Arjantin, Avustralya,
Belçika, Brezilya, Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Hong-Kong, Hindistan, Endonezya, İtalya,
58
59
http://www.millire.com/
http://www.bis.org/about/index.htm, Erişim Tarihi [05.04.2011]
30
Japonya, Kore, Lüksemburg, Meksika, Hollanda, Rusya, Suudi Arabistan, Singapur, Güney
Afrika, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere ve ABD’dir60.
Gelişmiş ülkelerin merkez bankaları ve bankacılık denetim otoritelerinden
yetkililerin katılımıyla oluşturulan Basel Bankacılık Denetim Komitesi, 1988 yılında farklı
ülkelerde uygulanan sermaye yeterliliği hesaplama yöntemlerini birbirleriyle uyumlu hale
getirmek ve bu konuda uluslararası platformda geçerli olacak asgari bir sektör standardı
oluşturmak amacıyla Basel-I olarak adlandırılan Sermaye Yeterliliği Uzlaşısını yayımlamıştır.
Söz konusu Uzlaşı, başta G-10 ülkeleri olmak üzere birçok ülke denetim otoritesince kabul
görmüş olup, şu an itibarıyla 100’den fazla ülke, sermaye yeterliliği hesaplama yöntemlerini
Basel-I’i temel alarak oluşturmuş durumdadır61.
Bazı dezavantajlarına rağmen şu an için uluslararası bir sektör standardı haline
gelmiş olan Basel-I’i temel alan bir sermaye yeterliliği ölçüm yöntemi, 1989’da yayımlanan
ve üç yıllık bir geçiş sürecini de içeren düzenleme ile ülkemizde de uygulanmaya başlanmıştır
Basel Komitesi, finansal piyasalarda meydana gelen gelişmeleri ve Basel-I’in sermaye
yeterliliği ölçümüne ilişkin eksikliklerini dikkate alarak Haziran 1999’da Yeni Basel Sermaye
Yeterliliği Uzlaşısına (Basel-II) ilişkin ilk istişari metni(Consultative Paper-1) yayımlamıştır.
Ardından 2001 yılı başında ikinci istişari metin (Consultative Paper -2), Nisan 2003’te ise
üçüncü istişari metin (Consultative Paper -3) yayımlanmıştır. Söz konusu istişari metinler,
gerek ülke denetim otoritelerinden gerekse bankalar ve diğer ilgili taraflardan alınan yorumlar
çerçevesinde revize edilerek yenilenmiş ve Basel-II’ye ilişkin nihai metin Haziran 2004’te
yayımlanmıştır62.
1980’li yıllarda en önemli bankacılık riski olarak görülen kredi riski, Basel I
standartlarını temelini oluşturmuştur. Ancak takip eden yıllarda;
finansal piyasalardaki faiz oranları,
döviz kurlarındaki dalgalanmalar,
çok sayıda ABD finans kuruluşunun iflasını gündeme getirmiştir. 1996 yılından itibaren
Amerika’da SYR(Sermaye Yeterliliği Rasyosu)’ nin paydasına faiz oranı ve döviz kurlarına
dayalı risklerin beraberce tanımlandığı piyasa riski içinde gerekli sermaye miktarı ilave
edilmeye başlanmıstır. Türkiye’de de yüksek döviz kurları ve faiz oranları dalgalanmalarına
60
http://www.bis.org/about/factbcbs.htm, Erişim Tarihi [05.04.2011]
http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Basel/125010_Soruda_Basel-II.pdf Erişim Tarihi [10.04.2011]
62
http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Basel/125010_Soruda_Basel-II.pdf Erişim Tarihi [10.04.2011]
61
31
dayalı 2000 yılı krizi sonrası, BDDK bankacılık sermaye yeterliliği oranı hesaplanmasına
piyasa riskinin de dahil edilmesini 2001 yılı sonundan itibaren zorunlu hale getirmiştir63.
Uygulanan sermaye yeterliliği uzlaşısının (Basel I’in) eksikliklerini gidermek ve
bankaların risk ölçümlerinin daha sağlıklı olmasını saglamak amacıyla Basel Komite 1999
yılında yeni sermaye standardı belirlenmesini sağlamak amacıyla formal bir tartışma ortamı
yaratmış ve bunu internet üzerinden kullanıcılarına sunmuştur. Bu taslak gelen öneri ve
teklifler doğrultusunda ilerleyen birkaç önemli revizyona tabi tutulmustur. Basel II
standartları 26 Haziran 2004 tarihinde internet üzerinden yayınlanmıştır64.
Basel II’de, Basel I’de kabul edilen kredi ve piyasa riskine ek olarak operasyonel risk
de sermaye yeterliliği hesaplamalarına dahil edilmiştir. Üç ayrı seviyede uygulamaya
geçirilebilecek bu standartlar, seviyeler arttıkça teknolojik altyapı gerekliliğine ve uygulama
güçlüğüne yol açmaktadır. Sözkonusu zorluklar nedeniyle Amerika dahil birçok ülke,
standartların tüm bankalar yerine sadece sistemdeki bankaları kapsamasını tartışmaktadır65.
Basel II düzenlemeleri, kredi, piyasa ve operasyonel riskin ölçümüne ilişkin üç temel
gelişmişlik düzeyi çerçevesinde Tablo 1.1’de belirtilen farklı yaklaşımlar sunmaktadır.
Tablo 1. Basel II Uzlaşısı Gelişmişlik Düzeyine Göre Risk Ölçüm Yöntemleri 66
Gelişmişme Düzeyi
Kredi Riski
Basit
Standart Yaklaşım
Piyasa Riski
Operayonel Risk
Temel Gösterge
Yaklaşımı
Orta
Temel İçsel
Derecelendirme
Standart Yaklaşım
Standart Yaklaşım
Yaklaşımı
Gelişmiş
Alternatif Standart
Yaklaşım
Gelişmiş İçsel
Derecelendirme
Yaklaşımı
İçsel Model Yaklaşımı
İleri Ölçüm
Yaklaşımları
Sermaye yeterliliği hesaplamalarında oldukça köklü değişiklikler getiren Basel-
63
Atiker, M., Basel I ve Basel II Bilgi Raporu, KTO Etüd ve Araştırma Servisi, 2005, s.1.
Atiker, M., a.g.e, s.1.
65
Berk,N,Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Türkiye’de ve AB’de Yeni Düzenlemeler,
Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları-2, İstanbul, 2005, s.18.
66
Candan, H., Özün A., a.g.e., s.11.
64
32
II'nin temel yapısı üç yapısal bloktan oluşmaktadır. Basel II düzenlemeleri asgari sermaye
yükümlülüğü, kamu denetimi ve piyasa disiplini olmak üzere üç yapısal bloktan oluşmaktadır.
Kredi riski, piyasa riski ve operasyonel risk için toplam asgari sermaye gereksiniminin
hesaplanmasını ele almaktadır. Sermaye yeterlilik oranı; yasal sermaye ve risk ağırlıklı
varlıklar esas alınarak hesaplanır. İkinci yapısal blok, denetim otoritesinin, banka hakkında
detaylı bir inceleme ve değerlendirme sürecini gerekli kılmaktadır.
Tablo 2. Basel II Uzlaşısı Yapısal Blokları
Yapısal Blok
Birinci Yapısal Blok (Pillar I)
Asgari Sermaye Yükümlülüğü
Asgari Sermaye
Yükümlülüğünün Hesaplanması
1. Kredi riski –
standard yaklaşım
2. Kredi riski – içsel
derecelendirmeye
dayalı yaklaşım
3. Kredi riski –
menkul
kıymetleştirme
çerçevesi
Operasyonel
risk
İkinci
Yapısal Blok
(Pillar II)
Üçüncü
Yapısal Blok
(Pillar III)
Denetim
otoritesinin
incelenme
süreci
Piyasa
Disiplini
Alımsatım
portföyü
hususları
( piyasa
riski
dahil)
Kaynak: Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement and
Capital Standards, June 2006, s. 18.
İkinci yapısal blok, finansal piyasalarda disiplinin sağlanmasını amacı ile, denetim
otoritesine önemli yetki ve sorumluluklar yüklemekte, finansal piyasaların sağlıklı
çalışabilmesi için bankaların mali yapılarının güçlü olması gerekliliğini kabul etmektedir
Basel Komitesi üçüncü yapısal blok ile bankaların, asgari sermaye yeterliliği
şartlarına uyarak, denetim otoritesinin gözlemleme ve değerlendirmesine tabi olarak faaliyet
33
göstermelerinin ardından, banka ile ilgili temel göstergelerden kamunun bilgilendirilmesini
sağlayarak, piyasa disiplini sağlamayı hedeflemektedir. Bu kapsamda etkin ve verimli bir
kamuyu bilgilendirme süreci ile bankaların daha şeffaf faaliyette bulunması sağlanarak,
piyasanın, bankanın taşıdığı finansal riskler hakkında bilgi sahibi olması ve bu bilgi sayesinde
vereceği tepkiler ile bankayı ödüllendirme veya cezalandırma seçeneklerinden birisini
seçeceği öngörülmektedir67.
Basel Komite’si, gözden geçirilmiş Basel II düzenlemesini hazırlarken, kavramsal
olarak rasyonel olması yanında üye ülkelerin her birinde yürürlükte bulunan denetim ve
muhasebe sistemlerinin özgün nitelik ve özelliklerini dikkate alan ve riskler konusunda daha
hassas sermaye yükümlülükleri belirlemeye çalışmıştır. Komite, bankaların risk ağırlıklı
varlıklarının asgari %8’i oranında sermaye bulundurması genel koşulunu; piyasa riskinin
yönetimine ilişkin 1996 “Piyasa Riski Değişikliği”nin temel yapısı ve kabul edilebilir sermaye
tanımı da dahil 1988 sermaye yeterliliği düzenlemesinin kilit öneme sahip unsurlarını da
korumuştur68.
1980’li yılların başında uluslararası aktif bankaların ağır borç yükü altındaki
ülkelerden kaynaklanan risklerindeki artışın bu bankaların sermaye yeterliliklerini düşürdüğü
yönündeki endişeler sonucu, G-10 ülkeleri Merkez Bankası Başkanlarının talebi üzerine 1996
yılında yapılan değişiklikler sonucu Sermaye yeterlik oranı aşağıdaki gibi hesaplanmaya
başlanmıştır69.
Sermaye (1) = Ana Sermaye + Katkı Sermaye +3.Kuşak Sermaye–İndirilen Kalemler
Kredi Riski Ağırlıklı Varlıklar (2)
= Σ Risk Katsayısı x Riskli Varlıklar
Piyasa Riskine Maruz Varlıklar (3)
Sermaye Yeterlik Oranı
= (1) / [ (2) + 12.5 x (3) ]
Sermaye yeterlik oranı en azından %8 olması öngörülmüştür. (Denklemde kullanılan 12,5
rakamı da 1/ %8’e denktir.)
67
Mazıbaş, M., “Operasyonel Riske Basel Yaklaşımı: Üç Yapısal Blok Çerçevesinde Bir Değerlendirme”,
BDDK Araştırma Raporları, 2005, s.1.
68
“Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.2.
69
Berk,N, a.g.e., 19.
34
Ana sermaye, ödenmiş sermaye ile kar toplamına eşittir. Risk ağırlıklı varlıkları hesaplamak
için öncelikle her aktif kalemine denk düşen risk katsayısını belirlemek gerekmektedir70:
Kasa hesabının risk katsayısı %0 olarak belirlenmiştir.
Hazine bonolarını ihraç eden ülke OECD üyesi farz edilirse, bu portföyün de risk
katsayısı %0’dır.
İpotekli konut kredileri için risk katsayısı %50 seviyesindedir.
Kısa vadeli kredilerin özel sektöre açıldığı varsayımıyla, riski %100 olarak
alınmaktadır.
Yukarıdaki açıklamalardan sonra sermaye yeterlilik rasyosu sayısal bir örnekle gösterilebilir.
Sözgelimi bankanın sermaye yapısı aşağıdaki gibidir71.
Esas sermaye
= 1100
Katkı sermaye
=
150
3.kuşak sermaye
=
800
Kredi riski ağırlıklı varlıklar
= 11.750
Piyasa riski sermaye yeterliği
=
500 ya da
Piyasa riski
=
500 x 12,5=6.250
Riskli
Varlıklar
Kredi riski: 11.750
Piyasa riski: 6.250
Toplam risk:18.000
Asgari
Sermaye Yüküm.
940
500
Mevcut
Sermaye
1.kuşak: 1100
2.kuşak: 150
3.kuşak: 800
Sermaye
Yükümlülüğünü
Karşılayan Asgari
Sermaye Yeterliği
Sermaye
Hes.Kul.Sermaye
1.kuşak:600
1.kuşak:1100
2.kuşak: 340
2.kuşak: 150
1.kuşak: 200
3.kuşak: 300
3.kuşak: 300
Toplam sermaye: 1.550
Sermaye yeterlik rasyosu: 1.550/18.000=%8,6
Kredi riski için 11.750 birimin %8’ini ifade eden 940 birimlik sermaye
gerekmektedir. Bu sermayenin 600 birimi ana sermaye ( 1.kuşak) 340 birimi de katkı
sermayeden (2.kuşak) karşılanır.
Piyasa riski için gereken sermaye 500 birimdir. Bunun 200 birimi ana sermayeden
(1.kuşak) tarafından karşılanırsa, %230’luk limit çerçevesinde, 300 birimlik bölümü de
3.kuşak sermaye tarafından karşılanabilecektir. Yani sermaye yeterlik hesaplanırken 3. kuşak
70
71
Solvency II, Drafts answers to CEIOPS guestions on calls for advice view, 19 April 2005.
Berk,N, a.g.e., 20.
35
sermaye tutarı 300’dür. 800 birimlik 3.kuşak sermayenin kullanılmayan 500 birimlik kısmı
sermaye yeterliliği hesabında dikkate alınmaz. Sermaye yeterliği hesaplanmasında kabul
edilen
sermaye
1550
(1100+150+300)’dir.
Risk
ağırlıklı
varlık
toplamı
11.750+6250=18.000’dir.
Tablo 3. Risk Kesaplama Alternatifleri
Kredi Riski:
■ Standart Yaklaşım
■ Temel İçsel Derecelendirme Yaklaşımı
■ Gelişmiş İçsel Derecelendirme Yaklaşımları
Piyasa Riski:
■ Standart Yaklaşım
■ İçsel Risk Ölçüm Yaklaşımı
Operasyonel Risk:
■ Temel Gösterge
■ Standart Yaklaşım
Yaklaşımı
■ Gelişmiş Ölçüm
Kaynak:
Berk,N,Sigorta
Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Türkiye’de
ve AB’de Yeni
Derecelendirme
YYYYYYYaklaşımı
Yaklaşımları
Düzenlemeler, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları-2, İstanbul, 2005, s.19.
Risklerin kontrol altına alınabilmesi için öncelikle ölçülebilmesi gerekir. Kredi riskinin,
piyasa riskinin ve operasyonel riskin ölçümünde standart yaklaşımlar ve içsel derecelendirme
yaklaşımları kullanılmaktadır. Standart yaklaşımında kullandırılan kredilerin risk ağırlıklarını
belirlemede kredi borçlusunun uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının yayınladıkları
derece notları dikkate alınmaktadır. İçsel derecelendirme yaklaşımlarında, bankalar kendi
bünyelerinde kuracakları rating sistemlerini kullanırlar.
Pay senetleri ile faiz getirileri enstrümanların spesifik riski ayrı ayrı hesaplanır. Ancak
modelle hesaplanan spesifik risk, standart modelde hesaplananın en az yarısı kadar olmalıdır.
Bankanın karşılayabileceği riskli senaryolar belirlenmeli, bankanın sermayesinin kayıpları
karşılama kapasitesi ve bu riski azaltması için yapması gerekenler ortaya konmalıdır.
Düzenleyici otoriteler bankalara bazı konularda test sonuçlarını sorabilirler. Bu bakımdan
bankaların stres testleri nitel ve nicel özellikte olmalıdır72.
1.5.2. OECD Düzeyinde Çalışmalar
Avrupa Ekonomik İşbirliği örgütü (OEEC) 1947 yılında savaş nedeniyle hasar gören
Avrupa’nın yeniden inşaası amacıyla Marshall Planı çerçevesinde kurulmuştur. ABD ve
Kanada’nın birliğe katılmasından sonra 30 Eylül 1961 yılında örgütün ismi Ekonomik
Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) olarak değiştirilmiştir73.
72
73
Solvency II, Drafts answers to CEIOPS guestions on calls for advice view, 19 April 2005.
http://www.oecd.org/document, Erişim Tarihi [15.04.2011]
36
Günümüzde 34 üye ülkenin bulunduğu OECD’nin görevi; ülke Hükümetlerine mali
istikrarı korumada destek olmak, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, istihdam artışını ve
yüksek yaşam standartlarını sağlamada yardım etmek, böylece dünya ekonomisinin
kalkınmasına katkı sağlamak olmuştur. OECD’nin “Kuruluş Sözleşmesi” üye ülkelere ve
ekonomik kalkınma sürecindeki diğer ülkelere sağlam bir ekonomik büyüme sağlamalarında
yardımcı olmayı ve dünya ticaretinin çok taraflı ve serbestçe büyümesine katkıda bulunmayı
hedeflemektedir74.
Finans sektöründe, bankacılıkta Basel I ile başlayan ve BIS öncülüğünde geliştirilen
düzenlemeler finans sektöründe istikrarın sürdürülmesini amaçlıyor. 90’lı yıllarda geliştirilmiş
Basel I ‘in bir versiyonu olan Basel II nin Avrupa Birliği ve OECD ülkelerinde bankacılıktaki
bu gelişmelerden ortaya çıkan durum risk bazlı yönetimidir. Başta sigortacılık olmak üzere
diğer finans kuruluşları da bu gelişmenin dışında kalamaz75.
Risk faktörünün bankacılık ve sigortacılıkta benzerlik göstermesi nedeniyle
Bankacılık sektöründeki gelişmeler sigorta sektörünü yakından ilgilendirmektedir. Bununla
birlikte her iki sektör arasında önemli farklar da vardır. Sigorta şirketleri geleneksel
sigortacılık risklerini üstlenerek, prim gelirleri elde etmekte ve buna karşı tazminat
ödemektedirler. Belirsizlik ortamında riskin gerçekleşmesi halinde koruma vaad etmeleri
nedeniyle yükümlülüklerini yerine getirmek ve bunun sonucu olarak önemli bir belirsizlik
ortamında sözleşmelerden doğan tazminat ödeme yükümlülüklerini tahmin etmek oldukça
zordur. Perakende bankacılık da aynı şekilde bir dizi risk üstlenir. Ancak onların temel işi
toplanan mevduatlarını yatırıma dönüştürerek kurum lehine ile bir marj elde etmektedir76.
Bankalarda çeşitli kaynaklardan elde edilen fonlar, yatırım alternatifleri arasında
dağıtılır. Dağıtım yapılırken alınacak kriter, her alternatifin risklilik derecesi ve buna karşılık
getiri miktarıdır. Bankacılık sektöründe riskler, genelde likidite yetersizliğinden, faiz
oranlarının ya da döviz kurlarının dalgalanmasından, borçların geri ödenmemesinden ve
ekonomik değişmelerden kaynaklanabilir. Aktif yönetiminde, bir bankanın karşılaşacağı
riskleri çok iyi bilip, ona göre aktif dağılımı yapması gerekmektedir77.
74
http://oecd.pr.mfa.gov.tr, Erişim Tarihi [15.04.2011]
Douglas McLeod, "Investment Woes Widen for Insurers; More Companies Reveal Big Credit Market Losses,"
October 13, 2008, s.20-24.
76
Berk, N., a.g.e., s.28.
77
www.econturk.org, Yıldırım, O., Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve Sektörde Yaşanan Mali
Riskler, [Erişim Tarihi: 30.07.2011]
75
37
Sigorta şirketinin en önemli fon kaynaklan primler, borç alınan fonlar ve sermayedir.
Sigorta şirketlerinin finansal açıdan güçlü olmaları sermayelerini etkin bir şekilde
kullanmalarıyla mümkün olabilir. aktif ve pasif portföylerinin yönetilmesi de risklerin
tanınması ve kontrol edilmesi için oldukça önemlidir.
Hayat dışı sigorta branşlarında temel risk , tazminat ödemelerinin prim gelirlerinden
fazla oluşudur. Bankacılık sektöründe ise temel risk zararların beklenenden fazla olmasıdır.
Bankaların yükümlülükleri ise genel olarak ve bu nedenle kolayca takip edilebilir
Bankacılıkta başka bir belirsizlik de derivativ faaliyetlerine girmeleri halinde
kontrattan doğan sözleşme zararlarıdır. Ancak geliştirilen matematiksel hesaplama yöntemleri
ile bu riski tahmin etmek döviz kuruna bağlı volatiliteyi ve fiyat değişmelerini ölçmek
kolaydır. Öte yandan bütün işletmecilik faaliyetleri riskli olmakla birlikte hayat
sigortacılığında sözleşmelerin uzun süreli olması nedeniyle önemli risk içermektedir.
Bankacılık genellikle masrafları dengeleyerek riski kontrol altına alma şansına sahiptir. Diğer
bir ifade ile maliyet azaltıcı sözleşmelerle zarara karşı kendisini koruyabilmektedir78.
1.5.3. Finansal Düzenlemeler
Finansal kurumlarda, maruz kalınan risklerin, bankanın sağlıklı, güvenli ve karlı bir
şirket olarak varlığını sürdürebilmesi amacıyla yönetilmesi esası üzerine kurulmuştur.
Bankaların sıkı gözetim ve denetime tabi tutulmalrının en önemli gerekçelerinden biri aktif ve
pasif yapılarında likidite uyumsuzluğudur. Diğer şirketlerden farklı olarak bankalar kendi
kaynakları ile değil, haricen sağladıkları kaynaklarla gerçekleştirdikleri plasmanlardan ötürü
risk alır; faaliyetlerinin devamlılığını, sağladıkları yabancı kaynakların etkin bir şekilde
yönetimine dayandırılır79.
Sermaye yeterliligine iliskin ilk düzenleme Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS Bank for International Settlements) bünyesinde faaliyet gösteren ve gelişmiş ülkelerin merkez
bankaları ve banka denetim otoriteleri yetkililerinden oluşan Basel Bankacılık Denetim
Komitesi (BCBS- Basel Committee on Banking Supervision) tarafından Basel I olarak 1988
78
79
Berk, N., a.g.e., s.13.
Candan, H., Özün A., a.g.e., s.
38
yılında yayınlanmıstır. Bu düzenlemenin riske karsı duyarlılıgının düsük olması nedeni ile
2004 yılında ikinci sermaye yeterliligi düzenlemesi olan Basel II yayınlanmıstır.
Finansal kurumlarda sermaye yeterliliğinin temel amacı, tasarruf sahiplerinin zarar
görmelerinin önüne geçilmesi ve bankaların sağlam bir mali yapı ile faaliyetlerini
sürdürmelerinin sağlanmasıdır.
Finansal kurumlarda sahip olunan sermayenin büyüklügü aynı zamanda finansal
gücün bir göstergesi olarak degerlendirilmektedir. Bu nedenle banka sermayesinin
fonksiyonları ile sermaye yapısı ve yeterliligi arasında dogrudan bir iliski bulunmaktadır.
Özellikle
banka
sermayesinin
önemi,
sermayenin
fonksiyonları
ile
birlikte
degerlendirildiginde daha iyi anlasılmaktadır80.
Finansal kurumların yüksek miktarda sermaye bulundurmalarının, kamu düzenleyici
ve denetleyici otoritelerinin bankalar için asgari sermaye yeterliligi öngörmesinin ve asgari
sermaye yeterliligi standartlarının uluslar arası bir nitelik kazanmasının nedenleri şu sekilde
sıralanabilir81:
i.
Finansal kurumlarda sermayenin gördügü en önemli işlev, üstlenilen risklerden
kaynaklanabilecek muhtemel veya çok yüksek miktarlı beklenmeyen zararların
karşılanmasıdır. Sermayenin sadece yüksek miktarlı, beklenmeyen zararları
karşılaması yeterli değildir. Bu türden zararlar gerçeklestiğinde, kalan sermayenin
bankanın faaliyetlerine yeterli kapasite ile devam etmesine imkân verecek düzeyde
olması gerekir.
ii.
Sermaye, finansal kurumlarda sadece beklenmeyen veya muhtemel zararların
karşılanması için değil, borçları ödeme gücü, diğer bir ifade ile likidite yeterliliği
açısından da önemli olabilmektedir. Sermayesi güçlü bankalar, sermayelerini daha
düşük getirili fakat daha likit yatırımlarda değerlendirebildiklerinden kriz
dönemlerinde mevduat mudilerinin para çekme taleplerini çok daha rahat yerine
getirebilmektedirler.
80
Kaya, M., Bankalar Açısından Basel Sermaye Yeterliliği Uzlaşısı ve KOBİ’ler Üzerine Etkisi, Süleyman
Demirel Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksel Lisans Tezi, Isparta, 2007, s.5.
81
Altıntaş, M. Ayhan, Bankacılıkta Risk Yönetimi ve Sermaye Yeterliligi, Turhan Kitabevi, Mart,
2006, s:53
39
iii.
Finansal kurumların kredibilitesi sermayeleri ile doğru orantılıdır. Sermayesi güçlü
bankalar, derecelendirme kuruluşlarından yüksek kredi notu alıp, ulusal ve uluslar
arası piyasalardan daha ucuza borçlanma imkânı elde ederler.
iv.
Sadece sigorta şirketlerinin değil, bir ülkedeki tüm finans sektörünün yeterli
sermaye ile faaliyet göstermesinin sağlanması, sistematik kriz riskini azaltır.
v.
Ulusal veya uluslararası ölçekte, kamu veya özel sektör sermayeli tüm finans
kuruluşları için uygulanan eşit asgari sermaye yükümlülükleri bir taraftan, finansal
istikrara hizmet ederken, diğer taraftan çok düşük veya değişik sermaye oranlarıyla
çalışılmasından kaynaklanabilecek rekabet eşitsizliklerini önleyici bir işlev görür.
Sadece kredi risklerini dikkate alan Basel-I düzenlemelerinin ardından, bankaların
finansal yapılarında piyasa risklerinin de oldukça önemli bir rol üstlendiği hususunun daha
iyi anlaşılması ve sektörde ortaya çıkan gelişmeler paralelinde, Basel Bankacılık Denetim
Komitesi tarafından piyasa risklerinin sermaye yeterliliğine dahil edilmesini içeren bir
doküman üç yıllık bir çalışma neticesinde son hali verilerek 1996 yılında yayımlanmıştır82.
Basel Komitesi, finansal piyasalarda meydana gelen gelişmeleri
ve Basel-I’in
sermaye yeterliliği ölçümüne ilişkin eksikliklerini dikkate alarak Haziran 1999’da Yeni Basel
Sermaye Yeterliliği Uzlaşısına (Basel-II) ilişkin ilk istişari metni (Consultative Paper-1)
yayımlamıştır. Ardından 2001 yılı başında ikinci istişari metin (Consultative Paper -2), Nisan
2003’te ise üçüncü istişari metin (Consultative Paper -3) yayımlanmıştır. Söz konusu istişari
metinler, gerek ülke denetim otoritelerinden gerekse bankalar ve diğer ilgili taraflardan alınan
yorumlar çerçevesinde revize edilerek yenilenmiş ve Basel-II’ye ilişkin nihai metin Haziran
2004’te yayımlanmıştır83.
Türk finans sektöründe özellikle 1990’lı yıllarda ortaya çıkan sıkıntılar dikkate
alınarak 1999’dan sonra sektöre yönelik önemli yenilikler getirilmiştir. Bu çerçevede
82
83
BDDK Araştırma Dergisi, 10 Soruda Yeni Basel Sermaye Uzlaşısı (Basel II), Ocak 2005, s.2.
BDDK Araştırma Dergisi, 10 Soruda Yeni Basel Sermaye Uzlaşısı (Basel II), Ocak 2005, s.2.
40
öncelikle 4389 ve daha sonra değişen haliyle 4491 sayılı Bankalar Kanunu göze çarpmaktadır.
Bu kanunun getirmis oldugu temel degisiklikler şunlardır84:
- bağımsız bir gözetim ve denetim organı olarak BDDK’nın kurulması,
-bankaların gözetim ve denetim yetkilerinin BDDK’ya devredilmesi,
- banka kuruluş şartlarının ağırlaştırılması,
- bankaların uygun bir iç denetim ve risk yönetim sistemine sahip olmaları
şartının getirilmesi,
- büyük kredi ve kredi limitlerinin düzenlenmesi,
- mali bünyesi zayıflayan bankalara iliskin olarak alınacak önlemlerin
kapsamlı olarak düzenlenmesi,
- banka ortakları ve yöneticilerinin şahsi sorumluluklarının artırılması.
Temeli Basel I düzenlemelerine dayalı olan sermaye yeterliliği hesaplaması son
olarak 31 Ocak 2002 tarihinde yayınlanan yönetmelikle bazı değişikliklere uğramıştır. Daha
önce 10.02.2001 tarihinde yürürlüğe giren, “Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine
ve Değerlendirilmesine İliskin Yönetmelik”le bankaların piyasa riskine maruz tutarlarını
konsolide ve konsolide olmayan esaslara göre hesaplamaları hüküm altına alınmıştır. Söz
konusu yönetmeliğin geçici birinci maddesiyle, konsolide olmayan esasa göre hesaplanan
piyasa riskine maruz tutarın 01.01.2001 tarihinden, konsolide esasa göre hesaplanan piyasa
riskine maruz tutarın ise 01.07.2002 tarihinden itibaren sermaye yeterliliği standart rasyosuna
dahil edilmesi esası getirilmiştir85. Ülkemizde 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5411
sayılı Bankacılık Kanunu, BDDK’ya Basel II çerçevesinde ihtiyaç duyabilecekleri her türlü
yetkiyi vermektedir.
1.6.
Risk Kavramı ve Türleri
Risk, gelecekte beklenen durum ile gerçekleşen durumun farklı olması ihtimalidir.
Latince kökenden gelen risk kelimesini daha farklı şekilde tanımlamak mümkündür. Örneğin
risk zarar etme olasılığıdır veya zararın sıklığını veya yıkıcılığını artırıcı durumdur diye de
84
Babuşçu Ş., Basel II Düzenlemeleri Çerçevesinde Bankalarda Risk Yönetimi, AkademiYayınevi, Eylül, 2005,
s.231
85
Kaya, M., Bankalar Açısından Basel Sermaye Yeterliliği Uzlaşısı ve KOBİ’ler Üzerine Etkisi, Süleyman
Demirel Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksel Lisans Tezi, Isparta, 2007, s.8.
41
tanımlayabiliriz. İstatistiki açıdan risk ise örnek kütlenin varyansı veya standard sapmasıdır.
Bir istatistikçi açısından risk beklenmedik kar veya beklenmedik zarardır86.
1.6.1. Risk Kavramı
Risk, bugünkü veya gelecekteki bir olaydan dolayı ortaya çıkabilecek olan, bir
varlığa ya da değere olan potansiyel negatif etkiyi ifade etmektedir 87. Risk olgusu genellikle
kayıp tehlikesi biçiminde algılansa da, finans teorisi riski; finansal değişkenlerin
hareketlerinde meydana gelen beklenmedik sonuçlar, değişkenliktir. Yani negatif değişimler
kadar pozitif değişimler de aslında birer risk kaynağıdır88. Bu ileride olacak olayların
belirsizliğinden kaynaklanmaktadır. Bu riskler enflasyon, politik değişmeler, savaş gibi
insanlar tarafından yaratılabildiği gibi deprem veya hava koşulları gibi doğa kaynaklı da
olabilir. Ayrıca, anaparanın geri ödenmeme riskinden başka, faiz riski, döviz riski v.b. gibi
yatırım aracının fiyatını ve dolayısıyla getirisini etkileyen riskler vardır89.
Bir yatırımın riski ne kadar yüksekse, o yatırımın getirisi de o kadar yüksek olur.
Ancak bu durumda doğal olarak beklenen yüksek getiriyi elde edememe hatta yatırılan
paranın kaybedilmesi tehlikesi de daha yüksektir. Yatırım yapılırken ne kadar riske
katlanılabilineceğinin çok iyi tartışılması gerekmektedir.
Finansal yönetim açısından ele alındığında risk, beklenen getiri ile elde edilen getiri
arasındaki farktır. Getirileri hesapmalada beklenen değer, riskleri hesaplamada ise ortalama
varyans ve standart sapma kullanılır.
Ortalama(mean), bir seriyi temsil etmeye ve özetlemeye yarayan tek bir rakamdır90.
Varyans (variance), serideki elemanların aritmetik ortalamadan sapmalarının karesinin
toplamının serideki eleman sayısına bölümü ile bulunur91.
86
Güven, V., Risk Yönetimi, Tim Danışmanlık, 2010, s.1,
http://en.wikipedia.org/wiki/Risk
88
SPK, Sermaye Piyasası Lisanslama, İstanbul Gökçe Yayın Evi, 2004.
89
İMKB, Sermaye Piyasası ve Temel Bilgiler Kılavuzu, İstanbul, İMKB yayınları, 1999, s.476
90
Serper, Ö., Uygulamalı İstatistik, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2010, s.73.
91
Newbold, P., Carlson, W., Thorne, B., Statistics for Business and Economics, Six Edition, Pearson Prentice
Hall, New Jersey, s.53.
87
42
Serideki eleman sayısı N ise;
x 2 = (1/N)
n
x
i 1
2
i
Standard sapma (standard deviation), teknik olarak bir serideki elemananların ortalamadan
sapmalarının bir ölçütüdür. Varyansın kareköküdür. Volatailite de denir92.
Standart sapma olarak bilinen risk;
n
x =
x
i 1
2
i
N
formülü ile hesaplanır.
Volatilite tesadüfi bir değişkendir. Örneğin; euro’nun dolara paritesi 1,1 ise,
dolar/euro paritesi 0,9 ise paritenin standart sapması x 0,09 olarak ifade edilir93. Yüzde
volatilite, değişkenin şimdiki değerinin standart sapmaya oranıdır. Sözgelimi 0,09
USD/EURO volatilitesi aynı zamanda %10’luk cari değişim oranına eşittir.
(0,09/0,9)= %10
Başka bir ifadeyle risk, fiili sonucun beklenen sonuçtan sapma ihtimalini gösterir.
Risk ve belirsizlik kavramlarının gelecekle ilgili olmaları nedeniyle günlük yaşamda bu iki
kavram birbirlerinin yerine sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak risk ile belirsizlik arasında ihmal
edilemeyecek bir fark bulunmaktadır. Söz konusu farklılığa neden olan en önemli unsursa
karar vericinin yeterli bilgiye sahip olup olmadığıdır94.
Belirsizliğin olmadığı durumlarda riskten söz edilemez. Belirsizlik ne kadar fazla ise
risk de o kadar fazladır. Belirsizlik sonucunda istenmeyenin gerçekleşmesi tehlikenin ortaya
çıkmasına ve zarar etme olasılığına, istenenin gerçekleşmesi ise olumsuz sonuçların bertaraf
edilerek kar etme olasılığına neden olabilir.
Bilgi teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler, finansal serbestleşme eğilimleri ve
küreselleşme süreci finansal piyasalarda işlem hacmini artırmıştır ve riskleri çeşitlendirmiştir.
Türev ürünler, menkul kıymetleştirme gibi finansal araçlar riski çeşitlendirmeye yardımcı
92
Newbold, P., Carlson, W., Thorne, B., a.g.e., s.54.
Bessis, J, Risk Management in Banking, 2nd Edition, Wiley, 1998, s.85.
94
Kaya, M., a.g.e., s.7.
93
43
olur, ancak kendi risklerini ortaya çıkarırlar. Risk ölçümü için portföy optimizasyonu,
sermaye hesaplamaları gibi çeşitli yöntemler vardır. Ancak öncelikle riskin iyi bir şekilde
tanımlanması gerekir95.
Şekil 1. Belirsizlik ve Risk Arasındaki İlişki
Belirsizlik
Lehte ve aleyhte olası
sonuçların dağılımıdır. Dağılım
ne kadar yaygınsa belirsizlik,
risk o kadar fazladır. Belirsizlik
yoksa risk de yoktur
Tehlike
Risklerin, istenmeyenin
gerçekleşmesi, zarar etme
olasılığıdır.
Risk
Beklenenin, istenenin
gerçekleşmemesi,
beklenmeyenin,
istenmeyenin ortaya
çıkması ihtimalidir.
Fırsat
İstenenin
gerçekleşmesi, risklerin
veya olumsuz
sonuçlarının bertaraf
edilip, kar etme
olasılığıdır.
Kaynak: Altıntaş, M. Ayhan, Bankacılıkta Risk Yönetimi ve Sermaye Yeterliligi, Turhan Kitabevi, 2006, s.2.
Riskin oluşma olasılığı ve sonucuna etkilerinin düzeyinin belirlenmesinde her zaman
subjektiflik olacaktır. Önemli olan veri ve bilgi ile bu subjektiflik payını asgariye
indirebilmektir. Risklere ilişkin olası durumlar başlıca şu gruplarda toplanabilir96.
Tablo 4. Risklerin Olası Durumları
Oluşma olasılığı düşük / etkisi düşük
Oluşma olasılığı yüksek / etkisi yüksek
Oluşma olasılığı düşük / etkisi yüksek
Oluşma olasılığı yüksek / etkisi düşük
Düşük risk
Yüksek risk
Yüksek risk
Düşük risk
Kaynak: Babuşçu Ş., Basel II Düzenlemeleri Çerçevesinde Bankalarda Risk Yönetimi, AkademiYayınevi,
Eylül, 2005, s.5.
95
96
Holton, G.A., Defining Risk, Financial Analysts Journal Volume 60 Number 6, CFA Institute, 2004, s.19.
Babuşçu Ş., a.g.e., s.4-5.
44
Riskleri oluşma olasılıkları ve etkilerine göre sınıflandırdığımızda; etkilerinin yüksek
olduğu riskler yüksek risk grubuna, etkilerinin düşük olduğu riskler düşük risk grubuna
girmektedir.
Risklerin etkilerinin oluşma olasılıklarına göre daha önemli olduğu Tablo 1.4.’te
görülmektedir.
1.6.1.1.
Risk Kavramının Doğuşu
Risk kavramının dile getirilmeye başlanması 14-15. yüzyıllara uzanmakla birlikte,
risk konusundaki esas çalışmaların Rönesans döneminde başladığı görülmektedir. Zamanla
matematikçiler bu ilk olasılık teorisini, bilgileri düzenleme ve yorumlama için kullanılan bir
sistem haline dönüştürdüler97.
1952 yılında Markowitz tarafından yapılan “Portfolio Selection” çalışması risk
yönetimde önemli gelişmeler sağlamıştır. Bu çalışma ile risk ölçme konusunda önemli
adımlar atılmıştır.
Markowitz’in geliştirdiği “Modern Portföy Teorisi” yatırımcının karşılaştığı riske
karşı beklenen getiri olarak tanımlanmaktadır. Getirileri arasında tam pozitif korelasyon
olmayan varlıkların bir araya getirilmesiyle riskin azaltılması ilkesi “Modern Portföy
Teorisi”nin dayandığı temel ilkedir. Bu teoriye göre yatırımcılar genellikle, tek bir menkul
kıymete yatırım yapmamakta, birikimlerini çeşitli menkul kıymetler arasında dağıtmaktadır.
Bunu yapmaktaki amaç ise yatırımcıların tasarruflarını çeşitli menkul kıymetler arasında en
uygun şekilde paylaştırarak, belirli bir karlılık düzeyinde riski en aza indirmek veya belirli bir
risk düzeyinde karlılığı en yükseğe çıkaraacak şekilde portföy oluşturmaktır98.
1.6.1.2.
Risk Yönetimi
Gelişen teknoloji ve globalleşme finans piyasalarındaki liberalizasyon ile birlikte
hem rekabeti, hem ürün ve işlem çeşitliliğini hem de volatiliteyi artırmıştır. Düşen kar
marjları neticesinde finansal kurumlar, mevzuat ve diğer kısıtlamalar izin verdiği ölçüde, daha
97
98
Babuşçu Ş., a.g.e., s.6.
Civan, M., Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, s.306.
45
yüksek kaldıraçlar ve daha yüksek rezervler ile çalışır olmuşlardır. Artık kontrol edilemeyen
ve yönetilmeyen riskin doğurabileceği maliyetler tolere edilemeyecek bir durum almıştır.
Riskin çeşitliliği, değişkenliği ve çeşitli risklerin birbirlerini azaltıcı ve/veya artırıcı yöndeki
etkileşimleriyle de risk tanımı derin bir boyut kazanmıştır. Bu sebeple finansal kurumlar için
risk yönetimi çok önemli bir konu haline gelmiştir. Risk yönetiminin organizasyondaki tüm
yöneticiler ve çalışanlar tarafından tüm boyutlarıyla anlaşılması sağlanmalıdır99.
Risk yönetimi, kurumun hedeflerini gerçekleştirebilmesi için makul bir güvence
sağlamak üzere, olası olay veya durumların önceden belirlenmesi, değerlendirilmesi ve
kontrol edilmesinden oluşan bir süreçtir100. Potansiyel risklerin sistematik olarak
değerlendirilerek, olası zararların etkisini azaltıcı yönde, verilere dayalı karar vermeyi
sağlayan yönetimi ifade eder101.
Risk yönetimi, bir firmanın ya da bireysel yatırımcının değişik risk kaynaklarına ne
kadar açık olduklarının tespit edilmesi ve finansal türev ürünler, sigorta ve diğer aktivitelerle
bu risklerin yönetilmesidir. Bir yatırım kararı alırken üstlenilen belli bir riskin de var olduğu
göz ardı edilemez. Parasını finansal varlıklara yatıran yatırımcı, yatırımını yaparken
anaparasını tamamen ya da kısmen kaybetmek durumu ile anaparası üzerine elde edeceği
getiri arasında bir seçim yaptığının da farkında olmalıdır102.
Finans dünyasında risk yönetiminin başarısız olmasının esas nedeni türev araçlarının
yanlış fiyatlandırılmasından değil de denetimin iyi yapılmamasından kaynaklanmaktaydı.
Risk yönetimi yalnızca türev araçlarının doğru fiyatlandırılması olmayıp esas olarak türev
araçları ve diğer enstrümanlarla uğraşan örgüt yapısı ve prosedürlerinin denetimi, yönetimi ve
kontrolü sürecidir103.
Risk yönetimi hızlı kararlar ve faaliyetlerle sürekli olarak risklerin belirlendiği, hangi
risklerin öncelikle çözümlenmesi gerektiğinin değerlendirildiği, risklerle başa çıkmak için
stratejiler ve planların geliştirilerek uygulandığı bir sistematiktir. Risklerin probleme ya da
tehlikeye dönüşmeden belirlenmesi ve en aza indirgenmesi, faaliyetlerinin planlanması ve
99
Güven, V., a.g.e., s.2.
www.strateji,gov.tr/RiskYonetimiSunum.ppt., Risk Yönetimi ve Değerlemesi ile İlgili Temel Kavramlar
Nelerdir, T.C. İç İşleri Bakanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, s.12. [Erişim Tarihi: 20.06.2011]
101
İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Madde 4.
102
Konuralp, Gürel, Sermaye Piyasaları Analizler, Kuramlar ve Portföy Yönetim, 1. Bası. Alfa Yayınları, 2001,
İstanbul. s. 8.
103
Reto, Gallati, Risk Management and Capital Adequency, McGraw Hill, USA, 2003, s.5
100
46
yürütülmesini kapsar. Risk yönetiminin temel hedefi, karar verme mekanizmaları için riskleri
görünür ve ölçülebilir hale getirmek, subjektifliği azaltmaktır104.
Risk yönetiminde kullanılan stratejiler; riskten kaçınmak, riski devretmek, riskin
olumsuz etkisini azaltmak veya riskin tüm ya da bazı sonuçlarını kabullenmektir. Risk; çevre,
insan, örgüt, teknoloji gibi pek çok faktörlerden kaynaklanabilir. Risk yönetimi ayrıca
kaynakların kullanımıyla ilgili güçlüklere işaret etmektedir. Bu fırsat maliyetini ifade
etmektedir. Örneğin; risk yönetimi amacıyla kullanılan kaynakların daha karlı faaliyetlere
yatırılsaydı, daha iyi sonuçlar elde edilebileceği gibi. Risk yönetiminde temel amaç,
harcamaları minimize ederken, riskin negatif etkilerini azaltmayı maksimize etmektir105. Risk
yönetiminin şirketlere sağladığı avantajları şu şekilde sıralamak mümkündür106;
Firma faaliyetlerinin sürekli kılınması ve gelirlerde istikrar sağlanması,
düşük harcamalarla yüksek kazanç sağlanması,
üretimde ya da faaliyetlerde işleyiş kesilmesinin önlenmesi,
sürekli büyüme fırsatlarının elde edilmesi,
Risk yönetiminin şirketlere sağladığı katkıları şu şekilde özetlemek mümkündür107;
şirketin varlığının ve/veya operasyonlarının kesintisiz devam etmesi,
sürprizlerin minimum kılınması,
fire ve kayıpların maliyetlerinin azaltılması,
gelir ve karlarda istikrar sağlanması.
Risk yönetimi organizasyonun stratejilerini geliştiren ve stratejilerin devam etmesini
sağlayan, stratejik yönetimin önemli bir parçasıdır. İyi bir risk yönetimi risklerin iyi bir
şekilde tanımlanması ve etkin bir şekilde yönetilmesiyle olur. Böylece organizasyonun
başarılı olma olasılığında artış, belirlenen hedeflere ulaşmada belirsizlikler ve başarısızlık
104
http://www.kobifinans.com.tr/bilgi_merkezi/021705/5727 [Erişim Tarihi: 25.06.2011]
http://en.wikipedia.org/wiki/Risk_management [Erişim Tarihi: 25.06.2011]
106
Berk, N., Sigortacılıkta Risk Yönetimi, Emek Sigorta Risk Yönetimi, İstanbul, 1992, s. 22.
107
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği, Risk ve Değer Yönetimi Çalışma Grubu, Kurumsal Risk Yönetimi,
2006, s. 14-15.
105
47
ihtimallerinde azalış meydana gelir. Risk yönetimi organizasyonun geçmişteki, şimdiki ve
özellikle gelecekteki faaliyetlerini kapsayan metodlar içermelidir108.
Tablo 5. Risk Yönetimi Önlemleri
Olasılık
Risk Yönetimi Önlemleri
Yüksek
Önemli derecede
risk yönetimine
ihtiyaç
duyulmaktadır
Riskler yönetilmeli
ve gözetim altında
tutulmalıdır
Geniş kapsamlı risk
yönetimi gereklidir
Orta
Riskler gözetim
altında olmak
kaydıyla kabul
edilebilir
Risk, yönetim
faaliyetlerine
değecek düzeydedir
Risk yönetimi
faaliyetlerine ihtiyaç
duyulmaktadır
Düşük
Riski kabul et
Riski kabul et, fakat
riskleri gözlemle
Riski yönet ve
gözlemle
Etki
Düşük
Orta
Yüksek
Kaynak: www.strateji,gov.tr/RiskYonetimiSunum.ppt., Risk Yönetimi ve Değerlemesi ile İlgili Temel
Kavramlar Nelerdir, T.C. İç İşleri Bakanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, s.12. [Erişim Tarihi: 20.06.2011]
Tablo 1.5.’te risklerin oluşma olasılıklarının ve etkilerinin düşük olduğu durumlarda
riskin kabul edilmesi gerektiği, risklerin etkilerinin orta düzeyde olduğunda izlenmesi ve
gözetim altında tutulması gerektiği, etkilerin yüksek seviyeye çıktığında ise risklerin
yönetilmesinin zorunlu olduğu görülmektedir.
Etkili bir risk yönetimi için gerekli olan yedi yönetim ilkesi aşağıdaki tabloda verilmiştir:
Tablo 6. Etkili Risk Yönetimi İçin Yedi Yönetim İlkesi
Kurumsal perspektif
İleriye dönük bakış açısı
Açık iletişim
108
Stratejik amaçların gelişimini izleme
Fırsatların ve tehditlerin potansiyel etkilerini
belirlemek
Belirsizlikleri ve potansiyel sonuçları tahmin
ederek geleceğe yönelik düşünme
Belirsizlikleri tahmin ederek, proje
kaynaklarını ve aktivitelerini buna göre
yönetme
Projenin bütün aşamalarında serbest bilgi
A Risk Management Standard, AIRMIC, ALARM, IRM, London, 2002, s.2.
48
akışını sağlamak
Entegre yönetim
İş Sürekliliği
Ortak vizyon
Takım çalışması
Formal ve informal iletişimi desteklemek
Kişisel fikirlere önem vermek
Risk yönetimini proje yönetiminin bir parçası
haline getirmek
Risk yönetimini proje altyapısına ve
kültürüne adapte etmek
Potansiyel tehditleri sürekli takip etme
Proje yaşam döngüsünün tüm aşamalarında
sürekli olarak riskleri kontrol tanımlamak ve
yönetmek
Toplu iletişim, ortak mülkiyet ve ortak amaç
tabanlı vizyon belirleme
Sonuçlara odaklanma
Amaçlara ulaşmak için işbirliği içinde
çalışma
Yeteneklere, bilgi ve becerilere önem vermek
Kaynak: www.jiscinfonet.ac.uk, Risk management,[Erişim tarihi: 25.06.2011]
İşletmeler etkin bir risk yönetimine sahip olabilmesi için öncelikle kurumsal
perspektife sahip olması gerekmektedir. İleriye dönük bakış açısı belirsizliklerin görülmesine
yardımcı olur. İşyerinde formal ve informal iletişimin sağlanması, risk yönetiminin proje
yönetiminin bir parçası haline getirilmesi, potansiyel tehditlerin takip edilerek ortak vizyonun
oluşturulması ve bu vizyonun her çalışan tarafından benimsenmesinin sağlanması risk
yönetimi açısından önemlidir.
Finansal piyasalar, belli bir risk içerdiklerinden finansal sistemin önemli bir
fonksiyonu, risklerin fiyatlandırılması ve riski yok edecek piyasaları geliştirmektir. Bu
nedenle, bankalar, riski fiyatlandırma ve kaydırmak için bilançolarındaki kredileri
pazarlanabilir kredilere çevirmekte veya banka aktifdeğerlerini menkulleştirmektedir.
Böylece, risk, ikincil piyasadaki tahvil fiyatına göre yeniden fiyatlandırılmakta veya banka,
aktif değerlerini ikincil piyasada satabildiği için riski transfer etmektedir109.
109
Uludağ, İ., Arıcan, E., Finansal Hizmetler Ekonomisi, Piyasalar, Kurumlar, Araçlar, Beta Kitabevi, İstanbul,
1999, s.114.
49
Şekil 2. Risk Yönetim
Süreci
Organizasyonun
Stratejik
Hedefleri
Risklerin
Değerlendirilmesi
Risk Analizi
-Risklerin
tanımlanması
-Risklerin
açıklanması
-Risk tahmini
Risklerin
Ölçülmesi
Risklerin
Raporlanması
Tehditler ve fırsatlar
Uygulama
Takip ve
Değerlendirme
Kaynak: A Risk Management Standard,AIRMIC, ALARM,IRM, London, 2002, s.4.
Risk yönetim süreci temelde 4 aşamadan oluşur:
Riskin Değerlendirilmesi
- Risk Analizi
- Risklerin Ölçümü
Raporlama
Uygulama
Takip ve Değerlendirme
50
1.6.1.2.1.
Risklerin Değerlendirilmesi
Bu süreç risklerin analizi ve ölçülmesi olarak iki aşamadan oluşur.
Risk analizi
Organizasyonun maruz kaldığı riskler tanımlanır. Risk politikaları belirlenir. Risk
analizi, tüm riskleri ve bu risklerin yönetilebilmesine ilişkin kar ve maliyet hesaplamalarını ve
risklerin kontrol edilebilirlik derecesinin belirlenmesini içerir. Kontrol edilebilir risklerin nasıl
azaltılabileceği değerlendirilir. Kontrol edilemeyen, risk yaratma olasılığı olan işlemlerin
hacmi özkaynakların gücü dikkate alınarak belirlenir. Böylece bu tür risklerin etkilediği
organizasyon faaliyetleri azaltılır ya da sona erdirilir110.
Riskin ölçülmesi
Risk analiz süreci tamamlandıktan sonra, tanımlanan riskler organizasyon tarafından
belirlenen risk kriterlerine göre karşılaştırılır. Organizyonun belirlediği risk kriterleri;
maliyetlerle, organizasyonun çıkarlarıyla, hukuki şartlarla, sosyo-ekonomik ve çevresel
faktörlerle ve pay sahipleriyle ilişkili olmalıdır111.
Risklerin ölçülmesi safhasında, organizasyonun maruz kaldığı risklerin belirli ölçüler
veya kriterler kullanılarak saysal ya da analitik bir şekilde ifade edilmesi sağlanır. Maruz
kalınan risklerin tutarlı bir şekilde değerlendirilmesi ve yönetilme imkanına sahip olunması
için riskin değişik boyutları arasında bir kıyas imkanı yaratacak ve risk kavramını performans
ölçümü ve özkaynak temin kararlarında bir unsur haline getirecek bir risk ölçüm metodolojisi
geliştirilir112.
1.6.1.2.2.
Risklerin Raporlama
Risk yönetim sistemi, maruz kalınan risklerin etkin olarak analiz edilip
değerlendirildiği bir raporlama sistemini içermelidir. Raporlama risk yönetimi sürecinin temel
unsurlarındandır. Organizasyonlar, risklerin yönetimi, stratejilerin belirlenmesi ve kararların
alınmasında kullanılmak üzere kapsamlı raporlamaları sağlayan sistemlere sahip olmalı, bu
110
Babuşçu Ş., a.g.e., s.14-15.
A Risk Management Standard, s.8.
112
Babuşçu Ş., a.g.e., s.13.
111
51
sistemler piyasa, kredi, operasyonel ve diğer risklere ilişkin yeterli düzeyde raporlama
sunabilmelidir. Risk raporlarındaki bilgiler organizasyonların durumunu yansıtmalı, gelecekte
beklenen gelişmelere ilişkin riskleri gösterebilmelidir. Raporlar, risk tutarlarını ve trendini,
risklerin sermaye düzeyine etkisini ve maruz kalınan risklere karşılık olarak yeterli ekonomik
sermaye bulundurulup bulundurulmadığını, sermaye yeterliliğinin bankanın hedeflerine
uyumluluğunu, gelecekteki muhtemel sermaye gereksinimlerini, stratejik planlarda bu
gereksinimlere bağlı olarak yapılabilecek değişiklikleri içermelidir113.
Raporlamada kullanılan verilerin doğruluğundan emin olunmalıdır. Bunun için
raporlamayı yapacak birim tarafından veriler sürekli kontrol edilmelidir. Raporların ilgili
birimlere zamanında ulaştırılması oldukça önemlidir. Örneğin riske maruz değer raporlarının
ilgili birimlere her gün belirlenen saatte verilmesi gerekmektedir. Raporlama sistemleri
mevzuata ya da banka içi belirlenen kural ve limitlere aykırılıkların söz konusu olabileceği
durumlarda uyarıcı nitelikte olmalı ve gerekli tedbirlerin hızlı bir biçimde alınmasını
sağlamalıdır. Kredi riski, operasyonel risk, piyasa riski ve diğer risk raporları yönetim kurulu
ve üst yönetimle birlikte, riskin oluşmasından ve izlenmesinden sorumlu fonksiyonlara da
sunulmalıdır. Raporların sunulduğu makam ve raporlanan riskin düzeyi dikkate alınarak
raporlama periyotları ve raporun çerçevesi belirlenmelidir. Risk düzeyinin belirlenmesinde,
risk kategorisi ve riskin büyüklüğü göz önüne alınabilir. Raporlama sıklığı, içeriği ve formatı
bilgi sağlanan tarafa ve bilginin kullanımına bağlı olarak değişiklik gösterebilir114.
Raporlar, uzun ve birçok aşamadan geçen denetimin, kamuoyuna ve parlamentoya
yansıyan yüzüdür. Başarılı bir rapor aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır115;
• Bulgular, yeterli denetim kanıtlarıyla desteklenmelidir.
• Bulgu ve sonuçlar tam olarak ve bağlantısı kurularak, yeterli bilgi ile
desteklenerek yer almalı ancak gereksiz ayrıntılardan kaçınılmalıdır.
• Kurumun tarafsız olarak incelendiğinin gösterilebilmesi için olumluluklar ve
olumsuzluklar ılımlı ve ön yargısız ifadelerle sunulmalıdır.
• İyi uygulama örnekleri belirtilmelidir.
• Önerilerin uygulanabilirliği, güçlüklerin aşılması ve bunların alacağı zaman
113
TBB Çalışma Grubu, Risk Yönetimi Prensipleri, Bankacılar Dergisi, Sayı 57, 2006, s.24.
TBB Çalışma Grubu, a.g.e.,s.25.
115
Karabeyli, L., Risk Denetimi – Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar, Sayıştay Hizmetiçi Eğitim Yayınları,
Ankara, Haziran, 1999, s.47.
114
52
konusunda gerçekçi olunmalıdır.
• Rapor, konuların özünden fedakârlık etmeyecek kadar kısa olmalıdır.
• Sade ve anlaşılır bir üslup kullanılmalıdır.
• Gerekli yerlerde sayısal ve grafiksel verilerle desteklenmelidir.
• Teknik ve anlaşılması zor sözcüklerden kaçınılmalı, zorunlu olarak kullanılıyor
ise ne olduğu açıklanmalıdır.
1.6.1.2.3.
Uygulama
Konu veya sorun açıklıkla ortaya konduktan, uygun alternatifler tanımlandıktan ve
her alternatifin olası sonuçları olanaklar ölçüsünde en iyi biçimde tahmin edildikten sonra,
seçilen alternatifin uygulanması işlemi gelir. Genellikle, her alternatif bir dizi sonuçlar ortaya
çıkaracaktır. Bu sonuçlar, çeşitli zamanlarda, çeşitli derecelerde ve her derecede değişik
olasılıklar bulunacak biçimde görülebilmektedir116.
Uygulama aşamasında ölçülen ve somut hale getirilen risklere karşı, eğer gerekiyorsa
koruyucu tedbirlerin devreye sokulması veya riski üstlenme kararının verilmesi gerekir.
Riskten kaçınma, risk azaltımı veya risk transferi gibi risk yönetim araçları bu aşamada
devreye girmektedir. Risk azaltım ve transferinde kullanılabilecek araçlar, araçların
sağlayabileceği korunma düzeyi ve en önemlisi de organizasyonlara olan maliyeti göz önünde
bulundurulur. Kontrol edilebilir risklerin nasıl azaltılabileceği değerlendirilir ve riskten
kaçınmak, riski kısmen veya tamamen devretmek veya riski üstlenmek seçenekleri arasında
uygun olan karar alınır ve icra edilir. Ancak bankaların her riski azaltmaya veya devretmeye
kalkışması sözkonusu olamaz. Bankanın sürekli riskten kaçınması, risk üstlenmemesi, her
riski devretmeye veya azaltmaya kalkışması sonuçta bankacılık yapılmaması anlamına
geleceğinden, banka sermayesiyle orantılı bir risk üstlenerek, kar etmeye çalışmak
zorundadır117.
1.6.1.2.4.
İzleme ve Değerlendirme
Seçilen alternatif uygulamaya konulduktan sonra sürekli izlenerek değerlendirilmeli
ve sonuçlar raporlanmalıdır. Karar alıcı birimler beklentilerle çıktıları karşılaştırarak süreci
116
Emhan, A., Risk Yönetim Süreci ve Risk Yönetmekte Kullanılan Teknikler, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3, 2009, s.215, Alıntı: Newhman, William H., (1979), Karar Vermenin
Temel Evreleri, TODAİEYayınları No:186, Çev.: Kenan Sürgit, Ankara.
117
Altıntaş, M. Ayhan, a.g.e. s.4.
53
sürekli takip ederler. Beklentilerle çıktılar arasında olumsuz fark varsa, karar alıcı birimler
verdikleri kararı tekrar değerlendirerek düzeltmeye çalışırlar.
Değerlendirme ve kontrol risk yönetim sürecinde iki temel nedenden dolayı
önemlidir. Birincisi: riskin yönetim süreci bir akış içinde oluşmaz, olaylar değişkenlik arz
eder. Yeni durumlar yeni riskler meydana getirebilir ve eski tanımlanmış riskleri ortadan
kaldırabilir. İkincisi: bu değerlendirme sürecinde çeşitli hatalar meydana gelebilir.
Değerlendirme ve kontrol süreci yöneticilere hatalarının ağır sonuçlar doğurmadan tekrardan
gözden geçirilmesini ve keşfini sağlar. Risk yönetim çalışmalarının değerlendirilmesi ve
tekrar gözden geçirilmesi devam eden çalışmalar olmasına rağmen bazı kuruluşlar bağımsız
olarak kendi programlarını incelemek için bağımsız danışmanlar tutmaktadırlar. Bu
danışmanlar ücret karşılığı hizmet etmekte ve bağımsız bir önerici konumunda
bulunmaktadırlar. Bu uzmanlar risk yönetim sürecini tamamen veya kısmen değerlendirmekte
ve şirket yönetimine bilgi sunmaktadırlar118.
Bankaların kullandıkları risk ölçüm modelleri ve üretilen risk yönetimi raporları,
yasal olarak raporlamakla yükümlü oldukları raporların doğru verilerle ve düzenleyici
otoritenin belirlediği usul ve esaslara uygun bir şekilde hazırlanıp hazırlanmadığı, bu süreçte
karşılaşılan aksaklıklar ve zayıflıklar, bankada iç denetim fonksiyonunu üstlenen birimler
tarafından düzenli olarak denetlenmeli, gerekli kontrol ve incelemeler gerçekleştirilmelidir119.
Etkili bir takip ve değerlendirme sistemi için açık ve şeffaf bir yönetim anlayışı
belirlenmelidir. Çalışanların fikirlerine önem verilmeli, uyarıları dikkate alınmalıdır. Aksi
takdirde risklere müdahele etmek için geç kalınabilir. Ayrıca proje yöneticileri hissedarlarla
sürekli iletişim içinde olmalılar. Risk yönetimi konusunda gerekli bilgileri onlarla
paylaşmalılar120.
118
Emhan A., a.g.e., s.216. Alıntı: Vaughan, Emet-Vaughan, Terese, (1995), Essential of Insurance: A Risk
Management Perspective, New York, s.34.
119
TBB Çalışma Grubu, a.g.e.,s.30.
120
A Risk Management Standard,AIRMIC, ALARM,IRM, London, 2002, s.28-29.
54
1.6.2. Risk Türleri
Sigortacılıkta riskler genel olarak; doğal riskler, sistematik riskler, sistemik riskler,
sistematik olmayan riskler ve poliçeye bağlı sigortacılık riskleri olarak gruplandırılmaktadır.
1.6.2.1.
Doğal Riskler
İnsanoğlu tarih boyunca doğadan gelen tehditlerle mücadele etmiş ve çözüm
bulmaya çalışmıştır. Doğadan gelecek riskler genel olarak bilindiği için alınması gereken
önlemler de tahmin edilebilmektedir121. Doğal risk olarak tanımlanan durumların tahmin
edilebilirliği; toplumun fertlerin çoğunluğunun bu olayların yaşandığı süreçte benzer tepkiler
verebilmesinden ve benzer değerlendirmeler yapabilmesinden kaynaklanmaktadır. Örneğin
bir deprem olasılığına karşı toplumun büyük çoğunluğu aynı çerçeveden bakabilmekte ve ona
göre önlem almaya çalışmaktadır122.
Dünyada süre gelen doğa olayları, insanların yaşamını önemli ölçüde etkilediğinde
doğal afet olarak nitelendirilir. Bu kapsamda deprem, buzlanma, çamur akıntısı, çekirge
istilaları, çığlar, çölleşme, deniz ve göl su seviye değişimleri, deprem, dolu, don, fırtına
kabarması, heyelanlar, hortumlar, kaya düşmesi, kuraklık, orman ve çalı yangınları, rüzgâr,
toz, kum, yağmur, kar ve kış fırtınaları, seller, ani sel ve su baskınları, sıcak ve soğuk hava
dalgaları, sis ve düşük görüş mesafesi, tarımsal zararlılar, toprak kayması, tsunami, yıldırım,
zemin çökmesi, salgın, vb. gibi sayılabilir. Diğer bir deyişle, doğal afetler, toplumun sosyoekonomik ve sosyo-kültürel faaliyetlerini önemli ölçüde aksatan, can ve mal kayıplarına
neden olan doğa olaylarıdır. Sel ve fırtınalar, hortum, orman yangınları, sıcak hava dalgaları,
hava kirliliği, kimyasal ve nükleer serpintiler, asit yağışları, çığlar, deniz ve göl su seviye
yükselmeleri, yıldırım, kuraklık, dolu ve don olayı gibi meteorolojik ve meteoroloji karakterli
doğal afetler olarak adlandırılır123.
Doğal riskler doğal afetlere dönüştüğünde ekonomik ve toplumsal yaşamı olumsuz
yönde etkilemektedir. Sel, heyelan, deprem, kasırga, volkanik patlamalar gibi doğal afetler
meydana geldiklerinde birçok insanın ölümüne, yaralanmasına neden olmakta ve ekonomiyi
121
Karakurt, Elif, Risk Toplumunda Birey, İş Güç Dergisi, 2003/ Cilt: 5 Sayı: 2, [Erişim Tarihi: 07.05.2012]
Sayım, Ferhat, Er, S., Risk Kavramı ve Bankacılıkta Risk, TMSF Çatı Dergisi, Sayı:22, 2009, .s.8-9. [Erişim
Tarihi: 07.05.2012]
123
Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, T.C. İçişleri Bakanlığı Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı
(JICA), Mart, 2008, Ankara, s.5
122
55
olumsuz yönde etkilemektedir. Birçok doğal afet önlenemez ancak nerede ve ne zaman
meydana geleceği bilinebilir. Böylece afetin olası riski azaltılabilir124.
Doğal risklere karşı öncelikli olarak ülke, bölge, kent ve yerel ölçekte meydana
gelebilecek risk türleri ve seviyeleri tespit edilmeli, azaltma ve paylaşma çalışmaları ile riskler
yönetilmelidir. Doğal risk senaryolarının hazırlanarak, uygulama önceliklerinin belirlenmesi
ve riskin azaltılabilmesi için genel politika ve stratejik planlarla, uygulama planlarının
hazırlanması ve hayata geçirilmesi ile risk düzeyleri azaltılabilir125.
Doğal afetler ani gelişen ve yavaş gelişen tehlike olarak ikiye ayrılmaktadır.
Depremler, seller, şiddetli rüzgarlar, tsunamiler, heyelanlar ve volkanik hareketler “ani
gelişen” olarak adlandırılmaktadır. Erezyon ve kuraklık ise “yavaş gelişen” tehlikelerdir126.
Tüm ülkeler doğal afetlere maruz kalmaktadır. Deprem, kasırga, sel ve tusunami gibi
meteorolojik doğal afetler sık sık meydana gelmektedir. Munich Re’ ye göre 1980-2008
yılları arasında görülen doğal afetlerin % 86’sı kasırga, dolu fırtınası, sert fırtınalar, seller ve
aşırı sıcaklık nedeniyle meydana gelmiştir. 2012 yılında meydana gelen doğal afetlerin %45’i
meteorolojik olaylar(kasırga,sel...), %36’sı hidrolojik olaylardan(sel, toprak kayması…) ve
%12’si iklimsel olaylardan(kuraklık, aşırı ısınma…) ve 7’si jeofiziksel olaylardan(deprem,
volkanik patlamalar…),
meydana gelmiştir. Meydana gelen zararların %59’u meteorolojik
olaylar, %16’sı iklimsel olaylardan, %13’ü hidrolojik olaylardan ve %12’si jeofiziksel olaylar
nedeniyle ortaya çıkmıştır. Yine sigortalı kayıpıların %68’lik bir bölümü meteorolojik olaylar,
%28’lik bölümü iklimsel olaylar, %3’lük bölümü jeofiziksel olaylar ve %1 ‘lik bölümü
hidrolojik olaylar nedeniyle meydana gelmiştir127.
Ülkemizde doğal afetler nedeniyle meydana gelen zararların büyük bir bölümü
deprem kaynaklıdır. depremden sonra en büyük zararlar afetler su baskını ve seller nedeniyle
meydana gelmektedir. Ülkemizde yağmur ve kar suları afete neden olmaksızın akıp
gidebilmekteydi; ancak çarpık kentleşme, fabrikaların yanlış yerlere kurulması, nüfus artışı,
124
Natural environment research council, Natural hazards-scientific certainties and uncertainties,
http://www.nerc.ac.uk/publications/other/documents/naturalhazards.pdf, [Erişim Tarihi: 04.03.2012].
125
Natural environment research council, Natural hazards-scientific certainties and uncertainties,
http://www.nerc.ac.uk/publications/other/documents/naturalhazards.pdf, [Erişim Tarihi: 04.03.2012].
126
Ural, Derin, Afet politikaları ve Afetlerin Ekonomik Boyutu: Türkiye’ye uyarlaması, Ortadoğu Teknik
Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Raporu, 1999, s.3.
127
Münchener Rückversicherungs-Gesellschaft, Geo Risks Research, NatCatSERVICE – As at January 2013,
[Erişim Tarihi: 04.03.2012].
56
dere ve nehir kenarlarına yerleşim nedeniyle maruz kalınan doğa olayları afete
dönüşebilmektedir. Son yıllarda ülkemizde iklim değişikliği, yanlış kentleşme, yetersiz
altyapı gibi sebeplerle derelerin ve nehirlerin taşmasından oluşan sellerin yanı sıra sağanak ve
yoğun yağışlar nedeniyle yaşanan şehir selleri artmaktadır.
Büyük yıkımlara neden olan doğal afetler çok sayıda can ve mal kaybına neden
olmasının yanı sıra şirketlerin faaliyetlerini de etkilemektedir. Sigorta sektörü nakliye, mal,
araç, sağlık, tarım, deprem, yangın, değişik kapsamlı işyeri ve konut sigortaları ile
karşılaşılabilecek riskleri transfer etmeye çalışmaktadır. Ekonomiyi önemli ölçüde etkileyen
iklim değişikliğine bağlı doğal afetlerin finans şirketlerine getireceği yük değişen hava
koşullarının şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Olayların şiddeti arttıkça finans şirketlerinin
yükü de artmaktadır; yani ikisi doğru orantılıdır. Dolayısıyla sigorta şirketlerinin hasar prim
ödemeleri de doğa olaylarının büyüklüğüne ve yarattığı afete bağlı olarak artmaktadır128.
Sigortacılık ölçülebilir riskleri sigortalar ve risk ölçümünde çok kapsamlı verileri
kullanılmaktadır; ancak senaryo analizleri de iyi değerlendirilmelidir. Sigorta şirketleri
risklerini yönetmek için sigortalı sayısını artırmak, riskin yüksek olduğu bölgelerde sigortadan
çekilmek ya da primlerini yüksek tutmak gibi önlemler alırlar; ancak riski transfer etmek için
en çok başvurulan yöntem reasüranstır. Reasürans şirketleri, belli bir prim ödemesi
karşılığında sigorta şirketlerinin risklerini transfer etmektedir. Ancak ekstrem olaylar olarak
ele alınan doğal afetlerin gerçekleşme olasılığı düşük olmasına rağmen yüksek hasar olasılığı
büyüktür ve reasürans şirketleri içinde tehlike oluşturmaktadır. Bu nedenle sigorta sektörüne
uygun menkul kıymetler geliştirilmiştir. Organize piyasalarda opsiyon, swap, future ve tahvil
şeklinde işlem gören bu menkul kıymetlerden en yaygın olanı afet tahvilleridir Afet
tahvillerinde temel nokta, belirtilen afet olayının tanımlanan vadede gerçekleşmemesidir.
Sözkonusu afet bu süre içinde gerçekleşirse tahvil sahibi, faiz ödemesini ya da faiz ve anapara
ödemesini alamamaktadır. Afetin gerçekleşmemesi durumunda ise vade sonunda faiz ve
anapara ödenir129.
1.6.2.2.
Poliçeye Bağlı Sigortacılık Riskleri
90’lı yıllarda Avrupa ve ABD’de yapılan araştırmalar sigorta şirketlerindeki
başarısızlığı ve bunun nedenlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. 1990 yılındaki bir raporda
128
129
Çekici, Elif, a.g.e., s.58.
Çekici, Elif, a.g.e., s.58.
57
130
sigorta şirketlerinin temel başarısızlık nedenleri arasında; düşük fiyatlama, yönetim
yetersizliği, büyük zararların birikimi, yetersiz karşılık ayırma, hileli davranışlar, hızlı ve
kontrolsüz büyüme, yeni ürün ve bölgelere açılım ve reasürans programları olarak
belirlenmiştir. Yetersiz yönetim ve genç şirket başarısızlıklarının yol açtığı nakit akış süreci,
kotastrofik zararlar, birçok sigorta şirketinin başarısızlığında temel rolü oynamaktadır131.
Hayat sigorta şirketleri için başarısızlık nedenleri ise daha az karmaşıktır ve
genellikle matematik karşılıkların duyarlılığının gerektiği gibi ölçülmemesi ile ilgilidir.
Ayrıca faiz oranlarındaki değişim ve aktif-pasif yönetimlerindeki hatalarda rol oynamıştır132.
KPMG yukarıda belirtilen risk faktörlerini sınıflandıracak hayat dışı sigorta
şirketlerinin başarısızlık nedenlerinin aşağıdaki diyagramda görüldüğü gibi tablo halinde
özetlemektedir.
Tablo 7. Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Başarısızlık Nedenleri
Uygun olmayan
reasürans
Hızlı büyüme
Sahtecilik
Underwriting
yönetimi ve
operasyonel risk
Yetersiz
Provizyonlar
Kaynak:
Yetersiz prim
gelirleri
Maliyet kontrol
yetersizliği
Tecrübesiz,
Kapasitesiz
Yönetim
Hızlı, yeterince
değerlendirilmemiş
yatırım kararları
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/solvency/solvency2-study-kpmg_en.pdf,
Erişim
Tarihi: [25.02.2012].
130
Redman, T.M. and Scudelları, C.E. “A new look at evaluating the financial condition of property and casualty
insurance and reinsurance companies, Casualty, Actueryal Society, 1992, s. 20.
131
KPMG, European Commission Study into the methodologies to assess the overall financial position of an
insurance undertaking from the perspective of prudential supervision, May 2002, s. 10-12.
132
Varna, Neşe, Sigorta Şirketlerinin Finansal Yeterliliğinin Tespitinde Sermayenin Belirlenmesi ve Dağıtımına
İlişkin Bir Uygulama, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve sigortacılık Enstitüsü Bankacılık Ana
Bilim Dalı, İstanbul, 2008, s.6.
58
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi hayat dışı sigorta şirketlerinin başarısızlığında
rol oynayan temel faktörler zayıf underwriting yönetimi ve underwriting ile ilgili risk
faktörleri ön plana çıkmaktadır.
Finansal kurumlardaki riskler yönetsel açıdan üç gruba ayrılabilir133:
i.
standart sigorta işlemleriyle kaçınılabilen veya yokedilebilen riskler,
ii.
diğer pazar elemanlarına transfer edilebilen riskler,
iii.
şirket tarafından aktif olarak yönetilebilen riskler.
Birinci grupta, kurumun iş uygulamalarından doğan riskleri yok ederek ve özel
durumlarla
ilgili
olabilecek
risklerden
kaçınılma
yolu
risk
uygulaması
olarak
kullanılmaktadır. Risklerden kaçınma uygulamaları üç adımda ele alınabilir. Birinci adımda,
işlemleri standartlaştırma, sigorta poliçeleri, sözleşmeler, gereksiz veya yanlış finansal
kararları önleyici işlemler yer alır. İkinci adım; çeşitlendirme, Büyük Sayılar Kanunu, ve
Merkezi Limit Teoremi’nden yararlanarak portföy yönetimi ile kayıp olasılığı azaltılmaya
çalışılmaktadır. Üçüncü adımda ise; kurum yöneticilerinin sorumlu tutacaklarını isteyen
özendirici sözleşmelerin uygulanmasıdır134.
i. Sigorta, iş kabul (Underwriting) riski: Underwriting riski ve şirket prosedürlerinden
kaynaklanan olmak üzere iki temel bölüme ayrılmaktadır.
Güncel maliyetlerin sözleşmedeki maliyetlerden farklı gerçekleşmesi nedeniyle ortaya çıkan
riskler pür riskler olarak adlandırılıyor. Bu tür maliyetler şirketin ya düşük prim talebi veya
hasarların beklenenden yüksek gerçekleşmesi sonucu ortaya çıkar. Pür riskler aşağıdaki gibi
sıralanabilir135;
-Bilgi yetersizliğinden kaynaklanan hatalı tahmin riski;
-Örneklemenin ana kütleyi yeterince temsil edememesi nedeniyle ortalama etrafındaki
dağılımların yoğunluğundan kaynaklanması,
-Değişme riski, hasarı belirleyen faktörlerin hatalı tahmininden kaynaklanan ters yönlü
sapmalar ve
-Teknik karşılıklardan meydana gelen provizyon riski.
133
Oldfield, G., S., Santomero A., M., The Place of Risk Management in financial Institutions, The Wharton
School, University of Pennsylvania, 1995, s. 90-95 (Çeviri: Bölükbaşı, A., Pamukçu, E., B., Sigortacılıkta Risk
Yönetimi, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2008, s.47).
134
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E., B., a.g.e., s.47.
135
AIG, “Managing for Solvency and Profitabilityin life and Health Insurance Companies AIG”, ss.589-600.
59
Diğer yandan işletmenin
prim üretim sürecinden kaynaklanan riskler yönetim
riskini oluşturur. Ortaya çıkabilecek hasarın yeteri kadar güvenceye alınmaması nedeniyle
meydana gelirler. Kasko poliçesinde belirtilen sigorta bedelinin, sigorta edilen aracın hasara
uğradığı andaki değerinden düşük olması halinde (eksik sigorta) veya risklerin yeteri kadar
dağıtılmayarak aynı risklerin konsantrasyonu sonucu oluşabilir136.
ii. Kredi riski: Kredi riski şirketin, karşılıklı ilişki içinde bulunduğu üçüncü tarafların yapılan
sözleşme gereklerine uymayarak yükümlülüklerini tamamen veya kısmen zamanında yerine
getirememelerinden dolayı şirketin karşılaşaacağı durumu ifade eder. Alacakların zamanında
kısmen yada tamamen tahsil edilememesine bağlı olarak ortaya çıkar. Ayrıca sigortalının
iflasına bağlı olarakda geri dönmeme gerçekleşebilir137.
iii. Reasürans riski: Reasürans, sigorta şirketlerine, tek başlarına yüklenmeleri kendi
sermayeleri, ihtiyatları, özvarlıkları bakımından kısaca mali yönden mümkün olmayan
riskleri, sigortalayabilme imkânı verir. Bir takım mali ölçüler esas alınarak, branş esasıyla
tespit edilen saklama payları, sedan şirketin risk üzerindeki sorumluluk miktarını göstermekte,
aşan kısımlar ise çeşitli reasürans anlaşmalarıyla, reasürans şirketlerine devredilmektedir.
Sedan şirket, sigortalıdan toplamış olduğu primlerin ve sigortalıya ödemiş olduğu hasarların
belli bir kısmını, değişik tekniklere göre yapılmış reasürans anlaşmaları vasıtasıyla, reasürans
şirketine yansıtır. Reasürans şirketinin mali yapısının zayıf olması reasürans riskini ortaya
çıkarır138.
iv. Operasyonel risk: Sigorta şirketinin şirket yapısının iş akışında hatalı satış, sahtekarlık,
kriminal eğilimler sistem hatalarından kaynaklanan risklerdir. Risk bazlı sermaye yeterliliğini
uygulama hedeflerindeki Solvency II direktifi, sigorta sektörünü, kurumsal risk yönetiminin
(ERM) potansiyelini anlamaya ve risk ve sermaye yönetim süreçlerini tam olarak uygulamaya
zorlamaktadır. Ancak kurumsal risk yönetimini işe dâhil etmek kolay değildir. Örneğin birçok
sigorta şirketi, ekonomik sermayenin, karar verme ve performans yönetimi süreçlerinde
136
Myers, S., C., Read, J., A., Capital Allocation for Insurance Company, The Journal of Risk and Insurance,
2001, Vol:68, No:4, s. 30-32.
137
http://www.aktuerya.hacettepe.edu.tr/duyurular/seminerler/risk_gunleri/9.pdf, “Sigorta Şirketlerinin Yapısı ve
Aktürlerin Rolü”, Aktüerler Derneği, Nisan, 2010. [Erişim Tarihi: 05.03.2012].
138
Odabaşı, Y., Banka ve Sigorta Pazarlaması, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2006, s.117.
60
kullanılmasını çok ciddi bir çalışma yükü gerektirdiğini düşünmektedir. Operasyonel risk ise,
belirgin bir şekilde zayıf nokta olarak kalmaktadır139.
v.
Yatırım(piyasa) riski: Doğrudan şirket yatırımlarına bağlı olan risklerdir. Sigorta
şirketleri yaptıkları yatırımların nakit akımlarının gelecekteki ödemeler süresi içerisinde
sağlarlar. Etkin bir portföy çeşitlendirmesi ve yönetimi olmaması halinde ortaya çıkan
risklerdir. Bu daha çok piyasadaki dalgalanmalar sonucu ortaya çıkan bu riskler doğrudan
hissedarları etkilemektedir.
Bir sigorta şirketi için birinci derecede yatırım riski portföyün yeterince
çeşitlendirilmemesi, varlıkların aşırı değerlendirilmesi ya da bir varlık grubunda
konsantrasyondan kaynaklanır. Yatırım riski ayrıca pazar değeri dalgalanmalarından veya faiz
oranı riskinden de kaynaklanabilir. Yatırım riski gelecekteki nakit akışlarının zamanlama
hatasından veya beklenen nakit akışlarının gerçekleşen nakit akışlarından düşük olmasından
da kaynaklanabilir. AB yukarıda verilen metodların kullanılarak riskin belirlenmesini
öngörür. Üye ülkeler bu prensiplere uygun şekilde varlıklarını değerlendirerek, sermaye
gereksinmelerini belirlerler.
vi. Likidite riski; Sigorta şirketinin yükümlülüklerini yerine getiremeyecek şekilde likit
varlıklara sahip olmaması sonucu ortaya çıkar. Belirli varlıkların pazarlanamaması, satış
sürecindeki gecikmeler yada daha düşük bir fiyatı kabullenme şeklindedir. Bu tür riskler aynı
zamanda şirketin yatırımlarının sonucuna bağlı olarak gelişmektedir.
vii. Eşleştirme (matching) riski: İşletme yükümlülüklerini uygun varlıklarla eşleştirememesi
sonucu ortaya çıkar. Bu da döviz kuru, zamanlama, faiz kuru, enflasyon ve hayat
sigortalarında ömür ile ilgili olabilir. Hatalı eşleştirme sonucu ortaya çıkan bu kayıplar
şirketin gelir tablosuna yansımaktadır. Sözgelimi hayat sigorta şirketlerinde uzun vadeli
yatırımların bozularak, kısa vadeli yükümlülüklerinin karşılanmasında kullanılmaktadır.
viii. Harcama (masraf) riskleri: Bu riskler özellikle, hayat sigorta şirketleri için önem
taşımaktadır. Sabit maliyetlerin, prim gelirleri ile finanse edilmesi gibi. Hayat sigorta
şirketlerinde faaliyet yönetim giderleri ve sözleşmelerin sona ermesi ile ilişkilidir.
139
http://www.towerswatson.com/turkey/issues/Embedding-ERM-in-the-Insurance-Industry, [Erişim Tarihi:
06.03.2012].
61
ix. Kusur(zamanaşımı) riski: Poliçe sahibinin vadesinden önce poliçeyi iptal etmesi şirketin
sabit masraflarının karşılayamamasına neden olur. Hayatdışı sigorta şirketlerinde çok fazla
önemi olmayan bu risklerin özellikle hayat sigorta şirketlerin primlerinin kesilmesi sonuçu
ortaya çıkarlar.
x. Provizyon riski: Provizyonlar sigorta şirketlerinin masraflarını karşılamayacak düzeyde
belirlenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Örneğin çok riskli varlıkların sigortalanması sonucu
şirket sermayesini kaybetme riski ile karşılaşabilir. Ayrıca şirket yönetiminin uygun olmayan
şirket kararları sonucunda düşük provizyon elde edilmiş olabilir.
Risklerin sınıflandırılmasında çok farklı yaklaşımların olduğu belirtilmelidir. Sigorta
şirketlerinin riske yaklaşımı işlemlerin doğası, ölçeği ve karmaşıklığına göre değişir.140 Bazı
büyük sigorta şirketleri faaliyetlerini temelde iş riski ve operasyonel risk olarak ayırırlar. Bu
durumda iş riski aşağıdaki örnekleri kapsar.
-hayat dışı sigorta şirketlerinde fiyatlama koruma ve rezerv oluşturma,
-hayat sigorta riskleri kusur, vade, zamanaşımı ve getiri riski,
-kredi riski(reasürans koruması dahil)
-yatırım ve aktif-pasiflerin match edilmesi riski (piyasa riskleri ve likidite riskleri
dahil)
1.6.2.3.
Sistematik Riskler
Sistematik kayıp, ekonomik değer kaybına neden olacak bir olay nedeniyle meydana
gelen ya da artan ve reel ekonomiyi olumsuz yönde etkileyecek finansal sistemdeki güven
kaybı veya azalması sorunu olarak ifade edilmektedir. Sistematik risk, politik, ekonomik,
sosyal durum ve çevresel faktörlerin değişkenliği nedeniyle ortaya çıkan ülke ekonomisi ve
finansal pazarları etkileyen risklerdir141.
Sistematik riskin kaynakları sosyal, ekonomik ve politik çevredeki değişmelerdir. Bu
değişmeler menkul kıymet pazarlarını etkilemektedir. Kuşkusuz bu etki menkul kıymetler
arasında farklılık gösterir. Genelde, temel endüstriyel ürünler üreten işletmelerde ve
140
Berk,N., Sigortacılıkta Risk Yönetimi, Emek Sigorta Yayını, İstanbul
Eugene, L., Wallison, P. J., ‘’Systemic Risk:A Regulator’s Perspective’’, Fannie Mae Papers, Volume
II,Issue 1, February 2003, s.1-3.
141
62
dolayısıyla sözkonusu işletmelerin hisse senetleri üzerinde, sistematik riskin daha yüksek
olduğu gözlemlenmiştir. Sistematik risk portföyün çeşitlendirilmesiyle giderilemeyen
risklerdir142.
Sistematik riskler, sigorta sektörünün dışındaki faktörlerin belirlediği ve şirketleri
etkileyen risklerdir.
Sigortacılar, sistematik faktörlere tabi olmaları yüzünden, bu özel risklerin
performansa etkisini tahmin etmeye, onları 'hedge' etmeye çalışma ve böylece finansal
performanslarının duyarlığını çeşitlendirilemeyen faktörlere karşı sınırlandırmaktadırlar.
Bunu yapabilmek için, her bir sistematik risk teker teker izlenir ve yönetilir. Birincil derecede
önemli risk, faiz oranı riskidir. Sigorta şirketleri bu risk için tam istenildiği gibi olmasa da,
şirketin faiz oranı değişikliğine karşı zedelenmesini ölçmekte ve yönetmektedirler. Aynı
zamanda, hisse senedi, ipotek gibi menkul kıymete sahip olan sigorta şirketlerinin temel
risklerini sıkı şekilde denetlemeleri gerekmektedir. Özellikle değişen kredi kalitelerinin,
likidite ve vade gelimi getirileri ile birlikte hareket etmeyerek sigorta şirketini yükümlülük
değerlerinden
bağımsız
olan
pazar
değer
değişikliğine
maruz
bırakma
endişesi
bulunmaktadır143.
Tablo 8. Sigorta Şirketleri için Sistematik Riskler
Risk
Yargısal
ve
riskler
yasal
Hayat Şirketleri
Hayat Dışı Şirketler
Yasal düzenlemelerin ve mahkeme
Sözkonusu risklerin hayatdışı şirketler için
kararlarının
etkisi fazladır. Bu kararlar borçların hak ve
poliçe
sahiplerinin
yükümlülüklerine etkileri. Bu hayat
yükümlülüklerini önemli derecede etkiler.
sigorta şirketleri için çok önemli bir
risk sayılmaz.
Tüketici
Pazar değişmeleri
yapısındaki
davranışları
ve
rekabet
Sigorta
değişmelerin
sigorta
rakiplerinin
şirketlerine etkileri
müşterilerinin
pazar
davranışları
stratejilerindeki
değişmelerin
etkileridir.
dönüşümünün
etkileri(cycle)
oranlarının
düşük
ve
olduğu
Sigorta
prim
zamanlarda
rekabetçi olmayan bir pazara yeni sigorta
şirketlerini önemli derecede etkiler.
Kaynak: Berk,N,Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Türkiye’de ve AB’de Yeni
Düzenlemeler, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları-2, İstanbul, 2005, s.49-50..
142
Korkmaz, T., Ceylan, A., a.g.e., s.490.
Dinç, M. Murat, Sistematik Riskler ve Sistematik Risklerin Yönetimi İçin Reasürans Uygulamaları, Marmara
Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Sigortacılık Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman:
Yrd. Doç. Dr. Ayşegül Bölükbaşı, 2006, s.6.
143
63
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, hayat dışı sigorta şirketleri yargısal ve yasal
risklerden daha fazla etkilenirler. Pazarlama stratejileri, rekabetçi prim ve ürünlerin pazar
değişmelerine uyarlanması, farklı dağıtım kanallarının devreye sokulması ile pazar değişim
riskinin etkileri azaltılabilir. Hayat dışı sigorta pazarında temel etkileyici faktör sigorta
döngüsüdür (cycle). Örneğin; pazara yeni bir rakibin girmesi ile prim gelirlerinin baskı altında
kalması durumunda sigorta şirketleri rekabetçi sözleşmeler düzenlemek zorundalar, bu da
sermaye yapısını olumsuz etkiler.
1.6.2.4.
Sistematik Olmayan Riskler
Şirket Yönetiminden veya şirkete özgü konulardan kaynaklanan risklere Sistematik
Olmayan Riskler denir. sitematik olmayan riskler şunlardır144:
-Yönetim (İşletme) Riski
-Likidite Riski
-Faaliyet (Operasyonel) Riski
-Kredi Riski
-İtibar Riski
-Sektör (Endüstri) Riski
-Çevre Riski
-Teknoloji Riski
-Tedarik Riski
-İnsan Kaynakları Riski
Toplam riskin diğer kaynağı olan sistematik olmayan risk, sistematik riskin tersine
menkul kıymetin ait olduğu şirketin kendi dinamikleri ile bağlantılıdır ve menkul kıymet
piyasaları ile doğrudan bir ilgisi yoktur. Hatta bir çok kez, şirketle aynı sektörde faaliyet
gösteren diğer kuruluşlar bu kuruluşu etkileyen etmenlerden bağışık kalabilmektedirler.
Sistematik olmayan riskin kaynakları olarak finansal risk, iş ve endüstri riski ve yönetim
144
http://www.riskler.com/, [Erişim tarihi: 05.01.2012]
64
riskini gösterebiliriz. Bunlar tamamıyla şirketin finansal, endüstriyel ve yönetim gücüyle ilgili
risklerdir145.
Sistematik olmayan riskler, belli bir şirket ve endüstri koşullarının ortaya çıkardığı
riskler olduğu için çeşitlendirme yolu ile giderilebilir. Yatırımcılar,
farklı endüstri ve
firmalara ait menkul değerler arasında çeşitlendirme yaparak sistematik olmayan riski
azaltabilir hatta yok edebilirler.
1.6.2.4.1.
Teknik Riskler
Teknik risk sigorta şirketlerinde sigorta poliçeleri ile verilen teminatlar toplamını ve
sermaye yeterliliğini ifade eder. Hayat sigortalarında teknik risk, sigortalının ölümüne,
yaşamasına veya her ikisine bağlıdır. Hayat dışı sigortalarında ise, poliçe ile teminat altına
alınan rizikonun gerçekleşmesine bağlıdır.
Hayat sigortalarında risk, sigortalının sağlık
durumu, yaşı, mortalite oranları gibi parametreler ve riskin gerçekleşme olasılığı ile
hesaplanır. Poliçe yenilemelerinde ve tarife hazırlıklarında geçmiş yılların hasar
frekanslarından yararlanılmaktadır146.
1.6.2.4.2.
Finansal Riskler
Sigorta şirketleri varlıkları arasında bulunan finansal varlıklar ve bunların türevleri
nedeni ile faiz ve kur riski taşımaktadırlar. Aktif ve pasif arasındaki vade uyuşmazlığı, döviz
pozisyonları sigorta şirketleri için finansal risk bileşenlerini oluşturmaktadır.sigorta
şirketlerinin aktiflerinde menkul kıymetlerin payı %50’ye kadar yükselebilmektedir. Özellikle
hayat sigorta şirketleri sigortalılarına karşı olan yükümlülükleri nedeniyle portföylerinde
likiditesi
yüksek
finansal varlıklar bulundurmak zorundadırlar.
Yüksek enflasyon
dönemlerinde piyasadaki faizlerin etkisiyle birikimli hayat poliçelerine verilen %9 teknik faiz
garantisi, enflasyonun ve buna bağlı olarak faiz oranlarının düşmesi sonucunda sigorta
şirketleri için ciddi bir finansal risk oluşturmaktadır147.
145
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E. B., a.g.e., s.57.
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E. B., a.g.e., s.57.
147
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E. B., a.g.e., s.58-60.
146
65
1.6.2.5.
Sistemik Riskler
Hangi tür risklerin sistemik risk olduğuna dair ve hangi tür sistemik risklerin
yönetilmesi gerektiği hakkında büyük bir karmaşa mevcuttur. Alan Greenspan, “sistemsel
riskin genellikle finansal sistemi bozan bir tür eğilimi temsil ettiğinin kabul edilmesine
rağmen, bir gözlemci, acımasız olmasına rağmen doğal ve sağlıklı olan pazar sonuçları için
“pazar hatası” terimini kullanabilir” sonucuna vararak bu karmaşıklığı özetlemiştir. Örneğin,
bazı eleştirmenler, sistemik riski “Bir olay sonucunda oluşan, sistemin içerisindeki finansal
enstitüleri ya da pazarları zincirleme şeklinde ardışık kayıpları tetikleyen, kümülatif kayıplar”
olarak tanımlar148.
Sistemsel riskin çeşitli tanımlarındaki ortak faktörlerden biri ekonomik şok ya da
enstitüsel başarısızlık gibi tetikleyici olayın, kötü ekonomik sonuçlar zincirine neden
olmasıdır – bazen domino etkisi olarak da kullanılır. Bu sonuçlar finansal enstitü ve/veya
pazar başarısızlıklarını (zincirleme olarak) içerebilir. Daha nadir olarak, bu sonuçlar finansal
enstitülerde önemli kayıplara ya da finansal-pazar fiyat değişikliğine (zincirleme olarak)
neden olabilir. Her iki durumda da, sonuçlar finansal enstitüleri, pazarları ya da her ikisini de
etkilemektedir149.
Bankalar ve diğer finansal enstitüler önemli birer sermaye kaynağıdır. Bu yüzden,
onların, özellikle büyük miktardaki başarısızlıkları, toplumu sermayeden yoksun bırakabilir
ve fiyatlarını arttırabilir. Sermaye giderlerindeki artış ya da elde etmedeki azalma, sistemsel
başarısızlığın direkt olarak en ciddi etkisidir150.
Bu bağlamdaki klasik sistemik risk örneği, para çekme isteğini karşılayamama
durumunun başarısızlığa neden olduğu “banka iflası” ve bunun sonucunun diğer bankaların
ya da kurucularının başarısız olmasına sebep olmasıdır. Orijinal başarısızlık, mevduat
sahiplerinin paniklemesi ve paralarını hızla çekmek için bankayı zorlamalarından
kaynaklanabilir. Bankaların nakit rezervlerinde yatırılan paraların ufak bir miktarını
sakladıklarından, banka bütün geri çekme isteklerini karşılamada yetersiz kalabilir ve bu
durum yoksunluğa ve nihayetinde iflasa neden olabilir. Ardışık iflaslar zinciri bankaların
148
Schwarcz, Steven L., Systemic Risk, The GeorgeTown Law Journal, Vol.97, s.196-197.
George G. Kaufman, Bank Failures, Systemic Risk, and Bank Regulation, 1996, s.20-25.
150
William J. McDonough, President, Fed. Reserve Bank of N.Y., Statement Before the United States House of
Representatives
Committee
on
Banking
and
Financial
Services
(Oct.
1,
1998),
http://newyorkfed.org/newsevents/speeches/1998/mcd981001.html
149
66
birbirlerine finansal açıdan çok bağlı olduklarından kaynaklanabilir. Birbirlerinden borç alıp
verirler, depozite dengelerini birbirlerine göre ayarlarlar ve ödemelerini bankalar arası takas
sistemine (sorumluluklarını aşan öz sermaye ve mevduat hesabına sahip olan bankaların bu
fazla fonu müşterilerine vereceği krediyi arttırmak isteyen diğer bankalara teklif edebildiği
sistem) göre yaparlar. Bu birbirine bağlılık yüzünden, bir bankanın diğer bankaya olan
sorumluluğunu yerine getirememesi durumu, diğer bankanın öteki bankalara olan
sorumluluğunu yerine getirememesine neden olabilir yani “ bankalar zinciri ve ötesi”
gerçekleşebilir151.
Bu senaryonun grafik olarak en iyi Büyük Buhran ile gösterilir.2Ağustos 1929’daki
menkul kıymetler borsasının düşüşü ve Ekim 1929’daki çöküntüsü sonucunda mevduat
sahipleri toplu olarak banka hesaplarını nakde çevirmek istediler. Çoğu banka bu isteklerin
tümünü yerine getiremeyerek iflas ve para sürümü sözleşmesi yapmak zorunda kaldı. Bu
iflaslar, çoğu muteber bankanın ödeme geciktirmesine ve birçok şirketin likiditeden yoksun
kalarak iflas etmelerine neden oldu. Büyük Buhran’ın en şiddetli olduğu 1930-1933 yılları
arasında, yıllık ortalama iki bin banka iflası gerçekleşti152.
Banka iflaslar zincirinin sistemsel riskin önemli bir sembolü olmasına rağmen, şu
andaki trend aracıların kaldırılması ya da şirketlerin nihai fona, bankalara ya da diğer finansal
aracılara ihtiyaç duymadan ulaşabilmelerine olanak sağlama yönündedir.
bu sayede bu
iflasların geçmiştekilerden daha az kritik yapmaya çalışmaktır. Bugün şirketler finanslarının
çoğunu aracı kullanmadan direkt sermaye piyasasından alabilmektedirler. Sonuç olarak,
sermaye piyasaları hızla, sistemsel risk araştırmalarının direkt merkezi olmaktadırlar.
Sistemsel bozukluklar, sadece bankacılık ilişkilerinden ziyade, uluslar arası banka sisteminin
dışına taşarak, sermaye-pazar bağlantısına yayılabilir.
Modern finans teorisine göre, yatırımcılar ve diğer pazar katılımcıları kendilerini
riskten yatırımlarını çeşitlendirerek koruyabilirler. Bu bağlamda, risk, pazar riski ile negatif
ilişkili, ya da ilişkisizdir, çeşitlendirilmiş yatırım portföyüne rasgele dağıtılan risk “sıfırlanma
eğilimi göstererek, risksiz bir portföy” yaratır. Sistemik riskin pazarları etkilemesi yönünde
ise, pazarla pozitif olarak ilişkilidir ve çeşitlendirilerek sıfırlanamaz153. Sistemik risk, normal
pazar değişikliklerinden kaynaklanan sıkıntılı dönemlerden ayrılmalıdır. Bu sıkıntılı
151
Michael D. Bordo et al., Real Versus Pseudo-International Systemic Risk: Some Lessons from History 21,
Nat’l Bureau of Econ. Research,Working Paper No. 5371, 1995.
152
Frederıc F. Mishkin, The Economics of Money, Banking, and fınancıal markets 7th ed. n2006, 261.
153
Posner, Richard A, Economic Analysıs of Law, 6th ed. 2003, s.446.
67
dönemlerin bazen sistemik riskle karıştırılmasına rağmen, sistematik risk olarak daha doğru
adlandırılacaklardır, yani, parçalanarak uzaklaştırılamayan risk ve bu yüzden hepsini olmasa
da pazar katılımcılarının çoğunu etkileyen risktir. Düzenleyiciler sistemik riskin yönetimi için
çağrıda bulunurken, bu tür risklerin belirlenmesi adına, pazarı dengeleyen ve yüksek kar
oranlarını ya da enflasyon periyotlarını kontrol altında tutan, pazar özgürlüğünün
kısıtlanmaması önemlidir154.
Sistemik risk, finansal riskin bir çeşidi olduğundan, yönetim, sistemsel risk
yönetiminin ana amacı olmalıdır. Etkinlik, sistemik riskin yönetilmesindeki tek amaç
olmamalıdır. Sistemik risk, finansal riskin bir şekli olsa bile, ayrı durmaktadır ve geleneksel
finansal riskten ayrılmalıdır. Geleneksel finansal risk, finansal sistem içerisinde bulunan
risklere yoğunlaşır ve böylece etkinlik ana amaç haline gelir. Diğer taraftan, sistemik risk
finansal sisteme yönelik risklere yoğunlaşır.
Bu ayrım, sistemik riskin tek başına ekonomik etkinliğin ötesine geçtiğini ortaya
çıkarır. Finansal sistem yetersizliği, geniş işsizlik ve fakirlik şeklinde sosyal maliyetler
yaratabilir ve bunun sonucunda hayatları mahvolabilir ve suç eğilimi artabilir. Etkinliğin
geniş anlamda sağlık ve güvenliği kapsamasına rağmen, bunlar yönetim bakış açısına göre
bazen etkinliğin ötesine geçtiği düşünülmektedir.Bu yüzden sağlık ve güvenliğin korunması,
sistemsel risk yönetiminin ek amaçları
olmalıdır155.Sistemik riskler sigorta sektörünün
tamamını etkileyen dışsal faktörlerdir. Sigorta şirketleri çoğu kez bu faktörleri etkileyemezler.
Fakat bazı durumlarda kontrol altına alabilirler.Sistemik riskler yerel, global, ekonomik veya
sigorta şirketlerini doğrudan etkileyen sosyal faktörlerdeki değişimleri içerir. Sigorta şirketleri
genellikle bu faktörlere etki edemezler. Fakat sözkonusu riskleri kontrol altına almak üzere
pozisyon olabilirler156.
Sistematik riskler; piyasa riski, politik risk, enflasyon riski, faiz oranı riski,
operasyon riski ve kur riski olarak sınıflandırılabilir.
Piyasa Riski
Piyasa riski yatırımcıların kontrolü dışında faiz riski, kur riski, operasyonel risk gibi
unsurlardan oluşmaktadır. Enflasyonist ortam, tüketicilerin zevk ve tercihlerinde ortaya çıkan
154
Posner, Richard A, a.g.e., s.450-455.
Rodrigo Cifuentes ve diğerleri, Liquidity Risk and Contagion, Working Paper No. 264, 2004, s.17-18.
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id_824166[Erişim tarihi: 15.01.2012].
156
Berk, N., a.g.e., s.50.
155
68
değişmeler vb. menkul kıymet piyasalarını ve getirileri yakından etkilemektedir. Bu etkinin
temel kaynağı ise beklentilerin farklılaşmasıdır157.
Politik Risk
Politik risk, piyasa riski ile iç içe olan risktir. Siyasal ortamda yaşanan istikrarsızlık
ilk etkilerini ekonomik arenaya yansıtmakta, ekonomik göstergeleri belirsizliğe itmektedir.
Ekonomik krizlerin ortaya çıkma olasılığı yatırım tutarının düzeyini doğrudan etkilemekte,
belki de yatırım kararından vazgeçilmesine neden olmaktadır158.
Enflasyon Riski
Piyasada mal ve hizmet fiyatları sürekli değişmektedir. Fiyatların genel düzeyindeki
artış, enflasyon olarak bilinir. Bu da satınalma gücünün düşmesi ya da işletmelerin reel
değişimlerinde bir aşınma olarak ifade edilebilir. Enflasyon, finansal kararları aşağıda özetle
sunulan çeşitli açılardan etkilemektedir159:
i. faiz oranı: enflasyon ile faiz oranı arasında direkt bir ilişki vardır. Enflasyonun artması
yönündeki beklentiler yatırım riskini arttırır. Bu da fonlama maliyetlerine yansır. Özellikle
toplam kaynaklar içinde borç oranı yüksek olan işletmeler önemli problemlerle
karşılaşabilirler.
ii. sermaye gereksinmesi: fiyatlar genel düzeyindeki artış nedeniyle duran varlıklarını
yenilemek isteyen veya yeni varlık edinmek isteyen işletmeler daha çok ödemek zorunda
oldukları için, ek sermayeye ihtiyaç duyarlar. Artan maliyetleri ürün/hizmet satış fiyatlarına
yansıtamayan ya da satışlarını artıramayan firmalar bu nedenle önemli sorunlar yaşayabilir.
iii. planlama güçlüğü: başarılı bir işletme yönetimi geleceği doğru öngörme ile ilişkilidir.
Kısa dönemde işletme operasyonlarının bütçelenmesi, orta ve uzun dönemde ise duran varlık
yatırımlarının programa uygun olarak gerçekleştirilmesi işletmenin başarısını artırır.
Enflasyonist dönemlerde gerçekleştirilen bütçe ya da planların belirsizlik nedeniyle normal
koşullara göre daha esnek yapıda olmaları gerekir. Böylece planda yapılan değişikliklerle
enflasyondan etkilenme riski sınırlıdır.
157
Demireli, E., Finansal Yatırım Kararlarında Risk Unsuru ve Riske Maruz Değer, Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 9, Sayı: 1, 2007, s.124.
158
Demireli, E., a.g.e., s. 124.
159
Berk, N., Finansal Yönetim, 9. Baskı, Türkmen Kitabevi, İstanbul, s.33.
69
iv. tahvil yoluyla borçlanma: enflasyonist ortamda işletmelerin özellikle tahvil yoluyla
borçlanmaları olumsuz etkilenmektedir. Faiz oranlarındaki ve genel fiyat düzeyindeki artış,
işletmeleri kısa vadeli borçlanmaya yöneltirken, sermaye yapısı riskini arttırır. Ancak
enflasyona endeksli tahviller çıkarılarak uzun vadeli borçlanma sürdürülebilir.
v. finansal tablolardaki yanıltıcı görüntüler: enflasyonist dönemlerde açıklanan finansal
tablolar gerçeği, yansıtmayabiir. Özellikle enflasyondan arındırılmamış stoklar nedeniyle
işletmelerde yanıltıcı karlar oluşabilir. Bu durum işletmenin likiditesini ve finansal gücünü
olumsuz etkiler.
Faiz Oranı Riski
Faiz oranı riski, yükümlülüklerin maliyetlerinin ve finansal varlıkların getirilerinin
faiz oranı değişimlerinden etkilenmesiyle birlikte, net faiz gelirinde meydana gelecek
değişimdir. Faiz oranı riski, piyasada görülen faiz oranlarının oynaklığını ifade etmektedir.
Faiz oranı riski, finansal kurumun varlık/borç ve net gelir pozisyonunu önemli ölçüde
etkilemektedir160.
Piyasadaki
faiz
oranları
çeçitli
nedenlerle
değişkenlik
gösterir.
Finansal
enstrümanların bir kısmı piyasa koçullarından anında etkilendiği gibi sabit oranlı ürünler de
bulunmaktadır. Sabit oranlı ürünler de vadeleri geldiğinde piyasa koşullarına göre yeniden
fiyatlanır. Yani iki fiyatlama işlemi arasında piyasada değişkenlik gösteren faizler belirli bir
dönem için sabitlenir. Ancak bankaların toplam varlık ve yükümlülükleri için fiyatlama
işlemleri arasındaki süre değişkenlik gösterir. Bankalar bu süre içinde sabitledikleri faiz oranı
ile piyasada belirecek faiz arasındaki sapma kadar risk üstlenirler161.
Operasyon Riski
Bankalar faaliyetleri nedeniyle finansal risklere maruz kalmanın yanı sıra finansal
nitelikte olmayan, maddi ve itibari kayıplara yol açabilen risklerle de karşılaşmaktadır. Hatta,
bu tür risklerin gerçekleşmesi nedeniyle faaliyetleri sona ermektedir. Piyasa riski ve kredi
160
Basel Committee on Banking Supervision, “Amendment to the Capital Accord to Incorporate
Market Risks”, s.9.
161
Şişman, Ö., Faiz oranı getiri eğrisi simülasyonu yöntemleri ve bankacılıkta aktif paif yönetimi üzerine
etkileri: Türkiye’de Ticari Bankalar Üzerine Bir Uygulama, Ankara, 2011, s. 24-25.
70
riski dışında kalan diğer riskler olarak tanımlanabilen operasyonel risk, uygulamada
bankaların kredi ve ticaret işlemleri öncesinde yönetmeleri gereken risklerin başında
gelmektedir. Bankaların günümüzde karşılaştığı riskler listesinde bulunan yolsuzluk, sistem
hataları, terörizm ve personel tazminat talepleri operasyonel risk kapsamındadır.
Operasyon riski, uygun olmayan ya da islemeyen iç süreçler, insanlar ve sistemler ya
da dış etkenler nedeniyle ortaya çıkacak zarara uğrama riskidir Örneğin bankaların ödeme
sisteminde yeterli kontrolün olmaması ya da bilgisayar teknolojisinin yarattığı olanaklar
nedeniyle meydana gelen risklerdir.
Kur Riski
Kur riski, döviz değerinde meydana gelen oynaklıklardan doğan risktir. Dövizde
meydana gelen oynaklık, ülke ekonomisinin ödemeler dengesinde meydana gelen
dengesizlikten doğan enflasyon kaynaklıdır.
Kur riski döviz kurlarındaki dalgalanmaların bankaların net döviz pozisyonu, aktifpasif yapıları ve özkaynak yapıları üzerinde meydana getireceği etkileri sonucu oluşabilecek
olası kayıpları ifade etmektedir. Uluslararası sermaye hareketlerindeki artış kur riskinin daha
dikkatli takip ve yönetimini gerekli kılmaktadır. Bankaların aktif-pasif yapıları içinde yabancı
para aktif-pasiflerin yüksek olduğu durumlarda kur dalgalanmaları bankaların tüm
stratejilerini doğrudan etkileyen etkenler olarak ortaya çıkmaktadır.
Kur riskinin ölçümü ve yönetiminde dikkatle üzerinde durulması gereken iki nokta
bulunmaktadır. Bunlardan ilki volatilite riskidir. Bankaların işlem yaptıkları her bir para
birimi bazında net döviz pozisyonu, alım satım portföyünün bir parçasıdır. Kurlarda meydana
gelen volatilite net pozisyonların değerinde anlık değişimlere neden olmaktadır. İkincisi ise
yabancı para cinsinden varlıklar ve yükümlülüklerin arasında vade yapılarından dolayı
meydana gelen uyumsuzluklardır. Bankalar bu vade uyumsuzluğu neticesinde baz oran riski
ve yeniden fiyatlama riskine maruz kalmaktadırlar162.
162
Şişman, Ö., a.g.e., s. 30.
71
Yukarıda sıralanan sistemik riskler hayat ve hayat dışı şirketleri için tabloda sunulmaktadır.
Tablo 9. Hayat ve Hayat Dışı Şirketleri İçin Sistemik Riskler
Risk
Hayat Şirketleri
Hayat Dışı Şirketleri
Yatırımların piyasa
Özellikle amortisman gibi değişmeler sonucu
Yatırımların piyasa değerine bağlı olan
değerindeki
yatırımlarda ortaya çıkan değer değişimi hayat
riskler özellikle yatırım amortismanları hayat
değişmeler
sigorta şirketlerini etkiler. Sözkonusu yatırımların
şirketlerinden farklı olarak yatırım risklerinin
yenilenmesi için ya da yeni ürünlerin sunulması
tamamı
için
kaynaklanmaktadır.
poliçe
sahiplerine
sunulan
hizmetlerin
poliçe
sahiplerinden
maliyetleri önemli ölçüde değişir.
Çevresel
değişim
Doğal tehlikelerin sonucu olarak ölüm ya da
Doğal riskler sonucu hasar kaybı olasılıkları
yaralanma gibi durumlar(sel, fırtına,çevre kirliliği)
ve bunların sıklıklarının sözgelimi sel, fırtına,
sonucu ölüm ya da sağlık kaybına(morbidity) yol
çevre kirliliği faktörleri hayat dışı şirketlerde
açar.
kayıpları artırmaktadır.
Sosyal ve politik
Artan ömür (longevity), anüite maliyetleri üzerine
Sosyal davranışlar sonucu ortaya çıkan
değişmeler
negatif etkileri, vadeli koruma için ise pozitif
kayıplardaki
etkileri olmaktadır. Yeni ölümcül hastalıklara
hırsızlık gibi olaylar sigortalının hak ve
bağlı
yükümlülüklerinin
faktörleri
ölümlerdeki
artışlar.
Aids
ve
nüfus
artışlar.
Örneğin
kriminal,
dengelenmesinde
etkili
hareketlerindeki değişmeler
olur.
Ekonomik
Ekonomik konjonktürün aşağı yönde hareketi
İşsizlik oranındaki artışlar hırsızlık, kriminal
Konjonktür
sigorta
vb olaylarla sigorta şirketleri hasar ve
sözleşmelerinin
azalmasına
ve
sözleşmelerin iptaline neden olmaktadır. Zira
tazminat
ödemelerini
artırır.
Ayrıca
sigortalıların ödeme gücündeki azalma prim
durgunluk prim gelirlerini olumsuz etkiler.
ödemelerini olumsuz etkiler
Yatırım üzerindeki etkiler;
Yatırımlar üzerindeki etkiler,
Enflasyon oranı
Enflasyondaki
artış
süreli
Enflasyon artışı uzun süreli sözleşmelerde
etkilemektedir.
hasar ve tazminatların sigorta şirketlerine
(enflasyona bağlı anlaşmalar) Ayrıca tedavi
maliyetleri artırır. (Örneğin motorlu taşıtlar
harcamalarında da artış ortaya çıkar. Harcamalar
sigortası) Harcamalar üzerindeki etkiler
sözleşmelerin
doğrudan
ödemelerini
uzun
üzerindeki etkiler.
Faiz oranı
Faiz oranı hayat sigortaları için çok önemli bir
Faiz
faktördür.
yatırımın getiri oranını etkilemekte, özellikle
Zira
varlık
ve
yükümlülüklerin
değerlemesini doğrudan etkiler.
oranındaki
yatırımlar
kısa
vadeye
süreli
kadar
değişmeler
tutulmuyorsa.
Sigorta sözleşmelerinin vadesinin kısa süreli
olması durumunda hayat dışı şirketleriiçin
önemli bir risk faktörü değildir.
Kur Riski
Önemli yabancı paralar üzerine işlemleri olan
Yabancı
sigorta şirketlerinin borç ve alacakları gereği gibi
yükümlülükleri olan fakat bunu yeterince
match
yatırıma
aynı para ile eşleştirememiş sigorta şirketleri
bağlı döviz kuru riskine yol açar. Poliçelerin
yatırımlarında önemli bir döviz kuru kaybına
önemli bir bölümünün dövize bağlı düzenlenmesi
uğrarlar. Hayat sigorta şirketlerine göre
halinde bu risk daha da artar.
hayat dışı şirketlerde daha önemlidir.
edememeleri(eşleştirememe)
Teknolojik
Sigortalıların
ömürlerinin
artması
sonucu
Değişmeler
olarak yüksek ödemeler ortaya çıkmaktadır.
Yeni
bir
para
birimleri
arabanın,
geminin,
üzerinden
uçağın
geliştirilmesi gibi, yeni teknolojiler, sistem
72
İleri
yaşlarda
ve
tedavi
hatalarına bağlı olarak, kayıpları tutar ve
ödemeler
sigorta
sayı olarak arttırır. Örneğin IT sistemleri. Bu
şirketlerinde kayba yol açmaktadır. Özellikle
durumda çalışanların şikayetleri artar. Bu
kritik hastalıkların ortaya çıkması halinde
gelişmeler
operasyonel risklerde artar.
kanallarının etkinliğini de etkiler. IT sistemi
masraflarının
yol
hastalıkların
açtığı
aynı
zamanda
dağıtım
başarısız olduğunda operasyonel risk önem
kazanır.
Kaynak: KPMG, European Commission Study into the methodologies to assess the overall financial position of
an insurance undertaking from the perspective of prudential supervision, May 2002, s.22.
73
İKİNCİ BÖLÜM
2. RİSK ÖLÇÜMÜ VE SİGORTACILIKTA RİSKLERİN ETKİN YÖNETİMİ
Risk yönetimi kavramı literatüre bankacılık sektöründen girmiş olsa da zamanla tüm
işletmeler için değerlendirilmesi gereken önemli bir işletme stratejisi haline gelmiştir. Sigorta
sektörüne baktığımızda son on yılda birçok ülkede iflas eden sigorta şirketlerinin sayısında
hızlı bir artış görülmektedir. Bu başarısızlığın sebebleri arasında faiz oranlarındaki değişim,
gayrimankul, türev ürünler, teminatlı ve teminatsız bonolardaki değer kayıpları, sigorta
poliçelerindeki fiyatlama hataları ve doğal afetleri gösterebiliriz. Sigorta şirketleri karşılaştığı
riskleri etkin bir şekilde yönetemediği için başarısızlığa uğramıştır.
Sigorta sektörü son yıllarda önemli bir yapısal değişim sürecindedir. Sigortacılık
yapısı gereği risk odaklı bir faaliyettir. Bir çok sigorta şirketi karşılaştıkları riskleri etkin bir
şekilde
ölçmemeleri
ve
değerlendirmemeleri
nedeniyle
sermaye
yapıları
olumsuz
etkilenmektedir. Risk bazlı yönetim ya da değer bazlı sermaye yönetimi sigorta şirketlerinin
varlıkları ile yükümlülükleri arasında denge kurmaya ve gelecekte karşılaşılması muhtemel
riskler için önceden karşılık ayırarak, sermaye yapısının erozyonuna karşı önlem
almaktadır163.
Bütün bu yaşananlardan sonra sigorta şirketleri evrensel olarak finansal risk
yönetimlerinin kalitesini artırmaya risk azaltacak kontrol sistemleri oluşturmaya ve riskin
kendilerine kalan kısmını daha iyi yönetmeye başladılar. Böylelikle sigorta sektörü, risk
yönetimini şirketlerin performanslarını geliştirme yolu olarak görmeye başladı. Daha sonra
ABD ve birçok Avrupa ülkesinde Hayat-Sağlık ve Mal- Sorumluluk sigorta dalları ile ilgili
olarak bu dallarda faaliyet gösteren şirketlerin oluşturduğu sistemin değerlendirme aşamasına
geçilmiştir164.
163
164
Berk, N., a.g.e., s. 30.
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E., B., Sigortacılıkta Risk Yönetimi, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2008, s.46.
74
2.1.
Finansal Risklerin Ölçümü
Küreselleşme ve teknolojik gelişmelerle birlikte bilginin paylaşım hızı ve
entegrasyonu oldukça üst düzeylere çıkmıştır. Dolayısıyla bilgiye verilen tepki de aynı şekilde
çok hızlı olabilmektedir. Bu durum, finansal piyasalardaki oynaklığın temel kaynağı olarak
degerlendirilebilir. Piyasalar, dünyanın herhangi bir yerinde gerçekleşen veya gerçekleşmesi
beklenen bir olaya anında tepki verebilmektedir. Finansal risk yönetimi, birçok finansal
göstergenin kurumların özel durumlarıyla ilişkilendirilmesi sonucu; verilen kararların,
devamlı gözden geçirilmesi, gerekiyorsa yeni önlemlerin alınması dinamik bir süreci
içermektedir.
2.1.1. Kredi Riski
Kredi riski borçlu tarafın
yapılan sözleşme gereklerine uymayarak borcunu
ödeyememesi durumunda ortaya çıkar. Kredi riski potansiyel kayıplar açısından büyük önem
taşır. Verilen kredilerin geri dönmeme durumunu ifade eder. Kredi nakdi olabileceği gibi
gayrinakdi de olabilir.165
Nakdi krediler, bankanın belirli bir süre sonunda faiz ve komisyon geliri elde etmek
amacıyla, geri almak üzere verdiği parayı ifade eder.
Gayrinakdi kredi deyince akla ilk gelen teminat mektuplarıdır. Teminat mektupları,
gerçek ve/veya tüzel kişilerin lehine bir taahhüdün yerine getirilmesi, bir borcun ödenmesi ya
da bir malın teslimi gibi konularda muhatap kuruluşa hitaben verilen ve mektup konusu
yüklenimin yerine getirilmemesi durumunda mektup tutarının kayıtsız şartsız ödenmesi
taahhütlerini içeren garanti belgeleri olarak tanımlanabilir. Diğer gayrinakdi kredi türleri ise
genel olarak; harici garanti, akreditif ve kabul kredisi şeklinde sayılabilir166.
Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler,
aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu nitelikteki taahhütler, satın alınan tahvil ve
benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve
165
Colquitt, JoEtta, Credit Risk Management : How to Avoid Lending Disasters and Maximize Earnings, OH,
USA, McGraw-Hill Professional Publishing, 2007, s.1.
166
Berk, N., Bankalarda Pazara Yönelik Kredi Yönetimi, Esbank Yayınları, İstanbul, 1999, s.22.
75
surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî
krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil
olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile
benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve Kurulca kredi
olarak kabul edilen işlemler izlendikleri hesaba
uygulamasında kredi sayılır
167
bakılmaksızın Bankacılık Kanunu
.
Bankacılık Kanunu’nun 48. Maddesi’nde birinci fıkrada belirtilenlere ilâve olarak,
kalkınma ve yatırım bankalarının finansal kiralama yöntemiyle sağladığı finansmanlar ile
katılım bankalarının taşınır ve taşınmaz mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi suretiyle veya
kâr
ve zarar ortaklığı yatırımları, taşınmaz,
ekipman veya emtia temini veya finansal
kiralama, mal karşılığı vesaikin finansmanı, ortak
yatırımlar veya benzer yöntemlerle
sağladıkları finansmanlar da kredi sayılır168.
Kredi riski, en basit anlamıyla, bir bankanın kredi müşterisinin (borrower) ya da
kendisiyle bir anlaşmaya taraf olanın (counterparty) anlaşma koşullarına uygun biçimde
yükümlülüklerini karşılayamama olasılığıdır. Kredi risk yönetiminin amacı
uygun
parametreler içinde bankanın maruz kalabileceği riskleri yöneterek bankanın risk ayarlı
getirisini maksimize etmektir. Bankalar portföylerindeki tüm kredi risklerini ve bireysel
kredilere (individual credits) ve işlemlere ilişkin risklerini yönetmek durumundadırlar.
Bankalar ayrıca kredi risklerinin diğer risklerle ilişkisini de göz önünde bulundurmalıdır.
Kredi riskinin etkin şekilde yönetimi, risk yönetiminde kapsamlı bir yaklaşımın önemli
unsurlarından birisidir169.
BDDK, tarafından yayımlanan ‘Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi’ hakkında
yönetmelikte kredi riski ise; Banka müşterisinin yapılan sözleşme gereklerine uymayarak
yükümlülüğünü kısmen veya tamamen zamanında yerine getirememesinden dolayı bankanın
karşılaştığı durumu; olarak tanımlanır170.
167
Bankacılık Kanunu Madde 48, http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/
15405411 2011_degisiklikleri_islenmis_hali_2.3.2011x.pdf. [Erişim Tarihi: 07.08.2011]
168
Bankacılık Kanunu Madde 48, http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/
15405411 2011_degisiklikleri_islenmis_hali_2.3.2011x.pdf. [Erişim Tarihi: 07.08.2011]
169
Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, 1999, s.2.
170
BDDK, “Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik”, http://www. bddk. .org.
tr/turkce/mevzuat/bddk_icdenetim_riskyonetimi.doc, 10-10-2005. s.15. [Erişim Tarihi: 04.08.2011]
76
Pek çok banka için kredi riskinin en geniş ve en görünür kaynağı bankanın açtığı
krediler olmakla birlikte, bir bankanın faaliyetlerine bağlı olarak kredi riskini doğuran diğer
başka etmenler de söz konusudur ki; bunlar hem bankacılık ve ticaret defterlerinde hem de
bilanço ve bilanço dışı hesaplarda yer almaktadır. Bankalar gün geçtikçe krediler dışında da
değişik finansal enstrümanlara ilişkin kredi riski ile karşı karşıya kalmaktadırlar; örneğin
interbank işlemleri, kabuller, ticaret finansmanı, döviz işlemleri, swap işlemleri, bonolar,
opsiyonlar, vadeli işlemler, garanti ve kefaletler171.
Kredinin geri ödenmemesi bankanın aktifini olumsuz yönde etkiler, kısa vadeli
alacaklarını uzun vadeli alacak haline getirir. Nakit akışını yavaşlatır, bankanın likiditesini
negatif yönde etkiler. Kredi miktarı yüksekse bankanın kredibilitesini de etkiler.
Kötü kredilerin vadesi uzatılıp yapısı sabit faizliden değişken faizliye çevrildiğinde
faiz oranı riski müşteriye transfer edilmiş olur. Banka faiz oranı riskinden kurtulmuş olur
ancak bu durum müşterinin kredibilitesini daha da kötüleştirebilir ve nakit akışını daha da
belirsizleştirir. Kredi riski ayrıca firmanın derecesinin değişmesiyle de ortaya çıkar. Bu
durum daha çok fiyat riskini ilgilendirir. Kredi verilen firmaya mevcut rating’i ile belli bir
spread uygulanır. Sonradan firmanın rating’i düşürülürse, uygulanmış spread düşük kalmış
olacak, kredinin bugunkü değeri düşecek ve bankanın kredi portföyü belli bir zararla
sonuçlanacaktır172.
2.1.1.1.
Kredi Riskinin Yönetimi
Kredi riskinin yönetimi, kontrolü ve izlenmesine ilişkin metodoloji ve sorumluluklar
ile kredi riski limitlerine ilişkin hususlar Kredi Riski politikasında belirlenmiştir.
2.1.1.1.1. Kredi Riski Stratejileri ve Politikaları
Banka, sadece kredi ürünleriyle sınırlı kalmaksızın, tüm ürün ve faaliyetlerinin
içerdiği kredi risklerinin tanımlanmasını, ölçülmesini ve yönetilmesini sağlar. Kredi riskiyle
ilgili strateji ve politikaların belirlenmesi kredi yönetimi için oldukça önemlidir.
171
Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi, “Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler”, Çev.Türkiye
Bankalar Birliği Bankacılık ve Araştırma Grubu, 1991,http://www.tbb.org.tr/turkce/basle/risk_yonetim.doc,
s.1[Erişim Tarihi: 05.08.2011]
172
Güven, V., a.g.e., s.4.
77
BDDK tarafından yayınlanan “Kredi Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ”de etkin ve
yeterli bir kredi riski yönetiminin;
-Kredi riski için gerekli yönetim ortamının oluşturulması,
-Etkin kredilendirme süreçlerinin tesisi ve yürütülmesi,
-Uygun kredi yönetimi, kredi riski ölçümü ve kredi izleme işlevlerinin sürdürülmesi,
-Yeterli risk kontrol yapılarının oluşturulması,
ile mümkün olacağı yer almaktadır173.
Kredi riski için gerekli yönetim ortamı, kredi riski strateji ve politikalarının
oluşturulması, kabul edilebilir risk düzeyinin ve risk limitlerinin belirlenmesi, risk
yoğunlaşmasından kaçınılması, yeni ürün ve hizmet sunumlarında kredi riskine ilişkin
değerlendirme süreçlerinin oluşturulması, yetki devirlerinin düzenlenmesi, ilgililerin hesap
verebilirliğinin sağlanması ve kredi işlemlerinde görevlendirilecek personelde aranacak
niteliklerin belirlenmesi suretiyle sağlanır. Etkin kredilendirme süreçlerinin tesisi kapsamında
bankalar kredi rehberlerini oluşturmak ve her bir borçlu bazında kredi işlemlerine ilişkin
kayıtların tutulmasına,
saklanmasına ve paylaşımına ilişkin usul ve esasları belirlemek
zorundadır174.
Kredi riski stratejisi bankanın yönetim kurulu tarafından belirlenmeli ve periyodik
aralıklarla gözden geçirilmelidir. Kredi riski stratejisi bankanın alabileceği risk ile uyumlu
olmalı, sermaye ve diğer kaynakların maliyetleri de dikkate alınarak aldığı çeşitli kredi
risklerine karşılık elde etmeyi amaçladığı kar seviyesi belirtilmelidir.
Üst Yönetim, Yönetim Kurulu tarafından onaylanan kredi
riski politikalarının
uygulanmasından, kredi riskinin tanımlanması, ölçülmesi, izlenmesi ve kontrolü için politika
ve yöntemler geliştirmekten sorumludur. Kredilerin ve kredi riskinin bağımsız bir şekilde
incelenmesi sonucunda ulaşılan tüm bulgular, Yönetim Kurulu ve Üst Yönetime düzenli
olarak raporlanır. Yönetim Kurulu, Banka’nın kredi riski politikalarını ve kredi riski
stratejisini düzenli olarak gözden geçirir175.
173
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Duzenleme_Taslaklari/9722kredi_riski_yonetimi.pdf Kredi
Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ, s.2. [Erişim Tarihi: 25.08.2011]
174
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Duzenleme_Taslaklari/9722kredi_riski_yonetimi.pdf Kredi
Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ, s.2. [Erişim Tarihi: 25.08.2011]
175
http://www.bis.org/publ/bcbs75.pdf, Principles for the Assessment of Banks’ Management of Credit Risk,
2000, s.3. [Erişim Tarihi: 25.08.2011]
78
Kredi riskinin izlenmesinde, münferit kredilerin yanı sıra, kredi portföyünün riskliliği
ve kompozisyonu da izlenir. Bu izleme, kredi riskinin, işlem ve firma bazındaki
değerlendirmelere ilaveten, bir bütün olarak vade, sektör, teminat, coğrafya, döviz cinsi, kredi
türü, risk dereceleri gibi parametreler itibariyle
izlenmesini ve yönetilmesini içeren bir
yaklaşımı ifade eder. Kredi portföyüne ait riskin izlenmesi, ekonomik koşullarda oluşabilecek
muhtemel değişimler ile olası güç koşulların yol açabileceği ilave riskleri de içerecek şekilde
yerine
getirilir.
Banka’nın
kredi
riski
yönetimi
politikası,
kredi
portföyünün
çeşitlendirilmesini gerektirmektedir. Riskin çeşitlendirilerek dağıtılması stratejisinin icrası
için bölümlemeden (segmentasyon) yararlanılır. Bölümleme, portföyün coğrafya, sektör,
ürün, ekonomik ve finansal koşullardaki olumsuz değişikliklerden benzer şekilde etkilenme
gibi ortak özellikler taşıyan geniş müşteri gruplarına ayrılmasıdır. İçsel kredi riski
derecelendirme sisteminin Banka’nın faaliyetlerinin yapısı, büyüklüğü ve karmaşıklığı ile
uyumlu olup olmadığı hususu, İç Sistemler tarafından sürekli olarak incelenir, geliştirilir ve
gerektiğinde sistemde ayarlamalara gidilir. 176.
Kredi risk politikalarında asgari olarak177;
- Her bir kredi türü için fiyatlama, karlılık, vade ve borç servisi oranı bakımından aranacak
sınırlara,
- Toplam bazda kredi portföyüne ilişkin sınıra,
- Ülke, sektör, borçlu/karşı taraf (örneğin banka, finansal kuruluş, kurum, perakende, ticari
gibi), ürün, risk grubu ve bireysel bazda kredi limitlerine,
-Dahil olunan risk grubuna kullandırılacak krediler için limit, kredi verme kayıt ve koşulları
ve kredi onay süreci ile kayıtların korunmasına ilişkin süreçlere,
- Risk yoğunlaşmasının önlenmesine yönelik genel esaslara,
- Ayrı bir politika metni ile düzenlenmedikçe teminatların yönetimine ilişkin usul ve esaslara,
- Kredi yönetimi kapsamında birimlerin ve yetkili personelin görev ve sorumluluklarına,
- Kredi verme yetkisinin banka yönetimi içerisinde çeşitli düzeylere yetki miktarları
belirtilmek suretiyle devrine,
- Kredi başvurularında aranacak asgari bilgilere,
yer verilmelidir.
176
Risk Türleri İtibariyla Uygulanan Risk Yönetimi Politikalarına İlişkin Bilgiler, İş Bankası Faaliyet Raporu
2009, s.105.
177
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Duzenleme_Taslaklari/9722kredi_riski_yonetimi.pdf Kredi
Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ, s.3. [Erişim Tarihi: 25.08.2011]
79
2.1.1.1.2.
Riske Göre Fiyatlama ve Risk Limitleri
Bankalar güvenilir ve açıkça tanımlanmış kredi verme kriterlerine uygun olarak
çalışmalıdırlar. Bu kriterler hem kredi alan hem de kredinin yapısı, alınmasındaki amaç ve
geri ödeme kaynağı hakkında yeterli bilgi edinilmesine imkan verir içerikte olmalıdır. Kredi
verme işlemlerinde temkinli olunmalıdır. Özellikle şirketlere ve bireysel müşterilere verilen
krediler yakından izlenmelidir.
Bankalar, hem bankacılık ve ticaret defterlerinde hem de bilanço ve bilanço dışı
hesaplarında önemli risklere yol açabileceği yaklaşımıyla bağlantılı şirketlerin oluşturduğu
gruplara ve bireysel kredi müşterilerine yönelik genel kredi limitlerini oluşturmalıdır178.
Riske göre fiyatlama yaparken beklenen ve beklenmeyen kayıplar da dikkate
alınmalıdır. Beklenen kayıp, kredi portföyü veya verilen tek bir kredi için, gerçeklesmesi
muhtemel ortalama zarar tutarı olarak ifade edilmektedir. Beklenen kayıpların belirlenmesi,
hesaplanması ve yönetilmesi; kredi riski yönetimi sürecinin temel asamaları arasında yer
almaktadır. Beklenmeyen kayıp, belirsizliğin bir sonucu olarak, ortalama (beklenen) kayıp
değerinin etrafında oluşan dağılımdan dolayı, gerçekleşmesi olası kayıp miktarıdır.
Bankalar beklenen zararlardan karşılık ayırmak suretiyle korunabilir ancak belirsizlik
nedeniyle önlenemeyen ve hesabı da zor olan beklenmeyen kayıplardan korunmak için
genellikle sermaye karşılığı ayırmak gerekmektedir. Beklenmeyen kayıplara ilişkin
hesaplanan sermaye karşılığına ''ekonomik sermaye" adı verilir. Bir başka ifadeyle ekonomik
sermaye, ortalama kayıplardan sapmaların etkilerini gidermek için gerekli sermayeyi, yani
belli bir güven aralığında elde edilebilecek maksimum olası kayıp ile beklenen kayıp
arasındaki farkı ifade etmektedir. Belirlenen güven aralığında öngörülen istatistiksel
katsayının, standart sapma ile çarpımı ile, belli bir elde tutma süresi için maksimum kayıp
miktarı elde edilebilmektedir. Ancak kredilerden doğan kayıpların "normal dağılım”
göstermediği bilinmektedir, bu yüzden bilenen istatistiksel katsayılar kullanılamamaktadır.
Ayrıca kredi portföyüne ait beklenmeyen kayıpların bulunabilmesi için portföy standart
sapmasını etkileyen, kredilere ait risk bileşenleri arasındaki korelasyonların da hesaplanması
gereklidir179.
178
Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, 1999, s.2.
Aksel, K. , “Kredi Riski Ölçümünde Kullanılan Temel Yöntemler”, Active Bankacılık ve Finans Dergisi,
Sayı:36, 2002, İstanbul, s.2.
179
80
Bankalar risk konsantrasyonuna karşı limit uygulaması yapmaktadır. Risk
konsantrasyonu, bir bankanın belirli bir risk veya risk grubundaki varlığının, faaliyetlerini
tehdit etme potansiyeline ulaşan yoğunlaşmaları ifade etmektedir. Konsantrasyonlar180;
1. ayrı veya ilişkili bir grup karşı tarafta alınan riskler,
2. aynı ekonomik sektör veya coğrafik alandaki karşı taraflarda alınan riskler,
3. finansal performansı aynı faaliyet veya varlığa dayanan karşı tarflarda alınan riskler,
4. bankanın belirli bir risk azaltma teknikleri kullanması sonucu yoğunlaşmadan
kaynaklanan dolaylı riskler, olarak ortaya çıkabilmektedir.
Şekil 3. Konsantrasyon Riski
Konsantrasyon riski
Kredi riski
Müşteri
konsantrasyonu
Pazar riski
Likidite riski
Örneğin para
birimi nedeniyle
ortaya çıkan
konsantrasyon
Örneğin
finansman
desteği
sağlayanlar
nedeniyle ortaya
çıkan
konsantrasyon
Sektörel
konsantrasyonu
Operasyonel riski
Örneğin iş
süreçlerine ve
bilgi
teknolojilerine
bağlı
konsantrasyon
Bölgesel
konsantrasyon
Kaynak:http://www.bundesbank.de, Concentration risk in credit portfolios, montly report, June 2006, s.37.
Kredi riskinde yoğunlaşmalar müşteri bazında, sektörel bazda veya bölgesel bazda
olabilmektedir. Pazar riskinde konsantrasyon belli bir para birimine bağlı olarak ortaya
çıkabilir. Bankalara finansman desteği sağlayanlar nedeniyle riskin belli bir grupta toplanması
yoğunlaşmaya neden olabilmektedir. Operasyonel riskte yoğunlaşmalar iş süreçlerine ve bilgi
teknolojilerine bağlı olabilmektedir.
180
Babuşçu, Ş., a.g.e., s.116.
81
Limit oluşturma işleminin kredi riski açısından temel mantığı bir ya da birbirleriyle
bağlantılı birden çok plasmanda oluşabilecek kayıpların banka üzerindeki olumsuz etkisini
sınırlamaktır. Limitler bankanın toplam kredilerinin yoğunlaşmasını önlemeye yönelik genel
sınırlar olabileceği gibi, mikro bazda bir kredi kullanıcısına yönelik de olabilir. Bankanın
toplam kredileri üzerine konulacak limitler, toplam kredi sınırı yanısırasektör, bölge, para
birimi vb. Belirlenmiş kriterlere üst sınır konulması şeklindedir. Risklerin değerin yanı sıra
nitelik olarak gruplandırılarak farklılaştırılması şeklinde limitleri belirlenebilir.
2.1.1.1.3. Kredi İzleme
Kredinin tahsisi ile geri dönüşü (vadesi) arasında geçen süre içerinde müşterinin
kredi değerliliğinde meydana gelecek değişmeleri saptamak, sorun yaratabilecek kredileri
önceden belirlemek ve bunları bünyesine alarak sorunları çözmek işlemine kredi izleme
denilmektedir. Kredi izleme ve kontrolü kurum tarafından ulaşılmak istenen amaçların ya da
üstlenilen
görev
ve
sorumlulukların
eksiksiz,
verimli
ve
zamanında
gerçekleşip
gerçekleşmediğinin yaptıtımlı bir biçimde izlenerek, gerektiğinde düzeltici önlemlerin
alınmasını da içeren temel görevlerden oluşan bir süreçtir181.
Öte yandan içsel risk derecelendirmesi kredi riskinin izlenmesinde önemli bir araçtır.
İçsel risk derecelendirmesi tüm kredi işlemlerinden kaynaklanan riskin tanımlanması ve
ölçülmesini destekleyebilmesi için yeterli düzeyde olmalı ve bankanın kredi riskinin ve
sermaye yeterliliğinin ele alındığı kapsamlı riske entegre edilmelidir. Derecelendirme sistemi
tüm varlıklar için derecelendirme sağlamalıdır. Krediler için ayrılan karşılıklar sermaye
yeterliliği için yapılacak kredi riski değerlendirmesine dahil edilmelidir182.
2.1.1.1.4. Kredi Riskinin Denetlenmesi
Denetim otoriteleri bankanın sermaye yeterliliği, risk pozisyonu, ortaya çıkan
sermaye seviyesi ve tutulan sermayenin niteliği konularındaki değerlendirmelerine ilişkin
süreci düzenli olarak izlemelidir. Denetim otoriteleri, ayrıca bankanın içsel sermaye yeterliliği
değerlendirme sürecinin sağlamlık ve güvenilirlik seviyesini ele almalıdır.
181
Berk, N, a.g.e. s.30.
Sermaye Ölçümünün ve sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Birbiriyle Uyumlaştırılması-İkinci
Yapısal Blok Denetim Otoritesinin İncelenmesi, Basel Bankacılık Denetim Komitesi, Haziran 2004, s.3.
182
82
Denetleme fonksiyonunun denetlenen süreçlerden bağımsız olması bir ön koşuldur.
İcradan bağımsız kişilerce yapılacak içsel kredi denetimleri, tek tek kredilerin ve tüm kredi
portföyünün değerlendirilmesinde önemli bir yer tutar. Bu şekilde bir kredi denetleme
fonksiyonu, tüm kredi risk yönetim işlevinin değerlendirilmesine, içsel risk derecelerinin
geçerliliğinin teyidine ve kredi yetkililerinin kredileri uygun olarak izleyip izlemediklerine
karar verilmesine yardımcı olur183.
Bankalar, kredi riski nedeniyle maruz kalabilecekleri zararları asgari düzeyde
tutabilmek amacıyla iç denetim sistemini etkin olarak kullanırlar. İç denetim, hem kredi
portföyünün hem de her bir kredinin kalitesini değerlendirecek bazda yürütülür. Bu
denetimlerde, kredilerin mevzuata ve iç düzenlemelere uygunluğu, kredi süreçlerinin etkinliği
incelenir ve değerlendirilir. Denetim sonuçları yönetim tarafından etkin bir şekilde kullanılır
ve kredi riski
yönetimine ilişkin tespit edilen zayıflıklar, aykırılıklar ve farklılıkların tekrar etmemesi için
gerekli önlemler alınır184.
2.1.1.1.5. Raporlama
Kredilerin ve kredi riskinin bağımsız bir şekilde incelenmesi sonucunda ulaşılan tüm
bulgular, Yönetim Kurulu ve Üst Yönetime düzenli olarak raporlanmalıdır. Banka faaliyetleri
ile kredi verme yetkisine sahip olunduğundan, bir bankanın çeşitli portföylerinin etkin olarak
yönetilmesi için etkin bir inceleme ve raporlama sistemine sahip olması gereklidir. Bu sistem
kredi portföyünün durumunun ve hesap uzmanlarının performanslarının değerlendirilebilmesi
için banka yönetim kurulu ve üst düzey yönetimine yeterli bilginin sağlanmasını mümkün
kılacaktır.
2.1.1.2. Kredi Riskinin Ölçülmesi
Bir kurumun faaliyetlerini güvenilir ve etkin bir şekilde yürütebilmesi için kredi
yönetimi önemli bir unsurdur. Kredi verildikten sonra kredi işleminin uygun biçimde
183
Babuşçu, Ş., a.g.e., s.121.
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Duzenleme_Taslaklari/9722kredi_riski_yonetimi.pdf Kredi
Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ, Md.31, s.13. [Erişim Tarihi: 30.08.2011]
184
83
sürdürülmesi kredi yönetiminden sorumlu birimin desteğiyle bankanın fonksiyonel
sorumluluğudur.Kredi yönetim alanlarının geliştirilmesinde bankanın yapması gerekenler
şöyle sıralanmaktadır185:
-
Kredi yönetim faaliyetlerinde etkinliğin ve verimliğin sağlanması,
-
Yönetim bilgi erişim sistemlerine doğru ve zamanında bilgi temin edilmesi,
-
Arka ofis (back office) prosedürlerinin yeterli kontrolünün yapılması,
-
Tanımlanan yönetim politikalılarına ve prosedürlerine ve aynı zamanda yasal
düzenlemeler ve kanunlara uygunluğun sağlanması.
Kredi riskinin yönetilebilmesi için ölçülmesi gerekir. Kredi riskinin ölçülmesinde
ihtiyaç duyulan başlıca faktörler, içsel derecelendirme ya da puanlama sonuçları, kredilerin
yapısı, teminatı, limiti, vadesi ve riskini azaltacak diğer unsurlardır. Bankaların maruz
kaldıkları kredi riski büyüklüğüne ve çeşitliliğine uygun kredi riski ölçüm yöntemleri
olmalıdır. Uygun ölçüm yöntemlerinin yanı sıra sağlanan verinin doğruluğu, güvenilirliği ve
ulaşılabilirliği büyük önem taşımaktaır. Yönetim bilgi sistemlerinin bu bilgiyi sağlayacak
nitelikte olması ön koşuldur186.
Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi, bankalara kredi risklerine ilişkin
sermaye gereksinimlerini hesaplamak için iki temel yöntem önermiştir. İlk yöntem Standard
Yaklaşım (Standardised Approach–STA), ikinci yöntem ise bankaların içsel derecelendirme
sistemlerinin kullanılmasına olanak veren İçsel Derecelendirme Yaklaşımı (internal ratingsbased- IRB)’dır187.
185
Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, 1999, s.13.
Candan, H., Özün, A., a.g.e.,s.135.
187
http://www.ams.sunysb.edu, Benzin, A., Trück, S., Rachev, S., Approaches to Credit Risk in New Basel
Capital Accord, [Erişim Tarihi: 15.09.2011].
186
84
Şekil 4. Basel II Kredi Riski Ölçüm Yöntemleri
Basel II Kredi Riski
Öçüm Yöntemleri
Standard Yaklaşım
(Standardised
Approach–STA)
İçsel Derecelendirme
Yaklaşımı (internal
ratings-based- IRB)
Temel İçsel
Derecelendirme
Yaklaşımı (The
Foundation IRB
Approach)
İleri İçsel
Derecelendirme
Yaklaşımı
(Advanced IRB
Approach)
Kaynak: http://www.ams.sunysb.edu, Benzin, A., Trück, S., Rachev, S., Approaches to Credit Risk in New Basel
Capital Accord, [Erişim Tarihi: 15.09.2011].
-
Standart Yaklaşım
Standart yaklaşımında Basel I’den farklı olarak kullandırılan kredilerin risk
ağırlıklarını belirlemede kredi borçlusunun derece notu dikkate alınmaktadır. Bu yaklaşımda
alacaklar çeşitli varlık sınıflarına ayrılarak her bir varlık grubunun risk ağırlıkları
belirlenmiştir.
Varlıkların sınıflandırılması
-Hazine ve Merkez Bankalarına kullandırılan krediler
Alım-satım portföyünde izlenenler dışında kalan ve Hazine ya da Merkez Bankası
tarafından ihraç edilmiş borçlanmayı temsil eden tüm menkul kıymetlerin yanısıra, hazineye,
merkez bankalarına veya hazine veya merkez bankası garantisi ile kullandırılmış bütün
kredileri kapsamaktadır188.
Hazine ve merkez bankalarına kullandırılan krediler aşağıda belirtilen şekilde riskle
ağırlıklandırılacaktır:
188
Candan, H., Özün, A., a.g.e., s.137.
85
Tablo 10. Hazine ve Merkez Bankalarına Kullandırılan Kredilerin Risk Ağırlıkları
Kaynak: Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A
Revised Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005, s.53
Ulusal uygulama tercihine bağlı olarak, bankalar, kurulu bulundukları ülkenin hazine
ya da merkez bankasına ulusal para cinsinden kullandırdıkları ve fonladıklar krediler için
daha düşük bir risk ağırlığı uygulayabilir. Denetim otoriteleri, Hazine ve merkez bankalarına
kullandırılan krediler için İhracat Kredi Kuruluşlarının (İKK) belirlediği ülke riski
derecelerinin kullanılmasına izin verebilirler. Bir İhracat Kredi Kuruluşunun kabul
edilebilmesi için, risk derecelerini ilân etmesi ve OECD'nin kabul ettiği yöntemi uygulaması
gereklidir. Bankalar, kendi ulusal denetim otoritelerince kabul edilen belirli bir İhracat Kredi
Kuruluşunun açıklamış olduğu risk puanlarını kullanabilecekleri gibi, "Resmen Desteklenen
İhracat Kredileri Düzenlemesine" katılan İKK’larca ortak olarak belirlenecek risk derecelerini
de kullanabilirler.21 OECD'nin kabul ettiği yöntemde, asgari ihracat sigortası primleri ile
ilişkilendirilmiş sekiz risk kategorisi bulunmaktadır. İhracat Kredi Kuruluşlarının risk
puanları, aşağıda belirtilen risk ağırlığı kategorilerine denk gelmektedir189.
Tablo 11. İhracat Kredi Kuruluşlarının Risk Puanları
Avrupa Birliği, Avrupa Merkez Bankası, Uluslararası Para Fonu ve Uluslararası
Ödemeler Bankası için %0 risk ağırlığı uygulanabilir.
Kullandırılan kredilerin risk ağırlıklarının belirlenmesi için Basel Bankacılık
Gözetim Komitesi tarafından iki yöntem tespit edilir.
189
“Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.24.
86
Birinci yöntemde, bankaların merkezlerinin bulunduğu ülkelerin kredi dereceleri
dikkate alınarak bu derecelerin bir derece altına denk gelen risk ağırlığı dikkate alınacaktır.
Örneğin kredi notu A- olan ülkelere verilen kredilere %20 kredi risk ağırlığı uygulanmaktadır.
Bu ülkede
bulunan bankalara kullandırılan krediler için %50 kredi risk ağırlığı
uygulanacaktır.
Tablo 12. Birinci Yönteme göre Bankalara Kullandırılan Kredi Risk Ağırlıkları
Derece
Risk
AAA
A+
BBB+
BB+
B-‘nin
AA-
A-
BBB-
B-
altı
%20
%50
%100
%100
%150
Derecelendirilmemiş
%100
Ağırlıkları
(1. yöntem)
Kaynak: Kaynak: http://www.ams.sunysb.edu, Benzin, A., Trück, S., Rachev, S., Approaches to Credit Risk in
New Basel Capital Accord, [Erişim Tarihi: 15.09.2011].
İkinci yöntemde ise bağımsız derecelendirme notu kullanılarak risk ağırlığı
belirlenir. Bağımsız derecelendirme notu bulunmayan bankalara kullandırılan krediler için
risk ağırlığı %50 olarak alınır. 3 ay ve daha kısa süreli kredilerde %20’den az olmamak
kaydıyla daha düşük bir kredi risk ağırlığı belirlenebilir. Ancak derecelendirme notu
bulunmayan ve kredi risk ağırlığı %150 olan bankalar için geçerli olmayacaktır.
Tablo 13. İkinci Yönteme göre Bankalara Kullandırılan Kredilerin Risk Ağırlıkları
Derece
AAA
A+
BBB+
BB+
AA-
A-
BBB-
B-
%20
%50
%100
%100
%20
%20
%20
B-‘nin altı
Derecelendirilmemiş
Risk Ağırlıkları
(2. yöntem)
%150
%50
Risk Ağırlıkları
(2.yöntem-Kısa vade)
%50
%150
%20
Kaynak: Kaynak: http://www.ams.sunysb.edu, Benzin, A., Trück, S., Rachev, S., Approaches to Credit Risk in
New Basel Capital Accord, [Erişim Tarihi: 15.09.2011].
- Çok Taraflı Kalkınma Bankalarına Kullandırılan Krediler
Çok taraflı kalkınma bankalarına kullandırılan krediler için uygulanan risk
ağırlıkları, genel olarak bankalardan olan alacaklara ilişkin 2. seçenekte olduğu gibi bağımsız
kredi derecelendirmelerine dayandırılacaktır. Ancak kısa vadeli alacaklar için avantajlı
87
uygulama geçerli olmayacaktır. Komitenin aşağıda sayılan kriterlerini yerine getiren ve
yüksek dereceli çok taraflı kalkınma bankalarından olan kredi alacaklarına % 0 risk ağırlığı
uygulanacaktır. Komite, kabul edilebilirliği banka bazında değerlendirmeyi sürdürecektir.
Çok taraflı kalkınma bankalarına %0 risk ağırlığı uygulanma kriterleri şunlardır190:
• çok yüksek kaliteli uzun vadeli ihraççı dereceleri; diğer ifadeyle, çok taraflı kalkınma
bankasına tayin edilen bağımsız derecelerin çoğunluğunun AAA olması gerekir;
• sermaye yapısı, uzun vadeli ihraççı kredi dereceleri AA- veya daha iyi olan kamu kesimini
kavramalı ya da çok taraflı kalkınma bankasının topladığı fonların çoğunluğunun ödenmiş
sermaye niteliğinde olması ve borçlanmasının hiç veya çok az olması gerekir;
• ödenmiş sermaye tutarı oldukça yüksektir; çok taraflı kalkınma bankasının borçlarını
ödemek için, gerekirse apelde bulunabilecektir (ödenmiş sermayenin artırılması imkanı) ve
hazine ve merkez bankası gibi hissedarların devam eden sermaye katkıları ve yeni rehinleriyle
tevsik edilen güçlü bir sermaye ve hissedar yapısı bulunmalıdır;
• yeterli bir sermaye ve likidite düzeyi bulunmalıdır (her çok taraflı kalkınma bankasının
sermaye ve likiditesinin yeterli olup olmadığını değerlendirmek için banka bazında ve
münferit bir yaklaşım uygulamak gerekir); ve
• diğer koşulların yanı sıra, iyi düzenlenmiş bir kredi onay süreci, içsel kredi değerliliği ve
risk yoğunlaşması limitleri (ülke, sektör, münferit risk ve kredi kategorilerine göre), büyük
riskler için yönetim kurulundan veya kredi komitesinden onay alma koşulu, sabit geri ödeme
programları, kredi kullanımının etkin bir şekilde izlenmesi, denetleme süreci ve kredi zarar
karşılıklarının ve riskin titiz bir şekilde değerlendirilmesi de dahil, katı kredilendirme
koşulları ve muhafazakâr politikalar uygulamalıdır.
% 0 risk ağırlığı uygulanacak Çok Taraflı Kalkınma Bankaları şunlardır: Uluslararası
İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslararası Finans Kurumu ( IFC), Asya Kalkınma
Bankası (ADB), Afrika Kalkınma Bankası (AfDB), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
(EBRD), Amerika Kıtası Kalkınma Bankası (IADB), Avrupa Yatırım Bankası (EIB), Avrupa
Yatırım Fonu (EIF), Kuzey Avrupa Yatırım Bankası (NIB), Karaipler Kalkınma Bankası
(CDB), İslam Kalkınma Bankası (IDB), Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (CEDB).
190
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.26.
88
-Merkezi hükümet içinde yer almayan kamu kurum ve kuruluşlarına kullandırılan
krediler
Bazı yerel kamu kurum ve kuruluşlarına kullandırılan krediler ulusal uygulama tercih
ile hazineye kullandırılan krediler gibi değerlendirilebilir. Bu yöntem kullanılırsa bankaların
bu kurumlara uyguladıkları risk ağırlıkları kullanılabilir.
-Menkul kıymet şirketlerine kulllandırılan krediler
Menkul kıymet şirketlerinin düzenlemede belirtilen gerekli yasal ve denetimsel
düzenlemelere tabi olmaları şartı ile bankalardan olan alacaklar gibi değerlendirilebilir. Aksi
takdirde kurumsal kredilere uygulanan esaslar çerçevesinde risk ağırlıkları belirlenecektir.
-Kurumsal krediler
Banka ve sigorta şirketlerinin tabi olduğu denetim ve düzenlemelere tabi olmayan
diğer mali şirketler de dahil olmak üzere firmalara kullandırılan krediler bu grupta
izlenmektedir. Söz konusu krediler, borçluya bağımsız derecelendirme kuruluşlarınca tayin
edilen not veya notlar dikkate alınarak ağırlıklandırılmaktadır191.
Derecelendirilmemiş kurumsal krediler için standart risk ağırlığı %100 olacaktır.
Derecelendirilme notu bulunmayan bir şirkete kullandırılan kredi için firmanın kurulu
bulunduğu ülkenin hazinesi veya merkez bankasına uygulanandan daha avantajlı bir risk
ağırlığı uygulanamayacaktır.
Tablo 14. Kurumsal Kredilerin Tabi Olacağı Risk Ağırlıkları
Derece
Risk Ağırlıkları
AAA
A+
BBB+
BB-‘nin
AA-
A-
BBB-
altı
%20
%50
%100
%150
Derecelendirilmemiş
%100
Kaynak: Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A
Revised Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005, s.66.
191
Candan, H., Özün, A., a.g.e., s.140-141.
89
-Tahsili Gecikmiş Alacaklar
Herhangi bir kredinin (ikamet amaçlı mortgage kredileri hariç) tahsili 90 günden
fazla gecikmiş teminatsız kısmının risk ağırlığı aşağıdaki şekilde belirlenir192:
Özel karşılıkların kredinin ödenmemiş kısmının, %20’sinden az olması durumunda
%150,
Özel karşılıkların, kredinin ödenmemiş kısmının %20’si ile %50’si arasında olması
durumunda %100,
Özel karşılıkların, kredinin ödenmemiş kısmının %50’sinden fazla olması durumunda
%100 olarak uygulanacak, fakat denetim otoritesi insiyatifine bağlı olarak bu oran
%50’ye düşürülebilir.
Temerrüde uğramış bir kredinin teminatlı kısmının belirlenmesinde teminat
kapsamında kabul edilecek teminat ve garantiler, kredi riski azaltım teknikleri için kabul
edilenlerle aynı olacaktır. İkamet amaçlı krediler, tahsilinde 90 günden fazla gecikme olduğu
takdirde, özel karşılıklardan sonra kalan net tutarı üzerinden %100 risk ağırlığına tâbi
tutulacaktır. Bu kredilerin vadesinin geçmesi durumunda, özel karşılıkların bakiyenin
%20'sinin altında olmaması koşuluyla, kalan tutara uygulanacak risk ağırlığı oranı, ulusal
uygulama tercihine bağlı olarak, %50'ye düşürülebilir193.
-Yüksek Risk Kategorileri
Aşağıda yer alan krediler %150 ve daha fazla risk ağırlığına tabi tutulacaktır194:
-B-‘nin altında derecelendirilmiş hazine ve merkez bankaları, menkul kıymet şirketleri ve
yerel kamu kuruluşlarından alacaklar
-BB-‘nin altında derecelendirilmiş şirketlerden alacaklar,
- Herhangi bir kredinin (ikamet amaçlı mortgage kredileri hariç) tahsili 90 günden fazla
gecikmiş teminatsız kısmı,
192
Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A Revised
Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005, s.21.
193
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.36.
194
Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A Revised
Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005, s.21.
90
-BB+ ile BB- arasında derecelendirilen menkul kıymetleştirme dilimleri %350 risk ağırlığına
tabi tutulacaktır.
-Diğer aktifler
Diğer aktifler için uygulanacak risk ağırlığı %100 olarak belirlenmiştir.
-Bilanço dışı işlemler
Standart yaklaşımda bilanço dışı kalemler, Krediye Dönüştürme Oranları (KDO)
uygulanarak, kredi eşdeğerlerine çevrilecektir. Tezgah üstü türev işlemleri için borçlunun risk
ağırlığı özel bir üst limite tâbi olmayacaktır. Orijinal vadesi bir yıldan kısa ve bir yılın
üzerinde olan taahhütlere sırasıyla, %20 ve %50 oranlarında KDO uygulanacaktır. Bununla
birlikte, bankanın herhangi bir anda ön ihbarda bulunmaksızın ve kayıtsız-şartsız iptal
edebileceği ya da borçlunun kredi değerliliğinin düşmesi halinde otomatik iptale olanak
sağlayan geçerli bir hüküm içeren taahhütlere %0 KDO uygulanacaktır195.
Genel nitelikteki ödeme garantileri ve kabuller doğrudan kredi ikameleri için
uygulanacak KDO %100’dür. Kredi riskinin bankada kaldığı satış ve repo anlaşmaları ile
kabili rücu varlık satışları için uygulanacak KDO %100’dür. Repo-tipi işlemlerden
kaynaklananlar da dahil olmak üzere, bankaların menkul kıymet ödünç vermesi veya menkul
kıymetleri teminat olarak alması halinde söz konusu işlemler için %100 KDO oranı
uygulanacaktır196.
2.1.1.3. Kredi Riskinin Azaltılması
Kredi riski azaltımı; çesitli finansal kıymetler, garantiler, kefaletler veya kredi
türevleri yoluyla karşı taraftan veya karşı tarafın adına üçüncü şahıslardan sağlanan
güvencelere dayanarak, kullanılmış veya potansiyel bir kredi için maruz kalınan riskin
195
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.37.
196
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.38.
91
aşağıya çekilmesi işlemidir. Kısaca maruz kalınan bir kredi işleminin teminatlı hale
getirilmesidir197.
Basel II uzlaşısına göre, yasal sermaye yükümlülüğü kapsamında, sağlanan
güvencelerin kredi riski azaltımına konu edilebilmesi, yani yasallık kazanabilmesi için
güvence işlemlerine ait tüm yasal dökümantasyonun ve bu işlemin198;
- tüm taraflar için baglayıcı olması,
- mevzuat hükümlerine göre yaptırım gücüne sahip olması,
- tüm tarafları bağlayıcı olduğuna ve yaptırım gücüne sahip olduğuna dair bankalarca yeterli
hukuksal incelemenin yapılmış olması,
- bankaların bu hukuksal sonuca varabilecek sağlam bir hukuksal alt yapıya sahip olması,
- bankaların, mevcut yaptırım gücünün devamlılığını sağlamaya yönelik ilave incelemelerin
yapılmış olması,
- hukuki sistem içerisinde, karşı tarafın veya teminatı saklama kuruluşunun temerrüde
düşmesi, ödeme aczine düşmesi, iflas etmesi hallerinde, bankanın teminatı zamanında nakde
çevirme ya da zilyetliğine geçirmesi hakkına sahip olunması,
- bankanın teminattan doğan menfaatlerini korumak ve sürdürmek için, teminatı bir sicile
kaydettirmesi veya teminatın devri ile ilgili netleştirme veya mahsup hakkının kullanımı için
yasal tüm işlemleri yapmış olması,
- karsı tarafın kredi kalitesi ile teminat değeri arasında pozitif bir korelasyon olması,
- karsı tarafın temerrüde düstüğünü nasıl ilan edeceğini, teminatı hızla nasıl nakde
çevireceğini veya nasıl zilyetliğine geçireceğini içeren hukuksal prosedürlere sahip olması,
- teminatın saklama kuruluşlarında tutulduğu hallerde, teminatın saklama kuruluşlarına ait
kendi varlıklarından ayrı tutmasını sağlayacak tedbirlerin alınmış olması,
şarttır. Aksi halde sağlanan güvenceler Basel II kapsamında risk azaltımı için yasallık
kazanamaz.
Sermaye hesaplamalarında, teminat olarak değerlendirmeye alınabilecak kıymetler aşağıdaki
tabloda yer almaktadır:
197
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da),JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 25.09.2011]
198
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da),JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 25.09.2011]
92
Tablo 15. Sermaye Hesaplamalarında Teminat Olarak Değerlendirilmeye Alınabilecek Kıymetler
nakit, mevduat sertifikası vb.
altın
borçlanmayı temsil eden menkul kıymetler
-iyi derece almış
Basit ve
Kapsamlı
Yöntemde
-derecelendirilmemiş (belirli şartlar dahilinde)
borsaya kote edilmiş ve temel bir endekse dahil hisse senetleri (veya bu hisse senetleri ile
değiştirilebilir tahviller)
portföyü yukarıdaki araçlardan oluşan ve günlük fiyat açıklanan yatırım fonları
borsaya kote edilmiş ancak emel bir endekse dahil olmayan hisse senetleri (veya bu hisse
Sadece Kapsamlı
Yöntemde
senetleri ile değiştirilebilir tahviller)
borsaya kote edilmiş ancak temel endekse dahil olmayan hisse senetlerini içeren ve günlük
fiyat açıklayan yatırım fonları
Kaynak: Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A
Revised Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005, s.146.
Standart yaklaşımda teminatların risk azaltıcı faktör olarak dikkate alınmasında
kapsamlı ve basit olmak üzere iki yöntemden birini kullanmak münkündür. Basit yaklaşımda
alacağın teminatlandırılmış bölümü için teminatın risk ağırlığı teminatla tam olarak
korunmayan kısmı için ise karşı tarafın risk ağırlığı uygulanmak suretiylevarlığın risk ağırlığı
değerine ulaşılmaktadır. Kapsamlı yaklaşımda ise maruz kalınan risk ve koruma sağlayan
teminat arasındaki makasın piyasa hareketlerine bağlı olarak ne kadar açılabileceği saptanarak
yalnızca korumasız kalan kısım, karşı tarafın risk ağırlığına tabi tutulmaktadır.
2.1.1.3.1. Basit Yöntem
Basit yöntemde alacağın teminatlandırılmış kısmı için teminatın kredi derecesi,
teminatlandırılmamış kısmı için karşı tarafın risk ağırlığı uygulanarak risk ağırlığı
hesaplanmaktadır. Bu yönteme göre, alınacak teminatların vadesi kredi vadesinden az olamaz.
Ayrıca, teminatlar asgari altı aylık periyotlarla piyasa fiyatına göre değerlenmesi ve öngörülen
teminat risk ağırlığı, teminatın piyasa değerine uygulanacaktır.
93
2.1.1.3.2. Kapsamlı Yöntem
Kapsamlı yöntemde bankalar, sermaye yeterliliği hesaplamalarında karşı taraftan
olan alacaklarının tutarını, almış oldukları teminatın etkilerini yansıtacak şekilde
düzelteceklerdir. Karşı taraftan olan alacaklarının tutarında ve alınan teminatın değerinde,
piyasa hareketleri nedeniyle meydana gelebilecek değişiklikleri (volatilite) yansıtmak için
iskonto ve kesintiler yapılarak hem alacak hem de teminatın tutarı düzeltilecektir. Bu sayede,
volatilitiye göre ayarlanmış kredi ve teminat tutarları belirlenmiş olacaktır199.
Kredi riski ve teminat farklı para birimlerinden ise döviz kurlarındaki dalgalanmalar
nedeniyle bir düzeltme yapmak gerekmektedir. Volatiliteye göre düzeltilmiş kredi tutarının
volatiliteye göre düzeltilmiş teminat tutarından (kur riski için yapılan ek düzeltmeler de dahil)
yüksek olması halinde, risk ağırlıklı varlıklar, iki tutar arasındaki farkın karşı tarafın risk
ağırlığıyla çarpılması suretiyle hesaplanacaktır200.
Kapsamlı yöntemde, risk azaltımı aşağıdaki formü ile hesaplanır:
E* = maximum {0, [E X (1+He) - C x (1 - Hc – HFX)]}
E* = risk azaltımı işleminden sonraki kredi tutarı
E = kredinin cari değeri(exposure)
He = kredi için uygulanacak kesinti oranı (haircut to exposure)
C = alınan teminatın cari değeri
Hc = teminat için uygulanacak kesinti (haircut to colleteral)
HFX= teminat ile kredi arasındaki para cinsi uyumsuzluğu nedeniyle uygulanacak kesinti oranı
(haircut for foreign exchange mismatch)
Bankalar iskonto hesaplamalarında standart resmi iskontolar yöntemi veya kendi
tahminlerine dayanan iskontolar yöntemlerinden birini kullanacaklardır. Standart resmi
iskontolar yönteminde Basel Komitesi’nin belirlediği parametreler esas alınacaktır. Kendi
tahminlerine
dayanan
iskontolar
yönteminde
bankalar
kendi
içsel
tahminlerinden
yararlanmaktadırlar.
Aşağıda verilen standart kesinti oranları Basel Komitesince, günlük olarak piyasa
değeri ile değerlendiği varsayılan finansal varlıklar ve 10 işgünlük elde tutma süresi için
belirlenmiş kesinti oranlarıdır.
199
Altıntaş, M. Ayhan, a.g.e., s.421.
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.43.
200
94
Tablo 16. Standart İskonto Oranları
Kaynak: http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da),JCR Eurasia Rating
Agency Ltd., [Erişim Tarihi: 25.09.2011]
Elde tutma veya değerleme süreleri, standart kesinti oranları için belirlenen
sürelerden farklı olursa kesinti oranlarının düzeltilmesi gerekir. Ancak bazı işlem türleri için
Basel Komitesi asgari elde tutma sürelerini hesaplayıp yayınladığından, bu işlemlerde bu
sürelerin altına inilmesi mümkün değildir.
Tablo 17. Risk Azaltma Teknikleri Basit Yöntemde İşlem Tipleri ve Elde Tutma Süreleri
İşlem Türü
Minimum elde tutuma süresi
Koşul
Repo tipi işlemler
5 iş günü
Günlük yenilenen teminat marjı
Diğer sermaye piyasası işlemleri
10 iş günü
Günlük yenilenen teminat marjı
Teminatlı kredi işlemleri
20 iş günü
Günlük değerleme
Kaynak: Altıntaş, M. Ayhan, Bankacılıkta Risk Yönetimi ve Sermaye Yeterliliği,Turhan Kitabevi, Mart, 2006,
İstanbul, s.423.
Yeniden değerleme veya marjlama işlemlerinin, yukarıdaki tabloda verilen asgari sürelerden
farklı olması durumunda uygulanacak kesinti oranında aşağıdaki formül kullanılarak bir
düzeltme işlemine gidilmesi gerekir201.
H = H10
N R (Tm 1)
10
H = kesinti oranı
H10 = 10 günlük elde tutma süresi için belirlenen kesinti oranı
N R = yeniden değerleme gün sayısı
201
The Standardised Approach to Credit Risk, Bank for International Settlements, January 2011, s.26.
95
TM = işlem tipi için geçerli olan asgari elde tutma süresi
Diğer taraftan volatilite hesaplamalarında minimum elde tutma süresi TM ’den farklı
olarak TN gün üzerinden yapıldığı takdirde, H M hesaplaması, aşağıdaki zamanın karekökü
formülü ile yapılacaktır.
HM HN
Tm
TN
TN = Bankanın H N ’yi hesaplamak için kullandığı elde tutma süresi
H N = TN elde tutma süresi üzerinden hesaplanan kesinti oranı
Örneğin temel borsa endeksine dahil hisse senetlerinin teminata alındığı birişlemde
standart kesinti oranı %15’tir. Bu standart oran 10 işgünü elde tutma süresi ve günlük
değerleme varsayımı altında belirlenmiştir. İMKB genel endekse dahil hisselerin teminata
alınması suretiyle kredi kullandırdığımızı, yeniden değerleme periyodunun 30 işgünü
olduğunu varsayalım. Ayrıca Basel Komitesi’nin teminatlı kredi işlemleri için belirlediği
minimum elde tutma süresinin 20 iş günü olduğunu unutmayalım. Bu veriler dikkate alınarak
temel endekse dahil hisseler için standart kesinti oranını tekrar hesaplarsak202;
HM
= 0,15
H = 0,21
20
= 0,21 (elde tutma süresi için kesinti düzeltmesi
10
30 (20 1)
= 0,33 (değerleme süresi için kesinti düzeltmesi)
20
%33 buluyoruz.
İçsel Derecelendirme Yaklaşımı (Internal Rating Approach)
Bankacılık alanında istikrarın sağlanması amacıyla çıkarılan ve önemli bir
düzenleme olan Basel I, zamanla risk yönetiminde meydana gelen değişmelere cevap
verememiştir. Risk yönetimi sürecine daha çok önem veren bu sürece daha duyarlı yaklaşan
Basel II ile birlikte bankaların derecelendirme sistemlerinin önemi arttı. İçsel derecelendirme
202
Altıntaş, M. Ayhan, a.g.e., s.424.
96
yaklaşımını(internal ating approach) kullanacak bankaların müşterilerinin kredi değerliliğini
sınıflamaya soktukları derecelendirme sistemlerine sahip olmaları gerekmektedir.
Günümüzde bankalar tarafından kullanılan derecelendirme sistemleri temel
sınıflandırma olarak; istatistik tabanlı sistemler ve yargısal sistemler olarak iki ana gruba
ayrılmaktadır. Ancak, genelde bankalar tarafından yoğun olarak kullanılan derecelendirme
sistemleri, bu iki uç arasında yer alan melez sistemler olmaktadır. İstatistiksel yöntemlere
dayanan sistemlerde, borçlunun mali verileri ve derecelendirmeyi yapan kişinin kanaatine
göre değişikliğe uğramayacak bir takım bilgiler (örneğin, borçlunun daha önce temerrüde
düşüp düşmediği) bir model yardımıyla dereceye dönüstürülür. Burada model ya da
hesaplamada kullanılan formül banka tarafından belirlenebileceği gibi, hazır programlar
şeklinde de temin edilebilir. Karma yöntemlerle derece belirlenmesinde, istatistiksel
yöntemlerin yanı sıra derece tayin edenin kanaatine de yer verilmektedir. Tamamen kanaate
dayalı olan derece belirlemek, daha az gelişmiş bir yöntem gibi değerlendirilse de
derecelendirmede uzman görüşünün yer alması yerinde bir uygulama olabilir203.
Söz konusu sistemlerden hangisinin seçileceği, kredinin büyüklüğüne bağlı olarak
değişebilir. Örneğin, daha homojen özellikler gösteren küçük ölçekli kredilerde, puanlama
modeli olarak da adlandırılabilecek ve kanaati dahil etmeyen yöntemler tercih edilirken,
büyük kredilerde kanaatin rolü daha önemli olacaktır204.
İçsel derecelendirme yaklaşımı(IRB), bankaların kredi risklerini kendi içlerinde
oluşturacakları içsel derecelendirme sistemleri ile yapmalarını amaçlamaktadır. Kurulacak
içsel derecelendirme yaklaşımı bankanın büyüklüğü, yapısı gibi unsurlarla uyumlu olmalıdır.
Basel komitesi, bankaların risk faktörlerini içsel olarak tayin ettikleri IRB
yaklaşımının Basel II’nin hedeflerini destekleyen iki ana amacı garanti altına aldığına
inanmaktadır. Birinci amaç olan ek risk hassasiyeti içsel derecelendirme temelli sermaye
yeterliliklerinin bir bankanın portföyünde oluşan ekonomik zararlar ve risk faktörlerine karşı
daha hassas olduğu yönündeki ekonomik bulgularca desteklenmektedir. İkinci amaç olan
gelişme güdüsü ise uygun yapılandırılmış bir IRB yaklaşımının bankalara içsel risk yönetimi
203
Ayanoğlu, Y., Ertürk, B., Modern Kredi Riski Yönetiminde Derecelendirmenin Yeri ve İMKB’ye Kayıtlı
Şirketler Üzerinde Bir Uygulama, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9 / 2, 2007, s.7879.
204
Candan, H., Özün A., s.135.
97
uygulamalarını geliştirmek noktasında cesaretlendirici etkide bulunmasıdır. Bu varsayımlar
altında Basel Komitesi bankaların kendilerine özel bir içsel derecelendirme sistemi
oluşturarak IRB çerçevesinin evrimsel yaklaşımına zaman içinde adapte olmalarını
hedeflemektedir205.
İçsel derecelendirme yaklaşımı “temerrüt olasılığı (probability of default-PD)” ve
temerrüt halinde kayıp (loss given default-LGD) ” tutarlarının hesaplanmasına dayanır.
Beklenen kayıplar için gelirden karşılık ayrılır, beklenmeyen kayıplar için sermaye ayrılır.
Kredi risk ölçümü müşterilere ve işlem türlerine göre şekillenir. Kredi
derecelendirilmelerinde ve kredi risk yönetiminde birçok banka borçluların temerrüt
olasılıklarını göz önünde bulundurur. Temerrüt olasılığı içsel derecelendirme yaklaşımının
önemli
bileşenlerindendir206.İçsel
derecelendirme
yaklaşımda
bankaların
öngörülen
standartları karşılayabilme düzeyine göre tercih edebilecekleri iki seçenek vardır:
-temel içsel derecelendirme yaklaşımı (foundation approach)
-ileri içsel derecelendirme yaklaşımı (advanced approach)
i. Varlık Sınıfları
Her iki yaklaşım da kredi sınıfları üç temel faktör çerçevesinde şekillenir207:
Risk bileşenleri; bankalarca tahmin edilecek veya denetim otoritelerince standart
olarak belirlenecek risk parametreleridir,
Risk ağırlık fonksiyonları; risk bileşenlerini girdi olarak alan, ‘beklenmeyen kayıplar’
için sermaye yükümlülüğünün hesaplanmasında kullanılacak fonksiyonlardır,
Asgari şartlar; her bir varlık sınıfı itibariyle içsel yaklaşımların kullanılabilmesi için
ileri sürülen standartlardır.
Basel tarafından zorlanmamakla beraber kredileri asağıdaki şekilde muhasebesel
olarak sınıflandırmaları öneriliyor208.
205
Teker S., Turan M., “Bankaların Kredi Riski Ölçümü İçin Önerilen İçsel Derecelendirme Sisteminin Türk
Bankaları Tüketici Kredileri Portföyüne Uygulanması”, İşletme ve Finans, Cilt:18, Sayı: 209,Ağustos 2003, s.
79.
206
The Internal Ratings-Based Approach, Bank for International Settlements, January 2001, s.3.
207
Altıntaş, M. Ayhan, a.g.e., s.433-434.
98
Tablo 18. İçsel Derecelendirme Yaklaşımına Göre Kredilerin Sınıflandırılması
( * ) Bir kredi İhtisas Kredisi sayılması için aşağıdaki koşulları taşımalıdır:
- Fiziksel varlıkların finansmanı veya işletilmesi için verilmiş olmalıdır,
- Kredi ile finanse edilen varlıktan başka önemli bir varlığın veya faaliyetlerin olmaması ya
da çok az olması,
- Bankaların krediyle finanse ettikleri varlıkların geliri üzerinde kontrol olanagının yüksek
olması,
- Kredinin geri ödenmesi daha çok bu varlıkların yaratacağı gelirden sağlanabilmesi.
(** ) Kredi kartları, kredili mevduat mesapları, bireysel krediler, leasing, öğrenci kredileri,
eğitim kredileri, ihtiyaç kredileri, finansal enstrümanlarla teminatlandırılmış diger 1 mio
EURO'nun altında kalan parekende krediler vb.
(***) Gerçek bir kisiye kullandırılmış olmalıdır.
Ayrıca kredinin teminatında konut varsa bu da aynı kapsamda sayılır.
(****) Bir kredinin NRPK (Nitelikli Rotatif Perakende Kredileri) sayılması için aşağıdaki koşulları
taşımalıdır:
- Kredi teminatsız ve cayılabilir olmalı ve gerçek kişilere kullandırılmıs olmalıdır,
- Kredi en fazla 100.000 € olmalıdır.
İçsel derecelendirme yaklaşımlarında özel olarak ele alınmayan varlıklar için standart risk
ağırlığı %100 olacaktır.
ii. Risk Bileşenleri
İçsel derecelendirme yaklaşımında dört risk bileşeni vardır:
- Temerrüt olasılığı(Probability of Default-PD),
- Temerrüt halinde kayıp(Loss Given Default-LGD),
- Temerrüt anında risk(Expoussure at Default-EAD)
208
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 30.10.2011]
99
- Efektif Vade(Effective Maturity-M)
Temel yaklasımda, temerrüt
olasılığını bankalar tahmin etmekte, diğer risk
bileşenlerini ise denetim otoriteleri saglamaktadır. Bazı hallerde efektif vadelerin de bankalar
tarafından tahmin edilmesine izin verilebilmektedir. Gelişmiş içsel derecelendirme
yaklaşımlarında ise tüm risk bileşenlerini, asgari koşulları yerine getirmek kaydıyla
bankaların kendileri tahmin edebilmektedir. Ancak, her iki yaklasımda da kullanılacak risk
ağırlık fonksiyonları Basel tarafından öngörülmüş olan formüllere göre yapılması
zorunluluktur209.
Risk Bileşenlerini kimlerin tahmin edeceği asagıdaki tabloda gösterilmistir.
Tablo 19. Derecelendirme Yaklaşımlarında Risk Bileşimlerini Tahmin Eden Otoriteler
Kaynak: http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating
Agency Ltd., [Erişim Tarihi: 06.11.2011]
- Temerrüt olasılığı (Probability of Default-PD)
Temerrüt olasılığı(Probability of Default-PD), borcun ödenmeme ve temerrüde düşme
ihtimalidir ve temerrüt olasılığı kredi alan her şirket için hesaplanır. Temerrüt olasılığı
209
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 06.11.2011]
100
hesaplanırken borçlunun kredi geçmişi ve yatırımlar da dikkate alınır. Bazı bankalar bu
konuda Standart&Poors gibi derecelendirme şirketlerinin rating notlarından yararlansada
birçok banka kendi içsel derecelendirme sistemlerini kurmaya çalışırlar210.
Temerrüt olasılığı tahminleri içsel derecelendirme sisteminde tanımlı her bir kredi derecesine
sahip kredi borçlularından bir yıllık sürede yüzde, binde veya onbinde kaçının temerrüde
düşeceğini gösteren tahminlerdir. Aşağıdaki iki dudumdan birinin olması durumunda borçlu
temerrüde düşmüş sayılmaktadır211:
Borçlunun borcunun vadesini 90 günden fazla geçirmesi, kırmızı bakiyeye izin verilen
mevduat hesaplarında ise limitin aşılması,
Bankanın teminatlara başvurulmadan kredi borcunun tasfiyesinin artık mümkün
olamayacağı kanaatine ulaşması.
Ödenmeme olasılığının kalmamış olmasına kanat getirmek için aşağıdaki
göstergelerin dikkate alınması gerekmektedir. Banka tarafından212;
- Kredi borcunun tahakkuk etmemiş bir statüye koyulmuş olması,
- Kredi kalitesinde meydana gelen önemli bir düşüşe karşılık ayrılması,
- Krediyi önemli zarara yol açacak şekilde satması veya devretmesi,
- Anapara faiz ve diğer eklentilerinin bir kısmından feragat edilmesi veya ertelenmesi
nedeniyle zarara yol açacak bir finansal azalma ihtimalini göz önüne alarak hacze
başvurulmuş olması ve kredinin yeniden yapılandırılması,
- Banka tarafından borçlunun müflis ilan edilmesi için yasal mercilere başvurmuş olması,
- Borçlunun bizzat kendisi tarafından müflis ilan edilmesi için yasal mercilere başvurulmuş
olması,
hallerinin varlığında kredinin geri ödenmeme ihtimali oluşmuş sayılır.
Bankalar temerrüt olasılığı tahminleri için Basel tarafından öneilen üç tahmin
tekniğinden birini kullanabilirler. Bu teknikler:
-İçsel temerrüt deneyim tekniği
-Dış verilere eşleştirme modeli
210
www.basel-ii-risk.com/Basel-II/Basel-II-Glossary/Basel-Probability-of-Default-(PD), [Erişim Tarihi:
10.11.2011]
211
Altıntaş, A., a.g.e., s.435-436.
212
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 12.11.2011]
101
-İstatistiksel temerrüt modeli
Bankalar, temerrüt olasılığını tahmin edebilmek için kullanılabilir tüm bilgileri
dikkate almalıdır. Önerilen tekniklerin herhangi birinin diğerine üstünlüğü yoktur. Bankalar
istedikleri tekniği uygulayabilirler. Ancak tekniklerden birkaçının kullanılarak sonuçların
karşılaştırılması tavsiye edilmiştir. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, veri geçmişinin en
az 5 yıl olması gerekmektedir213.
İçsel temerrüt deneyim tekniğinin tercih edilmesi durumunda, yapılan analizin tüm
aracılık yüklenimi standartlarını yansıtıp yansıtmadığından emin olunmalı ve arada farklar var
ise bunlar tespit edilebilmelidir. Eğer aradaki farklar çok yüksek ise, temerrüt olasılığı
tahminine ihtiyat payı olarak bir marj ilaveedilmelidir.Dış verilerin kullanılması durumunda
ise, diğer bankaların,ortak veri toplayıcısı kuruluşların veyaharici kredi derecelendirme
kuruluşlarının
kriterlerine,
sistemlerine
ve
derecelerine
kendi
sistemininuygun
,
karşılaştırılabilir ve eşleşebilir olduğundan emin olunmalıdır.Bankalar tarafından214 ;
Uzun süreli temerrüt olasılığı hesaplamalarında perakende krediler için içsel veriler
asıl bilgi kaynağı olmakla beraber, harici veri kaynakları da eşleşebilme kaydıyla
kullanılabilir.
- Temerrüt anında risk(Expoussure at Default-EAD)
Temerrüt anında risk(Expoussure at Default-EAD); hem bilanço içi veya hem de
bilanço dışı hesaplar için borçlunun temerrüde düştüğü tarihteki beklenen brüt risk tutarıdır.
Temel yaklaşımda EAD aşağıda; aşağıdaki iki unsurun toplamından az olmamalıdır215;
Kredi riskinin tamamı aktiften silindiğinde yasal özkaynaklarda meydana gelecek
azalma,
Kredi riski için tesis edilmiş özel karşılıklar.
Kredi teminatları EAD hesaplamasında dikkate alınmaz. Bilanço dışı hesaplarda
EAD hesaplaması yapılırken gayrinakdi işlemlerin nakit kredi eşdeğerlerinin bulunması
213
The Internal Ratings-Based Approach, Bank for International Settlements, January 2001, s.46.
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating Agency
Ltd., [Erişim Tarihi: 12.11.2011]
215
Altıntaş, A., a.g.e., s.435-436.
214
102
gerekmektedir. İleri içsel derecelendirme yaklaşımını kullanacak bankalar bilanço dışı
işlemler için uygulayacakları krediye dönüştürme oranlarını kendileri tahmin etmelidir.
- Temerrüt halinde kayıp(Loss Given Default-LGD)
Temerrüt halinde kayıp(Loss Given Default-LGD), temerrüde düşen kredideki
kayıpları hesaplamak için kullanılan bir rasyodur. Temerrüde düşen kredinin ne kadarının
zarara dönüşeceğini gösterir. Kredi temerrüte düştüğünde, üç şekilde kayıp meydana gelir 216:
Anapara kaybı
Takipteki kredileri izleme maliyetleri
Çalışma masrafları.
Hazine ve merkez bankası kredileri, kurumsal krediler, ve bankalara kullandırılan
kredilere ilişkin temerrüt halinde kayıp tahminleri bankalar tarafından hesaplanacaktır. Basel
bu tahminlerin hesaplanmasında iki yaklaşım önermektedir217:
-
temel derecelendirmeye dayalı yaklaşımlar
-
içsel derecelendirmeye dayalı yaklaşımlar
Temel derecelendirmeye dayalı yaklaşımda218;
-teminatsız kurumsal alacaklar ile hazine ve banka kredilerine uygulanan temerrüt halinde
kayıp oranı %45’tir.
-tasfiye anında önceliksiz alacaklar ile haine ve bankalardan alacaklar için uygulanan temerrüt
halinde kayıp oranı %75’tir.
Temel içsel derecelendirme yaklaşımında kabul edilen finansal teminatlara ek olarak, içsel
derecelendirme teminatları olarak adlandırılan teminatlar da kabul eilebilmektedir. Bankaların
uygulayacağı temerrüt halinde kayıp yüzdeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
216
Schuermann, T., “What Do We Know About Loss Given Default?”, The Wharton Financial Institutions
Center February 2004, s.9.
217
International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework, Bank for
International Settlement, June 2004, s.62-63.
218
International Convergenceof Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework, Bank for
International Settlement, June 2004, s.62-63.
103
Tablo 20. Bankaların Uygulayacağı Temerrüt Halinde Kayıp Yüzdeleri
Kaynak: http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da), JCR Eurasia Rating
Agency Ltd., [Erişim Tarihi: 25.11.2011]
Kapsamlı yöntemde teminatlandırılmış bir işleme uygulanacak efektif temerrüt halinde kayıp
oranı şu şekilde hesaplanır219:
LGD* = LGD x ( E * / E)
Bu formülde;
LGD: Teminatsız öncelikli alacaklar için uygulanacak THK oranı (%45)
E: Kredinin cari tutarı
E * : standart yaklaşımda belirtilen risk azaltımı teknikleri uygulanarak bulunan kredi tutarı
- Efektif vade
Bir yıldan daha büyük vadeye sahip bir netleştirme grubu için netleştirme grubunda
yer alan işlemlerin vadesi boyunca beklenen risk tutarı toplamının risksiz getiri oranı ile
iskonto edilmesi ile bulunan tutar ile netleştirme grubunun bir yıl içindeki beklenen risk tutarı
toplamının risksiz getiri oranı ile iskonto edilmesi ile bulunan tutarın birbirine oranıdır220.
219
International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework, Bank for
International Settlement, June 2004, s.68.
220
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.330.
104
Temel içsel derecelendirme yaklaşımında kurumsal alacaklar için efaktif vade 2.5
yıldır. Ulusal denetim otoriteleri hem temel hem de ileri yaklaşımı kullanan bankalar için
efektif vadenin her bir risk için aşağıdaki formüle göre hesaplanmasını isteyebilir. Ancak bu
halde de efektif vade 1 yıldan kısa, 5 yıldan daha uzun olmayacaktır221.
t * CF
efektifvade( M )
CF
t
t
t
t
Formülde CFt , t periyodunda krediden anapara, faiz ve komisyon olarak beklenen nakit
akımlarını temsil etmektedir.
iii. Risk ağırlık fonksiyonları
Risk ağırlık fonksiyonları, risk bileşenlerinin risk ağırlıklı varlıklara ve dolayısıyla
sermaye
yükümlülüğüne
dönüştürüldüğü
fonksiyonlar.
Sermaye
gereksiniminin
belirlenmesinde bankaların, temel ve gelişmiş yaklaşım ayrımı olmaksızın, bu üzenlemede
verilen risk ağırlık fonksiyonlarını kullanmaları zorunludur.
Risk bileşenlerinin risk ağırlık fonksiyonlarında kullanımı yoluyla, ‘derecelendirme
notu’ ve ‘risk ağırlıkları’ hesaplanarak, ayrılması gereken sermaye karşılıkları belirlenecektir.
Bu nedenle bankaların, risk göstergeleri ve risk ağırlıklarını belirleyerek, kredi türü ve varlık
gruplandırması yoluyla, içsel derecelendirme yaklaşımına işlerlik kazandırılmasına yönelik
işlemleri yapacak asgari standartlara sahip olması gerekmektedir. Çünkü, kredi portföyünde
bulunan müşterilerin temerrüde düşme olasılığı, bu risk göstergelerine göre belirlenecektir.
Bunun yanında, bankalarca dikkate alınması gereken, ulusal düzenleyici kurumun ‘veri’
olarak belirlediği risk göstergeleri de bulunmaktadır222.
221
Altıntaş, A., a.g.e., s.438.
Kurtoğlu, Y., “Basel–II ve Kobi Kredileri Sermaye Yeterliliği ve Sermaye Standartlarında Uluslararası
Uyum”, Maliye Dergisi, Sayı:157, Temmuz-Aralık 2009, s.200.
222
105
-
Kurumsal alacaklar, hazine ve banka kredileri
Temerrüde düşülmemiş kurumsal krediler, hazine ve banka kredileri için sermaye
yükümlülüğü aşağıdaki formülle hesaplanacaktır:
Sermaye yükümlülüğü oranı:
Vade ayarlaması (b) = [0,1182 – 0,05478 x ln(PD)]2
N: kümülatif standart normal dağılım değeri
G: kümülatif standart normal dağılım değerinin tersi
Ln: doğal logaritma
e: 2,718281828
Sermaye yükümlülüğü miktarı: Kx EAD;
Risk ağırlıklı varlık tutarı: 12.5 x K x EAD; sermaye yeterliliği rasyosunun paydasına ilave edilecek kredi riskine
esas tutar)
-
perakende kredi portföyü
Perakende krediler için;
-ikamet Amaçlı Konut Kredileri
-nitelikli rotatif perakende krediler
-diğer perakende krediler
olmak üzere üç ayrı risk ağırlığı fonksiyonu vardır. Perakende krediler için söz konusu risk
ağırlıkları, risk ağırlığı fonksiyonlarında girdi olan TO ve THK parametrelerine dayanır. Bu
üç perakende risk ağırlığı fonksiyonunun hiç birinde açık vade ayarlaması yoktur.
konut ipotekli krediler223
Temerrüde düşmemiş ve tamamen veya kısmen konut ipoteğiyle teminat altına
alınan krediler için risk ağırlıkları aşağıdaki formüle göre uygulanacaktır:
223
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.100.
106
Korelasyon (R) = 0.15
Sermaye gereksinimi (K) = THK x N [(1 – R)^ - 0.5 x G (TO) + (R / (1 – R))^0.5 x G (0.999)] – TO x
THK
Risk ağırlıklı varlıklar = K x 12,5 x TT
Temerrüde düşen bir kredi için sermaye gereksinimi (K), kredinin THK’sı ile
bankanın en iyi beklenen kayıp tahmini arasındaki fark ile sıfırdan büyük olana eşittir.
Temerrüde düşen kredi için risk ağırlıklı varlık tutarı, K, 12,5 ve TT’nin çarpımıdır.
Nitelikli Rotatif Perakende Krediler
Nitelikli rotatif perakende krediler için, risk ağırlıkları aşağıdaki formüle göre
belirlenir224:
Korelasyon (R) = 0.04
Sermaye gereksinimi (K) = THK x N [(1 – R)^ - 0.5 x G (TO) +(R / (1 – R))^0.5 x G (0.999)] – TO x
THK
Risk ağırlıklı varlıklar = K x 12,5 x TT
Temerrüde düşen bir kredi için sermaye ihtiyacı (K), kredinin THK’sı ile bankanın
en iyi beklenen kayıp tahmini arasındaki fark ile sıfırdan büyük olana eşittir. Temerrüde
düşülen kredi için risk ağırlıklı varlık tutarı K, 12,5 ve TT’nin çarpımıdır.
Diğer Perakende Krediler
Mütemerrid nitelikte olmayan diğer tüm perakende krediler için, risk ağırlıkları,
korelasyonun TO’yla birlikte değişmesine de izin veren aşağıdaki fonksiyon vasıtasıyla
hesaplanır225:
Korelasyon (R) = 0.03 x (1 – EXP(-35 x TO)) / (1 – EXP(-35)) +
0.16 x [1 – (1 – EXP(-35 x TO)) / (1 – EXP (-35))]
Sermaye ihtiyacı (K) = THK x N [(1 – R)^ - 0.5 x G (TO) +
(R / (1 – R))^0.5 x G (0.999)] – TO x THK
224
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.100.
225
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.100.
107
Risk ağırlıklı varlıklar = K x 12.5 x TT
-
ortaklık payları
Basel II’nin alım-satım hesaplarınde izlenmeyen, elde tutma amaçlı iştirak ve bağlı
ortaklık sermaye payları için öngördüğü sermaye yatırımları hayli yüksektir. Ulusal denetim
otoriteleri sermaye payında artış olmaması kaydıyla ortaklık paylarının 10 yıl süre içsel
yaklaşımlardan muaf tutulmasını kararlaştırabileceklerdir. Yatırım amaçlı iştirak ve bağılı
ortaklık paylarının içsel derecelendirme yaklaşımı altında sermaye yükümlülüğünün
hesaplanmasında tercih edilebilecek iki yaklaşım sunulmuştur226:
i.
piyasa bazlı yöntem
ii.
PD/LGD yöntemi
i.
piyasa bazlı yöntem
Piyasa bazlı yaklaşımda bankalar asgari sermaye yatırımları için iki farklı yöntemden
birini veya her ikisini kullanabilirler. Bu yaklaşımlar: basit risk ağırlığı yöntemi veya içsel
model yöntemi’dir.
Basit Risk Ağırlığı Yöntemi’nde basit risk ağırlığı yönteminde, borsada işlem gören
hisse senedi yatırımlarına %300 risk ağırlığı, diğer tüm sermaye yatırımlarına %400 risk
ağırlığı uygulanacaktır. Borsada işlem gören hisse tanımı, tanınmış bir menkul kıymetler
borsasında alınıp satılan sermaye paylarını ifade etmektedir. İçsel model yöntemi’nde, risk
bazlı sermaye gereksinimini hesaplamak için içsel risk ölçüm modellerini kullanabilirler veya
kullanmaları denetim otoritelerince talep edilebilir227.
Var hesabının ortaklık payının üçer aylık getirisi ile risksiz faiz oranı arasındaki farkı
gösteren uzun vadeli tarihi bir gözlem serisine
dayanılarak ve %99 güven düzeyinde
yapılması gerekmektedir228.
226
Altıntaş, A., a.g.e., s.444-445.
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.104.
228
Altıntaş, A., a.g.e., s.446.
227
108
Sermaye yatırımlarını, risk ağırlıklı varlıklara dönüştürmede kullanılan risk ağırlığı,
bulunan sermaye yükümlülüğünün 12,5 ile çarpılması yoluyla hesaplanır. İçsel model
yöntemiyle hesaplanan sermaye gereksinimi, borsada işlem gören sermaye yatırımları için
%200 ve diğer tüm sermaye yatırımları için %300 risk ağırlığı uygulanarak basit risk ağırlığı
yöntemiyle hesaplanan sermaye gereksiniminden az olamaz229.
ii.
PD/LGD yöntemi
Sermaye yatırımları (perakende varlık sınıfına dahil edilen şirketlerin sermayesi de
dahil) için PD/LGD yaklaşımıyla ilgili asgari koşullar ve metodoloji, aşağıda sayılan özel
koşullara tâbi olmak kaydıyla, kurumsal krediler için temel İDD yaklaşımında öngörülen
asgari koşullar ve metodolojinin aynısıdır230:
Bankanın sermaye pozisyonu tuttuğu bir şirketin TO’suna ilişkin tahmini, kredilendirdiği
bir şirketin TO’suna ilişkin tahminiyle aynı gerekleri karşılamalıdır.
Sermaye yatırımları için risk ağırlığının hesaplanmasında %90 THK varsayımı kullanılır.
İDD portföyü içindeki diğer krediler için açık yaklaşımı uygulayıp uygulamadığına
bakılmaksızın, risk ağırlığı, beş yıllık vade ayarlamasına tâbi tutulur.
-
Beklenen Kayıplar ve Karşılıklar
Temerrüde düşmemiş her bir kredi için beklenen kayıp(Expected Loss-EL) miktarı;
EL=PD x LGD(Loss Given Default) Miktarı
EL= PD x LGD(Loss Given Default) Oranı x EAD(Expoussure at Default)
Formüllerinden biri ile hesaplanabilir. Kredi portföyleri için beklenen kayıp miktarı
krediler için ayrı ayrı hesaplanan beklenen kayıp miktarlarının toplamıdır. Temerrüde düşmüş
krediler için ileri içsel değerlendirme metodu kullanan bankalar kendi beklenen kayıp miktarı
tahminleri, temel yaklaşımı kullanan kredi kurumları ise denetim otoritelerince belirlenen
229
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.104.
230
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.105.
109
LGD oranlarını kullanmalıdır231. İçsel derecelendirmeye dayalı yaklaşımı kullanan bankalar,
kabul edilebilir karşılıkların toplam tutarını, içsel derecelendirmeye dayalı yaklaşım
kapsamında hesaplanan toplam beklenen kayıp tutraı ile karşılaştırmalıdır. Eğer232;
Kredi portföyü toplam beklenen kayıp miktarı > kredi portföyü toplam kabul edilebilir
karşılığı
ise, aradaki farkın %50 ‘si ana sermaye, %50’si katkı sermayeden indirilir.
Kredi portföyü toplam beklenen kayıp miktarı < kredi portföyü toplam kabul edilebilir
karşılığı
ise, aradaki farkın risk ağırlıklı varlıkların %0,6’sına kadar olan bölümü katkı sermayeye ilave
edilebilir.
2.1.2. Operasyonel Risk
Mali piyasalardaki küreselleşme ve serbestleştirme, mali teknolojideki gelişmişliğin
artışı ile de birleşerek, bankaların faaliyetlerine ve dolayısı ile onların risk profillerine yeni
karmaşıklıklar eklemiş bulunmaktadır. Bankaların ve denetçilerin operasyonel riskin
tanımlanmasına ve ölçülmesine gittikçe daha fazla odaklanmalarının altında bu nedenler
yatmaktadır. Bankaların günümüzde karşılaştığı riskler listesinde yolsuzluk, sistem hataları,
terörizm ve personel tazminat talepleri bulunmaktadır. Bu tip riskler genellikle “operasyonel
risk” terimi altında sınıflandırılır.
Bankalar faaliyetleri nedeniyle finansal risklerin yanısıra finansal nitelikte
olmamakla birlikte maddi ve itibari kayıplara yol açabilen risklere de maruz kalmakta; hatta,
bu tür risklerin gerçekleşmesi nedeniyle faaliyetleri son bulabilmektedir. En genel şekliyle
“piyasa riski ve kredi riski dışında kalan tüm riskler” olarak tanımlayabileceğimiz
operasyonel risk, risk yönetimi alanında yeni kavramlardan biridir. Operasyonel risk,
örgütlenme, iş akışı, teknoloji, insan gücü, mevzuat,yönetim ve faaliyet ortamı çerçevesinde
oluşabilecek, bankayı maddi veya itibari kayba uğratabilecek, mutlak kredi ve mutlak piyasa
riski dışında kalan her türlü risk şeklinde tanımlanabilir. Etkin risk ve sermaye yönetimi
konusunda bankacılığa yeni kurallar getiren Basel II düzenlemesinde operasyonel risk
231
Berk, N, Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin Hesaplanması, Marmara
Üniversitesi İİBF Dergisi.
232
Altıntaş, A., a.g.e., s.448.
110
yetersiz ve başarısız dahili süreçler, insanlar ve sistemlerden veya harici olaylardan
kaynaklanan kayıp riski olarak tanımlanabilir233.
Operasyonel risk, BDDK tarafından Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi
Sistemleri Hakkında Yönetmelik’te, “banka içi kontrollerdeki aksamalar sonucu hata ve
usulsüzlüklerin gözden kaçmasından, banka yönetimi ve personeli tarafından zaman ve
koşullara uygun hareket edilememesinden, banka yönetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi
sistemlerindeki
hata
ve
aksamalar
ile
deprem,
yangın,
sel
gibi
felaketlerden
kaynaklanabilecek kayıplar ya da zarara uğrama ihtimali” olarak tanımlanmıştır234.
Finansal kurumlar uzun süreden beri kredi riski ve pazar riskini hesaplamak için risk
ölçüm araçları geliştirmeye odaklandılar. Bugün, operasyonel risk, risk sermayesi dağıtımında
önemli bir yere sahiptir. Operasyonel risk yeni ortaya çıkmamıştır. Gerçekte bankaların kredi
ve ticaret işlemleri öncesinde yönetmeleri gereken ilk riskdir.
Operasyonel risk, mali işlemlerin fiilen yerine getirilmesinde temel bir öneme
sahiptir ve kasıtlı davranışların, kasıtlı olmayan davranışların veya ticari sistemlerdeki
hataların ve boşlukların yol açtığı riskleri içerebilir. Diğer risklerin yanı sıra aşağıdaki riskleri
de içerecek şekilde hem kredi riskinden hem piyasa riskinden çok daha çeşitlidir235:
likidite yokluğu nedeni ile karşı tarafın bir işlemi kapatamamasından ortaya çıkan
tediye riski türü olan likidite riski;
Herstatt riski; karşı taraflardan birisinin ödeme güçlüğünden dolayı ortaya çıkan
tediye riski türüdür. 1974 yılında tasfiye nedeni ile kambiyo işlemlerini
ödeyememiş olan bir Alman bankası olan BankHaus Herstatt nedeni ile bu isim
verilmiştir,
yasalara,
yönetmeliklere
ve
dâhili
politikalara,
süreçlere
ve
kontrollere
uyulmamasından kaynaklanan idari yaptırımlar veya mali kayıplar ile ilgili
operasyonel risk olan uygunluk riski;
dâhili risk yönetimi yöntemlerine uyulmamasından kaynaklanan uygunluk riski olan
davranış uygunluğu riski;
233
Candan Hasan, Özün Alper, a.g.e., s. 213.
Candan Hasan, Özün Alper, a.g.e., s. 214.
235
Petria, N., Petria, L., Operational Risk Management and Basel II, Management and Economics, 96, 2009,
s.97.
234
111
harici yönetmelik veya yasal yükümlülüklere uyulmaması ile ortaya çıkan uygunluk
riski olan mevzuat uygunluğu riski;
bir tür operasyonel risk olan işlem yapma riski; müdürler veya personel tarafından
yapılan yanlışlar, dikkatsizlikler, kazalar veya yolsuzluklar yüzünden yanlış işlem
nedeni ile mali kayıplar riskidir;
bir tür operasyonel risk olan sistem riski; sistem ve telekomünikasyon arızaları
yüzünden ortaya çıkan kayıplar riskidir;
bir tür operasyonel risk olan maddi kıymet riski; felaketler veya kazalar nedeni ile
maddi kıymetlerin hasar görme riskidir;
bir tür operasyonel risk olan insan kaynakları riski; kilit personeli kaybetme veya
personel moralini koruyamama riskidir;
vergi sistemi ve muhasebe sistemi dâhil olmak üzere mevzuat ortamındaki
değişiklikler nedeni ile kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan mevzuat riski;
hırsızlık, yolsuzluk, bilgisayar korsanlığı ve kara para aklama gibi suçtan
kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan suç riski;
yangın, sel, vb. gibi felaketlerden kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk
olan felaket riski;
IT sistemlerinin arızasından kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan
enformasyon teknolojisi riski;
risk miktarının nicel olarak raporlanmasındaki hatalardan kaynaklanan kayıplar ile
ilgili operasyonel risk olan raporlama riski;
mali tabloların hazırlanmasında tahminlerin kullanılmasından kaynaklanan kayıplar
ile ilgili operasyonel risk olan muhasebe riski;
ürünün
müşteriye
sunulmuş
olduğundan
farklı
uygulanması
ihtimalinden
kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan güven riski;
hatalı veya uygunsuz bir modele dayalı olarak yanlış bir karar verilmesinden
kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan model riski;
bir işlemin yasaya göre uygulanamaz olduğunun veya uygunsuz belgelendirilmiş
olduğunun ortaya çıkmasından kaynaklanan kayıplar ile ilgili operasyonel risk olan
yasal risk.
Basel Komitesi’nin operasyonel risk üzerine geliştirmiş olduğu tanımlarda da
belirtildiği gibi, operasyonel risk; insan, sistem, süreç ve dışsal faktörler olmak üzere dört
112
başlık altında incelenmektedir236. Basel II Komitesi, Spesifik operasyonel risk yönetiminin
yeni olmadığını, her zaman bankalar için hilenin önlenmesinde, iç-kontrolün sürdürülmesinde
ve işlem hatalarının önüne geçilmesinde önemli olduğunu söylüyor237.
İnsan hata, kusur, kasıt ve yeteneğinden kaynaklanan riskler
Operasyonel riske neden olan insan grubu dört ana grupta incelenmektedir.
Banka çalışanlarının hatası
Banka çalışanlarının yolsuzluğu
Banka çalışanlarının iş kanununa aykırı davranışları
Bankada kilit personel eksikliği
İnsan faktörünün operasyonel riskin ortaya çıkmasında oldukça önemli bir yeri
vardır. Banka çalışanlarının yapmış olduğu hatalar ya da usulsüzlükler bankalara büyük
zararlar vermektedir. Bankalar, maruz kaldıkları tazmin etmek zorunda olacakları maddi
zararların yanında, potansiyel müşteri kayıplaraına da maruz kalmaktadır (itibar riski).
Operasyonel riskte insan faktörü etkisinin azaltılabilmesi için, çalışanların hata yapma ve
yolsuzluk oranlarının aşağı çekilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yeni ürün ve hizmetler ile
ilgili eğitim yatırımı yapılmalı ve iç denetim ve teşvik prim sistemi uygulanmalıdır238.
Banka yöneticilerinin ve personelin yetersizliğinden, ihmalinden, hatalarından,
görevlerini
kötüye
kullanmalarından
veya
kasıtlı
olarak
suç
sayılan
eylemleri
gerçekleştirmelerinden kaynaklanan personel riskine değişik sebepler yol açabilir. Örneğin
banka yönetiminin limitlerin dışına çıkarak yeterli teminat almadan kredi açması, gerekli
denetimleri gerçekleştirmeden başka teşebbüslere iştirak etmesi, teknolojik yenilikleri
bankaya adapte edememesi, değişim karşısında pasif bir tutum izlenmesi, ürün ve hizmetlerde
yaşanabilecek belirsizlik ve kötü niyet gibi hususlar personel riski kapsamında
değerlendirilebilir. Bu durumların yaşanmasında bilgi ve tecrübe yetersizliği, motivasyon
eksikliği, aşırı iş yükü, personelin sürekli yer değişimi, banka ortamının düzgün olmayışı gibi
durumlar etkilidir239.
236
Teker L. Dilek, Bankalarda Operasyonel Risk Yönetimi, Literatür Yayıncılık İstanbul, 2006, s.29.
Sound Practices for the Management and Supervision of Operational Risk, Basel Committee
on Banking Supervision, February 2003, s.3.
238
Teker L. Dilek, a.g.e. s.30.
239
Boyacıoğlu Melek Acar. “Operasyonel Risk ve Yönetimi”. TBB Bankacılar Dergisi, Sayı 43, 2002, s.53
237
113
Sistemden kaynalanan riskler:
Sistemden kaynaklanan riskler240;
Teknoloji ve yatırım riski,
Sistem geliştirme ve uygulama ile ilgili aksaklıklar,
Sistemin kapasite problemleri,
Sistemin başarısızlıkları,
Sistemin güvenlik problemleri
olmak üzere beş grupta incelenebilir.
Süreç den kaynaklanan riskler:
Operasyonel riske neden olan süreç faktörleri yedi alt grup altında incelenebilir241;
Ödeme ve teslimat riski,
Belgeleme ve sözleşme riski,
Banka içi ve banka dışı raporlama,
Proje riski ve değişim yönetimi,
Satış ve hizmet riski,
Banka sistem ve varlıklarının kontrolü,
Görev tanım ve yetkilerinin belirlenmesi,
Dışsal faktörler:
Operasyonel riske neden olan dışsal faktörler beş alt grupta incelenmektedir242;
Yasal ve politik risk,
Suç faaliyetleri,
Tedarikçi riskleri,
Doğal afetler,
Depolama riski
240
Teker L. Dilek, a.g.e. s.31.
Teker L. Dilek, a.g.e. s.32.
242
Teker L. Dilek, a.g.e. s.33.
241
114
2.1.2.1.
Operasyonel Risk Yönetim Süreci
Operasyonel risk yönetimi çerçevesi etkili bir operasyonel risk yönetimi ve ölçümü
sürecinin tüm kurumda benimsenmesini sağlar. Çerçeve, operasyonel risk politikalarının ve
prosedürlerinin tüm kurumda tutarlı şekilde uygulanmasını temin etmelidir ve hem şirket
ölçeğindeki bağımsız operasyonel risk yönetiminin rolünü hem de işkollarının rolünü ele
almalıdır. Bu çerçeve ayrıca, kurumun operasyonel risk tutarını ölçmek ve doğrulamak için
gereken veri unsurlarının tutarlı ve kapsamlı şekilde elde edilmesini sağladığı gibi uygun
operasyonel risk analitik çerçevelerini, raporlama sistemlerini ve hafifletici stratejileri de
sağlamalıdır. Çerçeve, bunların yanı sıra, politikalar, prosesler ve prosedürler ile uygunluk da
dâhil olmak üzere kurumun operasyonel risk çerçevesinin uygulamasının etkinliğini
değerlendirmek için bağımsız şekilde test etme ve doğrulamayı da içermelidir. Bir kurumun
operasyonel risk çerçevesi, uygulamada, iş kollarının kapsamını ve karmaşıklığını olduğu
kadar kurumsal örgütlenme yapısını da yansıtmalıdır. Her kurumun operasyonel risk profili
kendisine özgüdür ve mevcut risklerin ölçeğine ve maddiliğine ve kurumun büyüklüğüne
uygun düşen ve kendi ihtiyaçlarına uyarlanmış bir risk yönetimi yaklaşımı gerektirir. Her
kuruma uyacak bir tek çerçeve yoktur; farklı kurumlar için farklı yaklaşımlar gerekecektir.
Aslında, yeni teknolojilere, iş modellerine ve uygulamalara adım uydurabilmek için birçok
operasyonel risk yönetimi teknikleri hızla gelişmeye devam etmektedir243.
Operasyonel risk yönetimi sürecindeki temel öğeler arasında şunlar bulunmaktadır244:
uygun politikalar ve prosedürler;
operasyonel riski tanımlama ve ölçme çalışmaları;
etkili gözlemleme ve raporlama;
sağlam bir dâhili kontroller sistemi; ve
operasyonel risk çerçevesinin uygun testlerle doğrulanması.
243
244
Petria, N., Petria, L., a.g.e., s.98.
Petria, N., Petria, L., a.g.e., s.99.
115
Şekil 5. Operasyonel Risk Yönetim Süreci
Riskin
tanımlanması
Riskin
raporlanması
Riskin
değerlendirilmesi
Riskin kontrolü
ve azaltılması
Riskin analiz
edilmesi
Kaynak: FAA System Safety Handbook, Chapter 15: Operational Risk Management, December 30, 2000, s.5.
Öncelikle
operasyonel
risk
kapsamındaki
tüm
riskler
tanımlanmalı
ve
örneklendirilmelidir. Operasyonel risklerin bir bölümü sayısallaştırılamayan unsurlar
içermektedir. Örneğin strateji, itibar ve insan kaynağı gibi risklerin boyutlarının sayısal olarak
ölçülmesi güçtür. Kurumlar açısından için bu risklerin sayısal olarak ölçülmesinden ziyade,
yönetilmek üzere değerlendirilmesi önemlidir. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi de
önemlidir. Risk kontrol süreci, riskin etkisini ve/veya gerçekleşme olasılığını azaltmak, riski
önlemek üzere geliştirilmiş kontrol etkililiğinin ve yeterliliğinin değerlendirilmesi aşamalarını
içerir. Riskin raporlanması, yönetim kurulu, üst yönetim, iç denetim birimleri ile faaliyeti
yürüten birimin maruz kalınan risklerin derecesinin belirlenmesini kapsar. Ayrıca
raporlamanın düzenli aralıklarla yapılması gerekir245.
Risk yönetimi zayıf olan bankalar krizleri öngöremedikleri gibi gelecekte meydana
gelebilecek zararları da tespit edemezler. Güçlü bir risk yönetimine sahip bankaların ise kredi,
piyasa ve operasyonel riskleri doğru bir şekilde hesapladıkları, krizler gerçekleşmeden önce
kayıpları belirleyebildikleri ve azaltmak için gerekli önlemleri aldıkları, aldıkları risk ile olası
kazançlarını karşılaştırarak riski almaya değip değmeyeceğini önceden belirledikleri
görülmektedir246.
245
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.222-223.
Çağıl, Gülcan, Sermaye Yeterliliği Açısından Operasyonel Risk ve Bankacılık Sektöründe Uygulanması,
Doktora Tezi, M.Ü. bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Bankacılık Doktora Programı, İstanbul, 2006, s.17.
246
116
2.1.2.2.
Operasyonel Risklere Yönelik Düzenlemeler
Operasyonel risklere yönelik düzenlemelerin temelinde uluslararası düzenlemeler
mevcuttur. Ulusal düzenlemeler, mevcut uluslararası düzenlemelerin ülkemiz sartlarına
uydurularak (ulusal inisiyatif) bankaların ve diger ilgili kurumların çalısma alanlarını
düzenlemektedir. Uluslararası düzenlemelerin en önemlisi, Basel Bankacılık Denetim
Komitesi’nin düzenlemeleridir. Ulusal düzenleyiciler içerisinde en önemli kurum Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)’dur. Ayrıca sermaye piyasaları ve aracı kurumlar
konusunda
düzenlemeler
düzenleyicilerdendir
2.1.2.2.1.
247
yapan
Sermaye
Piyasası
Kurulu
(SPK)
da
ulusal
.
Basel Komitesi Düzenlemeleri
Basel Denetim Komitesi (BCBS) ise, Isviçre’nin Basel kentinde BIS bünyesinde
faaliyet göstermek üzere gelismis ülkelerin (G-10 ülkeleri “Almanya, Japonya, Kanada,
Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Ingiltere, Amerika, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Fransa)
merkez bankası başkanlar ve bankacılık denetim otoritelerinden yetkililerin katılımlarıyla
oluşturulan ve bankacılık konusunda istisari mahiyetli olarak uluslararası standartları
yayımlayan komitedir248.
Operasyonel risk konusundaki çalısmalar Basel II’ nin yayınlanmasından önce
başlamıştır. Operasyonel riske yönelik olarak yapılan ilk çalışma, operasyonel risk yönetimi
konusunda düzenleme yapılması ve bu risk türü içinde sermaye tahsis edilmesi
gerekliliğinden ilk defa bahseden Basel Komitesi’nin “Operasyonel Risk Yönetimi” isimli
raporudur. Basel Komitesi finansal piyasalarda meydana gelen gelişmeleri ve Basel I’ in
sermaye yeterliliği ölçümüne ilişkin yukarıda değinilen eksiklikleri dikkate alarak Haziran
1999 Yeni Basel Sermaye Yeterliliği Uzlaşısına (Basel II) iliskin ilk istişari metni
yayınlamıştır. Bunun ardından 2001 yılı basında ikinci istişari metin, Nisan 2003’te ise
üçüncü istişari metin yayınlanmıştır. Söz konusu istişari metinler, gerek ülke denetim
otoritelerinden gerekse bankalar ve diğer ilgili taraflardan alınan yorumlar çerçevesinde
247
Akgün Kemal, Türk Bankacılık Sisteminde Operasyonel Risk Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi,
Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, 2007, s.46.
248
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Arastırma Dairesi (Ocak, 2005). “10 Soruda Yeni Basel
Sermaye Uzlasısı (Basel II)”, www.bddk.gov.tr
117
revize edilerek yenilenmiş ve Basel II’ ye ilişkin nihai metin Haziran 2004’te
yayınlanmıstır249.
Basel II düzenlemesi üç ana bölümden olusmaktadır. Bunlar250;
· Asgari sermaye gereksinimi (Pillar I)
· Denetim otoritesinin gözden geçirilmesi (Pillar II)
· Piyasa disiplinidir (Pillar III).
Komite, operasyonel riskleri Birinci Yapısal Blok kapsamında gerçekleştirilen yasal
sermaye hesaplamalarına dahil ederek, kredi, piyasa riskleri ile birlikte operasyonel riskler
için de sermaye yükümlülüğü hesaplamasını benimsemiştir. Komite, denetim otoritelerinin
Yapısal Blok kapsamında gerçekleştirilecek yasal sermaye yeterliliği değerlendirmelerinde
riski tüm unsurlarıyla ele almalarını, gerektiğinde operasyonel riskler için ilave sermaye
bulundurulmasını istemelerini ve bankaların Birinci Yapısal Blok’ta kullandıkları yöntemlere
iliskin koşullar ile Üçüncü Yapısal Blok’taki açıklama yükümlülüklerini yerine getirip
getirmediklerini değerlendirmelerini istemektedir251.
Basel II ile birlikte operasyonel risk için sermaye ayrılması zorunlu hale getirilmiştir.
Firmalrın riskli olaylarının ve risk yönetim süreçlerinin halka sunulmasını sağlayarak
şeffaflığı arttırmıştır. Böylece firmaların kendi süreçlerinin nasıl işlediğini ve bunların
kontrollerini nasıl gerçekleştirdiklerini tekrar gözden geçirmeleri ve gerçekleşen her türlü risk
olayını kaydetmeleri sağlanmıştır. Sonuç olarak, firmaların maliyetleri azaltmaları ve risk
olaylarını azaltmaları için gösterdikleri çaba ile düzenleyicilerin resmi olarak istedikleri
riskten kaçınma ve riski sigortalama faaliyetleri bir araya gelerek operasyonel risk yönetimi
olarak bilinen disiplini oluşturmuştur252.
249
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Arastırma Dairesi (Ocak, 2005). “10 Soruda Yeni Basel
Sermaye Uzlasısı (Basel II)”, www.bddk.gov.tr
250
Capital Standards for Banks: The Evolving Basel Accord, Federal Reserve Bulletin; Sep2003, Vol. 89 Issue
9, s,398.
251
Mazıbaş, Murat, “Operasyonel Risk Ölçümü: Kayıp Dagılımları Modellemesi”, Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurulu Arastırma Raporu, 2005, www.bddk.gov.tr
252
Teker L. Dilek, a.g.e. s.25.
118
2.1.2.2.2.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Düzenlemeleri
BDDK tarafından 8 Subat 2001’de yayımlanan “Bankaların İç Denetim ve Risk
Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik” ve 31 Ocak 2002 tarihinde yayımlanan
“Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik”
ile bankacılık alanında uluslararası düzenlemelere uyum sağlanmak amaçlanmıştır. Bu amaçla
Türk bankacılık sisteminin risk yönetimi ve sermaye yeterliliği konusunun genel çerçevesi
belirlenmiştir. Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik ile
bankaların, karşılaştıkları risklerin izlenmesini ve kontrolünü sağlamak üzere kuracakları iç
denetim sistemleri ile risk yönetim sistemlerine ilişkin esas ve usulleri belirlemeyi
amaçlamaktadır. Bu yönetmelik dört kısımdan oluşmaktadır253;
Birinci kısımda yönetmeliğin amacı, kapsamı, hukuki dayanakları ve yönetmelikteki
kavramlar hakkında tanımlamalar yapılmıştır. İkinci kısım, “iç denetim sistemi” kapsamında
değerlendirilip; iç denetimin sisteminin amacı, unsurları, yapısı, işleyişi ve teftiş sistemi
şeklinde başlıklara ayrılarak oluşturulmuştur. Üçüncü kısım, risk yönetim sistemi ve bu
sürecin işleyişi hakkında, son kısım olan dördüncü kısım ise diğer hükümler başlığı altında
belirlenerek, iç denetim ve risk yönetim sistemlerinin kurum tarafından değerlendirilmesinin
şeklini belirler.
Yönetmeligin ikinci maddesinde iç kontrol ve teftiş sistemini; “iç kontrol sistemi:
Bankanın tüm faaliyetlerinin, belirlenen politika, yöntem, uygulama talimatları ve limitlere
uygun olarak, yönetim kademelerince yürütülmesini sağlamak amacıyla, iç kontrol elemanları
tarafından yerine getirilen, bir sistem içinde izlemeyi, bağımsız değerlendirmeyi, yönetim
kademelerine eşanlı rapor etmeyi içeren finansal, operasyonel ve diğer kontrol sistemlerinin
tümünü; teftiş sistemi: bankanın günlük faaliyetlerinden bağımsız, yönetimin ihtiyaçları ve
bankanın yapısına göre finansal faaliyet ve uygunluk denetimleri şeklinde, iç kontrol işlevi
kapsamında bagımsız bir biçimde, müfettislerce gerçekleştirilen, iç kontrol sistemi ile risk
yönetim sisteminin işleyişi başta olmak üzere bankanın tüm faaliyetlerini ve birimlerini
kapsayan ve bu alanlara ilişkin değerlendirme yapılmasını sağlayan, değerlendirmelerde
kullanılan kanıt ve bulguların raporlama, izleme ve inceleme sonucunda elde edildiği
253
www.bddk.gov.tr Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (2001). “Bankaların Iç Denetim Ve Risk
Yönetimi Sistemlerine İliskin Olarak Açıklanmasına Gerek Duyulan Hususlar”, Erişim Tarihi[22.01.2012].
119
sistematik denetim sürecini ifade eder.” şeklinde tanımladıktan sonra üçüncü maddesinde;
bankaların, bünyelerinde, faaliyetlerinin kapsamı ve yapısıyla uyumlu, degisen koşullara
cevap verebilecek nitelik, yeterlilik ve etkinlikte, bu Yönetmelik hükümlerine uygun iç
denetim ve risk yönetim sistemlerini kurmak, idame ettirmek ve gelistirmek zorunda
olduklarını belirtmistir. Beşinci maddede, iç kontrol işlevinin, yönetim kurulu, üst düzey
yönetim ve bankanın her seviyedeki personeli ile teftiş kurulu, iç kontrol merkezi ve risk
yönetimi grubu tarafından yürütülmesi gerektigi belirtilmiştir. Ayrıca aynı maddede, yönetim
kurulunun, bu birimlerin, görevlerini bankanın temel faaliyetlerinden bağımsız olarak ve
objektif bir şekilde yerine getirmeleri için gerekli tüm tedbirleri almakla veya alınmasını
sağlamakla zorunlu olduğundan bahsetmiştir. Bu kapsamda her banka kendi örgüt yapısı
içinde ayrı bir teftiş birimine/kuruluna, ayrı bir iç kontrol merkezine/birimine ve risk yönetimi
grubuna yer vermeli ve bunların idari açıdan dogrudan yönetim kuruluna bağlı olacak şekilde
örgütlenmelerini sağlamalıdır.
Operasyonel riski, kurumlar genellikle zarar gördüklerinde ya da resmi bir otoritenin
emretmesiyle keşfetmektedir. Bu kategoride gerçekleşinceye dek operasyonel riski kabul
etmemek, gerçekleştikten sonra varlığını kabul etmek sağlıklı bir yöntem değildir.
Operasyonel riskler yokmuş gibi davranmanın gerisinde yatan nedenlerden bir tanesi, riskin
varlığını kabul etmenin beraberinde getireceği sorumluluklardır. Eğer bir risk varsa ve kurum
bunun adını koymamışsa, o risk gerçekleştiğinde önceden tedbirlerin alınmamış olmasının
ilgili otoritelere anlatılması daha kolay olacaktır. Oysa bir risk varsa ve kurum bunun adını
koymuşsa, kurumdan o riskin gerçekleşmesini en aza indirecek tedbirleri maksimum düzeyde
alması beklenir254.
2.1.2.3.
Operasyonel Riskin Ölçülmesi
Operasyonel risk ölçümünde temel amaç; geçmişte meydana gelmiş olayalardan
edinilen bilgi ve deneyimlerle geleckte meydana gelebilecek kayıpları en aza indirmektir.
Uluslararası finansal piyasalarda faaliyet gösteren önemli finansal kuruluşlarda meydana
gelen operasyonel kayıplar, operasyonel riskin ölçümüne ve yönetimine olan ilgiyi artırmıştır.
254
Türkoğlu, T., “Operasyonel Risk Olgusuna Bir Bakış”, İç Denetim Dergisi, Sayı 19,
2007, s.48.
120
Basel Komitesi de operasyonel riskleri en önemli bankacılık risklerinden biri olarak Basel
Sermaye Uzlaşısı’nda ele almıştır ve yasal sermaye hesaplamalarına dahil etmiştir.
Basel Komitesi’nin operasyonel risk yaklaşımına dayalı olarak geliştirdiği asgari
sermaye yükümlülüğü hesaplama yöntemleri üç grupta toplanmaktadır:
-
Temel Gösterge Yaklaşımı
-
Standart Yaklaşım
-
İleri Ölçüm Yaklaşımları
Basel Komitesi operasyonel riskin ölçümünde, basitten gelişmişe doğru farklı
düzeyde riske duyarlı, bankalara seçim olanağı sağlayacak, riske duyarsız yöntemlerden riske
duyarlı yöntemlere ilerledikçe sermaye avantajı sağlayabilecek ve bu haliyle bir teşvik
mekanizması oluşturacak, farklı risk ölçüm yöntemlerinin geliştirilmesini ve risk yönetimi
bilincinin yerleştirilmesini amaçlayacak bir yaklaşım benimsemiştir255.
Operasyonel risk ölçümünde basitten gelişmişe doğru gidildikçe her bir yaklaşım bir
öncekine göre riske daha duyarlı ve daha gelişmiş ölçüm yöntemleri içermektedir.
2.1.2.3.1.
Temel Gösterge Yaklaşımı
Operasyonel
riskler
için
bulundurulacak
sermayenin
belirlenmesinde
kullanılabilecek en basit yöntem Temel Gösterge Yaklaşımı’dır. yöntem maruz bulunan
operasyonel riskin büyüklüğünü gösteren bir değişkenin Basel Komitesi tarafından belirlenen
bir katsayı (α-alfa) ile çarpılmasına dayanmaktadır. Bu yöntemde finansal değişken olarak
brüt gelirin256 kullanılması ve α katsayısının da %15 olarak kabul edilmesi yaklaşımı
benimsenmiştir257.
Sermaye yükümlülüğünün hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır:
KTGY ( BG1...n x ) / n
255
Mazıbaş, M., Operasyonel Riske Basel Yaklaşımı: Üç Yapısal Blok Çerçevesinde Bir Değerlendirme, BDDK
Araştırma Raporları, 2005, s.5.
256
Brüt gelir; karşılıklar, bankacılık hesaplarındaki menkul kıymet alım-satım kar/zararı, olağanüstü kalemler ve
sigortacılık faaliyetlerinden gelirler hariç olmak üzere net faiz gelirleri ile net faiz dışı gelirlerden oluşmaktadır.
257
Mazıbaş, M., a.g.e., s.6.
121
Formülde;
KTGY = sermaye yükümlülüğünü,
BG = son üç yılın brüt gelirini (pozitif ise),
n = son üç yıl içinde brüt gelirin pozitif olduğu yılların sayısını,
α = alfa faktörünü
ifade etmektedir.
Hesaplanan sermaye yükümlülüğü tutarı 12.5 ile çarpılarak sermaye yeterliliği oranının
paydasına eklenir.
Örnek258: Kurumun 3 yıllık ortalama brüt geliri : 10.000 TL.
B Bankasının 3 yıllık ortalama brüt geliri : 13.000 TL.
A Bankasının operayonel riske esas tutarı : 10.000 x %15 x 12.5 = 18.750 TL.
B Bankasının operayonel riske esas tutarı : 13.000 x %15 x 12.5 = 24.375 TL.
Bu yönteme göre, B Bankası faaliyetleri sonucunda A Bankasına kıyasla daha fazla
brüt gelir elde etmesi nedeniyle daha riskli olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle de daha
fazla sermaye ayırması beklenmektedir. En basit operasyonel risk ölçüm yöntemi olan temel
gösterge yaklaşımı, brüt gelirin riskin düzeyi hakkında bilgi vermesinin imkansız olduğu
görüşü nedeniyle, operasyonel riskin ölçümünde eleştirilere maruz kalmaktadır.
2.1.2.3.2.
Standart Yaklaşım
Standart yaklaşımda bankacılık faaliyetleri 3 iş birimine ve 8 iş koluna ayrılmıştır.
Her iş kolu için sermaye yükümlülüğü hesaplanmaktadır. Her iş kolundan elde edilen brüt
gelir o işkolu ile ilgili belirtilen katsayı ile çarpılarak sermaye yükümlülüğü bulunmaktadır.
Daha sonra her bir iş kolu için hesaplanan sermaye tutarları toplanarak, toplam sermaye
yükümlülüğü hesaplanır. Toplam yasal sermaye hesaplanırken son üç yılın brüt gelirlerinin
basit ortalaması ilgili katsayı ile çarpılır259.
Toplam sermaye yükümlülüğü aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır:
258
259
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.235.
Operational Risk, Basel Committee on Banking Supervision, January, 2001, s.6.
122
K SY {YIL13 max[ ( BG18 x18 ),0]}/ 3
Formülde;
K SY = yasal sermaye yükümlülüğünü,
BG18 = sekiz faaliyet kolunun her biri için belirli bir yıldaki brüt geliri,
18 = beta katsayısını,
ifade etmektedir. Basel Komite’si standart yaklaşımda kullanılmak üzere kurumsal finansman,
alım-satım, perakende bankacılık, ticari bankacılık, ödeme ve takas, acentelik hizmetleri ve
saklama, varlık yönetimi ve perakende aracılık faaliyetlerinden oluşan sekiz işkolu
belirlemiştir. QIS çalışmaları sonucunda her iş kolu için β katsayıları belirlenmiştir. Komite
tarafından belirlenen işkolları ve β katsayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 21. İşkolları için Belirlenen Beta Katsayıları
İşkolları
Kurumsal finansman (β1)
Alım-satım ve satış (β2)
Perakende bankacılık (β3)
Ticari bankacılık (β4)
Ödeme ve takas(β5)
Acentelik hizmetleri ve saklama (β6)
Varlık yönetimi (β7)
Perakende aracılık faaliyetleri (β8)
β katsayıları
%18
%18
%12
%15
%18
%15
%12
%12
Basel Komitesi, tekdüzeliği sağlamak ve sermaye hedeflerine ulaşabilmek için
yukarıdaki tabloda verilen β katsayılarını belirlemiştir. Her faaliyet kolunda son üç yılın brüt
gelirlerinin ortalaması bu katsayılarla çarpılarak toplam yasal sermaye hesaplanmaktadır.
Basel Komitesi çalışmaları sonucunda Standart Yaklaşım’a alternatif olarak Alternatif
Standart Yaklaşımı ortaya çıkarmıştır. Alternatif Standart Yaklaşımın, Standart Yaklaşım’dan
tek farkı perakende bankacılık ve ticari bankacılık işkolları için risk göstergesi olarak brüt
gelir yerine sabit bir “m” faktörü ile çarpılan krediler ve avanslar kullanılmaktadır.
123
2.1.2.3.3.
İleri Ölçüm Yaklaşımı
Temel gösterge yaklaşımı ve standart yaklaşım kurumun brüt gelirini dikkate alan,
riske duyarlılığı olmayan, risk ölçüm ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesini teşvik etmeyen
yaklaşımlardır. İleri ölçüm yaklaşımları diğer yaklaşımlara göre daha karmaşık bir yapıya
sahip olup,
riske en duyarlı yaklaşımlardır. Basel Komitesi, bankaları, iç verilerini de
kullanarak kendi ileri ölçüm sistemlerini geliştirmeleri ve bu doğrultuda gerekli sermaye
tahsisini yapmaları yönünde teşvik etmektedir. Kurumlar operasyonel risklerini ölçerken ileri
ölçüm yaklaşımlarını kullanabilmek için, öncelikle Basel II’de yer alan genel, nicel ve nitel
standartları sağlamalı ve bu yaklaşımları
kullanabilmek için yerel denetim otoritesinin
onayını almış olmalıdırlar260.
İleri ölçüm yaklaşımları çerçevesinde kurum operasyonel risk için bulundurmaları
gereken sermayeyi kendi risk ölçüm yöntemleri ile hesaplayabileceklerdir.
2.1.3. Piyasa Riski
Piyasa riski, piyasa fiyatlarındaki hareketlerden dolayı bilanço içi veya dışı
pozisyonlarda ortaya çıkabilecek kayıp riski olarak tanımlanır. Bu kapsamdaki riskler261:
• Alım-satım hesaplarında yer alan faiz oranıyla ilişkili araçlar ve hisse senetleri nedeniyle
maruz kalınan riskler; ve
• Bankanın maruz kaldığı kur riski ve emtia riskidir.
Piyasa riskinin konusunu teşkil eden varlık ve pozisyonlar, genel kabul görmüş,
uluslararası muhasebe standartları uyarınca da bankaların cari piyasa fiyatları üzerinden
değerlemek zorunda oldukları hesap ve pozisyonlardır. Bu çerçevede bankalarca cari fiyat
veya kurlarla değerlenerek
(mark to market) bilançoda cari piyasa değerleri üzerinden
gösterilmesi zorunlu bulunan262,
260
Operasyonel Risk Çalışma Grubu, Operasyonel Risk, Bankacılar Dergisi, Sayı 58, 2006, s.97.
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.205.
262
Altıntaş, A., a.g.e., s.241-242
261
124
alım-satıma konu altın ve diğer kıymetli madenler,
alım-satıma konu hisse senedi, yatırım fonu katılma belgeleri, bono ve tahvil gibi
menkul kıymetler,
her bir döviz cinsi itibariyle net kısa veya uzun (bilançı içi-bilanço dışı) döviz
pozisyonları,
alım-satım hesapları ile ilgili pozisyonlardan kaynaklanan risklerden korunma veya
riskleri azaltma amacıyla girişilmiş faize dayalı veya cari değerleri faiz değişimlerine
duyarlı türev sözleşmeler, ve opsiyonlar,
piyasa riskinin konusuna girmektedir.
Basel II uzlaşı metnine göre bankaların, yasal sermaye hesaplamasında alım-satım
portföyüne dahil edilecek veya edilmeyecek pozisyon ve risk bakiyelerini belirlemek için
açıkça tanımlanmış
politika ve prosedürlere sahip olması gerekmektedir. Alım-satım
portföyünde değerlendirilmeyen portföy ve pozisyonlar(finansal varlıklar) bankacılık
hesapları kapsamında değerlendirilmektedir. Gelişmiş yaklaşımlar sözkonusu olduğunda,
alım-satım portföyünde yer alan bir finansal varlığın riski Riske Maruz Değer ve spesifik risk
modelleriyle; bankacılık hesaplarında izlenen finansal varlıklara ilişkin risk ağırlıkları ise
kredi riski kapsamında değerlendirilip içsel derecelendirmeye dayalı yaklaşımlar aracılığıyla
hesaplanacaktır263.
Basel Komitesi’nin 1988 düzenlemesinin en önemli eksikliklerinden birisi sermaye
yeterliliği hesaplamalarında piyasa riskinin dikkate alınmamasıydı. Bankacılıktaki risklerin
sadece kredi riskinden ibaret olduğu düşünülüyordu. Ancak mali yapıları güçlü olduğu
düşünülen bazı bankaların zarara uğramalarından sonra piyasa riskinin de önemi anlaşılmıştır.
Bu nedenle 1996 yılında Basel Komitesi tarafından sermaye yeterliliği hesaplamalarında
piyasa riskinin de dikkate alınması kararlaştırılmış ve bununla ilgili düzenlemeler
yapılmıştır264.
Bankaların tutdukları pozisyonlarda, finansal piyasalardaki dalgalanmalardan
kaynaklanan faiz, kur ve hisse senedi fiyat değişimlerine bağlı olarak ortaya çıkan riskler
263
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.46.
http://fic.wharton.upenn.edu/fic/papers/05/0516.pdf, Herring, R. J., “The Basel 2 Approach To Bank
Operational Risk: Regulation On The Wrong Track”, The Wharton School University of Pennsylvania s.1-3.
Erişim tarihi: [05.02.2012]
264
125
nedeniyle oluşan zarar etme olasılığı genel piyasa riski olarak tanımlanıyor. Sözkonusu risk
aşağıda özetle sunulmaktadır.
Likidite riski: Kurumun, sahip olunan varlıkların nakit ihtiyacını karşılayamaması, likiditenin
yetersizliği nakdin bulunmaması, varlıkların değerinin altında elden çıkarılması anlamına
gelir. Bir kurumun vadesi gelen yükümlülüklerini karşılayacak düzeyde nakdin bulunmaması
riskini ifade etmektedir. Varlıkların vadeleri, borçların vadelerinden daha uzun olması halinde
likidite riski ile karşılaşılabilir265.
Kur riski: Kurda görülen değişiklikler sonucu varlıklar ve/veya yükümlülüklerde meydana
gelebilecek olumlu / olumsuz değişimler kur riski olarak tanımlanır266. Kur riski, özellikle
gelişmekte olan ülkelerdeki ekonomik dalgalanmalar nedeniyle önemli bir tehdittir. Kurum
yabancı para cinsinden kredi vermesi kur riskinin artmasına neden olmuştur. Döviz kurunda
meydana gelen dalgalanma, kur riskini kredi alana yüklerken, finansal kurumlar da kredinin
geri ödenmeme ihtimali ile karşı karşıya kalmaktadır.
Hisse senedi pozisyon riski: Finansal kurumların ticari faaliyetleri yer alan hisse senedi
pozisyonuna bağlı olarak finansal dalgalanmalar nedeniyle maruz kalabileceği zarar
olasılığıdır.
Faiz oranı riski: Bankaların faiz oranlarındaki değişiklikler nedeniyle zarara uğraması
ihtimalidir. piyasa faiz oranlarındaki değişmeler, belirli faiz getirisine sahip menkul
kıymetlerin piyasa fiyatlarında ve dolayısıyla verimlerinde değişmelerin meydana gelmesine
yol açmaktadır. Faiz oranı riski sabit faizle borçlanmayı mümkün kılan menkul kıymetler için
esas olan bir risk türüdür267.
Basel Komitesi’nin 1988 yılında yaptığı düzenlemenin en önemli eksikliklerinden
biri, piyasa riskine dayalı herhangi bir sermaye yükümlülüğünün getirilmemesidir. 1996
yılında yapılan yeni düzenlemeyle piyasa riskine ilişkin bazı ilaveler getirilmiştir. Bu
düzenlemelere göre sermaye yeterliliği oranal olarak hesaplanırken kredi riskinin yanı sıra
finansal kurumların maruz kaldığı piyasa riskleri de dikkate alınacaktır. Buna göre finansal
265
Maltz, L., Neu, P., Liquidity Rik Management, John Wiley, 2007, Singapore, s.18-19.
http://www.vob.org.tr/vobportaltur/edudocs/kur_riski.pdf, Erişim Tarihi [05.01.2012]
267
Korkmaz, T., Ceylan A., Sermaye Piyasası ve Mnkul Değer Analizi, 5. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım,
2010, s.494.
266
126
kurumlar, piyasa risklerini ölçmede ve buna bağlı sermaye gereksinimlerini hesaplamada
Basel Komitesi tarafından önerilen standart modeli kullanabilecekleri gibi; güvenilir bir risk
yönetimi sistemi ve risk ölçüm modeli geliştirmeleri, model sonuçlarının doğruluğunu
kanıtlamaları, modellerini stres testleri ve senaryo analizleri gibi bazı ek yöntemlerle
desteklemeleri ve önceden ilgili merciden izin almaları koşulu ile, kendi geliştirdikleri risk
ölçüm ve yönetim modellerini de kullanabilme olanağına kavuşmuştur268.
2.1.3.1. Piyasa Riskini Ölçme Yöntemleri
Finansal piyasa riskine esas tutarı,
-Temel gösterge yaklaşımı,
-Standart yaklaşım ve
-ileri ölçüm yaklaşımı
olmak üzere üç farklı yöntem kullanarak hesaplayabilirler.
Uluslararası pazarlarda faaliyet gösteren kurumlar ve operasyonel riski yüksek olan
kurumların (örneğin, uzmanlaşmış işlem bankaları), Temel Gösterge Yaklaşımdan daha
gelişmiş olan ve ilgili kuruluşun risk profiline uygun olan bir yaklaşım kullanmaları
beklenmektedir. Belirli asgari kriterlere uyulması şartıyla, bir bankanın faaliyetlerinin belli
kısımları için Temel Gösterge veya Standart Yaklaşımı ve diğer kısımları için İÖY’yi
kullanmalarına izin verilir. Bir kurumun daha gelişmiş bir yaklaşım için onay aldıktan sonra,
denetim otoritesinin izni olmadan, daha basit bir yaklaşıma dönmesine izin verilmez. Bununla
birlikte, bir denetim otoritesi, daha gelişmiş bir yaklaşımı uygulayan bir bankanın bu
yaklaşımla ilgili gerekli kabul kriterlerine artık uygun olmadığını tespit ettiği takdirde,
bankanın daha gelişmiş bir yaklaşıma dönmek için belirlenen yükümlülüklere uygun hale
gelene kadar, operasyon ve faaliyetlerinin hepsi veya bir kısmı için daha basit bir yaklaşım
kullanmasını isteyebilir269.
2.1.3.1.1. Temel Gösterge Yaklaşımı
Temel Gösterge Yaklaşımını kullanan kurumlar, operasyonel risk için, pozitif yıllık
brüt gelirin sabit bir yüzdesinin (alfa işaretiyle gösterilir) son üç yıl içindeki ortalamasına eşit
268
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.47.
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.189.
269
127
tutarda sermaye bulundurmalıdırlar. Yıllık brüt gelirin eksi veya sıfır olduğu herhangi bir yılla
ilgili rakamlar, bu ortalamanın hesaplanmasında hem pay hem de paydanın dışında
tutulmalıdır. Bu sermaye yükümlülüğü, aşağıdaki denklemle belirlenebilir270:
Bu denklemde:
KBIA = Temel Gösterge Yaklaşımı uyarınca bulundurulacak sermaye
GI = Son üç yılın yıllık brüt geliri (pozitif ise)
n = Son üç yıl içinde brüt gelirin pozitif olduğu yılların sayısı
α= Sektör çapında gereken sermaye seviyesinin sektör çapında gösterge seviyesine oranı
olarak Komite’nin tespit ettiği %15.
Brüt gelir, net faiz geliri + net faiz-dışı gelir olarak tanımlanır. Bu ölçütün:
i.
karşılıkları (örneğin, ödenmemiş faizler için ayrılan karşılıklar) içermesi;
ii.
harici hizmet sağlayıcılarına ödenen ücretler de dahil faaliyet giderleri ve
masraflarını içermesi;
iii.
bankacılık hesaplarında izlenen menkul kıymetlerin satışından gerçekleşen kâr ve
zararları içermemesi; ve
iv.
olağandışı veya düzensiz kalemleri ve sigortadan elde edilen gelirleri
içermemesi amaçlanır.
2.1.3.1.2. Standart Yaklaşım
Piyasa riski ölçümünde içsel model kullanmayan veya kullanmak istedikleri içsel
modeller denetim otoritelerince onaylanmayan kurumlar, yasal sermaye yükümlülüğünü
standart yönteme göre hesaplayacaklardır.
Standart metod kapsamında piyasa riskinin unsurları;
-hisse senedi piyasa fiyat riski,
-faiz oranı riski,
-opsiyonlardan kaynaklanan piyasa riski ve
270
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.190
128
-kur riski.
olarak sıralanmaktadır. Faiz oranı riski ve hisse senedi pozisyon piyasa fiyat riski kendi
içerisinde271;
-risk faktörlerindeki (faiz oranı, döviz kuru, hisse senedi pozisyon riski) olumsuz
hareketlerden kaynaklanan riski ifade eden genel piyasa riski ve
-belirli finansal araçları ihraç veya garanti eden ve ödeme yükümlülüğünü üstlenen
kuruluşların yönetimlerine ve mali bünyelerine ait sorunlar nedeniyle meydana gelebilecek
kayıp olasılığını ifade eden spesifik risk olmak üzere iki unsurdan oluşur.
Faiz oranı riski
Faiz oranı riski, faiz oranlarındaki değişiklikler nedeniyle bankaların olası gelir
kaybı, nakit akımlarında ortaya çıkabilecek aksaklıklar, planlanan nakit giriş değerlerinde
düşüşler gibi sonuçlar ortaya çıkaran risklerdir272.
Bankalar daha çok kısa vadeli fonları toplamakta ve ve bunları daha uzun vadeli
olarak plase etmektedir. Bankaların aldığı kaynağa ödedikleri faizle, plase ettikleri yerden
aldıkları faiz oranı arasındaki fark da genel olarak bankanın karını oluşturmaktadır. Bankalar
genellikle bu işlemi sabit faiz oranları üzerinden yapmaktadır. Yani faizler işlemin yapılması
anında belirlenmekte ve sonuna kadar değiştirilmemektedir. Böyle bir durumda kredinin
vadesi gelmeden piyasada faiz oranlarında bir yükselme olduğunda banka, kısa vadeli
kaynaklarını yenilerken yeni faiz oranlarını uygulamak zorunda kalacak, verdiği kredinin faiz
oranını ise değiştiremeyecektir. Banka faiz oranlarındaki bu değişim nedeniyle karı azalacak
veya zarar edecektir. Tersi bir durumda da faiz oranı riski oluşabilir. Yani kaynakların
ortalama vadesi kullanımlara göre yüksek ise piyasa faizlerindeki bir düşüş bankalar için yine
faiz oranı riski oluşturmaktadır273.
Standart metoda göre faiz oranı riskinin hesaplanmasında “genel piyasa riski” ve
“spesifik risk” olmak üzere iki aşama vardır.
Genel piyasa riski hesaplaması, hesaplamaya konu edilen kıymetlerin, varlıkları ifade
eden uzun pozisyonlar ve yükümlülükleri ifade eden kısa pozisyonlar ayrımında, döviz
271
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.46.
Şakar, Hakan, Bankalarda Aktif Pasif Yönetimi, Mida Eğitim Merkezi, İstanbul, 2002, s.37.
273
Babuşçu, Ş., a.g.e., s. 63.
272
129
cinsleri ve vadelerine kalan süreler dikkate alınarak gruplanıp BDDK tarafından 2002 yılında
yayınlanan “Sermaye yeterliliğinin ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik”
te
öngörülen
katsayılarla
ağırlıklandırılması
esasına
dayanır.
Genel
piyasa
riski
hesaplamasında belirleyici ölçüt vadeye kalan süre olup, vade uzadıkça faiz oranı riskinin de
artacağı varsayılmaktadır274.
Genel piyasa riski, bankaların alım-satım hesaplarında izledikleri faiz getirili menkul
kıymetler ile faize dayalı veya cari piyasa değerleri faiz oranlarındaki oynamalara reaksiyon
gösteren türev enstrümanların, cari piyasa faiz hadlerindeki değişiklikler nedeniyle değer
kaybetmesi sonucu zarar uğrama ihtimalini ifade etmektedir275.
Genel piyasa riskinin ölçümünde iki temel yöntemin kullanılmasına izin verilir.
Bunlar; “vade yöntemi” ve “süre yöntemi”dir. iki yöntemde de sermaye yeterliliği aşağıdaki
dört unsurun toplamından oluşur276:
-alım-satım portföyündeki net kısa ve uzun pozisyonlar,
-farklı zaman bantlarında eşleştirilen pozisyonların küçük bir oranı (vertical disallowance –
dikey ret) ,
-farklı zaman bantlarında eşleşebilen pozisyonların en büyük olanı(horizontal disallowance –
yatay ret) ,
-opsiyonlara ilişkin pozisyonlar için net sermaye yükümlülüğü.
Vade merdiveni, bir bankanın nakit giriş ve çıkışlarının vadelerine göre gösterildiği
bir tablodur. Her vade dilimindeki varlık kalemleri ile yükümlülük kalemleri arasındaki fark o
dönem için söz konusu olan pozisyonu göstermektedir. Vade merdiveni nakit giriş ve
çıkışlarının hem günü gününe, hem de spesifik zaman çerçeveleri içinde karşılaştırılması için
oldukça kullanışlı bir yöntemdir. Ancak bir bankanın net fon ihtiyacının, varlıklarının
gelecekte hareketleri hakkında varsayımlara, yükümlülüklere ve bilanço dışı işlemlere bağlı
olarak değiştiği de gözönünde bulundurulmalıdır. Vade merdiveni ülkemizde halen bankaların
sermaye yeterliliğine esas piyasa riskinin hesaplamalarında kullanılmaktadır277.
274
Candan, H, Özün, A., a.g.e., s.52.
Altıntaş, A., a.g.e., s. 246.
276
http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement method-Interest Rate Risk, Erişim
Tarihi: [15.02.2012]
277
Babuşçu, Ş., a.g.e., s. 62.
275
130
Herbir para birimi için vade merdiveni için ayrı vade merdiveni kullanılmalı, her bir
para birimi için ayrı ayrı sermaye gereksinimi hesaplanmalı ve hesaplanan sermaye
gereksinimleri ters işaretli pozisyonlar arasında bir netleştirme yapılmadan toplanmalıdır.
Ancak alım-satım hacminin önemsiz olduğu para birimleri için ayrı vade merdiveni
kullanılmasına gerek yoktur. Bunu yerine banka net kısa ve uzun pozisyonlarını her bir para
birimi için uygun zaman dilimlerine yerleştirerek tek bir vade merdiveni oluşturabilir.
Bununla beraber, brüt pozisyon tutarının hesaplanmasında, pozisyonların uzun veya kısa
olmalarına bakılmaksızın, her bir zaman dilimi içindeki bireysel net pozisyonların toplanması
gerekir278.
Vade yönteminde, türev enstrümanlar dahil borçlanma araçlarında ve faiz oranı ile
ilişkilendirilmiş diğer varlıklara ilişkin uzun veya kısa pozisyonlar, on üç zaman diliminden
(ya da düşük faiz kuponlu araçlar söz konusu olduğunda on beş zaman diliminden) oluşan bir
vade merdivenine yerleştirilir. Sabit faiz oranlı araçlar, vadeye kalan sürelerine; değişken faiz
oranlı araçlar ise müteakip fiyatlama tarihine kalan süreye göre vade merdivenine yerleştirilir.
Gerek fiili, gerek varsayımsal, tek bir ihraca (aynı ihraççının farklı ihraçları değil) ilişkin aynı
tutarda ters işaretli pozisyonlar, faiz oranı vade çerçevesinin dışında tutulabilirler279.
Vade Yöntemi – Zaman Dilimleri ve Ağırlıklar (Maturity method: time-bands and weights)
%3 veya daha fazla
kuponlu
%3’ün altında
kuponlu
Risk Ağırlığı
Tahmin edilen
getiri değişimi
1 ay veya daha kısa 1 ay veya daha kısa
0.00%
1.00
1 ile 3 ay arası
1 ile 3 ay arası
0.20%
1.00
3 ile 6 ay arası
3 ile 6 ay arası
0.40%
1.00
6 ile 12 ay arası
6 ile 12 ay arası
0.70%
1.00
1 ile 2 yıl arası
1.0 ile 1.9 yıl arası
1.25%
0.90
2 ile 3 yıl arası
1.9 ile 2.8 yıl arası
1.75%
0.80
3 ile 4 yıl arası
2.8 ie 3.6 yıl arası
2.25%
0.75
4 ile 5 yıl arası
3.6 ie 4.3 yıl arası
2.75%
0.75
5 ile 7 yıl arası
4.3 ile 5.7 yıl arası
3.25%
0.70
7 ile 10 yıl arası
5.7 ile 7.3 yıl arası
3.75%
0.65
10 ile 15 yıl arası
7.3 ile 9.3 yıl arası
4.50%
0.60
15 ile 20 yıl arası
9.3 ile 10.6 yıl arası
5.25%
0.60
278
http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement method-Interest Rate Risk, Erişim
Tarihi: [15.02.2012]
279
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.223.
131
20 yılın üzerinde
10.6 ile 12 yıl arası
6.00%
0.60
12 ile 20 yıl arası
8.00%
0.60
20 yılın üzerinde
12.50%
0.60
Kaynak: http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement method-Interest Rate Risk,
Erişim Tarihi: [15.02.2012]
Hesaplamaların ilk adımı, her bir zaman dilimi içindeki pozisyonların faiz
oranlarında varsayılan değişikliklere karşı fiyat hassasiyetini yansıtan bir faktörle çarpmak
suretiyle ağırlıklandırılmasıdır. Her bir zaman dilimine ilişkin ağırlıklar, yukarıdaki tabloda
yer almaktadır. Sıfır-kuponlu tahviller ve yüksek iskontolu tahviller (%3'ün altında kuponlu
tahviller olarak adlandırılır), tablonun ikinci sütununda gösterilen zaman dilimlerine göre
yerleştirilmelidir. Hesaplamaların ikinci adımı, her bir zaman diliminde ağırlıklandırılan uzun
ve kısa pozisyonların netleştirilmesi suretiyle her bir dilim için tek bir kısa veya uzun
pozisyon tutarına ulaşılmasıdır. Bununla birlikte, her bir zaman dilimi farklı araç ve vadeler
içereceğinden, kısa ve/veya uzun pozisyonlar için netleştirilen pozisyonlarından daha küçük
olana, baz riski ve ilave riskleri yansıtacak şekilde %10 sermaye yükümlülüğü uygulanacaktır.
Örneğin, bir zaman diliminde ağırlıklandırılmış uzun pozisyonların toplam tutarı 100 milyon
$ ve kısa pozisyonların toplam tutarı 90 milyon $ ise, o zaman dilimi için "dikey sermaye
gereksinimi", 90 milyon $'ın %10'u olacaktır (yani, 9,0 milyon $)280.
Yukarıdaki hesaplamalar sonucunda ağırlıklandırılmış iki pozisyon seti, tüm
zaman bandlarında net kısa ve uzun pozisyonlar toplamı herhangi bir işareti bulunmayan
dikey sermaye gereksinimi tutarı bulunur281.
Spesifik risk, getirisi faiz oranı ile ilişkilendirilmiş finansal araçları veya hisse
senetlerini ihraç veya garanti eden ve ödeme yükümlülüğünü üstlenen kuruluşların yönetsel
ya da mali bünyelerine ait sorunlarla yaratacakları kredi riski nedeniyle Yatırım fonunun bu
pozisyonlarında oluşabilecek zarar riskini ifade eder282.
Spesifik riske ilişkin sermaye gereksinimi, ihraççıyla ilgili faktörlerden dolayı
münferit bir menkul kıymetin fiyatında olabilecek aleyhte hareket ve değişikliklere karşı
korunma sağlamayı amaçlar. Bu riskin ölçümünde, mahsup işlemi, aynı ihraç içinde birbiriyle
280
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.224.
281
http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement method-Interest Rate Risk, Erişim
Tarihi: [15.02.2012]
282
http://www.isbank.com.tr/Userfiles/Pdf/riskyonetim_esaslarianapara.pdf, Erişim Tarihi: [17.02.2012]
132
eşlenen pozisyonlarla (türev ürünlerdeki pozisyonlar da dahil) sınırlı tutulacaktır. İhraççı aynı
olsa bile, farklı ihraçlar için mahsup yapılmasına izin verilmeyecektir, çünkü kupon faiz
oranları, likidite, itfa çağrısına ilişkin farklar bu ihraçların fiyatlarının kısa vadede
farklılaşmasına yol açabilir283.
- Kamu Menkul Kıymetlerine İlişkin Spesifik Risk Sermaye Yükümlülüğü
Kamu menkul kıymetlerine ilişkin sermaye yükümlülükleri aşağıdaki gibidir:
Bağımsız Kredi Değerlendirmesi
Spesifik Risk Sermaye Yükümlülüğü
AAA ile AA- arası
A+ ile BB- arası
%0
%0.25 (vadeye kadar kalan süre 6 ay veya daha
kısa)
%1.00 (vadeye kadar kalan süre 6 aydan fazla ve
24 ay da dahil 24 aydan daha kısa)
%1.60 (vadeye kadar kalan süre 24 aydan daha
uzun)
%8
Diğerleri
Kaynak: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework,
Bank for International Settlement, June 2004, s.155.
Kamu menkul kıymetleri kategorisi; tahviller, hazine bonoları ve diğer kısa vadeli
enstrümanlar da dahil tüm kamu menkul kıymetlerini içermektedir, ancak ulusal denetim
otoriteleri, belirli bazı ülke hazinelerince ihraç edilen menkul kıymetlere, özellikle de kamu
menkul kıymetlerinin ihraç edildiği ülkenin ulusal para biriminden olmayan menkul
kıymetlere spesifik risk ağırlığı uygulama yetkisine sahiptir284.
-Derecelendirilmemiş borçlanma senetleri için spesifik risk kuralları
Derecelendirilmemiş menkul kıymetler, düzenleyici otoritenin onayına tâbi olmak
koşuluyla, derece tayin edilmemekle birlikte, ilgili banka tarafından yatırım yapılabilir
seviyesine denk sayıldıkları ve ihraççının tanınmış menkul kıymet borsasında işlem gören
kıymetlerinin bulunduğu takdirde “kabul edilebilir” kategorisine alınabilirler285.
- Kredi türevleri ile koruma sağlanan pozisyonlar için spesifik risk sermaye
gereksinimleri
283
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.218
284
International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework, a.g.e.,
s.155.
285
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.220.
133
Uzun ve kısa pozisyonun değerleri daima ters yönlerde ve genel olarak aynı ölçüde
hareket ettiğinde, tam karşılık ayrılması kabul edilecektir. Bu, aşağıdaki durumlarda söz
konusu olacaktır286:
a. Uzun ve kısa pozisyonun tamamen aynı araçlardan oluşması; ya da
b. Bir uzun nakit pozisyonun bir toplam getiri oranı swap işlemiyle riskten korunması (veya
tam tersi) ve ilgili kredi riski ile referans borç arasında tam bir uyumun bulunması (yani, nakit
pozisyon). Bu durumlarda, pozisyonun her iki tarafına da herhangi bir spesifik risk sermaye
yükümlülüğü uygulanmaz.
Uzun ve kısa pozisyonun değerleri daima ters yönlerde hareket ettiğinde, ancak genel
olarak aynı büyüklükte olmadığında %80 oranında bir karşılık ayrılması kabul edilecektir. Bu
durum, kredi temerrüt swabına dayalı bir işlemle uzun nakit pozisyonuna koruma sağlanması
veya bir krediye bağlı tahvil ile finansal koruma sağlanması kredi türevinin vadeleri ile
referans borç arasında ve referans borç para birimi ile ilgili kredi riskinin para birimi arasında
tam bir uyumun bulunması halinde mümkündür287.
Kur riski
Döviz kurlarında meydana gelen değişmelerden işletmelerin varlık, kaynak, gelir ve
giderleri etkilenmektedir.Kur riski, döviz kurlarında meydana gelen beklenmeyen değişmeler
nedeniyle ortaya çıkabilecek gelir kaybıyla ilgilidir.
Döviz kurlarında meydana gelen
beklenmeyen değişmeler nedeniyle firmanın nakit akışlarında, varlık ve kaynaklarında, net
kar ve borsa değerindeki direkt ( hedge yapmamanın bir sonucu olarak) ve endirekt kayıpları
ifade eder. Özellikle çokuluslu firmaların kur riskini yönetebilmeleri için, mevcut riskin
spesifik çeşidi belirlenmeli, hedge ve çeşitli finansal enstrümanlarla kayıp minimize
edilmelidir288.
Döviz kuru riski, döviz kurlarında beklenmedik bir değişmenin işletmenin gelir ve
giderlerinde veya genel olarak nakit akımlarında yol açtığı değişiklerdir.Diğer bir deyişle, kur
286
Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.221.
287
International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised Framework, a.g.e.,
s.156.
288
Papaioannou, M., Exchange Rate Risk Measurement and Management: Issues and Approaches for Firms,
IMF Working Paper, November, 2006, s. 4.
134
etkisine açık olan, mali değerlerdeki(işletme varlıkları, kaynakları, gelir, gider, nakit akımları
ve gelecekteki firma değeri gibi beklenmeyen değişimleri ifade eder289. Döviz kuru riski
aşağıdakilerden oluşur290:
- Dönüşüm (translation) riski
- İşlem (transaction ) riski
- Ekonomik (economic) risk
Dönüşüm riski, Dönüşüm riski farklı kur bölgelerinde faaliyette bulunan grup şirketlerinin,
mali yıl sonunda finansal tablolarının konsolidasyonu esnasında ortaya çıkan bir risktir. İki
konsolidasyon tarihi arasında döviz kurlarında bir değişim meydana gelirse, ana şirkete
aktarılacak olan değerler yerli para cinsinden farklılaşacaktır. Kâğıt üzerindeki bir risk olarak
tanım-lanmakta ve reel değişkenleri etkilemediği için firma değerini etkilemediği konusunda
literatürde fikir birliği mevcuttur291.
İşlem Riski (transaction risk), yabancı para ile yapılan vadeli işlemlerde işlem tarihi ile
kontrat tarihinin farklı olması nedeniyle ortaya çıkan kur farkından doğan risktir. İşlem riski,
döviz kurundaki dalgalanmalar nedeniyle beklenen nakit akımlarında değişim yaratır292.
İhracatçılar açısından en çok karşılaşılan risklerdendir. Kullanılan döviz türü ve vadeye kalan
gün sayısı işlem riskini etkilemektedir.
Ekonomik risk, döviz kurunun uzun dönemli etkilerini içerir. “Döviz kurlarındaki değişimin
sonucu olarak, işletmenin ekonomik değeri üzerindeki etkisi”, ekonomik risktir. Bunun
anlamı, döviz kurunun değişimiyle işletmenin aktifleri ve işletmenin yükümlülüklerin farkının
bugünkü değerine etkisidir. Bu gelecekteki beklenen nakit akımlarının net bugünkü değerinin
değişimidir. Ekonomik risk iki farklı türdedir: Birincisi, işlem etkisi(transaction exposure),
ikincisi de, işletme etkisi (real operating exposure)dir293.
289
Seyidoğlu, H, Uluslar arası Finans, 2. Baskı, Güzem Yayınları, İstanbul,1997, s.177-178.
Shapiro, A.C, 1996, Multinational Financial Management, 5th ed., Hoboken, New Jersey:
Wiley, 156.
291
Çukur, S., Operasyonel Döviz Kuru Riski: Firma ve Endüstri Düzeyinde Bir Araştırma, İMKB Dergisi,
Yıl:10, Sayı:38, s.27.
292
Shapiro, A.C, a.g.e., s.157.
293
Yıldıran, M., “İhracat Yapan İşletmelerde Kur Riski Yönetimi ve Denizli Bölgesinde Değişik Ölçekli
Firmalarda Uygulama”, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme
Anabilim Dalı, 2003, s.28. [alıntı: İstemi Demirağ and Scott Goddard, Financial Management for International
Business,Mc Graw Hill Book Co., England,1994,s.113]
290
135
2.2.
Riske Maruz Değerin (Value Added Risk-VaR) Belirlenmesi
Piyasaların gelişmesi ile birlikte finansal araçlar çeşitlenmiş ve daha karmaşık hale
gelmiştir. Bununla birlikte firmaların maruz kaldıkları risk sayısı artmış ve firmalar tüm
riskleri bir bütün olarak ölçmeye çalışmışlardır. Bununla birlikte piyasada danışmanlık
yapan finansal kurum ve şirketler de risk ölçüm yöntemleri geliştirmişlerdir. son yıllarda
önemi artan risk yönetimi kavramı, risk ölçümü ile ilgili modellerinde geliştirilmesini
sağlamıştır.
JP Morgan tarafından geliştirilen, riske maruz değer ölçütünü kullanan
RiskMetrics bu sistemlerden en çok bilinenidir294. Basel komitesi ve Avrupa Birliği yaptığı
düzenlemelerle piyasa riski ölçüm yöntemi olarak riske maruz değer yöntemini kullanmaya
olanak tanımıştır.
Riske maruz değer (RMD), piyasa riskinin tespit edilmesinde önceden belirlenmiş bir
güven aralığında portföy üzerinde oluşabilecek en yüksek kaybı gösterir. Güven aralığı
genellikle %95 ile %99 arasındadır. Örneğin %95 güven aralığı ve bir günlük ölçüm süresinde
5 milyon TL’lik RMD, ortalama olarak 20 günde sadece bir gün piyasa hareketlerinden dolayı
5 milyon TL’den daha fazla kayıp beklenmesi anlamına gelir. Buna göre %5 risk seviyesi;
RMD’i geçen kayıpların, portföyü elde tutuğumuz sürenin %5’inde gerçekleşmesinin
beklendiği anlamına gelir. Riske maruz değer ölçüm yöntemi geliştikçe, piyasa riskinin
ölçülmesi dışında kredi, likidite, nakit akım risklerini de kapsayacak şekilde geliştirilmeye
çalışılmaktadır295.
Hisse senetlerinden oluşan 5.000.000$’lık bir portföy için VAR değeri en basit şekilde
şöyle hesaplanır;
Portföyün volatilitesini %5 olarak aldığımızda, %99 güven aralığında ve 10 işgünü üzerinden
200 günlük veri kullanılarak hesaplama yaparsak:
VAR= portföy değeri x portföy volatilitesi x elde tutma süresi x güven aralığı
VAR= 5 milyon $ x %5 x √(10/250) x 2.33
294
An Overview of Value-Added-Risk, http://www.jpmorgan.com/tss/General/Risk_Management, Erişim
Tarihi:[20.03.2012]
295
Dowd, Kevin, Beyond Value at Risk: The New Science of Risk Management, Wiley & Sons, 1998, s.40-42.
136
VAR= 116.500 $ olacaktır.
Basel komitesi, elde tutma süresinin en az 10 gün, veri setinin en az 250 günlük
olması gerekmektedir. 2.33, %99’luk güven aralığında, standart normal dağılım tablosunda
yer alan normal dağılım değerini göstermektedir. Basel Komitesi güven aralığı olarak %99’u
öngörmektedir. Bulunan sonuca göre; ilk on gün içinde yüzde 99 olasılıkla portföyün
uğrayabileceği en yüksek kayıp 116.500 $’dır.
Bankalar, kendi modellerinin tam niteliğini ve kapsamını belirleme konusunda bir
esnekliğe sahip olacaklardır, fakat bankaların sermaye yükümlülüğünü hesaplamak için
aşağıdaki asgari standartlar da uygulanacaktır. Bankalar, RMD modelini uygularken aşağıdaki
standartlara uymak zorundadırlar296:
Riske maruz değe, günlük olarak hesaplanmalıdır.
Riske maruz değerin hesaplanmasında, yüzde 99’luk tek taraflı güven aralığı
kullanılacaktır.
Asgari "elde tutma süresi" on iş günü olacaktır. Bankalar, daha kısa elde tutma
sürelerine göre hesaplanmış ve zamanın kare köküyle on güne yükseltilmiş "riske
maruz değer" ölçümleri kullanabilirler.
Riske maruz değer hesaplamalarında tarihsel gözlem süresi seçimi, asgari bir yıldır.
Tarihsel gözlem süresi için bir ağırlıklandırma programı veya benzeri başka yöntemler
uygulayan bankalar için, "etkin" gözlem süresi asgari bir yıl olmalıdır (yani, münferit
gözlemlerin ağırlıklı ortalama zaman aralığı 6 aydan daha kısa olamaz).
Bankalar, veri setlerini piyasa fiyatlarında önemli değişiklikler olduğundave
herhalükarda asgari üç ayda bir güncellemelidir. Denetim otoritesi, fiyat
volatilitesindeki önemli bir yükselmeden dolayı, bir bankanın "riske maruz değerini"
daha kısa bir gözleme süresi kullanarak hesaplamasını da isteyebilir.
Belirli bir model veya model türü öngörülmemiştir.
Her bankanın: (i) belirtilen parametrelere göre ölçülen bir önceki günün "riske maruz
değer" tutarını ya da (ii) son altmış iş gününün her birinde ölçülen günlük "riske
maruz değer" tutarlarının ortalamasının (hangisi yüksekse) bir çarpım faktörü
296
“Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması”, Basel Bankacılık
Denetim Otoritesi, 2006, s.254-255.
137
uygulanması suretiyle bulunan sermaye yükümlülüğünü günlük olarak karşılaması
gerekir.
Kullanılan çarpım faktörü, ulusal denetim otoriteleri tarafından, asgari “3” olarak,
bankanın risk yönetim sisteminin kalitesi hakkında yaptıkları değerlendirme esasında
belirlenecektir.
2.2.1. Piyasa Riskinin VaR ile Ölçümü
Finansal piyasalardaki entegrasyon, yaşanan her krizin etkisini derinleştirilmekte, bu
da sermaye erozyonlarına neden olmaktadır. Bu bağlamda, BIS önerilerinin de etkisiyle
risklerin yönetilmesi ve ölçülebilmesi için RMD son dönemde en çok kullanılan ölçüm
araçlarından biridir. RMD modellerinin önerilmesinin temel nedeni : 297
Tek bir rakam ile toplam portföyün riskinin belirlenmesi
Kurumların piyasa riskleri karşısında tutmaları gereken minimum sermayenin
hesaplanmasında temel oluşturmasıdır.
RMD metodolojisinin başarısında önemli diğer faktörler:298
-Uygulamanın basit olması,
-Üst yönetimlerce yorumlanıp değerlendirilmesinin kolay olması ve
-Kullanımının BIS ve yerel denetim/gözetim otoritelerince teşvik edilmesidir.
RMD sonuçları karar vericilere pek çok konuda yardımcı olmaktadır:299
Alım satım amaçlı, hedge amaçlı ve yatırım amaçlı portföylerin yönetiminde ve
benzer seçenekler arasında karar vermede üst yönetimde kullanılabilir. RAROC
ölçümleri bu konuda önemli bir araçtır.
Riskler arası faktörlerin korelasyonları da dikkate aldığından her bir risk
faktörünün ve tüm portföyün risk hesabının yapılabilmesine olanak tanır.
RMD; risk raporlaması, risk limitlerinin belirlenmesi, sermaye uygulamaları,
sermayenin iç dağılımının belirlenmesi, performans ölçümü gibi her türlü risk yönetimi
297
Schachter Barry, ‘An Irrevent Guide to Value at Risk’ Risks and Rewards, s.17-18, Mart 1998.
Duman, Mustafa, ‘Bankacılık Sektöründe Finansal Riskin Ölçülmesi ve Gözetiminde Yeni Bir Yaklaşım:
VaR Metodolojisi’ Bankacılar Dergisi, sayı.32, 2000, s.8.
299
Aydın, A. ‘Sermaye Yeterliliği ve VaR’ s.8, TBB, İstanbul.
298
138
ihtiyacı için kullanılmaktadır: Ancak RMD risk yönetiminde bütün soruların yanıtını
vermemektedir. RMD modellerinin de bazı eksiklikleri ve uygulama sorunları vardır.
Enstrümanlar arasındaki likidite farklılıkları, piyasa fiyatlarının derinlik eksikliği nedeniyle
fiyatlarının oluşmaması, getiri eğrilerinin oluşturulmasındaki bazı sıkıntılar ile model riski
gibi sorunlar yaşanabilmektedir. Gün geçtikçe yeni yöntemler geliştirilerek bu uygulama
sorunları aşılmaya çalışılmaktadır300.
2.2.2. VaR Modelleri ve Test Teknikleri
VaR modelleri ile piyasa riskinin hesaplanması düzenleyici otoriteler açısından önem
taşımakta ve birçok nedenle uygulanması gerekmektedir. Pazar fiyatlarına dayanmaları
nedeniyle temel amaç oluştururlar. Sayısal olarak ifade edildikleri için ölçme ve
değerlendirmeleri kolaydır. VaR modelleri, bankaların taşıdığı portföyün günlük riski
hesaplamada kullanılır301.
VaR modeli banka portföyünde bir bütün olarak bakılmakta, ancak belirli varlık ve
yükümlülüklerin bu yolla riskinin hesaplanmasını da mümkün kılınmaktadır. VaR’ın
hesaplanması için bir dizi teknik bulunmaktadır. Düzenleyici karar otoriteleri bir tek
hesaplama tekniğini empoze etmek yerine pazarın esnekliğine ve yeniliğine uygun hesaplama
tekniklerine izin vermektedir. Modelin uygulanmasındaki esneklik ve farklı yöntemlere karşı
geçerliliği kanıtlanmış iki temel test tekniği “Back testing (geriye dönük testler) ve Stres
Testi” modelidir302.
2.2.3. Geriye Dönük Testler (Back Testing)
Finansal kuruluşların VaR hesabında kullanılan modelin doğruluğunu test etmede
kullanılan geriye dönük testlerd(back testing)’e gelecekte “yarın” için hesaplanan var değeri
ile “yarın” gerçekleşen K/Z değeri karşılaştırılır. VaR için hesaplanan modelin geçerliliği
açısından K/Z değeri hesaplanan VaR değerinden küçük veya eşit olmalıdır. Hatalı bir
modelleme sonucunda yüksek belirlenen VaR değeri, kurumun yüksek sermaye (VaR) değeri
hesapladığı modele güven duyulmayacaktır. Burada uygulanan metod “geriye dönük test”
(back testing) olarak ifade edilir. Gerçekleşen K/Z, hesaplanan VaR’dan büyük ise model
300
Kaan A.Bolgün, Barış Akçay,a.g.e. s.284-285.
Berk, N., Sigortacılıkta…., a.g.e. s.91.
302
Berk, N., Sigortacılıkta…., a.g.e. s.91.
301
139
sonuçlarında bir istisna kaydedilmiş olur. Yılın iş günü sayısı 250 varsayılarak %95 güven
aralığında “0” ile “13” arasındaki sapmalar normal kabul edilmekte, sapmaların “13” ten fazla
olması durumunda sermayenin artırılması gerekmektedir. Ayrıca düzenleyici otorite söz
konusu yüksek sapma nedeniyle doğru model oluşturmak için VaR’a dayalı sermaye
yeterliliğini belirlemek için modelin yeterli sayıda test edilmesi gerekir.
Geriye dönük testler için standart bir metod belirlenmesine rağmen piyasa risklerinin
gerektirdiği sermaye içsel riske maruz değer (RMD) modelini kullanan kurumların, geriye
dönük testleri düzenli yapmaları gerekir. BIS (Bank for International Settlements) RMD
modelleri düşük performans gösteren kurumların yüksek bir özsermaye ile faaliyetlerini
zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle içsel RMD ölçüm modellerinin kontrolünün geriye dönük
testlerle doğruluğunu ölçmek için aylık ya da 3 aylık testler uygulanır. Söz konusu modellerde
elde edilen sonuçlar ile önceden belirlenmiş güven aralıklarında alım-satımda elde edilen K/Z
karşılaştırılarak modellerin riski ölçmede başarılı olup olmadığı belirlenir. En önemli geriye
dönük test bütün RMD tahminlerinin ne kadar iyi işlediğini gösteren kollektif düzeydeki ticari
gelirleri için oluşturulan testtir303.
BIS’e göre bankalar hesaplamalarında son iki ayın verilerini esas alan aşımların
sayısını kullanmalıdır. RMD limit aşımları güven aralığı tahminlerine uygun olmalı, %95
güven aralığı ve bir günlük RMD sözkonusu ise 250 günlük işlemin %5’ni de aşım beklenir.
%95 güven aralığında aylık yaklaşık bir aşım gözlemlenebileceği için geriye dönük test için
pratiktir. %99 gibi yüksek bir güven aralığı 100 günde bir aşım veya yaklaşık olarak yılda 2.5
bir aşım beklenmesi anlamına gelir.
Geriye dönük test uygulamalarında iki tür istatiksel hata görülür. ile ifade edilen
birinci tip hata teorik “pım” faktörü olarak doğru olan bir modelin kabul edilmemesi
nedeniyle ihmal edilen değişken spesifikasyonu oluşur ve buna hata denir. İkinci tip hata;
hata olarak adlandırılan yanlış model tercihinden kaynaklanan ve stokastik olarak oluşan
hatanın minimizasyonu amaçlanır.
303
Berk, N., Sigortacılıkta…., a.g.e. s.92.
140
Tablo 22. Basel Komite Tarafından Belirlenen Limit Aşımları
Sapma Sayısı
Çarpım Faktörü
Artı Çarpım Faktörü
4 ve daha az
3.00
0.00
5
3.00
0.40
6
3.001
0.50
7
3.001
0.65
8
3.00
0.75
9
3.00
0.85
10 ve daha fazla
3.00
1.00
Modelin testinde uygulamada bazı problemler ortaya çıkmaktadır. Sözkonusu sorunlar
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-Aşırı volatilitenin istatistiksel sonuçlarının RMD’ye etkileri,
-Sigorta şirketlerinin portföyüne uygun RMD yönteminin belirlenmesi,
-Finansal pazarlarda özellikle gelişen pazarlarda kurtosis sorunu olarak bilinen güven düzeyi
arttıkça VaR değerinin gerçekte olması gerekenden yüksek çıkmasıdır. Bu yüzden %95 güven
aralığı ile tarihsel simülasyon yapılması önerilmektedir.
-K/Z dağılımında yaşanılan problemler,
-Zararın, RMD’den yüksek olduğu herhangi bir günün istisna sayılması.
141
Tablo 23. BIS Geriye Dönük Test Kriterleri
250 gün içi istisna
sayısı
Olasılık (istisna)
RMD - %99 (%)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
8,1
20,5
25,7
21,5
13,4
6,7
2,7
1,0
0,3
0,08
0,01
BIS Bölgesi
%89,2 Yeşil Bölge
%10,8 Sarı Bölge
Kırmızı Bölge
Çarpan Katsayısı
3,00
3,00
3,00
3,00
3,00
3,40
3,50
3,65
3,75
3,85
4,00
Kaynak: Berk, N., Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Solvency II Projesi,
TSRŞB yayını, İstanbul, Aralık 2005, s.93.
Yukarıdaki tabloda BIS kriterleri ışığında yeşil veya kırmızı bölgede bulunma olasılığı
%11'dir. İstisna olasılığının hesaplanması aşağıda gösterilmiştir.
BIS'e göre RMD ölçümü %99 güven aralığı kullanılıp, istisna sayısına bağlı olarak
"Binom dağılımı" ile belirlenir. Buna göre
p: istisna olasılık değeri,
r: yıl içi istisna sayısı,
n: yıl içi gün sayısını göstermektedir.
n
n!
p r .q n r
P(R:r/n,p) = p r .q n r
r!(n r )!
p
252x 251x 250x 249x 248
(0,99)(252-4) . (0,01)4
%13,4
4x3x 2x1
Geriye dönük test iki aşamalıdır.
-
Uygun RMD metodolojisinin belirlenmesi ,
-
Geriye dönük test işleminin oluşturulmasıdır.
142
Tablo 24. Kabul Edilebilir İstisna Sayıları
RMD Güven
Aralığı (%)
Hata Miktarına (N) İstinaden Reddedilmeyecek Alan
T=255 Gün
T=510 Gün
T=1000 Gün
99
N<7
1<N<11
4<N<17
97,5
2<N<12
6<N<21
15<N<36
95
6<N<21
16<N<36
37<N<65
92,5
11<N<28
27<N<51
59<N<92
90
16<N<36
38<N<65
81<N<120
Kaynak: Berk, N., Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Solvency II Projesi,
TSRŞB yayını, İstanbul, Aralık 2005, s.93.
Tablo'da görüldüğü gibi standart kabul edilen güven aralıkları içinde gözlem sayıları
verilmiştir. Gözlem sayısı arttıkça güven aralıkları azalmaktadır.
2.2.4. Temerrüt Halinde Kayıp’ın (Loss Given Default-LGD) Ölçümü
Sigorta şirketleri karşılaştıkları riskleri etkin bir şekilde yönetememeleri halinde
sermaye yapıları bozulur. Riske dayalı sermaye yönetimi, sigorta şirketlerinin varlıkları ile
yükümlülükleri arasında denge kurmayı ve gelecekte karşılaşmaları muhtemel riskler için
önceden karşılık ayırmayı böylece sermaye yapısının erozyonuna karşı önlem almayı
gerektiriyor.
AB
Parlamentosu’nun “ ekonomik ve parasal faaliyetler komitesi”(ECON)
hazırlanan raporların aşağıdaki noktalarda odaklanmasını ve tartışılarak pratik sorunlara
çözüm getirmesini öngörür. Özellikle grup şirketlerini de kapsayan rapor aşağıdaki noktalar
üzerine odaklanır304:
-grup şirketlerinin denetimi,
-Grup desteği,
-Ulusal denetim kaynakları ve sorumluluk,
-CEIOPS’un yasal bağımsızlığı ve
-minimum sermaye gereksinmesi
oluşturur. Solvency II uygulamasına aşağıdaki faktörler yol açmıştır;
304
Vaughan, T. M., The Implications of Solvency II for U.S. Insurance Regulation, February 2009.
143
-kurumsal başarısızlıklar,
-global krizler,
-yatırımcıların baskısı,
-rating (derecelendirme) kuruluşlarının etkileri,
-yerel düzenleme otoritelerinin istekleri
-sigorta pazarında taraflar arası güven krizi,
-finansal standartlardaki gelişmeler,
-açıklama (raporlama ) sorumluluğu ve
-bankacılıkta Basel II uygulamaları.
Mayıs 2002’de yayımlanan KPMG çalışması, sigorta şirketlerinin denetimine ilişkin
Basel II bankacılık sistemine benzer üç sütunlu bir sistem (three pillar system) önermektedir.
Avrupa Birliği Parlementosu yukarıda belirtilen Mart 2003 ve Eylül 2003 tarihli çalışma
belgeleri, üç sütunlu sistemi onaylayarak yürürlüğe koymuştur305.
2.2.5. Karşı Taraf (Temerrüd) Riski
Karşı taraf riskinde yine bir sözleşme var ve bir tarafın temerrüdü sebebiyle,
sözleşme yükümlülüklerine uygun hareket etmemesi olasılığını ifade ediyor. Ancak
uygulamada karşı taraf riski daha çok türev işlemler (opsiyonlar hariç) için kullanılıyor ve
burada da “yükümlülük taşıyan” taraf işlem vadesine kadar belli değil. Yani yaptığınız bir
türev işlem sebebiyle borçlu da olabilirsiniz, alacaklı da. Bu ancak vadede “sözleşme fiyatı”
ile “piyasa fiyatının” karşılaştırılmasıyla belli oluyor. Bunun doğal uzantısı olarak “risk
tutarı” da belli değil ve o da ancak vadede belli oluyor. Kredi riski ile karşı taraf riskinde
farklı olan bir diğer husus ise “risk tutarı”. Kredi riskinde, “risk tutarı” işlem tutarı iken
(nominal tutar), karşı taraf riskinde sözleşme fiyatı ile piyasa fiyatının arasındaki fark. Yani
risk tutarı işlemin net değeri kadar306.
BSCR (Basic Solvency Capital Requirement) = Temel Hedef Sermaye
ADJ (Adjustment) = Hayat Branşı Kar payı ve ertelenmiş vergilere dayalı risk azaltıcı etki
için ayarlama ve
SCRop = Operasyonel risk için sermaye karşılığı
305
Beasley, M. S. , Clune, R., Hermanson, D. R., Enterprise risk management: An empirical analysis of factors
associated with the extent of implementation, 2005 s.4.
306
http://filizidil.blogspot.com/2010/09/kredi-riski-kars-taraf-riski-takas.html.
144
Buna göre, genel risk hesaplama formülü aşağıdaki gibidir:
SCR = BSCR – ADJ + SCR op
Temel hedef sermayenin hesaplanmasında aşağıdaki bileşenler yer alır307:
BSCR altında hesaplamaya dahil olan risk modülleri308 :
SCRnl : Hayat Dışı Sigortacılık Riskleri için Sermaye.
SCRmkt : Piyasa Riskleri için Sermaye.
SCRhealth : Sağlık Sigortacılığı Riskleri İçin Sermaye.
SCRdef : Karşı Taraf Riskleri Cçin Sermaye.
SCRlife : Hayat Sigortacılığı Riskleri İçin Sermaye.
böylece temel hedef sermaye aşağıdaki gibi formüle ediliyor:
BSCR
rxc
CorrSCR* r ,c SCRr SCRC
CorrSCR = düzenleyici otorite tarafından önceden belirlenmiş korelasyon matrisidir.
Solvency sermaye gereksinmesinin hesaplanması için kullanılacak standart formulün
uygulanmasında QIS4 ve gelecekte uygulanacak yeni kantitatif etki araştırmaları dikkate
alınacaktır. Bu açıdan işletmelerin QIS4’e uygun bir sermaye yapısı ölçmeleri sistemi kendi
yararlarına uyumlaştırmalarını kolaylaştırır. Böylece sigorta şirketlerinin çeşitli branşlarda
ortaya çıkacak çeşitli risklere karşı alınacak önlemler ve gerekli sermaye ihtiyacının
belirlenmesi kolaylaşacaktır. QIS5 için öngörülen gerçekleşme dönemi Haziran ve Kasım
2010 olarak planlanmıştır. Avrupa Komisyonu ve finansal düzenleyiciler bu çalışmaya sigorta
sektöründen yüksek bir katılım olacağı beklentisindeler309.
Sigorta işletmelerinin uygulanacak kendi içsel modellerini onaylatmaları durumunda
modelin bütünüyle içsel değerlendirmeye dayandığı da düzenleyici karar otoritelerinin
onayına tabidir. Bu durumda standart formül uygulanırken aynı zamanda işletmenin kendi
sermaye ve risk yapısı da modelleniyor. Uygulanacak içsel derecelendirme modelleri risk
yönetim süreci ve diğer önemli fonksiyonlarla entegre olmalıdır. Bu bakımdan kullanılan
istatistik metod verilerin dökümantasyonu, kalibrasyon ve kar-zarar sonuçları ortaya
çıkarılmalıdır. Duyarlılık, stres ve senaryo aktivitelerinin sonuçları yapılan testlerle ortaya
konmalıdır310.
307
Vaughan, T. M., a.g.e., s.16.
Artzner P., Application of CoherentRisk Measures to capital Requiremnts in Insurance, North American
Actuarial Journal, 1999, s. 11-26.
309
Berk-Berk, a.g.e., s.
310
CEA Solvency II Introductory Guide, June 2006, s.5.
308
145
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. AB’NİN SİGORTACILIK DÜZENLEMELERİ VE SERMAYE YETERLİLİĞİ
Geçmişte sigorta işletmeleri, sigortalıları risklere karşı yöresel olarak korumuşlardır
Yaşanan küreselleşme sonucunda, sektördeki rekabet
artmış ve uluslar arası bir nitelik
kazanmıştır. Bu nedenle, ülkeler, sigorta işletmelerinin mali yapılarını daha sıkı denetlemek
amacıyla yeni düzenlemeler yapma gereğini duymuşlardır. Yapılan bu düzenlemelerden
amaç, kamu çıkarlarının korunması olmuştur. Böylece, sigorta işletmelerinin mali yapılarının
güçlenmesi ile, sigortalılar(poliçe sahipleri) da korunmuş olmaktadırlar.
Finansal hizmetler alanında Avrupa Birliği’nin temel önceliklerinden biri sigorta
sektöründe tek bir pazar yaratmak olmuştur. Kurucu anlaşmalar uyarınca sigorta alanındaki
tek Pazar iç sınırların bulunmadığı bir alandır. Sigorta alanında tek pazarın gerçekleşme süreci
1961 yılında uluslar arası hukuk kurallarının yakınlaştırılması amacını taşıyan hizmetlerin
serbest dolaşımına ilişkin Genel Programın kabulü ile başlamıştır. 1 Temmuz 1994 yılından
itibaren Avrupa Birliği sigorta piyasaları (1 Mayıs 2004 tarihi itibari ile üyelik işlemleri
gerçekleşen on yeni ülke ve 1 Ocak 2007 tarihi ile üyeliği gerçekleşen iki ülke de dahil olmak
üzere) ile Avrupa Ekonomik Alanı altında Lihtenştayn, Norveç ve İzlanda geniş ve tek bir
sigorta pazarı oluşturmuşlardır311.
Ortak sigorta piyasası içerisinde şirketler ürünlerini AB içerisindeki serbestçe
satabildikleri gibi, kişiler de sigortacılık işlemleri için herhangi bir üye ülke devlet
sigortacısına başvurabilmektedir. Bu sayede; hem sigorta şirketleri arasında rekabet sağlanmış
olacak, hem de kişiler daha iyi sigortacılık ürünlerine kolayca ulaşabileceklerdir312.
3.1.
Sigortacılık Faaliyetlerinin Düzenlenmesi
Avrupa Komisyonu ilk kez Nisan 1994 yılında Sigorta Komitesi üyeleri ile
şirketlerinde mali yeterlilik incelemelerine görüşmüştür. Üye ülkelerin “Sigorta Denetim
311
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007, s.30.
312
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005, s.10-12.
146
Departmanlarının Konferansı” (“the Conference of Insuarance Supervisory Departments”)
mali yeterlik konularında çalışmak ve bu çalışmaları Komisyona sunmak üzere 1996 yılı
sonuna kadar bir çalışma grubu oluşturması istenmiştir. Mali yeterlik sisteminin
değerlendirilmesi amacıyla AB, bu konuda ilk olarak, 1996 yılında Dr.Müller başkanlığından
bir çalışma grubu oluşturmuş ve grubun raporu sigorta sektöründe mali yeterliğin temelini
atmıştır313.
Düzenlenen bu raporun ardından, sigortacılık sektöründe çalışma şartları, önemli
değişim gösterdi. Sermaye piyasaları gelişim gösterdi. Yeni ürünler ortaya çıkarabilecek
duruma geldi. Ancak bununla birlikte piyasalarda risk de artmıştır. Geçmiş dönemler ile
karşılaştırıldığında sigorta şirketleri bilançolarının özellikle yükümlülükler piyasa riski
tehlikelerine ve finansal sonuçlarına daha fazla açık durumdadırlar. Bu nedenle Avrupa
Birliği Komisyonu Mali Yeterlik II olarak bilinen finansal sağlamlık ve mali yeterlik
sistemini geliştirecek ve bankacılık sektörünün (Basel II) mevzuatı ile daha yakın ilişkide
olmasını sağlayacak bir proje geliştirmiştir. Söz konusu proje için 6 ila 10 yıl arasında iki
aşamalı bir süreç olarak öngörülmüştür.
Sigorta sektörü son yıllarda önemli bir yapısal degisim sürecindedir. Sigortacılık
yapısı gereği risk odaklı bir faaliyettir. Bir çok sigorta şirketinin sermaye yapıları,
karşılaştıkları riskleri etkin bir şekilde ölçmemeleri ve değerlendirmemeleri nedeniyle
olumsuz etkilenmektedir. Risk bazlı yönetim ya da değer bazlı sermaye yönetimi sigorta
şirketlerinin varlıkları ile yükümlülükleri arasında denge kurmaya ve gelecekte karşılaşılması
muhtemel riskler için önceden karşılık ayırarak, sermaye yapısının erozyonuna karşı önlem
almaktadır314.
Sigorta sektöründe mali yeterlilik düzenlemeleri yükümlülük karşılama yeterliliği,
teknik karşılıklar, mali analiz rasyoları, konservasyon oranları gibi çesitli kontrol
mekanizmalarını kapsamaktadır. Yükümlülük Karşılama Yeterliliği sigorta sektöründeki
şirketlerin sigortalılara karşı olan yükümlülüklerini karşılayıp karşılamayacaklarına dair
işletme hesapları ve olası değişimler hakkında bilgi sunan bir uygulamadır ve bu
uygulamayla, şirketlerin belli bir anda borçlarını karşılamaya yeterli olup olmadığı
313
Berk, N., a.g.e., s.103.
Çağatay, N., Sigorta Şirketlerinde Sermaye Yeterliliği (Solvency II), Marmara Üniversitesi Bankacılık ve
Sigortacılık Enstitüsü Sigortacılık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008, s.1.
314
147
ölçülmektedir. Sigortacının mali yeterliligine ilişkin düzenlemelerin amacı, şirketin
sigortalılarına karşı mali yükümlülüklerinin yerine getirememe riskini en aza indirmektedir.
Ülkeler ve Sigorta Gruplarına Yönelik Özel Düzenlemeler
3.2.
Avrupa Birliğinin rekabet politikası ile ortak pazarda etkin rekabetin savunulması ve
geliştirilmesi hedeflenmektedir. Avrupa Birliğinde sigorta sektörüne yönelik muafiyet ve
diğer yasl düzenlemelere duyulan ihtiyaç Adalet Divanının 1987 tarihli kararı ile ortaya
çıkmıştır.
Son yıllarda Avrupa Birliği üyesi ülkelerin sigorta piyasalarında, sigorta ürünlerine
yönelik talep önemli miktarda artış göstermiştir. Bu durum da önemli bir ciro artışına yol
açmaktadır. Taleplerin artması ve sigortacılık sektöründe yaşanan büyüme, faaliyetlerde artışı
ve gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Avrupa Birliği'nin sigortacılık alanında iki temel
görevi bulunmaktadır. Bu görevlerin birincisi tüm Avrupa Birliği vatandaşlarının piyasadaki
mevcut bulunan sigorta ürünlerine ulaşmalarını sağlamak ve sigorta işlemlerinde kendilerine
gerekli yasal ve finansal açıdan koruma sağlamaktır. Diğer görev ise, bir üye devlette faaliyet
gösterme iznine sahip bir sigorta şirketinin Avrupa Birliği genelinde faaliyette bulunabilmesi
için yerleşme hakkı ile hizmet sunumu hakkından faydalanmasını sağlamaktır315.
Avrupa Birliği, amaçlarını gerçekleştirebilmek için aşağıda ana başlıklar altında
toplanan düzenlemeleri yapmıştır. Tüm bu düzenlemeler geniş ve tek bir sigorta piyasasının
oluşturulması için yasal bir çerçeve hazırlamıştır.
3.2.1. Hayat Sigortacılığı İle İlgili Düzenlemeler
Hayat sigortacılığı alanındaki ilk düzenleyici Direktif, 1979 yılında kabul edilmiş
olan 79/267/EEC sayılı Direktiftir. Direktif, hayat sigortacılığı faaliyetlerine başlama ve
yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonuna ilişkin olup yerleşme
hakkının etkin kullanımının kolaylaştırılması için gerekli kuralları içermektedir. Hayat
sigortası alanındaki ikinci düzenleyici Direktif ise hizmet sunumu serbestîsinin etkin bir
biçimde uygulanmasını sağlayacak tedbirleri koyan ve kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin
315
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005, s.5-10.
148
koordinasyonuna ilişkin hükümler getiren 90/619/EEC sayılı Direktif olmuştur. 90/619/EEC
sayılı Direktif, 79/267/EEC sayılı Direktifi tadil etmiştir. Sigorta şirketlerinin, genel
merkezlerinin bulunduğu üye devlet yetkili mercileri tarafından denetimi ile “tek lisans”
ilkelerini içeren ve sigorta faaliyetleri için tek pazarın tamamlanması amacını taşıyan üçüncü
düzenleyici Direktif Bakanlar Konseyi tarafından 1992 yılında kabul edilmiş olan 92/96/EEC
sayılı Direktiftir. Tüm bu Direktifler 5 Kasım 2002 tarihinde Avrupa Parlamentosu ve
Bakanlar Konseyi tarafından kabul edilen 2002/83/EC sayılı Direktif ile yürürlükten
kaldırılmıştır316.
2002/83/EC sayılı Direktif, üye devletlerde kurulmuş veya kurulması planlanan
şirketlerin doğrudan sigortacılık faaliyetine başlamaları ve bu faaliyetleri sürdürmelerine
ilişkindir.
Direktif, hayat sigortası alanını düzenleyen bütün Direktifleri tek ve kapsamlı bir
metinde toplayarak Avrupa Birliği mevzuatını sadeleştirmeyi hedeflemektedir. Direktif bu
alanda 1979 yılından bu yana kabul edilmiş olan bütün direktiflerin yerini almış olup 8
başlıktan oluşmaktadır317:
i.
Tanımlar ve kapsam;
ii.
Hayat sigortası faaliyetine başlama;
iii.
Sigorta faaliyetinin yürütülmesine ilişkin koşullar;
iv.
Yerleşme ve hizmet sunumu serbestîsine ilişkin hükümler;
v.
Merkez ofisleri Avrupa Birliği dışındaki ülkelerde bulunan
şirketlerin Birlik içerisinde kurulmuş acente ve şubelerine
uygulanacak kurallar;
vi.
Üçüncü ülkelerin hukuklarına tabi ana şirketlere bağlı yan kuruluşlara uygulanacak
kurallar ile bu türden ana şirketlerin belli miktarda pay iktisapları
durumunda uygulanacak kurallar;
vii.
Geçiş hükümleri ve diğer hükümler;
viii.
Son hükümler.
316
Özşar, Berna, Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği,
Temmuz 2007, s.32-33,
317
Özşar, Berna, a.g.e., s.39-40.
149
Birinci başlık altında yapılan sigorta şirketi tanımı önem taşımaktadır. Direktif
çerçevesinde “sigorta şirketi”, menşe üye devlet yetkili mercilerinden resmi izin almış olan
şirket şeklinde tanımlamıştır. Bu izin o ülke sınırları içerisinde merkezi bulunan şirket veya
izin aldıktan sonra faaliyetlerini bir branşın tamamına veya diğer branşlara yaymak isteyen
şirket tarafından alınmaktadır. Bu tanım, Avrupa Birliği içerisinde yerleşik olan ancak Birlik
üyesi ülke sigortacısı olmayan sigortacıların yalnızca bir acente veya şube kurarak hizmet
sunumu serbestîsinden yararlanmaya çalışmalarını engelleme amacı taşımaktadır.
3. Başlık altında ilk hayat sigortası direktifinde yer alan bazı düzenlemeleri de
güçlendirmektedir. Bu çerçevede denetim kurumlarının yetkileri arttırılmıştır. 13. madde
uyarınca, yetkili mercilerin ayrıntılı incelemeler yapabilme (bilgi toplama, belgelerin ibrazını
isteme ve yerinde incelemeler gerçekleştirebilme); sigorta şirketleri, şirket yöneticileri ve
denetçileri hakkında gerekli tedbirleri alabilme ve uygun hukuki araçlar kullanmak suretiyle
bu tedbirlerin uygulanmasını sağlayabilme yetkilerinin bulunması gerekmektedir.
Bu başlık altınsa bir diğer önemli konu da pay edinimlerine ilişkindir. Bir sigorta
şirketinde gerçek veya tüzel kişilerin pay iktisap etmek veya elden çıkartmak istemeleri
durumunda söz konusu şirketin menşe üye devlet yetkili mercilerini konuya ilişkin olarak
bilgilendirmesi gerekmektedir. Benzer şekilde, gerçek veya tüzel kişiler paylarını, sermaye
payları veya oy hakları % 20, % 33 veya % 50'ye ulaşacak veya geçecek şekilde arttırmak
isterlerse ya da şirketi kendi yan kuruluşları durumuna getirmeyi planlarlarsa yetkili mercileri
bilgilendirmekle yükümlüdürler. Aynı durum payların elden çıkartılmak istenmesi halinde de
geçerli olmaktadır.
3.2.2. Hayat Dışı Sigortacılık Düzenlemeleri
Avrupa Birliği'nde hayat-dışı sigorta alanında yerleşme serbestîsini oluşturan yasal
çerçeve, hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve bu faaliyetleri yürütme ile ilgili
kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkındaki 24 Temmuz 1973 tarih ve
73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinin kabulüyle oluşmuştur. 22 Haziran 1988 tarih
ve 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi ise 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey
150
Direktifinde, hayat dışı sigortacılık alanında hizmet sunumu serbestîsinin etkin kullanımının
sağlanmasına ilişkin değişiklikler yapmıştır. Yapılan bazı değişiklikler şöyledir318:
Hayat-dışı sigorta alanındaki bir diğer önemli düzenleme ise Üçüncü Düzenleyici
Direktif olan 92/49/EEC sayılı Direktiftir. Bu Direktif, Birinci ve Ikinci Konsey Direktiflerini
tadil etmekte ve sigorta denetimi, yatırımları düzenleyen ulusal kuralların koordine edilmesi,
teknik karşılıklar, sigorta faaliyetlerinin takibi ve bu faaliyetlere erişim gibi konu başlıklarını
içermektedir. 73/239/EEC sayılı Direktif’in temel amacı hayat dışı sigortacılık alanında
faaliyete başlamayı ve yürütmeyi kolaylaştırmak ve ulusal denetleyici mevzuatlarda yer alan
bazı farklılıkları ortadan kaldırmaktır.
Direktif, kabul koşullarının yanı sıra sigorta faaliyetlerinin sürdürülmesi ile ilgili
koşulları da belirlemektedir. Üye devletlerin izin sahibi şirketlerin mali durumlarını
denetlerken birbirleriyle yakın işbirliği içinde olmaları gerekmektedir. Ayrıca üye devletler
şirketlerden yeterli teknik karşılık ve yeterli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı
ayırmalarını istemek durumundadırlar.
Direktif uyarınca, üye devletler kendi ülkelerinde sigorta faaliyetinde bulunan diğer
üye devlet vatandaşlarının da mesleki veya ticari örgütlere kendi vatandaşlarıyla aynı şartlarda
katılabilmelerini sağlamakla mükelleftir. Direktif uyarınca teknik rezerv miktarları,
kuruldukları üye devlet kurallarına göre farklı koasürörler tarafından belirlenmelidir.Ancak
muallâk hasar rezervleri için bu miktar, ana sigortacının yerleşik olduğu devletin kanunlarına
göre belirlemiş olduğu miktarın altında olamaz. Bir diğer önemli nokta, farklı koasürörler
tarafından oluşturulmuş olan teknik rezervlerin karşılık gelen aktiflerle gösterilmesidir. Üye
devletler kendi ülkelerindeki koasürörlerin Avrupa Birliği'ndeki koasürans faaliyetlerine
ilişkin istatistikî bilgileri tutmalarını sağlamakla yükümlüdür. Bir sigorta şirketinin tasfiyesi
söz konusu olduğunda,Avrupa Birliği'ndeki koasürans akitlerine katılımdan kaynaklanan
yükümlülükler, şirketin diğer sigorta akitlerinden doğmuş olan yükümlülükleriyle aynı şekilde
karşılanacaktır319.
318
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007, s.46-70.
319
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007, s.46-70.
151
84/641/EEC sayılı Direktif çerçevesinde üye devletler, merkez ofisleri kendi
topraklarında bulunan bütün şirketlerin yalnızca işlem türlerini, finansal durumlarını ve
yükümlülük karşılama yeterliliklerini (73/239/EEC sayılı Direktifte öngörüldüğü gibi) değil,
aynı zamanda sorumluluklarını yerine getirebilmek için kullanabilecekleri diğer kaynakları da
içeren yıllık raporlar hazırlamalarını talep etmekle yükümlüdür.
3.3.
Asgari Garanti Fonu Uygulaması
Sigorta kuruluşlarının teknik karşılıkları ve bununla ilgili aktif varlıkların amacı
sigortalıların güvencesinin sağlanmasıdır. Avrupa Birliği’nde düzenleyici karar otoriteleri
sigorta şirketlerinin yükümlülüğünü karşılamada asgari özkaynak sınırını (solvency)
belirleyerek söz konusu sınırı sigorta şirketlerinin iş hacminden bağımsız, belirli bir tutar
olarak öngörmüştür. Garanti Fonu olarak nitelendirilen bu tutar, iki şekilde uygulanmaktadır.
Topluluk dışı ülkelerin sigorta şirketlerinin topluluğa dahil ülkelerdeki şubeleri, belli bir
tutarda garanti fonunu oluşturmak durumundadırlar. Topluluğa dahil ülkelerin sigorta
şirketleri ise bu fonu hesaben oluşturmaktadırlar.320
Garanti fonu uygulaması; güvence kapsamındaki zorunlu sigortaların sağladığı
teminatlara ilişkin bedeni olarak (yaralanma, sakatlık, ölüm gibi) zarar görenlerin tedavi
giderlerini karşılayan, sakatlık halinde tazminatı, ölüm halinde ise ölenin desteğinden yoksun
kalanlara tazminat ödenen bir sistemdir. Karayolları motorlu araçlar zorunlu mali sorumluluk
sigortası, zorunlu karayolu taşımacılık mali sorumluluk sigortası, karayolu yolcu taşımacılığı
zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası, tehlikeli maddeler zorunlu sorumluluk sgortası, yeşilkart
sgortası vb.ödemeleri kapsar321. Avrupa Birliği Yönergeleri’nde ve uygulamada sigorta
şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği olarak hesapladıkları tutarın üçte biri Garanti
Fonu olarak belirlenmiştir. Ancak bu tutar Avrupa Birliği Yönergeleri’nde ve bu Yönergeler’e
göre üye ülkelerin Sigorta Kanunları’nda saptanan tutardan az olamaz. Garanti Fonunun
düzeyi şirketinin faaliyet branşına ve şirketin yasal yapısına göre değişir322.
Avrupa Birliği’nde düzenleyici karar otoriteleri sigorta şirketlerinin yükümlülüğünü
karşılamada asgari özkaynak sınırını (Solvency II) belirleyerek söz konusu sınırı sigorta
320
Swiss Re, Solvency of Non-Life Insurers Balancing Security and Profitability Expectations, Sigma,
No.1/2000,s.3
321
Berk, N, Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin Hesaplanması, Marmara
Üniversitesi İİBF Dergisi, s.3.
322
Nektarios, M., Deregulation Insurance Supervision and Guaranty Funds, 2010, 460-465.
152
şirketlerinin iş hacminden bağımsız, belirli bir tutar olarak öngörmüştür. Garanti Fonu olarak
nitelendirilen bu tutar, iki şekilde uygulanmaktadır. Topluluk dışı ülkelerin sigorta
şirketlerinin topluluğa dahil ülkelerdeki şubeleri, belli bir tutarda garanti fonunu oluşturmak
durumundadırlar. Topluluğa dahil ülkelerin sigorta şirketleri ise bu fonu hesaben
oluşturmaktadırlar323.
Avrupa Birliği Yönergeleri’nde ve uygulamada sigorta şirketlerinin yükümlülük
karşılama yeterliliği olarak hesapladıkları tutarın üçte biri Garanti Fonu olarak belirlenmiştir.
Ancak bu miktar Avrupa Birliği Yönergeleri’nde ve bu Yönergeler’e göre üye ülkelerin
Sigorta Kanunları’nda saptanan tutardan az olamaz. Garanti Fonunun düzeyi şirketinin
faaliyet branşına ve şirketin yasal yapısına göre değişir.324 Avrupa Birliği’nin 24.7.1973
tarihli 73/239 sayılı Yönergesi Eki’nde ve Birliğe dahil ülkelerin sigorta düzenlemelerinde
belirlenen Garanti Fonu tutarları anonim şirket şeklindeki sigorta şirketlerine oranla, Garanti
Fonu, mütüel sigorta şirketlerinde 1/3, Avrupa Birliği’ne dahil olmayan üyelerin sigorta
şirketlerinin şubelerinde ise %50 oranında daha az belirlenmiştir325.
AB’nde sigorta şirketlerinin finansal yükümlülüklerini karşılamalarını sağlamak üzere
oluşturulan sistem önemli bir garanti fonu uygulamasıdır326. Garanti Fonu, sigorta branşları
itibariyle belirli ölçüde likit varlıkların, yükümlülüklere karşı şirket bünyesinde sürekli şekilde
oluşturulan fondur. Mali yeterlilik marjının üçte biri, garanti fonunu oluşturur.
327
Asgari
garanti fonu bir sigorta şirketinin taşıması gereken en düşük kabuledilebilir sermaye fonudur.
Sermaye fonlarının düzeyi küçük ve yeni kurulmuş şirketler açısından bağlayıcıdır. Garanti
fonu, hayat şirketleri için asgari 3 milyon Euro, hayat dışı şirketlerde branşlara göre varlık
sigortalarında 2 milyon Euro, sorumluluk veya kredi, kefalet sigortalarında 3 milyon Euro
olarak belirlenmiştir. Ayrıca yeni kurulacak şirketlerde faaliyete başlamadan önce garanti
fonunun oluşturulması gerekir.
Büyük sayılar ve olasılıklar teorisine göre; sigorta sisteminde riskler, sigorta portföyü
ile orantılı olarak portföy büyüdükçe daha iyi karşılanabilmekte ve zararlar daha kolay
323
Berk, Solvency II’nin.... a.g.e., s. 2.
Özge Arslan, AB ve Türkiye’de Sigorta Şirketlerinde Yükümlülük Karşılama Yeterliği, SDK, Ankara, 2003,
s.16.
325
Berk, N., a.g.e., s.106.
326
Ergin, Gediz, Çeviri, Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik, Güvenlik ve Kar Beklentisinin
Dengelenmesi, Birlik’ten Dergisi, Kasım 2001,s.25
327
Taşdelen, S., “Avrupa Birliği’nde Sigorta Denetim Hukuku ve Türk Sigorta Denetim Hukuku Bakımından
Bir Değerlendirme”, Haziran 1996, s44.
324
153
giderilebilmektedir. Başka bir ifade ile, küçük işletmelerde karşılıklarla sonuçlar arasındaki
açıklar daha çok olmaktadır. Bunun için bir sigorta işletmesinin özkaynaklarının yeterli
olması uygun olacaktır. Bu nedenle, Avrupa Birliği yasa yapıcıları, sigorta şirketlerinin
yükümlülüğünü karşılamada, özkaynağın asgari sınırını saptamıştır. Özkaynağın bu sınırı
sigorta işletmesinin iş hacminden tamamen bağımsız, belirli bir miktardan oluşmaktadır.
Garanti Fonu olarak isimlendirilen bu miktar, iki şekilde uygulanmaktadır. Topluluk dışı
ülkelerin sigorta şirketlerinin topluluğa dahil ülkelerdeki şubeleri, belli bir miktar Garanti
Fonu'nu tesis etmek zorundadırlar. Topluluğa dahil ülkelerin sigorta şirketleri ise bu fonu
hesaben oluştururlar328.
3.3.1. İlkeler
Garanti Fonu miktarı sigorta işletmesinin çalıştığı sigorta branşına ve işletmenin
yasal yapısına göre değişmektedir. Avrupa Yönergeleri’ne göre branşlar belirli numaralar
altında şu şekilde sınıflandırılmıştır:
328
i.
Kaza Sigorta Branşı
ii.
Hastalık Sigortası Branşı
iii.
Kara Taşıtları Kasko (Raylı Araçlar Hariç) Sigortası Branşı
iv.
Raylı Taşıt Araçları Kasko Sigortası
v.
Hava Taşıtları Kasko Sigortası Branşı
vi.
Deniz, İç Deniz, Göl, Nehir ve Kanal Taşıtları Tekne Sigortası Branşı
vii.
Taşınan Mallar Sigortası Branşı
viii.
Yangın ve Doğal Olaylar Sigorta Branşı
ix.
Diğer Zarar Sigortaları Branşı
x.
Motorlu Kara Taşıtları Sorumluluk Sigortası Branşı
xi.
Hava Taşıtları Sorumluluk Sigortası Branşı
xii.
Deniz, İç Deniz, Göl, Nehir ve Kanal Taşıtları Sorumluluk Sigortası Branşı
xiii.
Genel Sorumluluk Sigortası Branşı
xiv.
Kredi Sigortası Branşı
xv.
Kefalet Sigortası Branşı
xvi.
Çeşitli Mali Zararlar Sigortası Branşı
xvii.
Hukuksal Koruma Sigortası Branşı
tsrsb.org.tr/private/trk/sayi91, [Erişim Tarihi: 02. 02.2013]
154
xviii. Asistans Turistik Yardım Sigortası Branşı
Avrupa Birliği’nin 24.7.1973 tarihli 73/239 sayılı Yönergesi Eki’nde ve Birliğe dahil
ülkelerin Sigorta Kanunları’nda saptanan Garanti Fonu miktarları, yukarıda sıralanan sigorta
branşlarına göre değişmektedir. Yükümlülük karşılama tablosundan da anlaşılacağı üzere
anonim şirket biçimindeki sigorta şirketlerine oranla, Garanti Fonu, mütüel sigorta
şirketlerinde 1/3, Avrupa Birliği’ne dahil olmayan üyelerin sigorta şirketlerinin şubelerinde
ise %50 oranında daha az saptanmıştır.
Bazı sigorta işletmeleri ise yükümlülük karşılama tablosunda gösterilen asgari
miktardaki Garanti Fonu'nu oluşturmaktan muaf tutulmuştur. Bu muaf tutulma bu işletmelerin
iş hacminin oldukça küçük olmasından veya taşıdıkları sigorta riskinin niteliğindedir.
Aşağıdaki sigorta işletmeleri asgari Garanti Fonu’nu oluşturma ile yükümlü değildirler 329:
i.
Prim tahsilatı 500.000 Euro’nun altındaki tontinler: Bu kuruluşlarda asgari Garanti
Fonu 100.000 Euro’dur. Ancak katılım paylarının toplam olarak 500 binlik
dilimler halinde artması durumunda asgari Garanti Fonu her dilim için 100 bin
Euro olarak artmakta ve en yüksek miktarı 600.000 Euro’dan fazla olmamaktadır.
ii.
Mütüel sigorta şirketleri: Bu kuruluşların asgari Garanti Fonu’ndan muaf
olabilmesi için dört koşul gereklidir:
· Ortak gidere katılım paylarının değişken olması,
· Kredi, kefalet ve sorumluluk sigortaları güvencesini vermemesi,
· Yıllık katılım payları tutarının bir milyon Euro’dan fazla olmaması,
· Ortak gidere yapılan bu katılımların en az yarısının hakiki kişiler tarafından yapılması.
Bu şartları taşıyan kuruluşlar asgari Garanti Fonu oluşturmazlar.
iii.
Yıllık prim üretimi, asgari Garanti Fonu miktarının altı katından fazla olmayan
hayat dışı sigorta şirketleri: Bu kuruluşlar, üretimleri belirtilen miktarı aşıncaya
kadar asgari Garanti Fonu oluşturmazlar.
329
tsrsb.org.tr/private/trk/sayi91, [Erişim Tarihi: 02. 02.2013]
155
Avrupa Birliği’ne dahil olmayan ülkelerin Avrupa Birliği’ne dahil bir ülkedeki
şubeleri, yükümlülük karşılama yeterliliğini temsil eden varlıkların Garanti Fonu miktarına
kadar olan kısmını, faaliyetlerinin yürütüldüğü üye devlette tutarlar. Bu miktarı aşan kısım
Avrupa Birliği’ne dahil diğer ülkeler içinde tutulabilinir.
3.3.2. Garanti Fonu ve Yükümlülük Karşılama Yeterliliğine İlişkin Hükümlere
Aykırılık Durumunda Uygulanacak Yaptırımlar
Sigorta şirketleri yükümlülük karşılama yeterliliği ve Garanti Fonu’na ilişkin
hükümlere uymadıkları durumlarda haklarında ek mali yükümlülükler istenir. Bu mali
yükümlülükler, hayat sigortaları ve hayat dışı sigortalarda çalışan şirketler için aynıdır.
Mevzuata göre yükümlülük karşılama yeterliliği sağlanamadığı durumda Sigorta Denetim
Kurulu tarafından bir iyileştirme planı hazırlanması istenir. Şirketin yükümlülük karşılama
yeterliliğini Garanti Fonu’na ulaşacak şekilde oluşturmaması durumunda, Denetim Kurulu
kısa süreli mali bir plan yapılmasını ister. İstenilen planlar, şirket tarafından hazırlanarak en
geç bir ay içinde Denetleme Kurulu’nun onayına sunulur330.
Denetleme Kurulu’nun bu talimatına uymayan şirket yöneticileri hapis cezasına
mahkum edilirler. Uygulama, sigorta şirketinin durumunu iyileştirme ve düzeltme işlemlerine
yönelik olarak yapılır. Bu iyileştirme ve mali planlarda şirketin durumunu düzeltmeye yönelik
amaçlar açıkça belirtilir. Bir sigorta şirketinin oluşturması gereken teminatı veya
sözleşmelerinden doğan yükümlülükleri karşılayamaması veya yürürlükteki mevzuata göre
çalışmasının sigortalılar için tehlikeli olması halinde iyileştirme programı istenebilir.
İyileştirme ve kısa süreli finansman planları şirketin mali durumundaki kötüleşmelere göre
değişir ve bu planlar şirketin bu durumunu düzeltmeye yönelik olarak farklı biçimlerde
uygulanır331.
İyileştirme Planı: Bir şirketin bilançosuna göre özkaynaklarının yetersiz olması
halinde istenir. Bu durum çeşitli nedenlerden doğar. Örneğin borsa krizi ile şirket menkul
kıymetlerinin gizli değer kaybı, şirket rezervlerinde azalmaya neden işletme kayıpları,
gelirlere oranla asgari yükümlülüklerin hızlı artışı gibi hususlar. Bu durumda şirket faaliyet
330
331
http://www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortacilik-kanunu [Erişim Tarihi: 04. 02.2013]
http://www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortacilik-kanunu [Erişim Tarihi: 04. 02.2013]
156
sonuçlarının iyileştirilmesi ve faaliyetlerinin dengeli bir şekilde olmasının sağlanması gerekir.
Bunu sağlamak üzere iyileştirme planı ile alınacak önlemler arasında işletme giderlerini
azaltılması, tarifelerin yükseltilmesi, sigorta portföyünde ayıklamaya gidilmesi gibi hususlar
önerilebilir.
Kısa Süreli Finansman Planı: Bu plan, şirketin özkaynaklarının ivedilikle gözden
geçirilmesine ve güçlendirilmesine yöneliktir. Bunun için ilk etapta, sermayenin arttırılmasını,
sermaye taahhüdlerinin ödenmesini, reasürans anlaşmalarının gözden geçirilmesini,
finansman sağlayacak diğer önlemlerin alınmasını içerir.
Denetleme Kurulu, sigorta şirketinin varlıklarının serbestçe tasarrufunu kısıtlayabilir veya
yasaklayabilir. Ayrıca, şirketin çalıştığı Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerin denetim organlarına
bu önlemler hakkında bilgi verir ve onların da aynı önlemleri almasını isteyebilir.
AB direktifleri, içsel risk ve sermaye ölçümünü(ORSA) sigorta şirketleri risk
yönetim bir parçası olarak tanımlamaktadır. Ancak bu ifade yeteri kadar açık ve net değil.
ORSA gereksinmesi açısından bir çok küçük ve orta boy sigorta işletmesinin belirsizlikleri
AB Komisyonu ve CEIOPS’u konu ile ilgili bir bildiri yayınlamaya yöneltmiştir. Bu bildiride
CEIOPS, ORSA’nın yeni bir Solvency sermaye gereksinmesi şeklinde yorumlanmamasını ve
bunun için şirketlerin kendi içsel modelini geliştirme zorunluluğunun olmadığını açıklamıştır.
Tutarlılık ilkesi bütün sigorta işletmelerinin aşırı maliyete gerek kalmadan ORSA’yı
uygulamalarına alanak sağlar332.
3.4.
Solvency I ve II Düzenlemeleri
Sigorta şirketleri karşılaştıkları riskleri etkin bir şekilde yönetememeleri halinde
sermaye yapıları olumsuz etkilenebilir. Risk bazlı yönetim, sigorta şirketlerinin varlıkları ile
yükümlülükleri arasında denge kurmayı ve gelecekte karşılaşmaları muhtemel riskler için
önceden karşılık ayırmayı böylece sermaye yapısının erozyonuna karşı önlem almayı
gerektirir.
Solvency II uygulamasına yol açan faktörler aşağıda sıralanmaktadır333:
332
Steffen,T., a.g.e., s.64.
CEIOPS answers to the European Commission on the first wave of calls for advice in the framework of the
Solvency II Project, June 2005, s50-60.
333
157
-Kurumsal başarısızlıklar,
-Global krizler,
-yatırımcıların baskısı,
-rating (derecelendirme) kuruluşlarının etkileri,
-yerel düzenleme otoritelerinin istekleri
-sigorta pazarında taraflar arası güven krizi,
-finansal standartlardaki gelişmeler,
-açıklama (raporlama ) sorumluluğu ve
-bankacılıkta Basel II uygulamaları.
Sözlük anlamıyla borçlarını ödeyebilme kapasitesi anlamına gelen solvency,
Türkçeye “yükümlülük karşılama yeterliliği” olarak çevrilmektedir. Yükümlülük karşılama
yeterliliği, şirketlerin sigortalılara karşı olan yükümlülüklerini karşılayıp karşılamayacaklarına
dair işletme hesapları ve olası değişimler hakkında bilgi sunan bir uygulamadır ve bu
uygulamayla, şirketlerin belli bir anda borçlarını karşılamaya yeterli olup olmadığı
ölçülmektedir.
Avrupa Birliği’ne bakıldığında, hayat branşında yükümlülük karşılama yeterliliğiyle
ilgili ilk düzenleme, hayat sigortacılığına ilişkin 1979 yılında çıkartılan 79/267/EEC sayılı
Direktif çerçevesinde, hayat dışı branşlarda yükümlülük karşılama yeterliliğiyle ilgili ilk
düzenleme ise, hayat dışı sigortacılığına ilişkin 1973 yılında çıkarılan 73/239/EEC sayılı
Direktif çerçevesinde yapılmıştır. Söz konusu Direktiflerde yer alan yükümlülük karşılama
yeterliliğine ilişkin düzenlemeler, hayat sigortası şirketlerinin yükümlülük karşılama
yeterliliğine ilişkin 2002/12/EC sayılı ve hayat dışı sigorta şirketlerinin yükümlülük karşılama
yeterliliğine ilişkin 2002/13/EC sayılı Direktiflerle tadil edilmiştir334.Solvency düzenlemeleri,
sigortacıların yerine getirdikleri operasyonların birtakım yönlerini kontrol
altında
tutmaktadır. Bunlar; sermaye yapısı, fiyatlandırma ve ürünler, yatırımlar, reasürans,
rezervler, aktif-pasif karşılaştırması, bağlı kuruluşlarla yapılan işlemler ve yönetimdir335.
334
http://www.tsrsb.org.tr/sayfa/sermaye-yeterliligi-solvency, [Erişim Tarihi: 08. 02.2013]
Çoban, N., Sigortacılık Sektöründe Solvency II ve Yönetişim Sistemi, Ekonomi Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı
2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Online), s.90.
335
158
3.4.1. Solvency 1
Sigorta şirketlerinin mali yeterliliğinin denetimine ilişkin ilk aşama, 1994 yılında,
Dr.Helmut
Müller’in
başkanlığında
Avrupa
Denetleme
Kurulları
Komisyonu’nun
oluşturulmasıyla başlamıştır. Komisyonun 1997 yılında yayınladığı raporda Avrupa Birliği
mali
yeterliliğin
denetimine
ilişkin
sistemin
yenilenmesi
konusunda
önerilerde
bulunmuştur336. İlk aşama Mayıs 2001’de başlamış ve Şubat 2002’de bazı değisiklikler ve
eklemeler yapılmıstır. Böylece, hayat-dışı sigortalar (2002/13/EC) direktifleri hazırlanmıştır.
Solvency I ile ilgili düzenlemeler Ocak 2004 tarihinde üye ülkeler için yürürlüğe
girmiştir. 1 Ocak 2004 tarihinden itibaren yükümlülük karşılama yeterliliği sadece ilgili iş
yılının sonunda değil, herhangi bir zamanda yerine getirilmesi gereken bir zorunluluk haline
gelmiştir. “Mali Yeterlik II-Çerçeve Direktifin Genel Hatları Hakkındaki Düsünceler ve İleri
Teknik Çalısmaları Üzerine Talimatlar” (Mart/2539/03) adlı komisyon belgesinin 19 Eylül
2003 tarihinde yayınlanması ile tamamlanmıştır. Böylece 1 Ocak 2004’ten itibaren Avrupa
Birligi ülkelerinde mali yeterlilik konusunda yeni yasal düzenlemeler dönemi başlamıştır.
“Solvency I” olarak adlandırılan finansal yeterliliğe iliskin şartları uyumlaştıran proje, bir
geçis dönemi sistemidir.
Solvency I’de sermaye gereksinimini hesaplanmasında Solvency II’ye göre daha
basit modeller kullanılmıştır ve bu modeller tüm riskleri kapsamamaktadır. Solvency I
Avrupa Birliği’nde solvency rejimini güncelleştirirken, Solvency II çok daha kapsamlı
düzenlemeler getirmektedir. Solvency II’de amaç, solvency sistemini oluştururken sigorta
şirketinin karşı karşıya kaldığı riskleri daha iyi değerlendirmektir.
3.4.2. Solvency II
Komisyonun talebi üzerine yapılan KPMG’nin çalışması sonucu, sigorta sektörü için
bankacılık sektöründe uygulanan ve Basel II olarak bilinen üç sütünlu bir yapı önerdiler. Bu
yapı; niceliksel gereklilikler, denetim faaliyetleri ve denetim raporlama ve kamuyu
aydınlatma bölümlerininen oluşmaktadır. Ayrıca adını Sigorta Denetleme Hizmetleri
Konferansı çalışma grubu başkanı olan Paul Sharma’dan alan ve Sharma Raporu olarak
336
Winands,Stephan, Solvency Challenges for European Insurers, Exposure, No 11, Temmuz 2003, s.7.
159
bilinen ikinci ve daha odaklı bir çalışma daha hazırlandı. Çalışmayı yürütmek üzere çalışma
grubu, her üye devletin düzenleyici kurumlarını inceledi337.
Solvency II’nin temel amaçları şunlardır338:
-AB sigorta sektöründe bütünleşmeyi sağlamak,
-poliçe sahiplerini ve lehdarları daha iyi korumak,
-AB sigorta ve reasürans şirketlerinin rekabet edebilirliklerini artırmak ve
-daha iyi düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktır.
Solvency II’de iki sermaye gerekliliği aşaması söz konusudur. Bunlar Asgari
Sermaye Yeterliligi (MCR) ile Solvency Sermaye Yeterlilikleri (SCR) dir. Sermaye
yeterliliği’nden yüksek olanı Solvency Sermaye Yeterliliği (SCR) olarak adlandırılır ve
standart bir yaklaşım ya da iç modellerle hesaplanmaktadır. SCR, dört ana risk kategorisi
üzerine temellenmiştir: Pazar riskleri, kredi riskleri, işlemsel riskler ve sigortalama riskleri339.
Hedef sermaye olarak da adlandırılan SCR, bir sigorta şirketinin beklenmedik ancak
önemli boyuttaki kayıplarının karşılanmasına yardımcı olacak ve poliçe sahipleriyle lehtarlara
uygun düzeyde bir güvence saglayacak sermaye miktarını ifade eder. SCR en az yılda bir kere
hesaplanmalı, sürekli olarak izlenmeli ve sirketin risk profili önemli ölçüde degistiği anda yeniden
hesaplanarak denetim kurumuna bildirilmelidir340.
İkisinden düşük olanı ise, Minimum Sermaye Gereksinimi (MCR) olarak
adlandırılmaktadır. MCR’nin altına düşüldüğü takdirde, nihai denetim müdahalesi
gerekecektir ve bu nedenle de, senaryonun dışında bir olay meydana gelmesi durumunda
sigortalıların çıkarlarını korumak için MCR nihai bir tampon görevi görecektir. Örneğin
MCR’nin altına düşüldüğü takdirde denetim otoritesi, mevcut portföylerin elden çıkarılması,
portföyün üçüncü kişilere aktarılması ya da şirketin yeni iş kabullerinin durdurulması kararlarını
verebilir341. MCR, nihai denetim müdahalesini tetikleyen sermaye eşiğini belirtir. Bunun
337
KPMG, 2002, Study into the Methodologies to Assess the Overall Financial Position of an Insurance
Undertaking From the Perspective of Prudential Supervision, Brussels, s10-15.
338
CEA. “Solvency II”, Impact Assessment Report. Brussels, 10 Temmuz 2007, s.5-6.
339
Committee of Insurance and Occupational Pension Supervisors (CEIOPS) (2007b) Pillar I Issues – Further
Advice, CEIOPS, document, 2007, Frankfurt .
340
ACAR, O., Avrupa Birligi Solvency II Projesi, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, İstanbul,
Ocak 2008, s.20-21.
341
International Actuarial Association (IAA) (2004) A Global Framework for Insurer Solvency Assessment,
research report, Insurer Solvency Assessment Working Party, IAA, Ottawa, s. 65-70.
160
anlamı, bu miktarın tamamen risk tabanlı olması gerektiğidir. Aynı zamanda, nihai denetim
müdahalesinin tetikleyicisi hem denetçiler hem de denetlenen sigortacılar için çok açık
olmalıdır. Bu amaçla, nesnel ve hesaplanması kolay olmalıdır. MCR, asgari olarak her üç ayda
bir hesaplanmalı ve sonuçları denetim kurumuna raporlanmalıdır342. Solvency II’nin üç ayaklı
yapısının 1. sütunu nicel modeller tarafından tanınan riskleri, bir risk yönetimi sistemi
kapsamında uygun süreçleri ve kararları, 2. sütunu nitel olarak ölçülebilen riskler, denetim
incelemesi ve iç risk kontrolü esaslarını ve 3. sütunu piyasa disiplini, teşvik, şeffaflık ve
açıklama gereklilikleri konularını kapsar343
SOLVENCY II
(Yükümlülük
Karşılama Yeterliliği)
Yapısal blok (1. sütün)
Finansal Kaynaklar
RBC(Risk based
capital-Risk Bazlı
Sermaye)
yaklaşımına göre
asgari sermaye
gerekliliği
Senaryo
yaklaşımları
ve
içsel risk modelleri
kullanan şirketler
için opsiyonlar
Grup
düzeyinde
aktif riskleri hesaba
katan grup mali
yeterlik gerekliliği
Diğer ihtiyatlılık
kuralları (aktif ve
pasifler)
-Aktif-pasif
uyumsuzluğu.
Yapısal blok (2. sütün)
Etkin Gözetim ve Denetim
Risk yönetim
sistemlerinin
gücünün ve
verimliliğinin
değerlendirilmesi
ve içsel kontroller.
Riskler (Reasürans
programları dahil),
İçsel risk ölçüm
modelleri,
Teknik karşılıkların
ve aktifler stres
testi uygulaması
Üst düzey
yöneticilerin
yetenek ve
uygunlukları,
Yapısal blok (3. sütün)
Piyasa Disiplini
Finansal bilgilerin
açıklanması
piyasa
katılımcılarına,
risk yönetimi ve
sermaye yapısı
değişikliklerinin
bildirilmesi
sigorta şirketinin
sermaye yeterliliği
alanlarında anahtar
bilgileri
değerlendirmelerin
e sunarak şeffaflık
sağlamaktır.
Kurumsal Yönetim
Kaynak: Arslan, Ö., AB ve Türkiye’de Sigorta Şirketlerinde Yükümlülük Kaşılama Yeterliliği, Hazine
Müsteşarlığı, Ankara, 2003, s.43.
342
Rene, Doff, A Critical Analysis of the Solvency II Proposals, The International Association for the Study of
Insurance Economics, The Geneva Papers, 2008, 33, s.198.
343
Linder, U., and V. Ronkainen, 2004, Solvency II—Towards a New Insurance Supervisory System in the EU,
Scandinavian Actuarial Journal, 104(6): 462-474.
161
i.
Birinci Yapısal Blok
Bu sütunda, sigorta şirketlerinin mali kaynaklarına ilişkin özellikle teknik karşılıklar,
sermaye yatırımları mali varlıkların yönetimi gibi sayısal değerlerin düzenlenmesine ait
kuralların yanı sıra, ilgili şirketin yükümlülüklerini karşılamada ayırmaları gereken sermayeye
ait şartlar bulunmaktadır344.
Poliçe sahipleri ve ilgili çevrelerin çıkarlarının korunması açısından Solvency II
düzenlemeleri çerçevesinde sigorta şirketi sermayesi belirli bir seviyenin altına düşmemesi
gerekir. Bütün sigorta şirketlerinin uyması gereken MCR aşağıdaki değişkenlerin doğrusal
fonksiyonudur:
-teknik karşılıklar,
-yazılan primler,
-riske maruz sermaye,
-ertelenmiş vergiler ve
-yönetim giderleri
MCR, riske maruz değer ve sigorta şirketinin özkaynakları bir yılı aşan süre için %85
güven düzeyinde hesaplanır.
Solvency II, Sütun I altında pazar, kredi, sigortalama ve operasyon riskler için gereken
sermaye gereksinimlerini belirtmektedir. Solvency II’de Sütun I çerçevesinde derinlemesine
anlatılan ilk üç risk kategorisi hem standart hem de iç model yapılarını konu almaktadır. Bu
risk türleri için, iç modellerin risk hassasiyeti doğal olarak standart modellerinkinden daha
yüksek olacaktır. Likidite riski Sütun I içerisinde bulunmamaktadır, bunun olası nedenleri ise
likidite riskini ölçmenin belirlenmiş sabit bir yönteminin olmayışı ve Solvency II'nin, likidite
pozisyonundan ayrı olan ödeme gücü pozisyonuna yoğunlaşmasıdır345.
ii.
İkinci Yapısal Blok
İçsel risk yönetimine ilişkin prosedürlerin geliştirilmesi ile denetim kurumlarının
yetkileri ve şeffaflığı, ulusal denetim kurumları arasında bilgi paylaşımı ve denetim süreci
344
Berk, Solvency II’nin Sigorta Şirketlerine Etkileri, s.5.
Ashby, S., Sharma, P. and McDonnell, W., Lessons about risk: Analysing the causal chain of insurance
company failure, Working Paper, Financial Services Authority, London, 2003.
345
162
konuları İkinci sütun(Pillar 2)’da incelenmiştir. Avrupa Komisyonu, ikinci sütunda incelenen
konuları Sharma Raporu’na dayandırmıştır346.
Denetim kurumları, şirketlerin yönetişim sistemi, teknik karşılıkları, sermaye
yeterliliği düzeyleri, yatırım kuralları ve öz sermayesini nitel ve nicel açıdan incelemelidir.
Şirketlerin kendi risk profilleriyle uyumlu sermaye bulundurmaları ve sürekli olarak yeterli
sermayeye sahip olmak için bir strateji belirlemeleri olarak ifade edilen etkin risk yönetimi
ve şirketlerin yapısı,
büyüklüğü ve işlemlerinin
karmaşıklığı ile uyumlu yönetişim
sistemlerine ilişkin hükümler de bu sütunda düzenlenmiştir347.
iii.
Üçüncü Yapısal Blok
Üçüncü sütun şirketlerin bilgi
sunma gerekliliklerine ilişkin
düzenlemeleri
içermektedir. Şirketler, kendi risklerini ve bunlara ilişkin sermaye ihtiyaçlarını belirlemede
ve varlık bulundurmada geniş hareket
alanına sahip olacağı ve kendi
iç modellerini
kullanabileceği için, şeffaflık gereksinimi daha da artmıştır. Böylece, piyasa disiplini ve
kamuya ve denetçilere finansal bilgileri açıklama zorunluluğu daha da önemli hale
gelmiştir348.
Sigortacılık faaliyetleri ile ilgili uluslararası finansal raporlama standartlarının
(IFRS-Internatıonal Financial Reporting Standards) gözetilmesi bakımından sigorta denetleme
kuruluşları Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu’nun (IASB-International Accounting
Standarts Board) işbirliği içinde çalışması gerekir349. Solvency II ‘nin temel ilkelerini şu
şekilde sıralamak mümkündür350:
-Genel yeterliliğin ölçülmesi,
-Üç sütunlu yapı,
-Riske duyarlı yaklaşım,
-Ekonomik bilanço görüşü,
-Risk yönetiminin özendirilmesi,
-Denetim ve gözetim metotlarının uyumlaştırılması,
346 Solvency II Expert Group, CEIOPS, June 2007, s.1.
347
Acar, Onur, Avrupa Birliği’nde Solvency II Projesi, Reasürör dergisi, Ekim, 2007, s.14.
348
Acar, Onur, Avrupa Birliği’nde Solvency II Projesi, Reasürör dergisi, Ekim, 2007, s.14.
349
Filippo, M., The beginning of the end or the end of the beginning, December 2008, s.5.
350
Berk,N., a.g.e., s. 6.
163
-Finansal kurumlar paralelliğin sağlanması ve
-Finans gruplarında etkin gözetiminin özendirilmesi.
Üçüncü sütunun oluşturulmasın temel amacı piyasa disiplininin geliştirilmesidir.
Piyasa disiplininin potansiyel etkileri, etkin ve verimli bir sigorta piyasası yaratmada
genellikle en başarılı ve önemlisidir. Daha fazla şeffalık, sigortacıların mali bilgilerinin daha
genel kullanılabilirliğini sağlar. Bu piyasa mekanizmaları işlevini daha iyi hale getirirken ,
doğrudan ödeme gücünün etkisini daha da azaltır351.
3.4.2.1.
Hayat Dışı Sigorta
Tüm sigorta şirketlerinin
poliçe sahiplerinin mevcut veya gelecekte ortaya
çıkabilecek talepleri gibi ödemek zorunda oldukları sorumlulukları vardır ve bu
sorumlulukları karşılayabilmek için sigorta şirketlerinin belli bir oranda kaynak ayırmaları
gerekmektedir. Bazı durumlarda sigorta şirketlerinin öngöremedikleri olayların ortaya çıkması
sonucunda önceden ayrılmış olan kaynak yetersiz kalabilmektedir. Yükümlülük karşılama
yeterliliği marjı,
beklenmedik olayların ortaya çıkması durumunda poliçe sahiplerinin
korunabilmesi için sigorta hizmeti sunan şirketlerin bulundurmak zorunda oldukları fazladan
sermaye olarak tanımlanmaktadır.
3-4 Haziran 1999 tarihli Köln Avrupa Konseyi toplantısı ile 23-24 Mart 2000 tarihli
Lizbon Avrupa Konseyi toplantısında kabul edilen Finansal Hizmetler Eylem Planı, tek
pazarda poliçe sahiplerinin korunabilmesi için yükümlülük karşılama yeterliliği marjının
şirketler açısından taşıdığı önemin altını çizmektedir. 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey
Direktifi, sigorta şirketlerinin tüm faaliyetleri için oluşturmak zorunda oldukları yükümlülük
karşılama yeterliliği marjına ilişkin hükümleri belirlemekteydi. 2002/13/EC sayılı Direktif,
73/239/EEC sayılı Direktifin yükümlülük karşılama yeterliliğine ilişkin hükümlerini
düzenlemiştir352.
Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği, ödenmiş sermaye, sigorta kapsamındaki
sorumluluklara tekabül etmeyen yasal ve yedek akçeler ve temettü ödemelerinden sonra
351
Baranoff, E. G., T. W. Sager, and R. C. Witt, 1999, Industry Segmentation and Predictor Motifs for Solvency
Analysis of the Life/Health Insurance Industry, Journal of Risk and Insurance, 66(1): 99-123.
352
Özşar, B., AB Sigorta Mevzuatı Uyum Rehberi, TSRŞB Yayınları, İstanbul, Haziran 2005 s.71-72.
164
geriye kalan kar veya zararı içermektedir.353 2002/13/EC sayılı Direktife göre, mevcut
yükümlülük karşılama yeterliliği şunları da içerebilmektedir:354
Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği ve gerekli yükümlülük karşılama
yeterliliğinin düşük olanının %50’sine kadarki kümülatif tercihli sermaye payı
(cumulative preferential share capital) ve ikinci dereceden teminat kredileri
(subordinated loan capital). Bunun % 25’ten fazla olmayacak kısmı sabit vadeli
(fixed maturity) ya da sabit dönem kümülatif tercihli sermaye paylı ikinci
dereceden teminatlı kredileri içermelidir;
Belirli bir vade tarihi olmayan menkul kıymetler ve diğer araçlar. Bunlar içinde
kümülatif tercihli paylar, bu tip menkul kıymetlerin toplamı için mevcut
yükümlülük karşılama yeterliliği ve gerekli yükümlülük karşılama yeterliliğinin
düşük olanının % 50’ye kadar olanı ve ikincil dereceden borç sermayesi yer
almalıdır.
Söz konusu Direktif uyarınca gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği ya yıllık prim
veya katkı gelirleri ya da son 3 yıllık hasarların ortalamasına göre hesaplanmaktadır. Kredi,
dolu, fırtına veya don sigortalarında ise, son 7 yıllık hasar ortalamaları dikkate alınmaktadır.
Gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği hem prim hem hasar esasına göre yapılan
hesaplamalar sonucunda elde edilen sonuçların yüksek olanına eşit olmalıdır. Buna göre,
prim esasına göre yapılan hesaplamalar şu şekilde gerçekleştirilmektedir:355
Yazılan brüt primlerin veya kazanılmış brüt primlerin yüksek olanı + son finansal yıl
içerisinde doğrudan ticari faaliyete ilişkin prim veya katkılar + son finansal yıl
içerisinde reasürans için kabul edilmiş prim tutarı - son finansal yılda iptal edilen
primlerin toplam tutarı.
primlere ilişkin vergilerin toplamı:
353
5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC sayılı Direktif, madde 1.
Özşar, B., a.g.e., s.73-76
355
Hayat dışı sigortası şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili 73/239/EEC Direktifini
tamamlayıcı nitelikteki 5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi
354
165
Elde edilen miktar 2 bölüme ayrılır ve 50 Milyon Euro’ya kadar olan kısmın % 18’i,
50 Milyon Euro’yu aşan kısmın ise % 16’sı hesaplanır. Bulunan sonuçlar toplanır. Elde edilen
sonuç, son 3 finansal yılın toplamına ilişkin olarak, reasürans kapsamında karşılanabilecek
miktar çıkartıldıktan sonra şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı ile çarpılır.
Bu oranın % 50’den az olmaması gerekir.
Hasar esasına göre yapılan hesaplamalar şu şekilde gerçekleştirilmektedir:356
Hasarın hesaplanmasında hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları
sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası için primler % 50 arttırılır, hesaplamalar
buna uygun olarak yapılır.
Ödenmiş hasarlar (referans döneme uygun olarak hesaplanmış) + aynı dönemler içinde kabul
edilen reasürans veya retrosesyon olarak ödenen hasar miktarları ve hem doğrudan ekonomik
etkinlikler hem reasürans akseptansları için son finansal yıl sonunda saptanan hasar karşılığı
(provisions for claims) – belirtilen dönemler içindeki ödemeler (recoveries) – hem doğrudan
ekonomik etkinlikler hem reasürans akseptansları için hesapların bulunduğu son finansal
yıldan önceki ikinci finansal yılın başında saptanan hasar karşılığı
Hesaplamalarda, referans döneme (3 veya 7 yıl) göre gerçekleştirilen işlemlerin
ardından, yine referans döneme uygun olarak, elde edilen tutarın 1/3 veya 1/7’si alınır.
Referans döneme göre 1/3’ü veya 1/7’si alınan tutar 2 bölüme ayrılır. 35 Milyon Euro’ya
kadar olan kısmın %26’sı, 35 Milyon Euro’yu aşan kısmın ise %23’ü hesaplanır. Bulunan
sonuçlar toplanır. Elde edilen sonuç, son 3 yılın toplamına ilişkin olarak, reasürans
kapsamında karşılanabilecek miktar çıkartıldıktan sonra şirket üstünde kalan hasar tutarının
brüt hasara oranı ile çarpılır. Bu oranın %50’den az olmaması gerekmektedir.
3.4.2.2.
Hayat Sigortası
Hayat sigortası alanında sermaye yeterliliği ile ilgili ilk düzenleyici Direktif 1979
tarihli 79/267/EEC sayılı direktiftir. Direktifte, hayat sigortacılığı faaliyetlerine başlama ve
yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonunu içeren kurallar ile
356
Hayat dışı sigortası şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili 73/239/EEC Direktifini
tamamlayıcı nitelikteki 5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi
166
yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili ilk düzenlemeler de yer almıştır. Hayat sigortası
şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili yayınlanan 5 Mart 2002 tarih ve
2002/12/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi, 79/267/EEC sayılı direktifi
tamamlayıcı niteliktedir357.
Bu direktifte Yükümlülük Karşılama Yeterliğinin hesaplanmasında önemli bir
değişiklik meydana gelmemiştir. Sigorta şirketinin yasa gereği ayırmak zorunda olduğu
karşılıklara (azami %15 oranına kadar reasürans payı da dikkate alınmak kaydı ile, matematik
karşılıkların %4 ü) dayanan ilk sonuçlar ve riske maruz sermayeye (azami %50 reasürans
indirimi de dahil olmak üzere, hayat poliçesinin süresine ve tipine bağlı olarak riske maruz
sermayenin %0.3’ü, % 0.1’i veya %0.15’i ) dayanan ikinci sonuçlara göre hesaplanan tutar,
yükümlülük karşılama yeterliği marjıdır. Daimi sağlık sigortalarında söz konusu olan
yükümlülük karşılama yeterliği hayat dışı işlerde ayrılmış olan marj kadar arttırılmış yatırım
riskinin bulunmadığı bağlantılı işlerdeki marj ise daha önce hiç ayrılmamakta iken şimdi,bir
önceki yıl net idare masrafların %25’ine kadar arttırılmıştır358.
Toplu ödeme dönemi sonunda, kiralamaya konu olan malın satın alınması veya
amortismanı bitmiş varlıkların yenilenmesi konusunda sigortalısına sermaye sağlayan
poliçelere (capital redemption business), Tontin* sözleşmelerine ve yatırım riskinin
bulunduğu
endeksli
hayat
poliçelerine
ilişkin
yükümlülük
karşılama
yeterliliği
hesaplamalarında bir değişiklik meydana gelmemiştir359.
Garanti fonu, yükümlülük karşılama yeterliliğinin marjının 1/3’ü oranındadır ve
garanti fonunun asgari düzeyi 3 milyon Euro olarak belirlenmiştir. Yine diğer uygulamalarda
olduğu gibi tüm bu değerler Eurostat tarafından yayımlanan Avrupa tüketici fiyatları
endeksine bağlanmakta, endekste %5’in üzerinde bir dalgalanma halinde söz konusu
değerlerin uygun bir şekilde arttırılması öngörülmektedir360.
357
http://eur-lex.europa.eu/directıve 2002/83/ec of the european parlıament and of the councılof 5 november
2002 concerning life assurance, s. 1-15.
358
Mali Yeterlilik II (Solvency II) Çeviri: Y. Kemal Çuhacı “sigortacılık sektörünün düzenlenmesine yönelik
şartlar”, Reasürör dergisi, Ocak, 2005, s.25.
*
Tontine: Ortak hayat sigortası, sermaye aktarım sözleşmesi. Metodu geliştiren yazarın soyadına atfen
kullanılıyor.
359
Berk, N., Sigorta Şirketlerinde……, a.g.e., s.126.
360
Berk, N., Sigorta Şirketlerinde……, a.g.e., s.126.
167
2002/83/EC sayılı Direktifin 20. Maddesi hayat sigortası teknik karşılıklarına ilişkin
kurallar içermektedir. Her sigorta şirketi, miktarı (technical life-assurance provisions)
gelecekteki aktüeryal değerlendirmelere göre hesaplanacak ve ileride ortaya çıkabilecek tüm
sorumlulukları dikkate alacak yeterli teknik karşılıklar ayırmak mecburiyetindedir. Faiz oranı,
değerlendirmenin istatistikî unsurları ve masrafların karşılıkları dikkatli biçimde seçilmelidir.
Direktif
çerçevesinde
üye
devletler
yalnızca
şu
aktifleri
teknik
karşılık
olarak
gösterebilmektedir: yatırımlar, (menkul kıymetler, diğer para ve sermaye piyasası araçları;
krediler; hisseler; transfer edilebilen tahvillerde kollektif yatırımlar, diğer yatırım fonları,
arazi, bina ve taşınmazlar), borçlar ve alacaklar (reasürör borçları, sedan şirket borçları, poliçe
sahibi ve aracıların borçları, vb.) ve diğerleri (sabit aktifler, bankadaki ya da el altındaki nakit
vb.). 3. başlık kapsamındaki bir diğer önemli konu da yükümlülük karşılama yeterliliği
marjları ve garanti fonu ile ilgili kurallardır. 2002/83/EC sayılı Direktif uyarınca, sigorta
şirketleri aşağıdaki varlıkları kapsayan yeterli bir yükümlülük karşılama yeterliliği
marjına(available solvency margin) sahip olmak zorundadır: ödenmiş sermaye; teknik
karşılıklar; ödenecek temettünün çıkartılmasından sonra ortaya çıkan kâr veya zarar;
bilânçoda yer alan kâr rezervleri. Gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı(required
solvency magrin) ise aşağıda hesaplanan iki sonucun toplamına eşittir361.
İlk sonuç:
Doğrudan ticari faaliyet ile reasürans kesintileri çıkartılmaksızın reasürans
akseptanslarına ilişkin matematik karşılıkların %4'ü × son finansal yıl için reasürans
kesintilerinden sonraki matematik karşılığın toplam matematik karşılığına oranı (Bu oran
%85'ten az olamaz).
İkinci sonuç:
Risk altındaki sermayenin negatif olmadığı durumlarda: sigorta şirketi tarafından
sigortalanan sermayenin %0,3'lük kısmı × son finansal yıl için reasürans kesintisinden sonra
şirketin yükümlülüğü olarak tutulan toplam risk sermayesinin reasürans kesintisinden önceki
toplam risk sermayesi retrosesyonlarına oranı (Bu oran %50'den az olamaz.). Geçici ölüm
sigorta süresi azami 3 yıla kadarsa oran %0,1; 3 yıldan fazla 5 yıldan azsa oran %0,15.
361
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği, Temmuz 2007, s.42-45.
168
Direktif uyarınca, garanti fonu, gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjının 1/3'üdür ve
3 milyon Euro'dan az olamaz.
Hayat sigorta şirketlerinin bulundurması gereken ve fiilen sahip olunan varlıkları
ifade eden “mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği” şunları içermektedir: ödenmiş sermaye,
sigorta kapsamındaki sorumluluklara tekabül etmeyen yasal ve serbest yedek akçeler,
ödenecek temettünün çıkartılmasından sonra geriye kalan kar veya zarar ve (ulusal hukukun
izin vermesi halinde) bilançoda yer alan kar yedekleri362.
Bir sigorta şirketinin sigortacılık faaliyeti yapabilmesi için gerekli olan zorunlu
sermaye miktarını ifade eden “gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği” ise,
-
doğrudan ticari faaliyet
ile reasürans
kesintileri
çıkartılmaksızın reasürans
akseptanslarına ilişkin matematik karşılıkların % 4’ünün, %85’ten az olmamak
kaydıyla son finansal yıl için reasürans kesintilerinden sonraki matematik karşılığın
toplam matematik karşılığa oranıyla çarpılması sonucunda bulunan miktar ile,
-
sigorta şirketi tarafından sigortalanan sermayenin % 0,3’lük kısmının, %50’den az
olmamak kaydıyla son finansal yıl için reasürans kesintisinden sonra şirketin
yükümlülüğü olarak tutulan toplam risk sermayesinin reasürans kesintisinden önceki
toplam risk sermayesi retrosesyonlarına oranıyla çarpılması sonucu bulunan miktarın
toplamına eşittir.363
3.4.2.3.
Şeffaflık ve Raporlama
Solvency II uygulamasının üçüncü yapısal blokunu oluşturan denetim ve açıklama
başlığı altında şeffaflık, kamuoyunu aydınlatma, piyasa disiplini düzenleyici karar
otoritelerinin desteği ile gerçekleşir. AB’ye üye ülkeler arasında ortak denetim ve raporlama
standartlarının uygulanması açısından CEIOPS’un çalışmaları sürmektedir. Uygulama
başarısını artırmak için CEIOPS iki noktaya önem veriyor364:
362
5 Kasım 2002 tarih ve 2002/83/EC sayılı Direktif, madde 27.
Hayat sigortası ile ilgili 5 Kasım 2002 tarih ve 2002/83/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi
madde 28.
364
Steffen,Thomas, Solvency II and the Work of CEIOPS, 2008, s.61.
363
169
-ilki, yıllık Solvency finansal durum(SFC) raporu,
-diğeri kamuoyunun bilmesi gerekli bilgiler ile başarılı bir gözetim ve denetim süreci.
İşletmeler
kamuoyunu
zamanında
bilgilendirerek
düzenleyici
sermaye
gereksinmelerini, minimum sermaye gereksinmelerinde bir eksiklik olup olmadığını,
Solvency sermaye ihtiyaçlarını, detaylarını belirlenmiş dönem ve sürelerde kamuoyuyla
paylaşmaları gerekir. Ayrıca kurumların finansal performanslarını, risk ölçme yöntem ve
metodolojilerini ve kurumsal yönetim yapıları ile ilgili bilgileri kamuouyuna açıklamalıdır.
Ancak sigorta işletmeleri müşteri sırları ve rekabette dezavantaj olabilecek belirli bilgi ve
verileri açıklamak zorunda değildir365.
Ölçülülük(proportionality), Solvency II uygulamasında önemli bir kıstas olmakla
birlikte CEIOPS bu prensiple sigorta işletmelerinin kurumsal yönetim ve risk yönetimini
kendi yapılarına uygun ölçek ve bütünlükte riskleri ölçmede yeterli omayacağının
bilincindedir. Solvency II ayrıca işletme sermayesini farklı gruplara ayırarak riske karşı
duyarlılıklarını net bir şekilde ölçebiliyor ve ölçme en az %85 güven derecesinde
gerçekleşebilecektir. AB direktifleri gözetim otoritelerine şirketin ihtiyaç duyduğu sermayeyi
belirleyerek yerine getirmeleri gereken süreyi de kararlaştırır. Bir işletmenin risk profili
önemli ölçüde değişiyorsa işletme risklerinin standart ya da içsel metoda dayalı olarak
hesaplandığına bakılmaksızın ekstra sermaye ihtiyacının derhal belirlenmesi gerekir.
3.4.2.4.
Varlık ve Borçların Değerlendirilmesi
Solvency II kapsamında sigorta işletmesinin varlık ve yükümlülükleri uygun
değer(fair value) esasına göre belirlenir. Bu değerlendirmede grup şirketlerinin karşılıklı borç
ve alacakları arındırıldıktan sonra gerçek yükümlülükler ve sermaye ihtiyacı belirlenir.
Sigorta işletmelerininin yükümlülükleri Solvency II çerçevesinde iki temel gruba ayrılmıştır:
-teknik karşılıklar(sigorta yükümlülükleri); buna göre poliçe sahiplerinin ve sigorta
kontratlarından alacaklılara karşı yükümlülüklerin belirlenmesi ve
365
Steffen,T., Solvency II…. a.g.e., s.63.
170
-sigorta dışı yükümlülükler; bu tür karşılıklar örneğin satıcılara borçlar, işletme çalışanlarına
borçlar, mevcut ve ertelenmiş vergi borçları, varsa çıkarılmış tahvil ve finansman bonosu ve
diğer kredi sözleşmeleri. Bu borçların da teminatlı ya da teminatsız olmalarına göre ayrımının
yapılması gerekir. Varlıkların, borçların ve özkaynağın belirlenmesi, gerçek ekonomik
değerlerini yansıtacak şekilde yapılmalıdır. Bu amaçla değerleme için iki temel yöntem
kullanılabilir:
- Piyasaya yönelik.
- Modele yönelik.
Teknik karşılıkların değeri En İyi Tahmin ve Risk Marjının toplamına eşittir.
Hesaplamada yükümlülüklerin gelecekteki değerlerinin (nakit akışları – future cash
flow) bugünkü beklenen değerleri dikkate alınmalıdır. Risk marjı; şirketlerin üstlendikleri
yükümlülükleri karşılayabilmesi için ayrıca bir güvenlik marjı ayrılmalıdır.
Risk marjlarının hesaplanması ise transfer edilemeyen risklerin karşılığı olarak ayrılan
düzenleyici sermayenin maliyetine dayanır(cost of capital methodology). Öte yandan hayat
dışı sigorta şirketleri için teknik provizyonlar paranın zaman değeri nedeniyle bir iskonto
gerektirir. Gerçekte en iyi tahmin değerleri nakit akışlarını şimdiki değere eşitler. Hayat
sigorta işletmelerinde ise finansal opsiyon ve garantiler için muhtemel karşılıkların açık ve
kesin bir değerleme metodolojisine dayanması gerekir.
Teknik provizyonların hesaplanması uygulamada belirsizlik taşıyor, yükümlülüklerin
düşük tahmin edilmesi sigorta şirketlerinin başarısızlığına yol açabilir. Avrupa Birliği’ndeki
sigorta şirketlerinin değerleme prensip ve metodolojilerinin belirlenmesi ve AB dışındaki
ülkelerle yapılacak sözleşmelerin niteliği önem taşır366:
AB 3. Direktifi, her üye ülkenin solvency amacıyla teknik karşılıkları da içerecek
şekilde varlıkların değerlendirilmesi için bir rehber ya da uygulama prensibi niteliğindedir.
Üye ülkeler bu tutarın üzerinde veya altında ek gereksinimler içinde olabilirler. Bu sapmanın
uygulamadaki temel oranlarla uyumun bozulmayacak biçimde varlık yapısı ve iş hacmi ile
orantılı olarak yeniden belirlenmesi gerekir. Bu da AB içinde sigorta şirketlerinin
366
Berk, Solvency II’nin...., a.g.e., s. 8.
171
karşılaşacakları güçlükleri aşabilmek için sahip oldukları finansal gücün kıyaslanmasına
olanak sağlar. Bir sigorta şirketinin temel varlık kategorileri aşağıdaki gibidir367:
-İşletmenin sahip olduğu fiziki alanlar ve yükümlülükleri
nedeniyle bulundurduğu
varlıklara yaptığı yatırımlar,
-Teknik provizyonların reasürans payları iştiraklere ve bağlı ortaklıklara
yapılan
yatırımlar,
-Prim borçlarını ve broker, aracı ve reasürans karşılıklarını da içerecek
şekilde
sigorta faaliyetlerinden ortaya çıkan alacaklar,
-Maddi varlıklar, nakit ve alacaklara sigorta faaliyetleri dolayısıyla
doğrudan
ilişkisi
olmayan faaliyetler dahil,
-Sigorta şirketlerinin muhasebe işlemlerinden ortaya çıkan peşin ödenmiş giderler ve
birikmiş gelirler
-Diğer varlıklar.
Direktifte portföy limiti brüt teknik karşılıkların yüzdesi olarak hesaplanmakta ve
aşağıdaki tabloda gösterilmektedir368.
Arazi, arsa ve binalar
Bir şirketin varlıklarına
yapılan toplam yatırımlar
%10
%5
Teminatsız tek bir kredi
%1
Toplam teminatsız krediler
%5
Nakit
%3
Kote edilmemiş
özkaynakların toplamı ve
borçlanma belgeleri
%10
Kaynak: Berk, N, Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin Hesaplanması,
Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, s.3.
367
368
Berk-Berk, a.g.e., s.
Berk, Solvency II’nin...., a.g.e., s. 9.
172
Ayrıca hayatdışı sigorta şirketleri ile ilgili kote edilmemiş özkaynak payları için ek
sınırlamalar da vardır. Çünkü kote edilmemiş hisselerin özellikle kısa sürede satışı kolay
değildir.
QIS çalışmalarından temel amaç SCR (Hedef Sermaye – Solvency Sermaye
Gereksinimi) ve MCR (Minimum Sermaye Yeterliliği Gereksinimi) sonuçlarının aktüeryal,
istatistiksel ve finansal projeksiyonlarla belirlenmesidir369.
Avrupa Komisyonu’nun talebi üzerine CEIOPS tarafından 2005 yılından itibaren her
yıl yenileniyor. Sonuçlar, hesaplamalar için kullanılan formül ve yöntemlerin uyumu ve
gelişimi için de kullanılarak 2012 yılına kadar en etkin metodoloji oluşturmayı amaçlıyor.
Uygulanacak metodoloji ve yöntem şirketlere bırakılmıştır. Bu çerçevede 2007’den
başlayarak her yıl için yeni sayısal etki çalışması yapılıyor. Alınan sonuçlara göre sektörün
ihtiyaçları firma bazında tesbit edilebiliyor ve uygulanan risk yönetim modelinin
fonksiyonelliği de test ediliyor370.
Kurumsal Yönetim ve Açıklama Gereklilikleri
3.5.
Solvency sistemi ile şirketlerin güvenilir ve doğru yönetilmesini sağlamak için
kurumsal yönetim sistemine (corporate governance system) sahip olmasını öngören
düzenlemelere gidilmiş ve kurumsal yönetim sistemine ilişkin olarak temel prensipler
belirlenmiştir. Buna göre sigorta şirketleri ölçek ve yapılarına uygun şekilde, sorumlulukları
açıkça gösterilen şeffaf bir organizasyon yapısı ve etkin bilgi akışı sağlayan bir sisteme sahip
olmalıdır.
3.5.1. Kurumsal Yönetim Sistemi
Yöneticiler ya da önemli konumlarda bulunanlar; mesleki bilgi, beceri ve deneyime
ve saygınlığa sahip olmalıdır. Öte yandan risk yönetimi asgari olarak sigortacılık işlemlerini,
sermaye yeterliliği hesaplamasına dahil edilen tüm risklerin yönetimini, aktif-pasif
yönetimini, yatırımları, likidite ve yoğunlaşma riski yönetimini, reasürans dahil risk azaltma
369
Özgen, B., Solvency Capital Requirement & Quantative Impact Study, Tsrsb Solvency 2
İhtisas Komitesine Yapılan Sunum,Haziran 2009, İstanbul, s.5.
370
Vaughan, T. M., a.g.e., s.8.
173
tekniklerini ve içsel modelleri kapsamalıdır371.
İç kontrol sistemi asgari olarak şirketin idari sistemler ve finansal raporlamaya ilişkin tüm
uygulamalarını kapsamalıdır.
Sigorta şirketinin iç stratejileri, operasyon ve raporlamaları ile iç kontrol sisteminin
yeterliliği ve uygunluğu şirketin kendi bünyesinde etkin ve verimli şekilde incelenmelidir.
Şirketler risk yönetim sistemi kapsamında risk profilleriyle uyumlu sermaye yeterliliğini
kendi bünyelerinde değerlendirmeli (own risk and solvency assessment) ve stratejik
kararlarında dikkate almalıdır. Değerlendirmede asgari olarak, risk profiliyle uyumlu
sermaye ihtiyacı, sermaye yeterliliği seviyeleri, teknik karşılıklar ve uygulanan standart
formülün veya iç modelin şirketin risk profili ile ne ölçüde uyumlu olduğu incelenmelidir.
Aktüeryal (teknik) karşılıkların hesaplanmasında kullanılan veri, model ve tahminlerin
kalitesini ve yeterliliğini değerlendirirken, hesaplamaların güvenilirliğini yönetim
organlarına bildirirken sigortacılık operasyonlarına ve reasürans anlaşmalarına ilişkin
görüş bildirirken aktüerya kullanılmalıdır.
İç gözetim kurumsal yönetim sistemini düzenli izlemeli ve denetim kurumlarınca da
denetlenmelidir.
Düzenleyici karar otoriteleri açısından şirketin mali yeterlilik problemlerini tahmin
edebilmek için şirketi büyük ölçüde etkileyen temel risklerin potansiyel etkileri karşısında
bilinçli olmak gerekiyor. Zira bu riskler sigorta şirketlerinde içsel risk yönetim prosesleri
tarafından kontrol altına alınıyor. Hayat şirketleri için yeterlilik sorununa yol açan olayların
çoğu işletme dışında gerçekleşir. Amerikan ve Japon şirketlerinin tecrübeleri düşük faiz
oranları ve düşük enflasyon dönemlerinde şirketlerin finansal sorunlarla karşılaştığını
gösteriyor372.
Açıklama gereklilikleri: Sigorta şirketleri, uyguladıkları kurumsal yönetim sistemi,
yürüttükleri işler, değerleme prensipleri, karşılaştıkları riskler ve risk yönetim sistemleri ile
sermaye yapıları ve ihtiyaçları denetim otoritelerine raporlamak zorundadır. Rapor yapılan
371
Çoban, Neşe, Sigortacılık Sektöründe Solvency II ve Yönetişim Sistemi, Ekonomi Bilimleri Dergisi
Cilt 2, Sayı 2, 2010, ISSN: 1309-8020 (online), s.1-10.
372
Üstün, Pınar Cangir, Solvency II’ye Uyum Yolunda Avrupa ve Türkiye’deki Sigorta Şirketleri’nin
Durumu, http://www.riskonomi.com.
174
işleri ve şirket performansını içermei gerekir. Ayıca teknik karşılıklar, varlıklar ve
yükümlülükler için değerleme yöntemleri, her branş ya da risk sınıfı için, riskleri duyarlılık,
risk üstlenme, yoğunlaşma ve risk azaltma özellikleri belirtilmelidir373.
Özsermaye, kullanılan içsel modellerin standart formülden farklı yönleri, MCR ve SCR
seviyeleri ve buna uyulamaması durumunda bu uyumsuzluğun tutarı, nedenleri ve alınan
düzeltici önlemleraçıklanmalıdır. Riske duyarlılık, yoğunlaşma, risk üstlenme ve risk
azaltmanın her risk sınıfı için ayrı ayrı sunulmalıdır. Kurum yönetici ve denetimle ilgili
otoritelerin sorumlulukları da aşağıda özetle sunulmuştur.
i. Yönetim Kurulu sermaye yeterliğinin belirlenmesinde yönetim kurulu temel karar
organıdır. Yönetim kurulu ile denetim ve gözetim organları arasında görevler açık ve net bir
şekilde belirlenmiş sorumluluklar yerine getirilir374:
-
Sigorta şirketlerinin yönetim kurumu varlıkları ve yükümlülükleri değerlendirmek ve
ilgili parametreleri oluşturmak.
-
Değerleme yeteri kadar kapsamlı ve kurulun bütün unsurlarını içerecek şekilde teknik
bilgileri kullanarak gerçekleştirilmelidir. Buradaki değerlendirme şirketin aktif –pasif
yönetim ilkeleri ile de uyumlu olmalıdır.
-
Yönetim Kurulu detaylı inceleme ve değerlendirmelerin yapılması için gerektiğinde
uzman atayabilir. Böylece görevlerin bir bölümü uzmanlara aktarılırken sorumluluk
yine yönetim kurulu’ndadır.
-
Kurum sertifikalı aktüer bulundurmak zorunda ise ilgili uzmanın konu hakkında bilgi
ve tecrübesinin yeterliğinden emin olmalıdır.
-
Yönetim Kurulu solvency testlerini sürekli uygulamakla yükümlüdür. Testlerin
yapılmasında uzmanların desteğinden yararlanabilir.
-
Test sonuçları üzerinde sürekli değerlendirmeler yapılmalı istenmeyen gelişmeler fark
edildiğinde gerekli önlemleri alınmalıdır. Ayrıca varyans analizlerinin beklenenlerle,
farkının tespit edilerek gerçek değerlere ulaşılmalıdır.
-
Aktüerin tavsiyelerinin uygulamasında güçlükler olması halinde Yönetim Kurulu bunu
denetim organlarına raporlamalıdır.
373
CEIOPS / Groupe Consultatif QIS 5 workshop, November 2010, s.2.
Berk, N., Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin Belirlenmesi, Marmara
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 2010, s. 267.
374
175
ii. Denetim otoritesi375; şirket varlık ve yükümlülüklerinin değerlendirmesinde
uyulması gereken ilke ve kuralları yönetim kuruluna sunmalıdır. Denetçi solvency testinin
sürekli yeterli olup olmadığını izlemelidir ve bu sonuçları sigorta şirketinin yönetim kurulu ile
değerlendirmelidir. İnceleme ve değerlendirmelerin periyodik olarak ve gerek görüldüğünde
herhangi bir zamanda yerine getirilerek şirketin güncel mali yapısını yansıtmalıdır.
iii. Aktüerlerin görevleri, Aktüer sigorta şirketlerinin değerlendirmesinde kullanacak
metodların uygulanmasından ve geliştirilmesinden sorumludur. Bu yöndeki görüşlerini
sigorta şirketinin yönetim kuruluna raporlamalıdır. Ayrıca aktüer belirlenen değerlendirme
yöntemlerini kullanarak “Solvency” nin sürekli yeterli olup olmadığını belirlemelidir.
Değerlendirme sonuçlarını şirketin Yönetim Kurulu ile tartışmalıdır.
Sigorta şirketleri tarafından kendiliğinden kamuoyunu aydınlatmak ve tanıtım
amacıyla bazı bilgiler sunulabilir. Daha detaylı bilgiler ise işletme ziyaretlerinde sağlanır.
Taraflar arasında güven arttıkça bilgilerin stratejik önemi de artar. Düzenleme gerektiren
alanlar, zorunlu sigorta gerekleri, işletmenin tüm sınıflarında veya bir kısmı için sigortacıların
yetkisi,
yöneticilerin kontrolü, prim oranlarının düzenlenmesi, poliçe koşullarının
düzenlenmesi, gider harcamalarının sınırı, karşılıklar, minimum sermaye, yeterlik şeklindeki
finansal gerekler, yıllık gelirler, kısmen aktiflerle ilgili diğer yönlendirme ve müdahaleler,
reklam ve pazarlama üzerine kontroller, aracılar ve bunlara yapılan komisyon ödemelerini
kapsamalıdır. AB sisteminde sigortacılar yıllık olarak yükümlük durumlarını gösteren
tabloları denetim otoritesine sunmak zorundadırlar376.
Solvency kriterlerinin yeterince karşılanmadığı görüldüğünde denetim otoritesi sırayla
aşağıdaki girişimlerde bulunmak zorundadır.
i. Cari marj < gerekli marj: Sigorta işletmesi bu durumda ayrıntılı bir finansal plan yaparak,
denetim kurumunun onayına sunmak zorundadır. İstisnai durumlarda denetim otoritesi
işletmenin yatırımları üzerindeki tasarruf hakkını sınırlayabilir.
ii. Cari marj < garanti fonu ise işletme denetim otoritesine kısa süreli bir plan verir. Denetim
otoritesi yukardaki gibi, işletmenin yatırımlar üzerindeki tasarruf hakkını kısıtlayabilir.
375
Berk, N., Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin Belirlenmesi, Marmara
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 2010, s. 268.
376
Üstün, Pınar Cangir, Solvency II’ye Uyum Yolunda Avrupa ve Türkiye’deki Sigorta Şirketleri’nin Durumu,
http://www.riskonomi.com.
176
iii. Teknik karşılıkların yetersizliği ve bununla ilgili kurallara uyulmaması halinde de aynı
kısıtlama geçerlidir.
Denetim otoritesi gerektiğinde şirketin yetkisinin iptali, yönetim kurulu üyelerinin
değiştirilmesi gibi diğer araçlara başvurabilir. Öte yandan sedan şirketin reasürans
sözleşmeleri değişmiş ise veya gerçek risk transferlerini içermiyorsa, bu durumda gerekli
yükümlük marjı üzerindeki reasürans indirimi azaltılabilir. Finansal gereksinmelerin
formülasyonunda denetim otoritelerince analitik tekniklerin kullanılması gerekir. Bu
tekniklerin doğru kullanımı ve anlamlı yorumu özel bilgi ve yetenek gerektirdiği dikkate
alınmalıdır.
Sigorta yükümlülüklerinin değerlendirilmesinde gelecekteki (prospective) beklenen
nakit akışlarının net şimdiki değerlerine dayalı hesaplamalar ile sigorta portföyü kullanılabilir.
Sigorta şirketlerinin aktif-pasif pozisyonu ve finansal durumların belirlenmesi ile ilgili tüm
detayları içermelidir. Solvency rejimi ve değerleme metodolojisi kontrol noktalarında tespit
edilen herhangi bir uygunsuzluk riski üzerinde durmalıdır.
Solvency pazar yapısını yansıtmalı ve bu da sağlam, güvenilir genel uygulamalar için
uygun olmalıdır. Burada bazılarında yeterince basit bir yaklaşım kullanırken belirli branşlar
için karşılaşılan örnek olaylar bazında daha karmaşık, içsel değerleme yöntemleri tercih edilir.
Daha rafine olan bu yöntemler, risk yönetimi kapasitesinden de yararlanılarak kısmi içsel
model olarak genel sermaye yeterlilik yapısını ortaya koyarlar.
Sigorta şirketlerinin gerçek risklerini yansıtan içsel model kullanmaları standart
modellere üstünlük sağlar ve bu yöntemler risk yönetimi ve raporlama ile entegre edilerek
kurumun solvency gereksinmelerine uyan bilgiler sayesinde daha iyi sonuç verir. Ancak içsel
derecelendirme yöntemlerinin kullanılabilmesi için sigorta işletmelerinin şimdiki verilerinin
güvenilir olması, ayrıca yeterli sayıda geçmiş yıl bilgi ve verilerine sahip olmaları gerekir.
177
3.5.2. Erken Uyarı Göstergeleri
Erken uyarı göstergeleri sayısal ve nitel olabilir, periyodik raporlar ya da olağanüstü
raporlar bazı erken uyarı sinyalleri verirler. Özellikle varlık ve sorumluluk sigortalarında
müşteri yapısındaki değişmeleri finansal raporlardan görmek kolaydır377.
Aşağıda erken uyarı sinyali olarak algılanabilecek bazı göstergeler sıralanmıştır:
-firma risklerine oranla Solvency nin düşük olması,
-karlılığın hızlı büyümeye uyum sağlayamaması,
-yüksek masraflar düşük karlılık,
-teknik rezervlerde ani artışlar,
-teknik rezervlerin dikkat çekici bir şekilde düşmesi,
-çalışma planları ile bütçeler arasında önemli sapmalar,
-riskli yatırımlarda hızlı yoğunlaşma,
-tüketici veya aracıların şikayetleri,
-yeni iş türleri veya kaynakları.
Reasürans sözleşmelerinin, ayrıntılı incelenmesinde tehlike kaynağı olarak sinyal
veren yukarıdaki göstergelerin yanı sıra kalitatif olarak kabul edilecek göstergeler aşağıdaki
gibi sıralanabilir:
-strateji değişimi,
-fiyatlama, risk seçimi ve segmentasyon konusunda bilinçsizlik,
-orijinal iş planında gecikme veya değişmeler,
-daha önce önerilmiş değişiklik ve ihtiyaçları yerine getirmedeki başarısızlık,
-denetçi ve gözlemcilerle işbirliği yapmaktan kaçınma,
-zayıf enformasyon kalitesi, gerçekçi olmayan ve eksik iş planları,
-denetçilerin raporlarına olumlu tepki gösterilmemesi,
-yasal ve mali değişmelere karşı kırılganlık,
-satın alma, birleşme ve bunun gibi olayların yönetim üzerinde baskı oluşturması,
-yerel özellikler, ihmalci-gevşek (lax) anlayış, zamanlama ve planlama anlayışının
gelişmemiş olması,
-rasyonel olmayan reasürans sözleşmeleri,
377
KPMG, European Commission Study into the methodologies to assess the overall financial position of an
insurance undertaking from the perspective of prudential supervision, May 2002
178
-rakiplere oranla yüksek tazminat ödeme meyli,
-tüketicilerin veya aracıların şikayetleri,
-aşırı bonus veya diğer aşırı ödüllendirme (remuneration) ya da teşvikler
Pazarın toplam prim verileri ürün bazında veya branşlarda analiz edilerek
“benchmark” belirlenir. Sigorta şirketleri özellikle yeni branşlara girerken pazarlama
politikalarını belirleyebilmek için doğru stratejiler geliştirmeleri, şirketin finansal yapısını
koruyabilmeleri gerekir. Fayda-maliyet dengesini kurmak uygun pazar segmentlerini
belirlemeyi gerektirir. Aşağıda genel koruyucu önlemler özetle sunulmaktadır378.
-denetçilerin ve şirket ile ilgili diğer çıkar gruplar açısından doğru bir tablonun
oluşması için şeffaflık önemlidir.
-yönetim; işlerin aşırı riske maruz kaldığını hissediyorsa, aracılık ya da rehberlik
edebileceği adresleri doğru teşhis etmesi gerekir. Yüksek risk stratejisi veya uygun
olmayan yatırım politikası ile şirketin mali yapısına zarar vermemeli,
-araştırmalar, finansal başarısızlık durumundaki sigorta şirketlerinin yeni sermaye
enjeksiyonu olmadan başarısızlığı atlatamadığını gösteriyor. Bu da genellikle yeni
ortak alımı, grup şirketlerinden sermaye aktarımı veya mali yapısı sağlam şirketlerle
birleşme ile sonuçlanıyor.
Gözetim ve denetim kurumlarının araştırmaları sonucunda tespitler ciddi durumlarda
aşağıdaki önlemleri aldıklarını gösteriyor:
-operasyon planlarının, uygulamalı olarak, diyagnostik koruyucu rolü bulunur ve
yönetimin performansını yönetecek kontrol aracı böylece sağlanır.
-zorunlu portföy transferi, devralma, çalışma şartlarını değiştirme ve belirli işlerden ya
da branşlardan çekilme,
-yeni işler için fon kullanmamak,
-ek reasürans gereksinmesi,
-ek sermaye veya yeni ortak bulmak,
-yatırımcıları ya da varlıkları sınırlandırmak,
-uzman görüşlerinden yararlanarak portföy reorganizasyonunu yapmak,
378
International Actuarial Association (IAA) (2004) A Global Framework for Insurer Solvency Assessment,
research report, Insurer Solvency Assessment Working Party, IAA, Ottawa.
179
-yönetim değişimi,
-işlerin başka kuruluşlara transferi,
-idari prosedürleri geliştirmek,
-kurallara uyum sağlamak, sözleşme aykırılıklarını düzeltmek,
-raporlama hatalarını düzeltmek,
-rehabilitasyon ve finansman planları yapmak,
-mali yeterliği yakından izlemek,
-organizasyon planları uygulamak,
Başarısızlıklar ile ilgili yapılan araştırmalar direktiflere uygun şekilde erken devreye
girilerek hazırlık süresinde problemlere karşı önlem alınması gerektiğini gösteriyor. Solvency
marjlarının aşılması halinde kısa süreli finansman planları hazırlanarak, uygun teknik
karşılıkların yeniden oluşturulması gerekir.
İhtiyatlı (prudential) denetim ve gözetim sürecinde sermayenin koruyucu ve rehabilite
edici rolü önemlidir. AB minimum sermaye düzenlemesinin temel amacı, erken uyarı sistemi
olmamakla birlikte, düzenleyici ve denetleyici karar otoriteleri bu sayede müdahale etme
olanağı elde ederler. Risk karşılıklarının farklı ayrılmasına karşı şirketin öz sermayesi
zararları karşılayan bir fonksiyona sahiptir. Solvency kontrol seviyesinin sürdürülmesi
açısından iyi risk yöntemi operasyon planlarının başarısı önemlidir. Başarılı bir risk yönetimi
sayesinde, solvency gereksinmesi azalmakta ve erken uyarı seviyesi iyileşmektedir. Subjektif
değerlendirme ve erken teşhiste temel güçlük noktaları ise aşağıdaki gibi sıralanabilir379:
- yıllık reasürans programlarına odaklanmak ve gelecek yılın gelirlerini ve giderlerini
şimdiden planlayamamak,
-subjektif yargılar sistemin kalite kontrolü veya müşteri memnuniyeti konusundaki
yetersizlikleri belirleyememek,
-personel
ve
organizasyon
arasındaki
kültürel
farklılıkları
zamanında
giderememek,
-kurumsal yönetim ve iç kontrol sistemi eksikliği ve
379
Committee of Insurance and Occupational Pension Supervisors (CEIOPS) (2007b) Pillar I Issues – Further
Advice, CEIOPS, document, 2007, Frankfurt.
180
-şirketin karşılayacağı riskleri doğru ölçecek uygun bir risk yönetim sisteminin
olmaması,
Başarısızlık sinyallerinin görülmesi halinde derhal müdahale edilmesi zararların
sınırlandırılmasında önemli rol oynar. Ancak, yapılan araştırmalar şirket yöneticileri ya da
düzenleyici ve denetleyici karar otoritelerinin, geçmişte yeteri kadar başarılı olmadığını
gösteriyor. En azından müdahalede gecikmeler yüzünden büyük kayıplar ortaya çıktığı
görülmüştür. Bazı ülkelerdeki sigorta şirketleri doğrudan direktiflere uygun hareket ederken,
bazı ülkeler varlıkların dondurulmasını tercih etmiş, diğer bir bölümü yüksek koruma özelliği
olan önlemler geliştirmişlerdir. Bazı ülkelerde ise müdahalede herhangi bir gecikme
olmadığını, zira spot koruma önlemleri sayesinde problemler anında tespit edildiğinden,
böylece şirketin sermayesinde muhtemel bir erozyon da önlenir.
181
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. TÜRK SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB’NE UYUMU
4.1.
AB’ne Uyum Süreci
Faaliyetlerini yurt dışındaki şirketlerle temas halinde yürüten, uluslararası çalışma
prensip ve kurallarına alışık olduğundan, sigortacılık AB'ye en kolay uyum sağlayacak
sektörlerden biridir. Riskler reasürans aracılığı ile dünyanın çeşitli ülkelerindeki şirketleri
tarafından da koruma altına alınmış olur. Bu ilişki sayesinde Türkiye'de sigorta sektörü, uzun
yıllardan beri dünya sigorta sektörü ile çok yakın işbirliği içindedir. Bu işbirliği sigorta
sektörünün ürün, pazarlama, satış, dağıtım kanalları, rekabet gibi her alanında gelişmiş
ülkelerdeki süreci yakından izlemesini ve uygulanabilir olanlara işlerlik kazandırmasını
sağlar. Ayrıca, sigorta sektörü son yıllarda ekonominin diğer alanları gibi önemli gelişme
kaydetmiştir.
4.1.1. Yasal Düzenlemeler
Türkiye ve AB mevzuatının uyumlaştırılması çalışmaları çerçevesinde, mevcut
kanunda değişiklik yapılması gereğinin ortaya çıkan kanun ile sigorta ve reasürans
şirketlerinin kuruluşu ile iligili, yürürlükteki yeni sigortacılık kanununun getirdiği önemli
değişiklikler Hazine Müsteşarlığının basın açıklaması ile tanıtılmıştır. Özellikle daha önce
uygulamada yer almayan sigorta alanında sendikasyon türü yapılanmalara olanak sağlanması,
sorumluluk sigortaları dışındaki sigortaların da Bakanlar Kurulu’nca zorunlu hale
getirilebilmesi idari –ve adli ceza ayrımına gidilerek, ekonomik suça ekonomik ceza ilkesi
benimsenmiş ve yapılan düzenlemelere, yeni Türk Ceza Kanunu ile Kabahatler Kanunu
dikkate alınmıştır. Eksperlik ve acentelik sistemleri yeniden düzenlenmiştir. Türkiye Sigorta
ve Reasürans Şirketleri Birliğinin yapılanması ve üyeliğe ilişkin uygulama esaslarında
değişiklik yapılmıştır. Hayat dışı sigorta şirketlerine de aktüer çalıştırma ya da aktüer ile
çalışma zorunluluğu getirilmiştir.
182
Öte yandan yeni sigortacılık kanununa göre, değeri 40.000 TL'ye kadar olan hasarlar
hakkındaki ihtilaflara, sigorta hakemleri bakar. Sigorta hakemlerinin kararı kesin niteliktedir.
Kanun, karayolları trafik kanunu'ndaki sigorta ile ilgili bazı maddeleri yürürlükten kaldırıldı.
Sigorta ve reasürans şirketlerinin faaliyetlerinin, varlıklarının, iştiraklerinin, alacaklarının,
özkaynaklarının, borçları ile mali bünyeyi ve idari yapıyı etkileyen tüm unsurların, tespit ve
tahliline
yönelik
yeni
düzenlemelerin,
daha
etkin
denetimi
sağlanabilir380.
Finans sektöründe son yıllarda gelişmelere paralel olarak sigortacılık alanında büyük
atılımlar gerçekleşmesi, yaygınlaşan sigortacılığa bağlı olarak sektörün artan ihtiyaçlarına
cevap verir nitelikte ve rekabet gücünü artırıcı yönde gerekli düzenlemelerin yapılarak, yeni
önlemler alınmıştır. Şirket kuruluşunda ön izin kaldırılması. Minimum sermaye 5 milyon TL
olarak öngörülmüş, minimum sermayeye ek olarak branş bazında sermaye uygulaması kabul
edilmitir. Kurucu, yönetici ve denetçiler için ‘güvenilir kişi olma şartı’ getirilmiştir, nihayet
acente ve eksperler için TOBB bünyesinde mesleki örgütlenme sistemi ve Sigortacılık Eğitim
Merkezinin kurulması öngörülmüştür.Sigorta ve reasürans şirketlerinin faaliyetine ilişkin
değişiklikler de aşağıdaki gibidir381:
-Yükümlülük karşılama yeterliliği’ uygulaması ve minimum garanti fonu düzenlemesi.
- Teknik karşılıklar yeniden düzenlendi ve ek teknik karşılıklar getirilmesi.
- Şirketler için iç denetim sistemi kurulması zorunlu kılınması,
- Mali bünye zaafiyeti sayılan haller eskisine göre daha da somutlaştırılarak, müdahale
sisteminin daha etkin kılınması,
-Teminat sistemi yeniden düzenlenmesi,
-Tarifelerin prensip olarak serbestleştirilmesi,
Sigorta ve reasürans şirketlerinin faaliyetlerinin durdurulması ya da tasfiyesine
ilişkin değişiklikler detaylı düzenlemelere konu olmuştur: 'garanti hesabının’ kapsamı
genişletilerek ‘güvence hesabı’ nın oluşturulması.-garanti hesabından farklı olarak, güvence
hesabı ile Sigortacılık Kanununa, Sigorta Murakabe Kanununa, Karayolları Trafik Kanunu ile
Karayolu Taşıma Kanununa göre zorunlu kılınan sigortalardan doğan tazminatlar ile
380
381
http://www.tsb.org.tr/default.aspx?pageID=654&yid=189, [Erişim Tarihi:20.03.2013]
www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5684.doc, [Erişim Tarihi:20.03.2013]
183
uluslararası zorunlu trafik sigortası niteliğindeki yeşil kart sigortası382 uygulamaları için
faaliyet gösteren Türkiye motorlu taşıt bürosunca yapılacak ödemelerin karşılanabilmesi
amaçlanmıştır.
Sigortalı ile sigorta şirketi arasındaki ihtilafların hızlı çözümü için ''tahkim'' kurumu
oluşturulmuştur. Sigorta ettirenler veya sigorta sözleşmesinden çıkar sağlayan kişiler ile riski
üstlenen taraf arasındaki uyuşmazlıklar adli yargı mekanizmaları ile çözümlenir. Ancak,
sigortacılık alanında ihtisas mahkemelerinin olmaması, yargı sürecinin uzun zaman alması ve
masraflı olması, sigortalıların mağduriyetine neden olmakta ve zararın telafisi uzun zaman
aldığından sigortanın amacına aykırılık oluşturduğu gibi, sektöre duyulan güveni de sarsar.
Kanun ile getiririlen ‘tahkim sistemi’ ile sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden
çıkar sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden doğan tüm
uyuşmazlıkların çözümü amaçlanıyor. Uluslararası uygulamalarda yer alan ‘Ombudsman
Sistemi’nin işleyişi esas alınarak, Türkiye’deki hukuk sistemi ile paralellik sağlanmak
amacıyla Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda yer alan tahkim sisteminin temel yapısı ve
prensiplerine göre sistem oluşturulmuştur.Tahkim Komisyonu, Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği (TSRŞB) çatısı altında teşkilatlandırılmıştır. Tahkim sisteminin işleyişe
kavuşması ve uygulama alanı bulması, sigortalıların sistemin tarafsızlığına olan güveninin
sağlanması ile mümkündür383.
Türk sigorta sektöründe faaliyet gösteren şirketler, tekdüzen hesap planına göre
hazırladıkları bilanço, kar/zarar hesapları ile yükümlülük karşılama yeterliliği tablolarını her
üç ayda bir Hazine'ye göndermek zorundadırlar. Ekonomik açıdan potansiyeli göz önüne
alındığında kişi başına üretimin 13 US$ seviyesinde ve milli gelire oranının % 1.3 düzeyinde
olması bu alanda önemli çabaya ihtiyaç olduğunu gösteriyor. Ancak 1990'dan sonra serbest
tarife ortamının etkisi ile gerek ürün çeşitliliği gerekse hizmet sunumu açılarından büyük bir
382
Ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerinin üye olduğu yeşil kart sistemi çerçevesinde, her ülke girişinde tekrar
zorunlu trafik sigortası yaptırılması yerine ortak bir sigorta sistemi oluşturularak, kara taşıtları ile seyahat
edeceklerin kendi ülkelerinden temin edecekleri bir sertifika ile tüm üye ülkelerde dolaşabilmelerine imkan
sağlayan sigorta. Kaynak: Milli Reasürans A.Ş. ve Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü internet
siteleri, Haydar Kazgan, “Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi”
383
http://www.tsb.org.tr/default.aspx?pageID=654&yid=189, [Erişim Tarihi:20.03.2013]
184
gelişim sürecine giren sigortacılık, sorunları aşarak; sigortalılara, belirli kalitede çağdaş
hizmet verebilir duruma ulaşmıştır384.
Son yıllarda özellikle Sosyal güvenlik kurumlarının içinde bulunduğu durum
konusundaki tartışmalarda bu kuruluşların yeniden yapılanması sürecinde özel sigorta
şirketlerinin yer almasının gereklililği fonların verimliliği açısından makul sayılır. Bu
çerçevede varılması gereken nokta açıktır. Sigorta sektörü, finans sektörünün içinde önemli
bir yere sahiptir ve yakın bir gelecekte etkisi hissedilir bir biçimde artması beklenir.
Türk sigorta sektörünün eksikliklerinin başında talebin yetersizliği gelir. Tüketiciler
sigorta bilincine yeteri kadar sahip olamadığı için sigortaya ilgi göstermiyor. Dolayısıyla
kullanılamayan bir kapasite var. Bu durum sadece eğitimle de ilgili değildir. Eğitim
yetersizliği sigorta ihtiyacının hissedilmesine engel oluşturduğu kabul edilmekle birlikte iyi
eğitimli tüketicilerin büyük bir bölümü otomobil dışında sağlık, hayat, konut sigortalarına
karşı ilgisiz. Sigortanın önemli bir ihtiyaç olduğun henüz toplumda yeteri kadar
benimsenmemiştir. Yasal zorunluluk olduğu halde, araçların sadece % 60'ı, evlerin % 25'i
sigorta edilebiliyor. Buna karşı endüstriyel sigortalar, deniz sigortaları ve ticari riskler ve
bireysel emeklilik alanında ise başarılı sonuçlar alınmıştır.
Sektör, mevzuat anlamında en büyük değişikliği, 2007 yılında artık günün
ihtiyaçlarına cevap vermeyen 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu'nun yürürlükten
kaldırılarak 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu'nun çıkarılmasıyla yaşamıştır. Bu dönemde
Avrupa Birliği'ne uyum çalışmaları hızlanmış ve düzenlemeler daha da liberal hale gelmiştir.
Bu yeni kanunla Sigorta Tahkim Komisyonu ve Sigortacılık Eğitim Merkezi (SEGEM) gibi
yeni kuruluşlar devreye girmiş, Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi (TRAMER), Sağlık
Sigortaları Bilgi Merkezi (SAGMER), Hayat Sigortaları Bilgi Merkezi (HAYMER) ve
Sigorta Hasar Takip Merkezi (HATMER), Sigorta Bilgi Merkezi'ne (SBM) bağlı birer alt
bilgi merkezi olarak faaliyetlerini yürütmeye başlamıştır. Öte yandan sigorta şirketleri
tarafından ürün ve hizmetlerde değelişme kaydedilmiştir. Sigorta Bilgi Merkezi 9 Ağustos
2008 tarihinde faaliyete başlamıştır. Türkiye’de kurulu reasürans şirketi sayısı ise 2’dir.
384
Çiftçi, H., Türk Sigorta Sektörünün Sorunları; Dea Analizi ile Türk Sigorta Şirketlerinin Etkinlik
Düzeylerinin Belirlenmesi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 2012, 1-18.
185
Ancak bunlardan birinin prim üretimini bulunmadığından faaliyet gösteren reasürans şirket
sadece Milli Re dir385.
AB ile uyum süreci içinde geçen müzakerelerde Türk sigortacılığı ile AB arasında en
önemli farkın tüketicilerin bilgilendirilmesine yönelik konularda olduğu görülüyor.Bu konuda
daha fazla düzenleme gerekiyor. Mesela AB düzenlemelerinde “aracılar, satış öncesinde
mutlaka sigortalıyı doğru bilgilendirilmesi ve şikayetlerle ilgili açık bir prosedürün yer alması
öngörülüyor. Yani, tüketicinin şikayetlerini dile getirmesi için düzenleyici otoritenin önceden
bir düzenleme gerekir. Örneğin nereye şikayet edebilir, nasıl sonuç allınabilir, yargı yolları ne
olabilir gibi. Bu nedenle son bir yıldır sigortalıları bilgilendirmeye yönelik, AB uygulamaları
ile paralel bir yönetmelik üzerinde çalışılıyor386.
Finansal kriz etkilerinin azalması, otomotiv ve inşaat sektörlerinin olağanüstü
performansı nedeniyle motorlu araç ve gayrimenkul satışlarında ve banka kredilerinde
görülen artışın yanı sıra sorumluluk sigortalarında uygulamaya konulan yeni zorunlu
sigortalar toplam poliçe sayısının artmasını sağlamıştır.
Sigorta şirketlerinin AB’ne uyum yeteneğinin belirlenmesine yönelik literatürde
farklı çalışmalar yer alıyor. Aşağıda özet olarak sunulan PwC’ın yaptığı çalışmanın sonuçları
oldukça ilginçtir. PwC tarafından EEA ülkelerindeki şirketlerin Solvency II’ye uyum
konusundaki hazırlık seviyelerinin tespiti amacıyla 2010 yılı Ağustos – Kasım döneminde bir
anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu anket, Solvency II’ye uyum yolundaki önemli
noktalara, kritik başarı faktörlerine ve güçlüklere dikkat çekmektedir. Türkiye’den de 7
şirketin katılımıyla gerçekleştirilen ankete toplam 115 hayat ve hayat dışı branştaki sigorta -ve
reasürans şirketleri katılmıştır.
‘Sigortacılıkta öngörülen riskler anketi 2011 araştırmasına bu sene ilk defa
Türkiye’den de katılım olması nedeniyle önemlidir. Türkiye, katılımcı sayısı olarak dünya
genelinde ikinci sırayı almış durumda. Bu durum sektörün risk algısı konusundaki
duyarlılığını gösteriyor. Sermaye yönetimi ve buna ilişkin düzenlemeler ile yatırım
385
Çanakcı, H.İ., TSRŞB “Sigorta Sektörünün 2023 Hedef ve Beklentileri Raporu”nu açıkladı,
http://www.sigortacigazetesi.com.tr, [Erişim Tarihi:20.03.2013].
386
Ahmet Genç, Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürü ‘AB'ye uyum sürecinde ciddi sorunlar
yaşamayacağımızı gördük’ konulu basın açıklamasından.
186
performansına ilişkin risk algısı dünyada olduğu gibi Türkiye’de ilk sıralarda yer alıyor. Bu
kaygılara cevap vermek için sektörün risk bazlı sermaye yönetimine, bununla ilgili gerekli
sistem altyapısına ve yönetim ilkelerine yatırım yapması öngörülebilir. Söz konusu yatırımın
da sadece ilgili yasal düzenlemelere uyumun yanı sıra şirketler için rekabet ortamı da çok
önemli bir avantaj sağlıyor387.
4.1.2. Uyum Çalışmaları
Solvency II’nin Kurumsal Risk Yönetimi, IFRS, Ekonomik Sermaye gibi diğer yasal
veya gündemdeki konularla nasıl örtüşeceği ve önceliklendirmenin nasıl yapılacağı sigorta
şirketleri için önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Bununla birlikte, Türk şirketleri de dahil
olmak üzere ankete katılanların önemli bir bölümü Solvency II çerçevesiyle uyumlu olmaları
halinde Kurumsal Risk Yönetimi’ni de büyük ölçüde gerçekleştireceklerine inanıyor. EEA
(European Economic Area – Avrupa Ekonomik Bölgesi) ülkelerinde 2012 yılı sonunda
yürürlüğe girmesi beklenen Direktife ilişkin gelişmeler bugün tüm dünya tarafından takip
edilmekte, Avrupa Birliği’ne dahil olmayan ülkelerde de kısmen veya tamamıyla uygulanması
tartışılmaktadır.
Sektörün düzenleme ve denetim ile ilgili kaynaklarından biri de uluslararası
en iyi uygulamalar ve standartlardır. Bu çerçevede, AB'ye ve IAIS (uluslararası sigorta
denetçileri birliği) prensiplerine uyum önem arz eder. 80'li yılların ikinci yarısından itibaren
devam eden AB'ye uyum çalışmalarında 2007 yılında çıkarılan Sigortacılık Kanunu önemli
bir dönüm noktası olmuştur. Bu düzenleme ile ikincil nitelikteki arz eden bazı konular dışında
AB düzenlemelerine uyum sağlanmıştır. AB'de 10 yıldan uzun zamandır devam eden
Solvency II çalışmaları da yakından izlenmiştir. 2009 yılında bu konudaki AB
düzenlemesinin yayımlanmasıyla birlikte ülkemizde de çalışmalar hızlandırılmıştır. Bu
çerçevede oluşturulan İhtisas Komisyonu 2010 yılında SEÇ 4 (QIS 4) çalışmasını
tamamlamıştır. 2011 yılı sonuna kadar ise SEÇ 5 (QIS 5)'in sonuçlandırılması planlanmıştır.
Bu çalışmalar ile ülkemiz sigorta şirketlerinin Solvency II'ye hazırlık ve bilgi seviyeleri
artırılmıştır. Anket sonuçlarına göre katılımcıların büyük bir bölümü (%97), katılımın isteğe
bağlı olduğu ve Kasım 2010’da tamamlan QIS5 (Quantitative Impact Study-Sayısal Etki
Çalışması 5)’e katılacaklarını belirtirken, QIS5’e katılım durumu bu anket sonuçlarını teyit
387
http://www.pwc.com.tr/tr/publications/industrial/insurance/published/sigorta-banana-skins.jhtml
187
edecek şekilde gerçekleşmiştir. CEIOPS tarafından 16 Aralık 2010’da yayınlanan bildiriye
göre EEA ülkelerinde QIS5’e katılım oranı QIS4’e göre oldukça artmış[1] ve %33’den %70’e
yükselmiştir. Böylece, Türk sigortacılık sektöründe de Solvency II’ye uyum yolunda önemli
bir adım atılmıştır388.
Katılımcıların %80’i Solvency II’yi risk yönetimini güçlendirmek için bir fırsat
olarak görmekte, %25’i Solvency II’ye uyumun rekabet avantajı yaratacağını düşünüyor.
Türk Şirketlerinin aynı konudaki cevapları incelendiğinde, yasal mevzuata uyumun ilk sırada
yer aldığı, bunu risk yönetimi, sermayenin etkin ve verimli kullanımı ve karar alma
mekanizmalarına destek sağlanması amaçları izliyor.
Katılımcılar, Yönetim Kurulu’nun desteğini ve Solvency II’ye verdiği önemi, iç
kaynakların yeterliliği ve kalifikasyonu ile şirket içi verilerin yönetimini en önemli başarı
faktörleri olarak görüyorlar. Ankete Türkiye’den katılan şirketler için de Yönetim Kurulu’nun
desteği en önde gelen kritik başarı faktörü olarak ortaya çıkıyor. Katılımcıların yarısından
fazlası da düşük veri kalitesini önemli, çok önemli veya kritik olarak görüyor.
EEA ülkelerindeki katılımcıların çoğu, Yönetim Kurulu seviyesinde kişi veya
komitenin, CEO (chief executive officer), veya CRO (chief risk officer) düzeyinde bir
yöneticinin proje sponsoru olarak atandığını belirtiyorlar. Ankete katılan Türk Şirketleri’nin
çoğu Solvency II’ye uyum yönünde bir projeye henüz başlamadıklarını, Şirket içinde bir proje
sponsoru atanmadığını ve Solvency II’ye ilişkin bir bütçe ayırmadıklarını belirtmişlerdir.2
Ankete katılan şirketlerin Solvency II’ye ilişkin toplam bütçelerine bakıldığında, uyum projesi
için 1 milyon € üzerinde bütçe ayıran şirketlerin katılımcıların %36’sını oluşturduğu
görülüyor. Bu anketin, EEA ülkelerindeki durumun bir yansıması olduğu düşünülürse,
Solvency II’ye uyumun sektöre maliyetnin, 10 Temmuz 2007 tarihli Avrupa Komisyonu
raporunda beklenen 3 milyar €’yu aşabileceği öngörülebilir389.
388
CEIOPS Press Release, CEIOPS Reports Update on Fifth Quantitative Impact Study, Frankfurt, December 16,
2010.
389
Cangir, Pınar, ÜSTÜN Müdür, PwC Türkiye Sistem ve Süreç Denetimi Hizmetleri.
188
Anket sonuçları, şirketlerin Solvency II’ye hazırlık seviyelerinin önemli ölçüde
farklılık gösterdiğini de ortaya koymaktadır. Solvency II’ye ilişkin uyum projelerinin statüsü
incelendiğinde, henüz bir Solvency II programına başlamamış şirketlerin (katılımcıların
yaklaşık %15’i) Türkiye’den katılan sigorta şirketleri ile çok küçük sigorta şirketleri veya
grup irketlerin küçük iştirakleri olduğu ortaya çıkıyor. Anket sonuçlarına göre, en ileri
aşamada olan sigorta şirketlerinin coğrafi dağılımını gösteren net bir veri olmasa da, Solvency
II uyum projelerini %50-%70 oranında tamamladığını söyleyen katılımcıların önemli bir
bölümünün Fransa, Almanya ve Belçika’dan olması de beklenen bir durumu yansıtıyor.
Bununla birlikte, EEA ülkelerinde de Solvency II’ye uyum projelerinin farklı olgunluk
seviyelerinde olduğu, katılımcıların yaklaşık %54’ünün uyum programının/projelerinin
uygulanmasına başlamadığı da görülüyor. Bununla birlikte, katılımcıların %74’ünün
Solvency II gerekliliklerine zamanında uyum sağlamak konusunda emin olması da
belirtilmesi gereken bir başka önemli noktadır390.
Avrupa Komisyonu’nca hazırlanan 2009 Yılı Türkiye İlerleme Raporu'nda
Türk sigorta ve bireysel emeklilik sektörlerine ilişkin gelişmeler, uyum konusundaki
güçlükler, uyumsuzluk alanları ve öncelikle ele alınması gereken konular değerlendirilmiştir.
2009 yılı İlerleme Raporu'nda da 2008 ve 2007 yılı İlerleme Raporlarında yer alan
"Sigortacılık ve bireysel emeklilik alanlarında Avrupa
Birliği müktesebatına kısmi uyum
olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, sigortacılık ve bireysel emeklilik sektörleri için bağımsız bir
düzenleme denetleme kurumunun oluşturulmasına yönelik hiçbir ilerleme olmadığına, bu
durumun da katılım ortaklığı önceliklerinden birinin yerine getirilmemesi anlamına geldiği
kaydedildi. Türkiye'nin finansal piyasa altyapısına ilişkin yükümlülükleri büyük ölçüde yerine
getirmekle birlikte, sigortacılık alanındaki uyumun sınırlı kaldığı belirtilmiştir.
4.1.3. Türkiyede Avrupa Sigorta Şirketleri
Birçok AB üyesi ülkesinde sigortacılık oranının %100’e ulaşması ve pazarın
doygunluğa ulaşmış sigorta şirketleri gelişmekte olan ülkelerde yeni faaliyet alanları
araştırmaktadır.Türk sigorta sektöründe ödenmiş sermayenin yaklaşık %55’i toplam pazar
390
Çanakcı, H.İ., TSRŞB “Sigorta Sektörünün 2023 Hedef ve Beklentileri Raporu”nu açıkladı,
http://www.sigortacigazetesi.com.tr, [Erişim Tarihi:20.03.2013].
189
payının %53’ü yabancı sermayeye aittir. Sektörde 2009 yılında toplam 8.4 milyar $ prim
hacmine ulaşılmış, kişi başına prim üretimi 105 $ gerçekleşmiştir. Sigorta sektöründe yaklaşık
15.600 kişi çalışmaktadır. Avrupa Birliği’nin gelişmiş ekonomilerinin aksine dünya sigorta
piyasasından çok daha az bir paya sahiptir. Türkiye’nin dünya piyasasındaki payı %0.2’dir.
Avrupa Birliği içinde Türkiye’den daha az paya sahip olan ülkeler ise Çek Cumhuriyeti,
Macaristan, Yunanistan, Romanya, Slovenya, Slovakya, Malta, Bulgaristan, Kıbrıs ve
Litvanya’dır.
Son yıllarda yabancı sermayenin Türk sigorta pazarına ilgisi artarak devam etti.
Ekonomideki olumlu gelişmelerin, Avrupa Birliği (AB) uyum süreci kapsamında
gerçekleştirilen reformların yabancı yatırımcılar açısından Türkiye’yi yatırım yapabilecek bir
pazar haline getirdi. Uluslararası finansal aktörler serbestçe hareket ettiği bir ortamda 2006
yılında Türk sigorta sektöründe birleşmeler ve satın almaların sonucunda yabancı sermaye
girişinde önemli bir artış sağladı ve trend 2007 yılında da devam etti: "Groupama Int., HDI
Int., Ergo Group, Liberty Mutual Group, Coface, Atradius, Eureko, BNP Paribas, TBIH
Financial, Mapre gibi birçok uluslararası sigorta grubu Türk sigorta sektöründe faaliyet
göstermeye başlamıştır. Bu artışın sonucu olarak, 2006 yıl sonu verilerine göre toplam
sermaye içinde yabancı ve yabancı ortaklı şirketlerin payı % 25.8 iken bu oran 2007 yıl sonu
itibariyle % 39.2’ye yükselmiştir. Ağustos 2011 tarihi itibariyle 63’ü sigorta, 2’si reasürans
olmak üzere 65 şirket Birliğimize üyedir. Halihazırda 5 şirket aktif olarak yeni sigorta ve
reasürans sözleşmesi yapmamakta, toplam 59 sigorta ve 1 reasürans şirketi faaliyette
bulunmaktadır. 59 sigorta şirketinden 53’ü özel, 6’sı kamu şirketi, 44’ü Türkiye’de kurulu
yabancı ortaklı şirkettir. Şirketlerin 7’si hayat, 16’sı hayat/emeklilik, 36’sı hayat-dışı şirkettir.
Türkiye’de kurulu reasürans şirketi sayısı ise 2’dir. Ancak bunlardan bir tanesinin prim
üretimini bulunmadığından faal reasürans şirket sayısı 1’dir391.
2013’ün ilk çeyreğinde yüzde 3 ile beklentilerin üzerinde büyürken, aynı dönemde
sigorta sektörü, yüzde 27.32 ile ekonominin yaklaşık 9 katı üzerinde, rekor büyüme
gerçekleştirdi. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TUİK) açıkladığı verilere göre, bu yılın ilk üç
aylık döneminde ekonomi yüzde 3 büyüyerek, beklentilerin üzerine çıkmıştı. Türkiye Sigorta
Birliği’nin (TSB) açıkladığı resmi verilere göre ise sigorta sektörü, Ocak-Mart döneminde
391
http://www.tsb.org.tr/turkiyede-sigortacilik.aspx?pageID=439, [Erişim Tarihi:20.03.2013].
190
toplam 6.5 milyar TL prim üreterek, 2012’nin aynı dönemine oranla yüzde 27.32 büyüme
gerçekleştirdi. Geçen yılın ilk çeyreğinde ise toplam prim üretimi 5.1 milyar TL olmuştu.
2013’ün ilk üç ayında toplam prim üretiminin 5.6 milyar TL’si; kasko, trafik, konut, işyeri
gibi hayat dışı sigortalardan kaynaklanırken, 1 milyar TL’ye yakını ise hayat sigortalarından
kaynaklandı. Hayat dışı sigorta branşlarında büyüme yüzde 27.25, hayat sigortalarında ise
büyüme yüzde 27.69 olarak gerçekleşti. Sigorta şirketlerinin ilk üç aydaki büyümesi, karlılığa
da yansıdı. Sigortacılar, geçen yılın ilk çeyreğinde toplam 128.7 milyon TL kar elde ederken,
bu yılın aynı döneminde karlılığı yüzde 27’ye yakın artırarak, 162.6 milyon TL kar
açıkladılar392. Sigorta sektörü 9 aylık dönemde reel olarak yüzde 17 oranında büyüdü. Eylül
sonu itibarıyla yıllık enflasyon, TÜFE 7.88 ve ÜFE 6.23 olarak gerçekleşmişti. Böylece
sigorta sektörü ilk iki çeyrekte olduğu gibi üçüncü çeyrekte de istikrarlı büyümesini sürdürdü.
9 aylık dönemde en çok prim üretilen branş, 3 milyar 938 milyon lirayla bir önceki çeyrekte
olduğu gibi kara araçları sorumluluk (trafik) sigortası oldu. Bu branşta büyüme oranı yüzde
42.4 olurken kara araçları branşında (kasko) bu oran yüzde 14’te kaldı. Büyüme oranları kaza
branşında yüzde 33.2, hastalık sağlıkta 10.3, nakliyatta 9.1. yangın ve doğal afetlerde 27.6,
genel zararlarda 29.3 ve genel sorumlulukta yüzde 18 oldu393.
Son dönemlerde Gayri Milli Safi Hasıla’ (GSMH) daki istikrarlı büyüme, AB uyum
süreci kapsamında gerçekleştirilen reformların yabancı sermaye ilgisini Türkiye’ye
yöneltmiştir. Ayrıca sigorta sektörünün GSMH içindeki payının gelişmiş ülkelerle
karşılaştırıldığında düşük olması, gerekse sigortalanabilir menfaatlerin çok düşük bir kısmının
sigortalanmış olması da bu ilgiyi artıran nedenler arasındadır.
Verilere göre başka bir ilginç nokta da, Türkiye GNP sıralamasında Avrupa Birliği
ülkeleri arasında 8. sırada iken, sigortacılık göstergeleri açısından ülkelerin çoğunun gerisinde
kalmasıdır. Türk sigortacılık sektöründe gelişmiş Avrupa Birliği ülkelerindeki sigortacılık
sektörü gibi sermaye piyasasındaki fonksiyonunu yerine getirebilmesi fon kaynağının temelini
oluşturan direkt prim üretiminin GNP’ye oranının %3’ten yukarı seviyelere taşıması gerekir.
Sigortacılık sektörü ile ilgili göstergelerin hemen her dalda düşük olması yabancı sermayeye
büyüme potansiyeli vaat ederken AB’ye uyum sürecinde standartların belirlenmesi, ölçek
392
http://www.invest.gov.tr/tr-TR/infocenter/news/Pages/180613-turkey-insurance-sector-strong-q1-2013growth.aspx, [Erişim Tarihi:20.06.2013].
393
http://www.tsb.org.tr/turkiyede-sigortacilik.aspx?pageID=439 [Erişim Tarihi:20.06.2013].
191
ekonomilerinden faydalanılması ve yeni rekabet stratejilerinin geliştirilmesi ile Türk
sigortacılık sektörünün sürekli ve düzenli bir gelişim göstermesi mümkündür.
4.2.
Türkiye’de Yükümlülük Karşılama Yeterliliği
Türkiye’nin Solvency II ile ilgili olarak izlemesi gereken yol haritasının belirlenmesi
amacıyla Mart 2009’da Hazine Müsteşarlığı, TSRŞB, şirketler, aktüerler derneği ve bağımsız
denetçilerin yetkililerinden oluşan Solvency II İhtisas Komitesi kurulmuştur. Bu çerçevede,
öncelikle yeni düzenlemelerin Türk sigorta sektörüne etkilerinin tespit edilmesine karar
verilmiştir. Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen sayısal etki çalışmasını (QIS 4)
ülkemizde de gerçekleştirmek üzere gönüllülük esasına göre seçilen şirketlerin bu çalışmaları
tamamlamaları da beklenmektedir. Yürütülen çalışmalarla, sayısal etki çalışması sırasında
şirketlerin yaşadığı sorunların tespit edilerek, bundan hareketle ileride Türk sigorta sektörü
için bir yol haritası belirlenmesi amaçlanmaktadır394.
4.2.1. Yol Haritasının Belirlenmesi
Türk sigorta sektörünün Solvency II ile ilgili olarak izlemesi gereken yol haritasının
belirlenmesi ve şirketlerin Solvency II’ye yönelik uyum çalışmalarının koordinasyonunun
sağlanması amacıyla Mayıs 2009 tarihinde çalışmalarına başlayan Solvency II İhtisas
Komitesince tüm şirketlere yönelik bir konferans düzenlenmmiş. Birlik (TSRŞB) ev
sahipliğinde PricewaterhouseCoopers işbirliği ile 11 Mayıs 2010 tarihinde düzenlenen
Solvency II konulu bu konferans ile sigorta şirketlerinin Avrupa Birliği’nde Solvency II
kapsamında yapılan düzenlemelerle ilgili bilgilendirilmesi QIS 5 sonuçlarının açıklanması ve
farkındalığın arttırılması amaçlanmıştır. Sektör temsilcileri, yeni düzenlemelerin bazı sigorta
şirketlerinde ilave sermaye koymasını gerektireceğini, böylece mali yapısı zayıf ve güçlü
şirketlerin birbirinden daha net ayırt edileceğini, sigorta şirketlerinin gerekli önlemleri alarak,
yükümlülüklerini karşılama yeterliliğinin de artacağına dikkat çekmektedir.
394
Avcıoğlu, Ş., Solvency II & Solvency Capital Requirement, www.tsb.org.tr/images/Documents/
sule_avcioglu%20(1).ppt, [Erişim Tarihi:22.03.2013].
192
Yönetmelikle getirilen asıl yenilik ikinci yönteme göre yapılan hesaplama. Burada da
"aktif riski", "reasürans riski", "aşırı prim artışı riski", "muallak hasar karşılık riski", "yazım
riski", "faiz ve kur riski" başlıkları altında hesap kalemleri belirleniyor ve her biri için
verilmiş bulunan risk ağırlıkları ile bu hesap tutarları çarpılıyor. Bunların toplamı ise gerekli
özsermayeyi veriyor. Yeni düzenlemeler, AB'de halen çalışmaları devam eden geniş bir proje
olan "Solvency II" ile paralellik taşıyor. Ancak, Solvency II, sermaye yeterliliğini içermekle
birlikte daha kapsamlı. Düzenleyici otorite yetkilileri, Solvency II ile risk esaslı sermaye
yöntemini tartışmaya açarak "Türkiye’deki düzenlemelerin AB ye
paralel çalışmalar
niteliğinde olduğunu belitmektedirler395.
i. Sigorta şirketleri açısından yükümlülükler
Düzenlemeler, harmonizasyonunun sağlanması, istikrarın korunması ve mevzuatın
değişen pazar şartlarına uyumlu hale getirilmesi amaçlarına ulaşmada önemli rol oynar.
Solvency II ‘nin ikinci ayağı, kurumsal
yönetim yaklaşımının geliştirilmesi ve
içselleştirilmesini öngörüyor. Buna göre bir sigorta şirketinin etkin bir risk yönetim sistemi
oluşturması ön koşuldur. Solvency II Direktifi, sigorta şirketlerinin kendi risk ve yükümlülük
karşılama yeterliliklerini kendilerinin değerlendirmesini esas alıyor. Böylece, sigorta
şirketlerinin etkin bir risk yönetimi, iç kontrol, denetim ve aktüeryal sistem oluşturulmaları
gerekiyor. Solvency II düzenlemelerinin üçüncü ayağını oluşturan bilgilendirme süreci
çerçevesinde sigorta şirketleri yıllık olarak solvency (yükümlülük karşılama yeteliliği) ve
finansal durum raporunu kamuoyuna açıklamak zorundadırlar. Bilgilendirmenin temel amacı,
birinci ve ikinci ayakta yer alan hususların şeffaf bir şekilde kamuoyu ile paylaşılmasıdır.
Sigorta ettirenin sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlülüğü vardır. Dolayısıyla, sözleşme
öncesinde sözleşmeye taraf olan kişiye verilen bilgilerde teklif aşamasında bir değişiklik
olmuş ise bilgilendirme formlarının yenilenmesi gerekir. Kaldı ki, bilgilendirme formları
ödenecek sigorta primi gibi sözleşmenin asli unsurlarını da içermez. Bilgilendirme formu,
sigorta şirketinin müzakereye hazır olduğu sözleşme şartlarını gösterir. Dolayısıyla,
bilgilendirme formundaki şartlar müzakere sonucunda değiştirilerek sözleşme kurulabilir396.
395
http://www.tsb.org.tr/turkiyede-sigortacilik.aspx?pageID=439 [Erişim Tarihi:25.06.2013].
396
http://www.generali.com.tr/genet/basindabiz, Generali Sigorta Genel Müdürü Mine Ayhan’ın “Solvency 2 ile
Sigortada Fiyatlar Ucuzlayacak” başlıklı röportajı’ndan, [Erişim Tarihi:14.10.2012].
193
Tarafların fiziki olarak karşı karşıya gelmesinin söz konusu olmadığı hallerde yazılı
bilgilendirme mutlak bir gereklilik değildir. Bu tip durumlarda telefon görüşmelerinin kayda
alınması, teyitli e–posta, faks, taahhütlü mektup, kurye taşımacılığı vb. yöntemler
kullanılabilir. Benzer şekilde, internet yoluyla yapılan satışlarda bilgilendirme formunun
internet ortamında görüntülenmesi ve müşteriden elektronik ortamda onay alınması vb.
yöntemler kullanılabilir.
Kloz veya özel şart uygulamasına gidecek olan bir şirketin tüketiciye hangi
hususlarda kloz veya özel şart uygulayabileceğini kısaca belirtmesi yönetmelik açısından
yeterli olacaktır. Abonman sözleşmeleri bakımından ise temel sözleşmedeki bilgilendirme
yeterlidir. Öte yandan, bir kişiye birden fazla aynı içerikte ürün sunulması halinde tek bir
bilgilendirme formu verilmesi yeterlidir. Örneğin, birden fazla motorlu aracını aynı ürünle
sigortalayan bir şirketin ya da yıl içinde birden fazla aynı içerikte seyahat sigortası alan bir
seyahat acentesi ya da şirketin sadece bir kez bilgilendirilmesi yeterlidir. Bilgilendirme
formunun verilmesi sözleşme öncesi döneme ilişkin olduğu için sigorta sözleşmesi
kurulduktan sonra sigorta ettirenin değişmesi herhangi bir bilgilendirme yükümlülüğü
doğurmaz. Böylece sigorta şirketi yöneticileri ile tüm paydaşlar arasında asimetrik bilgi
sorunundan kaçınılması öngörülüyor. Sigorta şirketlerinin yönetimi etkin bir risk yönetim
sistemi geliştirerek, pazarı disipline etmede, şeffaflık önemli rol oynar397.
Düzenlemeler sigorta şirketlerinin risk yönetim sistemlerini geliştirmesi ve
yeterli tutarda sermaye oluşturmalarını sağlayan solvency II ‘nin sigorta şirketlerinin poliçe
sahiplerine olan yükümlülüklerini yerine getirememe riskine karşı daha iyi bir güvence
sunması bekleniyor. Ayrıca şeffaflığın ve rekabetin artması daha kaliteli ürün ve hizmet
geliştirilmesine ve fiyatlandırılmasına olanak sağlar. Böylece, sektörde sermaye daha verimli
kullanılarak, tüketiciler açısından fiyatların düşmesni sağlayabilir.
Şirketlerin iflas etme
olasılıklarının azalması, sektöre duyulan güveni artırarak, finansal istikrarı teşvik eder.
397
Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmeliğin Uygulanması Hakkında Genelge II(2008/12),
http://www.sab.org.tr/hazine-mustesarligindan..., [Erişim Tarihi:14.12.2012].
194
ii. İç Kontrol ve risk yönetim birimleri
Düzenlemeler sigorta şirketlerinin genel müdürlük bünyesinde ilgili iç kontrol ve risk
yönetimi birimlerini kurmalarını gerektiriyor. Böylece, sigorta şirketleri kuralların yanı sıra
çok yasal ilke ve prensipleri esas alarak faaliyet gösterirler. Direktif ile getirilen en önemli
husus şirketlerin bazı riskler için ek sermaye koymak yerine iyi bir kurumsal yönetim alt
yapısına sahip olarak başarılı olabileceklerini gösteriyor. Esasen Hazine Müsteşarlığı
tarafından son yıllarda yapılan düzenlemeler ile Türkiye'de sigorta şirketleri kurumsal açıdan
önemli bir gelişme kaydetmişlerdir. Solvency II prensiplerinin uygulamaya konulması ile risk
yönetim standartlarının sektörde önemli ölçüde yükseleceği beklenmektedir.
4.2.2. Öz sermayenin Belirlenmesi
Sigorta şirketinin öz sermayesi (Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin
Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik md. 4);
ödenmiş sermaye, kar yedekleri, sermaye yedekleri, dönem net karı ile geçmiş yılların karları,
dengeleme karşılığı, yönetmeliğin md. 5’de
belirtilen sermaye benzeri krediler
toplamından398;
-
birikmiş zararlar ve
iştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul kıymetler ve müşterek yönetime tabi teşebbüsler
arasında yer alan şirketlerin ödenmiş sermayesinin, ana şirketin ortaklık payı ile çarpılması
sonucunda bulunan tutarının düşülmesinden sonra bulunan tutarı ifade eder.
Öz sermayenin hesaplanmasında şirketin portföyünde yer alan kendi hisseleri dikkate
alınmaz. Ancak 6102 sayılı Yeni TTK ise sınırlı bir serbestlik tanıyarak, bir AŞ'nin kendi
paylarını, esas veya çıkarılmış sermayesinin %10'unu aşan veya bir işlem sonunda aşacak
olan miktarda, ivazlı olarak iktisap ve rehin olarak kabul edemeyeceğini hükme bağlamış
olup, bu hüküm, bir üçüncü kişinin kendi adına, ancak AŞ hesabına iktisap ya da rehin olarak
398
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/19/01/2008, Sigorta
ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmelik, Sayı : 26761, 19.01.2008.
195
kabul ettiği paylar için de geçerlidir. Payların iktisap veya rehin olarak kabul edilebilmesi
için, genel kurulun (GK) yönetim kurulunu (YK) yetkilendirmesi şarttır. En çok 5 yıl için
geçerli olacak bu yetkide, iktisap veya rehin olarak kabul edilecek payların itibari değer
sayıları belirtilerek toplam itibari değerleriyle söz konusu edilecek paylara ödenebilecek
bedelin alt ve üst sınırı gösterilir. Bu koşullara ek olarak, iktisap edilecek payların bedelleri
düşüldükten sonra, kalan şirket net aktifi, en az esas veya çıkarılmış sermaye ile kanun ve esas
sözleşme uyarınca dağıtılmasına izin verilmeyen yedek akçelerin toplamı kadar olmalıdır.
Ayrıca, sadece, bedellerinin tümü ödenmiş bulunan paylar iktisap edilebilir. Söz konusu
hükümler, ana şirketin paylarının yavru şirket tarafından iktisabı halinde de uygulanır (yeni
TTK madde 379). Sermaye Piyasası Kurulu'da (SPK) 08.08.2011-12.08.2011 tarihli ve
2011/32 sayılı haftalık bülteniyle kamuya duyurduğu 10.08.2011 tarihli ve 26/767 sayılı İlke
Kararı ile "Payları İMKB'de İşlem Gören AŞ'lerin Kendi Paylarını Satın Almaları Sırasında
Uyacakları İlke ve Esaslar"ı belirleyerek esasen yeni TTK ile getirilen ilkeleri benimsemiş,
ancak YK'nın yetkilendirilme süresini 5 yıl yerine, yeni TTK gerekçesindeki gibi 18 ayla
sınırlandırmıştır399.
Gerekli özsermaye(md. 6,7, 8), yönetmeliğin 7 nci maddesinde belirtilen birinci
yöntem ile 8 inci maddede belirtilen ikinci yöntemlerden elde edilen sonuçların yüksek
olanıdır. Gerekli özsermayenin üçte biri minimum garanti fonu tutarıdır. Gerekli özsermaye
iki metoda göre hesaplanır.
i. yönteme göre gerekli özsermaye; hayat dışı, hayat ve emeklilik branşları için ayrı ayrı
hesaplanır.
ii. Gerekli özsermaye; sağlık ve ferdi kaza branşları da dahil olmak üzere hayat dışı
branşlarda, prim ve hasar esasına göre bulunan tutarlardan yüksek olanı seçilir; ilgili branşta
faaliyet gösteren şirketler için gerekli özsermaye tutarı, hayat ve hayat dışı branşlar ile
emeklilik branşı için ayrı ayrı hesaplanan sonuçların toplamıdır.
iii. Hayat dışı branşlar için gerekli özsermaye yıllık prim ya da son üç yılda gerçekleşen
hasarların ortalamasına dayanılarak hesaplanır. Ancak, kredi ve tarım sigortaları için
hesaplamalarda son yedi yılda gerçekleşen hasarların ortalaması esas alınır.
a. Prim esasına göre gerekli özsermaye: Son bir yıllık süre içinde brüt yazılan primlerden
(vergi ve harçlar hariç) fesih ve iptaller düşüldükten sonra kalan tutarın 95 milyon TL’ ye
399
http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6102.html, [Erişim Tarihi: [Erişim Tarihi:10.02.2013].
196
kadar olan kısmının % 18, geri kalan kısmının ise % 16 ile çarpılmasından sonra bulunan
sonuçların toplamının; son üç yıllık süre içinde şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara
oranı % 50 den aşağı ise % 50, yüksek ise bu oranla çarpılması sonucunda bulunan tutardır.
b. Hasar esasına göre gerekli özsermaye: Son üç yılda brüt ödenen hasarlara, son yıl muallak
tazminatlar karşılığı eklenerek rücu yoluyla tahsil edilen hasar tazminatları ile cari yıl hariç
olmak üzere üç yıl önce ayrılan muallak tazminat karşılıkları düşüldükten sonra tespit edilen
tutarın, yukarıda üç ve yedi yıl olarak belirtilen risk gruplarına göre 1/3’ü veya 1/7’si
ayrılarak ilk 70 milyon TL’ ye kadar % 26, kalan tutar için % 23 ile çarpılması sonucu
bulunan tutarlar toplamının son üç yıllık sürede şirket üzerindeki net hasar tutarının brüt hasar
tutarına oranı % 50 den aşağı ise % 50, yukarı ise bulunan oranla çarpılması sonucunda
bulunan tutardır.
iv. Prim ve hasar esasına göre gerekli özsermaye tutarlarının hesaplanmasında kullanılan prim
ve hasar tutarları, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından saptanmış yıllık ‘üretici fiyat
endeksindeki’ artış oranı dikkate alınarak Müsteşarlık’ça artırılabilir.
Hasar esasına göre gerekli özsermaye tutarının hesaplanması
sırasında yeni
devralınan portföyler dolayısıyla geçmiş üç yıllık veriye sahip olunamaması durumunda;
portföyü devralan şirket, portföyünü devraldığı şirketin geçmiş verilerini kendi verileri ile
konsolide ederek hesaplayabilir400.
Emeklilik branşı için gerekli özsermaye tutarı; katılımcılara ait bireysel emeklilik
hesaplarındaki birikimlerin ilk 250 milyon TL’lik kısmı için % 0.75, 250 milyon TL ile 500
milyon TL arasındaki kısmı için % 0.50 ve 500 milyon TL’yi aşan kısmı için % 0.25 oranında
olmalıdır. Hayat branşları için gerekli özsermaye tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır.
a-Yükümlülük esasına göre gerekli özsermaye: Hayat matematik karşılığı (direkt ve endirekt
işler dahil) ile bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan kazanılmamış primler karşılığının
toplamının %4’ünün, son bir yıl için ayrılan net matematik karşılıklar ile son bir yılda bir
yıllık hayat sigortaları için ayrılan net kazanılmamış primler karşılığının toplamının brüt
matematik karşılıklar ile bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan brüt kazanılmamış primler
400
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/19/01/2008, Sigorta
ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmelik, Sayı : 26761, 19.01.2008.
197
karşılığının toplamına oranı %85 ten aşağı ise %85, yüksekse bulunan oranla çarpılması
sonucunda elde edilen tutardır.
b- Risk esasına göre gerekli özsermaye: Ölüm halinde sigortalıya ödenecek tutardan
matematik karşılıklar ile kazanılmamış primler karşılığının düşülmesi sonucunda bulunan risk
kapitalinden;
- Sigorta süresi azami üç yıla kadar olanların
% 0.1,
- Sigorta süresi üç yıldan fazla beş yıldan az olanların
% 0.15,
- Sigorta süresi beş yıldan fazla olanlar için
% 0.3,
ile çarpılmaları sonucunda elde edilen tutarlar toplamının,
son bir yıldaki reasürans
devirlerinden sonraki toplam risk kapitalinin reasürans devirlerinden önceki toplam risk
kapitaline
oranı % 50 den aşağı ise % 50, yüksek ise hsaplanan oranla çarpılması sonucunda
bulunan tutardır401.
İkinci yönteme göre gerekli özsermaye (md. 8)402
Şirketlerin; aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski,
yazım riski ve kur riski dikkate alınır. Aktif riski, hesaplama dönemi itibarıyla bilançoda yer
alan aktif hesap kalemleri aşağıda belirtilen risk ağırlıkları ile çarpılır(değer düşüklüğü
karşılığı hariç):
a. Kasa
0.000
b. Bankalar
0.010
c. Devlet borçlanma senetleri (Eurobond dahil)
0.000
ç. Devlet borçlanma senetleri karşılığında
0.000
yapılan ters repo işlemlerinden alacaklar
d. Kendi sermaye grubuna ait hisse senetleri
0.250
ve diğer değişken getirili finansal varlıklar
e. Diğer hisse senetleri ve diğer değişken
0.150
401
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/19/01/2008, Sigorta
ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmelik, Sayı : 26761, 19.01.2008.
402
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/19/01/2008, Sigorta
ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmelik, Sayı : 26761, 19.01.2008.
198
getirili finansal varlıklar
f. Özel sektör bonoları
0.150
g. Yatırım fonu katılma belgeleri (A Tipi)
0.150
ğ. Yatırım fonu katılma belgeleri (B Tipi)
0.050
h. Bağlı menkul kıymetler, iştirakler,
0.150
Bağlı ortaklıklar ve ortak yönetime tabi
şirketler (sigorta ve reasürans ile emeklilik
şirketleri hariç ve sermaye taahhütleri hariç)
Diğer finansal varlıklar
0.150
i. Krediler (aynı topluluk içinde bulunan şirketlere) 0.250
j. Krediler (diğer)
0.150
k. İkrazlar
0.200
l. İkrazlar (hayat)
0.000
m. Sigortacılık ve emeklilik faaliyetlerinden
0.250
Alacaklar (net) alınan teminatlar (nakit, mevduat, bankalarca garanti edilen kredi
kartı ödemeleri ve devlet borçlanma senetlerinin %100’ü ile gayrimenkullerin %30’u)
(emeklilik şirketlerinin yatırım fonları kapsamında saklayıcı şirketten alacakları ve muaccel
hale gelenler hariç). Ayrıca ilave olarak vadeye kalan süresi
i. 01- 90 gün kalan alacaklar için
0.005
ii. 91-180 gün kalan alacaklar için
0.015
iii. 181-270 gün kalan alacaklar için
0.050
iv. 271-360 gün kalan alacaklar için
0.120
v. 360 günden fazla kalan alacaklar için
0.200
Reasürans faaliyetlerinden alacaklar ve depolar
0.150
o. İlişkili taraflardan alacaklar
0.200
ö. Diğer Alacaklar
0.200
(finansal kiralama alacakları, verilen depozito ve teminatlar, diğer çeşitli
alacaklar)
p. Muaccel hale gelmiş alacaklar için
i. Vadesini bir ay geçmiş alacaklar için
0.255
ii.Vadesini iki ay geçmiş alacaklar için
1.000
199
(finansal raporlama kapsamında her bir alacak için yapılan reeskont tutarı
düşülür, ancak bu hesaplama sonucu hiçbir şekilde m bendine göre belirlenen
tutardan düşük olamaz)
r. Yatırım amaçlı gayrimenkuller
0.200
s. Kullanım amaçlı gayrimenkuller
0.050
ş. Diğer aktifler
0.150
(gelecek aylar ve yıllar ihtiyacı stoklar, verilen avanslar, gayrimenkul hariç maddi
varlıklar, maddi olmayan varlıklar ve diğer aktifler)
3. Reasürans riski hesaplaması, reasüröre devredilen toplam reasürans primi ile
yapılır. Müsteşarlıkça belirlenecek derecelendirme kuruluşları ile kabul edilen asgari nota
göre derecelendirilen reasürörlere devredilen riskler için 0.03, Türkiye’deki havuzlara
devredilen riskler için 0.00, bunun dışındaki dereceler için 0.120 risk katsayısı ile devredilen
toplam reasürans prim tutarı çarpılır. Türkiye’de faaliyette bulunan reasürans şirketlerinin
derecelendirme notlarının ülke notunu aşamaması durumunda ülke notu A eşiti
sayılır.Derecelendirme notu bulunan reasürörler için 0,150 diğerleri için ise 0,300 risk
katsayısı ile çarpılır.
4. Aşırı prim artışı riski hesaplamasında, toplam brüt yazılan primin bir önceki yıla
göre artış oranı, zorunlu trafik sigortası sektör artış oranının %10’undan, diğer branşlarda ise
sektör artış oranının %50’sinden fazla ise; aşan kısma 0.2 risk ağırlığı uygulanır. .Muallak
tazminat karşılığı riski hesabında, branşlar itibarıyla o hesaplama dönemine ait kümülatif net
muallak tazminat karşılığı tutarına aşağıdaki risk ağırlıkları uygulanır;
a. Kaza
0.025
b. Hastalık/sağlık
0.100
c. Kara araçları
0.075
ç. Raylı araçlar
0.050
d. Hava araçları
0.050
e. Su araçları
0.050
f. Nakliyat
0.050
g. Yangın ve doğal afetler
0.050
ğ. Genel zararlar
0.050
h. Kara araçları sorumluluk
0.100
200
ı. Hava araçları sorumluluk
0.050
i. Su araçları sorumluluk
0.050
j. Genel sorumluluk
0.050
k. Kredi
0.075
l. Emniyeti suistimal
0.050
m. Finansal kayıplar
0.050
n. Hukuksal koruma
0.050
o. Destek
0.050
ö. Hayat
0.025
Yazım riski hesaplamasında, hesaplama dönemleri itibarıyla son 12 ayı kapsayacak
şekilde ve branşlar itibarıyla dikkate alınan brüt yazılan primler tutarlarından varsa bölüşmeli
reasürans için reasüröre devredilen primler indirilerek, kalan bakiyeye aşağıdaki risk
ağırlıkları uygulanır403;
a.
b.
c.
ç.
d.
e.
f.
g.
ğ.
h.
ı.
i.
j.
k.
l.
m.
n.
o.
ö.
Kaza
Hastalık/Sağlık
Kara Araçları
Raylı Araçlar
Hava Araçları
Su Araçları
Nakliyat
Yangın ve Doğal Afetler
Genel Zararlar
Kara Araçları Sorumluluk
Hava Araçları Sorumluluk
Su Araçları Sorumluluk
Genel Sorumluluk
Kredi
Emniyeti Suistimal
Finansal Kayıplar
Hukuksal Koruma
Destek
Hayat
0.050
0.200
0.150
0.100
0.100
0.100
0.100
0.100
0.100
0.200
0.100
0.100
0.100
0.150
0.100
0.100
0.100
0.100
0.050
5. Şirketlerin döviz varlıkları ve yükümlülükleri için kur riskinin hesaplanması
amacıyla, aktif ve pasif hesaplarda bulunan her döviz cinsinin dönem sonu itibarıyla TCMB
döviz alış kuru ile çarpılması sonucu bulunan TL. karşılıkları hesaplanarak, döviz varlıkları
403
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/19/01/2008, Sigorta
ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmelik, Sayı : 26761, 19.01.2008.
201
toplamı ile döviz yükümlülükleri toplamı ile bulunur. Toplam varlık ve yükümlülükler arası
farkın mutlak değeri 0.075 risk ağırlığı ile çarpılır.
6. Aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski,
yazım riski ile kur riski sonuçlarının toplamı ikinci yönteme göre gerekli özsermaye tutarına
eşittir.
7.
Bu maddenin ikinci fıkrasının (m) bendinde belirtilen alacaklar ile ilgili olarak
alınan teminatlarda yer alan gayrimenkullerin değer tespitinde sermaye piyasası
Hayat
branşında solvency hesaplaması mevzuatı çerçevesinde değerleme hizmeti veren şirketlerin
raporları esas alınır.
AB’ de uygulama: Doğrudan ticari faaliyet ile reasürans kesintileri çıkarılmadan
reasürans akseptanslarına ilişkin matematik karşılıkların % 4’ünün, %85’ten az olmamak
kaydıyla son mali yıl için reasürans kesintilerinden sonraki matematik karşılığın toplam
matematik karşılığa oranıyla çarpılması sonucunda hesaplanan tutar
+
Sigorta
şirketi
tarafından sigortalanan sermayenin % 0,3’lük kısmının, 50’den az olmamak kaydıyla son
finansal yıl için reasürans kesintisinden sonra şirketin yükümlülüğü olarak tutulan toplam risk
sermayesinin reasürans kesintisinden önceki toplam risk sermayesi retrosesyonlarına oranıyla
çarpılması sonucu hesaplanan tutar.
Türkiye’ de 1. Metod:Yükümlülüğe ilişkin sonuç ve riske ilişkin sonucun toplamıdır.
Hayat matematik karşılığı ile bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan kazanılmamış primler
karşılığının toplamının %4’ünün, son bir yıl için ayrılan net matematik karşılıklar ile son bir
yılda bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan net kazanılmamış primler karşılığının toplamının
brüt matematik karşılıklar ile bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan brüt kazanılmamış primler
karşılığının toplamına oranı %85 ten düşükse %85, yüksekse bulunan oranla çarpılması
sonucunda elde edilen tutardır.
Ölüm halinde sigortalıya ödenecek tutardan matematik karşılıklar ile kazanılmamış
primler karşılığının düşülmesi sonucunda bulunan risk sermayesinden;
- Sigorta süresi azami üç yıla kadar olanların
% 0.1,
- Sigorta süresi üç yıldan fazla beş yıldan az olanların
% 0.15,
- Sigorta süresi beş yıldan fazla olanlar için
% 0.3,
ile çarpılmaları sonucunda elde edilen tutarlar toplamının, son bir
202
yıldaki reasürans devirlerinden sonraki toplam risk kapitalinin reasürans devirlerinden önceki
toplam risk kapitaline oranı % 50 den aşağı ise % 50, yüksek ise bulunan oranla çarpılması
sonucunda bulunan tutardır.
Türkiye’ de 2. Metod: Şirketin Sigorta ve Reasürans İle Emeklilik Şirketlerinin
Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmeliğin 8.
maddesinde belirtilen aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat
karşılığı riski, yazım riski ve kur riski sonuçlarının toplamıdır. Gerekli özsermaye 1. ve 2.
yöntemlerden elde edilen sonucun yüksek olanıdır.
4.2.3. Türkiye’de Solvency Uygulaması Örneği
Türkiye’de uygulanmakta olan yükümlülük karşılama yeterliliğinin hesaplanması
Müsteşarlığın geliştirdiği standart bir tablo ile ölçülmektedir404. Hazine portalında yer alan
Tablo, belirli peryotlarla güncelleştirilir. Sigorta şirketleri kendi gerçek verilerini yükledikten
sonra periyodik olarak tabloyu Müsteşarlığ’a gönderirler. Sigorta şirketleri güven kuruluşu
olmaları nedeniyle, işletmelerin yetkilileri şifre ile girerek tabloyu portaldan indirirler.
Müsteşarlık, şirketlerin iki metoda göre risk ya da sermaye yeterliliklerini hesaplamalarını
ister.
Birinci metod ‘prim ve hasar’ metodu olarak bilinir. İkinci metod ise, aktif riskinin
hesaplanmasına dayanır. Her iki metoda göre işletmenin riski ve sermaye ihtiyacı hesaplanır.
Birinci metoda göre önce prim girişleri, sonra hasar girişleri yapılarak, karşılaştırılır. Prim ya
da hasar esasına göre hangisi büyük ise işletmenin birinci metoda göre gerekli sermaye
ihtiyacı olarak belirlenir.
Bu işlem hayat dışı, hayat ve emeklilik, tüm branşları kapsayacak şekilde yapılır.
Örnek olarak seçilen işletmenin faaliyetleri sadece hayat dışı sigortacılık alanında olması
nedeniyle, bulunan sonuç birinci metoda göre gerekli sermaye ihtiyacıdır. Örnekte prim
esasına göre hesaplanan sermaye daha yüksek olduğundan işletme için gerekli sermayedir.
Daha sonra ikinci metoda göre tabloda yer alan varlıkların riski hesaplanır. Aktif
riskinin hesaplanmasında yine Müsteşarlık’ça belirlenmiş katsayılar ilgili varlıklarla çarpılır.
404
Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan sermaye yeterliliği hesaplama tablosu tezin Ekler bölümünde
verilmiştir.
203
Hesaplanarak, riski belirlenmesi gereken varlıklar ise likiditelerine göre sıralanmış
bilançodaki duran ve dönen varlıklardır. Kasa ve bankaların risk katsayıları 0 kabul edilir.
Hazine kağıtlarının katsayısı aynı şekilde 0 dır. Müsteşarlık’ pay senetleri İMKB’ye (ISE)
kote edilmiş (listed) firmalara veya OECD ülkelerinin öncü firmalarının senetlerine yatırım
yapılmasına izin verir. Bu varlıklar da ilgili oran ile çarpılarak net değerleri tesbit edilir.
Bilançodaki diğer varlıklar aynı şekilde belirlenmiş oranlarla çarpılarak toplam varlıkların
riski belirlenir. İkinci metoda göre hesaplanması gereken diğer riskler ise reasürans riski, aşırı
prim artışı riski, muallak tazminat (outstanding indemnity) riski, yazım (underwriting) riski ve
döviz riskidir.
Reasürans riskinin hesaplanmasında Reasürörlerin rating’i önem kazanır. Milli
Reasürans ve havuzlara devirler için risk 0 kabul edilmiştir. A ve B rating grubundaki
reasürans şirketlerine devredilen için 0.05, diğer reasürans şirketleri için risk oranı 0.15 ile
çarpılarak bulunur.
Aşırı prim artış riskinin hesaplanmasında ise sigorta şirketinin sektör ortalamasına
göre prim artış oranı esas alınır. Şirketin son bir yıldaki prim artış oranı sektör ortalamasından
%50 daha fazla ise, %50’den fazla olan kısım 0.20 ile çarpılarak bulunur. Muallak tazminat
riskinin hesaplanmasında ise önce hesaplama yapılarak net muallak tazminat branş bazında
belirlenmiş oranlarla çarpılır.
Yazım (underwriting) riskinin hesaplanmasında 12 aylık prim gelirlerinden reasüröre
transfer edilen çıkarılır, net konservasyon belirlenmiş oran ile çarpılır. Nihayet işletmenin
döviz varlıkları ve döviz yükümlülükleri arasındaki fark belirlenerek TCBM’nin döviz alış
kuru ile TL’ye çevrilir. Fark 0.075 ile çarpılarak bölüm için gerekli sermaye hesaplanır. Daha
sonra toplamı alınarak ikinci metoda göre gerekli sermaye ihtiyacı belirlenir. Prim ve hasar
esasına göre, her ikisi için belirlenmiş gerekli sermaye ihtiyacı sonuç sayfasına taşınır.
Hesaplamada sonuç negatif çıkarsa Müsteşarlık belirli bir süre içinde yönetim ve
hissedarlardan şirket sermayesini gerekli düzeye çıkarmalarını ister. Sermaye şartı yerine
getirilemediği taktirde, sonraki aşamalarda yönetimin kontrolü, işletme faaliyetlerinin
sınırlandırılması ve faaliyetin durdurulması şeklinde Müsteşarlık tarafından
belirlenen
önlemler devreye girer.
204
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. UYGULAMA
5.1.Varsayımlar
Sigorta ve özel emeklilik şirketlerinin faaliyetleri güven esası üzerine kurgulanmıştır.
Bu nedenle güçlü bir sermaye yapısı ve likit varlıklara sahip olması yükümlülüklerinin
zamanında karşılanması açısından önemlidir.
Sözlük anlamıyla borçlarını ödeyebilme kapasitesi anlamına gelen solvency,
Türkçeye “sermaye yeterliliği” veya “yükümlülük karşılama yeterliliği” olarak
çevrilmektedir. Sermaye yeterliliği, şirketlerin sigortalılara karşı olan yükümlülüklerini
karşılayıp karşılamayacaklarına dair işletme hesapları ve olası değişimler hakkında bilgi
sunan bir uygulamadır ve bu uygulamayla, şirketlerin belli bir anda borçlarını karşılamaya
yeterli olup olmadığı ölçülmektedir.
Ülkemizde sigorta ve özel emeklilik şirketlerinin sermaye yeterlilik hesaplamaları
yetersiz kaldığı için, Avrupa Birliği uyum programı kapsamında 2008 yılında yayınlanan
yönetmelikle sektör yeni sermaye yeterliliği hesaplama esasları ile düzenlenmiştir. Solvency
II olarak adlandırılan bu düzenlemeler gelişmiş sigorta pazarlarında uygulanan Risk Base
Capital yöntemini esas almaktadır.
Uygulama hayali bir sigorta şirketinin verileri üzerinden yapılmıştır. Şirketin verileri
BAZ senaryoda yer almaktadır. Baz senaryo verileri % 10 artırılarak İyimser senaryo, % 10
azaltılarak kötümser senaryo verileri elde edilmiştir.
Avrupa Birliği uygulamalarına bakıldığında, hayat branşında sermaye yeterliliğiyle
ilgili ilk düzenleme, hayat sigortacılığına ilişkin 1979 yılında çıkartılan 79/267/EEC sayılı
Direktif çerçevesinde, hayat dışı branşlarda sermaye yeterliliğiyle ilgili ilk düzenleme ise,
hayat dışı sigortacılığına ilişkin 1973 yılında çıkarılan 73/239/EEC sayılı Direktif
çerçevesinde yapılmıştır. Söz konusu Direktiflerde yer alan sermaye yeterliliği ile ilgili
düzenlemeler, hayat sigortası şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliğine ilişkin
205
2002/12/EC sayılı ve hayat dışı sigorta şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliğine ilişkin
2002/13/EC sayılı Direktiflerle tadil edilmiştir. Ülkemizde sigorta sektöründe sermaye
yeterliliği, 19.01.2008 tarih ve 26761 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sigorta ve
Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve
Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmelik biri
Avrupa Birliği düzenlemelerine paralel diğeri ise belirli risk türlerini dikkate alan iki ayrı
yöntemle sermaye yeterliliğinin hesaplanmasını öngörmektedir. Bu iki ayrı yönteme göre
bulunan sonuçlardan yüksek olanı şirketin sermaye yeterliliği seviyesi olarak kabul
edilmektedir.
Avrupa Birliği Direktiflerinde, hayat ve hayat dışı branşlarda faaliyet gösteren
şirketler için minimum sermaye yeterliliği miktarları da belirlenmiştir. Buna benzer bir
teminat uygulaması ülkemizde de mevcuttur. 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun teminatlar
başlıklı 17nci maddesine göre, hayat dışı sigorta şirketleri sermaye yeterliliğinin üçte birinden
az olmamak üzere minimum garanti fonu tesis edecektir. Minimum garanti fonu, hiçbir
dönemde çalışılan branşlar itibarıyla gerekli olan asgari sermaye tutarlarının üçte birinden az
olamaz. Hayat branşında faaliyet gösteren sigorta şirketleriyse, ikrazlar ve henüz tahsil
edilmemiş prim alacakları tutarına isabet eden matematik karşılıkların düşülmesinden sonra
kalan tutara karşılık gelen varlıkları teminat olarak Müsteşarlık lehine bloke ettirmek
zorundadır.
5.2. Metodoloji
Bu verilerin analiz edilmesindeki amaç, şirketin sigortacılık ve aktif risklerinin
yönetimi alanlarında etkin politikalar üretmesinin sermaye yapısı üzerindeki olumlu ve
olumsuz etkilerinin incelenmesidir.
Ülkemizdeki mevzuat hükümlerine göre Sermaye Yeterlilik Tablosu Aralık ve
Haziran sonuçları dikkate alınarak yılda iki kez hesaplanır ve dönemi takip eden iki ay içinde
Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü’ne gönderilir.
206
Mevcut düzenlemelere göre sigorta ve emeklilik şirketlerinin sermaye yeterliliği iki
yönteme göre hesaplanmakta ve yüksek olan sonuç şirketin sermaye gereksinimini
vermektedir.
Senaryoda kullanılan prim ve hasar rakamları
Kötümser
Hayat
Prim
Hasar
Hayat Dışı
Prim
Hasar
İyimser
Baz
95.000.000
70.000.000
95.000.000
70.000.000
95.000.000
70.000.000
95.000.000
70.000.000
95.000.000
70.000.000
95.000.000
70.000.000
5.3.Verilerin Analizi ve Yorumlanması
5.3.1. Birinci Yönteme Göre Sermaye Yeterlilik Hesaplanması ve Etkileri
1. Birinci yönteme göre gerekli özsermaye; hayat dışı, hayat ve emeklilik branşları
için ayrı ayrı hesaplanır.
2. Gerekli özsermaye; sağlık ve ferdi kaza branşları da dahil olmak üzere hayat dışı
branşlarda, prim ve hasar esasına göre bulunan tutarlardan yüksek olanı; hayat
branşlarında (yaşama ihtimaline bağlı sigortalar, vefat sigortası, karma sigorta,
prim iadeli hayat sigortası, evlilik sigortası ve doğum sigortası ve yıllık gelir
sigortası gibi sigortalardan ünite bazlı sigortalar dışında kalan sigorta türleri için)
ise yükümlülüğe ve riske ilişkin sonuçların toplamıdır. İlgili branşta faaliyet
gösteren şirketler için gerekli özsermaye tutarı, hayat ve hayat dışı branşlar ile
emeklilik branşı için ayrı ayrı hesaplanan sonuçların toplamıdır.
3. Hayat dışı branşlar için gerekli özsermaye yıllık prim ya da son üç yılda
gerçekleşen hasarların ortalamasına dayanılarak hesaplanır. Ancak, kredi ve tarım
sigortaları için hesaplamalarda son yedi yılda gerçekleşen hasarların ortalaması
esas alınır.
a) Prim Esasına Göre Gerekli Özsermaye: Son bir yıllık süre içinde brüt yazılan
primlerden (vergi ve harçlar hariç) fesih ve iptaller düşüldükten sonra kalan
tutarın 95 milyon TL’ ye kadar olan kısmının % 18, geri kalan kısmının ise %
16 ile çarpılmasından sonra bulunan sonuçların toplamının; son üç yıllık süre
207
içinde şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı % 50 den aşağı ise
% 50, yüksek ise bu oranla çarpılması sonucunda bulunan tutardır.
b) Hasar Esasına Göre Gerekli Özsermaye: Son üç yıllık sürede brüt ödenen
hasarlara, son yıl muallak tazminatlar karşılığı (direkt ve endirekt işler için
ayrılan dahil) eklenerek rücu yoluyla tahsil edilen hasar tazminatları ile içinde
bulunulan yıl hariç olmak üzere üç yıl önce (kredi ve tarım sigortalarında yedi
yıl önce) ayrılan muallak tazminat karşılıkları düşüldükten sonra tespit
edilecek miktarın, yukarıda bahsedilen üç ve yedi yıl olarak belirtilen risk
gruplarına göre 1/3’ü veya 1/7’si ayrılarak ilk 70 milyon TL’ ye kadar olan
kısmı % 26, kalan kısmının % 23 ile çarpılması sonucu bulunan tutarlar
toplamının son üç yıllık sürede şirket üzerindeki net hasar tutarının brüt hasar
tutarına oranı % 50 den aşağı ise % 50, yukarı ise bulunan oranla çarpılması
sonucunda bulunan tutardır.
4. Prim ve hasar esasına göre gerekli özsermaye tutarlarının hesaplanmasında
kullanılan prim ve hasar tutarları, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından saptanmış
yıllık Üretici Fiyat Endeksindeki artış oranı dikkate alınarak Müsteşarlıkça
artırılabilir.
5. Hasar esasına göre gerekli özsermaye tutarının hesaplanması sırasında yeni
devralınan portföyler dolayısıyla geçmiş üç yıllık veriye sahip olunamaması
durumunda; portföyü devralan şirket, portföyünü devraldığı şirketin geçmiş
verilerini kendi verileri ile konsolide ederek hesaplama yapabilir.
6. Hayat branşları için gerekli özsermaye tutarı aşağıdaki gibi hesaplanır.
a) Yükümlülük Esasına Göre Gerekli Özsermaye: Hayat matematik karşılığı
(direkt ve endirekt işler dahil) ile bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan
kazanılmamış primler karşılığının toplamının %4’ünün, son bir yıl için ayrılan net
matematik karşılıklar ile son bir yılda bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan net
kazanılmamış primler karşılığının toplamının brüt matematik karşılıklar ile bir
yıllık hayat sigortaları için ayrılan brüt kazanılmamış primler karşılığının
toplamına oranı %85 ten aşağı ise %85, yüksekse bulunan oranla çarpılması
sonucunda elde edilen tutardır.
b) Risk Esasına Göre Gerekli Özsermaye: Ölüm halinde sigortalıya ödenecek
meblağdan matematik karşılıklar ile kazanılmamış primler karşılığının düşülmesi
sonucunda bulunan risk kapitalinden;
208
-Sigorta süresi azami üç yıla kadar olanların % 0.1,
-Sigorta süresi üç yıldan fazla beş yıldan az olanların % 0.15,
-Sigorta süresi beş yıldan fazla olanlar için % 0.3,
ile çarpılmaları sonucunda elde edilen tutarlar toplamının, son bir yıldaki reasürans
devirlerinden sonraki toplam risk kapitalinin reasürans devirlerinden önceki toplam
risk kapitaline oranı % 50 den aşağı ise % 50, yüksek ise bulunan oranla çarpılması
sonucunda bulunan tutardır.
7. Emeklilik branşı için gerekli özsermaye tutarı; katılımcılara ait bireysel emeklilik
hesaplarındaki birikimlerin ilk 250 milyon TL’lik kısmı için % 0.75, 250 milyon
TL ile 500 milyon TL arasındaki kısmı için % 0.50 ve 500 milyon TL’yi aşan
kısmı için % 0.25 oranında olmalıdır.
Birinci yönteme göre toplam gerekli özsermaye tutarı, baz senaryoda 4,073,069.87
TL, iyimser senaryoda 4,480,376.86 TL., kötümser senaryoda 3,665,762.89 TL. olarak
hesaplanmıştır.
Hayat dışı branşlar için, gerekli olan özsermaye baz senaryoya göre 13,261.05 TL.,
kötümser senaryoya göre 11,934.95 TL., iyimser senaryoya göre 14,587.16 TL.’dir.
prim
esasına göre gerekli özsermaye tutarı, hasar esasına göre gerekli özsermaye tutarından daha
büyük olduğu için (HDY> HDY1 => HDY2 ise : HDY = HDY1 ;
HDY1 < HDY2 ise :
HDY = HDY2) HDY=HDY1 olarak alınmıştır.
Hayat branşları için, yükümlülüğe ilişkin sonuç ve riske ilişkin sonucun toplamıdır. Buna
göre;
Yükümlülüğe İlişkin Sonuç:
Hayat matematik karşılığı (direkt ve endirekt işler dahil) ile bir yıllık hayat sigortaları
için ayrılan kazanılmamış primler karşılığının toplamının %4’ünün, son bir yıl için ayrılan net
209
matematik karşılıklar ile son bir yılda bir yıllık hayat sigortaları için ayrılan net kazanılmamış
primler karşılığının toplamının brüt matematik karşılıklar ile bir yıllık hayat sigortaları için
ayrılan brüt kazanılmamış primler karşılığının toplamına oranı %85 ten aşağı ise %85,
yüksekse bulunan oranla çarpılması sonucunda elde edilen tutardır.
Riske İlişkin Sonuç:
Ölüm halinde sigortalıya ödenecek meblağdan matematik karşılıklar ile kazanılmamış
primler karşılığının düşülmesi sonucunda bulunan risk kapitalinden;
- Sigorta süresi azami üç yıla kadar olanların % 0.1,
- Sigorta süresi üç yıldan fazla beş yıldan az olanların % 0.15,
- Sigorta süresi beş yıldan fazla olanlar için % 0.3,
ile çarpılmaları sonucunda elde edilen tutarlar toplamının, son bir yıldaki reasürans
devirlerinden sonraki toplam risk kapitalinin reasürans devirlerinden önceki toplam risk
kapitaline oran ı % 50 den aşağı ise % 50, yüksek ise bulunan oranla çarpılması sonucunda
bulunan tutardır.
210
Hayat branşları için, baz senaryoya göre 4,059,808.82 TL.’dir. Kötümser senaryoya
göre 3,653,827.94 TL.’dir. İyimser senaryoya göre 4,465,789.71 TL.’dir.
Hayat dışı branşlarda; prim esası ve hasar esası hesaplamasından yüksek olanıdır.
Buna göre;
Prim esası:
Son bir yıllık süre içinde brüt yazılı primlerden (vergi ve harçlar hariç) fesih ve
iptaller düşüldükten sonra kalan tutarın 95 milyon TL’ ye kadar olan kısmının % 18, geri
kalan kısmının ise % 16 ile çarpılmasından sonra bulunan sonuçların toplamının; son üç yıllık
süre içinde şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı % 50 den aşağı ise % 50,
yüksek ise bulunan oranla çarpılması sonucunda bulunan tutardır.
Hasar esası:
Son üç yıllık sürede brüt ödenen hasarlara, son yıl muallak hasarlar karşılığı (direkt
ve endirekt işler için ayrılan dahil) eklenerek rücu yoluyla tahsil edilen hasar tazminatları ile
bir yıl önce (kredi ve tarım sigortalarında altıncı yıla ait) ayrılan muallak hasar karşılıkları
düşüldükten sonra tespit edilecek miktarın, yukarıda bahsedilen üç ve yedi yıl olarak belirtilen
risk gruplarına göre 1/3’ü veya 1/7’si ayrılarak ilk 70 milyon YTL’ye kadar olan kısmı % 26,
kalan kısmının % 23 ile çarpılması sonucu bulunan tutarlar toplamının son üç yıllık sürede
şirket üzerindeki net hasar tutarının brüt hasar tutarına oranı % 50 den aşağı ise % 50, yukarı
ise bulunan oranla çarpılması sonucunda bulunan tutardır.
Hayat dışı branşlar için prim esasına göre gerekli özsermaye;
Kötümser senaryo durumu için, 11,934.95 TL.
Baz senaryo durumu için, 13,261.05 TL
İyimser senaryo durumu için 14,587.16 TL.
hasar esasına göre gerekli özsermaye;
211
Hayat dışı branşlar için hasar esasına göre gerekli özsermaye;
Kötümser senaryo durumu için, 95.24 TL.
Baz senaryo durumu için, 105.82 TL.
İyimser senaryo durumu için 116.40 TL.
5.3.2. İkinci Yönteme Göre Sermaye Yeterlilik Hesaplaması ve Etkileri
1. İkinci yönteme göre belirlenecek gerekli özsermaye hesabında Şirketlerin; aktif riski,
reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski, yazım riski ve kur riski
dikkate alınır.
2. Aktif riski hesaplamasında hesaplama dönemi itibarıyla bilançoda yer alan aktif hesap
kalemleri aşağıda belirtilen risk ağırlıkları ile çarpılır;
a) Kasa
0.000
b) Bankalar
0.010
c) Devlet Borçlanma Senetleri (Eurobond Dahil)
0.000
212
(Finansal Varlıklar Değer Düşüklüğü Karşılığı Hariç)
ç) Devlet Borçlanma Senetleri Karşılığında
0.000
Yapılan Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar
(Finansal Varlıklar Değer Düşüklüğü Karşılığı Hariç)
d) Kendi Sermaye Grubuna ait Hisse Senetleri
0.250
ve Diğer Değişken Getirili Finansal Varlıklar
e) Diğer Hisse Senetleri ve Diğer Değişken
0.150
Getirili Finansal Varlıklar
(Finansal Varlıklar Değer Düşüklüğü Karşılığı Hariç)
f) Özel Sektör Bonoları
0.150
g) Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (A Tipi)
0.150
ğ) Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (B Tipi)
0.050
h) Bağlı Menkul Kıymetler, İştirakler,
0.150
Bağlı Ortaklıklar ve Müşterek Yönetime Tabi
Ortaklıklar (Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik
Şirketleri Hariç) (Sermaye Taahhütleri ile Değer Düşüklüğü
Karşılıkları Hariç)
ı) Diğer Finansal Varlıklar
0.150
i) Krediler (Aynı Topluluk İçinde Bulunan Şirketlere)
j) Krediler (Diğer)
k) İkrazlar
0.250
0.150
0.200
l) İkrazlar (Hayat)
0.000
m) Sigortacılık ve Emeklilik Faaliyetlerinden0.250
Alacaklar (Net) Alınan Teminatlar (Nakit,
Mevduat, Bankalarca Garanti Edilen
Kredi Kartı Ödemeleri ve Devlet Borçlanma
Senetlerinin %100’ü ile Gayrimenkullerin %30’u)
(Emeklilik Şirketlerinin Emeklilik Yatırım Fonları
Kapsamında Saklayıcı Şirketten Alacakları Hariç)
(Muaccel hale gelenler hariç)
Ayrıca ilave olarak vadeye kalan süresi
i) 01- 90 gün kalan alacaklar için
0.005
ii) 91-180 gün kalan alacaklar için
0.015
213
iii) 181-270 gün kalan alacaklar için
0.050
iv) 271-360 gün kalan alacaklar için
0.120
v) 360 günden fazla kalan alacaklar için
0.200
n) Reasürans Faaliyetlerinden Alacaklar ve Depolar
o) İlişkili Taraflardan Alacaklar
0.150
0.200
ö) Diğer Alacaklar 0.200
(Finansal Kiralama Alacakları, Verilen Depozito ve
Teminatlar, Diğer Çeşitli Alacaklar)
p) Muaccel hale gelmiş alacaklar için
i) Vadesini bir ay geçmiş alacaklar için
0.255
ii) Vadesini iki ay geçmiş alacaklar için
1.000
(Finansal raporlama kapsamında her bir alacak için
yapılan reeskont tutarı düşülür, ancak bu hesaplama
sonucu hiç bir şekilde m bendine göre belirlenen
tutardan düşük olamaz)
r) Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller
0.200
s) Kullanım Amaçlı Gayrimenkuller
0.050
ş) Diğer Aktifler
0.150
(Gelecek Aylar ve Yıllar İhtiyacı Stoklar, İş Avansı,
Personele Verilen Avanslar, Gayrimenkuller Hariç
Olmak Üzere Maddi Varlıklar, Maddi Olmayan
Varlıklar ve Yukarıda Sayılmayan Diğer Aktifler)
3. Reasürans riski hesaplaması, reasüröre devredilen toplam reasürans primi ile yapılır.
Müsteşarlıkça belirlenecek derecelendirme kuruluşları ile kabul edilen asgari nota göre
derecelendirilen reasürörlere devredilen riskler için 0.03, Türkiye’deki havuzlara devredilen
riskler için 0.00, bunun dışındaki dereceler için 0.120 risk katsayısı ile devredilen toplam
reasürans prim tutarı çarpılır. Türkiye’de faaliyette bulunan reasürans şirketlerinin
derecelendirme notlarının ülke notunu aşamaması durumunda ülke notu A eşiti sayılır. Ancak,
7/8/2007 tarihli ve 26606 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Sigorta ve Reasürans ile
Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmeliğin 15 inci maddesinin üçüncü
fıkrasında belirlenen oranların aşılması durumunda, aşan kısma isabet eden reasürans primi
214
tutarı asgari derecelendirme notu bulunan reasürörler için 0,150 diğerleri için ise 0,300 risk
katsayısı ile çarpılır.
4. Aşırı prim artışı riski hesaplamasında, toplam brüt yazılan primin bir önceki yıla göre artış
oranı, zorunlu trafik sigortası sektör artış oranının %10’undan, diğer branşlarda ise sektör artış
oranının %50’sinden fazla ise; aşan kısma 0.2 risk ağırlığı uygulanır. Özelliği itibarıyla belirli
branşlarda bu oran Müsteşarlıkça düşürülebilir. Faaliyete yeni başlayan şirketlerin faaliyete
başladıkları yıl bu risk sıfır olarak alınır. Hayat ve hayat dışı branşlar ile zorunlu trafik
sigortası için sektör artış oranları hesaplama dönemleri itibarıyla Müsteşarlıkça ilan olunur.
5. Muallak tazminat karşılığı riski hesabında, branşlar itibarıyla o hesaplama dönemine ait
kümülatif net muallak tazminat karşılığı tutarına aşağıdaki risk ağırlıkları uygulanır;
a) Kaza
0.025
b) Hastalık/Sağlık 0.100
c) Kara Araçları
0.075
ç) Raylı Araçlar
0.050
d) Hava Araçları
0.050
e) Su Araçları
0.050
f) Nakliyat
0.050
g) Yangın ve Doğal Afetler
ğ) Genel Zararlar
0.050
0.050
h) Kara Araçları Sorumluluk
0.100
ı) Hava Araçları Sorumluluk 0.050
i) Su Araçları Sorumluluk 0.050
j) Genel Sorumluluk
k) Kredi
0.050
0.075
l) Emniyeti Suistimal
0.050
m) Finansal Kayıplar
0.050
n) Hukuksal Koruma
0.050
o) Destek 0.050
ö) Hayat 0.025
6. Yazım Riski hesaplamasında, hesaplama dönemleri itibarıyla son 12 ayı kapsayacak şekilde
ve branşlar itibarıyla dikkate alınan brüt yazılan primler tutarlarından varsa bölüşmeli
215
reasürans için reasüröre devredilen primler indirilerek, kalan bakiyeye aşağıdaki risk
ağırlıkları uygulanır;
a) Kaza
0.050
b) Hastalık/Sağlık 0.200
c) Kara Araçları
0.150
ç) Raylı Araçlar
0.100
d) Hava Araçları
0.100
e) Su Araçları
0.100
f) Nakliyat
0.100
g) Yangın ve Doğal Afetler
ğ) Genel Zararlar
0.100
0.100
h) Kara Araçları Sorumluluk 0.200
ı) Hava Araçları Sorumluluk 0.100
i) Su Araçları Sorumluluk
j) Genel Sorumluluk
k) Kredi
0.100
0.100
0.150
l) Emniyeti Suistimal
0.100
m) Finansal Kayıplar
0.100
n) Hukuksal Koruma
0.100
o) Destek 0.100
ö) Hayat 0.050
7. Şirketlerin tüm döviz varlıkları ve yükümlülükleri için kur riskinin hesaplanması amacıyla,
aktif ve pasif hesaplarda bulunan her bir döviz cinsinin dönem sonu itibarıyla Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuru ile çarpılması ile bulunan Yeni Türk Lirası
karşılıkları hesaplanarak döviz varlıkları toplamı ile döviz yükümlülükler toplamı bulunur ve
toplam varlık ve yükümlülükler arası farkın mutlak değeri 0.075 risk ağırlığı ile çarpılır.
8. Aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski, yazım
riski ile kur riski sonuçlarının toplamı ikinci yönteme göre gerekli özsermaye tutarına eşittir.
9. Bu maddenin ikinci fıkrasının (m) bendinde belirtilen alacaklar ile ilgili olarak alınan
teminatlar içerisinde yer alan gayrimenkullerin değer tespitinde sermaye piyasası mevzuatı
216
çerçevesinde değerleme hizmeti veren şirketlerin raporları esas alınır.
İkinci yönteme göre;
Hayat ve hayat dışı branşlarında sermaye gereksinimi şirketin Sigorta ve Reasürans
İle Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine
İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesinde belirtilen aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski,
muallak tazminat karşılığı riski, yazım riski ve kur riski sonuçlarının toplamıdır.
Gerekli özsermaye 1. ve 2. yöntemlerden elde edilen sonucun yüksek olanıdır.
5.3.2.1. Aktif Riski
Şirketler faaliyetlerini borç ve öz sermaye ile elde edilen varlıklarla yürütmeye
çalışırlar. Ancak bu varlıklar başta tahsil edilememe (default) riski, piyasa riski gibi çeşitli
risklere maruz kalabilmektedirler. Bu itibarla, aktif kalemlerinin bir veya birden fazla riskin
gerçekleşmesi sonucu uğrayacakları değer kayıpları nedeniyle şirketler faaliyetlerini sağlıklı
şekilde yürütemeyebilirler. Bu amaçla, 19.1.2008 tarihli ve 26761 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlanan “Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin
Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” ile sigorta ve reasürans şirketlerinin
aktiflerinin maruz kalabileceği riskler sayısallaştırılmak suretiyle ek sermaye ihtiyaçları
ölçülmeye çalışılmıştır405.
Aktiflerin maruz kalabileceği risklerin ölçülmesinde hesaplama dönemi itibarıyla
bilânçoda yer alan aktif hesap kalemlerinin yukarıda belirtilen risk katsayıları ile çarpılması
sonucu risk tutarlarının hesaplanması gerekmektedir.
Aktif riski için gerekli olan özsermaye baz senaryoda 1.843.865 TL., iyimser
senaryoda 2.028.251 TL., kötümser senaryoda 1.659.478 TL.’dir.
405
Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesinde Aktif Riski, Reasürör dergisi, sayı:79, s.26. http://www.millire.com
217
Tabloya göre şirket kasasındaki nakitlerle değer düşüklüğü karşılığı hariç Devlet
Borçlanma Senetleri (Eurobond dâhil) ve Devlet Borçlanma Senetleri Karşılığında Yapılan
Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar ve ilgili matematik karşılık tutarı karşılığında verilen
İkrazlar için risk ağırlığı 0 (sıfır) olarak belirlenmiştir. Sigorta şirketinin kendi sermaye
grubuna ait hisse senetleri ve diğer değişken getirili finansal varlıklar, krediler ve sigortacılık
faaliyetlerinden alacaklar yüksek risk grubunda sayılmıştır. Ancak, sigorta şirketinin kendi
sermaye grubuna ait tahvil ve diğer sabit getirili finansal varlıklar Tabloda özel bir risk
katsayısı ile belirtilmediğinden
uygulamada, daha düşük risk ağırlığıyla çarpılan Diğer
Finansal Varlıklar hesabı içinde değerlendirilmektedir. İkrazların sigortalının birikim tutarına
karşılık olarak verilmesi nedeniyle karşı taraf (tahsil edememe) riski bulunmadığı anlayışıyla
düzenlemede 0 (sıfır) katsayısı ile çarpılmıştır.
Ayrıca vadeye kalan süresine göre alacaklar aşağıdaki katsayılarla çarpılmıştır.
i) 01- 90 gün kalan alacaklar için
0.005
ii) 91-180 gün kalan alacaklar için
0.015
iii) 181-270 gün kalan alacaklar için
0.050
iv) 271-360 gün kalan alacaklar için
0.120
v) 360 günden fazla kalan alacaklar için
0.200
5.3.2.2. Reasürans Riski
R
easürans riski için gerekli olan özsermaye baz senaryoda 41.203 TL., iyimser senaryoda
45.324 TL., kötümser senaryoda 37.083 TL.’dir.
Reasürans riski hesaplaması, reasüröre devredilen toplam reasürans primi ile yapılır.
Müsteşarlıkça belirlenecek derecelendirme kuruluşları ile kabul edilen asgari nota göre
derecelendirilen reasürörlere devredilen riskler için 0.03, Türkiye’deki havuzlara devredilen
riskler için 0.00, bunun dışındaki dereceler için 0.120 risk katsayısı ile devredilen toplam
218
reasürans prim tutarı çarpılır. Türkiye’de faaliyette bulunan reasürans şirketlerinin
derecelendirme notlarının ülke notunu aşamaması durumunda ülke notu A eşiti sayılır. Ancak,
7/8/2007 tarihli ve 26606 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Sigorta ve Reasürans ile
Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmeliğin 15 inci maddesinin üçüncü
fıkrasında belirlenen oranların aşılması durumunda, aşan kısma isabet eden reasürans primi
tutarı asgari derecelendirme notu bulunan reasürörler için 0,150 diğerleri için ise 0,300 risk
katsayısı ile çarpılır.
A ve B Dereceli Reasürörlere Devredilen Riskler İçin Toplam Devredilen Bölüşmeli
Reasürans Primi
0.05 katsayısı ile, Türkiyede'ki Havuzlara Devredilen Riskler İçin Toplam
Devredilen Bölüşmeli Reasürans Primi 0 katsayısı ile ve Diğer Derecelere Sahip Reasürörler
İçin Toplam Devredilen Bölüşmeli Reasürans Primi ise 0.15 katsayısı ile çarpılarak reasürör
riski için gerekli olan özsermaye hesaplanmıştır.
5.3.2.3. Aşırı Prim Artış Riski
Aşırı prim artışı riski hesaplamasında, toplam brüt yazılan primin bir önceki yıla göre
artış oranı, zorunlu trafik sigortası sektör artış oranının %10’undan, diğer branşlarda ise sektör
artış oranının %50’sinden fazla ise; aşan kısma 0.2 risk ağırlığı uygulanır. Özelliği itibarıyla
belirli branşlarda bu oran Müsteşarlıkça düşürülebilir. Faaliyete yeni başlayan şirketlerin
faaliyete başladıkları yıl bu risk sıfır olarak alınır. Hayat ve hayat dışı branşlar ile zorunlu
trafik sigortası için sektör artış oranları hesaplama dönemleri itibarıyla Müsteşarlıkça ilan
olunur.
Aşırı prim artışı riski için gerekli olan özsermaye baz senaryoda 4.049.924 TL.,
iyimser senaryoda 4.450.312 TL., kötümser senaryoda 3.648.699 TL.’dir.
219
5.3.2.4. Muallak Tazminat Riski
Muallak tazminat riski hesabında, branşlar itibarıyla o hesaplama dönemine ait
kümülatif net muallak tazminat karşılığı tutarına aşağıdaki risk ağırlıkları uygulanır;
a) Kaza
0.025
b) Hastalık/Sağlık 0.100
c) Kara Araçları
0.075
ç) Raylı Araçlar
0.050
d) Hava Araçları
0.050
e) Su Araçları
0.050
f) Nakliyat
0.050
g) Yangın ve Doğal Afetler
0.050
ğ) Genel Zararlar 0.050
h) Kara Araçları Sorumluluk
0.100
ı) Hava Araçları Sorumluluk 0.050
i) Su Araçları Sorumluluk 0.050
j) Genel Sorumluluk
k) Kredi
0.050
0.075
l) Emniyeti Suistimal
0.050
m) Finansal Kayıplar
0.050
n) Hukuksal Koruma
0.050
o) Destek 0.050
ö) Hayat 0.025
220
Muallak tazminat riski için gerekli olan özsermaye baz senaryoda 8.131 TL., iyimser
senaryoda 8.944 TL., kötümser senaryoda 7.318 TL.’dir.
5.3.2.5.Yazım Riski
Yazım Riski hesaplamasında, hesaplama dönemleri itibarıyla son 12 ayı kapsayacak
şekilde ve branşlar itibarıyla dikkate alınan brüt yazılan primler tutarlarından varsa bölüşmeli
reasürans için reasüröre devredilen primler indirilerek, kalan bakiyeye aşağıdaki risk
ağırlıkları uygulanır;
a) Kaza 0.050
b) Hastalık/Sağlık 0.200
c) Kara Araçları
0.150
ç) Raylı Araçlar
0.100
d) Hava Araçları 0.100
e) Su Araçları
0.100
f) Nakliyat
0.100
g) Yangın ve Doğal Afetler
0.100
221
ğ) Genel Zararlar 0.100
h) Kara Araçları Sorumluluk 0.200
ı) Hava Araçları Sorumluluk 0.100
i) Su Araçları Sorumluluk
0.100
j) Genel Sorumluluk 0.100
k) Kredi 0.150
l) Emniyeti Suistimal
0.100
m) Finansal Kayıplar
0.100
n) Hukuksal Koruma
0.100
o) Destek 0.100
ö) Hayat 0.050
Hayat Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) tutarı, Hayat Branşında Bölüşmeli
Reasürans ile Devredilen Prim tutarı ile toplanarak 0.05 risk katsayısı ile çarpılmıştır.
Yazım riski riski için gerekli olan özsermaye baz senaryoda 1.031.098 TL., iyimser
senaryoda 1.134.208 TL., kötümser senaryoda 927.989 TL.’dir.
222
5.3.2.6. Kur Riski
Şirketlerin tüm döviz varlıkları ve yükümlülükleri için kur riskinin hesaplanması
amacıyla, aktif ve pasif hesaplarda bulunan her bir döviz cinsinin dönem sonu itibarıyla
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuru ile çarpılması ile bulunan Yeni Türk
Lirası karşılıkları hesaplanarak döviz varlıkları toplamı ile döviz yükümlülükler toplamı
bulunur ve toplam varlık ve yükümlülükler arası farkın mutlak değeri 0.075 risk ağırlığı ile
çarpılır.
Aktif riski, reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski,
yazım riski ile kur riski sonuçlarının toplamı ikinci yönteme göre gerekli özsermaye tutarına
eşittir.
İkinci yönteme göre gerekli olan özsermaye baz senaryoya göre 6.974.222 TL.,
iyimser senaryoya göre 7.667.040 TL. ve kötümser senaryoya göre 6.280.567 TL.’dir.
5.4.Tedbirler
Yürürlükte olan yönetmelik hükümlerine göre sermayesi yeterli olmayan sigorta
şirketleri için Yönetmeliğin 9. Maddesi kapsamında idari tedbirler uygulanmaktadır. Buna
göre; şirketlerin 4 üncü maddeye göre belirlenen özsermaye tutarları 6 ncı maddeye göre
hesaplanan gerekli özsermaye tutarından düşük olmamalıdır; düşük olması durumunda ise, 10
uncu maddede belirtilen sermaye yeterliliği tabloları ile birlikte bir ödeme planının
Müsteşarlığa sunulması ve eksik kalan sermayenin içinde bulunulan yılın sonuna kadar
tamamlanması gereklidir. Ancak, Müsteşarlık Şirketin mali yapısını göz önünde bulundurarak
eksik kalan sermayenin daha kısa bir süre içerisinde ödenmesini veya yeni bir ödeme planı
sunulmasını talep edebilir.
Ödeme planının sunulmaması, planın Müsteşarlıkça uygun bulunmaması, plana
uyulmaması veya özsermayenin minimum garanti fonu tutarının altına düşmesi durumunda
5684 sayılı Sigortacılık Kanununun 20 nci maddesi ile 4632 sayılı Bireysel Emeklilik
Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun 14 üncü maddesi hükümleri çerçevesinde işlem
yapılır. Bu madde kapsamında ;
223
(1)
Bir
sigorta
veya
reasürans
şirketinin
minumum
garanti
fonu
tutarını
karşılayamadığının, tesis etmesi gereken teminatı tesis edemediğinin, teknik
karşılıkları karşılayacak yeterli veya teknik karşılıklara uygun varlıklarının
bulunmadığının
ya
da
sözleşmelerden
doğan
yükümlülüklerini
yerine
getiremediğinin yahut şirketin malî bünyesinin sigortalıların hak ve menfaatlerini
tehlikeye düşürecek derecede zayıflamakta olduğunun tespiti hallerinde, Bakan
uygun bir süre vererek, malî bünyenin güçlendirilmesine yönelik olarak ilgili sigorta
ve reasürans şirketinden;
a) Malî bünyesindeki zaafiyetin nasıl giderileceğini ve sigortalıların hak ve
menfaatlerinin nasıl korunacağını içeren kapsamlı bir iyileştirme planı sunulması ve
uygulanmasını,
b) Sermayesinin artırılması, ödenmemiş kısmının ödenmesi, sermayeye mahsuben
şirkete ödeme yapılması veya kâr dağıtımının durdurulması ya da ilave teminat tesis
edilmesini,
c) Varlıklarının kısmen ya da tamamen elden çıkarılması veya elden çıkarılmasının
durdurulmasını,
yeni
iştirak
ve
sabit
değerler
edinilmemesini,
ç) Malî bünyesini ve likiditesini güçlendirici ve riski azaltıcı benzer tedbirler
alınmasını,
d) Tespit edilecek gündemle genel kurulun olağanüstü toplantıya çağrılmasını veya
genel kurul toplantısının ertelenmesini,
e) Benzeri diğer hususların yerine getirilmesini, isteyebileceği hüküm altına
alınmıştır.
(2) Ayrıca, Bakan;
a) Sigorta şirketlerinde şirketin faaliyette bulunduğu sigorta branşlarından,
reasürans şirketlerinde ise sigorta gruplarından birine veya tamamına ait sigorta
224
portföyünü teminat ve karşılıkları ile birlikte başka şirket veya şirketlere
devretmeye, devralacak şirket bulunamadığı takdirde ise portföyün idaresini
Hesaba bırakmaya ya da devredilecek portföyün tasfiyesine yönelik her türlü tedbiri
almaya,
b) Sigorta portföyünü sınırlandırmaya,
c) Yönetim veya denetim kurulu üyelerinden bir kısmını veya tamamını görevden
alarak ya da bu kurullardaki mevcut üye sayısını artırarak bu kurullara üye atamaya
veya sigorta veya reasürans şirketinin yönetiminin kayyıma devredilmesini talep
etmeye,
ç) Malî bünyenin güçlendirilmesine yönelik benzeri diğer tedbirleri almaya,
yetkilidir. 4 üncü maddede öngörülen şartlar, bu fıkranın (c) bendi uyarınca
atanacak kişiler için de aranır.
(3) Bu maddede öngörülen tedbirlerin uygulanmaması veya uygulanamayacağının
anlaşılması, sigorta veya reasürans şirketinin ödemelerini tatil etmesi, sigortalılara
olan yükümlülüklerini yerine getirememesi veya şirket özkaynaklarının minimum
garanti fonunun altına düşmesi halinde, Bakan, sigorta veya reasürans şirketinin tüm
branşlarda veya ilgili branşlarda yeni sigorta sözleşmesi akdetme ve temdit yetkisini
kaldırmaya, ruhsatlarını iptal ve varlıklarını bloke etmeye yetkilidir.
(4) Sigorta şirketleri ve reasürans şirketleri dışında ve kendi özel kanunları uyarınca,
Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre sigorta veya reasürans sözleşmesi yapan
diğer kurum ve kuruluşların, sözleşmelerden doğan yükümlülüklerini yerine
getiremediğinin ve malî bünyesinin sigortalıların hak ve menfaatlerini tehlikeye
düşürecek şekilde zayıflamakta olduğunun tespit edilmesi halinde, Bakan, malî
bünyenin güçlendirilmesine yönelik tedbirler almaya, yönetim ve denetimde yer
alan kişilerin tamamını veya bir kısmını görevden alarak yenilerini atamaya veya
yönetimin kayyıma devredilmesini talep etmeye yetkilidir.
(5) Malî bünye zaafiyetinin kriterlerinin ayrıca bir yönetmelikle belirleneceği
yönetmelikte düzenlenmiştir.
225
(6) Bu madde uyarınca şirket yönetim ve denetimine atananlar, şirkete ait doğmuş veya
doğacak kamu borçlarından, sosyal güvenlik kuruluşlarına olan borçlarından ve
şirketin diğer malî yükümlülüklerinden sorumlu tutulamaz. Bu madde uyarınca
atanan kamu görevlileri hakkında ceza davası açılabilmesi Bakanın iznine tâbi
olduğu gibi bu kişiler hakkında açılan hukuk davaları da Müsteşarlığa karşı açılmış
sayılır. Türk Ticaret Kanununun yönetim kurulunun ibrasına ilişkin hükümleri bu
madde uyarınca atananlar hakkında uygulanmaz.
Aşağıdaki tabloda X Sigorta A.Ş.’nin baz senaryo, iyimser senaryo ve kötümser
senaryoya göre birinci ve ikinci yöntem dikkate alınarak hesaplanan sermaye yeterlilikleri
yer almaktadır.
Tablo 25. X Sigorta A.Ş. Şirketi Sermaye Yeterliliği HesaplamaTablosu
Tablo Adı
Tablo Kodu
Şirket Ünvanı
SERMAYE
SERMAYE
SERMAYE
YETERLİLİĞİ YETERLİLİĞİ YETERLİLİĞİ
21
21
21
X SİGORTA
A.Ş
X SİGORTA
A.Ş
X SİGORTA
A.Ş
2012
2012
2012
S1
S1
S1
Şirket Kodu
Yıl (YYYY)
Frekans
1- Prim Esasına Göre (HDY1)
2- Hasar Esasına Göre (HDY2)
I. HAYAT DIŞI BRANŞLAR İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HDY= HDY1 => HDY2 ise : HDY = HDY1 ; HDY1 < HDY2 ise :
HDY = HDY2)
1- Yükümlülüğe İlişkin Sonuç (HY1)
2- Riske İlişkin Sonuç (HY2)
II. HAYAT BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HY1+HY2)
11.935
13.261
14.587
95
106
116
11.935
13.261
14.587
586.120
651.244
716.369
3.067.708
3.408.565
3.749.421
3.653.828
4.059.809
4.465.790
3.665.763
4.073.070
4.480.377
1.659.478
1.843.865
2.028.251
III. EMEKLİLİK BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (EY)
BİRİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE =
HDY + HY + EY
1- AKTİF RİSKİ (AR)
226
2- REASÜRANS RİSKİ (RR)
3- AŞIRI PRİM ARTIŞI RİSKİ (APR)
4- MUALLAK TAZMİNAT RİSKİ (MTR)
5- YAZIM RİSKİ (YR)
37.083
41.203
45.324
3.648.699
4.049.924
4.450.312
7.318
8.131
8.944
927.989
1.031.098
1.134.208
6.280.567
6.974.222
7.667.040
6.280.567
6.974.222
7.667.040
10.000.000
10.000.000
10.000.000
(3.006.263)
(3.006.263)
(3.006.263)
6.993.737
6.993.737
6.993.737
713.170
19.515
(673.303)
6- KUR RİSKİ (KR)
İKİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE =
AR + RR + APR + MTR + YR + KR
ŞİRKET İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE TUTARI
ÖZSERMAYE (YTL)
Ödenmiş Sermaye = Ö (500+ 501)
Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları = Ö (502)
Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları = Ö ( 503)
Kar Yedekleri = KY (540+ 541+ 542+ 543+ 545+ 549)
Sermaye Yedekleri=SY (520+ 521+ 524+ 525+ 529)
Vergi Karşılığından Sonraki Dönem Karı ile Geçmiş Yıllar Karları
Toplamı = K (570 +590)
Dengeleme Karşılığı (359.011 + 459.011)=DK
Sermaye Benzeri Kredilerin %30 u = SBK
Dönem Zararı ile Geçmiş Yıllar Zararları Toplamı = DZ (580+ 591)
ÖZSERMEYE = Ö+KY+SY+K+DK+SBK+DZ
İştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul kıymetler ve müşterek
yönetime tabi teşebbüsler arasında yer alan şirketlerin(sigorta,
emeklilik, reasürans) ödenmiş sermayesi tutarları toplamı ile ana
şirketin bu şirketlerde olan ortaklık paylarının çarpılması ile ulaşılan
miktar
SERMAYE YETERLİLİĞİ SONUCU
Yukarıdaki Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu’nda X Sigorta A.Ş.’nin birinci ve
ikinci yöntem dikkate alınarak hesaplanan
sermaye yeterlilikleri görülmektedir. Gerekli
özsermaye; sağlık ve ferdi kaza branşları da dahil olmak üzere hayat dışı branşlarda, prim ve
hasar esasına göre bulunan tutarlardan yüksek olanı; hayat branşlarında ise yükümlülüğe ve
riske ilişkin sonuçların toplamıdır. İlgili branşta faaliyet gösteren şirketler için gerekli
227
özsermaye tutarı, hayat ve hayat dışı branşlar ile emeklilik branşı için ayrı ayrı hesaplanan
sonuçların toplamıdır. Birinci yönteme göre hayat, hayat dışı ve emeklilik branşları için
hesaplanan sermaye yeterlilikleri; baz senaryoya göre 4.073.070 TL., kötümser senaryoya
göre 3.665.763 TL. ve iyimser senaryoya göre 7.667.040 TL.’dir.
İkinci yönteme göre belirlenecek gerekli özsermaye hesabında şirketlerin; aktif riski,
reasürans riski, aşırı prim artışı riski, muallak tazminat karşılığı riski, yazım riski ve kur riski
dikkate alınır. İkinci yönteme göre hesaplanan sermaye yeterlilikleri; baz senaryoya göre
6.974.222 TL., kötümser senaryoya göre 6.280.567 TL. ve iyimser senaryoya göre 7.667.040
TL.’dir.
Mevcut düzenlemelere göre sigorta ve emeklilik şirketlerinin sermaye yeterliliği iki
yönteme göre hesaplanmakta ve yüksek olan sonuç şirketin sermaye gereksinimini
vermektedir. Buna göre ikinci yönteme göre bulunan sermaye gereksinimi daha fazla olduğu
için, X Sigorta A.Ş.’nin sermaye gereksinimi; baz senaryoya göre 6.974.222 TL., kötümser
senaryoya göre 6.280.567 TL. ve iyimser senaryoya göre 7.667.040 TL.’dir.
Hesaplanan sermaye yeterliliği tutarlarına göre, şirketin baz senaryo ve iyimser
senaryoya göre mevcut özsermayesi bulundurması gereken özsermayeden fazla olduğu için
yeterli düzeydedir. Ancak iyimser senaryoya göre şirketin 673.303 TL.’lik sermaye açığı
vardır. Sigorta şirketi en kısa sürede mevcut özsermayesini sermaye artırımı yoluyla gereken
özsermaye düzeyine çıkarmalıdır.
Yürürlükte olan yönetmelik hükümlerine göre sermayesi yeterli olmayan sigorta
şirketleri için yönetmelik apsamında idari tedbirler uygulanmaktadır. Buna göre; şirketlerin
belirlenen özsermaye tutarları, hesaplanan gerekli özsermaye tutarından düşük olmamalıdır;
düşük olması durumunda ise, sermaye yeterliliği tabloları ile birlikte bir ödeme planının
Müsteşarlığa sunulması ve eksik kalan sermayenin içinde bulunulan yılın sonuna kadar
tamamlanması gereklidir. Ancak, Müsteşarlık Şirketin mali yapısını göz önünde bulundurarak
eksik kalan sermayenin daha kısa bir süre içerisinde ödenmesini veya yeni bir ödeme planı
sunulmasını talep edebilir.
Ödeme planının sunulmaması, planın Müsteşarlıkça uygun bulunmaması, plana
228
uyulmaması veya özsermayenin minimum garanti fonu tutarının altına düşmesi durumunda
5684 sayılı Sigortacılık Kanununun 20 nci maddesi ile 4632 sayılı Bireysel Emeklilik
Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun 14 üncü maddesi hükümleri çerçevesinde işlem
yapılır.
229
6. SONUÇ
Sigortacılığın AB ‘ne uyumu konulu bu çalışmada AB sigorta sistemi ve Türk sigorta
sektörü kaşılaştırmalı olararak incelenmiştir. AB sigortacılık uygulamasının yasal çerçevesini
solvency II’ oluşturmaktadır. Sigorta şirketlerinin kuruluşu, ruhsat prosedürü, yeniden
yapılanma ve tasfiye gibi organizasyon konularının yanı sıra; aracılarla ilgili düzenlemeler,
reasürans ilişkileri, denetim ve gözetim, zorunlu sigortalar, yeşil kart sistemi, karşılklar,
yatırım prensipleri, kurumsal yönetim ve bilgilendirme benzeri temel sigorta ve reasürans
konuları solvency II de ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Böylece Türk sigortacılığının AB’ye
uyumu söz konusu düzenlemelerin başarılı uygulanmasına bağlıdır.
Solvency II düzenlemeleri AB ve Türkiye sigortacılığı için en kapsamlı ve riske karşı
en koruyucu önlemler niteliğindedir. Hızlı büyüme ve yayılma stratejisi, sigorta şirketlerinin
tecrübeli olmadıkları alanlarda da faaliyet göstermeleri sonucu, yeni riskler sermaye yapılarını
tehdit edebilir. Sigorta şirketlerinin yeni risk türleri ile karşılaşmaları, etkin risk ölçme ve
değerlendirme yöntemlerine ve saydamlığa duyulan ihtiyacı da arttırmştır. Bu yüzden
koruyucu önlemlere ihtiyaç vardır. Öte yandan sektörün çok katı düzenlemelere tabi olması da
sigorta şirketlerinin rekabet gücünü yitirmesine ve pazarda operasyonel etkinliğin azalmasına
yol açmaktadır.
Düzenleyici önlemlerin, operasyonel etkinliğe ve şirketlerin rekabet gücüne zarar
vermeyecek nitelikte olması gerekir. Bilgi ve verilerin, Avrupa genelinde kolay elde
edilebilmesi ve risk kaynakları hakkında etkin değerleme yöntemlerinin kullanılması, benzer
riskler karşısında sigorta yönetimleri aynı yaklaşımları sergileyerek, hasar maliyetlerini
sınırlandırabilirler.
Sigorta şirketlerine yönelik sermaye yapısı düzenlemeleri, yeni yükümlülükler
getirmekle birlikte, daha etkin bir risk yönetimi ve uluslararası entegrasyon sayesinde
sektörün etkinliğinin artmasına katkıda bulunabilir. Solvency sistemi sigorta şirketlerinin
düzenleyici kurumlarla ilişkilerini geliştirmekte, ayrıca, sigorta şirketleri ile reasürörler
arasında daha düzenli ilişkilerin kurulmasını sağlamaktadır. Böylece, sigorta şirketlerinin
karşılaşabileceği risklerin önceden görülebilmesi ve güncel olarak takip edilebilme olanağı
artar. Ayrıca sektör genelinde yaygın ve uluslararası standartlarda bir risk derecelendirme
230
sisteminin geliştirilmesi, ileride şirketlerin maliyetlerinin kontrol altına alınmasına katkı
sağlamaktadır.
Düzenlemeler, sigorta şirketlerinin aldıkları risk ile finansal kaynakları arasında
ilişki kurularak, risk odaklı sermaye yeterlik modelinin oluşturulmasını amaçlıyor. Bu da
şirketlerin risk yönetimi ilke ve kurallarının benimsenerek, uygulanmasını gerektirir. Ayrıca
riskleri etkin yönetemeyen şirketlerin sermaye ihtiyacının artıracağı vurgulanmalıdır. Bu
nedenle düzenlemeler uygulamaya geçirilmeden önce sigorta şirketlerinin bununla uyumlu bir
risk yönetim sistemi geliştirmesi önem taşımaktadır.
Rekabet ortamında faaliyet gösteren sigorta şirketleri bazen maliyetin altında poliçe
düzenleme yoluna gidebilirler. Oysa Solvency II uygulaması maliyete duyarlı olduğu için,
yöneticilere daha rasyonel bir fiyatlama politikası uygulama olanağı sağlar. Ayrıca bu
uygulama yeni ürün ve yöntemleri teşvik ettiği için, özellikle kişiye uygun (tailor-made) ürün
geliştirme fırsatı vermektedir.
Risk bazlı yaklaşım sigorta yönetimin gereksinme duyduğu sermayenin en doğru
şekilde belirlenmesini sağlar. Özellikle standart metod ile küçük ve orta boy sigorta şirketleri,
düşük bir maliyetle sermaye ihtiyaçlarını kolayca hesaplayabilirler. Bu sayede şirketlerin
karşılaşması muhtemel likidite ve iflas sorunu öngörülebilir ve önlenebilir.
Risk bazlı olmayan düzenleme anlayışı, sigorta şirketlerinin yatırımlarına da
kısıtlamalar getiriyordu. Yasal kısıtlamaların kaldırılması sonucu, başarılı sigorta yönetimleri
etkin portföy oluşturarak, şirketin kâr maksimizasyonu hedefine daha kolay ulaşırlar. Uygun
yatırım kararları ile şirketin pazar değerini maksimize ederek, böylece hissedar refahını
(shareholder wealth) da arttırırlar. Etkin çeşitlendirme (efficient diverification) anlayışı
yalnızca şirketin sermaye yatırımları ile sınırlı değildir. Bu yaklaşımla, firmanın sigorta
operasyonları da; müşteri grubu, para birimi, branş türü ve lokal-uluslararası bazda
çeşitlendirilerek şirketin karşılaşabileceği riskler sınırlandırılabilir.
Solvency II’nin 2. sütun düzenlemeleri şirketlerin organizasyon yapılarını gözden
geçirmelerini gerektirir. Özellikle içsel model (internal model) kullanılması ve daha etkin
aktüerya hesaplamaları gerektirdiğinden, şirketlerin organizasyon yapılarında değişikliğe ve
231
ek maliyetlere de yol açabileceği belirtilmelidir. Risk odaklı yaklaşım yeni ürün ve pazar
arayışlarını ve fiyatlandırma politikalarını olumlu etkiler. Uygulamanın ilk yıllarında sistemin
kurulması için gereken ek maliyetler kısmen sigortalılara yansıtılsa da, orta ve uzun vadede
tüketicilere sağlanan etkin koruma sayesinde sigortalılar olumlu etkilenebilir.
Öte yandan merkezleri AB dışında bulunan, ancak Avrupa’da faaliyet gösteren
küresel sigorta şirketleri de aynı düzenlemelere tabidir. Bu da uluslararası sigortacılık
uygulamalarının yakınsamasına (convergence) ve evrensel boyutta hasar ve tazminat
ödemelerinin azalmasını sağlayabilir. Bu durum, özellikle dünya reasürans uygulaması
açısından daha önemlidir.
Solvency sisteminde yer alan etkin denetim ile kurumsal yönetim ve kamuoyunu
bilgilendirme sayesinde sigorta ile ilgili paydaşlar (stakeholders) çıkarları korunur. Özlllikle,
etkin denetimde kullanılan erken uyarı sinyalleri sayesinde aynı zamanda şirketin ödeme
güçlüğü (cash insolvency) ve iflas (bankruptcy) sorunu da önlenmiş olur. Bununla birlikte en
karmaşık risk ölçme ve sermaye yeterlilik sistemlerinin uygulanması bile işletme iflaslarını
tamamen önleyemez. Ancak burada kullanılan SCR düzeyi, işletme başarısızlığını önceden
bildirir ve denetim otoritelerinin öngördüğü önlemler sayesinde iflas önlenebilir ya da en
azından ertelenebilir.
Yöneticiler, branşlara ve ürünlere göre özkaynakların verimliliğini artırabilmek için
aktif-pasif yönetim tekniklerini, senaryo modellerini kullanarak, risk bazlı sermayeyi
hesaplamalı ve buna uygun düzeyde yeterli karşılık ayırmalıdır. Solvency II bu açıdan kredi,
nakliye, doğal olaylar risklerinin kontrol altına alınmasında yeterince yardımcı olmasa da;
kaza, motorlu taşıtlar gibi branşlarda ise olumlu etkilenmesi beklenir.
AB’de kullanılan ihtiyatlı denetim yaklaşımının sigorta şirketlerinde istenen sonucu
verebilmesi için etkin bir risk kontrolü, erken uyarı göstergelerinin kullanılmasını ve riske
karşı koruyucu önlemlerin alınmasını gerektirir. Kurumsal yönetim ilkelerine uyularak ve
firma
içi
faktörler
değerlendirilere,k
sigorta
şirketlerinin
karşılaştıkları
riskler
sınırlandırılabilir. Böylece sigorta hissedarlarının çıkarlarının korunması bakımından da
koruyucu, düzenleyici denetim organları ile şirketler arasında uyumlu bir çalışma ortamı
oluşturulabilir.
232
Sigorta yönetimi, risk odaklı ihtiyatlı yönetim prensibine göre solvency marjını
kontrol ederek, koruyucu önlemleri alabilmelidir. Ayrıca, ekonomik sermayenin belirlenmesi
ve değer bazlı yönetime de istekli olmalıdır. Solvency II’nin desteklenmesi yönünde, çalışma
gruplarınca protokol geliştirilmesi, teknik uygulamanın kolaylaştırılması ve denetim
uygulamasının informel paylaşımı özendirilmelidir. Sigorta yönetim kurulları, sigorta riski ve
varlık yönetimi, piyasa, kredi, likidite ve operasyonel riskler gibi risklerin etkin yönetimi için
gerekli şartları oluşturmalıdır.
Bu çalışmada özetle sunulan AB uygulamalarına paralel, Türk sigortacılığında
yasal düzenleme ve yakınsama çalışmaları hızlandırılmıştır. Böylece, Müsteşarlık, TSRSB ve
sigorta şirketlerinin yoğun çabaları sonucunda önemli yapısal değişim yaşanması bekleniyor.
Solvency II gereksinmeleri ışığında sermaye yeterliliğinin hesaplanması, teknik karşılıklar ve
yatırımlar yeniden düzenlenerek, iki ayrı yönteme göre sermaye yeterlik rasyosunun
hesaplanması Türk sigorta şirketlerinde uygulanmaktadır.
233
7. KAYNAKLAR
KİTAPLAR
Altıntaş, M. Ayhan, Bankacılıkta Risk Yönetimi ve Sermaye Yeterliligi, Turhan
Kitabevi.
Anderson J., F., Brown R., L., Risk and Insurance, Education and Examination
Committee of the Society of Actuaries, U.S.A., 2005.
ANDERSON, J., F., Brown R., L., Risk and Insurance, Education and Examination
Committee of the Society of Actuaries, U.S.A., 2005.
Arslan, Ö., AB ve Türkiye’de Sigorta Şirketlerinde Yükümlülük Kaşılama Yeterliliği,
Hazine Müsteşarlığı, Ankara, 2003.
Atiker, M., Basel I ve Basel II Bilgi Raporu, KTO Etüd ve Araştırma Servisi, 2005
Avrupa Birliği Sigorta Müktesebat Rehberi, Haırlayan: Berna Özşar, Türkiye Sigorta
ve Reasürans Şirketleri Birliği, Temmuz 2007.
Babuşçu Ş., Basel II Düzenlemeleri Çerçevesinde Bankalarda Risk Yönetimi,
AkademiYayınevi, Eylül, 2005
Basel Committee, İnternational Convergence of Capital Measurement and Capital
Standards: A Revised Framework, Temmuz 2004, Kasım 2005
BERK, N, Finansal Yönetim 8.Baskı, İstanbul, 2005.
BERK, N. Sigortacılıkta Risk Yönetimi İstanbul, 1992.
Berk, N., Bankalarda Pazara Yönelik Kredi Yönetimi, Esbank Yayınları, İstanbul,
1999.
Berk, N., Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin
Belirlenmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 2010, s. 267.
Berk, N., Berk C., Estimating Loss Given Default(LGD) in Insurance Companies:
Evidence from Turkish Insurance Market, Helors 2010 9th Special Conference of the
Hellenic Operational Research Society,Crete-Greece, May 27-29 2010.
Berk, N., Finansal Yönetim, 9. Baskı, Türkmen Kitabevi, İstanbul
Berk, N., Sigortacılıkta Fon Yönetimi, İMKB yayını, İstanbul, 1992.
Berk,N,Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik ve Risk Yönetimi-Türkiye’de ve AB’de
Yeni Düzenlemeler, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları-2, İstanbul, 2005.
BERK,N. Sigortacılıkta Fon Yönetimi, İMKB Yayınları, İstanbul,2002.
Bernardino, G., EUROPEAN COMMISSION Internal Market and Services DG.
234
Bessis, J, Risk Management in Banking, 2nd Edition, Wiley
BEST, A.M. “Insolvency; will historic trends return? Special reports” USA, 1999.
Bolgün Evren, Akçay Barış, Risk Yönetimi, Scala Yayıncılık, İstanbul, 2005.
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E., B., Sigortacılıkta Risk Yönetimi, Türkmen Kitabevi,
İstanbul, 2008
Bülükbaşı A, Pamukçu B, Sigortanın Temel Prensipleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul,
2009
CANDA N, H., Özün A., Bankalarda Risk Yönetimi ve Basel II, Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, İstanbul, Ekim, 2006.
Cangir, Pınar, ÜSTÜN Müdür, PwC Türkiye Sistem ve Süreç Denetimi Hizmetleri.
CEA Solvency II Introductory Guide, June 2006
CEA. “Solvency II”, Impact Assessment Report. Brussels, 10 Temmuz 2007.
CEA CRO Forum Paper: Solutions to Major Issues for Solvency II, February 2006
CEIOPS / Groupe Consultatif QIS 5 workshop, November 2010.
CEIOPS answers to the European Commission on the first wave of calls for advice in
the framework of the Solvency II Project, June 2005
CEIOPS answers to the European Commission on the second wave of calls for advice
in the framework of the Solvency II Project, October 2005.
CEIOPS answers to the European Commission on the third wave of calls for advice in
the framework of the Solvency II Project, May 2006.
CEIOPS Press Release, CEIOPS Reports Update on Fifth Quantitative Impact Study,
Frankfurt, December 16,
Civan, M., Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi, Ekin Basım Yayın
Dağıtım, Bursa.
Colquitt, JoEtta, Credit Risk Management : How to Avoid Lending Disasters and
Maximize Earnings, OH, USA, McGraw-Hill Professional Publishing, 2007
Comite Europeen des Assurances “Solvency II – Building Blocks for the SCR
Committee of Insurance and Occupational Pension Supervisors (CEIOPS) (2007b)
Pillar I Issues – Further Advice, CEIOPS, document, 2007, Frankfurt.
Deloitte&Touche, Risk Yönetimi Haber bülteni, Eylül/Ekim 2001
Demireli, E., Finansal Yatırım Kararlarında Risk Unsuru ve Riske Maruz Değer,
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 9, Sayı: 1, 2007
235
Emhan A., a.g.e., s.216. Alıntı: Vaughan, Emet-Vaughan, Terese, (1995), Essential of
Insurance: A Risk Management Perspective, New York
EU Guide Relating to The Insurance Sector, June 2005
Eugene, L., Wallison, P. J., ‘’Systemic Risk:A Regulator’s Perspective’’, Fannie Mae
Papers, Volume
European Commission specific calls for advice from CEIOPS, July 2004.
European Commission, Consideration concerning the outline for a framework
directive on Solvency II, 23March 2005.
European Commission, The draft second wave calls for advice from CEIOPS and
stakeholder consultation on Solvency II. 29 Oct.2004.
FAA System Safety Handbook, Chapter 15: Operational Risk Management, December
30, 2000
Filippo, M., The beginning of the end or the end of the beginning, December 2008
FitchRatings, Solvency II-What is happening? Apr.2005.
Framework for consultation on Solvency II,European Commission 14 July 2004.
Frederıc F. Mishkin, The Economics of Money, Banking, and fınancıal markets 7th
ed., 2006.
FTK Consultation Document. Financial Assesment Framework Consultation
Document. Apeldoorn. October 2004
George G. Kaufman, Bank Failures, Systemic Risk, and Bank Regulation, 1996
Gilani, Shah "The Credit Crisis and the Real Story Behind the Collapse of AIG,"
September 22, 2008.
Gutterman S., The Evolving Role of The Actuary in Financial Reporting of Insurance,
North American Actuarial Journal, 2002, Vol.6, Nr. 2
Gökçen, G., Genel Muhasebe-İlkeler ve Tek Düzen Hesap Planı Uygulamaları, Beta
Yayınevi, İstanbul, 2009.
Gökçen, Gürbüz, Gökçen, Başak Ataman, Çakıcı, Cemal, Türkiye Muhasebe
Standartları Uygulamaları, Beta Yayınevi, İstanbul, 2006.
GÜVEL, E. A., Güvel, A. Ö., Sigortacılık, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
Güven, V., Risk Yönetimi, Tim Danışmanlık, 2010
Hayat dışı sigortası şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili 73/239/EEC
Direktifini tamamlayıcı nitelikteki 5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Direktifi
236
Hayat sigortası ile ilgili 5 Kasım 2002 tarih ve 2002/83/EC sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Direktifi madde 28.
IAIS, Towards a common structure and common standards for the assesment of
insurance solvency, February 2005.
International Actuarial Association (IAA) (2004) A Global Framework for Insurer
Solvency Assessment, research report, Insurer Solvency Assessment Working Party,
IAA, Ottawa.
International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards- A Revised
Framework, Bank for International Settlement, June 2004
İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Madde 4.
İhtisas Komitesine Yapılan Sunum, İstanbul, Haziran 2009.
İMKB, Sermaye Piyasası ve Temel Bilgiler Kılavuzu, İstanbul, İMKB yayınları, 1999
Karabeyli, L., Risk Denetimi – Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar, Sayıştay Hizmetiçi
Eğitim Yayınları, Ankara, Haziran, 1999.
Karacan, Ali İhsan, Sigortacılık ve Sigorta Şirketleri, Bağlam Yayıncılık, İstanbul,
1994s.33.
Kathleen, M. Bianco, J.D., "The Subprime Lending Crisis: Causes and Effects of the
Mortgage Meltdown".
Konuralp, Gürel, Sermaye Piyasaları Analizler, Kuramlar ve Portföy Yönetim, 1.
Bası. Alfa Yayınları, 2001, İstanbul.
Korkmaz, T., Ceylan A., Sermaye Piyasası ve Mnkul Değer Analizi, 5. Baskı, Ekin
Basım Yayın Dağıtım, 2010.
KPMG, 2002, Study into the Methodologies to Assess the Overall Financial Position
of an Insurance Undertaking From the Perspective of Prudential Supervision, Brussels
KPMG, European Commission Study into the methodologies to assess the overall
financial position of an insurance undertaking from the perspective of prudential
supervision, May 2002.
Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler, Türkiye Bankalar Birliği Yayınları, 1999
Kurtoğlu, Y., “Basel–II ve Kobi Kredileri Sermaye Yeterliliği ve Sermaye
Standartlarında Uluslararası Uyum”, Maliye Dergisi, Sayı:157, Temmuz-Aralık 2009
LASTER , David, Insurance Company Rating, Sigma Nisan 2003.
Law of the Supervision of Insurance Undertakings, Fully Amanded Version, 2002.
237
LEFLAİVE, Viviane, OECD “İnsurance and Private Pensions Compendium for
Emerging Economies”, 2001
LINDER, Ulf, EU rules concerning life insurance and reinsurance solvency, EU
Comission. İst, 23-24 June 2005.
Mali Yeterlilik II (Solvency II) Çeviri: Y.Kemal ÇUHACI “Sigortacılık sektörünün
düzenlemesi yönelik şartlar.”
Maltz, L., Neu, P., Liquidity Rik Management, John Wiley, 2007, Singapore
Market Risks”
Mazıbaş, M., “Operasyonel Riske Basel Yaklaşımı: Üç Yapısal Blok Çerçevesinde Bir
Değerlendirme”, BDDK Araştırma Raporları, 2005.
Münchener Rückversicherungs-Gesellschaft, Geo Risks Research, NatCatSERVICE –
As at January 2013
MYERS Stewart C., James A READ, Capital Allocation for Insurance Company, The
Journal of Risk and Insurance,2001, Vol.,68 No:4
Nektarios, M., Deregulation Insurance Supervision and Guaranty Funds, 2010
Newbold, P., Carlson, W., Thorne, B., Statistics for Business and Economics, Six
Edition, Pearson Prentice Hall, New Jersey
Odabaşı, Y., Banka ve Sigorta Pazarlaması, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir,
2006
OECD, The supervision of insurance solvency: Comperative analysis in OECD
countries. Viviane Lefleive. 2001.
Oldfield, G., S., Santomero A., M., The Place of Risk Management in financial
Institutions, The Wharton School, University of Pennsylvania, 1995, s. 90-95 (Çeviri:
Bölükbaşı, A., Pamukçu, E., B., Sigortacılıkta Risk Yönetimi, Türkmen Kitabevi,
İstanbul, 2008
Operational Risk, Basel Committee on Banking Supervision, January, 2001
OVERBEEK, Martin .Particularities of nonlife insurance Solvency II, 24 June 2005.
Özbolat, Murat, Temel Sigortacılık, 3. Baskı, Seçkin Kitabevi, İstanbul,
Özge Arslan, AB ve Türkiye’de Sigorta Şirketlerinde Yükümlülük Karşılama
Yeterliği, SDK, Ankara, 2003
Özgen Burak, Solvency Capital Requirement & Quantative Impact Study, Tsrsb
Solvency 2
Özgen,B.,Solvency Capital Requirement & Quantative Impact Study, Tsrsb Solvency2
238
Özşar, Berna, 15 Soruda Avrupa Birliği ve Avrupa Birliği Tek Sigorta Piyasası,
TSRŞB Yayını, No: 22, 2006
ÖZŞAR, Berna, TSEV-38 Avrupa Birliği Tek Reasürans Piyasası ve Türkiye’nin
Uyumu, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları 16, Ağustos 2009.
Papaioannou, M., Exchange Rate Risk Measurement and Management: Issues and
Approaches for Firms, IMF Working Paper, November, 2006
Petria, N., Petria, L., Operational Risk Management and Basel II, Management and
Economics, 96
Posner, Richard A, Economic Analysıs of Law, 6th ed. 2003
Prudential supervision of insurance undertakings conference of insurance supervisiory
services of the member states of the European Union, Dec.2002.
Redman, T.M. and Scudelları, C.E. “A new look at evaluating the financial condition
of property and casualty insurance and reinsurance companies, Casualty, Actueryal
Society, 1992.
Reto, Gallati, Risk Management and Capital Adequency, McGraw Hill, USA
Risk Türleri İtibariyla Uygulanan Risk Yönetimi Politikalarına İlişkin Bilgiler, İş
Bankası Faaliyet Raporu 2009.
Schachter Barry, ‘An Irrevent Guide to Value at Risk’ Risks and Rewards
Schuermann, T., “What Do We Know About Loss Given Default?”, The Wharton
Financial Institutions Center February 2004.
Sermaye Ölçümünün ve sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Birbiriyle
Uyumlaştırılması-İkinci Yapısal Blok Denetim Otoritesinin İncelenmesi, Basel
Bankacılık Denetim Komitesi, Haziran 2004
Serper, Ö., Uygulamalı İstatistik, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2010
Seyidoğlu, H, Uluslar arası Finans, 2. Baskı, Güzem Yayınları, İstanbul,1997
Shapiro, A.C, 1996, Multinational Financial Management, 5th ed., Hoboken, New
Jersey, Wiley.
Solvency II Expert Group, CEIOPS, June 2007.
Solvency II general introduction workshop on EU insurance legislation. İst.23-24 June
2005.
Solvency II Newsletter No. 12/en August 2008.
Solvency II, Drafts answers to CEIOPS guestions on calls for advice view, 19 April
2005
239
Sound Practices for the Management and Supervision of Operational Risk, Basel
Committee
SPK, Sermaye Piyasası Lisanslama, İstanbul Gökçe Yayın Evi, 2004.
Standard & Poor's Industry Surveys, "Insurance: Property-Casualty," July 10, 2008.
Standard Approach Final Draft Version”- “YKY 2- Sermaye İhtiyacı Konusunda
Standart Yaklaşım”, 2005 Çev: Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
Steffen,T., Solvency II and the Work of CEIOPS, 2008,
Swiss Re, Solvency of Non-Life Insurers Balancing Security and Profitability
Expectations, Sigma, No.1/2000.
Şakar, Hakan, Bankalarda Aktif Pasif Yönetimi, Mida Eğitim Merkezi, İstanbul, 2002.
Şişman, Ö., Faiz oranı getiri eğrisi simülasyonu yöntemleri ve bankacılıkta aktif pasif
yönetimi üzerine etkileri: Türkiye’de Ticari Bankalar Üzerine Bir Uygulama, Ankara,
2011
Taşdelen, S., “Avrupa Birliği’nde Sigorta Denetim Hukuku ve Türk Sigorta Denetim
Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme”, Haziran 1996.
Denetim Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme”, Haziran 1996.
The European Insurance Accounts Directive, KPMG, 1995.
The Internal Ratings-Based Approach, Bank for International Settlements, January
2001.
The Standardised Approach to Credit Risk, Bank for International Settlements,
January 2011.
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği, Risk ve Değer Yönetimi Çalışma Grubu,
Kurumsal Risk Yönetimi, 2006.
Türkiye Bankalar Birliği. Basel Komite yeni sermaye yeterliliği düzenlemesi, Ekim
2002.
Uludağ, İ., Arıcan, E., Finansal Hizmetler Ekonomisi, Piyasalar, Kurumlar, Araçlar,
Beta Kitabevi, İstanbul, 1999
Vaughan, T. M., The Implications of Solvency II for U.S. Insurance Regulation,
February
2009.
Vaughan, T. M., The Implications of Solvency II for U.S. Insurance Regulation,
February 2009
William J. McDonough, President, Fed. Reserve Bank of N.Y., Statement Before the
United States House of Representatives Committee on Banking and Financial Services
240
Winands,Stephan, Solvency Challenges for European Insurers, Exposure, No 11,
Temmuz 2003
Zevnik, R., Complete Book of Insurance: Understand the Coverage You Relly Need,
Naperville, IL, USA, 2004
Zibel, Alan, Associated Press, "US Foreclosure Filings Up 71 Percent," October 23,
2008.
5 Kasım 2002 tarih ve 2002/83/EC sayılı Direktif, madde 27.
SÜRELİ YAYINLAR
Acar, O., Avrupa Birliği'nde Yükümlülük Karşılama Yeterliliği: Solvency II, Sigorta
Araştırmaları Dergisi, TSRŞB, Ekim 2005.
ACAR, O., Avrupa Birligi Solvency II Projesi, Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği, İstanbul, Ocak 2008.
Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, T.C. İçişleri Bakanlığı Japonya
Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA), Mart, 2008, Ankara
AIG, “Managing for Solvency and Profitabilityin life and Health Insurance Companies
AIG”,
AKSEL, K. , “Kredi Riski Ölçümünde Kullanılan Temel Yöntemler”, Active
Bankacılık ve Finans Dergisi, Sayı:36, 2002, İstanbul.
Artzner P., Application of
CoherentRisk Measures to capital Requiremnts in
Insurance, North American Actuarial Journal, 1999.
Ashby, S., Sharma, P. and McDonnell, W., Lessons about risk: Analysing the causal
chain of insurance company failure, Working Paper, Financial Services Authority,
London, 2003
Ayanoğlu, Y., Ertürk, B., Modern Kredi Riski Yönetiminde Derecelendirmenin Yeri
ve İMKB’ye Kayıtlı Şirketler Üzerinde Bir Uygulama, Gazi Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9 / 2, 2007
Aydın, A. ‘Sermaye Yeterliliği ve VaR, TBB.
241
Baranoff, E. G., T. W. Sager, and R. C. Witt, 1999, Industry Segmentation and
Predictor Motifs for Solvency Analysis of the Life/Health Insurance Industry, Journal
of Risk and Insurance.
Basel Committee on Banking Supervision, “Amendment to the Capital Accord to
Incorporate.
Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital
Measurement and Capital Standards, June 2006
Basel II. Sermaye yeterliliği, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği, Sayı
31, Mart 2005.
BDDK Araştırma Dergisi, 10 Soruda Yeni Basel Sermaye Uzlaşısı (Basel II), Ocak
2005.
Beasley, M. S. , Clune, R., Hermanson, D. R., Enterprise risk management: An
empirical analysis of factors associated with the extent of implementation, 2005
Berk, C., Bölükbaşı, A., Integrated Risk Management in Construction Companies,
International Finance Symposium 2006 “Financial Sector Integration: Review and
Steps Ahead”- Marmara University –Wirtschafts Unıversıtat (Wien).
Berk, N, Berk, C., Yükümlülük Karşılama Yeterliliği ve Riske Maruz Değerin
Hesaplanması, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi.
Bortnick,Richard J and Patrick M. Kennell, American Bar Association Section of
Litigation, "Impediments to Coverage for Subprime Litigation," 2008.
Boyacıoğlu Melek Acar. “Operasyonel Risk ve Yönetimi”. TBB Bankacılar Dergisi,
Sayı 43, 2002
Business Wire, "Fitch sees mounting pressure on insurance ratings globally",October
16, 2008.
Capital Standards for Banks: The Evolving Basel Accord, Federal Reserve Bulletin;
Sep2003, Vol. 89 Issue 9,
Çiftçi, H., Türk Sigorta Sektörünün Sorunları; Dea Analizi ile Türk Sigorta
Şirketlerinin Etkinlik Düzeylerinin Belirlenmesi, Çukurova Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 2012, 1-18
Douglas McLeod, "Investment Woes Widen for Insurers; More Companies Reveal
Big Credit Market Losses," October 13, 2008.
Duman, Mustafa, ‘Bankacılık Sektöründe Finansal Riskin Ölçülmesi ve Gözetiminde
Yeni Bir Yaklaşım: VaR Metodolojisi’ Bankacılar Dergisi, sayı.32, 2000.
242
Emhan, A., Risk Yönetim Süreci ve Risk Yönetmekte Kullanılan Teknikler, Atatürk
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3, 2009, s.215, Alıntı:
Newhman, William H., (1979), Karar Vermenin Temel Evreleri, TODAİEYayınları
No:186, Çev.: Kenan Sürgit, Ankara
Ergin, Gediz, Çeviri, Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik, Güvenlik ve
Kar Beklentisinin Dengelenmesi, Birlik’ten Dergisi, Kasım 2001
GEDİZ, E. Çeviri, Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinde Mali Yeterlilik, Güvenlik ve Kar
Beklentisinin Dengelenmesi, Birlik’ten Dergisi, sayı Kasım 2001
Hartwig,Robert P., Insurance Information Institute, "The Financial Crisis and the P/C
Insurance Industry: Challenges Amid the Economic Storm," September 23, 2008.
Holton, G.A., Defining Risk, Financial Analysts Journal Volume 60 Number 6, CFA
Institute, 2004.
International Association of Insurance Supervisors, IAIS Solvency and Actuarial
Issues Subcommittee, 050201 Revised Draft Cornerstones Papers, February, 2005.
Karakurt, Elif, Risk Toplumunda Birey, İş Güç Dergisi, 2003/ Cilt: 5 Sayı: 2.
Mali Yeterlilik II (Solvency II) Çeviri: Y. Kemal Çuhacı “sigortacılık sektörünün
düzenlenmesine yönelik şartlar”, Reasürör dergisi, Ocak, 2005
Michael D. Bordo et al., Real Versus Pseudo-International Systemic Risk: Some
Lessons from History 21, Nat’l Bureau of Econ. Research,Working Paper No. 5371,
1995.
Operasyonel Risk Çalışma Grubu, Operasyonel Risk, Bankacılar Dergisi, Sayı 58,
2006
Rene, Doff, A Critical Analysis of the Solvency II Proposals, The International
Association for the Study of Insurance Economics, The Geneva Papers, 2008.
Schwarcz, Steven L., Systemic Risk, The GeorgeTown Law Journal, Vol.97
TBB Çalışma Grubu, Risk Yönetimi Prensipleri, Bankacılar Dergisi, Sayı 57, 2006
Teker S., Turan M., “Bankaların Kredi Riski Ölçümü İçin Önerilen İçsel
Derecelendirme
Sisteminin
Türk
Bankaları
Tüketici
Kredileri
Portföyüne
Uygulanması”, İşletme ve Finans, Cilt:18, Sayı: 209
Türkiye Bankalar Birliği. Risk Yönetimi ve Basel II’nin KOBİ’lere etkileri. Yayın
No:228. Eylül 2004 .
Türkoğlu, T., “Operasyonel Risk Olgusuna Bir Bakış”, İç Denetim Dergisi, Sayı 19
243
Ural, Derin, Afet politikaları ve Afetlerin Ekonomik Boyutu: Türkiye’ye uyarlaması,
Ortadoğu Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi
Raporu, 1999, Üniversitesiİktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 3, 2009,
s.215,
Alıntı: Newhman, William H., (1979), Karar Vermenin Temel Evreleri,
TODAİEYayınları No:186, Çev.: Kenan Sürgit, Ankara.
TEZLER
Akgün Kemal, Türk Bankacılık Sisteminde Operasyonel Risk Üzerine Bir Araştırma,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, 2007
Atasoy, M., “Türk Sigorta Sektörünün AB’ye Uyum Sürecinde Rekabet Gücü”,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık
Enstitüsü Sigortacılık Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2010.
Çağatay, N., Sigorta Şirketlerinde Sermaye Yeterliliği (Solvency II), Marmara
Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Sigortacılık Anabilim Dalı,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008
Çağıl, Gülcan, Sermaye Yeterliliği Açısından Operasyonel Risk ve Bankacılık
Sektöründe Uygulanması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, M.Ü. bankacılık ve
Sigortacılık Enstitüsü, Bankacılık Doktora Programı, İstanbul, 2006.
Dinç, M. Murat, Sistematik Riskler ve Sistematik Risklerin Yönetimi İçin Reasürans
Uygulamaları,
Marmara
Üniversitesi,
Bankacılık
ve
Sigortacılık
Enstitüsü,
Sigortacılık Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ayşegül
Bölükbaşı
Varna, Neşe, Sigorta Şirketlerinin Finansal Yeterliliğinin Tespitinde Sermayenin
Belirlenmesi ve Dağıtımına İlişkin Bir Uygulama, Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Marmara Üniversitesi Bankacılık ve sigortacılık Enstitüsü Bankacılık Ana Bilim Dalı,
İstanbul, 2008
Kayalı, Nilgün, “Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Türk Sigorta İşletmelerinin
Etkinliği”, Celal Bayar Üniversitesi İşletme Anabilimdalı Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Manisa, 2007
Yolcu, H. Risk yönetimi açısından Türk siorta sisteminin AB’ne uyum yeteneği.M.ÜBSE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.
244
DİĞER KAYNAKLAR
http://eur-lex.europa.eu/directıve 2002/83/ec of the european parlıament and of the
councılof 5 november 2002 concerning life assurance,
tsrsb.org.tr/private/trk/sayi91
http://filizidil.blogspot.com/2010/09/kredi-riski-kars-taraf-riski-takas.html.
http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement methodInterest Rate Risk
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Arastırma Dairesi (Ocak, 2005). “10
Soruda Yeni Basel Sermaye Uzlasısı (Basel II)”, www.bddk.gov.tr
Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi, “Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin
İlkeler”, Çev.Türkiye Bankalar Birliği Bankacılık ve Araştırma Grubu,
1991,http://www.tbb.org.tr/turkce/basle/risk_yonetim.doc,
BDDK, “Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik”,
http://www. bddk. .org. tr/turkce/mevzuat/bddk_icdenetim_riskyonetimi.doc, 10-102005
http://www.towerswatson.com/turkey/issues/Embedding-ERM-in-the-InsuranceIndustry,
Natural environment research council, Natural hazards-scientific certainties and
uncertainties, http://www.nerc.ac.uk/publications/other/documents/naturalhazards.p
http://riskinstitute.ch/138450.htm/Part A - The standardised measurement methodInterest Rate Risk
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortanin-tarihi
www.tsrsb.org.tr/sayfa/sigortanin-tarihi
http://tdkterim.gov.tr/bts/
http://www.asic.gov.au, What is Insurance?, Haziran, 2008, s.38,
http://www.bis.org/about/index.htm
http://www.oecd.org/document,
http://oecd.pr.mfa.gov.tr
www.econturk.org, Yıldırım, O., Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve
Sektörde Yaşanan Mali Riskler,
A Risk Management Standard, AIRMIC, ALARM, IRM, London, 2002
245
www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/15405411_2011_degi
siklikleri_islenmis_hali_2.3.2011x.pdf.
http://en.wikipedia.org/wiki/Risk_management
http://en.wikipedia.org/wiki/Risk
www.strateji,gov.tr/RiskYonetimiSunum.ppt., Risk Yönetimi ve Değerlemesi ile İlgili
Temel Kavramlar Nelerdir, T.C. İç İşleri Bakanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı,
www.jiscinfonet.ac.uk, Risk management
http://www.kobifinans.com.tr/bilgi_merkezi/021705/5727
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/docs/solvency/solvency2-studykpmg_en.pdf
http://www.aktuerya.hacettepe.edu.tr/duyurular/seminerler/risk_gunleri/9.pdf, “Sigorta
Şirketlerinin Yapısı ve Aktürlerin Rolü”, Aktüerler Derneği, Nisan, 2010
http://www.riskler.com.
Rodrigo Cifuentes ve diğerleri, Liquidity Risk and Contagion, Working Paper No.
264, 2004, s.17-18. http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id_82416
Bankacılık Kanunu Madde 48,
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Bankacilik_Kanunu/ 15405411
2011_degisiklikleri_islenmis_hali_2.3.2011x.pdf
http://www.bis.org/publ/bcbs75.pdf, Principles for the Assessment of Banks’
Management of Credit Risk, 2000.
http://www.bddk.org.tr/websitesi/turkce/Mevzuat/Duzenleme_Taslaklari/9722kredi_ri
ski_yonetimi.pdf Kredi Riski Yönetimi Hakkında Tebliğ
http://www.ams.sunysb.edu, Benzin, A., Trück, S., Rachev, S., Approaches to Credit
Risk in New Basel Capital Accord,
http://www.jcrer.com.tr/ Basel II Kredi Riski Azaltımı (Standart Yaklaşım’da),JCR
Eurasia Rating Agency Ltd.,
www.basel-ii-risk.com/Basel-II/Basel-II-Glossary/Basel-Probability-of-Default-(PD),
Mazıbaş, Murat, “Operasyonel Risk Ölçümü: Kayıp Dagılımları Modellemesi”,
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Arastırma Raporu, 2005,
www.bddk.gov.tr
www.bddk.gov.tr Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (2001). “Bankaların Iç
Denetim Ve Risk Yönetimi Sistemlerine İliskin Olarak Açıklanmasına Gerek Duyulan
Hususlar”
246
http://fic.wharton.upenn.edu/fic/papers/05/0516.pdf, Herring, R. J., “The Basel 2
Approach To Bank Operational Risk: Regulation On The Wrong Track”, The Wharton
School University of Pennsylvania s.1-3.
http://www.vob.org.tr/vobportaltur/edudocs/kur_riski.pdf,
http://www.isbank.com.tr/Userfiles/Pdf/riskyonetim_esaslarianapara.pdf
http://www.insuranceeurope.eu/
http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/solvency/index_en.htm
http://www.tarsim.org.tr/
http:// http://www.millire.com/
http://www.riskonomi.com.Üstün, Pınar Cangir, Solvency II’ye Uyum Yolunda
Avrupa ve Türkiye’deki Sigorta Şirketleri’nin Durumu.
http://www.pwc.com.tr/tr/publications/industrial/insurance/published/sigorta-bananaskins.jhtml
http://www.sab.org.tr/
http://www.resmigazete.gov.tr
http://www.ceiops.eu/p f Q , p p content/view/Technical Specifications QIS 4.
http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6102.html
247
8. EKLER
Ek 1: X Sigorta Şirketi 31.12.2012 Yılı Kesin Mizanı(TL.)
X SİGORTA ŞİRKETİ 31.12.2012 YILI KESİN MİZANI(TL.)
HESAP NO
100
101
102
103
109
110
111
112
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
131
132
133
134
135
136
137
138
HESAP ADI
Kötümser(%10 azalış)
Baz Yıl
iyimser(%10 artış)
KASA
317.119,54
352.355,04
387.590,54
ALINAN ÇEKLER
BANKALAR
372.558.798,60 413.954.220,67
455.349.642,74
VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ
(-)
DİĞER NAKİT VE NAKİT BENZERİ
VARLIKLAR
1.433.074,01
1.592.304,46
1.751.534,91
SATILMAYA HAZIR FİNANSAL
VARLIKLAR
952.387,51
1.058.208,34
1.164.029,17
VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK
FİNANSAL VARLIKLAR
3.256.622,23
3.618.469,14
3.980.316,05
ALIM SATIM AMAÇLI FİNANSAL
VARLIKLAR
KREDİLER
KREDİLER KARŞILIĞI (-)
RİSKİ HAYAT POLİÇESİ SAHİPLERİNE
AİT FİNANSAL YATIRIMLAR
39.070.553,70 43.411.726,33
47.752.898,96
ŞİRKET HİSSESİ
FİNANSAL VARLIKLAR DEĞER
DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
10.542.529,04 11.713.921,16
12.885.313,28
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
SİGORTA VE REASÜRANS ŞİRKETLERİ
NEZDİNDEKİ DEPOLAR
SİGORTALILARA KREDİLER (İKRAZLAR)
SİGORTALILARA KREDİLER (İKRAZLAR)
KARŞILIĞI (-)
EMEKLİLİK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
242.038.543,11 268.931.714,57
295.824.886,03
ESAS FAALİYETLERDEN
KAYNAKLANAN ŞÜPHELİ ALACAKLAR
ESAS FAALİYETLERDEN
KAYNAKLANAN ŞÜPHELİ ALACAKLAR
KARŞILIĞI (-)
ORTAKLARDAN ALACAKLAR
İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLERDEN ALACAKLAR
PERSONELDEN ALACAKLAR
DİĞER İLİŞKİLİ TARAFLARDAN
ALACAKLAR
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ALACAKLAR
REESKONTU (-)
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ŞÜPHELİ
ALACAKLAR
248
139
141
142
145
146
147
148
149
180
181
183
189
192
193
194
195
196
197
198
199
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
231
232
233
234
235
236
237
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ŞÜPHELİ
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
FİNANSAL KİRALAMA ALACAKLARI
KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA
FAİZ GELİRLERİ (-)
VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
REESKONTU (-)
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI
(-)
GELECEK AYLARA AİT GİDERLER
TAHAKKUK ETMİŞ FAİZ VE KİRA
GELİRLERİ
GELİR TAHAKKUKLARI
GELECEK AYLARA AİT DİĞER
GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
GELECEK AYLAR İHTİYACI STOKLAR
PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR
ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI
İŞ AVANSLARI
PERSONELE VERİLEN AVANSLAR
SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI
DİĞER ÇEŞİTLİ CARİ VARLIKLAR
DİĞER CARİ VARLIKLAR KARŞILIĞI (-)
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
SİGORTA VE REASÜRANS ŞİRKETLERİ
NEZDİNDEKİ DEPOLAR
SİGORTALILARA KREDİLER (İKRAZLAR)
SİGORTALILARA KREDİLER (İKRAZLAR)
KARŞILIĞI (-)
EMEKLİLİK FAALİYETLERİNDEN
ALACAKLAR
ESAS FAALİYETLERDEN
KAYNAKLANAN ŞÜPHELİ ALACAKLAR
ESAS FAALİYETLERDEN
KAYNAKLANAN ŞÜPHELİ ALACAKLAR
KARŞILIĞI (-)
ORTAKLARDAN ALACAKLAR
İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLERDEN ALACAKLAR
PERSONELDEN ALACAKLAR
DİĞER İLİŞKİLİ TARAFLARDAN
ALACAKLAR
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ALACAKLAR
REESKONTU (-)
36,00
40,00
44,00
333.691,86
370.768,73
407.845,60
189.471,10
210.523,44
231.575,78
358.336,66
11.106,00
398.151,84
12.340,00
437.967,02
13.574,00
51.735.361,60
57.483.735,11
63.232.108,62
249
238
239
241
242
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
277
278
279
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ŞÜPHELİ
ALACAKLAR
İLİŞKİLİ TARAFLARDAN ŞÜPHELİ
ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
FİNANSAL KİRALAMA ALACAKLARI
KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA
FAİZ GELİRLERİ (-)
VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
REESKONTU (-)
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR
KARŞILIĞI (-)
BAĞLI MENKUL KIYMETLER
İŞTİRAKLER
İŞTİRAKLER SERMAYE TAAHHÜTLERİ ()
BAĞLI ORTAKLIKLAR
BAĞLI ORTAKLIKLAR SERMAYE
TAAHHÜTLERİ (-)
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLER
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLER SERMAYE TAAHHÜTLERİ
(-)
FİNANSAL VARLIKLAR ve RİSKİ
SİGORTALILARA AİT FİNANSAL
YATIRIMLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL VARLIKLAR DEĞER
DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)
YATIRIM AMAÇLI GAYRİMENKULLER
YATIRIM AMAÇLI GAYRIMENKULLER
DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI(-)
KULLANIM AMAÇLI GAYRIMENKULLER
MAKİNE VE TEÇHİZATLAR
DEMİRBAŞ VE TESİSATLAR
MOTORLU TAŞITLAR
DİĞER MADDİ VARLIKLAR (ÖZEL
MALİYET BEDELLERİ DAHİL)
KİRALAMA YOLUYLA EDİNİLMİŞ
MADDİ VARLIKLAR
BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-)
MADDİ VARLIKLARA İLİŞKİN VERİLEN
AVANSLAR (YAPILMAKTA OLAN
YATIRIMLAR DAHİL)
HAKLAR
ŞEREFİYE
FAALİYET ÖNCESİ DÖNEME AİT
GİDERLER
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
DİĞER MADDİ OLMAYAN VARLIKLAR
BİRİKMİŞ İTFALAR (AMORTİSMANLAR)
(-)
MADDİ OLMAYAN VARLIKLARA
3.584,31
167.069,94
3.982,57
185.633,27
4.380,83
204.196,60
3.092.400,09
3.436.000,10
3.779.600,11
1.580.378,65
1.755.976,28
1.931.573,91
250
280
283
289
290
291
292
293
294
297
298
299
300
301
302
303
304
307
308
309
320
322
324
327
328
329
331
332
333
334
335
341
345
347
349
350
İLİŞKİN AVANSLAR
GELECEK YILLARA AİT GİDERLER
GELİR TAHAKKUKLARI
GELECEK YILLARA AİT DİĞER
GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI
EFEKTİF YABANCI PARA HESAPLARI
DÖVİZ HESAPLARI
GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR
PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR
ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI
DİĞER ÇEŞİTLİ CARİ OLMAYAN
VARLIKLAR
DİĞER CARİ OLMAYAN VARLIKLAR
AMORTİSMANI (-)
DİĞER CARİ OLMAYAN VARLIKLAR
KARŞILIĞI (-)
KREDİ KURULUŞLARINA BORÇLAR
FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN
BORÇLAR
ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA
BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)
UZUN VADELİ KREDİLERİN ANA PARA
TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ
ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER (BONOLAR)
ANAPARA, TAKSİT VE FAİZLERİ
ÇIKARILMIŞ DİĞER FİNANSAL
VARLIKLAR
ÇIKARILMIŞ DİĞER FİNANSAL
VARLIKLAR İHRAÇ FARKI (-)
DİĞER FİNANSAL BORÇLAR
(YÜKÜMLÜLÜKLER)
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
BORÇLAR
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
BORÇLAR
SİGORTA VE REASÜRANS
ŞİRKETLERİNDEN ALINAN DEPOLAR
EMEKLİLİK FAALİYETLERİNDEN
BORÇLAR
DİĞER ESAS FAALİYETLERDEN
BORÇLAR
DİĞER ESAS FAALİYETLERDEN
BORÇLAR BORÇ SENETLERİ
REESKONTU(-)
ORTAKLARA BORÇLAR
İŞTİRAKLERE BORÇLAR
BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLERE BORÇLAR
PERSONELE BORÇLAR
DİĞER İLİŞKİLİ TARAFLARA BORÇLAR
ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR REESKONTU ()
KAZANILMAMIŞ PRİMLER KARŞILIĞI -
1.870.651,87
2.078.502,08
2.286.352,29
379.439.696,32 421.599.662,58
463.759.628,84
1.266.467,02
1.407.185,58
1.547.904,14
976.361,71
59.996.811,82
31.468,22
6.064.265,80
1.084.846,34
66.663.124,24
34.964,69
6.738.073,11
1.193.330,97
73.329.436,66
38.461,16
7.411.880,42
16.371.364,29
18.190.404,77
20.009.445,25
251
351
352
353
354
355
359
360
361
362
363
364
365
369
371
372
373
380
383
384
394
397
399
400
401
402
404
407
408
409
420
422
424
427
NET
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI - NET
HAYAT MATEMATİK KARŞILIĞI - NET
MUALLAK HASAR VE TAZMİNAT
KARŞILIĞI - NET
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER KARŞILIĞI NET
YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIK - NET
DİĞER TEKNİK KARŞILIKLAR - NET
ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK
KESİNTİLERİ
VADESİ GEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYA
TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER
YÜKÜMLÜLÜKLER
ÖDENECEK DİĞER VERGİ VE BENZERİ
YÜKÜMLÜLÜKLER
DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL
YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI
DÖNEM KARININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ
VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ (-)
DİĞER VERGİ VE BENZERİ
YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI
KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
SOSYAL YARDIM SANDIĞI VARLIK
AÇIKLARI KARŞILIĞI
MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI
GELECEK AYLARA AİT GELİRLER
GİDER TAHAKKUKLARI
GELECEK AYLARA AİT DİĞER GELİRLER
VE GİDER TAHAKKUKLARI
ERTELENMİŞ VERGİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ
SAYIM VE TESELLÜM FAZLALIKLARI
DİĞER ÇEŞİTLİ KISA VADELİ
YÜKÜMLÜLÜKLER
KREDİ KURULUŞLARINA BORÇLAR
FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN
BORÇLAR
ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA
BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)
ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER
ÇIKARILMIŞ DİĞER FİNANSAL
VARLIKLAR
ÇIKARILMIŞ DİĞER FİNANSAL
VARLIKLAR İHRAÇ FARKI (-)
DİĞER FİNANSAL BORÇLAR
(YÜKÜMLÜLÜKLER)
SİGORTACILIK FAALİYETLERİNDEN
BORÇLAR
REASÜRANS FAALİYETLERİNDEN
BORÇLAR
SİGORTA VE REASÜRANS
ŞİRKETLERİNDEN ALINAN DEPOLAR
EMEKLİLİK FAALİYETLERİNDEN
272.640.887,49 302.934.319,43
333.227.751,37
27.073.737,12
30.081.930,13
33.090.123,14
59.900.052,95
66.555.614,39
73.211.175,83
3.182.195,05
3.535.772,28
3.889.349,51
2.117.134,34
2.352.371,49
2.587.608,64
4.470.303,65
4.967.004,06
5.463.704,47
17.120,30
19.022,56
20.924,82
252
428
429
431
432
433
434
435
438
445
447
449
450
451
452
453
454
455
459
460
461
469
471
472
480
483
489
494
499
500
501
502
503
520
521
524
525
529
BORÇLAR
DİĞER ESAS FAALİYETLERDEN
BORÇLAR
DİĞER ESAS FAALİYETLERDEN
BORÇLAR BORÇ SENETLERİ
REESKONTU (-)
ORTAKLARA BORÇLAR
İŞTİRAKLERE BORÇLAR
BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR
MÜŞTEREK YÖNETİME TABİ
TEŞEBBÜSLERE BORÇLAR
PERSONELE BORÇLAR
DİĞER İLİŞKİLİ TARAFLARA BORÇLAR
ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR REESKONTU
(-)
KAZANILMAMIŞ PRİMLER KARŞILIĞI NET
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI - NET
HAYAT MATEMATİK KARŞILIĞI - NET
MUALLAK HASAR VE TAZMİNAT
KARŞILIĞI - NET
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER KARŞILIĞI NET
YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIK - NET
DİĞER TEKNİK KARŞILIKLAR - NET
ÖDENECEK DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
VADESİ GEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYA
TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER
YÜKÜMLÜLÜKLER
DİĞER BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
SOSYAL YARDIM SANDIĞI VARLIK
AÇIKLARI KARŞILIĞI
GELECEK YILLARA AİT GELİRLER
GİDER TAHAKKUKLARI
GELECEK YILLARA AİT DİĞER
GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI
ERTELENMİŞ VERGİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ
DİĞER ÇEŞİTLİ UZUN VADELİ
YÜKÜMLÜLÜKLER
(NOMİNAL) SERMAYE
ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-)
SERMAYE DÜZELTMESİ OLUMLU
FARKLARI
SERMAYE DÜZELTMESİ OLUMSUZ
FARKLARI (-)
HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ
HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI
SERMAYEYE EKLENECEK SATIŞ
KARLARI
YABANCI PARA ÇEVRİM FARKLARI
DİĞER SERMAYE YEDEKLERİ
25.268.698,03
28.076.331,14
30.883.964,25
7.268.698,03
8.076.331,14
8.883.964,25
253
540
541
542
543
545
549
570
580
590
591
600
60001
60002
601
60101
601011
601012
60102
601021
601022
602
60201
602011
602012
60202
602021
602022
603
60301
603011
603012
603013
YASAL YEDEKLER
STATÜ YEDEKLERİ
OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER
ÖZEL FONLAR (YEDEKLER)
FİNANSAL VARLIKLARIN DEĞERLEMESİ
DİĞER KAR YEDEKLERİ
GEÇMİŞ YILLAR KARLARI
GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI
DÖNEM NET KARI
DÖNEM NET ZARARI (-)
YAZILAN PRİMLER (REASÜRÖR PAYI
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
BRÜT YAZILAN PRİMLER
REASÜRÖRE DEVREDİLEN PRİMLER (-)
KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (REASÜRÖR
PAYI VE DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ
OLARAK) (+/-)
BRÜT KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
KAZANILMAMIŞ PRİMLER KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞI DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR
PAYI (DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
KAZANILMAMIŞ PRIMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞINDA
REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
TEKNİK OLMAYAN BÖLÜMDEN
AKTARILAN YATIRIM GELİRLERİ
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
HİSSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
376.517,49
937.339,34
521.776,32
418.352,77
1.041.488,16
579.751,47
460.188,05
1.145.636,98
637.726,62
276.677,16
269.618,60
7.058,57
307.419,07
299.576,22
7.842,85
338.160,98
329.533,84
8.627,14
1.560.122,55
1.733.469,50
1.906.816,45
1.268.647,76
1.409.608,62
1.550.569,48
291.474,79
323.860,88
356.246,97
8.567,85
9.519,83
10.471,81
4.673,20
5.192,44
5.711,68
254
603014
603015
603016
603017
603018
603019
60302
603021
603022
603023
603024
603025
603026
603027
603029
60303
603021
603022
603023
603024
603025
603026
603027
603029
60304
60305
603051
603052
60306
603061
603062
60307
603071
603072
603073
60308
60309
603091
603092
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
VADELİ MEVDUAT HESABI
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
KARLAR
HİSSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ
HISSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
KAMBİYO KARLARI
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
KİRA
SATIŞ KARI
DEĞERLEME ARTIŞLARI
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DİĞER YATIRIMLAR
DÜZENLİ GELİRLER
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
3.894,65
4.327,39
4.760,13
255
603093
604
60401
60402
61
610
61001
61002
611
61101
611011
611012
61102
611021
611022
612
61201
612011
612012
61202
612021
612022
613
61301
613011
DEĞERLEME ARTIŞLARI
DİĞER TEKNİK GELİRLER (REASÜRÖR
PAYI DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
BRÜT DİĞER TEKNİK GELİRLER
BRÜT DIĞER TEKNIK GELIRLER
REASÜRÖR PAYI (-)
HAYAT DIŞI TEKNİK GİDER (-)
ÖDENEN HASARLAR (REASÜRÖR PAYI
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
BRÜT ÖDENEN HASARLAR (-)
ÖDENEN HASARLARDA REASÜRÖR
PAYI (+)
MUALLAK HASARLAR KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT MUALLAK HASARLAR
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
MUALLAK HASARLAR KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN MUALLAK HASARLAR
KARŞILIĞI (+)
BRÜT MUALLAK HASARLAR
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM REASÜRÖR
PAYI (DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
MUALLAK HASARLAR KARŞILIĞINDA
REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN MUALLAK HASARLAR
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (REASÜRÖR
PAYI VE DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ
OLARAK) (+/-)
BRÜT İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞI DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR
PAYI (DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
İKRAMİYE VE İNDIRIMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
DİĞER TEKNİK KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
DENGELEME KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM
(REASÜRÖR PAYI VE DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK) (+/-)
BRÜT DENGELEME KARŞILIKLARINDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
392.123,81
435.693,12
479.262,43
2.349,00
2.349,00
2.610,00
2.610,00
2.871,00
2.871,00
386.305,23
429.228,03
472.150,83
386.305,23
429.228,03
472.150,83
256
613012
61302
613021
613022
61399
613991
613992
614
61401
61402
61403
61404
61405
61406
61407
61408
620
62001
62002
621
62101
621011
621012
62102
621021
621022
622
BRÜT DENGELEME KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
MALİ RİSKLER KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM
(REASÜRÖR PAYI VE DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK) (+/-)
BRÜT MALİ RİSKLER KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
BRÜT MALİ RİSKLER KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
BRÜT DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLAR
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
FAALİYET GİDERLERİ (-)
ÜRETİM KOMİSYONU GİDERLERİ (-)
PERSONELE İLİŞKİN GİDERLER(-)
YÖNETİM GİDERLERİ (-)
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
(-)
PAZARLAMA VE SATIŞ GİDERLERİ (-)
DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE
HİZMET GİDERLERİ(-)
REASÜRANS KOMİSYONLARI (+)
DİĞER FAALİYET GİDERLERİ (-)
YAZILAN PRİMLER (REASÜRÖR PAYI
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
BRÜT YAZILAN PRİMLER
REASÜRÖRE DEVREDİLEN PRİMLER (-)
KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (REASÜRÖR
PAYI VE DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ
OLARAK) (+/-)
BRÜT KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
KAZANILMAMIŞ PRİMLER KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞI DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR
PAYI (DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
KAZANILMAMIŞ PRIMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN KAZANILMAMIŞ PRİMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
3.469,58
3.855,09
4.240,60
3.469,58
3.855,09
4.240,60
10.266.216,52
10.246.152,73
20.063,79
11.406.907,24
11.384.614,14
22.293,10
12.547.597,96
12.523.075,55
24.522,41
14.632.031,60
16.257.812,89
17.883.594,18
14.371.919,31
15.968.799,23
17.565.679,15
260.112,29
289.013,66
317.915,03
257
(+/-)
62201
622011
622012
62202
622021
622022
623
62301
623011
623012
623013
623014
623015
623016
623017
623018
623019
62302
623021
623022
623023
623024
623025
623 026
623027
623029
62303
623031
623032
623033
623034
623035
623036
623037
BRÜT DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DEVAM EDEN RİSKLER KARŞILIĞINDA
REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN DEVAM EDEN RİSKLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
HAYAT BRANŞI YATIRIM GELİRİ
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
VADELİ MEVDUAT HESABI
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
KARLAR
HİSSE SENETLERI VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
24.758.852,72
27.509.836,36
30.260.820,00
24.108.743,08
26.787.492,31
29.466.241,54
258
623039
62304
62305
623051
623052
62306
623061
623062
62307
623071
623072
623073
62308
62399
623991
623992
623993
624
625
62501
62502
63
630
63001
63002
631
63101
631011
631012
63102
631021
631022
632
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
KAMBİYO KARLARI
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
KİRA
SATIŞ KARI
DEĞERLEME ARTIŞLARI
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DİĞER YATIRIMLAR
DÜZENLİ GELİRLER
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DEĞERLEME ARTIŞLARI
YATIRIMLARDAKİ GERÇEKLEŞMEMİŞ
KARLAR
DİĞER TEKNİK GELİRLER (REASÜRÖR
PAYI DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
BRÜT DİĞER TEKNİK GELİRLER
BRÜT DİĞER TEKNIK GELİRLER
REASÜRÖR PAYI (-)
HAYAT TEKNİK GİDER (-)
ÖDENEN TAZMİNATLAR (REASÜRÖR
PAYI DÜŞÜLMÜŞ OLARAK) (-)
BRÜT ÖDENEN TAZMİNATLAR (-)
BRÜT ÖDENEN TAZMİNATLARDA
REASÜRÖR PAYI (+)
MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (REASÜRÖR
PAYI VE DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ
OLARAK) (+/-)
BRÜT MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
MUALLAK TAZMİNATLAR KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞI (+)
BRÜT MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİMİNDE
REASÜRÖR PAYI (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN MUALLAK TAZMİNATLAR
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (REASÜRÖR
650.109,65
722.344,05
794.578,46
1.023,54
1.023,54
1.137,27
1.137,27
1.251,00
1.251,00
331.514.319,46 368.349.243,84
405.184.168,22
143.036,66
94.724,66
158.929,62
105.249,62
174.822,58
115.774,58
48.312,00
53.680,00
59.048,00
23.842.568,79
26.491.743,10
29.140.917,41
23.785.544,79
26.428.383,10
29.071.221,41
259
63201
632011
632012
63202
632021
632022
633
63301
633011
633012
63302
633021
633022
634
63401
634011
634012
63402
634021
PAYI VE DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ
OLARAK) (+/-)
BRÜT İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
İKRAMİYE VE İNDİRİMLER KARŞILIĞI ()
DEVREDEN İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞI (+)
BRÜT İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞI DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR
PAYI (DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
İKRAMİYE VE İNDIRIMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN İKRAMİYE VE İNDİRİMLER
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
HAYAT MATEMATİK KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT HAYAT MATEMATİK
KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM (DEVREDEN
KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
HAYAT MATEMATİK KARŞILIĞI (-)
DEVREDEN HAYAT MATEMATİK
KARŞILIĞI (+)
BRÜT HAYAT MATEMATİK KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
HAYAT MATEMATIK KARŞILIĞINDA
REASÜRÖR PAYI (+)
DEVREDEN HAYAT MATEMATİK
KARŞILIĞINDA REASÜRÖR PAYI (-)
YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIKDA DEĞİŞİM
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIK (-)
DEVREDEN YATIRIM RİSKİ HAYAT
SİGORTASI POLİÇE SAHİPLERİNE AİT
POLİÇELER İÇİN AYRILAN KARŞILIK (+)
BRÜT YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIKLAR
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
YATIRIM RİSKİ HAYAT SİGORTASI
POLİÇE SAHİPLERİNE AİT POLİÇELER
İÇİN AYRILAN KARŞILIKTA REASÜRÖR
PAYI (+)
303.639.928,61 337.377.698,46
371.115.468,31
303.639.928,61 337.377.698,46
371.115.468,31
260
634022
635
63501
635011
635012
63502
635021
635022
63599
635991
635992
636
63601
63602
63603
63604
63605
63606
63607
63699
637
63701
63702
63703
63704
63705
638
DEVREDEN YATIRIM RİSKİ HAYAT
SİGORTASI POLİÇE SAHİPLERİNE AİT
POLİÇELER İÇİN AYRILAN KARŞILIKTA
REASÜRÖR PAYI (-)
DİĞER TEKNİK KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
DENGELEME KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM
(REASÜRÖR PAYI VE DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK) (+/-)
BRÜT DENGELEME KARŞILIKLARINDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
BRÜT DENGELEME KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
MALİ RİSKLER KARŞILIĞINDA DEĞİŞİM
(REASÜRÖR PAYI VE DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ OLARAK) (+/-)
BRÜT MALİ RİSKLER KARŞILIĞINDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
BRÜT MALİ RİSKLER KARŞILIĞI
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (REASÜRÖR PAYI VE
DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ OLARAK)
(+/-)
BRÜT DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLARDA
DEĞİŞİM (DEVREDEN KISIM
DÜŞÜLMÜŞ)
BRÜT DİĞER ÇEŞİTLİ KARŞILIKLAR
DEĞİŞİMİNDE REASÜRÖR PAYI
(DEVREDEN KISIM DÜŞÜLMÜŞ)
FAALİYET GİDERLERİ (-)
ÜRETİM KOMİSYONU GİDERLERİ (-)
PERSONELE İLİŞKİN GİDERLER (-)
YÖNETİM GİDERLERİ (-)
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
(-)
PAZARLAMA VE SATIŞ GİDERLERİ (-)
DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE
HİZMET GİDERLERİ (-)
REASÜRANS KOMİSYONLARI (+)
DİĞER FAALİYET GİDERLERİ (-)
YATIRIM GİDERLERİ (-)
YATIRIM YÖNETİM GİDERLERİ - FAİZ
DAHİL (-)
YATIRIMLARIN DEĞERLEMESİ (-)
YATIRIMLARIN NAKDE ÇEVRİLMESİ
SONUCUNDA OLUŞAN ZARARLAR (-)
KAMBİYO ZARARLARI (-)
DİĞER YATIRIM GİDERLERİ (-)
YATIRIMLARDAKİ GERÇEKLEŞMEMİŞ
ZARARLAR (-)
3.885.785,36
4.317.539,29
4.749.293,22
1.824,40
3.795.616,82
2.027,11
4.217.352,02
2.229,82
4.639.087,22
88.344,14
98.160,16
107.976,18
3.000,03
3.333,37
3.666,71
3.000,03
3.333,37
3.666,71
261
639
63901
639011
639012
639013
639014
639015
639016
639017
639018
639019
63902
639021
639022
639023
639024
639025
639026
639027
639029
63903
639031
639032
639033
639034
639035
639036
639037
639039
63904
63905
639051
639052
63906
639061
639062
63907
639071
TEKNİK OLMAYAN BÖLÜME
AKTARILAN YATIRIM GELİRLERİ (-)
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER (-)
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR (-)
VADELİ MEVDUAT HESABI (-)
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR (-)
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
KARLAR (-)
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR (-)
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR (-)
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ (-)
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
KAMBİYO KARLARI (-)
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER (-)
TEMETTÜ (-)
DİĞER (-)
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER (-)
TEMETTÜ (-)
DİĞER (-)
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER (-)
KİRA (-)
262
639072
639073
63908
63999
639991
639992
639993
64
640
641
642
643
644
645
649
65
650
651
652
65201
65202
65203
65204
65205
65206
SATIŞ KARI (-)
DEĞERLEME ARTIŞLARI(-)
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER (-)
DİĞER YATIRIMLAR (-)
DÜZENLİ GELİRLER (-)
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER (-)
DEĞERLEME ARTIŞLARI (-)
EMEKLİLİK TEKNİK GELİR
FON İŞLETİM GELİRLERİ
YÖNETİM GİDERİ KESİNTİSİ
GİRİŞ AİDATI GELİRLERİ
ARA VERME HALİNDE YÖNETİM GİDERİ
KESİNTİSİ
ÖZEL HİZMET GİDERİ KESİNTİSİ
SERMAYE TAHSİS AVANSI DEĞER ARTIŞ
GELİRLERİ
DİĞER TEKNİK GELİRLER
EMEKLİLİK TEKNİK GİDER(-)
FON İŞLETİM GİDERLERİ(-)
SERMAYE TAHSİS AVANSLARI DEĞER
AZALIŞ GİDERLERİ(-)
FAALİYET GİDERLERİ (-)
ÜRETİM KOMİSYONU GİDERLERİ (-)
PERSONELE İLİŞKİN GİDERLER (-)
YÖNETİM GİDERLERİ (-)
ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
(-)
PAZARLAMA VE SATIŞ GİDERLERİ (-)
DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE
HİZMET GİDERLERİ (-)
6530110101010100 BES Bonus ve İndirimler Karşılığı
653
DİĞER TEKNİK GİDERLER (-)
66
YATIRIM GELİRLERİ
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
660
EDİLEN GELİRLER
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
66001
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
66002
HAZİNE BONOLARI
66003
DEVLET TAHVİLLERİ
66004
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
66005
KIYMETLER
66006
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
66007
FİNANSAL VARLIKLAR
66008
VADELİ MEVDUAT HESABI
66099
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
661
KARLAR
HİSSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
66101
GETIRILI MENKUL KIYMETLER
4.957.112,80
756.127,90
1.100.837,93
3.097.740,60
5.507.903,11
840.142,11
1.223.153,25
3.441.934,00
6.058.693,42
924.156,32
1.345.468,58
3.786.127,40
2.406,38
59.808,28
2.673,75
66.453,64
2.941,13
73.099,00
59.808,28
58.811,18
66.453,64
65.345,76
73.099,00
71.880,34
997,09
1.107,88
1.218,67
3.308.108,43
3.675.676,03
4.043.243,63
3.132.169,81
3.480.188,68
3.828.207,55
1.196.394,85
1.329.327,61
1.462.260,37
785,40
872,67
959,94
1.934,21
1.719.245,21
213.810,14
2.149,12
1.910.272,46
237.566,82
2.364,03
2.101.299,71
261.323,50
263
66102
66103
66104
66105
66106
66107
66199
662
66201
66202
66203
66204
66205
66206
66207
66299
663
664
66401
66402
665
66501
66502
666
66601
66602
66603
667
668
66801
66802
66803
669
66901
669011
669012
669013
669014
669015
669056
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
KAMBİYO KARLARI
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
KİRA
SATIŞ KARI
DEĞERLEME ARTIŞLARI
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DİĞER YATIRIMLAR
DÜZENLİ GELİRLER
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DEĞERLEME ARTIŞLARI
HAYAT TEKNİK BÖLÜMÜNDEN
AKTARILAN YATIRIM GELİRLERİ
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
175.931,67
195.479,63
215.027,59
264
669017
669018
669019
66902
669021
669022
669023
669024
669025
669026
669027
669029
66903
669031
669032
669033
669034
669035
669036
669037
669039
66904
66905
669051
669052
66906
669061
669062
66907
669071
669072
669073
66908
66999
669991
669992
669993
67
670
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
VADELİ MEVDUAT HESABI
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
KARLAR
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZINE BONOLARI
DEVLET TAHVILLERI
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DIĞER SABIT GETIRILI MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ
HİSSE SENETLERİ VE DİĞER DEĞİŞKEN
GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
HAZİNE BONOLARI
DEVLET TAHVİLLERİ
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR
KAMBİYO KARLARI
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER
TEMETTÜ
DİĞER
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER
KİRA
SATIŞ KARI
DEĞERLEME ARTIŞLARI
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DİĞER YATIRIMLAR
DÜZENLİ GELİRLER
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER
DEĞERLEME ARTIŞLARI
YATIRIM GİDERLERİ (-)
YATIRIM YÖNETİM GİDERLERİ - FAİZ
DAHİL (-)
811.604,13
901.782,37
991.960,61
265
671
672
673
67301
673011
673012
673013
673014
673015
673016
673017
673018
673019
67302
673021
673022
673023
673024
673025
673026
673027
673029
67303
673031
673032
673033
673034
673035
673036
673037
673039
67304
67305
673051
673052
67306
673061
673062
YATIRIMLAR DEĞER AZALIŞLARI (-)
YATIRIMLARIN NAKDE ÇEVRİLMESİ
SONUCUNDA OLUŞAN ZARARLAR (-)
HAYAT DIŞI TEKNİK BÖLÜMÜNE
AKTARILAN YATIRIM GELİRLERİ (-)
FİNANSAL YATIRIMLARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER (-)
HISSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR (-)
VADELİ MEVDUAT HESABI (-)
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR (-)
FİNANSAL YATIRIMLARIN NAKDE
ÇEVRİLMESİNDEN ELDE EDİLEN
KARLAR (-)
HİSSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR (-)
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR (-)
FİNANSAL YATIRIMLARIN
DEĞERLEMESİ (-)
HISSE SENETLERI VE DIĞER DEĞIŞKEN
GETIRILI MENKUL KIYMETLER (-)
HAZİNE BONOLARI (-)
DEVLET TAHVİLLERİ (-)
ÖZEL SEKTÖR BONOLARI (-)
DİĞER SABİT GETİRİLİ MENKUL
KIYMETLER (-)
YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ (-)
REPO İŞLEMLERİNE KONU OLAN
FİNANSAL VARLIKLAR (-)
DİĞER FİNANSAL VARLIKLAR (-)
KAMBİYO KARLARI (-)
İŞTİRAKLERDEN GELİRLER (-)
TEMETTÜ (-)
DİĞER (-)
BAĞLI ORTAKLIKLAR VE MÜŞTEREK
YÖNETİME TABİ TEŞEBBÜSLERDEN
GELİRLER (-)
TEMETTÜ (-)
DİĞER (-)
266
67307
673071
673072
673073
67308
67399
673991
673992
673993
674
675
83699102
8369910201010100
8369910201010200
8369910201010300
8369910201010400
676
677
68
680
68001
68002
681
68101
68102
682
68201
68202
683
68301
68302
684
68401
68402
685
686
687
688
689
69
690
ARAZİ, ARSA İLE BİNALARDAN ELDE
EDİLEN GELİRLER (-)
KİRA (-)
SATIŞ KARI (-)
DEĞERLEME ARTIŞLAR(-)
TÜREV ÜRÜNLERDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER (-)
DİĞER YATIRIMLAR (-)
DÜZENLİ GELİRLER (-)
NAKDE ÇEVRİMDEN ELDE EDİLEN
GELİRLER (-)
DEĞERLEME ARTIŞLARI(-)
TÜREV ÜRÜNLER SONUCUNDA OLUŞAN
ZARARLAR (-)
KAMBİYO ZARARLARI (-)
AMORTİSMAN GİDERLERİ
BİNALAR AMORTİSMAN GİDERLERİ
TAŞIT ARAÇLARI AMORTİSMAN GİD
DEMİRBAŞLAR AMORTİSMAN GİDERL
ÖZEL MALİYET BEDELLERİ AMORTİ
AMORTİSMAN GİDERLERİ
DİĞER YATIRIM GİDERLERİ (-)
DİĞER FAALİYETLERDEN VE
OLAĞANDIŞI FAALİYETLERDEN GELİR
VE KARLAR İLE GİDER VE ZARARLAR
1,87
2,08
2,29
811.602,26
901.780,29
991.958,32
KARŞILIKLAR HESABI (+/-)
KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR
KARŞILIK GİDERLERİ (-)
REESKONT HESABI (+/-)
REESKONT FAİZ GELİRLERİ
REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-)
ZORUNLU DEPREM SİGORTASI
HESABI(+/-)
ZORUNLU DEPREM SİGORTASI
KOMİSYON GELİRLERİ
ZORUNLU DEPREM SİGORTASI
GİDERLERİ (-)
ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI(+/-)
ENFLASYON DÜZELTMESİ KARLARI
ENFLASYON DÜZELTMESİ ZARARLARI
(-)
ERTELENMİŞ VERGİ VARLIĞI HESABI(+/)
ERTELENMİŞ VERGİ VARLIĞI GELİRİ
ERTELENMİŞ VERGİ VARLIĞI GİDERİ(-)
ERTELENMİŞ VERGİ YÜKÜMLÜLÜĞÜ
GİDERİ (-)
DİĞER GELİR VE KARLAR
DİĞER GİDER VE ZARARLAR (-)
ÖNCEKİ YIL GELİR VE KARLARI
ÖNCEKİ YIL GİDER VE ZARARLARI (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
267
691
692
693
DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL
YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
ENFLASYON DÜZELTME HESABI
268
Ek 2. X Sigorta A.Ş. Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu
SERMAYE
SERMAYE
SERMAYE
YETERLİLİĞİ YETERLİLİĞİ YETERLİLİĞİ
Tablo Adı
Tablo Kodu
Şirket Ünvanı
21
21
21
X SİGORTA
A.Ş
X SİGORTA
A.Ş
X SİGORTA
A.Ş
2012
2012
2012
S1
S1
S1
Şirket Kodu
Yıl (YYYY)
Frekans
1- Prim Esasına Göre (HDY1)
2- Hasar Esasına Göre (HDY2)
I. HAYAT DIŞI BRANŞLAR İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HDY= HDY1 => HDY2 ise : HDY = HDY1 ; HDY1 < HDY2 ise
: HDY = HDY2)
1- Yükümlülüğe İlişkin Sonuç (HY1)
2- Riske İlişkin Sonuç (HY2)
II. HAYAT BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HY1+HY2)
11.935
13.261
14.587
95
106
116
11.935
13.261
14.587
586.120
651.244
716.369
3.067.708
3.408.565
3.749.421
3.653.828
4.059.809
4.465.790
3.665.763
4.073.070
4.480.377
1.659.478
1.843.865
2.028.251
37.083
41.203
45.324
3.648.699
4.049.924
4.450.312
7.318
8.131
8.944
927.989
1.031.098
1.134.208
6.280.567
6.974.222
7.667.040
6.280.567
6.974.222
7.667.040
10.000.000
10.000.000
10.000.000
III. EMEKLİLİK BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (EY)
BİRİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE =
HDY + HY + EY
1- AKTİF RİSKİ (AR)
2- REASÜRANS RİSKİ (RR)
3- AŞIRI PRİM ARTIŞI RİSKİ (APR)
4- MUALLAK TAZMİNAT RİSKİ (MTR)
5- YAZIM RİSKİ (YR)
6- KUR RİSKİ (KR)
İKİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE =
AR + RR + APR + MTR + YR + KR
ŞİRKET İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE TUTARI
ÖZSERMAYE (YTL)
Ödenmiş Sermaye = Ö (500+ 501)
Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları = Ö (502)
269
Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları = Ö ( 503)
Kar Yedekleri = KY (540+ 541+ 542+ 543+ 545+ 549)
Sermaye Yedekleri=SY (520+ 521+ 524+ 525+ 529)
Vergi Karşılığından Sonraki Dönem Karı ile Geçmiş Yıllar Karları
Toplamı = K (570 +590)
Dengeleme Karşılığı (359.011 + 459.011)=DK
Sermaye Benzeri Kredilerin %30 u = SBK
Dönem Zararı ile Geçmiş Yıllar Zararları Toplamı = DZ (580+ 591)
ÖZSERMEYE = Ö+KY+SY+K+DK+SBK+DZ
(3.006.263)
(3.006.263)
(3.006.263)
6.993.737
6.993.737
6.993.737
713.170
19.515
(673.303)
İştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul kıymetler ve müşterek
yönetime tabi teşebbüsler arasında yer alan şirketlerin(sigorta,
emeklilik, reasürans) ödenmiş sermayesi tutarları toplamı ile ana
şirketin bu şirketlerde olan ortaklık paylarının çarpılması ile
ulaşılan miktar
SERMAYE YETERLİLİĞİ SONUCU (Dipnot 1)
270
Ek 3. X Sigorta A.Ş. 31.12.2012 Tarihli Kar Zarar Tablosu (TL.)
X SİGORTA A.Ş. 31.12.2012 KAR ZARAR TABLOSU(TL.)
HESAP
NO
600
A- HAYAT DIŞI TEKNİK GELİR
1- Yazılan Primler (Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
60001
1.1 Alınan Primler
60.002
1.2 Devreden Primler
Kazanılmamış Primler Karşılığında
Değişim(Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
Devreden Kazanılmamış Primler
Karşılığı ( Net )
601
601.011
Kazanılmamış Primler Karşılığı
601.021
604
Kazanılmamış Primler Karşılığı Re Payı
3- Devam Eden Riskler Karşılığında
Değişim(Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
4- Teknik Olmayan Bölümden Aktarılan
Yatırım Gelirleri
5- Diğer Teknik Gelirler (Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
610
B- HAYAT DIŞI TEKNİK GİDER(-)
1- Ödenen Hasarlar(Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
61.001
Ödenen Hasarlar
61.002
Ödenen Hasarlar Re Payı
2- Muallak Hasarlar Karşılığında
Değişim (Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak) (+/-)
Devreden Muallak Hasarlar Karşılığı (
Net )
602
603
611
611011
611011
611021
612
613
614
Kötümser
Senaryo(%10
Azalış)
(2.029.904,32)
Baz Yıl
(2.255.449,24)
İyimser
Senaryo(%10
Artış)
(2.480.994,16)
(304.344,88)
(338.160,98)
(371.977,07)
(296.580,46)
(329.533,84)
(362.487,23)
(7.764,42)
(8.627,14)
(9.489,85)
(1.716.134,81)
(1.906.816,45)
(2.097.498,10)
(9.424,63)
(10.471,81)
(11.518,99)
431.336,19
479.262,43
527.188,68
2.583,90
2.871,00
3.158,10
2.583,90
2.871,00
3.158,10
424.935,75
472.150,83
519.365,92
3.816,54
4.240,60
4.664,66
(2.461.240,50)
(2.734.711,67)
(3.008.182,84)
(54.623.936,82)
(60.693.263,14)
(66.762.589,45)
Muallak Hasarlar Karşılığı (-)
Muallak Hasarlar Karşılığında Reasürör
Payı (+)
3- Bonus Ve İndirimler Karşılığında
Değişim (Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak) (+/-)
4- Diğer Teknik Karşılıklarda Değişim
(Reasürör Payı Ve Devreden Kısım
Düşülmüş Olarak) (+/-)
5- Faaliyet Giderleri (-)
C- TEKNİK BÖLÜM DENGESİHAYAT DIŞI (A - B)
D- HAYAT TEKNİK GELİR
271
1- Yazılan Primler (Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
(11.292.838,17)
(12.547.597,96)
(13.802.357,76)
620
62.001
Brüt Yazılan Primler
(11.270.768,00)
(12.523.075,55)
(13.775.383,11)
62.002
Reasüröre Devredilen Primler (-)
2- Kazanılmamış Primler Karşılığında
Değişim(Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
Devreden Kazanılmamış Primler
Karşılığı ( Net )
(22.070,17)
(24.522,41)
(26.974,65)
(16.095.234,76)
(17.883.594,18)
(19.671.953,60)
(27.234.738,00)
(30.260.820,00)
(33.286.902,00)
(1.125,90)
(1.251,00)
(1.376,10)
625
4- Hayat Branşı Yatırım Geliri
5- Yatırımlardaki Gerçekleşmemiş
Karlar
6- Diğer Teknik Gelirler (Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
364.665.751,40
405.184.168,22
445.702.585,05
157.340,32
174.822,58
192.304,84
630
E- HAYAT TEKNİK GİDER
1- Ödenen Tazminatlar (Reasürör Payı
Düşülmüş Olarak)
104.197,12
115.774,58
127.352,04
53.143,20
59.048,00
64.952,80
26.226.825,67
29.140.917,41
32.055.009,15
334.003.921,48
371.115.468,31
408.227.015,14
621
621011
621021
622
623
624
63001
63002
631
631011
631021
632
633
633011
633021
634
634012
634011
Kazanılmamış Primler Karşılığı (-)
Kazanılmamış Prımler Karşılığında
Reasürör Payı (+)
3- Devam Eden Riskler Karşılığında
Değişim(Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
Brüt Ödenen Tazminatlar (-)
Brüt Ödenen Tazminatlarda Reasürör
Payı (+)
2- Muallak Tazminatlar Karşılığında
Değişim (Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak) (+/-)
Devreden Muallak Tazminatlar Karşılığı
( Net )
Muallak Tazminatlar Karşılığı (-)
Muallak Tazminatlar Karşılığında
Reasürör Payı (+)
3- Bonus Ve İndirimler Karşılığında
Değişim (Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak) (+/-)
4- Hayat Matematik Karşılığında
Değişim (Reasürör Payı Ve Devreden
Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
Devreden Hayat Matematik Karşılığı (
Net )
Hayat Matematik Karşılığı (-)
Hayat Matematık Karşılığında Reasürör
Payı (+)
5- Yatırım Riski Hayat Sigortası Poliçe
Sahiplerine Ait Poliçeler İçin Ayrılan
Karşılıkta Değişim (Reasürör Payı Ve
Devreden Kısım Düşülmüş Olarak)(+/-)
Devreden Hayat Kar Payı Karşılığı ( Net
)
Yatırım Riski Hayat Sigortası Poliçe
Sahiplerine Ait Poliçeler İçin Ayrılan
Karşılık (-)
272
635
6- Diğer Teknik Karşılıklarda Değişim
(Reasürör Payı Ve Devreden Kısım
Düşülmüş Olarak) (+/-)
636
7- Faaliyet Giderleri (-)
637
8- Yatırım Giderler (-)
9- Yatırımlardaki Gerçekleşmemiş
Zararlar (-)
10- Teknik Olmayan Bölüme Aktarılan
Yatırım Gelirleri (-)
F- TEKNİK BÖLÜM DENGESİHAYAT (D – E)
638
639
4.274.363,90
4.749.293,22
5.224.222,54
3.300,04
3.666,71
4.033,38
(419.289.688,22) (465.877.431,36)
(512.465.174,50)
Cari Dönem
G- EMEKLİLİK TEKNİK GELİR
640
1- Fon Yönetim Gider Kesintisi
641
2- Yönetim Gider Kesintisi
644
3- Özel Hizmet Gideri Kesintisi
4- Ara Verme Halinde Yönetim Gideri
Kesintisi
643
(5.452.824,08)
baz
(6.058.693,42)
(6.664.562,76)
(831.740,69)
(924.156,32)
(1.016.571,95)
(1.210.921,72)
(1.345.468,58)
(1.480.015,43)
(3.407.514,66)
(3.786.127,40)
(4.164.740,14)
645
5- Giriş Aidatı Gelirleri
6- Sermaye Tahsis Avansı Değer Azalışı
(-)
649
7- Diğer Teknik Gelirler
(2.647,01)
(2.941,13)
(3.235,24)
H- EMEKLİLİK TEKNİK GİDERİ
65.789,10
73.099,00
80.408,90
65.789,10
73.099,00
80.408,90
(5.518.613,18)
(6.131.792,43)
(6.744.971,67)
(2.461.240,50)
(2.734.711,67)
(3.008.182,84)
(419.289.688,22) (465.877.431,36)
(512.465.174,50)
642
650
1- Fon İşletim Karşılığında Ödenen (-)
651
2- Sermaye Tahsis Avansları (-)
652
3- Faaliyet Giderleri (-)
653
4- Diğer Teknik Giderler (-)
I- TEKNİK BÖLÜM DENGESİEMEKLİLİK (G – H)
C- TEKNİK BÖLÜM DENGESİHAYAT DIŞI
F- TEKNİK BÖLÜM DENGESİHAYAT
I - TEKNİK BÖLÜM DENGESİEMEKLİLİK
J- GENEL TEKNİK BÖLÜM
DENGESİ (C+F+I)
662
K- YATIRIM GELİRLERİ
1- Finansal Yatırımlardan Elde Edilen
Gelirler
2-Finansal Yatırımların Nakte
Çevrilmesinden Elde Edilen Karlar
3- Finansal Yatırımları Yeniden
Değerlemesi
663
4- Kambiyo Karları
664
665
5- İştiraklerden Gelirler
6- Bağlı Ortaklıklar Ve Müşterek
Yönetime Tabi Teşebbüslerden Gelirler
666
7- Arazi, Arsa İle Binalardan Elde
66
660
661
(5.518.613,18)
(6.131.792,43)
(6.744.971,67)
(427.269.541,91) (474.743.935,46)
(522.218.329,00)
(4.043.235,14)
1.702.018,68
(3.828.207,55)
1.561.505,88
(215.027,59)
140.512,80
273
Edilen Gelirler
667
668
669
67
670
8- Türev Ürünlerden Elde Edilen
Gelirler
9- Diğer Yatırımlar
10- Hayat Teknik Bölümden Aktarılan
Yatırım Gelirleri
L- YATIRIM GİDERLERİ (-)
1- Yatırım Yönetim Giderleri – Faiz
Dahil (-)
674
2- Yatırımlar Yeniden Değerleme (-)
3- Yatırımların Nakte Çevrilmesi
Sonucunda Oluşan Zararlar (-)
4- Hayat Dışı Teknik Bölüme Aktarılan
Yatırım Gelirleri (-)
5- Türev Ürünler Sonucunda Oluşan
Zararlar (-)
675
6- Kambiyo Zararları (-)
676
7-Amortisman Giderleri (-)
677
68
8- Diğer Yatırım Giderleri (-)
M- OLAĞAN VE OLAĞANDIŞI
FAALİYETLERDEN GELİR VE
KARLAR İLE GİDER VE
ZARARLAR (+/-)
680
1- Karşılık Hesabı (+/-)
681
682
2- Reeskont Hesabı (+/-)
3- Zorunlu Deprem Sigortası Hesabı
(+/-)
683
4- Enflasyon Düzeltmesi Hesabı (+/-)
684
685
5- Ertelenmiş Vergi Varlığı Hesabı(+/-)
6- Ertelenmiş Vergi Yükümlülüğü
Gideri(-)
688
7- Önceki Yıl Gelir Ve Karları
689
8- Önceki Yıl Gider Ve Zararları(-)
686
9- Diğer Gelir Ve Karlar
687
10-Diğer Gider Ve Zararlar (-)
N- DÖNEM NET KARI VEYA
ZARARI
671
672
673
690
691
692
1- DÖNEM KARI VE ZARARI
2- DÖNEM KARI VERGİ VE
DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK
KARŞILIKLARI(-)
3- DÖNEM NET KAR VEYA
ZARARI
(991.960,61)
(2,29)
(991.958,32)
2.212,19
2.212,19
(427.269.541,91) (479.779.131,21)
(520.514.098,13)
(427.269.541,91) (479.779.131,21)
(520.514.098,13)
(427.269.541,91) (479.779.131,21)
(520.514.098,13)
274
Ek 4. Birinci Yönteme Göre Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu
1A
SERMAYE YETERLİLİĞİ TABLOSU (Birinci Yönteme Göre)
(TL )
Kötümser
Senaryo(%10
Azalış)
Baz yıl
İyimser
Senaryo(%10
Artış)
PRİM (p)
85.500.000
95.000.000
104.500.000
HASAR (h)
63.000.000
70.000.000
77.000.000
A = Son Bir Yılda Brüt Yazılan Primlerden (Vergi ve Harçlar Hariç) Fesih ve
İptaller Düşüldükten Sonra Kalan Tutar
132.610,50
147.345,00
162.079,50
Son Bir Yılda Yazılan Brüt Primler (Vergi ve Harçlar Hariç)
132.610,50
147.345,00
162.079,50
732,60
814,00
895,40
2.197,80
2.442,00
2.686,20
0,000
0,000
0,000
11.934,95
13.261,05
14.587,16
23.869,89
26.522,10
29.174,31
11.934,95
13.261,05
14.587,16
95,24
105,82
116,40
190,48
211,64
232,80
95,24
105,82
116,40
Son Bir Yılda Gerçekleşen Fesih ve İptaller
B = [Son Üç Yıllık Sürede Brüt Ödenen Hasarlar (Tarım ve Kredi
Sigortalarında 7yıl) + Son Yıl Muallak Hasar Karşılıkları(direkt ve endirekt
işler için ayrılan dahil) - Rücu Yoluyla Tahsil Edilen Tazminatlar - İçinde
Bulunulan Yıl Hariç Olmak Üzere Üç Yıl Önce Ayrılan Muallak Hasar
Karşılıkları (Tarım ve Kredi Sigortalarında 7 Yıl önce)] /3 ya da /7(Tarım ve
Kredi Sigortaları İçin) Sonucu Çıkan Tutar -(Dipnot 1, Dipnot 3)
Son üç yıllık sürede Brüt Ödenen Hasarlar (Tarım ve Kredi Sigortaları hariç)
Son Yıl Muallak Hasar Karşılıkları (direkt ve endirekt işler için ayrılan dahil)
(Tarım ve Kredi Sigortaları hariç)
I. HAYAT
DIŞI
BRANŞLAR
(HDY )
Rücu Yoluyla Tahsil Edilen Tazminatlar (Tarım ve Kredi Sigortaları hariç)
İçinde Bulunulan Yıl Hariç Olmak Üzere Üç Yıl Önce Ayrılan Muallak Hasar
Karşılıkları (Tarım ve Kredi Sigortaları Hariç)
Tarım ve Kredi Sigortalarında son yedi yıllık sürede Brüt Ödenen Hasarlar
Tarım ve Kredi Sigortalarında Son Yıl Muallak Hasar Karşılıkları (direkt ve
endirekt işler için ayrılan dahil)
Tarım ve Kredi Sigortalarında Rücu Yoluyla Tahsil Edilen Tazminatlar
Tarım ve Kredi Sigortalarında İçinde Bulunulan Yıl Hariç Olmak Üzere Yedi Yıl
Önce Ayrılan Muallak Hasar Karşılıkları
C = Son Üç Yılda Şirket Üzerinde Kalan Hasar Tutarının Son Üç Yılda Brüt
Hasar Tutarına Oranı (Dipnot 4)
Son Üç Yılda Şirket Üzerinde Kalan Hasar Tutarı
Son Üç Yılda Gerçekleşen Brüt Hasar Tutarı
1- Prim Esasına Göre (HDY1)
A < p ise : P = (Ax0,18)
A => p ise : P = [(px0,18)+(A-p)x0,16]
C<= 0,5 ise : HDY1 = Px0,5
C > 0,5 ise : HDY1 = PxC
2- Hasar Esasına Göre (HDY2)
B <h ise : H = Bx0,26 B => h ise : H = [(hx0,26)+(B-h)x0,23]
C< = 0,5 ise : HDY2 = Hx0,5
C > 0,5 ise : HDY2 = HxC
275
I. HAYAT DIŞI BRANŞLAR İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HDY= HDY1 => HDY2 ise : HDY = HDY1 ; HDY1 < HDY2 ise : HDY =
HDY2)
11.934,95
13.261,05
14.587,16
M =[Ayrılan Toplam Matematik Karşılıklar (direkt ve endirekt işler) ile Bir Yıllık
Hayat Sigortaları İçin Ayrılan Kazanılmamış Primler Karşılığı Toplamı]
15.216.305,40
16.907.006,0
0
18.597.706,60
Mt = Son Bir Yıl İçin Ayrılan Matematik Karşılıklar ile Bir Yıllık Hayat
Sigortaları İçin Ayrılan Kazanılmamış Prim Karşılığının Toplamı
15.216.305,40
16.907.006,0
0
18.597.706,60
Ms = Mt tutarından Reasürörler Payı Düşüldükten Sonra Kalan Miktar
14.652.995,40
16.281.106,0
0
17.909.216,60
0,96
0,96
0,96
3.346.622.815, 3.718.469.79
50
5,00
4.090.316.774,
50
3.361.839.120, 3.735.376.80
90
1,00
4.108.914.481,
10
3.081.656.272, 3.424.062.52
50
5,00
3.766.468.777,
50
Ms / Mt
R1 = Sigorta Süresi Azami Üç Yıla Kadar Olan (Üç Yıl Dahil) Sigortalarda Ölüm
Halinde Sigortalıya Ödenecek Tutardan Matematik Karşılığı ile Kazanılmamış
Primler Karşılığı Düşüldükten Sonra Kalan Tutar
R2 = Sigorta Süresi Üç Yıldan Fazla Beş Yıldan Az Olan (Beş Yıl Dahil)
Sigortalarda Ölüm Halinde Sigortalıya Ödenecek Tutardan Matematik Karşılığı ile
Kazanılmamış Primler Karşılığı Düşüldükten Sonra Kalan Tutar
R3 = Sigorta Süresi Beş Yıldan Fazla Olan Sigortalarda Ölüm Halinde Sigortalıya
Ödenecek Tutardan Matematik Karşılığı ile Kazanılmamış Primler Karşılığı
Düşüldükten Sonra Kalan Tutar
II. HAYAT
BRANŞI (HY)
Rt = Reasürans Devirlerinden Önceki Risk Kapitali
Rs = Rt tutarından Reasürörler Payı Düşüldükten Sonra Kalan Risk Kapitali
Rs / Rt
1) Yükümlülüğe İlişkin Sonuç (HY1)
Ms/Mt<= 0,85 ise : HY1 = Mx0,04x0,85
Mx0,04x(Ms/Mt)
0,92
0,92
0,92
586.119,82
651.244,24
716.368,66
586.119,82
651.244,24
716.368,66
3.067.708,13 3.408.564,58
3.749.421,04
3.067.708,13 3.408.564,58
3.749.421,04
3.653.827,94 4.059.808,82
4.465.789,71
Ms/Mt > 0,85 ise : HY1 =
2) Riske İlişkin Sonuç (HY2)
Rs/Rt <= 0,5 ise: HY2 = ((R1x0,001)+(R2x0,0015)+(R3x0,003))x0,5
Rs/Rt > 0,5 ise: HY2 = ((R1x0,001)+(R2x0,0015)+(R3x0,003))x (Rs/Rt)
II. HAYAT BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
(HY) = HY1+HY2
B= Katılımcılara Ait Bireysel Emeklilik Hesaplarındaki Birikim Tutarı
B<250,000,000 ise : EY=B*0.0075; 250,000,000<B<500,000,000 ise : EY=((BIII.
EMEKLİLİK 250,000,000)*0.0050)+(250,000,000*0.0075); B>500,000,000 ise
BRANŞI (EY) EY=(250,000,000*0.0075)+(250,000,000*0.0050)+((B-500,000,000)*0.0025)
III. EMEKLİLİK BRANŞI İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
3.665.762,89 4.073.069,87
4.480.376,86
BİRİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE = HDY + HY + EY
276
Ek 5. İkinci Yönteme Göre Sermaye Yeterliliği Hesaplama Tablosu
1B
SERMAYE YETERLİLİĞİ TABLOSU (İkinci Yönteme Göre) (TL )
Kasa (100)
Kötümser
Senaryo(%
10 Azalış)
Baz Yıl
İyimser
Senaryo(%1
0 Artış)
114
127
140
Bankalar (101 + 102 + 103 + 109 + 117.08)
5.664.227
6.293.586
6.922.945
Devlet Borçlanma Senetleri (Eurobond dahil) (Finansal Varlıklar Değer Düşüklüğü Karşılığı Hariç)
(110.02 +110.03 + 111.02 + 111.03 + 112.02 + 112.03 + 117.02+117.03 )
4.479.673
4.977.414
5.475.155
3.923.105
4.359.005
4.794.906
1.279.968
1.422.187
1.564.406
1.733.902
1.926.558
2.119.214
1.733.902
1.926.558
2.119.214
2.633.528
2.926.142
3.218.756
569.863
633.181
696.499
1.449.000
1.610.000
1.771.000
Vadeye Kalan Süresi 181-270 gün kalan alacaklar
439.807
488.674
537.541
Vadeye Kalan Süresi 271-360 gün kalan alacaklar
174.858
194.287
213.716
Devlet Borçlanma Senetleri Karşılığında Yapılan Ters Repo İşlemlerinden Alacaklar (Finansal Varlıklar
Değer Düşüklüğü Karşılığı Hariç) (110.07 + 111.07 + 112.07 + 117.07)
Kendi Sermaye Grubuna Ait Hisse Senetleri ve Diğer Değişken Getirili Finansal Varlıklar (110.01+ 112.01
+ 117.01)
Diğer Hisse Senetleri ve Diğer Değişken Getirili Finansal Varlıklar (Finansal Varlıklar Değer Düşüklüğü
Karşılığı Hariç) (110.01+ 112.01 + 117.01)
Özel Sektör Bonoları (110.04 + 111.04 + 112.04 + 117.04)
Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (A tipi) (110.06 + 112.06 + 117.06)
Yatırım Fonu Katılma Belgeleri (B tipi) (110.06 + 112.06 + 117.06)
Bağlı Menkul Kıymetler, İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Müşterek Yönetime Tabi Ortaklıklar (Sigorta ve
Reasürans ile Emeklilik Şirketleri Hariç) (Sermaye Taahhütleri ile Değer Düşüklüğü Karşılıkları Hariç)
(250+251+253+255)
Diğer Finansal Varlıklar (110.05+110.99+111.05+111.99+112.05+112.99+117.05+117.99)
Krediler (Aynı Topluluk İçinde Bulunan Şirketlere) (115+116+225+226)
I.
AKTİF
RİSKİ
(AR)
Krediler (Diğer) (115+116+225+226)
İkrazlar
İkrazlar (Hayat) (125+126)
Sigortacılık ve Emeklilik Faaliyetlerinden Alacaklar(Net) - Alınan Teminatlar (Nakit, Mevduat,
Bankalarca Garanti Edilen Kredi Kartı Ödemeleri ve Devlet Borçlanma Senetlerinin %100'ü,
Gayrımenkullerin %30'u) (Emeklilik Şirketlerinin Emeklilik Yatırım Fonları Kapsamında Saklayıcı
Şirketten Alacakları Hariç) (Muaccel Hale Gelenler Hariç) (D19-D20)
Sigortacılık ve Emeklilik Faaliyetlerinden Alacaklar(Net)
(120+121+127.01+127.03+127.04+127.05+128+129+220+221+227.01+227.03+227.04+227.05+228+229
)
Alınan Teminatlar (Nakit, Mevduat, Bankalarca Garanti Edilen Kredi Kartı Ödemeleri ve Devlet
Borçlanma Senetlerinin %100'ü, Gayrımenkullerin %30'u) (D21+D22+D23+(D24*0.3))
Nakit
Mevduat
Bankalarca Garanti Edilen Kredi Kartı Ödemeleri (Banka Teminat Mektupları) ve Devlet Borçlanma
Senetlerinin %100'ü
Gayrımenkuller (Gayrımenküllerin %100'ü yazıılmalıdır, formülasyon %30'u hesaplamaktadır) (Dipnot
11)
Alacaklar Toplamı (D26+D27+D28+D29+D30)
Vadeye Kalan Süresi 01-90 gün kalan alacaklar
Vadeye Kalan Süresi 91-180 gün kalan alacaklar
277
Vadeye Kalan Süresi 360 Günden Fazla Olan Alacaklar
Reasürans Faaliyetlerinden Alacaklar ve Depolar (122+123+124+222+223+224)
İlişkili Taraflardan Alacaklar
(131+132+133+134+135+136+137+138+139+231+232+233+234+235+236+237+238+239)
222
247
272
68.400
76.000
83.600
Muaccel Hale Gelmiş Toplam Alacaklar (D35+D36)
303.699
337.443
371.187
Muaccel Hale Gelmiş Alacaklar İçin; Vadesini bir ay geçmiş alacaklar
303.699
337.443
371.187
Diğer Aktifler (Gelecek Aylar ve Yıllar İhtiyacı Stoklar, İş Avansı, Personele Verilen Avanslar,
Gayrimenkuller Hariç Olmak Üzere Maddi Varlıklar, Maddi Olmayan Varlıklar ve Yukarıda Sayılmayan
Diğer Aktifler)
(180+181+183+189+192+193+194+195+196+197+198+199+257+258+263+264+265+266+267+268.03+
268.04+268.05+268.06+268.07+269+270+271+272+273+277+278+279+280+283+289+290+291+292+2
93+294+295+296+297+298+299)
5.457.599
6.063.999
6.670.399
I. AKTİF RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSERMEYE (AR)
(C2*0)+(C3*0.01)+(C4*0)+(C5*0)+(C6*0.25)+(C7*0.15)+(C8*0.15)+(C9*0.15)+(C10*0.05)+(C11*0.1
5)+(C12*0.15)+(C13*0.25)+(C14*0.15)+(C15*0.2)+(C16*0)+(C17*0.25)+(C25*0.005)+(C26*0.015)+(
C27*0.05)+(C28*0.12)+(C29*0.2)+(C30*0.15)+(C31*0.2)+(C32*0.2)+(C34*0.255)+(C35*1)+(C36*0.2
)+(C37*0.05)+(C38*0.15)
1.659.478
1.843.865
2.028.251
741.660
824.067
906.474
37.083
41.203
45.324
132.611
147.345
162.080
21
874.423
21
21
971.581
1.068.739
21.430.479
23.573.527
3.648.699
4.049.924
4.450.312
292.729
325.254
357.779
Diğer Alacaklar (Finansal Kiralama Alacakları, Verilen Depozito ve Teminatlar, Diğer Çeşitli Alacaklar)
(141+142+145+146+147+148+149+241+242+245+246+247+248+249)
Muaccel Hale Gelmiş Alacaklar İçin; Vadesini iki ay geçmiş alacaklar
Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller (260+261+268.01)
Kullanım Amaçlı Gayrimenkuller (262+268.02)
A ve B Dereceli Reasürörlere Devredilen Riskler İçin Toplam Devredilen Bölüşmeli Reasürans Primi
II.
REASÜ
RANS
RİSKİ
(RR)
Türkiyede'ki Havuzlara Devredilen Riskler İçin Toplam Devredilen Bölüşmeli Reasürans Primi
Diğer Derecelere Sahip Reasürörler İçin Toplam Devredilen Bölüşmeli Reasürans Primi
II. REASÜRANS RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (RR)
(D41*0.05)+(D43*0.15)+(D42*0)
Toplam Alınan Primin Bir Önceki Yıla Göre Artış Oranı, Sektör Artış Oranınından %50 Fazla İse= %50'yi
Aşan Kısım (Zorunlu Trafik Sigortası Hariç)
Bir Önceki Yılın Hayat Dışı Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (600.01)
Cari Yılın Hayat Dışı Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (600.01)
Hayat Dışı Sektör Ortalaması
III.
AŞIRI
PRİM
ARTIŞ
RİSKİ
(APR)
Zorunlu Trafik Sigortasında Alınan Primin Bir Önceki Yıla Göre Artış Oranı, Sektör Artış Oranınından
%10 Fazla İse= %10'u Aşan Kısım
Bir Önceki Yılın Zorunlu Trafik Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (715.01.1.1)
Cari Yılın Zorunlu Tafik Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (715.01.1.1)
Zorunlu Trafik Sigortası Sektör Ortalaması
Toplam Alınan Primin Bir Önceki Yıla Göre Artış Oranı, Sektör Artış Oranınından %50 Fazla İse= %50'yi
Aşan Kısım
Bir Önceki Yılın Hayat Branşı Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (620.01)
Cari Yılın Hayat Branşı Prim Miktarı (Brüt Yazılan Prim) (620.01)
19.287.431
Hayat Branşı Sektör Ortalaması
III. AŞIRI PRİM ARTIŞI RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (APR)
(D45*0.2*D46)+(D49*D50*0.2)+(D53*D54*0.2)
IV.
Net Hayat Muallak Hasar Karşılığı (-631.01.1-631.02.1)
278
MUALL
AK
TAZMİ
NAT
RİSKİ
(MTR)
Net Kaza Muallak Hasar Karşılığı (-718.02.2.1.1-718.02.2.2.1)+(-729.02.2.1.1-729.02.2.2.1)+(750.02.2.1.1-750.02.2.2.1)
Net Hastalık/Sağlık Muallak Karşılığı (-784.02.2.1.1-784.02.2.2.1) + (-785.02.2.1.1-785.02.2.2.1)+(786.02.2.1.1-786.02.2.2.1)
Net Kara Araçları Muallak Hasar Karşılığı (-717.02.2.1.1-717.02.2.2.1) + (-737.02.2.1.1-737.02.2.2.1)
Net Raylı Araçlar Muallak Hasar Karşılığı (-713.02.2.1.1-713.02.2.2.1)
Net Hava Araçları Muallak Hasar Karşılığı (-727.02.2.1.1-727.02.2.2.1)
Net Su Araçları Muallak Hasar Karşılığı (-712.02.2.1.1-712.02.2.2.1) + (-738.02.2.1.1-738.02.2.2.1) + (739.02.2.1.1-739.02.2.2.1)
Net Nakliyat Muallak Hasar Karşılığı (-710.02.2.1.1-710.02.2.2.1)+(-711.02.2.1.1-711.02.2.2.1)
Net Yangın ve Doğal Afetler Muallak Hasar Karşılığı (-701.02.2.1.1-701.02.2.2.1)+(-703.02.2.1.1703.02.2.2.1) + (-740.02.2.1.1-740.02.2.2.1)+ (-741.02.2.1.1-741.02.2.2.1) + (-742.02.2.1.1-742.02.2.2.1)
+ (-743.02.2.1.1-743.02.2.2.1) + (-744.02.2.1.1-744.02.2.2.1) + (-761.02.2.1.1-761.02.2.2.1)
Net Genel Zararlar Muallak Hasar Karşılığı (-765.02.2.1.1-765.02.2.2.1) + (-766.02.2.1.1-766.02.2.2.1) +
(-767.02.2.1.1-767.02.2.2.1) + (-768.02.2.1.1-768.02.2.2.1) + (-723.02.2.1.1-723.02.2.2.1) + (724.02.2.1.1-724.02.2.2.1) + (-775.02.2.1.1-775.02.2.2.1) + (-776.02.2.1.1-776.02.2.2.1) + (-777.02.2.1.1777.02.2.2.1) + (-778.02.2.1.1-778.02.2.2.1) + (-779.02.2.1.1-779.02.2.2.1) + (-780.02.2.1.1-780.02.2.2.1)
+ (-781.02.2.1.1-781.02.2.2.1) + (-782.02.2.1.1-782.02.2.2.1)
Net Kara Araçları Sorumluluk Muallak Hasar Karşılığı (-714.02.2.1.1-714.02.2.2.1)+(-715.02.2.1.1715.02.2.2.1)+(-716.02.2.1.1-716.02.2.2.1)
Net Hava Araçları Sorumluluk Muallak Hasar Karşılığı (-728.02.2.1.1-728.02.2.2.1)
Net Su Araçları Sorumluluk Muallak Hasar Karşılığı (-735.02.2.1.1-735.02.2.2.1)
Net Genel Sorumluluk Muallak Hasar Karşılığı (-719.02.2.1.1-719.02.2.2.1) + (-720.02.2.1.1-720.02.2.2.1)
+ (-721.02.2.1.1-721.02.2.2.1) + (-725.02.2.1.1-725.02.2.2.1) + (-726.02.2.1.1-726.02.2.2.1) + (733.02.2.1.1-733.02.2.2.1) + (-769.02.2.1.1-769.02.2.2.1) + (-731.02.2.1.1-731.02.2.2.1)+(-732.02.2.1.1732.02.2.2.1) + (-734.02.2.1.1-734.02.2.2.1)
Net Kredi Muallak Hasar Karşılığı (-755.02.2.1.1-755.02.2.2.1) + (-756.02.2.1.1-756.02.2.2.1) + (745.02.2.1.1-745.02.2.2.1) + (-746.02.2.1.1-746.02.2.2.1) + (-747.02.2.1.1-747.02.2.2.1)
Net Emniyeti Suistimal Muallak Hasar Karşılığı (-736.02.2.1.1-736.02.2.2.1)
Net Finansal Kayıplar Muallak Hasar Karşılığı (-702.02.2.1.1-702.02.2.2.1) + (-748.02.2.1.1-748.02.2.2.1)
+ (-749.02.2.1.1-749.02.2.2.1) + (-752.02.2.1.1-752.02.2.2.1) + (-753.02.2.1.1-753.02.2.2.1) + (754.02.2.1.1-754.02.2.2.1) + (-757.02.2.1.1-757.02.2.2.1) + (-758.02.2.1.1-758.02.2.2.1) + (-759.02.2.1.1759.02.2.2.1)
Net Hukuksal Koruma Muallak Hasar Karşılığı (-760.02.2.1.1-760.02.2.2.1)
Net Destek Muallak Hasar Karşılığı (-798.02.2.1.1-798.02.2.2.1)
IV. MUALLAK HASAR KARŞILIĞI RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (MHR)
(D58*0.025)+(D59*0.025)+(D60*0.1)+(D61*0.075)+(D62*0.05)+(D63*0.05)+(D64*0.05)+(D65*0.05)+(
D66*0.05)+(D67*0.05)+(D68*0.1)+(D69*0.05)+(D70*0.05)+(D71*0.05)+(D72*0.075)+(D73*0.05)+(D7
4*0.05)+(D75*0.05)+(D76*0.05)
7.318
8.131
8.944
Hayat Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (620.01)
19.287.431
21.430.479
23.573.527
(Hayat Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
(727.660)
(808.511)
(889.362)
Kaza Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (718.01.1.1+ 729.01.1.1+ 750.01.1.1)
V.
YAZIM
RİSKİ
(YR)
(Kaza Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Hastalık/Sağlık Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (784.01.1.1 + 785.01.1.1 + 786.01.1.1)
(Hastalık/Sağlık Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Kara Araçları Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (717.01.1.1 + 737.01.1.1)
(Kara Araçları Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Raylı Araçlar Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (713.01.1.1)
279
(Raylı Araçlar Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Hava Araçları Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (727.01.1.1)
(Hava Araçları Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Su Araçları Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (712.01.1.1 + 738.01.1.1 + 739.01.1.1)
(Su Araçları Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devrdilen Prim)
Nakliyat Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (710.01.1.1 + 711.01.1.1)
(Nakliyat Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devrdilen Prim)
Yangın ve Doğal Afetler Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (701.01.1.1 + 703.01.1.1 +
740.01.1.1 + 741.01.1.1 + 742.01.1.1 + 742.01.1.1 + 743.01.1.1 + 744.01.1.1 + 761.01.1.1)
(Yangın ve Doğal Afetler Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Genel Zararlar Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (723.01.1.1 + 724.01.1.1 + 765.01.1.1 +
766.01.1.1 + 767.01.1.1 + 768.01.1.1 + 775.01.1.1 + 776.01.1.1 + 777.01.1.1 + 778.01.1.1 + 779.01.1.1 +
780.01.1.1 + 781.01.1.1 + 782.01.1.1)
(Genel Zararlar Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Kara Araçları Sorumluluk Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (714.01.1.1 + 715.01.1.1 +
716.01.1.1)
(Kara Araçları Sorumluluk Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Hava Araçları Sorumluluk Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (728.01.1.1)
(Hava Araçları Sorumluluk Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Su Araçları Sorumluluk Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (735.01.1.1)
(Su Araçları Sorumluluk Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Genel Sorumluluk Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (719.01.1.1 + 720.01.1.1 + 721.01.1.1 +
725. 01.1.1 + 725.01.1.1 + 731.01.1.1 + 732.01.1.1 + 733.01.1.1 + 769.01.1.1 + 734.01.1.1)
(Genel Sorumluluk Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Kredi Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (755.01.1.1 + 756.01.1.1 + 745.01.1.1 + 746.01.1.1 +
747.01.1.1)
(Kredi Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Emniyeti Suistimal Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (736.01.1.1)
(Emniyeti Suistimal Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Finansal Kayıplar Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (702.01.1.1 + 748.01.1.1 + 749.01.1.1 +
752.01.1.1 + 753.01.1.1 + 754.01.1.1 + 757.01.1.1 + 758.01.1.1 + 759.01.1.1)
(Finansal Kayıplar Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Hukuksal Koruma Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (760.01.1.1)
(Hukuksal Koruma Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
Destek Branşında Alınan Prim (Brüt Yazılan Prim) (798.01.1.1)
(Destek Branşında Bölüşmeli Reasürans ile Devredilen Prim)
V. YAZIM RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSERMAYE (YR)
(+D78+D79)*0.05+(D80+D81)*0.05+(D82+D83)*0.2+(D84+D85)*0.15+(D86+D87)*0.1+(D88+D89)*0.
1+(D90+D91)*0.1+(D92+D93)*0.1+(D94+D95)*0.1+(D96+D97)*0.1+(D98+D99)*0.2+(D100+D101)*0.
1+(D102+D103)*0.1+(D104+D105)*0.1+(D106+D107)*0.15+(D108+D109)*0.1+(D110+D111)*0.1+(D
112+D113)*0.1+(D114+D115)*0.1
927.989
1.031.098
1.134.208
VI. KUR Dönem Sonu İtibarıyla Toplam Döviz Varlıkları (Dipnot 10) (D118+D119+D120+D121)
RİSKİ Amerikan Doları
(KR)
Euro
280
İngiliz Sterlini
Diğer
Dönem Sonu İtibarıyla Toplam Döviz Yükümlülükleri (Dipnot 10) (D123+D124+D125+D126)
Amerikan Doları
Euro
İngiliz Sterlini
Diğer
VI. KUR RİSKİ İÇİN GEREKLİ ÖZSRMAYE (KR)
ABS(D117-D122)*0.075
İKİNCİ YÖNTEME GÖRE GEREKLİ ÖZSERMAYE = AR + RR + APR + MTR + YR + KR
6.280.567
6.974.222
7.667.040
281
