onkoloji hastalarında güvenli antineoplastik ilaç istemi yazılması

ONKOLOJİ HASTALARINDA GÜVENLİ ANTİNEOPLASTİK İLAÇ İSTEMİ YAZILMASI,
İSTEMİN ALINMASI, HAZIRLANMASI VE UYGULANMASINDA KONTROL SÜRECİ
21-26 Nisan 2009 tarihleri arasında Antalya’da düzenlenen VIII. Ulusal Kanser Kongresinde poster
olarak sunulmuştur.
Acıbadem Kozyatağı Hastanesi
GİRİŞ
Kanserin tedavi yöntemleri genel olarak kemoterapi, radyoterapi, cerrahi ve immünoterapi olup,
kanser hastalarının bireysel özellik ve hastalık durumuna göre bu yöntemlerden bir veya birkaçı
tedavide kullanılmaktadır. Bu tedavi yöntemleri ile hastalığı iyileştirmek, yaşam süresini uzatmak ve
kaliteli bir yaşam sürmesini sağlamak amaçlanmaktadır (1).
Kanser tedavileri kimi zaman tek başlarına ya da bir arada uygulanmaktadır. Kemoterapi tedavisinde
antineoplastik ilaçlarla tedavi uygulamaları sırasında hasta ve sağlık çalışanlarının güvenliği çok
önemlidir. Hasta ve çalışan güvenliği doktor isteminin yazılmasıyla başlar ve hemşirenin istemi kontrol
ve kabul etmesi, eczacının kontrolü ile tedavinin hazırlanması, uygulanması bu tedaviyi uygulayan
sağlık çalışanlarının da bu ilaçlarla maruziyet riskinden korunması ve güvenli çalışma ortamının
sağlanması büyük önem taşımaktadır (2).
Joint Comission İnternational kriterleri kapsamında “Hasta Güvenliği” en önemli konudur. Çağdaş
sağlık hizmetinin özellikleri güvenli, hasta merkezli, zamanında, tarafsız, adil, verimli, yeterli ve etkili
olarak sıralanmaktadır. Güvenli sağlık hizmeti ise; verilen hizmetin hastaya yarar yerine zarar
vermesinin, yaralanma, sakatlık ve ölüme yol açmasının, hata yapılmasının önüne geçilmesidir (3).
Güvenli sağlık hizmeti vermeye çalışırken bir takım tıbbı hatalar meydana gelmektedir ve bu hatalar
ölümle sonuçlanabilmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde, en iyi hastanelerde bile her 100 hastanın
6.7’sinde ciddi sonuçları olan ya da potansiyel ciddi sorunlara yol açabilecek ilaç hataları
görülmektedir. İlaç hatalarını önlemenin en iyi yollarından birisi her basamakta kontrol sürecinin
sağlanmasıdır (3).
AMAÇ
Bu çalışmanın amacı; antineoplastik ilaçlarla tedavi uygulamaları sırasında hasta ve sağlık çalışanlarının
güvenliğinin sağlanması için doğru, etkili, yeterli doktor istemini yazma, hemşirenin istemi kontrol
etme ve alma, eczane de hazırlaması ve uygulanmasını sağlamaktır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çalışma Kozyatağı Acıbadem Hastanesi Onkoloji bölümünde, tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Kemoterapi
doktor istemi yazma, hemşirelerin istemi alma, eczanede hazırlanması sürecinde yapılan uygulamalar
ile ilgili prosedürleri ve güvenli kontrol sürecini kapsamaktadır. 01 Ocak 2007-31 Aralık 2007 tarihleri
arasında kemoterapi uygulanan 3475 Onkoloji hastasının kemoterapi istemi güvenli kontrol süreci ile
hazırlanmış ve uygulanmıştır.
Çalışmada;
§
Doktor istem formu,
§
Hasta değerlendirme formu,
§
Kemoterapi uygulanan hasta takip formu,
§
Hasta eğitim formu kullanılmıştır.
Joint Comission İnternational-Akreditasyon kriterlerine uygun olarak hazırlanmış olan;
§
Hasta Kimlik Belirleme Prosedürü
§
Eczane İşleyiş Prosedürü
§
Yatan Hasta İlaç İstem Prosedürü
§
Antineoplastik İlaçlarla Güvenli Çalışma Prosedürü
§
Antineoplastik İlaçların Güvenli Kullanım Standartları Rehberi (Sağlık Bakanlığı)
§
İlaç-Besin Etkileşimi Klavuzu
§
İlaç-İlaç Etkileşimi Klavuzu
§
İlaç-İlaç Etkileşimi Kontrolü talimatına göre süreç uygulanmıştır.
Hasta doktor tarafından, muayene edilir ve değerlendirilir. Kan Tetkikleri, radyolojik tetkikler, vital
bulguları, psikolojik bulguları değerlendirilir. Boy, kilo ölçümü yapılır, Vücut yüzey alanı (BSA)
hesaplanır. Değerlendirme bulguları, hasta değerlendirme formuna kayıt edilir.
Değerlendirme sonrasında;
1. Doktor tarafından elektronik ortamda kemoterapi istemi yazılır.
2. Vaka Yönetici Hemşiresi tarafından ikinci kontrol amacıyla; hastanın kan tetkikleri, fizik muayene
bulguları, boyu, kilosu, vücut yüzey alanı (BSA), ilaçları ve dozları kontrol edilir. Doktor ve Vaka
Yönetici Hemşiresi tarafından çift kontrol yapılarak, kontrol edildiği saat yazılarak imzalanır.
3. Çift kontrolü yapılan istem, kemoterapi hemşiresine teslim edilir.
4. Hasta değerlendirme kayıtları ile istemde kayıtlı olan tüm bulgular iki kemoterapi hemşiresi
tarafından kontrol edilerek, uygulama için saat planlaması yapılır, imzalanır ve kayıt edilerek eczaneye
teslim edilir.
5. İlaçlar “Klinik Eczacı” tarafından eczanede kimlik belirleme kriterlerine uygun olarak, doğru
tanımlanması için kontrol edilerek (hasta ismi, hasta numarası..) istem teslim alınır.
6. Eczanede; eczacı tarafından İlaç-Besin / İlaç-İlaç etkileşimine, dozlarına, ilaçların kendi arasında ve
hazırlanacağı serumlarla geçimlilik kontrolü yapılır.
7. Hastanın kimlik bilgilerinin doğru tanımlanması için; hasta ismi, hasta numarası kontrol edilir, saat
yazılarak imza atılır ve kayıt işlemi yapılır.
8. İlaçlar hazırlanmadan önce, isteme göre dozları hesaplanır ve etiketleri hazırlanır. Hazırlanan ilaçlar,
yüksek riskli ilaç hesaplama formuna kayıt edilir.
9. Barkotlu hasta etiketleri basılır.
10. İlaçların güvenliğinin sağlanması için “infüzyon etiketi”, “yüksek riskli (kırmızı) ilaç etiketi”, ve ilacın
saklanma koşullarına uygun olarak “2-8 derece buzdolabında saklayınız” etiketi hazırlanır.
11. İlaçlar “Antineoplastik İlaçlarla Güvenli Çalışma Prosedürü”ne uygun olarak, kabinde hazırlanır.
12. İlaç hazırlandıktan sonra tüm etiketleri yapıştırılır ve folyo ile sarılır. Folyo ile sarılan ilacın dış
yüzüne aynı etiketler tekrar yapıştırılır. Son kez kontrol edildikten sonra “Kemoterapi Hemşiresine”
teslim edilir.
13. Kemoterapi hemşiresi, ikinci bir hemşire ile kimlik doğrulaması ve ilaç etiketlerinin kontrolünü
yaptıktan sonra ilacı uygulamaya başlar. Uygulama sırasında yapılanlar hemşire izlem ve kemoterapi
uygulanan hasta takip formuna kayıt edilir.
SONUÇ
Kemoterapi istemlerinin yazılması, hemşire tarafından kontrol edilip, kabul edilmesi ve hazırlanması
sürecinde, hasta ve çalışan güvenliğini tehdit edecek hata tespit edilmemiştir. Kontrol sürecinde; boy,
kilo, BSA Hesaplaması,
kimlik belirleme, ilaç doz hesaplaması konusunda belirlenen eksiklik sayısı
altıdır (% 0,2) ve “Olay Bildirim” formu doldurularak “Hasta Güvenlik Kuruluna” gönderilmiştir. Bu
hatalar, hastaya ulaşmayan ve sağlığını tehdit etmeyen hata türleri arasındadır.
Hasta Güvenlik Kriterlerine uygun olarak, veriler gösterge olarak izlenmektedir ve bu
göstergelerin tüm sağlık çalışanları tarafından bilinmesi sağlanmaktadır.
ÖNERİLER
Verilen sağlık hizmeti;
•Hastanın güvenliğine
•Sunulan hizmetin kalitesine
•Güvenliğin ve kalitenin sürekliliğine odaklanmalıdır.
Onkoloji hastalarının kemoterapi tedavilerinin istemlerin yazılmasından, uygulanmasına kadar olan
süreçte tam bir kontrolün sağlanması ve yapılan uygulamaların kayıt altına alınması gerekmektedir. Bu
konuda sağlık çalışanlarına eğitim verilmelidir. Kurumlarda kemoterapi ilaçlarının güvenli bir şekilde
isteminin yapılması, hazırlanması ve uygulanmasına yönelik politikaların geliştirilmesi, prosedür ve
talimatların yazılması önerilmektedir.
KAYNAKLAR
1. Özkan S. (2007) Psikoonkoloji Kanser Tedavileri, İstanbul, 43-47.
2. www.aksaglık.gov.tr/ Antineoplastik (sitotoksik) İlaçlarla Güvenli Çalışma Rehberi.
3. Çakmakçı M. (2005). Hasta Hakları, Tıbbi Hatalar ve Hasta Güvenliği Kavramı. Sağlıkta Kalite ve
Bilişim Kongresi, Antalya.