Kemoterapi Ajanlarını Güvenli Uygulama

Kemoterapi Ajanlarını Güvenli
Uygulama
KEMOTERAPİ NEDİR?
Kemoterapi, İlaç ile kanserli hücre yıkımını
sağlayan ve kanser tedavisinde kullanılan ilaçlı
tedavi yöntemidir.
Kemoterapi ilacı vücuda girdiğinde kanserli
hücreleri hedef alarak onları yıkmaya ve yok etmeye
yönelik çalışır.
Cerrahi ve ışın tedavisi ile birlikte tümör tedavisinin
çok önemli bir parçasıdır.
Bazen tek, bazen birkaç ilaç verilerek tedavi
planlanır.
Kemoterapi İlaçlarının Veriliş Yolları









İntra-arteriyel Yol
İntratekal yol
İntraventiküler Yol
İntraperitonial Yol
İntraplevral Yol
İntravesiküler Yol
Oral yol
Subkutan/Intramuskuler Yol
İntravenöz (IV) Yol
ORAL YOL
 Kanserin uzun dönem kontrolünün sağlanması ile birlikte
kronik bir hastalık olarak kabul edilmekte ve oral formdaki
yeni ilaçların geliştirilmesi sonucunda oral kemoterapi
ajanlarının kullanımı yagınlaşarak karşımıza çıkmaktadır.
 Avantajları; taşınabilir ve uygulaması kolaydır.Hastaya
bağımsızlık hissini artırır.
 Dezavantajları;emilim tam değildir ,kusma ile doz kaybı
olur.İlacı zamanında ve içme süresinde sorun yaşanır.
ORAL YOL
Oral kemoterapi alan hastalara taburcu
olurken hemşire;
 İlacın adı,
 İlacın dozu,
 Nasıl alacağı,
 Nasıl saklanması gerektiği,
 Kapsülü açmaması,
 Tabletleri kırmaması
yönünde eğitim vermelidir.
Subkutan/Intramuskuler Yol
 Uygulama yapılmadan önce ;
Trombosit sayısı değerlendirilmeli,
Mümkün olan en küçük iğnenin kullanılmalı,
Enjeksiyon bölgesi antiseptik solüsyonla temizlenmeli,
Enjeksiyon bölgesinde infeksiyon ya da kanamanın belirti
ve bulguları değerlendirilmeli,
 Yapılan işlemler kaydedilmelidir.




 Avantajları; uygulaması kolay ve yan etkileri daha az.
 Dezavantajları; yeterli kas ve dokunun bulunmaması
nedeni ile emilim yeterli değildir.
İntravenöz (IV) Yol
 Kemoterapi Ajanlarının İnfüzyon Tipleri
 IV puşe, bolus ve sürekli infüzyon.
 Avantajları; emilim tamdır, vezikant ajanların(doku
hasarına neden olan ajan) uygulanması için gerekir.
 Dezavantajları; Uzun süre kullanıldığında venler
sertleşir.Damar yolu açma problemleri yaşanır.
Uygulama Öncesi Hazırlık
Hasta hazırlığı
 Premedikasyonlar
Hidrasyonlar
Aldığı ve çıkardığı izlemi
Laboratuar izlemleri
Kemoterapi süresince diyet
ilaçların olası yan etkileri
Bulguların kontrolleri
Uygulama Öncesi Hazırlık
Personel hazırlığı
 Doktor istemi incelenir ve ilaçlar hazırlanmak
üzere kemoterapi ilaç hazırlama ünitesine
gönderilir.
 Acil ilaç ve malzemeler hazır bulundurulur.
 Gerekli infüzyon
hazırlanır.
pompası
ve
malzemeler
Uygulamanın Yapılması
Hazırlanan ilaç;
 Hazırlanan ilacın;
 Hasta ismi,
Protokol numarası,
Uygulama yolu,
Kemoterapi ajanı,
Dozu
İnfüzyon süresi
isteme uygunluğu kontrol edilir.
 İlaç uygulaması periferal yoldan yapılacaksa;
• Açılmış damar yolu yoksa hastanın el ve kolları
aşağıdan yukarıya doğru değerlendirilerek en
uygun bölge seçilir.
• Hematom, bozuk lenfatik drenaj, flebit,
enflamasyon, gözle görülebilen enfeksiyon
bulgusu olan bölgeler yada 24 saat öncesinde
anjioketle giriş uygulanmış bölgelere yakın
alanlar kullanılmamalıdır.
• Önceden radyoterapi uygulanan bölgeler,bileğin iç kısmı,
ince venler ve antekübital fossa kullanılmaması gereken
diğer bölgeler arasındadır.
• Damar dolgunluğu yoksa yada görülemiyorsa sıcak
uygulama yapılıp, böylece vazodilatasyon sonucu
damarlar belirginleşerek daha kolay intraket girişi
sağlanmalıdır.
• Eğer hiçbir şekilde damar girişi sağlanamıyorsa; implante
port takılması için hasta cesaretlendirilmeli ve doktorla iş
birliğine gidilmelidir.
Hastanın önceden periferal damar yolu varsa ;
 Bölge eritem, ağrı
değerlendirilmelidir.
ve
hassasiyet
yönünden
 Damar yolu etkinliğinden emin olunduktan sonra
uygulama yapılır, eğer etkinliği tam değilse uygulama
yeri değiştirilmelidir.
 Kemoterapi ilacını uygulamadan önce setler, öncesinde
kemoterapi ajanı içermeyen serum fizyolajik,%5 dextroz
gibi ilaçla uyumlu olan sıvılarla yıkanmalıdır.
 Sıvının
akış
hızı
doktor
istemine
göre
ayarlanır.Genellikle
1
saatten
fazla
olan ilaç
uygulamalarında ve çocuklarda milimetrik infüzyon
pompa kullanılması önerilir.
 Uygulama başladıktan sonra ilk 15 dakika hasta
hipersensitivite ve alerjik reaksiyon bulguları yönünden
izlenir.
 Uygulama bölgesinde; infiltrasyon bulguları,duyusal
değişiklikler,ağrı,yanma , şişlik oluştu ise yada
kontrolde kan geri gelmiyorsa infüzyon durdurulur ve
ekstravazasyon kontrolu sağlanır.
Eğer Kemoterapi İlacı Puşe Olarak
Uygulanıyorsa;
 Uygulama sırasında akımın hızı ,şişlik, ağrı,
yanmanın varlığı ve kanın geriye dönüşü
değerlendirilerek damar yolu açıklığının 2-3cc
de bir kontrol edilmesi önerilmektedir.
 Aksi durum belirtilmedikçe veriliş
dakikada 1-2 ml olması önerilir.
hızının
Santral venöz kateter ile uygulama
yapılacaksa;kan geri dönüşü kontrol
edilerek damar yolu açıklığından emin
olunduktan sonra uygulama yapılır.
ilaç uygulaması tamamlandıktan sonra
intraket çekilmeden önce bir sızıntı olmasını
önlemek için 100cc SF ile yıkanır.
 Kullanılan
tüm
malzemeler
kurum
prosodürüne göre elimine edilir.
EKSTRAVAZASYON
Ekstravazasyon:Damar yolunun açıldığı alanda vezikant veya irritant
ilaçların sızması sonucunda ağrı yada nekroz olmasına denir.
Vezikant İlaç:Doku hasarına neden olan ajan.
İrritant ilaç:Tahriş eden tahrişe neden olan enjeksiyon odağında veya ven
boyunca flebit,gerginlik hissi ve ağrı oluşturabilen ajan.
Kızarıklık reaksiyonu:Lokal alerjik bir reaksiyondur.Ven boyunca kaşıntı ve
kırmızı lekeler ile ortaya çıkar ve 30-60 dk arasında kaybolur.
RİKS ETMENLERİ
Kanülden geriye kan gelmemesi
İfüzyonun yavaşlaması
Kanül yerinde şişme olması
Kanül etrafında yanma veya ağrı
İnfüzyon yerinde eritem veya inflamasyon.
ekstravazasyonu akla getiren bulgulardır.
 Uygulama yapan bireyin vezikant özelliği olan
ilaçları tanıması,
 Ekstravazasyona neden olabilecek risk etmenlerini
tanımlaması,
 Ekstravazasyon oluşmaması için ve oluştuğunda
alınacak önlemleri bilmesi gerekmektedir.
Antineoplastik ilaç uygulamalarında %1-6
oranında ekstravazasyon görülmekte ve bu
ilaçların çoğunluğunun vezikant yada irritan
ilaç olması nedeni ile ekstravazasyon
sonucu doku hasarına neden olmaktadır
Hemşire
hastasına
taburcu
olurken
ektravazasyona yönelik eğitim vermesi
gerekir.
Kemoterapi Hastasına Uygulama Öncesinde
Ekstravazasyon Eğitimi
 Kateter girişi yapılırken ekstravazasyonun
belirti ve bulguları (yanma, ağrı, kızarıklık ve
şişlik )konusunda eğitim veriniz.
 Ekstravazasyon belirti ve bulgularını hissettiğiniz
anda , hemşireyi ilaç uygulamasını durdurması
için uyarması konusunda bilgilendiriniz.
Kemoterapi Hastasında Ekstravazasyon
Oluştuğu Durumda Verilecek Eğitimi
 Ekstravaze bölgede, doku arasına kaçan ilacın
miktarı ve cinsine göre 48-96 saat ya da günler
sonra yara meydana gelebilir.Bilgi almak için
hemşirenizi veya doktorunuzu arayınız.
 Ekstravaze bölgeye, ilacın cinsine uygun
sıcak/soğuk kompres uygulaması yapılacaktır.
 Uygulamayı, size anlatıldığı, sıklık ve sürelerle,
doğru teknikle devam ettiriniz.
 Ekstravaze bölgeye basınç uygulamayınız.
 Ekstravaze olan kolunuzu, 48 saat süreyle kalp
seviyesinin üzerinde, yüksekte tutunuz,
 Bu bölgede ağrı olabileceğinden, size önerilen
sıklıkta,
ağrı
kesicinizi
alabilirsiniz.
Ancak,ağrınız şiddetlenir ve ağrı kesici ile
geçmezse;hemşirenize veya doktorunuza haber
veriniz.
 Eğer ekstravaze bölgede yara oluşumu varsa
doktorunuza veya bulunduğunuz yerde bir
dermotoloğa muayene olunuz.
Ekstravazasyon Olasılığını Azaltmak İçin
Yapılacak Uygulamalar
Ekstravazasyon sonrası tadaviye yönelik bir çok araştırma yapılmış
olmasına karşın etkili bir tadavi şekli yoktur.Bu nedenle
ekstravazasyon oluşmaması için alınacak önlemler çok daha önemli
olmaktadır.
 Uygulanacak ilacın özelliklerini bilmek.
 Uygulama yerini; gözlemleme,damar büyüklüğüne ve ekstravazasyon
ortaya çıktığında olası hasarı değerlendiricek biçimde seçilmelidir.
 Eklem, yaşamsal sinir ve tandomların yakınına kanül yerleştirmekten
olabildiğince kaçınılmalıdır.
 El üstü yada bilek uygulama odağı olarak kullanılacaksa
deri altı yağ dokusu az olduğu için risk fazla olacağından
sık izlemi gerekir.
 Vezikant ilaçlar alt ekstremitelere uygulanmamalıdır.(ağır
ekstravazasyon hasarı yada filebit hastanın hareketliliğini
etkileyebilir.)
 Distal proksimale doğru yol izlemek.
 İğneyi hareket etmeyecek biçimde tesbit etmek ve infüzyon
odağını sürekli gözlemlemek.
 Her uygulama öncesi ve sonrası serum fizyolojik
uygulamak.
Ekstravazasyonda Hemşirelik Girişimleri
 İnfüzyon kesinlikle durdurulmalıdır.
 Doktora iletilmelidir.
 İlaç mümkün olduğu kadar aspire edildikten sonra iğne
çıkarılmalıdır.
 Eğer antidotu varsa uygulanmalıdır.
 Bası uygulamaktan kaçınılmalıdır.
 Ekstremiteyi 48 saat süresince olabildiğince kalp hizasından
yukarıda tutulmalıdır.
 Sıcak yada soğuk uygulama yapılmalıdır.
Soğuk uygulama ; Vazokonstrüksiyon etkisiyle ilacın
subkutan dokulara emilimini azaltır. İlk 30 - 60 dakika
soğuk uygulamadan sonra 48 - 72 saat boyunca 2 saatte
bir 15 dakika uygulanır. Bu ilaçlara soğuk uygulama
yapılması deride ülserasyona neden olabilir.
 Sıcak uygulama; Vazodilatasyon etkisiyle lokal kan
akımını arttırır. İlacın emilimini ve dolaşıma katılımını
sağlar. Uygulama sıklığı soğuk uygulamadaki gibidir.
Sadece Vinca Alkaloidleri ve Etoposid gibi ilaçlarda
uygulanır

ANTİNEOPLASTİK İLAÇLARA KAZA İLE MARUZ
KALMA VE DÖKÜLMEDEKİ YAKLAŞIMLAR
Dökülmeler miktarına göre 2 ye ayrılır.
 Az miktardaki dökülmeler:5ml/gr’ dan az ilacın dökülmesini
içerir.
 Bu dökülmelerde gömlek, eldiven ve gözlük kullanılmalıdır.
 Fazla miktardaki dökülmeler: 5ml/gr’ dan fazla olan
ilaçların dökülmesini içerir.
 Bu dökülmelerde dökülme seti kullanılmalıdır.
Kaza ve Dökülmelerde Alınması Gerekli
Güvenlik Önlemleri
Dökülme Acil Seti
İki çift
eldiven
Dökülme
işareti
Koruyucu
atılabilir
önlükler
Emici 2 örtü
Ayakkabı kılıfı
(galoş)
Cam kırıklarını toplamak
için küçük bir kürek ve
küçük bir fırça ya da süpürge
Koruyucu
gözlük
İki büyük zararlı
ilaç atık torbası
250 ml-1 litre
kadar dökülmeler
için geniş örtüler
 Dökülme seti, ilgili personelin kolay ulaşabileceği uygun yerlerde bulundurulmalıdır.
 Hazırlama ve uygulama alanlarının yakınında, ulaşılabilecek bir yerde sıvı deterjan bulundurulmalıdır.
 Tekrar kullanılabilen malzemeler deterjanlı suyla iyice yıkanıp durulandıktan sonra kullanılmalıdır.
Çevreye Maruziyet
 Kontamine alan (hasta,yatak,yerler,aletler ) izole edilir.
 Hastaların ve çalışanların mutlak güvenliği sağlanır.
 Eğer varsa cam kırıkları ve diğer meteryaller fırça ve
faraşla toplanır
 Emici pet kullanılarak sıvıların çevreye yayılması
engellenir.
 Üç kez duru suyla dıştan içe doğru(temiz alandan kirli
alana doğru) temizlenmeli, devamında üç kezde deterjanlı
su ile temizliği yapılmalıdır.
Kişiye Maruziyet
Deriye maruziyette etkilenen deri su ve
sabunla derhal yıkanır.
Göze maruziyette; göz izotonik ,serum
fizyolojik yada çeşme suyla 15 dakika
sürekli yıkanır,göz muayenesi sağlanır.
Maruziyet sonrası tıbbi muayene
yapılmalıdır.
Size söylenen her şeyi gerçeğin
süzgecinden geçirin, başkalarının
sizi yanıltmasına izin vermeyin.