Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler

BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME
KURUMU
Bankacılıkta Yapısal GeliĢmeler
Sayı: 6 / Aralık 2011
Strateji GeliĢtirme Daire BaĢkanlığı
Bu Yayın kamuoyunu bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Yayında yer
alan bilgilere dayanarak alınacak kararların sonuçlarından BDDK sorumlu
tutulamaz. Yayından kaynak gösterilmek suretiyle kısmen alıntı yapılabilir.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Adına
Sahibi: Mukim ÖZTEKĠN
Sorumlu Yazı ĠĢleri Müdürü: Faruk DEMĠR
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU
Atatürk Bulvarı No: 191 06680 Kavaklıdere, Ankara-Türkiye
STRATEJĠ GELĠġTĠRME DAĠRE BAġKANLIĞI
Telefon: (90 312) 455 65 29; Faks: (90 312) 424 08 74;
Ġnternet Sitesi: www.bddk.org.tr; E-Posta: [email protected]
Bu yayın tüm içeriği ile BDDK internet sayfasında yer almaktadır.
BDDK doküman merkezinde 100 adet basılmıştır.
Basım Tarihi: 26 Temmuz 2012; © 2012 BDDK
ISSN: 1307-5691
AÇIKLAMA
 Temel amaçlarından biri finansal piyasalarda güven ve istikrarı
sağlamak olan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 5411
sayılı Bankacılık Kanunu’nun 97 nci maddesinin 3 üncü fıkrasına göre;
bankacılık sektörü ile banka dışı finansal sektörde (finansal kiralama,
faktoring ve finansman şirketleri) yaşanan gelişmelerden yapısal
nitelikte olanlara dair değerlendirmeleri içeren Bankacılıkta Yapısal
Gelişmeleri yayınlamaktadır.
 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nın altıncı sayısı altı bölümden
oluşmaktadır. Yayında, piyasa yapısı analizine, bankacılığa ilişkin
kapasite göstergelerine, aracılık faaliyetlerine, strateji ve politika
konularına dair gelişmelere yer verilmektedir.
 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nda yer alan bankalara ilişkin
veriler aksi belirtilmedikçe, bankaların yurt içi şubelerinin yanı sıra yurt
dışı şubelerini de kapsamakta olup toplulaştırılarak sunulmaktadır.
 Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler Yayını’nın herhangi bir sayısında yer
alan dönemsel bir bilgi, takip eden sayılarda çeşitli sebeplerle
meydana gelecek güncellemeler sonucunda değişikliğe uğrayabilir.
 Bu çalışma, BDDK Veritabanından 13 Temmuz 2012 tarihi itibarıyla
alınmış olan verilere dayalı olarak hazırlanmıştır. Bu tarihten sonraki
güncellemeler raporun kapsamı dışındadır.
 Çalışmanın bankacılık sektörünün tümünü içeren analiz bütünlüğünün
bozulmaması amacıyla, küresel ve Türkiye karşılaştırmalarında, Türkiye
için bankaların bütünü kapsanmıştır.
BDDK
i
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
BDDK
ii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
GENEL DEĞERLENDĠRME
Türk bankacılık sektörünün aktif büyüklüğünün %92’sini mevduat bankaları, %4,6’sını katılım
bankaları ve %3,4’ünü kalkınma ve yatırım bankaları oluşturmaktadır. Son yıllarda mevduat
bankalarının payında gözlenen azalışa paralel olarak katılım bankalarının payında istikrarlı bir
artış görülmektedir. Ölçek açısından son 10 yıllık dönem incelendiğinde, büyük ölçekli
bankaların payının sürekli arttığı, buna mukabil diğer banka gruplarının paylarının azaldığı
görülmekle birlikte, 2011 büyük ölçekli bankaların sektör payı azalırken orta ölçekli bankaların
lehine bir değişim gözlenmektedir. Söz konusu gelişme görece küçük ölçekli bankaların
büyüme potansiyelini göstermekte olup, motivasyon unsuru oluşturacak politikalarla
desteklenme ihtiyaçlarına işaret etmektedir. Küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne olan
ilgisi 2002 yılından itibaren artarak devam etmekte ve sektörde faaliyet gösteren 36 bankada
küresel sermayenin payı bulunmaktadır. 2010 yılında %2,1 olan yurtdışı organizasyonların
toplam dönem kârındaki payı, 2011 yılında %7,5’e yükselmiştir. 2011 yılı itibarıyla yurtdışı
organizasyonların sektörün toplam aktiflerindeki payı ise %15,1’dir. Banka şubelerinin yurt içi
dağılımında ağırlığını İstanbul’un oluşturduğu Marmara Bölgesinde önemli bir yoğunlaşma
görülmektedir. Sektördeki bankaların 34 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu mevcut olup, 2011
yılında özellikle Bahreyn ve Irak’ta yeni şubeler açılmıştır. Bankacılık sektörü yoğunlaşma
göstergeleri analiz edildiğinde Türk bankacılık sektörünün pek çok gelişmiş ekonomiye göre
risklilik düzeyinin düşük olması sektörün sağlamlığın işaret etmekte, yüksek aktif büyüme hızı ise
sektörün hala çok büyük bir potansiyelinin bulunduğunu göstermektedir.
Mev.
Kredi
Aktif
Tablo: Türk Bankacılık Sektörü Piyasa Görünümü
(%)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
HHI
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
2000
53,2
27,1
19,7
623,4
88,8
6,0
5,1
578,7
49,7
70,6
720,7
2001
73,3
16,8
9,9
794,9
88,7
8,6
2,7
761,3
56,7
82,8
878,2
2002
71,3
20,3
8,4
851,7
87,6
8,3
4,1
732,0
60,8
84,5
969,8
2003
73,4
17,2
9,5
904,6
88,4
7,1
4,5
710,2
61,4
85,3
1027,0
2004
73,7
16,7
9,7
905,9
90,2
5,1
4,7
712,6
62,9
86,8
1090,3
2005
74,0
16,0
10,1
934,7
90,4
3,7
5,9
751,0
63,9
86,9
1056,7
2006
75,2
14,9
9,8
911,0
92,5
3,3
4,3
805,8
63,2
87,3
1034,1
2007
74,0
16,5
9,5
879,1
91,9
3,1
4,9
784,2
62,2
86,3
1003,3
2008
74,3
16,4
9,3
885,7
92,0
3,2
4,8
811,7
62,3
86,1
994,9
2009
75,5
16,3
8,2
913,3
90,5
3,5
6,0
772,9
62,6
86,1
1015,3
2010
74,8
16,8
8,5
897,0
91,1
3,0
5,9
797,1
63,1
86,9
1042,0
2011
73,2
18,5
8,2
855,5
91,0
3,4
5,6
812,9
59,8
86,5
937,8
Kredilerin bankacılık sektörü toplam aktifleri içindeki ağırlıklı payı, 2011 yılında da devam etmektedir.
Sektörün aktiflerinde gözlenen artışı sürükleyen temel nedenin, kredi hacminde yaşanan büyüme
olduğu görülmektedir. Türk bankacılık sektöründe kredi piyasasında yüksek bir yoğunlaşmanın
bulunmadığı değerlendirilmektedir. Kredi hacmi piyasası yoğunlaşmasında 2011 yılında gözlene
kısmi artışa rağmen, yoğunlaşma ölçütü, 1.000 puanın altında 812,9 puan seviyesinde
gerçekleşmiştir. Mevduat bankalarının kredi piyasasındaki ağırlığı, 2011 yılında da devam
etmektedir. Küçük ölçekli bankaların kredi piyasası içindeki paylarında 2006 yılından beri yaşanan
düşüş eğilimi de 2011 yılı itibarıyla sürmüştür. Piyasa yapısı çerçevesinde, ticari krediler ve KOBİ
kredileri, toplam krediler ile paralel bir gelişim izlerken, tüketici kredileri piyasasında daha yüksek bir
yoğunlaşma bulunmaktadır. Özellikle kredi kartı alacakları piyasasındaki görece yüksek
yoğunlaşma ve 2007 yılı sonrası konut kredisi piyasasındaki yoğunlaşmanın kısmen artması, tüketici
kredileri piyasası yoğunlaşmasındaki artışta etkili olmuştur.
Türk bankacılık sektöründe mevduat piyasasında, büyük ölçekli bankaların toplam içindeki
paylarında meydana gelen azalış ile birlikte, 2011 yılında yoğunlaşmanın daha da azaldığı
gözlenmektedir. Sektörde faaliyet gösteren dört katılım bankasının pazar payları birbirine yakın
seviyede bulunmaktadır. Katılım fonları piyasasında, 2010 yılı itibarıyla, Asya ve Orta Doğu
bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanan küresel mevduat 324 milyar ABD dolarına
ulaşmıştır. Söz konusu mevduatta Suudi Arabistan’ın 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer aldığı
görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu pazardaki payı 2010 yılında %5 düzeyindedir. Türk bankacılık
BDDK
iii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
sektörünün, mevduat dışı finansman kaynaklarına erişim kapasitesi yükselmiştir. 2011 yılında sektör
tarafından kullanılan sendikasyon kredileri içinde, büyük ölçekli bankaların paylarının azaldığı, orta
ölçekli bankaların ise bu kredilerden daha yüksek pay aldıkları görülmektedir. Bu durum, sektörün
kaynak çeşitliliğinin artmasına olanak sağlamaktadır.
Türk bankacılık sektöründe kapasite göstergeleri genel olarak istikrarlı bir gelişim süreci içindedir.
Katılım bankalarının bütün kapasite göstergelerinde sektörün üzerinde performans sergilediğini ve
çok hızlı bir gelişim süreci içinde olduğu gözlemlenmektedir. Ölçek bazında ise, küçük ölçekli
bankalar, kapasite göstergeleri açısından en az gelişim sağlayan gruptur. Sektördeki şube ve
çalışan sayısında 2003 yılından sonra bu göstergelerde istikrarlı bir artış süreci başlamıştır. Ilımlı da olsa
şube ve personel sayılarında artışın devam etmesi, bankacılık sektörünün küresel krizden etkilenme
düzeyinin görece düşük olduğunu kanıtlar niteliktedir. Ödemeler sisteminin unsurlarından olan ATM
ve POS sayılarının, son sekiz yılda sırasıyla yılda ortalama %11 ve %18 oranında artması bankacılık
hizmetlerine erişimin her yıl daha da kolaylaştığını göstermektedir. Kredi kartı sayısı, bankaların pazar
payı ve kâr stratejilerinin de etkisiyle son 10 yılda yaklaşık üç katına ulaşmıştır. Perakende
bankacılığa yönelik güçlü risk iştahı, sektörde güçlü bir rekabeti beraberinde getirmektedir. Bu
rekabet yapıcı bir nitelikle sektörün pazar payını büyütmesine yardımcı olmaktadır. Ayrıca, internet
bankacılığı, telefon bankacılığı ve çağrı merkezleri, e-posta, posta vb. kanallar da dikkate
alındığında, sektörün hizmet sunum kapasitesi bakımından önünde çok büyük bir parkurun olduğu
görülmektedir.
Tablo: Türk Bankacılık Sektörü Temel Kapasite Göstergeleri
(%)
Kredi Müş. Sayısı
Mudi Sayısı
Şube Sayısı
2005
63,7
88,0
83,2
94,8
57,3
78,8
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
2006
61,3
88,7
80,6
95,3
54,7
79,8
2007
58,5
88,3
81,0
94,2
51,3
77,4
2008
59,7
88,7
79,5
94,3
51,2
76,5
2009
57,4
88,3
78,9
93,7
51,3
77,1
2010
58,1
89,3
71,0
90,9
51,5
78,1
2011
58,6
90,1
71,7
90,5
51,4
80,6
Piyasa yapısı ile ilgili olarak analiz edilmesi gereken temel unsurlardan birisi de kuruluşların
davranış biçimidir. Sektörde oluşan davranışın önemli bir göstergesi fiyatlama politikalarıdır. Bu
çerçevede, TP-YP ayrımında ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetleri incelenmiştir. TP
plasman faizinde orta ölçekteki bankaların, ortalama TP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli
bankaların diğer gruplara göre daha düşük oranlarla çalıştıkları gözlenmektedir. Ayrıca, kredi ve
mevduata ilişkin faiz oranları incelendiğinde, bankaların faiz oranlarını indirdikleri ve genel olarak
marjların daraldığı görülmektedir. Nitekim mevduat faizlerinde yakınsamanın olduğu, yine orta
ölçekli bankaların daha yüksek mevduat faizi ödedikleri dikkat çekmektedir. Önümüzdeki
dönemde özellikle yurtiçi tasarrufu teşvik eden politikaların ve İstanbul Finans Merkezi teşvik
uygulamalarının, ürün çeşitliliği ve rekabet açısından etkili olacağı ve sektörün potansiyelini realize
etmesi konusunda yardımcı olacağı beklenmektedir. Ayrıca, 2011 yılında para politikasının bir aracı
olarak kullanılan zorunlu karşılık oranı uygulaması ile BDDK’nın aktif olarak kullandığı genel ve özel
karşılık oranı uygulamalarının, kredi davranışını etkilediği izlenmiştir.
Grafik: Bireysel Kredi Kartı Taksit Tercih Oranı ve Bankacılıkta ARGE/Faiz DıĢı Giderler
0,3
iv
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
-0,1
2005
0,1
0
2004
10
2011
0,5
20
2010
30
Küçük Ölçekli
2009
0,7
2008
40
BDDK
Orta Ölçekli
0,9
2007
Küçük
50
Büyük Ölçekli ARGE Harcamaları/ Faiz Dışı Giderler
1,3 (%)
1,1
2006
Orta
60
1,5
Bireysel Kredi Kartlarında Taksit
Kullanım Oranı
2005
Büyük
(%)
2004
70
2003
80
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Sektörde dikkat çeken bir davranış biçimi ise, Ar-Ge harcamalarının toplam faiz dışı giderler içinde
oldukça düşük bir paya sahip olmasıdır. Finansal sistemin geleceğe bakış açısı ve yeni iş modelleri
kapsamında bu harcamaların artması beklenmektedir. Sektör, yüksek uyum kabiliyeti ve genç
nüfusu ile küresel yenilikleri izlemek ve Türk finans piyasasına uyarlamak konusunda oldukça
başarılıdır. Ancak, yüksek potansiyelini hayata geçilebilmek, pazarını genişletmek ve ürün çeşitliliğini
artırabilmek için, bu alanda programlı ve koordineli atılımlara açık olması da gerekmektedir. Bu
konjonktürde Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi hakkındaki yasa ve İstanbul Finans Merkezi teşvik
uygulamalarının önemli fırsatlar yaratabileceği düşünülmektedir. Sektörün, kâr payı ve ikramiye
ödemelerinde, yerel ve küresel koşulları dikkate aldığı görülmektedir. Sektör kârlılığını sürdürmekle
beraber, özellikle 2009 ve 2011 yıllarında söz konusu gider kalemlerinde reel azalma gözlenmiştir.
Piyasa yapısı ile etkileşimde olan diğer bir husus bankaların göstermiş oldukları performanstır.
Kârlılık, etkinlik ve verimlilik açısından analiz edilen sektörün performansı, 2008 yılında ortaya
çıkan küresel krizin devam eden yansımalarından etkilenmeden olumlu seyrini sürdürmektedir.
2011 yılında, küçük ve orta ölçekli bankaların toplam kârdan aldıkları pay artarken, büyük
ölçekli bankalarınki azalmıştır. Bu gelişme, sektörde rekabetin güçlendiğine ve küçük ölçekli
bankaların kapasitelerini geliştirdiklerine yönelik bir işaret olarak değerlendirilmektedir. Küresel
dalgalanmaların yarattığı olumsuz ortamın varlığına rağmen 2011 yılı performansı, hafif
yavaşlama ile sonuçlansa bile, muadil ekonomilerden daha olumlu bir tablo çizmektedir. Son
üç yıllık dönemde küresel boyutta ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırıldığında,
Türkiye’nin gelişmiş ekonomilerden daha yüksek aktif ve özkaynak getirisine sahip olduğu
gözlenmektedir. Bununla birlikte, hızlı büyüyen ve yükselen piyasalara erişilmesi açısından, aktif
ve özkaynak getirilerinde yukarı yönlü önemli bir potansiyelin bulunduğu görülmektedir.
Performans, piyasa tabanlı ölçütler vasıtasıyla incelendiğinde, dalgalı bir seyir izleyen
fiyat/kazanç ve fiyat/maddi varlıklar oranları, 2011 yılında genel risk algısında görülen yükselişle
birlikte bir miktar aşağı yönlü olduğu görülmektedir. Bu nedenle, uzun vadeli düşünen
yatırımcılar için bankacılık sektörü önemli fırsatlar sunmaya devam etmektedir.
Temel bir performans göstergesi olan etkinlik, kârlılığa benzer biçimde sektörde gelişme
potansiyeline işaret etmektedir. Etkinliğin önemli bir ölçütü olan kredi/mevduat oranının
gelişimine bakıldığında, tüm ölçeklerde ve banka gruplarında yukarı yönlü eğilimin devam
ettiği ve mevduatın yıllar itibarıyla daha fazla krediye dönüştüğü izlenmektedir. Ayrıca, yine
ölçekler ve fonksiyonel açıdan takibe dönüşüm oranlarının 2011 yılı itibarıyla aşağı yönlü olması,
etkinlikteki artışın bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Veri zarflama yöntemine göre
yapılan analiz de, son iki yılda özellikle büyük ölçekli bankalardaki etkinlik artışını teyit
etmektedir. Türk bankacılık sektörünün, son 10 yıllık süreçte etkinlik ölçütlerinde ivme
yakalamasına rağmen, küresel boyutta yapılan kıyaslamalarda yukarı yönlü gelişmeye çok
müsait olduğu ve büyük bir potansiyelinin bulunduğu görülmektedir. 2011 yılında sektör geneli
için %98,2 olan kredi/mevduat oranının, muadil büyüklükteki ekonomilerde %150’ler civarında
olması, söz konusu potansiyelin gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğuna işaret etmektedir.
Ayrıca şube ve çalışan bazlı verimlilik göstergeleri, bu alandaki olumluya gidişi ve büyüme
potansiyelini teyit eden bir görünüm ortaya koymaktadır. Nitekim şube başına aktif, kredi ve
mevduat tutarları 2011 yılında da büyümeye devam etmiştir. Küresel karşılaştırma yapıldığında,
şube ve personel başına büyüklükler açısından, Türk bankacılık sektörünün muadil büyüklükteki
gelişmiş ve gelişen piyasalara yaklaşması açısından daha yukarı çıkabilecek bir fırsatın olduğu
görülmektedir. Benzer biçimde, işletme bazlı verimlilik göstergeleri, genel eğilim itibarıyla
iyileşme göstermektedir. Nitekim toplam işletme giderlerinin toplam gelirlere oran sektör
genelinde kabul edilebilir oran olan %50’nin altında seyretmeye devam etmektedir.
BDDK
v
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
BDDK
vi
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ĠÇĠNDEKĠLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI ..................................................................................... 1
1.1.
Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi ............................................................................... 1
1.2.
Banka Lisansları............................................................................................................... 9
1.3.
Bankacılıkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi ......................................... 12
1.4.
Aktif Büyümesi ve Yoğunlaşması ............................................................................... 18
BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI ............................................................................. 23
2.1.
Krediler ........................................................................................................................... 23
2.2.
Ticari Krediler ................................................................................................................. 25
2.3.
KOBİ Kredileri ................................................................................................................. 27
2.4.
Tüketici Kredileri ............................................................................................................ 28
2.5.
Konut Kredileri ............................................................................................................... 30
2.6.
Kredi Kartları Alacakları ............................................................................................... 33
2.7.
Mevduat ........................................................................................................................ 36
2.8.
Tasarruf Mevduatı ........................................................................................................ 39
2.9.
Mevduat Dışı Fonlar ..................................................................................................... 41
2.10.
Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler ....................................................................... 44
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE ............................................................................... 47
3.1.
Müşteri Analizi ............................................................................................................... 47
3.2.
Şube ve Personel Analizi ............................................................................................. 51
3.3.
ATM ve POS Analizi ...................................................................................................... 55
3.4.
Kredi ve Banka Kartı Analizi ........................................................................................ 61
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ............................................................................. 67
4.1.
Bankacılıkta Fiyat Farklılaşması .................................................................................. 67
4.2.
Bireysel Kart Kullanımı Gelişmeleri ............................................................................. 74
4.3.
Birleşme ve Devirler ...................................................................................................... 77
4.4.
Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri............................................................................. 79
4.5.
Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri .......................................................................... 84
4.6.
Kâr Payı ve İkramiye Giderleri .................................................................................... 86
BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PERFORMANS GÖSTERGELERĠ ............................................. 89
5.1.
Performans Göstergeleri ............................................................................................. 89
5.2.
Etkinlik Analizi ................................................................................................................ 93
5.3.
Verimlilik Göstergeleri ................................................................................................ 100
BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLER ................................................................................. 109
6.1.
Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı ................................................................ 109
6.2.
Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................... 114
6.3.
Finansman Sektörü Piyasa Yapısı ............................................................................ 117
BDDK
vii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
KUTULAR
Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü ........................................................................................... 11
Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü ........................................................................................ 14
Kutu 3: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü .................................................................................... 19
Kutu 4: Aktif Yoğunlaşması İtibarıyla Türkiye-AB Karşılaştırması .......................................................... 20
Kutu 5: G-20 Ülkeleri Kredilerinin Görünümü ......................................................................................... 24
Kutu 6: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü ................................................................... 26
Kutu 7: Konut Dışı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü .................................................................. 30
Kutu 8: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü........................................................................................ 32
Kutu 9: Ödeme Araçları İşlem Hacminin Küresel Görünümü ............................................................. 35
Kutu 10: Mevduatın Küresel Görünümü ................................................................................................. 38
Kutu 11: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü....................................................................................... 40
Kutu 12: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü ......................................................................... 43
Kutu 13: Kredi Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ........................................................................... 48
Kutu 14: Mevduat Müşteri Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................... 50
Kutu 15: Banka Şube Sayılarında Küresel Görünüm ............................................................................ 52
Kutu 16: Çalışan Sayılarında Küresel Görünüm..................................................................................... 55
Kutu 17: ATM Sayılarında Küresel Görünüm .......................................................................................... 57
Kutu 18: POS Sayılarında Küresel Görünüm........................................................................................... 60
Kutu 19: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm ................................................................................ 63
Kutu 20: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm.............................................................................. 66
Kutu 21: Net Kârların Gelişimi Küresel Görünüm ................................................................................... 90
Kutu 22: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................................... 93
Kutu 23: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm ....................................................................................... 99
Kutu 24: Şube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .................................................... 103
Kutu 25: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm .............................................. 105
Kutu 26: İşletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm ................................................ 108
Kutu 27: Finansal kiralama göstergelerine ilişkin küresel görünüm .................................................. 112
Kutu 28: Finansal kiralama işlem hacmine ilişkin küresel görünüm ................................................. 113
Kutu 29: Faktoring işlem hacmine ilişkin küresel görünüm ............................................................... 115
TABLOLAR
Tablo 1.1-1: Fonksiyonlarına Göre Bankaların Görünümü .................................................................... 1
Tablo 1.1-2: Ölçeklerine Göre Bankaların Görünümü ........................................................................... 2
Tablo 1.1-3: G-SIFI Listesi .............................................................................................................................. 2
Tablo 1.1-4: Sahiplik Yapılarına Göre Bankaların Görünümü ............................................................... 3
Tablo 1.1-5: Organizasyonlarına Göre Bankaların Görünümü ............................................................. 4
Tablo 1.1-6: Statü Değişiklikleri ................................................................................................................... 4
Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü ............................................. 9
Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt İçi Yurt Dışı Ağırlığı ......................................................................................... 12
Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı....................................... 12
Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt İçi ve Yurt Dışı Şubeler Dağılımı ............................................. 13
Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının Gelişimi .................................................................................................... 13
ablo 1.3-5: Bankaların Organizasyonları ................................................................................................ 15
Tablo 1.3-6: Bankacılığın Yerel Coğrafyası ............................................................................................ 16
Tablo 1.3-7: Bankacılığın Küresel Coğrafyası ........................................................................................ 17
Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 18
Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması .......................................................................................... 21
Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................. 23
Tablo 2.1-2: Kredilerde İlk 10 Banka Sıralaması ..................................................................................... 25
Tablo 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 25
Tablo 2.2-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 27
BDDK
viii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 2.2-2: KOBİ Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 28
Tablo 2.3-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 29
Tablo 2.3-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması ....................................................... 29
Tablo 2.4-1: Konut Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ........................................................................ 31
Tablo 2.4-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 33
Tablo 2.5-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................. 33
Tablo 2.5-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 34
Tablo 2.6-1: Mevduat Yoğunlaşma Göstergeleri ................................................................................. 36
Tablo 2.6-2: Mevduatta İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................................... 37
Tablo 2.6-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü ......................................................................................... 37
Tablo 2.6-4: Katılım Fonunda Sıralama ................................................................................................... 37
Tablo 2.7-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................. 39
Tablo 2.8-1: Mevduat Dışı Fonlar Yoğunlaşma Göstergeleri .............................................................. 41
Tablo 2.8-2: Sendikasyon Kredileri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................................ 42
Tablo 2.8-3: Sendikasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması .......................................................... 42
Tablo 2.8-4: Seküritizasyon Yoğunlaşma Göstergeleri ......................................................................... 42
Tablo 2.8-5: Seküritizasyon Kredilerinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................ 44
Tablo 2.9-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler Yoğunlaşması .......................................................... 44
Tablo 2.9-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde İlk 10 Banka Sıralaması...................................... 45
Tablo 2.9-3: Türev İşlemler Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................................... 45
Tablo 2.9-4: Türev İşlemlerde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 46
Tablo 3.1-1: Kredi Müşteri Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................. 47
Tablo 3.1-2: Kredi Müşteri Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ..... 48
Tablo 3.1-3: Kredi Müşteri Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................... 48
Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı............................................................... 49
Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 50
Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................. 50
Tablo 3.2-1: Şube Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .............................................................. 51
Tablo 3.2-2: Şube Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ................... 53
Tablo 3.2-3: Şube Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ............................................................................ 53
Tablo 3.2-4: Çalışan Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı .......................................................... 53
Tablo 3.2-5: Çalışan Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .............. 54
Tablo 3.2-6: Çalışan Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................ 54
Tablo 3.3-1: ATM Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 55
Tablo 3.3-2: ATM Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .................... 56
Tablo 3.3-3: ATM Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 56
Tablo 3.3-4: POS Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................................ 58
Tablo 3.3-5: POS Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar..................... 59
Tablo 3.3-6: POS Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .............................................................................. 59
Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ..................................................... 61
Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar .......... 62
Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması .................................................................... 62
Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının Gelişimi ve Fonksiyonel Dağılımı ................................................... 64
Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı Yoğunlaşma Göstergeleri ve Gruplar İtibarıyla Ortalamalar ....... 65
Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 65
Tablo 4.1-1: Politika Araçları, Temel Düzenlemeler ve Etkileri ............................................................ 72
Tablo 4.3-1: Yıllara Göre Birleşme ve Devir İşlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü .................................... 77
Tablo 4.3-2: Birleşme ve Devirlerin Yoğunlaşma Üzerine Analizi ......................................................... 78
Tablo 4.4-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................................... 80
Tablo 4.4-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ................................................................... 80
Tablo 4.4-3: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ..................................................................................... 81
Tablo 4.4-4: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ............................................ 81
Tablo 4.4-5: Promosyon Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri .............................................................. 82
BDDK
ix
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 4.4-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ............................................................ 83
Tablo 4.4-7: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşma Göstergeleri ............................... 83
Tablo 4.4-8: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ..................................... 84
Tablo 4.5-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ....................................................................... 84
Tablo 4.5-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması ...................................................................... 85
Tablo 4.5-3: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ....................................................................................... 85
Tablo 4.5-4: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması .............................................. 86
Tablo 4.6-1: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri Yoğunlaşma Göstergeleri ............................................. 87
Tablo 4.6-2: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri ilk 10 Banka Sıralaması ................................................... 87
Tablo 4.6-3: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler ............................................................ 88
Tablo 4.6-4: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması ................... 88
Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi .................................................. 89
Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ........................................................................... 89
Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde İlk 10 Banka Sıralaması ................................................................. 89
Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı ........................................................................ 90
Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................................................................................... 92
Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ......................................................................... 93
Tablo 5.2-1: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Krediler/Toplam Aktifler ................................... 94
Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları .................................. 95
Tablo 5.2-3: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 96
Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Karşılıklar/TGA Oranı ........................................ 96
Tablo 5.2-5: Girdi-Çıktı Değişkenleri ........................................................................................................ 97
Tablo 5.2-6: Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Gelişimi ............................................................................... 97
Tablo 5.3-1: Şube Başına Aktif Tutarı ..................................................................................................... 100
Tablo 5.3-2: Şube Başına Kredi Tutarı .................................................................................................... 100
Tablo 5.3-3: Şube Başına Mevduat Tutarı ............................................................................................ 101
Tablo 5.3-4: Şube Başına Dönem Kârı .................................................................................................. 101
Tablo 5.3-5: Personel Başına Aktif Tutarı ............................................................................................... 102
Tablo 5.3-6: Personel Başına Mevduat Tutarı ...................................................................................... 102
Tablo 5.3-7: Personel Başına Dönem Kârı ............................................................................................ 102
Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın T.İşletme Giderleri/T. Gelirleri ........................ 104
Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. İşlet. Giderleri......................... 104
Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. İşlet. Giderleri ....................... 106
Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre İlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler ........................... 107
Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 109
Tablo 6.1-2: Aktiflerde İlk 10 Şirketin Payı .............................................................................................. 110
Grafik 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve Yoğunlaşma Göstergeleri ..................................................... 110
Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 114
Tablo 6.2-2: Aktiflerde Şirket Yoğunlaşması ........................................................................................ 116
Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 117
Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları İtibarıyla Yapısal Göstergeler ................................................................ 118
Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve Yoğunlaşma Göstergeleri .................................................................... 118
Tablo 6.3-3: Aktiflerde İlk 5 Şirket Yoğunlaşması ................................................................................. 118
Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı ....................................................................................... 119
BDDK
x
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
GRAFĠKLER
Grafik 1.4-1:Aktif Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ..................................................................... 19
Grafik 2.1-1: Kredi Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılımı .................................................................. 23
Grafik 2.1-1: Ticari Krediler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 27
Grafik 2.2-1: KOBİ Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 28
Grafik 2.3-1: Tüketici Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 29
Grafik 2.4-1: Konut Kredileri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................. 31
Grafik 2.5-1: Kredi Kartları Tutarı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................... 34
Grafik 2.6-1: Mevduat Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................................... 36
Grafik 2.7-1: Tasarruf Mevduatı Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................ 39
Grafik 2.8-1: Mevduat Dışı Fonlar Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım......................................... 41
Grafik 2.9-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. Yoğunlaşması ile Fonksiyonel Dağılım ................................. 44
Grafik 2.9-2: Türev İşlemler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım .................................................... 45
Grafik 3.1-1: Sahiplik ve Ölçek İtibarıyla Kredi Müşteri Sayısı Gelişim Endeksi .................................. 47
Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Mudi Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 49
Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Şube Sayısı Gelişim Endeksi ............................................ 51
Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Çalışan Sayısı Gelişim Endeksi........................................ 54
Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla ATM Sayısı Gelişim Endeksi ............................................. 56
Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla POS Sayısı Gelişim Endeksi .............................................. 58
Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Kredi Kartı Sayısı Gelişim Endeksi ................................... 61
Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek İtibarıyla Banka Kartı Sayısı Gelişim Endeksi................................. 64
Grafik 4.1-1: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım*........................... 67
Grafik 4.1-2: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım ............................ 67
Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım ................................. 68
Grafik 4.1-4: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım ............................... 68
Grafik 4.1-5: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım .............................. 68
Grafik 4.1-6: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım.................................... 69
Grafik 4.1-7: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahiplik Dağılım ...................................... 69
Grafik 4.1-8: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım* ........................................... 70
Grafik 4.1-9: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım* .............................................. 70
Grafik 4.1-10: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım ........................................ 71
Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım ................ 71
Grafik 4.1-12: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım .................... 71
Grafik 4.1-13: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım .............. 72
Grafik 4.1-14: İşletmelere Verilen Krediler - Standartlar Ve Talepler .................................................. 73
Grafik 4.1-15: Bireysel Krediler - Standartlar Ve Talepler ..................................................................... 74
Grafik 4.2-1: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Ölçeğe Göre Gelişimi ................................................. 75
Grafik 4.2-2: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Ölçeğe Göre Gelişimi ............................... 75
Grafik 4.2-3: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Fonksiyona Göre Gelişimi ........................................... 76
Grafik 4.2-4: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Fonksiyona Göre Gelişimi ......................... 76
Grafik 4.2-5: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Sahipliğe Göre Gelişimi ............................................... 77
Grafik 4.2-6: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Sahipliğe Göre Gelişimi ............................. 77
Grafik 4.3-1: Bankacılıkta Küresel Birleşme ve Devir Faaliyetleri ........................................................ 79
Grafik 4.3-2: Bankacılıkta Küresel Birleşme ve Devir Faalyetlerinin Türleri ve Büyüklüğü ................ 79
Grafik 4.4-1: Tanıtım Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ............................................... 80
Grafik 4.4-2: Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................ 81
Grafik 4.4-3: Promosyon Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ........................................ 82
Grafik 4.4-4: Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ......... 83
Grafik 4.5-1: ARGE Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................................................. 85
Grafik 4.5-2: ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım ................... 86
Grafik 4.6-1: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri Yoğunlaşması ve Fonksiyonel Dağılım........................ 87
Grafik 4.6-2: Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler Yoğunlaşması .................................. 88
BDDK
xi
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı ........................ 91
Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu ...... 92
Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Krediler /Toplam Aktifler .................................. 94
Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı ..................................... 95
Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe Dönüşüm Oranı .................................... 95
Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Karşılıklar/TGA Oranı ......................................... 96
Grafik 5.2-5: Etkinliğin Gelişimi .................................................................................................................. 98
Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri ........................... 98
Grafik 5.3-1: Toplam İşletme Giderleri/Toplam Gelirler ..................................................................... 103
Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 104
Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam İşletme Giderleri ................................................................. 106
Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler .................................................................................... 107
Grafik 6.1-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 109
Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma Göstergeleri .......................................................... 110
Grafik 6.2-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısının Gelişimi ..................................................................... 114
Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve Yoğunlaşma ................................................................................. 116
Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve Yoğunlaşması Göstergeleri ............................................. 117
Grafik 6.3-1: Şube, Personel ve Şirket Sayısındaki Gelişmeler ........................................................... 117
BDDK
xii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birliği
ABD
BDDK
Amerika Birleşik Devletleri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BIS
BKM
BRS
Uluslararası Ödemeler Bankası
Bankalar arası Kart Merkezi
Bankalar Raporlama Sistemi
CEBS
Avrupa Banka Denetçileri Komitesi
COSO
Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi
CPSS
BIS Ödemeler Sistemi Komitesi
DTH
Döviz Tevdiat Hesabı
ECB
GSMH
GSYH
Avrupa Merkez Bankası
Gayri Safi Milli Hasıla
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
HH/HHI
Herfindahl Hirschman Endeksi
Küm.
KOBİ
KYB
Kümülatif
Küçük ve Orta Boy İşletme
Kalkınma ve Yatırım Bankası
MDP
Menkul Değerler Portföyü
P.B.
Parasal Birlik
SIFI
TCMB
TGA
Sistemik Önemi Haiz Finansal Kuruluş
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Tahsili Gecikmiş Alacaklar
TMSF
Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu
TÜFE
TÜİK
Tüketici Fiyatları Endeksi
Türkiye İstatistik Kurumu
TP
ÜFE
Türk Parası
Üretici Fiyatları Endeksi
v.y.
Veri Yok
YP
Yabancı Para
TL
Türk Lirası
BDDK
xiii
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
BDDK
xiv
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
1. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN YAPISI
1.1. Bankaların Tür/Grup/Statü Analizi
Türk bankacılık sektörü, 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre mevduat bankaları, katılım
bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları olarak üç fonksiyonel grupta sınıflandırılmaktadır.
Toplam aktifleri Aralık 2011 itibarıyla 1.217,7 milyar TL’ye ulaşan Türk bankacılık sektörü, fonksiyonel
banka grupları itibarıyla incelendiğinde, sektörün aktif büyüklüğünün %92’sinin 31 adet mevduat
bankasından, %4,6’sının 4 adet katılım bankasından ve %3,4’ünün 13 adet kalkınma ve yatırım
bankasından oluştuğu görülmektedir. Fonksiyonel sınıflamaya göre aktif analizi yapıldığında; ilk 5
mevduat bankasının grup toplamının %63,5’ini oluşturduğu görülmektedir. İlk 3 kalkınma ve yatırım
bankasının grup toplamının %73,3’ünü oluşturması ise yoğunlaşma riski açısından dikkat
çekmektedir. Az sayıda banka bulunan katılım bankaları grubu ise, diğer gruplara göre daha
homojen bir yapı sergilemektedir.
Tablo 1.1-1: Fonksiyonlarına Göre Bankaların Görünümü
Aralık 2011
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Türkiye İş Bankası A.Ş.
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
T. Garanti Bankası A.Ş.
Akbank T. A.Ş.
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
T. Halk Bankası A.Ş.
T. Vakıflar Bankası T.A.O.
Finansbank A.Ş.
T. Ekonomi Bankası A.Ş.
Denizbank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
ING Bank A.Ş.
Şekerbank T. A.Ş.
Citibank A.Ş.
Alternatifbank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
Mevduat Bankaları Toplamı
1
2
Asya Katılım Bankası A.Ş.
Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş.
Katılım Bankaları Toplamı
1
2
3
4
5
6
7
İller Bankası
T. İhracat Kredi Bankası A.Ş.
T. Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.
T. Kalkınma Bankası A.Ş.
Aktif Yatırım Bankası A.Ş.
İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.
Bankpozitif Kredi ve Kalkınma B. A.Ş.
Kalkınma ve Yatırım Bankaları Toplamı
Genel Toplam
Aktif
(Milyon TL)
161.775
160.681
146.642
133.552
108.103
91.404
89.465
46.199
38.092
36.032
24.172
21.066
14.400
7.227
6.446
5.796
Genel
Grup
Banka Adı
Pay (%) Payı (%)
Mevduat Bankaları
13,29
14,45 17 Eurobank Tekfen A.Ş.
13,20
14,35 18 Bank Mellat
12,04
13,09 19 Tekstil Bankası A.Ş.
10,97
11,93 20 Arap Türk Bankası A.Ş.
8,88
9,65 21 Fibabanka A.Ş.
7,51
8,16 22 Deutsche Bank
7,35
7,99 23 JP Morgan Chase Bank
3,79
4,13 24 Turkland Bank A.Ş.
3,13
3,40 25 The Royal Bank of Scotland
2,96
3,22 26 Societe Generale
1,99
2,16 27 Turkish Bank A.Ş.
1,73
1,88 28 Birleşik Fon Bankası A.Ş.
1,18
1,29 29 WestLB
0,59
0,65 30 Habib Bank Ltd
0,53
0,58 31 Adabank A.Ş.
0,48
0,52
(Milyon TL)
Genel
Pay (%)
Grup
Payı (%)
4.923
3.547
3.489
3.013
2.487
2.242
2.224
2.203
1.154
992
896
829
732
80
51
0,40
0,29
0,29
0,25
0,20
0,18
0,18
0,18
0,09
0,08
0,07
0,07
0,06
0,01
0,00
0,44
0,32
0,31
0,27
0,22
0,20
0,20
0,20
0,10
0,09
0,08
0,07
0,07
0,01
0,00
13.528
10.461
56.148
1,11
0,86
24,09
18,63
830
183
150
111
75
22
0,07
0,01
0,01
0,01
0,01
0,00
1,99
0,44
0,36
0,27
0,18
0,05
Aktif
1.119.911
17.190
14.969
Katılım Bankaları
1,41
30,62
3 Kuveyt T. Katılım Bank. A.Ş.
1,23
26,66
4 Albaraka T. Katılım Bank. A.Ş.
11.393
9.660
9.456
2.800
2.553
2.362
2.044
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,94
27,36
8 Merrill Lynch Yatırım Bank
0,79
23,20
9 Nurol Yatırım Bankası A.Ş.
0,78
22,71 10 GSD Yatırım Bankası A.Ş.
0,23
6,72 11 Diler Yatırım Bankası A.Ş.
0,21
6,13 12 Credit Agricole Yatırım B. A.Ş.
0,19
5,67 13 Taib Yatırımbank A.Ş.
0,17
4,91
41.636
1.217.695
Yedi adet bankadan oluşan büyük ölçekli bankalar 1 grubunun sektördeki payı %73,2 olarak
gerçekleşirken, dokuz adet bankanın bulunduğu orta ölçekli bankalar grubunun payı %18,5, 14
adet bankadan oluşan küçük ölçekli bankalar grubunun payı %6,8 ve 18 adet bankanın
bulunduğu mikro ölçekli bankalar grubunun payı %1,4’tür. Mikro ölçekli bankalar arasında yer alan
13 adet bankanın aktif büyüklüğü, sektörün aktif büyüklüğünün %0,1’inin altındadır. Büyük ölçekli
bankalar grubu içerisinde üç adet kamu bankası bulunmakta ve söz konusu grubun tamamı
mevduat bankalarından oluşmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli bankalar grubu, fonksiyonel
açıdan diğer banka gruplarına göre daha homojen bir yapı sergilemektedir. Katılım bankaları ise
orta ölçekli bankalar grubunda kümelenmişlerdir. Mikro ölçekli bankalar ise genel olarak kalkınma
Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan bankalar büyük, %1-%5 arasında olanlar orta,
%0,20-%1 arasında olanlar küçük ve %0,20’nin altında olanlar mikro ölçekli banka olarak sınıflandırılmıştır.
1
BDDK
1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ve yatırım bankaları ile yabancı banka şubelerinden oluşmaktadır. 2010 yılında mikro ölçekli
bankalar grubunda yer alan 2’si mevduat 2’si kalkınma ve yatırım bankası olmak üzere 4 adet
bankanın 2011 yılında küçük ölçekli bankalar grubuna, küçük ölçekli bankalar grubunda yer alan 1
adet katılım bankasının orta ölçekli bankalar grubuna geçmesi Türk bankacılık sektörünün büyüme
motivasyonunun yüksekliğine ve rekabetçi yapısına işaret etmektedir.
Tablo 1.1-2: Ölçeklerine Göre Bankaların Görünümü
Aktif
(Milyon TL)
Ara.11
1
2
3
4
Türkiye İş Bankası A.Ş.
T.C. Ziraat Bankası A.Ş.
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
Akbank T.A.Ş.
161.775
160.681
146.642
133.552
1
2
3
4
5
Finansbank A.Ş.
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
Denizbank A.Ş.
HSBC Bank A.Ş.
ING Bank A.Ş.
46.199
38.092
36.032
24.172
21.066
1
2
3
4
5
6
7
8
İller B.
Albaraka Türk Katılım B.A.Ş.
T. İhracat Kr. B. A.Ş.
T. Sınai Kalk.B. A.Ş.
Citibank A.Ş.
Alternatifbank A.Ş.
Anadolubank A.Ş.
Eurobank Tekf. A.Ş.
11.393
10.461
9.660
9.456
7.227
6.446
5.796
4.923
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
İMKB Takasbank A.Ş.
Deutsche Bank A.Ş.
Jp Morgan Chase
Turkland Bank A.Ş.
Bankpozitif A.Ş.
Royal Bank Of Sc
Societe Generale
Turkish Bank A.Ş.
Merrill Lynch
Birleşik Fon B. A.Ş.
Genel Toplam
2.362
2.242
2.224
2.203
2.044
1.154
992
896
830
829
Sek.Payı
(%)
Gr.Pay
Banka Adı
(%)
Büyük Ölçekli Bankalar
13,29
18,14 5 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
13,20
18,02 6 Türkiye Halk Bankası A.Ş.
12,04
16,45 7 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
10,97
14,98
Grup Toplamı
Orta Ölçekli Bankalar
3,79
20,47 6 Asya Katılım Bankası A.Ş.
3,13
16,88 7 Kuveyt Türk B. A.Ş.
2,96
15,97 8 Şekerbank T.A.Ş.
1,99
10,71 9 T. Finans Katılım Bankası A.Ş.
1,73
9,34
Grup Toplamı
Küçük Ölçekli Bankalar
0,94
13,69 9 Bank Mellat
0,86
12,57 10 Tekstil Bankası A.Ş.
0,79
11,60 11 Arap Türk B. A.Ş.
0,78
11,36 12 T. Kalkınma B. A.Ş.
0,59
8,68 13 Aktif Yatırım B. A.Ş.
0,53
7,74 14 Fibabanka A.Ş.
0,48
6,96
0,40
5,91
Grup Toplamı
Mikro Ölçekli Bankalar
0,19
13,75 11 WESTLB A.G.
0,18
13,05 12 Nurol Yatırım B. A.Ş.
0,18
12,95 13 GSD Yatırım B. A.Ş.
0,18
12,83 14 Diler Yatırım B. A.Ş.
0,17
11,90 15 Habib Bank Ltd.
0,09
6,72 16 Credit Agr. Yat. B.
0,08
5,77 17 Adabank A.Ş.
0,07
5,22 18 Taib Yatırım B. A.Ş.
0,07
4,83
0,07
4,82
Grup Toplamı
Aktif
(Milyon TL)
Sek.Payı
(%)
Gr.Payı
(%)
108.103
91.404
89.465
891.623
8,88
7,51
7,35
12,12
10,25
10,03
17.190
14.969
14.400
13.528
225.647
1,41
1,23
1,18
1,11
7,62
6,63
6,38
6,00
3.547
3.489
3.013
2.800
2.553
2.487
0,29
0,29
0,25
0,23
0,21
0,20
4,26
4,19
3,62
3,36
3,07
2,99
0,06
0,01
0,01
0,01
0,01
0,01
0,00
0,00
4,26
1,06
0,87
0,65
0,46
0,44
0,30
0,13
83.249
732
183
150
111
80
75
51
22
17.176
1.217.695
Ölçek büyüklüğü, sistemik önemi haiz kuruluşların(SIFI) belirlenmesi ölçütlerindendir. Sunulan
finansal hizmetlerin hacmini ve iflas halinde karşı tarafın ve müşterilerin uğrayacağı zararın
büyüklüğünü yansıtması açısından önemli bir göstergedir.
Tablo 1.1-3: G-SIFI Listesi
1
2
3
4
5
6
7
8
Bank of America
Bank of China
Bank of New York Mellon
Banque Populaire CdE
Barclays
BNP Paribas
Citigroup
Commerzbank
Kaynak: FSB
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Credit Suisse
Deutsche Bank
Dexia
Goldman Sachs
Group Crédit Agricole
HSBC
ING Bank
JP Morgan Chase
Lloyds Banking Group
Mitsubishi UFJ FG
Mizuho FG
Morgan Stanley
Nordea
Royal Bank of Scotland
Santander
Société Générale
25
26
27
28
29
State Street
Sumitomo Mitsui FG
UBS
UniCredit Group
Wells Fargo
Türk Bankacılık sektörünün sahiplik yapısı incelendiğinde, %26,5’inin kamu kesimine, %35,4’ünün
küresel sermayeye ait olduğu ve %27,3’ünün halka açık olduğu görülmektedir. Bankalarının 35’inin
sermayesinde küresel sermaye bulunduğu görülmektedir.
Bağlantılılık, SIFI’ların belirlenmesinde kullanılan diğer bir ölçüttür. Finansal sistemdeki piyasalar
ve diğer kuruluşlar ile olan bağlantıların yoğunluğunu ve iflas halinde bağlantılı kuruluşların iflas
artış olasılığı yansıtmaktadır.
BDDK
2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 1.1-4: Sahiplik Yapılarına Göre Bankaların Görünümü
Kamu
2011
%
Banka Adı
Adabank
Birleşik Fon B.
T.C. Ziraat B.
T.Halk B.
T. Vakıflar B.
Akbank
Alternatifbank
Anadolubank
G.K.P
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
28,5
O.Y.P
T.K.P.
Özel
Kamu
0,0
100,0
0,0
100,0
0,0
100,0
0,0
75,0
0,0
74,6
39,0
0,0
95,2
0,0
70,0
0,0
O.K.P
H.A.P
Hakim Ortak*
K.P
T.K.P
H.A.P
0,0
0,0
0,0
21,8
18,0
25,4
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
21,8
18,0
35,7
0,1
0,0
100,0
100,0
100,0
75,0
74,6
49,2
95,2
70,0
0,0
0,0
0,0
25,0
25,2
48,8
4,8
0,0
G.K.P.
T.K.P.
Yerel
Küresel
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
10,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
3,2
7,2
23,4
4,7
0,0
Unvan
TMSF
TMSF
Hazine Müsteşarlığı(1)
Özelleştirm.İd.Bşk.(1)
Vakıflar GM vd. (2) (6)
H.Ö.Sabancı Hold.(1)
Anadolu End. Hold.(1)
Habaş S.T.G.İ.End. (1)
Şekerbank Munzam
Vakfı, BTA Sec.JSC(3)
GSD Holding A.Ş.(1)
Özyol Holding A.Ş.(1)
TEB Hold.ve Vb. (3)
(7)
Doğuş Holding A.Ş.,
BBVA Banco Bilbao(3)
Tibaş M.M.Sos.Güv.(1)
Koç Fin.Hizm.(1)
Libyan For. Bank(1)
CitiB. Over.Inv.Corp.1)
Dexia Parti.Belg. SA(1)
Deutsche Bank AG(1)
Eurobank EFG Hold.,
Tekfen Hold.(4)
Credit Europe N.V.(1)
National B.of Gre.(1)
HSBC Bank PLC(5)
ING Bank N.V(1)
Arab Bank(1)
B.Mellat Head Off.1)
HabibB Ltd Karachi(1)
JPMorg.ChaseB.CO(1)
Societe Gen. Paris(1)
Royal B. of Scotland
N.V. Amsterdam(1)
WESTLB
AG
Düsseldorf(1)
Ortadoğu
Tekstil
Tic.San.A.Ş. Vd. (8)(2)
Albaraka B.Grp(1),S.
Abdullah Kamel(5)
Kuwait Fin.House(1)
National
Comm.Bank(1)
Belediyeler(1)
İMKB(1)
Hazine Müsteşarlığı(1)
Hazine Müsteşarlığı(1)
Çalık Holding(1)
Yazıcı Demir Çelik San
ve Turizm Tic. A.Ş.(1)
GSD Holding A.Ş.(1)
Nurol Holding A.Ş.(1)
T.İş Bankası A.Ş.(1)
Tarshish
Hapoalım
Hold. and Inv. Ltd.(1)
Credit
Agricole
Corp.and Inv. Bank(1)
Merrill Lynch Eu.
Assets Hold. Inc.(1)
Taib bank(5)
Ülke
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye,
Kazakistan
Türkiye
Türkiye
Belçika,
Türk., Fra.
Türkiye,
İspanya
Türkiye
Türk.,Avust
Libya
ABD
Belçika
Almanya
Yunanistan,
Türkiye
Türkiye
Yunanistan
İngiltere
Hollanda
Ürdün
Iran
Pakistan
ABD
Fransa
0,0
0,0
5,2
34,0
74,8
53,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
34,0
0,0
40,0
24,5
15,4
0,0
7,5
9,8
0,0
41,5
9,8
40,0
68,0
74,8
93,8
32,0
25,2
0,0
T.Ekonomi B.
0,0
74,6
0,0
0,0
0,0
22,5
2,9
2,9
74,6
25,3
T.Garanti B.
T.İş Bankası
Yapı ve Kredi B.
Arap Türk B
Citibank
Denizbank
Deutsche B.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
17,6
68,5
76,2
20,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
15,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
26,3
0,0
0,0
64,0
100,0
75,0
100,0
16,8
11,8
11,0
0,0
0,0
0,2
0,0
39,9
19,5
12,8
0,0
0,0
24,9
0,0
66,2
19,5
12,8
64,0
100,0
99,9
100,0
43,8
68,5
76,2
100,0
100,0
75,0
100,0
56,7
31,3
23,8
0,0
0,0
25,0
0,0
Eurobank Tekfen
Fibabanka
Finansbank
HSBC Bank
ING Bank
Turkland Bank
Bank Mellat
Habib Bank Ltd
Jp Morg.Chase B.
Soiıete Gen.
Royal
B.Of
Scotland
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
30,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
70,0
100,0
58,2
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
0,0
0,0
0,2
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
41,6
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
70,0
100,0
99,8
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
58,2
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
0,0
0,0
41,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
Westlb A.G.
0,0
0,0
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
Asya Katılım B.
8,3
15,8
0,0
0,0
0,0
23,0
29,9
29,9
15,8
52,9
Albaraka Türk
Kuveyt Türk K.B.
6,2
0,0
0,0
18,7
0,0
0,0
0,0
0,0
61,9
80,2
4,4
0,0
18,4
0,0
80,3
80,2
61,9
98,9
22,8
0,0
T.Finans K.B.
İller Bankası
İMKB Takasbank
T.İhracat Kr.
T.Kalkınma B.
Aktif Yatırım B.
12,4
0,0
0,0
0,0
0,0
0,2
15,8
0,0
42,4
0,0
0,0
99,7
0,0
100,0
46,6
100,0
99,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
64,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
64,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
80,5
100,0
88,9
100,0
99,1
99,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,9
0,0
Diler Yatırım B.
GSD Yatırım B.
Nurol Yatırım B.
T.Sınai Kalk. B.
Bankpozitif
Kre.ve Kalk.B.
Credit Agricole
Yat.B.
Merrill
Lynch
Yat.B.
Taib Yatırımbank
50,0
0,0
0,0
0,0
50,0
100,0
100,0
40,4
0,0
0,0
0,0
5,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
24,0
0,0
0,0
0,0
30,0
0,0
0,0
0,0
30,0
50,0
100,0
100,0
45,7
0,0
0,0
0,0
54,0
0,0
30,2
0,0
0,0
69,8
0,0
0,0
69,8
100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
99,4
Toplam
0,6
27,7
26,5
0,0
17,7
O.Y.P: Oransal Yerel Pay, O.K.P: Oransal Küresel Pay, H.A.P: Halka Açık Pay
G.K.P: Gerçek Kişi Payı,T.K.P: Tüzel Kişi Payı, , K.P: Küresel Pay
* Birinci Aşamada En Yüksek Paya Sahip Tüzel Kişiliği Göstermektedir
(1) Sermayenin Çoğunluğuna Sahip Olma
(2) İmtiyazlı Hisselere Sahip Olma
(3) Birlikte Kontrol
(4) Diğer Hissedarlarla Yapılan Anlaşma
0,0
0,0
9,6
0,0
100,0 100,0
0,0
ABD
0,0
99,4
99,4
0,0
Bahreyn
17,7
35,4
72,0
27,3
(5) Herhangi Bir Surette Yönetim Kurulunda Karara Esas Çoğunluğu
Atayabilme
(6) Vakıflar GM.nün idare ettiği Mazbut Vakıflar, Mülhak Vakıflar
(7) BNP Pariba Fortis Yatırımlar Hold. A.Ş., BNPP Yatırımlar Hold. A.Ş.
(8) Forum İnş.Dek.Tur.veTic.A.Ş., Osmancan Pehlivan, Birim
Bir.İnş.Mü.A.Ş., Abdulkadir Konukoğlu, BJ Teks.Tic.ve san.A.Ş., Serra
Tur.Ltd.Şti., Negiş Giyim İmalat ve İhr.A.Ş., Hasan Sayın, İbrahim Sayın
Özel
Küresel
Özel
Küresel
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Kamu
Katılım Bankaları
Küresel Şube
Küresel Banka
Mevduat Bankaları
Özel
Şekerbank
Tekstil B.
Turkish B.
BDDK
3
Hollanda
Almanya
Türkiye
Bahreyn, S.
Arabistan
Kuveyt
Suudi
Arabistan
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Türkiye
İsrail
Fansa
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Finansal holding şirketleri, içlerinden en az bir tanesi bir kredi kuruluşu olmak şartıyla bağlı
ortaklıklarının tümü veya çoğunluğu kredi kuruluşu veya finansal kuruluş olan şirketler olarak
tanımlanmaktadır. Türkiye’de faaliyette olan üç adet finansal holding şirketi bankalarının toplam
aktif büyüklüğü sektörün aktif büyüklüğünün %12’sini oluşturmaktadır. Türkiyede faaliyette bulunan
bankaların 34 adedinin iştirak ve bağlı ortaklıkları, 22 adedinin yurtdışında organizasyonu
bulunmaktadır. Bankaların %71’inin ana ortaklık niteliğinde olmasının genel olarak sektörde riski
azaltıcı bir etkiye sahip olduğu ve bu yapının zenginleştirilmesinin sektörün sağlamlığına katkıda
bulunacağı düşünülmektedir.
Tablo 1.1-5: Organizasyonlarına Göre Bankaların Görünümü
1
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
2
3
4
5
6
Finansal Holding Şirketleri
3
Koç Finansal Hizmetler A.Ş. (Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.)
TEB Holding A.Ş. (Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş.)
Özyol Holding A.Ş. (Turkish Bank A.Ş.)
Ana Ortaklık Bankalar
10 Birleşik Fon B. A.Ş.
19 Merrill Lynch
28
Adabank A.Ş.
T. Garanti B. A.Ş.
11 Denizbank A.Ş.
20 Şekerbank T.A.Ş.
29
Akbank T.A.Ş.
T. Halk B. A.Ş.
12 Finansbank A.Ş.
21 Taib Yatırım B. A.Ş.
30
Aktif Yatırım B. A.Ş.
T. İş Bankası A.Ş.
13 GSD Yatırım B. A.Ş.
22 Tekstil Bankası A.Ş.
31
AlBaraka Türk Katılım
T. Kalkınma B. A.Ş.
14 HSBC Bank A.Ş.
23 Turkish Bank A.Ş
32
Alternatifbank
A.Ş.
T. Sınai Kalk.B. A.Ş.
B.A.Ş.
15 İller B.
24 Turkland Bank A.Ş.
33
Anadolubank A.Ş.
T. Vakıflar B.T.A.O.
16 Ing Bank A.Ş.
25 T.C. Ziraat B. A.Ş.
Arap Türk B. A.Ş.
34 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş
26 T. Ekonomi Bankası A.Ş.
Asya Katılım Bankası A.Ş. 17 İMKB Takasbank A.Ş.
18 Kuveyt Türk Katılım
27 T. Finans Katılım Bankası A.Ş.
Bankpozitif A.Ş.
Sınır Ötesi Organizasyonu Bulunan Bankalar
13 Tekstil Bankası A.Ş.
19
7
Akbank T.A.Ş.
Finansbank A.Ş.
T. Kalkınma B. A.Ş.
8
14 T.C. Ziraat B. A.Ş.
20
Albaraka Türk Katılım
HSBC Bank A.Ş.
T. Sınai Kalk.B. A.Ş.
9
15 T. Ekonomi Bankası A.Ş.
21
B.A.Ş.
Anadolubank
A.Ş.
ING Bank A.Ş.
T. Vakıflar B.T.A.O.
16 T. Garanti B. A.Ş.
22
Asya Katılım Bankası A.Ş. 10 Kuveyt Türkb. A.Ş.
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
11 Royal Bank Of Sc
17 T. Halk B. A.Ş.
Bankpozitif A.Ş.
12 Şekerbank T.A.Ş.
18 T. İş Bankası A.Ş.
Denizbank A.Ş.
2011 yılında sektörün statü yapısında önemli bir değişiklik gerçekleşmemiştir. Bununla birlikte, 27
Ekim 2011’de Lübnan merkezli Audi Saradar Group’a verilen izinle 12 yıldan sonra ilk kez yeni
bir bankacılık lisansı verilmiştir.
Tablo 1.1-6: Statü DeğiĢiklikleri
Kuruluş
Ticari Unvanı
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları
1863'de kurulmuş, 1888'de Ziraat Bankası haline dönüştürülmüştür. 1937'de çıkarılan Kanun
ile İktisadi Devlet Teşekkülü statüsü kazanmış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası unvanını
T.C. Ziraat
almıştır. 2000 yılında, kamu hukuku statüsünden çıkarılan Banka, özel hukuk hükümlerine
1863
Bankası A.Ş.
tabi bir anonim şirket statüsü kazanmış ve yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 2001 yılında
ise Türkiye Emlak Bankası A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Banka sermayesinin tamamı Hazineye
aittir.
1950 yılından sonra doğrudan şube açma ve kredi kullandırma yetkisi kazanmıştır. 1992
yılında Türkiye Öğretmenler Bankası T.A.Ş., 1993 yılında Sümerbank, 1998 yılında Etibank,
Türkiye Halk
1938
2001 yılında Türkiye Emlak Bankası A.Ş.’nin 96 şubesi ve nihayetinde de 2004 yılında
Bankası A.Ş.
Pamukbank T.A.Ş., Bankaya devredilmiştir. Aralık 2010 itibariyle Bankanın halka açık hisse
oranı %24,94'dir.
1954 yılında özel bir kanunla kurulmuştur. Banka hisse senetlerinin %25,18’i 2005 yılında halka
Türkiye Vakıflar
arz edilerek İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka sermayesinin %43’ü A Grubu, %15,44’ü
1954
Bankası T.A.O.
B Grubu olmak üzere toplam %58,44’ü Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne, geri kalan %16,38’lik
bölümü de gerçek ve tüzel kişilere aittir.
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları
1990 yılında Bankanın hisse senetleri İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Ayrıca Banka
hisselerinin bir bölümü 1998 yılında American Depository Receipt ve adi hisse senedi olarak
uluslararası piyasalara arz edilerek satılmıştır. 2005 yılında, Ak Uluslararası Bankası A.Ş.,
Bankaya devredilmiştir. 2006’da Banka sermayesinin %20'si Citibank Overseas Invesment
Corporation (COIC) tarafından devralınmıştır. Citigroup Inc. hisselerinin %33,6’lık kısmına sahip
Akbank T.A.Ş.
1948
olan ABD Hazinesinin payı, Citigroup Inc.’nin sermaye artırması ve ABD Hazinesinin bu artırıma
iştirak etmemesi nedeniyle %27,2’ye düşmüştür. Aksigorta A.Ş. ve Exsa Export Sanayi
Mamülleri Satış ve Araştırma A.Ş.’nin Akbank T.A.Ş.’deki mevcut ortaklık paylarının, Hacı
Ömer Sabancı Holding’e devredilmesi ile Hacı Ömer Sabancı Holding’in Banka
sermayesindeki doğrudan payı %32,28’den %40,75’e çıkmıştır. Kalan %19,31’lik pay diğer
ortaklara ait ve %19,94’lük pay ise halka açıktır.
BDDK
4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Banka hisseleri 1995 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka, 1996 yılında Anadolu
Alternatif Bank
1992
Grubu’nun bağlı ortaklığına geçmiştir. Banka sermayesinin %77,08’i Anadolu Endüstri Holding
A.Ş.
A.Ş.’ye, %22,92’si diğer ortaklara aittir.
1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce Etibank A.Ş.'nin üçe ayrılarak Etibank A.Ş., Denizcilik
Bankası T.A.Ş. ve Anadolu Bankası T.A.Ş. adı altında üç ayrı özelleştirme işlemine tabi
Anadolubank
1996 tutulması sonucunda, Anadolu Bankası T.A.Ş.nin isim ve lisans haklarının Anadolubank A.Ş.'ye
A.Ş.
devri gerçekleştirilmiştir. Banka sermayesinin % 69,97’si Habaş Sınai ve Tıbbi Gazlar İstih. End.
A.Ş.’ye, %27,32’si Mehmet Rüştü Başaran’a ve kalan pay diğer ortaklara aittir.
1953 yılında, Pancar Kooperatifleri Bankası adı altında Eskişehir’de kurulmuştur. Daha sonra
merkezini Ankara'ya taşımış ve 1956 yılında Şekerbank T.A.Ş. unvanını almıştır. Bankanın
hisse senetleri 1996’da İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Bankanın ödenmiş
Şekerbank T.A.Ş.
1953
sermayesinin %33,98'ine karşılık gelen hisseleri, Turanalem Securities JSC tarafından
devralınmıştır. Bankanın geri kalan sermayesinin %31,96’sı halka açık olup, %33,98’i Şekerbank
T.A.Ş. Munzam Vakfı’na aittir.
1990 yılından itibaren İMKB'de işlem görmeye başlayan Tekstil Bankası A.Ş. hisselerinin
Tekstil Bankası
1986
%24,5'i, halka açıktır. GSD Grubu bünyesinde yer alan Bankanın ödenmiş sermayesinin %75,5'i
A.Ş.
GSD Holding A.Ş.'ye aittir.
Banka faaliyetlerine, 1982 yılında İstanbul’da, Kıbrıs’ta kurulu olan Türk Bankası Limited’in
İstanbul Merkez Şubesini açarak başlamıştır. Daha sonra 1991 yılında, Turkish Bank A.Ş.
kurulmuş ve Banka, Türk Bankası Limited'in İstanbul Merkez Şubesini devralmıştır. Yine 1991
Turkish Bank A.Ş.
1982
yılında, Bankanın bankacılık işlemlerine ve mevduat kabulüne izin verilmiştir. Banka
sermayesinin %40’ı National Bank of Kuwait’e, %53,77’si Özyol Holding A.Ş.’ye ve kalan %
6,23’lük pay diğer ortaklara aittir.
1927 yılında Kocaeli Halk Bankası T.A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1961'deki statü değişikliğinden
sonra unvanı Kocaeli Bankası T.A.Ş. olarak belirlenmiştir. Bankanın unvanı 1982 yılında Türk
Türk Ekonomi
Ekonomi Bankası A.Ş. olarak bir kez daha değiştirilmiş ve genel merkezi aynı yıl İstanbul'a
1927
Bankası A.Ş.
taşınmıştır. Bankanın hisse senetleri 2000’de İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. Banka
sermayesinin %55’i TEB Holding’e, %20,35 BNPP Yatırımlar Holding A.Ş.’e ve %14,09’u BNP
Paribas Fortis Yatırımlar Holding A.Ş’ye aittir.
1983 yılında Doğuş Holding bünyesine katılmış, hisse senetleri 1990'da İMKB'de
işlem görmeye başlamış, 1993'te yurtdışına hisse ihraç etmiştir. 2001 yılında, Osmanlı Bankası
A.Ş.'yi bünyesine almıştır. 2005’de Bankanın %25,5'ine karşılık gelen hisse senetleri General
Türkiye Garanti
1946
Bankası A.Ş.
Electric Grubuna satılmıştır. Kasım 2010’da Banka hisselerinin %24.89’u Banco Bilbao Vizcaya
Argentaria (BBVA) tarafından alınmıştır.Banka sermayesinin %48,62’si halka açık olup,
General Electric Capital Corporation % 1,25 oranında pay sahibidir.
Hazine'ye ait olan %12,3 oranındaki pay, Mayıs 1998’de halka arz işlemi ile yerli ve yabancı
Türkiye İş
yatırımcılara sunulmuştur. Şu anda Bankanın halka açıklık oranı %32,43’dür. Banka
1924
Bankası A.Ş.
sermayesinin %39,29’u Türkiye İş Bankası A.Ş. Men. Mun. Sos. Güvenlik Sandığına, %28,09’u
Cumhuriyet Halk Partisine aittir.
1980 yılında Çukurova Holding bünyesine girmiş ve hisse senetleri 1987'den itibaren İMKB'de
işlem görmeye başlamıştır. 2005 yılı itibariyle, daha önce Çukurova Grubu Şirketleri ve
TMSF’nin sahip olduğu %57,43 oranındaki Banka hisseleri, finansal iştirakleri ile birlikte,
Yapı ve Kredi
1944
Koçbank A.Ş.'nin mülkiyetine geçmiştir. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Koçbank A.Ş.'yi, tüzel
Bankası A.Ş.
kişiliğinin sona erdirilmesi suretiyle, tüm hak, alacak, borç ve yükümlülükleriyle birlikte 2006
yılında devralmıştır. Banka sermayesinin %81,80’i Koç Finansal Hizmetler A.Ş’ye ve %18,20’si
de diğer ortaklara aittir.
Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları
1977 tarihinde kurulan Arap Türk Bankası, Arap (%62,37’si Libyan Foreign Bank, %1,62’si
Kuwait Investment Co.) ve Türk (%20,58’i T.İş Bankası, %15,43’ü T.C. Ziraat Bankası)
hissedarların bir ortak girişim bankasıdır. 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 18 inci maddesinin
(5) numaralı fıkrasına istinaden, Libyan Foreign Bank’ın mülkiyetinde bulunan Arap Türk
Arap Türk
Bankası A.Ş.’nin % 62,37 oranındaki hissesinin temettü dışındaki ortaklık hakları, 04.07.2011
1977
Bankası A.Ş.
tarihinden itibaren TMSF tarafından kullanılmaya başlanmıştır. 2012/2727 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararının (3) numaralı maddesi ile Libyan Foreign Bank’ın ve Libya Merkez Bankasının
sahip olduğu varlık, fon ve ekonomik kaynakların dondurulmasına yönelik işlemin sona
erdirilmesi neticesinde, söz konusu süreç, 15.03.2012 tarihi itibarıyla sonlandırılmıştır
Citibank A.Ş.
BDDK
1980
Citibank N.A. 1980 yılında Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetlerine
başlamıştır. 2003 yılında (tamamı Citibank N.A.'ya ait bir yan kuruluş olarak) Citibank A.Ş.
kurulmuştur. Citibank A.Ş., 2004 yılında mevduat kabul etme ve bankacılık işlemleri yapma
izni almıştır. Yine aynı yıl Citibank N.A., Citibank A.Ş.'ye devredilmiştir. Böylece Banka
Türkiye’deki faaliyet şeklini şubeden anonim şirkete dönüştürmüştür. Banka sermayesinin
5
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
Denizbank A.Ş.
1997
Deutsche Bank
A.Ş.
1988
Eurobank Tekfen
A.Ş.
1992
Finans Bank A.Ş.
1987
Fortis Bank A.Ş.
1964
HSBC Bank A.Ş.
1990
Fibabanka A.Ş.
1984
ING Bank A.Ş.
1996
Turkland Bank
A.Ş.
1986
BDDK
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
tamamı Citibank Overseas Investment Corporation’a aittir.
1997 yılında Özelleştirme İdaresi'nce açılan ihale kapsamında Denizcilik Bankası T.A.Ş.
hisseleri Zorlu Holding tarafından satın alınmıştır. Daha sonra 2002 yılında Milli Aydın Bankası
T.A.Ş. hisseleri Bankaya devir olmuştur. Denizbank A.Ş. hisseleri 2004 tarihinden itibaren
İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2006 yılında Zorlu Holding, Bankada sahip olduğu % 74,9
hissesini, Belçika - Fransa sermayeli Dexia Participation Belgique S.A.'ya satmıştır. Şu anda
Banka sermayesinin % 99,83’ü Dexia Participation Belgique S.A.'ya aittir.
Türk Merchant Bank A.Ş. unvanı ile 1988 yılında faaliyetlerine başlamış, unvanı 1997 yılında
Bankers Trust A.Ş., 2000 yılında da Deutsche Bank A.Ş. olarak değişmiştir. 2004 yılında,
mevduat kabul etme yetkisi almıştır. Banka sermayesinin tamamı DeutscheBank AG’ye aittir.
Bank Ekspres A.Ş. 1992 yılında faaliyetine başlamış, 1998 yılında Fon'a devredilmiş, 2001
yılında Tekfen Holding tarafından satın alınmıştır. Tekfen Grubu daha sonra, 2001 yılında,
sahibi olduğu Tekfen Yatırım ve Finansman Bankası A.Ş.’yi Bank Ekspres A.Ş.'ye devrederek,
iki bankayı birleştirmiştir. Bankanın unvanı da aynı yıl Tekfenbank A.Ş. olarak değiştirilmiştir.
2007 yılında, Eurobank EFG Holding (Luxemburg) S.A., Tekfenbank A.Ş. hisselerinin %70'ini
devralmıştır. Tekfenbank A.Ş.’nin ticari ünvanı 2008 yılında "Eurobank Tekfen A.Ş." olarak
değişmiştir. Sermayenin %70’lük kısmı Eurobank EFG Holding’e, %29,24’ü Tekfen Holding
A.Ş’ye, aittir.
Bankanın hisse senetlerinin ilk halka arzı 1990 yılında İMKB’de yapılmıştır. Banka’nın hisseleri
1998 yılından itibaren Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda Global Depository Receipts
olarak işlem görmeye başlamıştır. 2003 yılında Fiba Bank A.Ş.'yi devralmıştır. 2006 yılında,
National Bank of Greece S.A., Finans Bank A.Ş. hisselerinin % 46’sını doğrudan ve kalan
bölümünü de halka çağrı yapmak suretiyle 2007 yılının başında satın almış ve Bankadaki
payını % 77,21’e yükseltmiştir.
1964 yılında Amerikan-Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1971 tarihinde Türk
Dış Ticaret Bankası A.Ş. unvanını almıştır. 4 Temmuz 2005 tarihinde Türk Dış Ticaret Bankası
A.Ş.'nin ödenmiş sermayesinin % 89,34'ünü Fortis Bank NV-SA'ya devredilmiştir. Bu tarih
itibariyle banka, "Özel Sermayeli Ticaret Bankaları" grubundan "Türkiye'de Kurulmuş Yabancı
Bankalar" grubuna geçmiştir. 24 Kasım 2005 tarihi itibariyle ticari unvanı Fortis Bank A.Ş.
olarak değişmiştir. 10/02/2011 tarihinde; Fortis Bank A.Ş.’nin tüzel kişiliği sona ermek suretiyle
bütün aktif ve pasifi ile birlikte diğer hak ve yükümlülükleri Türk Ekonomi Bankası A.Ş.’ye
devredilmiştir.
Midland Bank A.Ş. unvanı ile 1990 yılında faaliyete başlamıştır. 1999 yılında unvanı HSBC Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. 2001 yılında, Demirbank T.A.Ş.'ı bünyesine almıştır. Banka
sermayesinin tamamı HSBC Bank PLC’ye aittir.
Manufacturers Hanover Trust Company unvanı ile 1984 yılında Türkiye’de şube açan yabancı
banka statüsünde faaliyetine başlamış, 1991'de yılında ise Manufacturers Hanover Bank A.Ş.
unvanını alarak Türkiye’de kurulmuş yabancı bankalar grubuna geçmiştir. Manufacturers
Hanover Corporation ile Chemical Banking Association'ın birleşmeleri nedeniyle 1992 yılında
Bankanın unvanı Chemical Bank A.Ş. olmuştur. Bankanın 1997 yılında Sürmeli Grubu'na
geçmesiyle birlikte, unvanı Sitebank A.Ş. olarak değişmiştir. Bu tarih itibariyle özel sermayeli
mevduat bankaları grubuna geçmiştir. Sitebank A.Ş. 2001 yılında Fon'a devredilmiştir. Daha
sonra Bankanın hisselerini 2002 yılında Novabank S.A satın almıştır. Banka, bu tarih itibarıyla
yeniden Türkiye’de kurulmuş küresel sermayeli bankalar grubuna geçmiştir. 2003 yılında
Bankanın unvanı BankEuropa Bankası A.Ş., 2006 yılında ise Millennium Bank A.Ş. olarak
değiştirilmiştir. Fiba Grubu’nun Bankacılık alanındaki finansal yatırımlarından olan Credit
Europe Bank NV, Bankanın doğrudan %95’ine tekabül eden payı BCP Internacional II,
Sociedade Unipessoal SGPS LDA’dan 2010 yılında devralmıştır. 25 Nisan 2011’de unvanı
Fibabanka A.Ş. olarak değiştirlmiştir.
Faaliyete The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi unvanı ile başlamıştır.
Daha sonra Bakanlar Kurulu kararı uyarınca 1990 yılında kurulan The First National Bank of
Boston A.Ş., The First National Bank of Boston Merkezi İstanbul Şubesi'ni devralmıştır.
Bankanın unvanı 1991 yılında Türk Boston Bank A.Ş. olarak değişmiştir. Oyak Grubu, 1994
yılında, tüm hisseleri alarak Bankanın tek sahibi olmuş, Banka unvanı 1996 yılında Oyakbank
A.Ş. olarak değiştirilmiş, ayrıca yabancı banka statüsünden özel sermayeli mevduat bankası
grubuna geçmiştir. 2002 yılında, Sümerbank A.Ş., Oyak Bank A.Ş.'ye devredilmiştir. Ordu
Yardımlaşma Kurumu uhdesinde bulunan ve sermayesinin %100’üne tekabül eden Oyak Bank
A.Ş. hisseleri 2007 yılında ING Bank N.V.’ye devredilmiştir. "Oyak Bank A.Ş."nin ticari ünvanı 7
Temmuz 2008 tarihi itibariyle "ING Bank A.Ş." olarak değişmiştir.
1986'da Bank of Bahrain and Kuwait B.S.C. adıyla kurulmuştur. 1991 yılında Bank of Bahrain
and Kuwait A.Ş. unvanını almıştır. 1992 yılında Şahenk Ailesi ve Doğuş Grubu kontrolüne
geçmiş, Tasarruf ve Kredi Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerini sürdürmüştür. Aynı zamanda
yabancı bankalar grubundan özel sermayeli mevduat bankaları grubuna geçmiştir. 1994 yılı
6
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Ticari Unvanı
Kuruluş
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Şubat ayında unvanı Garanti Yatırım ve Ticaret Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1997 yılında
Banka hisselerinin Doğuş Grubu'ndan MNG Grubu'na geçmesiyle Bankanın unvanı MNG Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. MNG Bank A.Ş.’nin ticari unvanı 2007 yılında Turkland Bank A.Ş.
olarak değiştirilmiştir. Banka sermayesinin %50’si Arap Bank, %50’si BankMed Sal’a aittir.
15/09/2011 tarihinde, Turkland Bank A.Ş.'nin sermayesinin 170.000.000 TL'den 300.000.000
TL'ye yükseltilmesi sürecinde mevcut ortak Arab Bank Plc. tarafından rüçhan hakkının
kullanılmayarak 65.000.000 TL tutarındaki sermaye artırımının Arab Bank (Switzerland) Ltd.
tarafından gerçekleştirilmesi sonucunda, Arab Bank Plc.’nin Bankadaki doğrudan ortaklık
payının yüzde 49,99’dan yüzde 28,33’e gerilemiş ve Arab Bank Plc.’nin Bankanın doğrudan
yüzde 21,66 oranında hissesini edinmiştir.
Küresel Sermayeli Mevduat Banka Şubeleri
Holantse Bank Uni. N.V. unvanı ile kurulmuş, 1995 yılında ABN AMRO Bank N.V. olarak
The Royal Bank
değişmiştir. Royal Bank of Scotland, Hollandalı ABN Amro’yu 2007 yılında, Fortis ve
1921
of Scotland N.V
Santander Bank konsorsiyumu ile satın almıştır. ABN AMRO Bank N.V."nin ticari ünvanı 19
Mart 2010 tarihinde "The Royal Bank of Scotland N.V." olarak değişmiştir.
16 Nisan 1982 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine
başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı İran Devletine aittir.
Banka, 1982 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık faaliyetleri yapma yetkisi ve merkez
Habib Bank
şube ile dört şube açma yetkisi almıştır. 1983 yılından bu yana Banka, Türkiye’de şube açan
1983
Limited
yabancı banka statüsünde bankacılık faaliyetlerini yürütmektedir. Şube sermayesinin tamamı
Pakistan merkezli Habib Bank’a aittir.
Bankanın ticari ünvanı, The Chase Manhattan Bank ile Morgan Guaranty Trust Company’nin
JP Morgan Chase
birleşmesi sonucu, 2001'de JP Morgan Chase Bank; 2004 yılında bu unvan JP Morgan Chase
1984
Bank N.A.
Bank N.A. olarak değişmiştir. Şube sermayesinin tamamı Amerika merkezli JP Morgan Chase
Bank Co’ya aittir.
16 Kasım 1989 tarihinde Türkiye'de şube açan yabancı banka statüsünde faaliyetine
başlamıştır. Şube sermayesinin tamamı Fransa merkezli Sociéte Générale SA’ya aittir. 2009
Sociéte Générale
1989
yılında Societe Generale S.A. Paris tarafından imtiyazlı paylar çıkarılmış ve hisselerinin tamamı
(SA)
Fransa Cumhuriyetinin sahibi olduğu Societe de Prise de Participation de l’Etat isimli şirkete
devredilmiştir.
1985 yılında Standard Chartered Bank unvanıyla Türkiye'de şube açarak faaliyetlerine
başlamış, Bankanın unvanı 1990 yılında Westdeutsche Landesbank (Europe) A.G. olarak
WestLB AG
1985
değişmiştir. Daha sonra bu ünvan, 1997 yılında, Westdeutsche Landesbank Girozentrale ve
2002 yılında WestLB AG olarak tekrar değiştirilmiştir. Şube sermayesinin tamamı Almanya
merkezli WestLB AG’ye aittir.
Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek üzere, kamusal sermaye ile 1933 yılında,
Belediyeler Bankası adıyla kurulmuştur. İl Özel İdareleri, belediyeler ve köyleri de içine alan
İller Bankası, 1945 yılında, Belediyeler Bankasının görevlerini üstlenerek resmen kurulmuştur.
İller Bankası
1933
Banka bütün işlemlerinde kuruluş kanunu ve özel hükümlerine bağlı, tüzel kişiliğe sahip kamu
kuruluşudur. Banka sermayesinin %82,56’sı belediyelere, %10,39’u İl Özel İdarelerine ve %7,05’i
köylere aittir.
1996 yılı başından itibaren ilgili mevzuat hükümlerine uygun bir çerçevede mali piyasalara
İMKB Tak. ve
1995
yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır. Banka sermayesinin %36,64’üi İMKB’ye ait
Sak. Bankası A.Ş.
olup, geriye kalan hissedarlar bazı banka ve aracı kurumlardır.
1987 yılında 3332 sayılı Kanunla Devlet Yatırım Bankası, Türkiye İhracat Kredi Bankası
T. İhracat Kredi
A.Ş.(Türk Eximbank)’ye dönüştürülmüştür. Bankanın sermayesinin tamamı Hazine'ye ait
1987
Bankası A.Ş.
olup, bünyesinde ihracat kredisi ve ihracat kredi sigorta/garantisi hizmetlerini sunan
Türkiye'nin tek devlet destekli finansman kuruluşudur.
Banka, 1975 yılında, Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) A.Ş. unvanı ile
kurulmuştur. 1988 yılında unvanı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 1989
yılında Yüksek Planlama Kurulu’nun Kararı ile T.C. Turizm Bankası A.Ş.’nin tüm aktif ve
pasifleriyle Türkiye Kalkınma Bankası’na devredilmesi sonucu Bankanın hizmet verdiği
Türkiye Kalkınma
1975
alanlara turizm sektörü de ilave edilmiştir. Bankanın hisse senetleri, 1991'de İMKB'de işlem
Bankası A.Ş.
görmeye başlamıştır. Bankanın kuruluşuna ilişkin Kanun 1999’de kabul edilmiştir. Banka, bu
Kanun ile düzenlenen hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi ve anonim şirket
şeklinde, tüzel kişiliğe sahip, bir kalkınma ve yatırım bankasıdır. Banka sermayesinin %99,08’i
Hazineye aittir.
Özel Yatırım Bankaları
Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %91,5’si Çalık Holding A.Ş.’ye ve
Aktif Yatırım
1999
%8,5’i diğer ortaklara aittir. "Çalık Yatırım Bankası A.Ş."nin ticari unvanı 1 Ağustos 2008 tarihi
Bankası A.Ş.
itibariyle "Aktif Yatırım Bankası A.Ş." olarak değişmiştir.
Bank Mellat
BDDK
1982
7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Ticari Unvanı
Diler Yatırım
Bankası A.Ş.
GSD Yatırım
Bankası A.Ş.
Nurol Yatırım
Bankası A.Ş.
T. Sınai Kalkınma
Bankası A.Ş.
Kuruluş
Tarihi
1998
1998
1999
1950
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %45’ine sahip olan Recep Sami
Yazıcı’nın vefatı sonrasında, tereke taksimi gereği eşi Fatma Tuba Yazıcı’nın Bankadaki
doğrudan payı %0’dan %26,719’a, çocukları Samim YAZICI, Eren Sami YAZICI ve Ömer Mustafa
YAZICI’nın her birinin payı %0’dan %13,430’a çıkmıştır.
Faaliyetlerine 1998 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin tamamı GSD Holding A.Ş.’ye
aittir.
Faaliyetlerine 1999 yılında başlamış olup, Banka sermayesinin %78,15’i Nurol Holding’e,
%15,96’sı Nurol İnşaat ve Ticaret A.Ş’ye aittir.
Banka 1950 yılında Dünya Bankası'nın desteği ile T.C. Merkez Bankası ve ticaret bankalarının
işbirliği ile kurulmuş Türkiye'nin ilk özel sermayeli kalkınma ve yatırım bankasıdır. Bankanın
hisse senetleri 1986 yılında İMKB'de işlem görmeye başlamıştır. 2002 yılında Sınai Yatırım
Bankası A.Ş.’yi devralmıştır. Sermayesinin %40,51’i İş Bankasına ait olup, halka açıklık oranı
%38,34’tür.
Yabancı Yatırım Bankaları
BankPozitif Kredi
ve Kalk. B. A.Ş. 1999
Credit Agricole
Yatırım Bankası
Türk A.Ş.
Merrill Lynch
Yatırım Bank A.Ş.
Taib Yatırım Bank
A.Ş.
Katılım Bankaları
Albaraka Türk
Katılım B. A.Ş.
Asya Katılım
Bankası A.Ş.
1990
1993
1987
1985
1996
Kuveyt Türk
Katılım B. A.Ş.
1989
Türkiye Finans
Katılım B. A.Ş.
1984
BDDK
1999 yılında Toprak Yatırım Bankası A.Ş. adıyla kurulmuş, 2001 yılında Bankanın eski ana
sermayedarı Toprakbank A.Ş. Fon'a devredilmiştir. 2002 yılında Banka hisselerinin %89,92'lik
bölümü C Faktoring A.Ş. tarafından satın alınmıştır. Yeni ortaklık yapısıyla 2003 yılında
Bankanın unvanı C Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiş, sermaye artışına ve yeni
organizasyonel yapılanmaya gidilmiştir. Sermaye artışları ve bakiye hisselerin alınması
sonrasında C Faktoring A.Ş.'nin Bankadaki payı %99,99'a ulaşmıştır. 2005 yılında imzalanan
sözleşmeye göre, tamamı Bank Hapoalim B.M.'e ait bulunan Tarshish-Hapoalim Holdings and
Investments Ltd., Bankada %57,55 hisse sahibi olmuştur. Böylece Banka küresel sermayeli
yatırım bankası grubuna geçmiştir. 29 Aralık 2005 tarihinde Bankanın unvanı Bankpozitif
Kredi ve Kalkınma Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında C factoring A.Ş. %4,825
oranındaki sermaye payını Bankanın diğer ortağı Tarshish-Hapoalim Holdings and
Investments Ltd.’e devretmiş, bu suretle C Faktoring A.Ş.’nin Bankadaki sermaye payı
%35’ten %30,17’e düşmüştür.
1990 yılında Avrupa Türk Yatırım Bankası A.Ş. unvanıyla kurulmuş, bu unvan 1995 yılında
Indosuez Euro Türk Merchant Bank A.Ş., 2000 yılında da Crédit Agricole Indosuez Türk Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. Banka 2004 yılında Credit Lyonnais (Paris) Merkezi Fransa İstanbul
Türkiye Merkez Şubesi’nin mevduatı hariç bütün aktif ve pasifini devralmıştır. 17 Haziran 2004
tarihinde unvanı Calyon Bank Türk A.Ş. olarak, 2 Mart 2010 tarihinde "Credit Agricole Yatırım
Bankası Türk A.Ş." olarak değişmiştir.
1993 yılında Tat Yatırım Bankası A.Ş. unvanı ile faaliyetlerine başlamıştır. 2006 yılında Tat
Yatırım Bankası A.Ş.'nin sermayesinin %99,95'ine tekabül eden hisseleri Merrill Lynch
European Asset Holdings Inc.'e devredilmiştir. Banka unvanı da Merrill Lynch Yatırım Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. 2009 yılında Merrill Lynch Yatırım Bank A.Ş.’nin (Banka) hakim ortağı
Merrill Lynch&Co. Inc.’ın (M&L), hisselerinin tamamı Bank of America Corporation’a (BAC) ait
olan MER Merger Corporation (MER) ile birleşmesi suretiyle; BAC’ın Bankada dolaylı olarak
payı %100’e ulaşmıştır.
1987 yılında Yatırım Bank A.Ş. unvanıyla kurulmuş, 1997 yılında bu unvan Taib Yatırım Bank
A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin % 99,27’si Taib Bank’a aittir.
Ortadoğu menşeli Albaraka Bankacılık Grubuna ait olan Banka sermayesinin % 54,06’sı
Albaraka Banking Group’a, %9,38’i diğer hissedarlara ait olup, %17,11’i halka açıktır.
1996 yılında Asya Finans Kurumu A.Ş. unvanı ile faaliyete başlamış, 2005 yılında Asya Katılım
Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Banka sermayesinin %52,53’ü halka açık olup, kalanı diğer
ortaklara aittir.
1989 yılında Özel Finans Kurumu statüsünde kurulmuş, 1999 yılında unvanı Kuveyt Türk
Katılım Bankası A.Ş. olarak değişmiştir. Kuveyt Türk’ün sermayesinin %62,23’ü Kuveyt Finans
Kurumu’na (Kuwait Finance House), %9’u Kuveyt Devlet Sosyal Güvenlik Kurumu’na, %9’u
İslam Kalkınma Bankası’na, %18,71’i Vakıfar Genel Müdürlüğü’ne, %2’i de diğer ortaklara aittir.
Faisal Finans unvanı ile 1984 yılında kurulmuştur. Şirket hisselerinin sahibi olan Dar Al-Maal Alİslami S.A. (DMI) Grubu 1998 yılında hisselerini, İsviçre'de mukim OLFO S.A. şirketine
devretmiştir. 2001 yılında kurum hisselerinin %38,82'si Sabri Ülker tarafından devralınmış ve
aynı tarihte kurumun ismi Family Finans Kurumu A.Ş. olarak değiştirilmiştir. 2001 yılında Sabri
Ülker’in kurum sermaye yapısındaki payı %98,63'e ulaşmıştır. 1991 yılında faaliyete başlayan
Anadolu Finans Kurumu ile Family Finans 2005 yılında birleşmiş, aynı yıl Türkiye Finans Katılım
Bankası A.Ş. unvanını almıştır. Banka sermayesinin yüzde 60 hissesi 31 Mart 2008 tarihinde
Suudi Arabistan’ın en büyük bankası olan The National Commercial Bank (NCB) tarafından
satın alınmıştır. Halihazırda Bankanın %64,67’si Suudi Arabistan Ulusal Ticaret Bankası’na,
%13,69’u Gözde Finansal Hizmetler A.Ş.’ye aittir.
8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kuruluş
Ticari Unvanı
Tarihi
Tarihsel Gelişim / Statü Değişiklikleri / Sermaye Yapısı
TMSF Bünyesindeki Bankalar
Banka, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14/1 maddesi uyarınca BDDK tarafından izlemeye
alınmış, 25 Temmuz 2003'de Kurulun 1102 sayılı karar ile Bankaya yeni bir Yönetim Kurulu
atanmıştır. 3 Temmuz 2006 tarihinde Fon tarafından yapılan ihale sonucunda Kuveyt menşeli
Adabank A.Ş.
1985
“The International Investor Company”e satılmıştır.Ancak, BDDK'nın 26 Temmuz 2007 tarihli
Kararı ile hisse devrine izin verilmemiştir. TMSF Kurulunun 13.12.2007 tarihli Kararı ile,
Adabank A.Ş.’nin temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetiminin TMSF tarafından
devralınmıştır.
1958 yılında Çaybank A.Ş. mahalli banka olarak kurulmuş, 1964'de milli banka olarak statüsü
değişmiştir. 1988 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat
kabul etme yetkisi kaldırılmış, 1990 yılında bu yetki tekrar geri verilmiştir. Unvanı 1992 yılında
Derbank A.Ş. olarak değişmiştir. 1998 yılında Bayındır Holding bünyesine geçmesiyle birlikte
Birleşik Fon
Bayındırbank A.Ş. unvanını almıştır. 2001 yılında Banka, Fon'a devredilmiştir. Daha sonra
1958
Bankası A.Ş.
2002’de Ege Giyim Sanayicileri Bankası A.Ş., 5 Nisan 2002 tarihinde Etibank A.Ş. (2001’de
Etibank T.A.Ş.'ye devredilen Eskişehir Bankası T.A.Ş. ve İnterbank A.Ş. ile birlikte), İktisat
Bankası T.A.Ş. ve Kentbank A.Ş. tüm aktif ve pasifleriyle; Eylül 2002 tarihinde Toprakbank
A.Ş., Bayındırbank A.Ş. bünyesinde birleştirilmiştir. 2005 yılında Bayındırbank A.Ş.'nin ticari
unvanı Birleşik Fon Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir.
1.2. Banka Lisansları
5411 sayılı Bankacılık Kanununun 4’üncü maddesinde, bankaların gerçekleştirebilecekleri
temel faaliyetler fonksiyonel gruplar itibarıyla belirlenmiştir. Bu kapsamda en önemli ayrım
kriterleri; mevduat ve katılım fonu kabulü ile finansal kiralama işlemleridir.
Mevduat bankaları, mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak, katılım bankaları özel cari ve
katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmakla yetkili kuruluşlardır. Kalkınma ve
yatırım bankaları ise, mevduat veya katılım fonu kabul etme dışında kredi kullandıran ve özel
kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlardır.
Sigortacılık
İşlemleri
Sermaye Piyasası
İşlemleri
Bankacılık İşlemleri
Tablo 1.2-1: Bankacılık Lisansına Konu Temel Faaliyetlerin Görünümü
Mevduat kabulü
Katılım fonu kabulü
Kredi verme islemleri
Ödeme, fon transferi ve tahsilât işlemleri
Kambiyo senetlerinin istirası işlemleri
Saklama hizmetleri
Ödeme vasıtalarına ilişkin işlemler
Kambiyo işlemleri; para piyasası araçları, kıymetli maden alımı, satımı, emanete alınması
Garanti işleri
Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık
Vadeli islem ve opsiyon sözlesmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık
Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü
Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satısına aracılık işlemleri
İhraç edilmis olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık işlemleri
Yatırım danısmanlığı işlemleri
Portföy isletmeciliği ve yönetimi
Piyasa yapıcılığı
Saklama hizmetleri
Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri
Mevduat
Bankası
√
Katılım
Bankası
√
√
√
√
√
√
√
√
√ (16/31)*
√(28/31)*
√
√(29/31)*
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√(3/13)*
√(11/13)*
√(5/13)*
√(11/13)*
√(5/13*)
√(5/13)*
√
√
√
√
√
Faktöring ve forfaiting işlemleri
√
√
Finansal kiralama işlemleri
√
* Grupta yer alan bankalardan kaçının SPK tarafından verilen yetki belgesi bulunduğunu göstermektedir.
Diğer
Kalkınma ve
Yatırım Bankası
√
√
Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) tarafından verilen yetki belgeleri incelendiğinde, bankalar
arasında homojen bir dağılım bulunmadığı görülmektedir. Söz konusu yapıda, SPK
BDDK
9
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
düzenlemeleri uyarınca sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına
aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinin sadece mevduat kabul
etmeyen bankalarca yapılabileceği hükmü etkili olmaktadır. Bankacılık Kanunu çerçevesinde
sermaye piyasası işlemleri yapmalarına engel teşkil edecek genel bir sınırlama bulunmamasına
rağmen, katılım bankalarının tamamı SPK’dan alınmış herhangi bir yetki belgesi bulunmayan
sekiz adet banka arasında bulunmaktadır. Faizsiz finansal araçların oluşmasının söz konusu
bankalara da sermaye piyasaları faaliyetlerine aktif olarak katılma imkânı sunacağı ve
piyasayı zenginleştireceği değerlendirilmektedir. Sermaye piyasası işlemleri kapsamında temel
fonksiyonları olmasına rağmen sınırlı sayıda kalkınma ve yatırım bankasının vadeli işlem ve
opsiyon sözleşmelerinin, finansal araçların alımı, satımı ve aracılık ve sermaye piyasası
araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, yatırım danışmanlığı işlemleri, portföy
işletmeciliği ve yönetimi işlemlerine ilişkin lisansının olması dikkat çekmektedir. Mevduat
bankalarının sadece alım satım aracılığı, repo ve ters repo ve türev araçların alım satımına
aracılık yetki belgesi bulunurken, kalkınma ve yatırım bankalarının alım satım aracılığı, repo ve
ters repo, yatırım danışmanlığı, halka arza aracılık, portföy yöneticiliği ve türev araçların alım
satımına aracılık yetki belgeleri bulunmaktadır. Tüm bankaların lisanlarına konu olan ya da
kendilerine tanınan alanların tamamında faaliyette bulunmaları, elbette, sektörün kapsamı ve
etkinliğine olumlu katkı sağlayacaktır.
BDDK
10
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 1: Banka Türlerinin Küresel Görünümü
Küresel finansal piyasalar, oldukça geniş bir banka türü çeşitliliği sunmaktadır. Bu çeşitlilikle birlikte, küresel
kriz, mevduat bankacılığı ile kalkınma ve yatırım bankacılığı fonksiyonlarının tam olarak ayrılması sonucunu
doğurmuştur. Banka türleri dahil finansal kuruluş türlerinin artmasının; pazarın genişlemesine,
çeşitlenmesine, derinleşmesine, finansal kaynaklara erişimin iyileşmesine, etkinliğin artmasına imkan
vereceği ve böylece genel ekonomiye katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Ülke
ABD
Almanya
Lüksemburg
Finlandiya
Japonya
Mısır
BAE
Hindistan
Finansal Kuruluşlar
Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar
Ticari Bankalar
Toptancı Bankalar
Halk Bankaları
Thrift Bankaları
Tasarruf Bankaları
Kredi Birlikleri
Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar
Menkul Kıymet Dealerları
Yatırım Bankaları
Finans Şirketleri
Emeklilik Fonları
Sigorta
Yatırım Fonları
Finansal Holding Şirketleri
Küresel Bankalar
Ticari Bankalar
(Ulusal, Bölgesel, Yabancı B Şubeleri, Özel Bankerler)
Tasarruf Bankaları
(Land Banks)
Kredi Kooperatifleri
Özel Bankalar
Mortgage Bankaları
Yapı ve Kredi Kooperatifleri
Özel Fonksiyonu Bulunan Bankalar
(Postbank AG)
Küresel Bankalar
İpotek Senedi İhraç Eden Bankalar
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Tasarruf Bankaları
Yabancı Kredi Kuruluşlarının Şubeleri
Kamu Kuruluşları
(Posta Tasarruf Bankası)
Ulusal Bankalar
Toptancı Bankalar
Bölgesel Bankalar
İnternet Bankaları
Vakıf Bankaları
Yabancı Bankalar
Ticari Bankalar
İş ve Yatırım Bankaları
İhtisas Bankaları
Ticari Bankalar
İslami Bankalar
Ticari Bankalar (Kamu, Özel, Yabancı)
Kooperatif Bankaları
Ana Kooperatif Bankaları
Merkez Kooperatif Bankaları
Devlet Kooperatif Bankaları
İhtisas Bankaları
Ülke
Avustralya
İngiltere
Kanada
Türkiye
İsviçre
Fransa
İspanya
Çin
Brezilya
Finansal Kuruluşlar
Mevduat Kabulüne Yetkili Kurumlar
Bankalar
Yapı Kooperatifleri
Kredi Birlikleri
Mevduat Kabulü Yetkisi Olmayan Kurumlar
Toptancı Bankalar
Finans Şirketleri
Menkul Kıymet Şirketleri
Bankalar
Şehir Bankaları ve Vakıf Bankaları
Bölgesel Bankalar I ve II
Banka Holding Şirketleri
Vakıf İşlemleri Yapan Finansal Kuruluşlar
Kredi Birlikleri
Bankalar
Yabancı Banka Şubeleri ve Temsilcilikleri
Kredi Kuruluşları
Kooperatifler
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Bankalar ve Menkul Kıymet Dealerları
Raiffeisen Bankaları
Yabancı B ve Men. Kıym. Dealar Temsilcilik
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Posta Ofisi
Bankalar
Tasarruf Bankaları
Kredi Kooperatifleri
Yabancı Kredi Kurumlarının Şubeleri
İhtisaslaşmış Kredi Kurumları
E-para Çıkaran Kurumlar
Politika Bankaları ve Kalkınma Bankası
Ticari Bankalar
Kooperatif Bankaları
Banka Harici Finansal Kuruluşlar
Posta Tasarruf Bankası
Yabancı Bankalar
Tüm Bankacılık Hizmetlerini Sunan Bankalar
Ticari Bankalar
Tasarruf Bankaları
Kalkınma Bankaları
Mübadele Bankası
Finansal Kiralama Şirketleri
Tüketici Kredisi Şirketleri
GM Kredi Şirketleri ve Tasarruf ve Kredi Birlikleri
Menkul Kıymet Aracı Kurumu
Borsa Aracı Kurumları
Kalkınma Ajansı
Mortagage Şirketleri
Kredi Birlikleri
Mikrofinans Kurumları
Kaynak: Ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri
BDDK
11
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
1.3. Bankacılıkta Faaliyet ve Organizasyon Bölümlenmesi
Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri içerisinde yurtiçi aktiflerin payı, 2011 yılsonu
itibarıyla %84,9 seviyesindedir. Küresel krizin özellikle Türkiye dışındaki ekonomilere ve bankacılık
sektörlerine olan etkisine paralel şekilde, yurtdışı aktiflerin payında 2008 yılından beri devam
eden bir azalış eğilimi dikkati çekmektedir. Bu durum, Türkiye ekonomisi ve Türk bankacılık
sektörünün küresel krizden görece az etkilendiğinin ve iç talep kaynaklı büyümenin de bir
göstergesidir. 2008 yılında %19,5 olan yurtdışı aktiflerin sektörün toplam aktifleri içindeki payı
2011 yılı itibarıyla %15,1’e gerilemiştir. Yurtdışı aktiflerin %64’ü şubelere, %28’i bankalara, %8’i
diğer mali kuruluşlara aittir.
Tablo 1.3-1: Aktiflerin Yurt Ġçi Yurt DıĢı Ağırlığı
Milyar TL; %
Yurt İçi Aktif
Yurt Dışı Aktif
On-shore Banka ve Şubeler
Off-shore Banka ve Şubeler
Diğer Mali Kuruluşlar
Toplam*
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2005
2006
2007
2008
2009 2010
381,8
76,5
37,0
34,5
5,0
458,3
465,1
94,8
40,3
50,1
4,4
559,8
543,2
114,9
43,0
66,9
5,0
658,1
679,1
164,4
64,0
93,5
7,0
843,6
774,7
157,6
60,4
91,2
6,0
932,3
942,7
175,4
62,4
100,1
12,8
1.118,0
1.146
203
82
105
16
1.349
83,3
16,7
8,1
7,5
1,1
100
83,1
16,9
7,2
8,9
0,8
100
82,5
17,5
6,5
10,2
0,8
100
80,5
19,5
7,6
11,1
0,8
100
83,1
16,9
6,5
9,8
0,6
100
84,3
15,7
5,6
9,0
1,1
100
2011
84,9
15,1
6,1
7,8
1,2
100
*Toplam
aktif, yurtiçi ve yurtdışı şube ve bankaların karşılıklı işlemlerinin elimine edinilmemiş halini içermesi ve iştiraklerin
toplam aktif tutarlarının gösterilmesi nedeniyle raporun diğer bölümlerinde verilen aktif tutarından farklıdır.
Türk bankacılık sektöründe 2011 itibarıyla yurtiçi şubelerce kullandırılan kredi miktarı 633 milyar
TL, yurtdışı şubelerce kullandırılan kredi miktarı ise 50 milyar TL’dir. Yurtdışı şubelerce kullandırılan
kredilerin sektörün toplam kredileri içindeki payı son 10 yılın en düşük seviyesine gerilemiştir.
Yurtdışı şubelerce kullandırılan kredilerin %2,3’ü TP cinsi iken, yurtiçi şubelerce kullandırılan
kredilerin %23,6’sı YP cinsidir. Yurtdışı şube kredileri içinde yurtiçi yerleşiklerce kullanılanların
payının azalması, YP cinsi kredilerde yurtdışı şubelerden yurtiçi şubelere bir miktar geçiş
olduğunu göstermektedir. Sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduatta yurtdışı şubelerin
payı 2011 yılında önemli oranda azalmıştır. Zira son yıllarda %6-7 aralığında seyreden ve 2010
yılında %7,6’ya yükselen söz konusu oran, 2011 yılında %4,7’ye gerilemiştir. Bu durum, fon
kullanmanın yanında yatırım alanında da yurtdışı şubelerden yurtiçi şubelere bir geçiş
olduğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda yurtdışı yerleşiklerce tutulan mevduatın toplam
mevduat içindeki payı, %4 ile son 10 yılın en yüksek seviyesine ulaşmıştır.
Tablo 1.3-2: Kredilerin ve Mevduatın Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2011
13,0
11,4
15,3
22,1
31,3
44,4
69,6
57,4
48,2
50,0
0,2
0,4
0,7
1,6
1,7
1,8
0,9
0,6
0,8
1,1
11,7
10,2
13,7
20,5
29,5
42,4
68,5
56,8
47,4
48,9
36,0
54,8
84,0 134,3 187,7 241,2 297,9 335,2 477,7 632,9
Yurt İçi Şubelerce Kullandırılan Krediler
-TP
18,74 34,12 61,46 105,7 152,4 202,1 244,6
266
383
483,7
-YP
17,2
19,86 21,25 22,17 26,08 25,25 35,81 45,62 94,71 149,2
49,0
66,2
99,3 156,4 219,0 285,6 367,4 392,6 525,9 682,9
Toplam Bankacılık Sektörü Kredileri
49,1
66,4
99,6
165,1 231,8 302,1 386,2 407,8 541,8 706,1
Kredi Stoku*
7,3
26,5
17,3
15,4
14,1
14,3
15,6
18,9
14,6
9,2
Y. Dışı Şubelerden Kullan.Krediler/T.Krediler
89,4
95,4
97,7
94,0
93,6
95,8
91,4
95,6
94,3
90,7
Y. Dışı Şb.’den Y.İçi Yerşeşiklerce Kul.Kr./Y.Dışı Şb. Kr.
0,7
8,9
5,6
3,4
1,6
1,1
0,4
0,3
0,4
0,7
Y. İçi Şb.’den Y. Dışı Yerleşiklerce Kul.Kr./Yurt İçi Şube Kr.
5,2
6,1
8,4
17,0
20,6
21,9
28,9
33,8
47,2
32,5
Yurtdışı Şubeler Mevduatı
-TP
0,9
1,6
2,1
8,4
9,8
10,1
12,1
17,0
27,1
13,6
-YP
4,3
4,7
6,3
8,5
10,7
11,8
16,6
16,6
20,1
18,9
132,8 149,2 182,7 234,5 287,0 334,9 425,7 480,9 569,8 663,0
Yurtiçi Şubeler Mevduatı
-TP
58,0
78,3 103,6 146,2 171,3
212,5 271,0 307,6 406,4 446,4
-YP
74,8
70,9
79,3
80,1
104,7 107,7 135,8 146,7 163,4 216,6
138,0 155,3
191,1
251,5 307,6 356,9 454,6 514,6 617,0 695,5
Toplam Mevduat
3,8
3,9
4,4
6,8
6,7
6,2
6,4
6,6
7,7
4,7
Y. Dışı Şb. Mev./Toplam Mevduat
96,6
96,6
96,7
96,4
96,8
97,2
97,0
96,9
97,3
96,0
Y.İçi Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat
3,4
3,4
3,3
3,6
3,2
2,8
3,0
3,1
2,7
4,0
Y. Dışı Yer. Tutulan Mev./Toplam Mevduat
*Bankacılık sektörü kredileri, bankacılık sektörü finansal kiralama alacakları, finansal kiralama sektörü alacakları ile tüketici
finansman sektörü alacaklarının toplamından oluşmaktadır.
Milyar TL; %
Yurt Dışı Şubelerce Kullandırılan Krediler
-TP
-YP
BDDK
12
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Net dönem kârının yurtiçi-yurtdışı dağılımı, 2011 yılında diğer göstergelerle farklı bir görünüm
sergilemiştir. Zira yurtdışı organizasyonların net dönem kârı 2011 yılında 3 kattan fazla artarak
1,5 milyar TL’ye ulaşmıştır. Söz konusu artışın kaynağı, küresel krizin başlangıcından beri dalgalı
bir seyir izleyen off-shore şube ve bankaların net dönem kârındaki artıştır. 2010 yılında %2,1 olan
yurtdışı organizasyonların toplam dönem kârındaki payı, 2011 yılında %7,5’e yükselmiştir. Bu
artışa rağmen, 2011 yılı itibarıyla yurtdışı organizasyonların sektörün toplam aktiflerindeki
payı %15,1 olduğu göz önüne alındığında söz konusu oran düşük kalmaktadır. Bu durum,
Türkiye’de kârlılık oranlarının yüksek olmasının yanısıra, Türkiye dışındaki ekonomik ve finansal
ortamın küresel olarak bankacılık sektörü performanslarına olan olumsuz etkisini yansıtmaktadır.
Tablo 1.3-3: Dönem Net Kârında Yurt Ġçi ve Yurt DıĢı ġubeler Dağılımı
Milyon TL, %
Yurt İçi Dönem Net Kârı
Yurt Dışı Dönem Net Kârı
On-shore Banka ve Şubeler
Off-shore Banka ve Şubeler
Diğer Mali Kuruluşlar
Toplam
2005
2006
2007
2008
5.198 10.394 13.998
751
872
685
208
297
334
492
544
347
50
31
4
5.949 11.266 14.683
2009
2010
11.199 19.000 21.885
1.858 764
468
398
359
479
1.473
403
133
-13
2
-143
13.058 19.764 22.354
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
18.802 87,4
1.527
12,6
482
3,5
1.031
8,3
14
0,8
20.329 100,0
92,3
7,7
2,6
4,8
0,3
100
95,3
4,7
2,3
2,4
0,0
100
85,8
14,2
3,1
11,3
-0,1
100
96,1
3,9
1,8
2,0
0,0
100
97,9
2,1
2,1
0,6
-0,6
100
92,5
7,5
2,4
5,1
0,1
100
2011
2011 yılı içinde biri küresel, diğeri yerli özel olmak üzere iki mevduat bankasının birleşmesiyle
birlikte mevduat bankası sayısı 31’e toplam banka sayısı ise 48’e düşmüştür. Bu gelişme dışında
Türk bankacılık sektörünün görünümünde, banka sayısı ve fonksiyonel kompozisyon açısından
bir değişiklik olmamıştır. Diğer taraftan 2011 yılı içerisinde BDDK tarafından küresel sermayeli bir
gruba bankacılık lisansı verilmiştir.
Tablo 1.3-4: Banka Sayılarının GeliĢimi
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
55
46
40
36
35
34
33
33
32
32
32
Kamu Sermayeli Mevduat Bankaları
4
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları
23
19
20
18
18
17
14
12
11
11
10
10
Mevduat Bankaları
2011
31
TMSF
11
7
2
2
1
1
1
2
2
2
2
2
Küresel Sermayeli Mevduat Bankaları
17
17
15
13
13
13
15
17
17
17
17
16
Katılım Bankaları
6
5
5
5
5
4
4
4
4
4
4
4
Kamu Sermayeli Katılım Bankaları
v.y.
v.y.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Özel Sermayeli Katılım Bankaları
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
3
2
2
2
1
1
1
1
Küresel Sermayeli Katılım Bankaları
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2
2
2
2
3
3
3
3
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
18
16
14
14
13
13
13
13
13
13
13
13
Kamu Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
v.y.
v.y.
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
Özel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
v.y.
v.y.
7
7
7
7
5
5
5
5
5
5
Küresel Sermayeli Kal.veYat. Bankaları
v.y.
v.y.
3
3
2
2
4
4
4
4
4
4
79
67
59
55
53
51
50
50
49
49
49
48
Toplam Banka Sayısı
2000 yılından sonraki dönemde, sektörde toplam banka sayısı yıllar itibarıyla azalış gösterirken
küresel sermayeli bankaların sayısının artması, küresel sermayenin Türk bankacılık sektörüne
olan ilgisini yansıtmaktadır. 2011 yılı itibarıyla sektördeki banka sayısının yaklaşık 2/3’sini
oluşturan mevduat bankalarının yarısı, küresel sermayelidir. Sektörde yer alan dört katılım
bankasından üçü, 13 kalkınma ve yatırım bankasından dördü küresel sermayeli banka
kategorisindedir. Kamu sermayeli banka sayısının değişmediği sektörde, 10 yıllık dönemde en
dikkat çekici değişim özel sermayeli banka sayısındaki azalıştır.
BDDK
13
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 2: Banka Sayılarının Küresel Görünümü2
Küresel finansal kriz sonrasında gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerin bankacılık
sektörlerinde konsolidasyon süreci devam etmektedir. Türk bankacılık sektöründe 2000-2001
krizleri sonrasında azalmaya başlayan banka sayısı, 2010 yılında 49, 2011 yılında ise 48’e
gerilemiştir. Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren kuruluş sayısı, Avrupa Birliği (AB) üyesi
ülkelerdeki ortalama kredi kuruluşu sayısının altındadır. Coğrafyası, nüfusu ve ekonomik
büyüklüğü göz önüne alındığında ülkemiz için görece düşük olan banka sayısı, aynı zamanda
sektör açısından önemli bir potansiyeli işaret etmektedir.
Banka Sayısı
Ülkeler
2005
2006
2007
2008
2009
2010
ABD
2002
2003
2004
17.706
17.293
16.878
16.345
15.801
15.379
Çin
28.024
19.809
8.876
5.634
3.858
3.769
2.140
2.010
2.061
2.027
2.023
1.957
2.089
2.050
2.026
1.989
1.948
1.919
2.075
1.995
1.943
1.892
1.843
1.812
2.155
1.962
1.890
1.811
1.759
1.653
Endonezya
Almanya
2.363
2.225
2.148
Hindistan
Japonya
2.246
Rusya
1.253
1.189
1.136
1.108
1.058
1.012
İtalya
821
801
787
792
807
821
818
801
778
Fransa
989
939
897
854
829
808
728
712
686
İngiltere
451
426
407
394
394
396
391
389
380
Brezilya
135
133
125
127
123
125
Kanada
69
71
73
74
78
75
Arjantin
73
74
69
69
68
66
Avustralya
51
54
55
58
57
55
Güney Kore
56
54
54
56
55
55
Türkiye
51
50
50
49
49
49
Meksika
59
55
53
35
37
46
49
47
47
Güney Afrika
36
35
35
35
32
30
23
Suudi Arabistan
16
19
21
23
23
AB-27
v.y.
9.054
8.902
8.683
8.507
8.354
8.509
8.358
PB-16
v.y.
v.y.
6.848
6.681
6.511
6.365
6.569
6.458
Kaynak: IMF, OECD, BIS, Ülkelerin Bankacılık Otoriteleri
Sektörün organizasyon yapısına bakıldığında, yurtiçi şube sayısının 2010 yılına göre %4 oranında
arttığı görülmektedir. Sektördeki 21 bankanın yurtdışı şube, temsilcilik veya finansal iştirakı
bulunmaktadır. Söz konusu bankaların 15’i mevduat, 3’ü katılım, 3’ü kalkınma ve yatırım
bankasıdır. Yurtdışı organizasyonların çoğunluğu on-shore şube şeklindedir. 2010 yılında 54 olan
yurtdışı on-shore şube sayısı, 2011 yılında kamu bankalarının 6, özel bankaların 4 ve küresel
sermayeli bankaların 1 şube açmasıyla 65’e ulaşmıştır. 2011 yılında yurtdışı organizasyonlara 3
on-shore banka daha katılmıştır. Yurtdışı organizasyonlarda off-shore şube sayısı 2010 yılına
göre değişim göstermemiştir. Off-shore banka şeklindeki organizasyonların sayısı azalırken,
yurtdışında bulunan mali iştirak sayısında artış gerçekleşmiştir.
Bankacılık sisteminin yapısı ve banka tanımı ülkelere göre değişiklik gösterebildiği için, verilerin ihtiyatlı
yorumlanması gerekmektedir.
2
BDDK
14
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ablo 1.3-5: Bankaların Organizasyonları
Banka Adı
Yurtiçi Şube
20
3
1
24
4
2
Yurtdışı
Off-Shore
Şube
2010 2011
1
1
1
1
1
1
Yurtdışı
On-Shore
Banka
2010 2011
8
1
2
2
8
2
2
2
1
1
1
1
Yurtdışı
Off-Shore
Banka
2010 2011
4
4
4
4
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
4
1
3
2
4
1
1
2
2
1
1
1
1
Yurtdışı
Temsilcilik
2010
2011
1
4
1
1
1
1
1
4
2
4
2
2
2
15
11
3
1
1
1
1
1
2
3
1
2
7
4
4
4
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Özel
Katılılım B.
1
Kamu
1
1
1
Küresel
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Küresel
Küresel Şube
Mevduat Bankaları
3
6
16
Küresel Banka
3
4
14
Yurtdışı
Diğer Mali
Kuruluş
2010 2011
4
Özel
Kamu
2010 2011
Adabank A.Ş.
1
1
Birleşik Fon B.
1
1
T. C. Ziraat B.
1.379 1.434
T. Halk B.
705
766
T. Vakıflar B.
634
677
Akbank
912
926
Alternatifbank
53
63
Anadolubank
86
88
Şekerbank
260
272
Tekstilbank
44
44
Turkish Bank
21
20
T. Ekonomi B.(1)
600
503
T. Garanti B.
853
907
T. İş Bankası
1.127
1.184
Yapı ve Kredi B.
867
906
Arap Türk B.
6
6
Citibank
37
37
Denizbank
499
587
Deutsche B.
1
1
Eurobank Tekfen
52
59
Fibabanka
18
21
Finansbank
502
521
HSBC Bank
329
326
ING Bank
318
317
Turkland Bank
27
27
Bank Mellat
3
3
Habib Bank Ltd.
1
1
JP Morg. Chase B
1
1
Societe Gen.
16
16
Royal B. of Scotland
2
2
WestLB AG
1
1
Özel Asya Katılım B
175
200
Albaraka Türk.
109
122
Kuveyt Türk
139
178
T. Finans K.B.
182
182
İller Bankası
19
19
İMKB Takasbank
1
1
T. İhracat Kr. B.
2
2
T. Kalkınma B.
1
1
Aktif YatırımB.
6
7
Diler Yatırım B.
1
1
GSD Yatırım B.
1
1
Nurol Yatırım B.
2
2
T. Sınai Kalk. B.
2
2
Bank Pozitif
1
1
Credit Agricole
1
1
Merrill Lynch
1
1
Taib Yatırım B.
1
1
TOPLAM
10.000 10.440(2)
Yurtdışı
On-Shore
Şube
2010 2011
54
65
12
12
1
1
26
29
16
4
5
24
(1) 2010 yılı verileri Fortis Bank A.Ş.’nin 2010 verileriyle birleştirilerek verilmiştir.
(2) Şubelerin faaliyete geçme tarihleri ile raporlama tarihleri arasındaki farklılıktan dolayı Tablo 1.3-6’daki toplam şube sayısıyla aynı değildir.
.
BDDK
15
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Bankacılık sektörün yurtiçi şube dağılımına bakıldığında şubelerin %41,1’inin ağırlığını
İstanbul’un oluşturduğu Marmara Bölgesinde olduğu dikkati çekmektedir. Bu durum, bankacılık
hizmet kanallarında coğrafi açıdan önemli bir yoğunlaşmayı ve finansal faaliyetler için
İstanbul’un merkez olarak seçilmesinin isabetli olduğunu göstermektedir. Şube sayılarının
bölgesel dağılımı incelendiğinde Marmara Bölgesini İç Anadolu Bölgesi ve Ege Bölgesinin takip
ettiği, Doğu Anadolu Bölgesinin ise sıralamada sonuncu olduğu görülmektedir. İl bazında
bakıldığında ise şubelerin %30’unun bulunduğu İstanbul’u, sırasıyla Ankara, İzmir, Antalya ve
Bursa takip etmektedir. Söz konusu beş ilin toplam şube sayısındaki payı %51’dir. İllere göre
şube sayısının genelde gelişmişlik ve nüfus gibi faktörlerle orantılı olduğu sektörde, şube sayısı
açısından son beş sırada Muş, Ardahan, Kilis, Hakkari ve Bayburt yer almaktadır.
Tablo 1.3-6: Bankacılığın Yerel Coğrafyası
Şube Sayısı 2010
2011 (%)/11
2010
201
(%)/11
1
MARMARA
4.115 4.282
41,1
Niğde
24
27
İstanbul
2.994 3.112
29,8
Çankırı
24
25
0,3
2010
2011 (%)/11
KARADENİZ
848
880
8,4
0,2
Samsun
124
128
2010 2011 (%)/11
Şanlıurfa
58
1,2
Mardin
40
62
43
0,6
0,4
Bursa
359
377
3,6
Karaman
22
23
0,2
Trabzon
100
105
1,0
Adıyaman
35
35
0,3
Kocaeli
198
215
2,1
Kırşehir
21
22
0,2
Zonguldak
66
68
0,7
Batman
26
28
0,3
Balıkesir
136
142
1,4
14,4
Ordu
65
65
0,6
Şırnak
20
21
0,2
Tekirdağ
104
108
1,0
İzmir
718
748
7,2
Çorum
57
64
0,6
Siirt
15
15
0,1
Sakarya
94
98
0,9
Muğla
173
179
1,7
Tokat
60
63
0,6
Kilis
10
10
0,1
Çanakkale
69
68
0,7
Manisa
148
146
1,4
Kastamonu
50
51
0,5 D. ANADOLU
338
365
3,5
Edirne
61
60
0,6
Aydın
130
136
1,3
Giresun
47
49
0,5
Erzurum
57
62
0,6
Kırklareli
46
46
0,4
Denizli
119
123
1,2
Rize
43
47
0,5
Malatya
46
52
0,5
Bilecik
28
29
0,3
Afyon
76
78
0,7
Bolu
38
39
0,4
Van
36
42
0,4
Yalova
26
27
0,5
42
0,4
İÇ ANADOLU 1.717 1.805
EGE
1.454 1.504
0,3
Kütahya
55
Amasya
38
38
0,4
Elazığ
42
17,3
Uşak
35
39
55
0,4
Düzce
33
32
0,3
Erzincan
27
Artvin
30
32
0,3
Ağrı
22
25
0,2
26
0,2
Ankara
988
1.033
9,9
AKDENİZ
1.100
1.140
10,9
Konya
209
228
2,2
Antalya
401
417
4,0
Karabük
29
29
0,3
Kars
22
23
0,2
Kayseri
137
145
1,4
Adana
235
2,3
Sinop
25
25
0,2
Bitlis
17
21
0,2
Eskişehir
91
96
0,9
Mersin
172
24
2
181
1,7
Bartın
21
22
0,2
Tunceli
13
14
0,1
Sivas
66
66
0,6
Hatay
109
113
1,1
Gümüşhane
14
15
0,1
Bingöl
12
13
0,1
Yozgat
44
44
0,4
K.Maraş
61
63
0,6
Bayburt
8
8
0,1
Iğdır
12
12
0,1
Nevşehir
37
38
0,4
Isparta
56
55
0,5 G.D. ANADOLU 436
45
4,4
Muş
12
12
0,1
Aksaray
27
30
0,3
Burdur
37
38
0,4
Gaziantep
150
155
1,5
Ardahan
10
11
0,1
Kırıkkale
27
28
0,3
Osmaniye
29
31
0,3
Diyarbakır
82
85
0,8
Hakkari
10
10
0,1
TOPLAM
10.008 10.440 100
Türk bankacılık sektöründeki bankaların 34 farklı ülkede yurtdışı organizasyonu bulunmaktadır.
Söz konusu organizasyonların en büyük kısmı, KKTC’deki on-shore şubeler nedeniyle Türkçe
konuşan ülkeler grubunda yer almaktadır. Sektörün Avrupa’daki organizasyonları daha
homojen bir dağılım sergilemekle birlikte Hollanda’nın önemli bir paya sahip olduğu
görülmektedir. Yurtdışı organizasyon sayısı açısından en önemli değişim MENA ülkeleri
grubunda gerçekleşmiştir. Söz konusu değişimin nedeni, 2011 yılı içinde Bahreyn’de 10, Irak’ta
4, Suudi Arabistan’da bir on-shore şubenin açılmasıdır. Yurtdışındaki toplam 88 şubenin 76’sı onshore, 12’si off-shore şube şeklindedir. Dünyanın gelişim potansiyeli en yüksek bölgesi olan
Afrika’da, banka dışı mali kuruluş şeklinde olmak üzere Türk bankacılık sektörünün sadece bir
adet organizasyonu bulunmaktadır. Sektörün yurtdışında da büyümesi ve rekabet gücünün
artması açısından mevcut potansiyeli değerlendirebileceği görülmektedir. Böylelikle,
müteahhitlik hizmetleri dâhil olmak üzere Afrikanın inşasına katkıda bulunulabileceği ve TürkiyeAfrika işbirliğine ivme kazandırılabileceği düşünülmektedir.
BDDK
16
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 1.3-7: Bankacılığın Küresel Coğrafyası
Bölge
On-Shore
Banka
Off-Shore
Banka
Toplam
Banka
On-Shore
Şube
Off-Shore
Şube
Toplam
Şube
Diğer Mali
Kuruluş
Toplam
Kuruluş
Temsilcilik
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
AFRİKA
Senegal
14
13
14
13
11
14
Almanya
3
3
3
3
1
1
Avusturya
2
2
2
2
Bosna Hersek
1
AVRUPA
13
16
1
1
6
6
4
4
2
1
1
1
1
36
42
8
4
1
4
5
7
3
2
2
2
2
1
1
1
1
3
3
2
4
6
12
12
1
2
3
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
3
2
Yunanistan
1
BAE
2
2
2
4
2
1
1
1
1
1
1
1
1
2
MENA ÜLKELERİ
1
4
1
Malta
Romanya
13
1
Lüksemburg
Makedonya
1
9
6
İrlanda
1
1
4
6
İngiltere
İsviçre
1
1
4
6
2
1
1
1
Bulgaristan
Hollanda
2
1
1
3
3
4
1
16
10
10
3
4
11
26
1
10
Bahreyn
1
Irak
10
10
5
4
3
4
1
2
13
29
1
2
2
3
10
20
10
20
1
5
1
5
1
S.Arabistan
4
1
1
İran
2
Mısır
1
TÜRKÇE KONUŞAN ÜLKELER
Azerbaycan
8
8
2
2
4
3
12
11
2
2
Kazakistan
2
2
KKTC
2
2
Özbekistan
1
Türkmenistan
1
2
2
6
5
1
1
1
1
4
3
40
4
5
5
1
1
1
1
1
53
56
3
3
2
49
1
1
1
1
1
1
2
2
4
5
4
5
0
39
44
39
2
2
2
2
2
2
44
2
2
2
4
Bosna Hersek
3
3
1
1
4
1
1
Channel Adaları
1
Gürcistan
2
TOPLAM
BDDK
26
27
5
4
4
4
8
3
3
3
3
1
1
1
1
1
4
31
31
17
1
3
3
1
1
2
2
15
11
1
2
5
1
1
Cayman Adaları
Makedonya
1
1
2
5
Çin
DİĞER
1
1
2
ABD
4
44
45
KUZEY AMERİKA
Rusya Federasyonu
44
1
Gürcistan
BRIC ÜLKELERİ
40
2
2
54
76
12
12
66
88
12
17
109
136
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
1.4. Aktif Büyümesi ve YoğunlaĢması
2000-2005 yılları arasında sektör içerisinde; ilk 5 bankanın ve ilk 10 bankanın toplam aktifler
içindeki payları önemli ölçüde artmış ve müteakip yıllarda bu paylar görece olarak
korunmuştur. 2011 yılında ise bankacılık sektöründeki aktif yoğunlaşmasında ilk 5 bankanın ve
ilk 10 bankanın toplam aktifler içindeki paylarında küçük çaplı bir azalma olmuştur.
Yoğunlaşmadaki bu azalma Herfindahl-Hirschman Endeksinin3 (HHI) azalmasından da tespit
edilmektedir. 2011 yılında, ilk 5 bankanın sektör aktif payı % 58,4, ilk 10 bankanın aktif payı %
83,1 ve HHI 855 puan olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu yılda, tüm yoğunlaşma göstergelerinin
bir önceki yıla göre görece azalması olumlu nitelenmektedir. 2011 yılında bir önceki yıla göre
toplam aktifler içinde büyük ölçekli bankaların payı azalmıştır. Fonksiyon dağılımında kalkınma
ve yatırım ile katılım bankalarının payında artış yaşanmıştır.
Tablo 1.4-1: Toplam Aktif Büyüklük ve YoğunlaĢma Göstergeleri
(Milyar TL; %)
Ölçeğe Göre Aktif Büyüklük
Büyük Ölçekli Bankalar
Orta Ölçekli Bankalar
Küçük Ölçekli Bankalar
Mikro Ölçekli Bankalar
Fonksiyonel Aktif Büyüklük
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam Aktif
Yoğunlaşma Ölçütleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mikro Ölçekli Bankalar
Toplam
Fonksiyona Göre Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
56,4
28,7
18,6
2,3
128,4
29,5
12,7
4,6
154,4
44,0
15,0
3,3
187,0
43,8
19,7
4,4
231,2
52,3
24,2
6,1
300,9
64,9
34,3
6,7
376,0
74,6
41,3
7,8
430,6
96,0
44,6
10,4
544,3
119,9
56,4
11,9
629,8
135,6
55,0
13,5
752,9
168,8
66,9
18,2
891,6
225,6
83,2
17,2
99,5
4,6
1,9
106,0
165,4
8,0
1,9
175,3
203,2
9,4
4,0
216,6
239,4
10,3
5,3
254,9
295,1
11,3
7,4
313,8
384,1
12,9
9,9
406,9
470,6
15,3
15,3
499,7
543,3
18,9
19,5
581,6
683,8
22,9
25,8
732,5
773,4
27,0
33,6
834,0
932,4
31,0
43,3
1.006,7
1.119,9
41,6
56,1
1.217,7
47,0
67,9
623,4
53,8
78,6
794,9
57,4
79,3
851,7
59,0
80,6
904,6
58,1
82,0
905,9
61,4
82,9
934,7
60,9
83,5
911,0
59,8
82,5
879,1
60,1
82,8
885,7
60,5
83,4
913,3
60,1
83,2
897,0
58,4
83,1
855,5
53,2
27,1
17,5
2,2
100,0
73,3
16,8
7,2
2,6
100,0
71,3
20,3
6,9
1,5
100,0
73,4
17,2
7,7
1,7
100,0
73,7
16,7
7,7
1,9
100,0
74,0
16,0
8,4
1,6
100,0
75,2
14,9
8,3
1,6
100,0
74,0
16,5
7,7
1,8
100,0
74,3
16,4
7,7
1,6
100,0
75,5
16,3
6,6
1,6
100,0
74,8
16,8
6,6
1,8
100,0
73,2
18,5
6,8
1,4
100,0
93,9
4,4
1,8
100,0
94,4
4,5
1,1
100,0
94,4
3,2
2,4
100,0
94,4
3,2
2,4
100,0
94,2
3,2
2,6
100,0
94,2
3,1
2,7
100,0
93,9
3,1
3,1
100,0
93,4
3,2
3,3
100,0
93,4
3,1
3,5
100,0
92,7
3,2
4,0
100,0
92,6
3,1
4,3
100,0
92,0
3,4
4,6
100,0
Yeniden yapılandırma faaliyetlerinde alınan mesafe, siyasal ve ekonomik istikrar ortamı ve
Turkiye’nin AB üyeliği müzakere surecine dahil olması, 2005 yılı sonrasında küresel sermayenin
Türk bankacılık sektörüne ilgisini belirgin bir biçimde arttırmıştır. Ayrıca, sektörün düzenleyici ve
denetleyici yapısında sağlanan iyileşmelerin bir yansıması olarak ortaya çıkan birleşme ve
devirler, küresel sermaye girişi gibi faktörler de önemli yapısal değişikliklere neden olmuştur.
Türk bankacılık sektörünün toplam aktifleri önceki yıla göre %21 oranında artarak Aralık 2011
itibarıyla 1.217,7 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Fonksiyonel açıdan bakıldığında, sektör aktifinin
mevduat bankaları, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları arasındaki dağılımı
sırasıyla %92, %4,6 ve %3,4 olarak gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım ile katılım bankalarının
payında gözlemlenen artışa paralel olarak mevduat bankalarının payında bir azalma
müşahede edilmektedir.
HHI piyasa yoğunlaşmasını ölçmekte sıklıkla kullanılan bir göstergedir. Piyasada yer alan her bir firmanın
(bankanın) piyasa paylarının karelerinin toplamı şeklinde hesaplanmaktadır. HHI 0 ile 10.000 arasında değer
almaktadır. Piyasa yapısı tekele gittikçe yoğunlaşma artmakta ve HHI değeri büyümektedir. Buna göre endeks
değerinin 10.000 olması piyasada tek firma (tekel) olduğunu, HHI değerinin 0’a yaklaşması ise piyasada binlerce
firma olmasına bağlı tam rekabetçi yapının varlığını ifade eder. 1.000’den küçük bir değer görece rekabetçi bir
piyasa yapısını, 1.000-1.800 arası hafif yoğunlaşması artmış bir piyasa yapısını göstermektedir. 1.800’den büyük
değerler tekelci bir yapı olarak kabul edilmektedir.
3
BDDK
18
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Nitekim 2011 ylında, fonksiyonel banka grupları itibarıyla %34,4 ile en yüksek oranlı aktif artışı
kalkınma ve yatırım bankalarında gerçekleşmiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarını %29,5’lik
büyüme oranıyla katılım bankaları izlemiştir. Mevduat bankaları ise %20 oranında büyümüştür.
Kutu 3: Aktif Büyüklüğünün Küresel Görünümü
G20 ülkelerinin bankacılık sektörlerine ait aktif büyüklükleri aşağıda karşılaştırmalı olarak yer almaktadır.
Aktif büyüklükleri gelişim endeksine göre, bankacılık sektörleri en yüksek oranda büyüyen G20 ülkeleri
sırasıyla; Çin, Endonezya, Avustralya, Hindistan, Rusya, Brezilya ve Türkiye’dir. Gelişmekte olan ülkelerin
bankacılık sektörleri genel itibarıyla görece yüksek bir büyüme hızına sahipken, 2007 yılında başlayarak
küresel çapta yaygınlaşan finansal krizin özellikle gelişmiş ülkelerin bankacılık sektörlerinde büyümeyi
sınırladığı görülmektedir.
Milyar €
2005
2006
Aktif Büyüklüğü
2007
2008
2009
ABD
Almanya
Arjantin
Avustralya
Brezilya
Çin Halk C.
Endonezya
Fransa
G.Afrika
(RBN)
Güney Kore
9.703
5.884
52
887
650
2.864
79
4.673
229
896
501
4.394
2.060
2.666
5.517
1.601
176
286
171
255
9.554
6.135
49
1.019
788
3.084
93
5.396
219
993
595
5.500
2.421
2.989
4.691
1.598
179
405
174
269
9.484
6.615
66
1.497
799
3.475
115
6.359
253
990
753
7.006
2.840
3.320
4.694
1.880
186
421
197
325
Hindistan
İngiltere
İspanya
İtalya
Japonya
Kanada
Meksika
Rusya
S.Arabistan
Türkiye
10.543
6.409
72
1.365
871
4.645
115
6.892
239
924
767
7.291
3.079
3.405
6.361
1.865
261
545
248
330
9.858
6.022
73
1.826
1.201
5.703
147
6.753
279
963
908
7.542
3.126
3.444
6.097
2.059
258
518
255
373
2010
2011
2005
10.435
6.209
95
2.281
1.535
7.646
200
7.526
381
1.146
1.279
8.115
3.114
3.701
7.382
2.316
324
648
282
526
10.739
6.496
113
2.688
1.633
9.856
246
8.018
393
1.269
1.469
8.488
3.142
3.920
7.737
2.454
332
797
315
582
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
Aktif Büyüklüğü Gelişim Endeksi
2006
2007 2008 2009 2010
98
104
96
115
121
108
117
115
95
111
119
125
118
112
85
100
101
141
102
105
98
112
127
169
123
121
145
136
111
110
150
159
138
125
85
117
106
147
115
127
109
109
139
154
134
162
144
147
104
103
153
166
149
128
115
117
148
190
145
129
102
102
141
206
185
199
185
144
122
107
181
172
152
129
111
129
147
181
149
146
2011
108
106
183
257
236
267
252
161
166
128
255
185
151
139
134
145
184
227
165
206
111
110
218
303
251
344
310
172
171
142
293
193
153
147
140
153
189
279
184
228
Kaynak: Economist Intelligence Unit
Grafik 1.4-1:Aktif YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100 (%)
100
(%)
98
80
95
93
60
90
40
88
85
20
83
0
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Mikro Ölçekli
Kalkınma ve Yatırım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2002
Mevduat Bankaları
2003
2001
2000
2011
2010
2009
2007
2008
2006
2005
2004
2003
2001
Büyük Ölçekli
2002
2000
80
Katılım Bankaları
2011 yılında Türk bankacılık sektöründe büyük ölçekli ve mikro ölçekli bankaların paylarının
azalarak orta ve küçük ve ölçekli bankaların payının arttığı görülmekle birlikte 10 yıllık dönem
incelendiğinde büyük ölçekli bankaların payının genel olarak arttığı, buna mukabil diğer
banka gruplarının paylarının azaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 2000 yılında büyük ölçekli
bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %53,2’sini oluştururken, 2001 yılında keskin bir artış
göstererek toplam aktiflerin %73,3’üne ulaşmış ve söz konusu seviyeyi korumuştur. 2000 yılında
sırasıyla %27 ve %17,5 olan orta ve küçük ölçekli bankaların aktif payı 2001 yılında %16,8
ve %7,3’e düşmüş ve 10 yıllık dönem boyunca yaklaşık seviyelerde seyretmiştir. Mikro ölçekli
BDDK
19
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
bankaların payı ise %2,2-%1,5 aralığında dalgalanmıştır. 2011 yılı itibariyle, büyük ölçekli
bankaların aktifleri sektör aktiflerinin %73,2’sini oluştururken, orta, küçük ve mikro ölçekli
bankaların payları sırasıyla %18,5, %6,8 ve %1,4 olarak gerçekleşmiştir.
Sektördeki aktif payları sıralaması değerlendirildiğinde, kriz dönemi olan 2000 yılında faaliyet
gösteren 86 adet bankadan 6 tanesi büyük ölçekli ve 12 adet bankanın orta ölçekli, 33 adet
bankanın küçük ölçekli ve 34 adet bankanın mikro ölçekli olduğu görülmektedir. Söz konusu
yılda, 6 adet büyük ölçekli bankanın 2 tanesi kamu sermayelidir. Bu dönemde sektörün en
büyük bankasının aktif payı %13,3’tür.
Finansal krizlerin aşılmaya başlandığı dönem olan 2002 yılında ise, sektörün en büyük
bankasının payı %17,4’tır. Aynı dönemde büyük ölçekli banka sayısı 7’ye çıkmış ve bugüne
kadar söz konusu grubun banka sayısında herhangi bir değişiklik olmamıştır. Orta ölçekli banka
sayısı 11, küçük ölçekli banka sayısı 15, mikro ölçekli banka sayısı ise 25 olarak gerçekleşmiştir.
Müteakip dönemlerde sistemden çıkan bankalarla birlikte birleşme ve devirlere bağlı olarak
orta ölçekli banka sayısı 9, küçük ölçekli banka sayısı 14, mikro ölçekli banka sayısı ise 18 olarak
gerçekleşmiştir.
2011 yılında, mikro ölçekli bankalar grubunda yer alan 4 adet banka küçük ölçekli bankalar
grubuna, küçük ölçekli bankalar grubunda yer alan 1 adet banka orta ölçekli bankalar
grubuna geçmiştir. Aynı yılda, en büyük bankanın aktif payı %13,3’e kadar inerken, aktif
payı %10’un üzerinde 4 adet banka yer almaktadır. Büyük ölçekli bankaların aktif paylarının
birbirine yakınsaması ve bankaların büyüme motivasyonu sektörde rekabet yapısının
güçlendiğine dair bir gösterge olarak değerlendirilmektedir.
Kutu 4: Aktif YoğunlaĢması Ġtibarıyla Türkiye-AB KarĢılaĢtırması
HHI ve ilk 5 banka yoğunlaşma rasyoları esas alınarak AB ülkeleri ile kıyaslandığında konsantrasyon
göstergelerinin birbirlerine paralellik arz ettiği, Türkiye’nin genel olarak AB üyesi olan gelişmiş
ülkelerden daha yüksek, AB üyesi olup gelişmekte olan ülkelerden ise daha düşük bir piyasa
yoğunlaşmasına sahip olduğu ve söz konusu yapının 2010 yılında da devam ettiği görülmektedir.
Yoğunlaşma göstergeleri bakımından Türkiye’nin Almanya, Avusturya, İngiltere ve Fransa’ya
yakınsaması Türk bankacılık sektörünün geleceği ve risklilik düzeyinin daha da azalması açısından
büyük fayda sağlayacaktır.
Herfindahl Endeksi (HHI)
2002
2003 2004
2005 2006 2007
Finlandiya
2.050
2.420 2.680 2.730 2.560 2.540
Estonya
4.028
3.943 3.887 4.039 3.593 3.410
Hollanda
1.788
1.744 1.726 1.796 1.822 1.928
Litvanya
2.240
2.071 1.854 1.838 1.913 1.827
Belçika
1.905
2.063 2.102
2.112
2.041 2.079
Slovakya
1.252
1.191
1.154 1.076
1.131
1.082
Yunanistan
1.164
1.130 1.070 1.096 1.101 1.096
Portekiz
963
1.043 1.093 1.154
1.134 1.097
Malta
1.806
1.580 1.452 1.330 1.185
1.174
G.Kıbrıs R.K.
938
946
940
1.029 1.056 1.082
Slovenya
1.602
1.496 1.425 1.369 1.300 1.282
Danimarka
1.145
1.114
1.146
1.115
1.071
1.120
Çek Cum.
1.199
1.187
1.103
1.155
1.104 1.100
Letonya
1.144
1.054 1.021
1.176
1.271
1.158
İrlanda
553
500
500
600
600
600
Romanya
v.y.
1.251
1.111
1.115
1.165 1.041
İsveç
800
760
854
845
856
934
Türkiye
852
905
906
935
911
879
Macaristan
856
783
798
795
823
839
Bulgaristan
v.y.
v.y.
721
698
707
833
Fransa
551
597
623
758
726
679
Polonya
792
754
692
650
599
640
İspanya
513
506
482
487
442
459
İngiltere
307
347
376
399
394
449
İtalya
270
240
230
230
220
330
Avusturya
618
557
552
560
534
527
Lüksemburg
296
315
304
312
294
276
Almanya
163
173
178
174
178
183
Kaynak: EU Banking Structures 2011
2008
3.160
3.120
2.168
1.714
1.877
1.197
1.172
1.114
1.236
1.024
1.268
1.229
1.000
1.205
800
922
953
886
822
834
681
562
497
412
344
454
278
191
BDDK
20
2009
3.120
3.090
2.032
1.693
1.622
1.273
1.184
1.150
1.246
1.086
1.256
1.042
1.032
1.181
881
857
899
913
861
846
605
574
507
467
353
414
288
206
2010
3.550
2.929
2.052
1.545
1.439
1.239
1.214
1.203
1.180
1.170
1.160
1.077
1.042
1.005
900
871
860
855
806
789
610
559
528
522
395
383
343
298
2002
78,6
99,1
82,7
83,9
82,0
66,4
67,4
60,5
82,4
57,8
68,4
68,0
65,7
65,3
46,1
v.y.
56,0
57,4
54,5
v.y.
44,6
53,4
43,5
29,6
30,5
45,6
30,3
20,5
2003
81,2
99,2
84,2
81,0
83,5
67,5
66,9
62,7
77,7
57,2
66,4
66,6
65,8
63,1
44,4
55,2
53,8
59,0
52,1
v.y.
46,7
52,0
43,1
32,8
27,5
44,2
31,8
21,6
İlk 5 Banka Yoğunlaşması (%)
2004 2005 2006 2007 2008
82,7 82,9 82,3
81,2
83,0
98,6 98,1
97,1
95,7 95,0
84,0 84,5
85,1 86,3 87,0
78,9 80,6 82,5 80,9 81,0
84,3 85,3 84,4 83,4 81,0
66,5 67,7 66,9 68,2 72,0
65,0 65,6 66,3 67,7 70,0
66,5 68,8 67,9 67,8 69,0
78,5
75,3
71,4
70,1
73,0
57,3 59,8 63,9 64,8 64,0
64,6 63,0 62,0 59,5 59,0
67,0 66,3 64,7 64,2 66,0
64,0 65,5
64,1
65,7 62,0
62,4 67,3 69,2 67,2 70,0
43,9 45,7 44,8 46,1
55,7
59,5 59,4 60,1
56,3 54,0
54,4 57,3 57,8
61,0
61,9
58,0
61,4
60,9 59,8
60,1
52,7
53,2
53,5
54,1
54,5
52,3 50,8 50,3 56,7 57,3
49,2
51,9
52,3
51,8
51,2
50,0 48,5 46,1 46,6 44,2
41,9 42,0 40,4 41,0 42,4
34,5 36,3 35,9 40,7 36,5
26,4 26,8 26,2
33,1
33,0
43,8 45,0 43,8 42,8 39,0
29,7 30,7
29,1
27,9
27,3
22,1
21,6
22,0
22,0
22,7
2009
82,6
93,4
85,0
80,5
77,1
72,1
69,2
70,1
72,7
65,0
59,7
64,0
62,4
69,3
58,8
52,4
60,7
60,5
55,2
58,3
47,2
43,9
43,3
40,8
34,0
37,2
27,8
25,0
2010
83,8
92,3
84,4
78,8
74,9
72,0
70,6
70,8
71,2
65,8
59,3
64,4
62,4
60,4
56,8
52,7
57,8
58,4
54,7
55,2
47,4
43,4
44,3
42,5
39,2
35,9
30,9
32,6
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 1.4-2: Sektördeki Aktif Pay Sıralaması4
(%)
2000
1 T.C.Ziraat B
Pay
2002
15,5 T.C.Ziraat B.
Pay
2004
17,4 T.C.Ziraat B.
Pay
2006
18,2 T.İş Bank.ı
Pay
2008
15,1 T.C. Ziraat B.
Pay
2010
14,2 T.C. Ziraat B.
Pay
2011
15,0 T.İş Bank.
Pay
13,3
10,1 Akbank
11,3 T.İş Bank.
12,3 T.C.Ziraat B.
14,5 T. İş Bank.
13,4 T. İş Bank.
13,1 T.C. Ziraat B.
13,2
2 T.Halk B.
7,4 T.İş Bank.
10,9 Akbank
11,1 Akbank
11,5 T. Garanti B.
12,1 T. Garanti B.
12,3 T.Garanti B.
12,0
3 T.İş Bank.
7,1 T.Garanti B.
9,0 T.Garanti B.
8,4 T.Garanti B.
10,1 Akbank
11,7 Akbank
11,2 Akbank
11,0
4 Yapı ve Kr.B.
6,9 Yapı ve Kr.B.
8,7 T.Halk B.
8,2 Yapı ve Kr.i B.
9,8 Yapı ve Kr. B.
8,7 Yapı ve Kr. B.
8,4 Yapı ve Kr.B.
8,9
5 Akbank
6,2 T.Halk B.
8,0 Yapı ve Kr. B.
7,8 T.Vakıflar B.
7,4 T. Vakıflar B.
7,1 T. Vakıflar B.
7,4 T.Halk B.
7,5
6 T.Garanti B.
4,6 T.Vakıflar B.
5,9 T.Vakıflar B.
7,7 T.Halk B.
6,9 T. Halk B.
7,0 T. Halk B.
7,3 T.Vakıflar B.
7,3
7 T.Vakıflar B.
4,4 Koçbank
3,1 Koçbank
3,3 Finansbank
3,6 Finansbank
3,6 Finansbank
3,8 Finansbank
3,8
8 Pamukbank
3,5 Pamukbank
2,7 Finansbank
2,7 Oyakbank
2,4 Denizbank
2,6 Denizbank
2,8 T.Ekonomi B.
3,1
9 T.Emlak B.
2,2 Finansbank
2,3 Fortis Bank
2,3 Denizbank
2,3 Ing Bank
2,2 T. Ekonomi B.
1,9 Denizbank
3,0
10 Demirbank
2,1 Denizbank
2,1 HSBC Bank
2,1 HSBC Bank
2,0 HSBC Bank
1,8 HSBC Bank
2,0
11 T.İhr.Kredi B. 2,2 T. Eximbank.
2,0 Fortis Bank
1,8 Oyakbank
2,0 Fortis Bank
1,7 Türk Ekonomi B.
2,0 Ing Bank
1,7 Ing bank .
1,7
12 Osmanlı B.
2,0 Oyakbank
1,6 HSBC Bank
1,7 T.Ekonomi B.
1,7 Fortis Bank
1,6 Asya K.B.
1,4 Asya K.B.
1,4
13 Koçbank
1,9 Bir.Fon B.
1,6 T. Eximbank
1,4 Citibank
1,2 Asya Katılım B.
1,1 Fortis Bank
1,2 Kuveyt Türk K.B. 1,2
14 Finansbank
1,1 Denizbank
1,6 T. Ekonomi B.
1,1 İller B.
0,9 Şekerbank
1,1 Şekerbank
1,1 Şekerbank
1,2
15 Bir.T. Körf.B.
1,1 HSBC Bank
1,5 Şekerbank
1,0 Asya K. B.
0,8 T. Finans K.B.
1,0 T. Finans K.B.
1,1 T.Finans K.B.
1,1
16 T. Dış Tic.B.
1,0 T.Ekonomi B.
1,1 İller B.
1,0 Türk Eximbank
0,8 İller B.
0,9 Kuveyt Türk KB.
1,0 İller Bankası
0,9
17 İnterbank
1,0 Şekerbank
1,0 T.Sınai Kal. B.
0,7 Türkiye Finans
0,8 T. Sınai Kalk.B.
0,8 İller B.
1,0 AlbarakaTürk
0,9
18 Toprakbank
0,8 Anadolubank
0,6 T.Sınai Kal. B.
0,8 Kuveyt Türk K.B. 0,8 Albaraka Türk
0,8 T.İhr. Kr. B.
0,8
19 T.Ekonomi B. 1,0 İller B.
0,9 T.Sınai Kal. B. 0,7 Birleşik Fon B.
0,6 Şekerbank
0,8 Citibank
0,7 T. Sınai Kalk.B.
0,8 T.Sınai Kalk. B.
0,8
20 Eskişehir B.
0,9 Citibank
0,7 Asya K. B.
0,6 Kuveyt Türk
0,6 T. İhracat Kr. B.
0,7 Citibank
0,6 Citibank
0,6
21 İller B.
0,8 Alternatbank 0,6 Citibank
0,6 Tekstil B.
0,6 Albaraka Türk
0,6 T. İhracat Kr. B.
0,6 Alternatifbank
0,5
22 Kentbank
0,8 T.İmar B.
0,5 Kuveyt Türk
0,5 Anadolubank
0,5 Alternatifbank
0,5 Anadolubank
0,4 Anadolubank
0,5
23 Şekerbank
0,8 Anadolubank 0,5 Albaraka Türk
0,5 Albaraka Türk
0,5 Eurobank Tekf.
0,5 Alternatifbank
0,4 EurobankTekf.
0,4
24 Etibank
0,4 Alternatifbank
0,4 Anadolubank
0,5 Eurobank Tekf.
0,4 Bank Mellat
0,3
25 Tüt.B.-Yaşar 0,8 Albarakatürk 0,5 Tekstil B.
0,7 Tekstil B.
0,5 Family Finans .
0,4 Birleşik Fon B.
0,2 Tekstil B.
0,4 Deutsche Bank
0,3 Tekstil B.
0,3
26 Egebank
0,7 Kuveyt Türk
0,5 Alternatifbank
0,4 Tekfenbank
0,2 Bankpozitif
0,2 Tekstil B.
0,3 Arap Türk B.
0,2
27 T.İmar B.
0,7 Asya Katılım
0,4 Türkiye Finans
0,3 Millennium B.
0,2 İMKB Takasbank 0,2 Bank Mellat
0,2 T.Kalkınma B.
0,2
28 HSBC B.
0,7 Tekfenbank
0,3 Tekfenbank
0,2 T.Kalkınma B.
0,2 Abn Amro Bank
0,2 Bankpozitif
0,2 Aktif Yatırm B.
0,2
29 İhlas Finans
0,6 Family Finans 0,3 T.Kalkınma B.
0,2 Deutsche B.
0,2 Millennium B.
0,2 T. Kalkınma B.
0,2 Fibabanka
0,2
30 Türk Tic.B.
0,6 Tür. Finans
0,2 Abn Amro Bank 0,1 Abn Amro Bank
0,1 T. Kalkınma B.
0,1 Turkland Bank
0,1 ImkbTakasbank
0,2
31 İktisat B.
0,6 T.Kalkınm.B.
0,2 Jp Mor. Chase
0,1 Westlb Ag
0,1 Turkland Bank
0,1 İMKB Takasbank 0,1 Deutschebank
0,2
32 Alternatifb.
0,6 Ak Uluslar.
0,2 Turkish Bank
0,1 Soc. Generale
0,1 Birleşik Fon B.
0,1 Aktif Yatırım B.
0,1 JPMorgan Chase 0,2
33 Citibank
0,6 Abn Amro B.
0,1 Soc. Generale
0,1 Turkish Bank
0,1 Westlb A.G.
0,1 Westlb A.G.
0,1 Turkland B.
0,2
34 Denizbank
0,5 Turkish Bank
0,1 Turkland B
0,1 Takasbank Imkb
0,1 Turkish Bank
0,1 Royal Bank Of Sc. 0,1 Bankpozitif
0,2
35 Tekstil B.
0,5 Arap Türk B.
0,1 Deutsche Bank
0,1 Turkland Bank
0,1 Arap Türk B.
0,1 Arap Türk B.
0,1 Roy.B.of Sctlnd
0,1
36 Egs B.
0,1 Ak Uluslararası
0,1 Bankpozitif
0,1 Deutsche Bank
0,1 Turkish Bank
0,1 Societe General
0,1
37 Anadolubank 0,5 Westlb Ag
0,4 Adabank
0,1 Arap Türk B.
0,1 Arap Türk B.
0,1 Societe Gen.
0,1 Millennium Bank 0,1 Turkish bank
0,1
38 Sümerbank
0,4 Calyon Bank.
0,1 Takasbank Imkb 0,1 Calyon Bank
0,1 Bank Mellat
0,0 Birleşik Fon B.
0,1 Merrill Lynch
0,1
39 Albaraka
0,3 Deutsche B.
0,1 Millennium B.
0,1 Bank Mellat
0,0 Aktif Yatırım B.
0,0 Jp Morgan Chase 0,1 Birleşik Fon B.
0,1
40 Bnp-Ak
0,1 JP Morgan Chase 0,0 Jp Morgan Chase 0,0 Societe Generale 0,1 Westlb
0,1
41 YurtTic. Kred 0,3 Imkb TakasB. 0,1 Calyon Bank
0,3 Societe Gen.
0,1 Westlb Ag
0,1 Nurol Yat.B.
0,0 Diler Yatırım B.
0,0 Merrıll Lynch
0,0 Nurol Yat. B.
0,0
42 T.Sınai Kalk.
0,3 Turkland B.
0,1 Bank Mellat
0,1 Diler Yatırım
0,0 Nurol Yatırım B.
0,0 Nurol Yatırım B.
0,0 GSD Yatırım B.
0,0
43 Ulusal Bank
0,0 GSD Yat. B.
0,0 Merrıll Lynch
0,0 GSD Yatırım B.
0,0 Diler Yatırım B.
0,0
44 Bank Ekspres 0,3 Cr.Suis.F.Bos. 0,1 Bankpozitif
0,3 Bank Mellat
0,0 Banca Dı Roma 0,0 Banca Di Roma
0,0 Habib B. Ltd.
0,0 Diler Yatırım B.
0,0 Habib B.Ltd.
0,0
45 Westlb Ag
0,0 GSD Yatırım B.
0,0 Habib B. Ltd.
0,0 Cr.AgricolYat.B. 0,0
46 Kuv. T.Kat. B. 0,3 JpMor Chase 0,0 Nurol Yatırım B. 0,0 Çalık Yatırım
0,0 Çalık Yatırım
0,0 Adabank
0,0 Calyon Yat.B.
0,0 Credit Agr. Yat. B. 0,0 Adabank
0,0
47 Bayındırbank 0,2 Nurol Yat. B.
0,2 Bancadı Rom 0,0 GSD Yatırım B.
0,0 Habib Bank
0,0 Adabank
0,0 Adabank
0,0 Taib Yatırım B.
0,0
48 Sınai Yat. B.
0,2 GSD Yat. B.
0,0 Adabank
0,0 Merrill Lynch
0,0 Taib Yatırım B.
0,0 Taib Yatırım B.
0,0
49 Araptürk B.
0,2 Çalık Yatırım
0,0 Diler Yatırım
0,0 Taıb Yat. Bank
0,0
50 T.Kalkın. B.
0,0 Habib Bank
0,0
51 Deutsche B. 0,2 Fiba Bank
0,0 Taıb Yatırım B.
0,0
52 JP Morgan B. 0,2 Ing Bank
0,2 Bankpozitif
0,0 Merrill Lynch
0,0
53 Asya Kat. B.
0,0
55 Oyak Bank A 0,2 Habib Bank
0,0
56 Abn Amro B. 0,1 Mıllennıu B.
57 T. Fin. Kat.B. 0,1 Taıb Yat.B.nk 0,0
58 Societe Gen. 0,1 Merrill Lynch 0,0
0,0
59 Milli Aydın B. 0,1 Cr.Lyonnais
Not: 2000 yılı sıralaması ve sektör paylarının devamı 60 ıncı bankadan 86 ncı bankaya kadar şu şekildedir: MORGAN GUARANTY:0,11, FAMILY FINANS :0,11,
ATLAS YAT. B.:0,10, TURKISH BANK:0,09, RABOBANK : 0,09, BANK KAPİTAL TÜRK: 0,08,SİTEBANK A.Ş.:0,08, UNI CREDIT B. DI ROMA:0,06,MNG
BANK AS :0,06, ADABANK A.Ş.:0,06, İMKB TAKASBANK :0,05, FİBA BANK A.Ş. :0,05,ING BANK N.V.:0,04, TEKFEN YAT. VE FİN. B.:0,04, GSD
YATIRIM B. :0,04, NUROL YATIRIM B.:0,03, CALYON BANK türk:0,03, BANK MELLAT:0,03, CREDIT S. FIRST B.: 0,02, HABİB BANK LTD : 0,02, CREDIT
LYONNAIS: 0,02, OKAN YATIRIM B.:0,01, TAIB YATIRIM B.:0,01, AKTİF YATIRIM B :0,01, DİLER YATIRIM B. :0,01, BANKPOZİTİF :0,01, MERRILL
LYNCH :0,01.
4
2000 yılı verileri BDDK Raporlama Sistemine ait olmayıp, istatistik amaçlı sunulmaktadır.
BDDK
21
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu: SeçilmiĢ G-20 Ülkelerinde YoğunlaĢma Görünümü
Seçilmiş G20 ülkeleri itibarıyla bankacılık sektörleri yoğunlaşma göstergeleri analiz edildiğinde,
özellikle ABD’de yoğunlaşmanın görece düşük olduğu, bununla birlikte; başta Almanya ve Hollanda
olmak üzere bazı AB ülkeleri ile Kanada’da yüksek yoğunlaşma olduğu gözlenmektedir. Gelişmekte
olan ülkelerin bankacılık sektörlerinde ise, Güney Afrika ve Suudi Arabistan istisna olmak üzere, genel
itibarıyla görece düşük bir yoğunlaşma mevcuttur.
Banka adı
Milyar $ % pay Banka adı
Milyar $ % pay
Gelişmiş Ülkeler
AB D*
Almanya*
1 JP Morgan Chase Bank Nat. Associ.
1.631,6
11,7 Deutsche Bank AG
2.551,7 30,7
2 Bank of America NA
1.482,3 10,6 Commerzbank AG
1.010,0 12,2
3 Citibank NA
1.154,3
8,3 Deutsche Bundesbank
842,2
10,1
4 Wells Fargo Bank NA
1.102,3
7,9 Kreditanstalt fur Wiederauf. (KfW) 591,5
7,1
5 Morgan Stanley
807,7
5,8 DZBANK AG DeutscheZentral-513,5
6,2
6 US Bank NA
302,3
2,2 Landesbank
Baden-Württemberg 501,4
6,0
Genos.
7 Internat. Bank for Reconstr.&Dev.
313,9
2,2 UniCredit Bank AG
498,0
6,0
8 PNC Bank NA
256,6
1,8 Bayerische Landesbank
423,6
5,1
9 FIA Card Services NA
196,7
1,4 Eurohypo AG
306,7
3,7
1 The Bank of New York Mellon
181,9
1,3 Norddeutsche
Landesbank306,1
3,7
44,3 CR5
66,3
0 CR5
Girozen.
Cr10
53,2 Cr10
90,8
Toplam aktif
13.959
Toplam aktif
8.306
Hollanda
İspanya
1 ING Groep NV
1.655,1 28,5 Banco Santander SA
1.619,3 27,1
2 ING Bank NV
1.243,6 21,4 Banco Bilbao V.Argentaria SA
773,3 12,9
3 Rabobank Nederland-rabobank Gr.
946,6
16,3 Banco Financiero y de A. SA
404,1 6,8
4 ABN AMRO Group N.V.
523,6
9,0 Bankia, SA
391,8 6,6
5 Royal Bank of Scotland NV
213,9
3,7 Caja de Ahorros y P.de Barc.
365,4 6,1
6 RBS Holdings NV
189,8
3,3 Caixabank
349,9 5,9
7 Bank Nederlandse Gemeenten NV
176,6
3,0 Banco Popular Espanol SA
169,4 2,8
8 SNS Reaal NV
171,0
3,0 Banco Espanol de Crédito SA,
140,8 2,4
9 SNS Bank N.V.
105,2
1,8 Banco de Sabadell SA
129,9 2,2
1 Delta Lloyd NV- Delta Lloyd Group
96,9
1,7 Instituto de Crédito Oficial
122,4 2,1
79,0 CR5
59,4
0 CR5
CR10
91,8 CR10
74,7
Toplam Aktif
5.800
Toplam Aktif
5.979
Gelişmekte Olan Ülkeler
Arjantin
Brezilya
1 Banco de la Nacion Argentina
36,9
24,2 Banco do Brasil S.A.
523,3
16,4
2 Grupo Financiero Galicia SA
11,9
7,8 Itau Unibanco Holdings
454,0
14,3
3 Banco de Galicia y Buenos Aires SA
11,8
7,8 Banco Bradesco SA
406,1
12,8
4 Banco de la Provincia de Buenos Aires
11,0
7,2 Banco Itau Unibanco SA
405,3
12,7
5 Banco Santander Rio S.A.
10,7
7,0 BNDES
333,2
10,5
6 Banco Macro SA
9,7
6,4 Caixa Economica Federal
272,1
8,5
7 BBVA Banco Frances SA
9,1
6,0 Banco Santander (Brasil) S.A.
213,3
6,7
8 HSBC Bank Argentina S.A.
6,0
4,0 HSBC Bank Brasil SA - Banco 69,8
2,2
9 Banco Credicoop Cooperativo Ltdo.
5,0
3,3 Banco
Votorantim
SA
60,0
1,9
Multiplo
1 Banco de la Ciudad de Buenos-Aires
4,8
3,2 Banco Safra
46,3
1,5
54,1 CR5
66,6
0 CR5
Cr10
76,8 Cr10
87,4
Toplam Aktif
115,5
Toplam Aktif
3.186,6
Endonezya
Güney Afrika
1 Bank Mandiri (Persero) Tbk
60,9
17,0 Standard Bank Group Limited
183,3
19,0
2 Bank Rakyat Indonesia (Persero)
51,8
14,5 Stand. Bank of South Africa Ltd.
113,2
11,7
3 Bank Central Asia
42,1
11,8 FirstRand Limited
102,4
10,6
4 Bank Negara Indonesia Bank BNI
33,0
9,2 ABSA Group Limited
96,6
10,0
5 PT Bank CIMB Niaga Tbk
18,4
5,1 Absa Bank Ltd
91,2
9,4
6 Astra International TBK PT
16,9
4,7 FirstRand Bank Ltd
90,5
9,4
7 Bank Danamon Indonesia Tbk
15,7
4,4 Nedbank Group Limited
79,6
8,2
8 Bank Pan Indo.Tbk PT-Panin Bank
13,8
3,8 Nedbank Limited
75,3
7,8
9 Bank Permata Tbk
11,2
3,1 Investec Limited
45,3
4,7
1 Bank Internasional Indonesia Tbk
10,5
2,9 Investec Bank Limited
32,6
3,4
57,5 CR5
60,8
0 CR5
CR10
76,5 CR10
94,3
Toplam Aktif
358,3
Toplam Aktif
965,5
Meksika
S. Arabistan
1 BBVA Bancomer S.A.
87,4
10,4 National Commercial Bank (The)
80,3
18,9
2 Grupo Financiero Banamex - Accival
85,7
10,2 Al Rajhi Bank.&Inv.Corp.
58,9
13,9
3 BANAMEX
79,4
9,4 Samba Financial Group
51,4
12,1
4 Grupo Financiero BANORTE
59,3
7,0 Riyad Bank
48,2
11,4
5 Grupo Financ. Santander, S.A.B. de C.V.
52,8
6,3 Banque Saudi Fransi
37,5
8,8
6 Banco Santander (Mexico) SA
52,8
6,3 Saudi British Bank (The)
37,0
8,7
7 Infonavit
52,4
6,2 Arab National Bank
31,4
7,4
8 BANORTE
45,6
5,4 Islamic Development Bank
15,9
3,8
9 Grupo Financiero HSBC SA de CV
36,1
4,3 Saudi Hollandi Bank
15,3
3,6
1 HSBC Mexico, SA
34,7
4,1 Saudi Investment Bank (The)
13,9
3,3
43,2 CR5
65,2
0 CR5
CR10
69,5 CR10
91,9
Toplam Aktif
843,6
Toplam Aktif
424,1
Banka adı
Avustralya
National Australia Bank Limited
Commonwealth Bank of Australia
Westpac Banking Corporation
Aust.& New Zealand Bank. Group
Macquarie Group Ltd
Macquarie Bank Ltd
Queensland Treasury Corporation
Suncorp Group Limited
Bank of Western Australia Limited
Suncorp-Metway Ltd
CR5
Cr10
Toplam Aktif
Kanada
Royal Bank of Canada RBC
Toronto Dominion Bank
Bank of Nova Scotia
Banque de Montreal
Can. Imperial Bank of Commerce
Desjardins Group
Banque Nationale du Canada
HSBC Bank Canada
RBC Dominion Securities Inc
National Bank Financial Inc
CR5
CR10
Toplam Aktif
Çin
Industrial & Comm.l Bank of China ICBC
China Construction Bank Corporation
Bank of China Limited
Agricultural Bank of China Limited
China Development Bank Corporation
Bank of Communications Co. Ltd
Postal Savings Bank of China Co Ltd
China Merchants Bank Co Ltd
China CITIC Bank Corporation Limited
Shanghai Pudong Development Bank
CR5
CR10
Toplam Aktif
Hindistan
State Bank of India
ICICI Bank Limited
Punjab National Bank
Bank of Baroda
Bank of India
Canara Bank
HDFC Bank Ltd
IDBI Bank Ltd
AXIS Bank Limited
Union Bank of India
CR5
CR10
Toplam Aktif
Milyar $ % pay
737,2
717,2
655,5
581,5
162,8
145,0
115,7
102,5
82,0
65,6
3.873,0
797,3
735,9
597,0
502,7
385,4
186,2
167,6
78,3
52,5
46,8
2.456,3
1.949,2
1.877,5
1.853,3
992,2
731,8
654,6
443,6
439,0
426,1
16,5
13,1
12,6
12,4
6,7
4,9
4,4
3,0
3,0
2,9
61,3
79,4
14.894,3
369,1
119,5
86,5
82,0
79,1
76,0
62,3
56,8
54,3
53,0
1.894,3
*Banker’s Almanac veri tabanından alınmış olup, söz konusu veriler diğer veritabanlarıyla farklılık arz edebilmektedir.
22
20,0
18,5
15,0
12,6
9,7
4,7
4,2
2,0
1,3
1,2
75,8
89,2
3.980,8
Kaynak: Bankscope, Bankers Almanac, Economist Intelligence Unit veri tabanları
BDDK
19,0
18,5
16,9
15,0
4,2
3,7
3,0
2,6
2,1
1,7
73,7
86,9
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
19,5
6,3
4,6
4,3
4,2
4,0
3,3
3,0
2,9
2,8
38,9
54,8
2. BANKACILIK SEKTÖRÜ PĠYASA YAPISI
2.1. Krediler
Bankacılık sektörü toplam kredi hacmi yoğunlaşmasının, 2011 yılında bir önceki yıla göre
kısmen arttığı görülmektedir. Kredi hacmi piyasası yoğunlaşmasında gözlenen bu artışa
rağmen, 2011 yılı itibarıyla yoğunlaşma ölçütü olan HHI 1.000 puanın altında 812,9 puan
seviyesinde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, HHI, ilk 5 ve ilk 10 banka payının 2011 yılında bir
önceki yıla göre hafif yükselmesi, söz konusu rekabetin piyasa payı görece büyük olan
bankalar lehine geliştiğine işaret etmektedir.
Tablo 2.1-1: Toplam Kredi Hacmi YoğunlaĢma Göstergeleri
Toplam Krediler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
44,4
68,9
578,7
2001
54,6
78,4
761,3
2002
54,0
73,8
732,0
2003
52,2
73,4
710,2
2004
51,6
75,3
712,6
2005
53,0
76,3
751,0
2006
55,9
80,4
805,8
2007
54,7
79,9
784,2
2008
55,5
81,2
811,7
2009
52,7
80,1
772,9
2010
54,3
81,4
797,1
2011
55,0
82,5
812,9
47,2
32,9
19,9
100,0
70,8
15,9
13,3
100,0
62,0
24,5
13,5
100,0
62,6
24,0
13,4
100,0
63,4
23,7
12,9
100,0
63,9
25,9
10,2
100,0
68,8
19,8
11,4
100,0
68,2
21,5
10,2
100,0
70,4
20,1
9,5
100,0
69,4
21,7
8,9
100,0
71,0
20,6
8,4
100,0
71,4
21,1
7,5
100,0
88,8
6,0
5,1
100,0
88,7
8,6
2,7
100,0
87,6
8,3
4,1
100,0
88,4
7,1
4,5
100,0
90,2
5,1
4,7
100,0
90,4
3,7
5,9
100,0
92,5
3,3
4,3
100,0
91,9
3,1
4,9
100,0
92,0
3,2
4,8
100,0
90,5
3,5
6,0
100,0
91,1
3,0
5,9
100,0
91,0
3,4
5,6
100,0
Bankaların fonksiyonel dağılımı incelendiğinde 2011 yılında kalkınma ve yatırım bankalarının
payının yükseldiği, katılım bankalarının payının ise azaldığı görülmektedir. Krediler piyasasında
önemli bir role sahip olan mevduat bankaları söz konusu hâkimiyetlerini 2011 yılında da
korumuştur. 2011’de mevduat bankalarının kredilerdeki payı %91 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 2.1-1: Kredi YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılımı
80
700
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
40
(%) 2,7
4,1 4,5 4,7
4,3 4,9 4,8
5,1
5,9
6,0 5,9 5,6
800
60
50
100
Orta Ölçekli
HHI (sağ Eksen)
95
600
500
6,0
8,6
8,3 7,1
5,1 3,7
3,3 3,1 3,2
3,5 3,0 3,4
90
400
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Mevduat Bankaları
300
2011
2010
2009
2008
2007
2005
80
2006
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
0
2000
0
2004
100
2002
200
10
85
2001
20
2003
30
2000
70
900
Puan
(%)
2011 yılında büyük ve orta ölçekli bankaların toplam kredi piyasasındaki payları yükselmiştir. Bu
gelişme, orta ve büyük ölçekli banka sayısının küçük ölçekli banka sayısından az olması
nedeniyle, kredi piyasası yoğunlaşmasında gözlenen artışı açıklar niteliktedir. Küçük ölçekli
bankaların toplam kredi hacmi içindeki payında 2006 yılından beri gözlenen düşüş eğilimi 2011
yılında da devam etmiştir. Söz konusu oran 2011 yılı itibarıyla %7,5’e gerilemiştir.
BDDK
23
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 5: G-20 Ülkeleri Kredilerinin Görünümü
G20 üyesi ülkeleri bankacılık sektörleri tarafından kullandırılan kredilerin, 2005-2011 yılları arası genel
görünümü aşağıda sunulmaktadır. Söz konusu veri seti kapsamında, ABD en yüksek kredi hacmine
sahip ülke olma konumunu sürdürmektedir. 2009 yılında, ABD, Japonya ve İngiltere’nin ardından
dördüncü sırada olan Çin Halk C.’nin 2011 yılı itibarıyla ABD’nin ardından en çok kredi kullandıran
ikinci ülke konumuna yükseldiği görülmektedir. Bu dönemde, Çin Halk C.’yi, Japonya, İngiltere ve
Almanya izlemektedir.
Kredi büyümelerinin gelişimi değerlendirildiğinde, kredi hacmi yüksek olan ülkelerin kredi büyüme
hızının, kredi hacmi görece küçük olan ülkelere göre daha düşük olduğu söylenebilir. En büyük kredi
tutarında sahip 5 ülke içinde Çin Halk C., bu duruma istisna teşkil eden tek ülkedir. Ülkemiz bankacılık
sektörünün ise, takibe dönüşüm oranını azaltma yolundaki çabaları ile birlikte kredi büyümesine
yönelmesi, küresel rekabet açısından faydalı olacaktır. Kredi büyümelerinin gelişimi 2005=100 bazlı
endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. Söz konusu endekse göre, 2011 yılı itibarıyla Türkiye’nin kredi
büyüme hızı G-20 ülkeleri arasında sadece Brezilya, Avustralya, Endonezya ve Çin Halk C.’den daha
düşüktür.
Milyar €
2005=100
2005 2006 2007 2008 2009
2010
2011
2005
2006
2007
2008
ABD
5.969 5.813 5.726 5.932 5.342 5.269 5.435
100,0
108,5
118,2
117,3
Çin Halk C.1
1.598 1.689 1.801 2.349 3.079 3.958 4.931
100,0
117,8
138,9
173,5
Japonya
2.957 2.617 2.681 3.674 3.521 4.242 4.355
100,0
98,6
111,7
146,7
İngiltere3
2.248 2.627 3.442 2.864 3.116 3.254 3.340
100,0
130,2
188,7
150,4
Almanya
2.736 2.860 3.096 2.971 2.865 2.948 3.144
100,0
116,5
139,4
128,2
Fransa
1.574 1.766 2.071 2.165
2.161 2.286 2.505
100,0
125,1
162,1
162,3
Avustralya2
558
610
1.050
971
1.323 1.670 1.951
100,0
121,8
231,7
205,4
İspanya
1.213
1.533 1.787 1.891 1.900 1.893 1.890
100,0
140,9
181,6
184,0
İtalya
1.187
1.321
1.452
1.514
1.494 1.605 1.700
100,0
124,0
150,6
150,5
Kanada
906
900
1.050
1.011
1.147
1.326 1.446
100,0
110,8
142,9
131,7
Güney Kore
619
702
714
634
682
812
899
100,0
126,3
142,0
120,9
Brezilya2
219
260
303
335
495
715
787
100,0
132,2
170,5
180,7
Hindistan2
276
345
437
453
537
714
782
100,0
139,4
195,2
193,9
Rusya
176
266
290
357
320
400
477
100,0
168,2
203,1
239,3
Türkiye4
98
118
164
173
179
261
289
100,0
133,6
205,3
208,0
G.Afrika C.
158
156
176
156
192
235
217
100,0
110,0
137,4
116,5
S.Arabistan5
102
101
109
142
137
156
194
100,0
109,9
131,3
164,4
Meksika4
89
95
107
100
105
129
136
100,0
118,6
148,5
132,7
Endonezya
37
41
57
64
79
102
124
100,0
123,4
190,4
206,7
Arjantin
20
24
29
32
29
37
44
100,0
134,6
179,9
192,7
Kaynak: Economist Intelligence Unit
1 Toplam varlıkları 1 milyar $’dan yüksek olan ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir.
2 2011 yılı tahmini veridir.
3 2010 ve 2011 yılı tahmini veridir.
4 Ticari bankaların verisini içermektedir.
5 Ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir.
2009
108,2
233,0
144,0
167,6
126,6
166,0
286,5
189,4
152,1
153,0
133,2
273,1
235,4
219,8
220,2
146,8
162,7
143,4
261,0
179,5
2010
99,7
279,9
162,1
163,5
121,7
164,1
337,8
176,3
152,7
165,4
148,2
369,1
292,7
256,9
300,5
168,0
172,3
163,6
312,8
212,0
2011
99,5
337,4
161,0
162,4
125,6
174,0
381,9
170,4
156,6
174,5
158,8
393,1
310,4
296,0
321,6
150,0
207,5
167,3
368,1
242,7
Toplam kredilerde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların ağırlığı bulunmaktadır.
2011 yılında, en fazla kredi kullandıran bankanın payı %13,2 iken, sıralamada 10 uncu olarak
yer alan bankanın payı %3,2’dir. Söz konusu rakamların 2010 yılında sırasıyla %12,1 ve %2,3
seviyelerinde olması, kredi piyasası yoğunlaşmasındaki kısmi artışla paralellik arz etmektedir.
Kamu sermayeli bankalar, 2011 yılında da kredi piyasasının önemli aktörleri olmaya devam
etmiştir.
BDDK
24
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 2.1-2: Kredilerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
YAP. KR. B.
T.İŞ BANKASI
AKBANK
T.GARANTİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
KOÇBANK
TÜRK EXIMBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
Pay
13,3
12,5
11,5
9,7
6,9
5,6
4,4
3,8
3,2
2,7
2004
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
T.HALK B.
KOÇBANK
HSBC BANK
Pay
12,2
11,9
9,8
9,5
8,2
7,7
4,9
4,1
3,7
3,3
2006
T.İŞ BANKASI
AKBANK
T.GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
T.VAKIFLAR B.
T.C.ZİRAAT B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
HSBC BANK
OYAKBANK
Pay
13,0
12,7
12,2
10,0
8,1
7,7
5,2
5,0
3,3
3,3
2008
T.GARANTİ B.
T.İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KREDİ B.
T.C.ZİRAAT B.
T.VAKIFLAR B.
T.HALK B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
13,1
12,5
11,7
9,9
8,1
8,1
6,8
4,6
3,3
2,9
2010
T. GARANTİ B.
T. İŞ BANK.
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
YAPI VE KREDİ B
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
12,1
11,9
10,7
10,0
9,7
8,5
8,3
4,7
3,4
2,3
2011
T. İŞ BANK.
T. GARANTİ B.
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
YAPI VE KREDİ B
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
FİNANSBANK
T.EKONOMİ B.
DENİZBANK
Pay
13,2
12,0
10,2
10,2
9,5
8,3
8,1
4,3
3,6
3,2
2.2. Ticari Krediler
Ekonomik büyümede sürükleyici bir role sahip olan reel sektörün fon kaynağı olan ticari
kredilere ilişkin piyasa yoğunlaşması, 2011 yılında bir önceki yıla göre kısmi bir yükseliş
göstermiştir. Bununla birlikte yoğunlaşma göstergesi HHI’nın 1.000 puanın altında 785,2
seviyesinde seyretmesi ve ilk 5 banka payının %50’ler civarında olması nedeniyle bu piyasada
güçlü bir rekabetin bulunduğu söylenebilir.
Tablo 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢma Göstergeleri
Ticari Krediler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
54,2
72,9
742,0
2003
50,9
73,1
697,0
2004
48,8
73,9
676,0
2005
50,3
73,3
695,0
2006
54,4
77,3
758,0
2007
53,2
76,3
734,0
2008
55,0
78,6
787,0
2009
52,1
76,4
742,2
2010
52,1
78,1
762,2
2011
53,6
79,0
785,2
62,3
25,0
12,7
100,0
61,7
24,9
13,5
100,0
61,4
24,4
14,2
100,0
60,4
22,0
17,6
100,0
66,8
18,5
14,6
100,0
66,0
18,9
15,1
100,0
69,5
18,3
12,3
100,0
67,8
20,4
11,9
100,0
69,6
19,3
11,2
100,0
69,9
20,0
10,2
100,0
88,2
7,0
4,9
100,0
88,3
6,0
5,7
100,0
89,3
4,2
6,5
100,0
87,4
5,3
7,3
100,0
90,2
4,8
5,0
100,0
88,8
4,6
6,6
100,0
89,4
4,6
6,1
100,0
87,1
5,1
7,8
100,0
88,1
4,4
7,4
100,0
88,2
4,8
7,0
100,0
Ölçek grupları itibarıyla incelendiğinde, 2011 yılında ticari krediler piyasasında, büyük ve orta
ölçekli bankaların toplam içindeki payının bir önceki yıla göre yükseldiği, küçük ölçekli
bankaların toplam içindeki payının ise azaldığı görülmektedir. 2005 yılı sonrasında büyük ölçekli
bankaların toplam içindekli payı 9,5 puan artarken, küçük ölçekli bankalar için söz konusu pay
7,4 puan gerilemiştir. Buna rağmen küçük ölçekli bankaların ticari krediler piyasasındaki
ağırlığının toplam kredilere göre yüksek olduğu gözlenmektedir.
BDDK
25
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 6: Reel Kesime Açılan Kredilerin Küresel Görünümü
Reel sektöre verilen kredilerde küresel krizin etkisiyle 2009 yılında genel olarak azalma
yaşanmıştır. Reel sektöre verilen kredilerde ilk sırayı Çin alırken bu ülkeyi Japonya ve ABD takip
etmektedir. Çin’de 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %67’si reel kesime kullandırılırken, söz
konusu oran Japonya’da %34, ABD’de %19, AB-27’de %30 civarındadır. Bulgaristan ve
Slovenya’da reel kesime verilen kredilerin toplam krediler içindeki payı %60 civarındayken,
İngiltere’de %12’dir. Türkiye’de toplam krediler 2009 yılında euro bazında %5,8 artmıştır. Söz
konusu oranın AB ortalaması negatif %2,9’dur.
Reel Kesim Şirketlerine Verilen Krediler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
550
502
478
560
638
704
1.843
1.157
1.052
1.047
999
958
1.174
908
899
1.143
1.129
1.205
340
432
469
566
616
742
341
388
455
580
760
908
İspanya
841
814
787
774
800
859
Almanya
547
589
615
647
728
824
İtalya
549
535
567
611
670
765
Fransa
440
399
418
528
616
679
İngiltere
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Güney Kore
206
214
224
242
260
297
Hollanda
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
80
97
135
Brezilya
127
125
128
138
155
176
İsveç
55
65
86
107
144
175
İrlanda
132
131
114
122
129
140
Avusturya
v.y.
83
90
v.y.
121
140
Danimarka
37
38
46
76
105
111
Hindistan
172
146
142
188
196
286
Kanada
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
G.Afrika C.
79
83
84
88
95
105
Portekiz
25
31
40
67
81
112
Türkiye
91
87
86
91
97
110
Belçika
52
58
63
69
74
87
Yunanistan
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
İsviçre
40
37
34
37
42
51
Lüksemburg
33
35
38
41
45
51
Finlandiya
29
26
31
32
37
49
Polonya
45
34
37
44
42
47
Meksika
v.y.
v.y.
v.y.
29
33
36
Endonezya
14
14
15
19
24
29
Çek Cum.
15
18
21
23
26
29
Macaristan
v.y.
v.y.
7
9
15
20
Romanya
v.y.
v.y.
v.y.
11
12
16
G.Kıbrıs R.K.
6
7
9
11
13
18
Slovenya
v.y.
v.y.
5
6
7
12
Bulgaristan
6
6
6
7
10
12
Slovakya
5
4
5
7
10
13
Arjantin
2
2
3
4
7
9
Letonya
2
3
3
5
7
9
Litvanya
1
1
2
3
5
7
Estonya
6
3
3
3
4
4
Malta
3.613
3.721
3.893
4.312
4.902
5.582
AB-27
2.965
3.041
3.161
3.436
3.876
4.424
PB-16
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
Milyar €
Çin Halk C.
Japonya
ABD
Avustralya
BDDK
26
2008
2.185
1.214
1.269
718
969
947
880
846
599
348
326
v.y.
141
174
185
157
157
116
144
v.y.
120
109
122
101
78
66
60
55
49
42
34
31
24
22
21
16
15
14
11
10
7
5
5.961
4.844
2009
2.904
1.159
1.024
948
933
902
861
828
588
359
342
278
213
173
165
155
152
151
141
138
122
121
112
93
91
59
56
54
53
50
32
30
23
23
21
16
15
13
10
9
7
5
5.786
4.692
2009 GSYH’ya
Oran (%)
83,9
32,9
10,4
147,7
92,0
39,0
58,7
45,0
39,0
62,1
62,2
32,5
19,3
61,4
104,6
58,6
70,7
15,7
15,2
69,5
75,5
28,4
34,2
40,6
26,8
162,5
33,9
18,1
8,7
13,3
24,2
33,5
20,6
132,3
62,4
47,3
24,7
6,2
55,0
34,8
52,8
90,2
50,9
52,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Toplam kredi hacminin en önemli bileşeni konumunda olan ticari krediler piyasasında mevduat
bankalarının ağırlığı devam etmektedir. Toplam ticari kredilerin %88,2’i mevduat bankaları
tarafından arz edilirken, %4,8’i kalkınma ve yatırım bankaları (KYB), %7’si ise katılım bankaları
tarafından kullanıma sunulmaktadır. 2011 yılında KYB’ler için söz konusu pay 0,4 puan artarken,
katılım bankaları için 0,4 puan azalmıştır. Ticari krediler, KYB’ler tarafından kullandırılan krediler
içinde en büyük ağırlığa sahip olmaya devam etmektedir.
Grafik 2.2-1: Ticari Krediler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
(%)
4,9
5,7
6,5
7,3
700
680
85
7,0
4,8
7,0
6,0
4,2
80
2011
2010
2009
2008
2007
2006
620
2005
640
0
2004
10
2003
660
2002
20
7,4
2011
HHI (Sağ Eksen)
7,8
2010
Küçük Ölçekli
30
6,1
4,6
4,6
4,4 4,8
5,3
5,1
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Mevduat Bankaları
90,2
88,8 89,4
88,2 88,3 89,3 87,4
87,1 88,1 88,2
90
2005
Orta Ölçekli
2004
720
Büyük Ölçekli
2003
40
6,6
95
740
50
5,0
2009
760
60
100
780
2008
800
2007
Puan
(%)
2002
70
2006
80
2.3. KOBĠ Kredileri
Ticari kredilerin yaklaşık %35’ini oluşturan küçük ve orta boy işletme (KOBİ) kredileri piyasası
yoğunlaşmasında 2006 yılından beri gözlenen düşüş eğilimi 2011 yılında sona ermiştir. Bununla
birlikte HHI’nın 1.000 puanın üzerinde olması sebebiyle, 2006 yılında ılımlı yoğunlaşmış bir piyasa
görünümünde olan KOBİ kredileri piyasasının, son yıllarda bu konumundan uzaklaşarak
rekabetin daha şiddetlendiği ve yoğunlaşmanın azaldığı bir piyasaya dönüştüğü söylenebilir.
2011 yılında, piyasa yoğunlaşma ölçütü HHI, 1.000 puanın altında 785,8 puan seviyesinde
gerçekleşmiştir. İlk 5 bankanın payı 2011 yılında bir önceki yıla göre 0,8 puan azalırken, ilk 10
bankanın payı aynı dönemde 2 puan yükselmiştir. Bu durum KOBİ kredileri piyasasındaki en
büyük ilk 10 banka içinde ilk beşte yer almayanların paylarını arttırdığını göstermektedir.
Tablo 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri
KOBİ Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2006
65,7
83,2
1.043,3
2007
61,4
80,7
872,8
2008
60,4
79,7
872,2
2009
57,2
76,6
821,2
2010
56,9
76,8
783,5
2011
56,1
78,8
785,8
71,0
15,4
13,6
100,0
68,2
22,0
9,8
100,0
67,8
23,1
9,1
100,0
64,2
27,2
8,6
100,0
66,4
24,3
9,4
100,0
66,4
26,4
7,2
100,0
92,3
1,2
6,5
100,0
92,9
1,3
5,8
100,0
92,3
1,8
6,0
100,0
89,6
2,0
8,4
100,0
88,9
1,8
9,2
100,0
88,8
1,6
9,5
100,0
Ölçek dağılımı açısından incelendiğinde, KOBİ kredilerinin daha çok büyük ölçekli bankalar
tarafından arz edilmeye devam ettiği görülmektedir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların
KOBİ kredileri pazarından aldığı pay %66,4’te sabit kalırken, orta ölçekli bankaların payı 2,1
puanlık artışla %26,4’e yükselmiş, küçük ölçekli bankaların payı ise aynı oranda azalış
göstererek %7,2’ye gerilemiştir. Orta ölçekli bankaların KOBİ kredileri piyasasındaki ağırlığının
toplam kredilere göre yüksek olduğu gözlenmektedir.
BDDK
27
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Fonksiyonel dağılıma bakıldığında mevduat bankalarının KOBİ kredilerinde belirgin bir ağırlığı
gözlenmektedir. 2011 yılında KOBİ kredilerinin %88,8’İ mevduat bankaları tarafından
sunulmuştur. Katılım bankaları bu piyasada hissedilir bir büyüme göstermiş ve bu piyasadan
aldıkları payı %9,5’e yükseltmişlerdir.
Grafik 2.3-1: KOBĠ Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
1200
100
Puan
(%)
60
5,8
6,5
6,0
8,4
95
800
50
40
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI (sağ Eksen)
600
30
1,2
85
92,3
92,9
9,2
9,5
1,8
1,6
89,6
88,9
88,8
1,8
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Mevduat Bankaları
90
400
20
1,3
2011
1000
2010
(%)
2,0
92,3
200
2006
80
2011
2010
2009
2008
2007
0
2006
0
2008
10
2007
70
2009
80
KOBİ kredileri, Türkiye ekonomisinde gözlenen güçlü büyüme ve finansal istikrarla birlikte önemli
bir pazar haline gelmiştir. Kredi kullanmak isteyen KOBİ’lerin yarattığı talebi karşılamak isteyen
bankalar yeni ürünlerle bu pazarı sürekli büyütmektedir. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile bu alanda
önemli gelişmeler kaydedileceği düşünülmektedir. KOBİ kredilerinde ilk 10 banka
sıralamasındaki bankalar bir önceki yıla göre değişiklik göstermezken, özel sermayeli bankalar
bu yapıda ağırlıklarını sürdürmektedirler.
Tablo 2.3-2: KOBĠ Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2006
AKBANK
T. İŞ BANKASI
T. HALK BANKASI
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
T. VAKIFLAR B.
YAPI VE KRE. B.
ING BANK
T. FİNANS KATILIM B.
T.C. ZİRAAT B.
Pay
17,5
16,0
15,3
11,6
5,4
4,2
3,7
3,5
3,4
2,8
2008
T. GARANTİ B.
T. İŞ BANKASI
T. HALK BANKASI
YAPI VE KRE. B.
AKBANK
FİNANSBANK
T. VAKIFLAR B.
DENİZBANK
T. EKONOMİ B.
ING BANK
Pay
15,2
14,3
12,3
9,8
8,8
4,3
4,2
3,8
3,6
3,5
2010
T. GARANTİ B.
T. HALK BANKASI
YAPI VE KRE. B.
T. İŞ BANKASI
AKBANK
T.C. ZİRAAT B.
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
T. EKONOMİ B.
ING BANK
Pay
12,6
12,4
11,8
11,4
8,7
4,9
4,6
3,9
3,3
3,2
2011
YAPI VE KRE. B.
T. HALK BANKASI
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
AKBANK
T. EKONOMİ B.
T. VAKIFLAR B.
T.C. ZİRAAT B.
FİNANSBANK
ING BANK
Pay
12,4
12,3
11,9
10,4
9,1
5,4
5,3
4,9
3,7
3,3
2.4. Tüketici Kredileri
Türkiye’de finansal istikrarsızlığın baskın olduğu, yüksek faizli ve düşük büyüme hızlı yıllarda
yeterince gelişim göstermeyen tüketici kredileri, son yıllarda giderek artan bir öneme sahip
olmaktadır. Kamu borçlanma gereksiniminin azalması, kişi başına düşen gelirin artması ve daha
öngörülebilir bir hale gelmesi, hanehalkının borçlanma maliyetlerinin azalmasıyla, tüketici
kredileri pazarı bankacılık sektöründe en hızlı büyüyen alanlardan birisi olarak öne çıkmaktadır.
2004 yılı sonrası daha ılımlı bir yoğunlaşmanın yaşandığı tüketici kredi piyasasının, toplam
kredilere ve ticari kredilere göre yoğunlaşmasının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Yoğunlaşma ölçütü HHI’nın 2007’den sonra girdiği artış eğilimini sürdürdüğü ve 2011 yılı
itibarıyla 961 puana yükseldiği gözlenmektedir. Bu gelişmede özellikle ilk 10 bankanın payında
yaşanan yükselişin etkili olduğu söylenebilir.
2011 yılında büyük ölçekli bankaların tüketici kredisi piyasası içindeki payı bir önceki yıla göre
0,7 puan artarken, küçük ölçekli bankaların payı aynı dönemde 0,8 puan azalmıştır. Küçük
BDDK
28
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ölçekli bankaların toplam tüketici kredileri içindeki payının, diğer kredi türlerine göre düşük
olduğu görülmektedir.
Tablo 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri5
Tüketici Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
49,0
72,5
674,2
2001
57,0
80,5
852,4
2002
59,6
86,9
931,0
2003
68,3
91,2
1.088,0
2004
66,7
91,7
1.082,0
2005
63,1
86,8
979,0
2006
60,6
87,0
928,0
2007
59,6
87,2
905,0
2008
58,9
87,3
907,0
2009
58,1
88,0
924,4
2010
59,4
89,0
952,5
2011
59,5
89,6
961,7
51,5
30,5
18,0
100,0
63,7
26,8
9,6
100,0
65,3
32,1
2,6
100,0
71,6
27,3
1,1
100,0
71,8
26,7
1,4
100,0
69,2
25,5
5,2
100,0
70,5
24,2
5,4
100,0
71,3
24,4
4,3
100,0
72,4
23,8
3,8
100,0
72,7
24,3
3,0
100,0
75,0
22,2
2,9
100,0
75,7
22,1
2,1
100,0
98,6
1,4
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
99,9
0,1
0,0
100,0
96,6
0,0
3,3
100,0
96,5
0,1
3,3
100,0
97,1
0,3
2,6
100,0
97,5
0,3
2,2
100,0
97,0
0,3
2,7
100,0
96,9
0,3
2,9
100,0
96,3
0,5
3,3
100,0
Diğer kredi kalemlerinde olduğu gibi tüketici kredilerinde de mevduat bankalarının baskınlığı
devam etmektedir. Tüketici kredilerinin %96,3’ü 2011 yılında mevduat bankaları tarafından
kullandırılmıştır. Katılım bankalarının payı ise %3,3 düzeyi ile toplam krediler ve ticari kredilere
göre daha düşüktür.
Grafik 2.4-1: Tüketici Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
80
Puan
0,0
(%)
3,3 3,3 2,6 2,2
1000
60
2,7 2,9 3,3
95
800
90
100,0100,0100,0100,0 99,9
96,6 96,5 97,1 97,5 97,0 96,9 96,3
Kalkınma ve Yatırım
400
85
Katılım Bankaları
200
2011
2010
2009
80
2000
2011
2010
2009
2008
2007
2005
2006
2003
2004
2001
2002
0
2000
0
Mevduat Bankaları
2008
10
2007
20
2006
30
2005
600
2003
Orta Ölçekli
HHI (Sağ Eksen)
2004
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
2002
50
40
2001
70
1200 100
(%)
2011 yılı itibarıyla, kamu sermayeli iki banka tüketici kredileri pazarında en yüksek paya sahiptir.
Söz konusu bankalar toplam tüketici kredileri piyasasının %28,6’sını oluşturmaktadır. 2011 yılında
bir önceki yıla göre ilk 10 banka sıralamasında sadece bir banka yer almazken, bankaların
piyasa payları arasında çok büyük bir değişiklik gözlenmemektedir.
Tablo 2.4-2: Tüketici Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
T.İŞBANKASI B.
T.VAKIFLA B.
T.GARANTİ B.
DEMİRBANK
T.EMLAK B.
AKBANK
YAPI VE KR. B.
FİNANSBANK
T.C.ZİRAAT B.
PAMUKBANK
Pay
12,5
11,7
10,7
8,2
5,9
5,7
5,4
4,6
3,9
3,8
2004
T.C.ZİRAAT B.
T.İŞ BANKASI
T.VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
OYAKBANK
HSBC BANK
AKBANK
T.GARANTİ B.
FİNANSBANK
PAMUKBANK
Pay
15,6
14,1
11,8
9,4
8,6
7,6
6,8
5,9
3,6
3,4
2006
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
T. VAKIFLAR B.
OYAKBANK
HSBC BANK
YAPI VE KREDİ B.
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
T. HALK BANKASI
Pay
14,1
12,8
12,1
11,8
8,9
6,5
5,9
5,7
4,9
4,5
2008
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
AKBANK
T. GARANTİ B.
T. VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
T. HALK BANKASI
DENİZBANK
ING BANK
Pay
15,2
11,8
11,4
11,1
9,4
7,3
6,8
6,1
4,2
4,0
2010
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
T. VAKIFLAR B.
AKBANK
T. HALK B.
YAP. VE KR. B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
17,3
11,0
10,6
10,4
10,1
8,2
7,4
7,0
3,9
3,1
2011
T.C. ZİRAAT B.
T. VAKIFLAR B.
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
AKBANK
T. HALK B.
YAP. VE KR. B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
T. EKONOMİ B.
Pay
17,2
11,4
11,1
10,7
9,2
8,3
7,9
6,1
4,1
3,7
Banka Raporlama Sistemleri Formlarındaki kısmi eksiklikler nedeniyle, 2000-2004 yıllarında katılım bankaları hariç
hesaplanmıştır.
5
BDDK
29
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 7: Konut DıĢı Tüketici Kredilerinin Küresel Görünümü
Ülkelerin bankacılık sektörlerinde konut dışı alanda kullandırılan tüketici kredileri
değerlendirildiğinde, büyüklük sıralamasında ABD ilk sırada yer almakta, bu ülkeyi Kanada ve
Almanya takip etmektedir. 2009 yılı itibarıyla, diğer bireysel krediler piyasasında AB üyesi 27
ülkenin ortalaması 68 milyar Euro, Türkiye’de ise 32 milyar Euro civarındadır.
Konut Dışı Tüketici Kredileri
Milyar €
ABD
2003
1.344
2004
1.343
2005
1.668
2006
1.500
2007
1.526
2008
1.547
2009
1.305
2009 GSYH’ya
Oran (%)
13,3
Kanada
Almanya
388
494
288
488
383
479
390
464
333
454
545
452
633
453
68,3
19,6
Fransa
İspanya
200
133
207
147
216
173
222
203
233
223
235
231
237
220
12,9
21,7
İtalya
İngiltere
156
241
166
266
175
261
187
275
199
260
205
197
215
203
14,7
13,4
G.Kore
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
162
183
31,7
Rusya
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
157
18,4
Avustralya
G.Afrika
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
89
v.y.
93
v.y.
113
v.y.
118
v.y.
130
129
20,3
65,1
İsveç
Avusturya
54
29
57
46
62
56
70
54
74
56
69
57
76
56
27,0
21,2
Polonya
Hollanda
14
43
20
46
24
48
29
52
40
47
45
48
51
46
17,1
8,4
Danimarka
İrlanda
28
17
30
20
34
25
39
29
47
32
48
33
45
33
20,9
20,9
Türkiye*
Yunanistan
7
14
13
19
21
23
25
28
37
30
37
31
32
30
7,5
13,1
Portekiz
Finlandiya
19
17
20
19
21
21
24
23
27
24
28
26
28
27
17,3
16,3
Macaristan
Belçika
3
24
5
25
6
27
8
28
11
28
14
29
27
25
30,2
7,6
Romanya
Arjantin
v.y.
5
3
6
5
9
9
10
16
11
19
13
18
13
16,1
6,1
Lüksemburg
Çek Cum.
15
3
14
4
14
5
14
6
13
8
12
10
13
11
35,8
8,3
G. Kıbrıs R.K.
Bulgaristan
v.y.
v.y.
v.y.
2
8
3
9
3
9
4
11
5
10
6
57,5
17,7
Slovakya
Slovenya
0
v.y.
1
3
2
3
2
3
3
4
4
4
4
4
6,6
11,9
Letonya
Litvanya
0
v.y.
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
2
2
11,0
7,7
Estonya
Malta
0
1
0
v.y.
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
7,5
18,0
1.784
1.328
1.850
1.371
1.821
1.403
1.834
1.404
16,1
15,6
AB27
1.506
1.607
1.690
PB16
1.160
1.220
1.279
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
(*) Türkiye verisi kredi kartları, taşıt, ihtiyaç, diğer ile bireysel kredilerin (konut kredisi hariç) toplamıdır.
2.5. Konut Kredileri
Ekonomik büyüme performansı, hanehalkı gelirinin artması, nitelikli konut ihtiyacının yüksek
olması, toplu konut ve diğer özel projeler ile çeşitlenen ve artan konut arzı, ilgili düzenlemeler
ve reel faizlerdeki düşüş, konut kredisi pazarının son yıllarda en hızlı büyüyen bankacılık
faaliyetlerinden biri olmasını sağlamıştır. Nitekim, 2011 yılı itibarıyla, konut kredileri toplam
kredilerin %11’ini, bireysel kredilerin ise %33’ünü oluşturmaktadır. Cari konjonktürün, yeni
açıklanan politikalarla birlikte daha da ivme kazanacağı düşünülmektedir.
Konut kredileri piyasasının düşük seviyede yoğunlaşmış bir piyasa olduğu görülmektedir.
Nitekim yoğunlaşma ölçütü HHI, 2011 yılı itibarıyla bir önceki yıla göre önemli bir değişim
göstermemiş ve 1.000 puan seviyesinin altında 850,8 puan seviyesinde gerçekleşmiştir. 2010
BDDK
30
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
yılına göre HHI’da kısmi bir düşüş gözlenmekle birlikte, ilk 5 ve 10 banka paylarında kısmi bir
yükselş yaşanmıştır.
Tablo 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri
Konut Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
59,9
88,2
991,0
2003
11,3
27,4
1.163,2
2004
63,9
91,9
1.048,0
2005
59,7
85,8
920,0
2006
56,6
86,5
868,0
2007
56,5
85,2
844,0
2008
55,8
84,5
849,0
2009
54,1
84,8
833,2
2010
54,3
86,3
853,9
2011
54,8
86,8
850,8
44,7
50,1
5,2
100,0
57,0
40,3
2,7
100,0
60,6
36,6
2,8
100,0
64,4
28,7
6,9
100,0
66,9
25,9
7,2
100,0
66,1
26,6
7,3
100,0
66,8
27,5
5,7
100,0
66,9
28,8
4,3
100,0
69,3
26,8
4,0
100,0
70,7
26,9
2,3
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
95,2
0,0
4,8
100,0
94,4
0,0
5,6
100,0
95,0
0,2
4,8
100,0
95,5
0,3
4,2
100,0
94,8
0,2
5,0
100,0
94,5
0,1
5,5
100,0
93,3
0,0
6,7
100,0
Ölçek itibarıyla incelendiğinde, konut kredileri piyasasında küçük ölçekli bankaların paylarında
gözlenen düşüş eğiliminin sürdüğü ve toplam konut kredilerinin %97,7’sinin büyük ve orta ölçekli
bankalar tarafından kullandırıldığı görülmektedir. Yoğun rekabetin yaşandığı konu kredisi
pazarında, büyük ölçekli bankalar toplam içindekli paylarını arttırmaya devam etmektedirler.
Fonksiyonel açıdan bakıldığında mevduat bankalarının %93,3 ile öncü olduğu bu piyasada,
katılım bankaları büyüme eğilimini sürdürmektedir. 2010 yılında %5,5 olan katılım bankalarının
toplam içindeki payı, 2011 yılında %6,7’ye yükselmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları için söz
konusu oran sıfıra yakın bir seviyededir.
Grafik 2.5-1: Konut Kredileri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
80
(%)
4,8
1.200
60
1.000
50
5,6
4,8
4,2
5,0
5,5
6,7
95
800
90
100,0 100,0 100,0
600
85
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
200
31
Mevduat Bankaları
80
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
0
2002
0
2003
10
2010
400
2009
HHI (Sağ Eksen)
2008
Küçük Ölçekli
95,2 94,4 95,0 95,5 94,8 94,5
93,3
2007
Orta Ölçekli
2006
20
Büyük Ölçekli
2004
30
2005
40
BDDK
100
2002
70
1.400
Puan
(%)
Kutu 8: Konut Kredilerinin Küresel Görünümü
Küresel krizin olumsuz etkileri dünya genelinde konut kredilerinde büyümenin gevşemesine neden
olmuştur. Konut kredilerinde ABD ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi İngiltere ve Almanya takip etmiştir.
AB-27’de ortalama konut kredileri hacmi 2009 yılında 188 milyar euro civarındadır. Türkiye’nin 2009
yılı itibarıyla konut kredileri son yıllardaki güçlü büyümesine rağmen 28 milyar euro civarındadır.
Türk bankacılık sektöründe konut kredileri geçmiş yıllarda çok düşük bir paya sahipken güçlü
büyümeyle birlikte 2009 yılı itibarıyla toplam kredilerin %11’ine ulaşmıştır. Söz konusu oran AB-27
ortalaması olan %27’nin altındadır.
Ülkeler
ABD
İngiltere
Almanya
Fransa
İspanya
Avustralya
Hollanda
Kanada
İtalya
Danimarka
İsviçre
İsveç
G.Afrika
G.Kore
Portekiz
İrlanda
Belçika
Avusturya
Finlandiya
Yunanistan
Polonya
Türkiye
Rusya
Çek Cum.
Lüksemburg
Macaristan
G. Kıbrıs R.K.
Slovakya
Letonya
Estonya
Litvanya
Romanya
Bulgaristan
Slovenya
Malta
Arjantin
S.Arabistan
AB27
PB16
2003
2.264
908
937
385
278
v.y.
302
117
154
154
v.y.
84
v.y.
v.y.
67
55
72
40
36
26
8
0
v.y.
5
8
6
v.y.
1
1
1
1
v.y.
v.y.
1
1
2
1
3.531
2.361
Konut Alımı Amaçlı Bireysel Krediler (Milyar €)
2004
2005
2006
2007
2008
2.479
3.161
3.188
2.997
3.127
975
1.065
1.1530
1.100
787
950
961
976
968
960
432
495
570
643
691
336
448
547
627
658
v.y.
320
349
404
391
332
369
383
393
376
261
337
315
429
329
185
217
244
266
264
169
194
216
237
253
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
220
98
107
126
134
128
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
144
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
125
71
80
92
101
105
74
95
111
124
115
80
95
107
114
86
48
54
61
65
71
42
49
55
62
68
33
43
52
63
65
9
13
21
33
47
1
8
13
19
18
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
29
7
9
8
v.y.
2
1
2
1
0
1
1
1
1
1
3.865
2.592
10
11
9
4
3
3
3
2
1
1
1
2
1
2
4.326
2.921
14
12
11
6
5
5
4
3
2
2
2
2
1
1
4.774
3.217
19
15
12
7
6
7
6
5
4
3
3
2
2
1
5.006
3.444
23
16
15
9
9
7
6
6
5
4
3
2
2
1
4.781
3.499
2009
3.007
992
962
716
657
560
378
372
280
267
256
152
143
142
111
110
79
73
72
68
53
21
27
26
17
15
10
9
7
6
6
6
4
4
2
2
2
5.084
3.551
2009 GSYH’ya
Oran (%)
30,7
65,7
41,6
38,9
64,8
87,3
68,7
40,1
19,1
124,2
75,1
53,9
72,1
24,6
68,7
69,7
24,2
27,6
43,6
29,7
17,8
4,9
3,1
19,7
46,8
16,8
57,5
14,8
38,5
45,3
23,2
5,4
11,8
11,9
36,1
0,9
0,6
44,7
39,4
Kaynak: IMF, OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
BDDK
32
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011 yılı itibarıyla bu pazarda ilk 10 banka sırlamasında birincilik, özel sermayeli bir bankaya
aittir. İlk beş bankanın payı %10’un üzerinde olup, bu paylar birbirine oldukça yakındır. Konut
kredileri pazarında, kamu sermayeli bankaların payı bir önceki seneye göre 3 puan artış
göstererek %29,6’ya yükselmiştir. Güçlü teminat yapısı ve düşük takibe düşme oranları
sebebiyle söz konusu kredilendirme türünün bankalar açısından cazip bir iş alanı olmaya
devam etmesi kuvvetle muhtemeldir.
Tablo 2.5-2: Konut Kredileri Hacminde ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
HSBC B.
T.GARANTİ B.
T.VAKIFLAR B.
T. İŞ BANKASI
ING BANK
YAPI VE KR. B.
PAMUKBANK
FİNANSBANK
BİRLEŞ. FON B.
KOÇBANK
Pay
17,6
14,2
13,8
7,4
6,8
6,6
6,1
5,9
5,8
3,9
2004
HSBC BANK
AKBANK
T.VAKIFLAR B.
T.İŞ BANKASI
T.C.ZİRAAT B.
OYAKBANK
T.GARANTİ B.
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
MILLENNIUM B.
Pay
17,7
13,3
11,7
10,9
10,4
8,5
8,1
5,0
4,3
2,1
2006
AKBANK
T.C.ZİRAAT B.
T.İŞ BANKASI
T.GARANTİ B.
FİNANSBANK
T.VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
HSBC BANK
OYAKBANK
T.HALK B.
Pay
12,8
12,7
11,9
10,5
8,7
8,4
6,6
5,8
5,2
3,9
2008
T. GARANTİ B.
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
YAPI VE KREDİ B.
T.VAKIFLAR B.
T. HALK BANKASI
ING BANK
HSBC BANK
Pay
12.9
12.5
11.7
9.8
8.9
8.0
7.8
5.0
3.9
3.9
2010
T. GARANTİ B.
T.C. ZİRAAT B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
FİNANS B.
T.VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B
T. HALK B.
DENİZ BANK
ING BANK
Pay
12,7
11,9
10,2
10,2
9,1
8,8
8,4
5,9
4,1
3,6
2011
T. GARANTİ B.
T.VAKIFLAR B.
T.C. ZİRAAT B.
T. İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI VE KREDİ B
FİNANS B.
T. HALK B.
T.EKONOMİ B.
DENİZ BANK
Pay
12,0
11,8
10,6
10,5
10,0
8,7
7,7
7,2
4,5
3,9
2.6. Kredi Kartları Alacakları
2011 yılı itibarıyla toplam kredilerin %8’ini, bireysel kredilerin ise %25’ini oluşturan kredi kartları
piyasası, bankacılık sektörü için en önemli iş alanlarından birisi olmayı sürdürmektedir. Söz
konusu piyasadaki yoğunlaşmanın, diğer kredi kalemlerinden daha yüksek olduğu
görülmektedir. 2006 yılından sonraki dönemde düşüş eğilimi içinde olan yoğunlaşma ölçütü
HHI, 2011 yılı itibarıyla da 1.000 puan sınırının üstünde 1.285,2 puan seviyesinde gerçekleşmiştir.
2011 yılında ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarında kısmi bir yükseliş yaşandığı gözlenmektedir. Diğer
kredi kalemleri ile karşılaştırıldığında, kredi kartları için söz konusu payların yüksek olduğu
gözlenmektedir.
Tablo 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢma Göstergeleri
Kredi Kartı (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Toplam
2000
63,0
83,6
1.182,4
2001
66,6
87,6
1.128,2
2002
71,5
90,2
1.390,0
2003
75,0
91,8
1.421,0
2004
75,6
93,7
1.388,0
2005
77,6
93,6
1.447,0
2006
80,7
94,8
1.576,0
2007
78,5
93,2
1.447,0
2008
77,3
92,6
1.355,0
2009
72,5
92,5
1.325,5
2010
70,8
92,7
1.291,1
2011
71,1
93,3
1.285,2
69,8
16,6
13,6
100,0
79,3
14,0
6,7
100,0
75,1
21,8
3,1
100,0
76,8
21,2
2,0
100,0
76,4
22,2
1,4
100,0
77,0
20,0
3,0
100,0
78,6
19,4
2,0
100,0
74,1
24,1
1,9
100,0
72,7
24,2
3,1
100,0
72,5
25,2
2,3
100,0
70,8
27,3
1,9
100,0
71,1
27,1
1,9
100,0
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
100,0
0,0
100
98,8
1,2
100
98,6
1,4
100
98,4
1,6
100
98,1
1,9
100
98,1
1,9
100
98,1
1,9
100
98,0
2,0
100
Kredi kartları piyasasında, ürün maliyetinin ve kredilendirme sürecinde herhangi bir teminat
alınmaması nedeniyle bankaların maruz kaldığı kredi riskinin kredi kalemleriyle
karşılaştırıldığında daha yüksek olması, tüketicilerin bu piyasadan daha yüksek maliyetlerle
hizmet almasına neden olmaktadır. Bununla birlikte, kredi kartı piyasası, müşteri sayısındaki
büyüklük nedeniyle bankaların müşteriye ulaşma kanalları arasında önemli bir yere sahiptir. Bu
durum söz konusu piyasadaki rekabeti arttırmaktadır. Dolayısıyla söz konusu piyasadaki
yoğunlaşmanın gelecek dönemde daha da azalması ihtimalinin yüksek olduğu
düşünülmektedir.
BDDK
33
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 2.6-1: Kredi Kartları Tutarı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
90
1.800 100
Puan
1.600
70
1.400
60
1.200
1.000
30
600
20
400
10
200
100,0100,0100,0100,0100,0
98,8 98,6 98,4 98,1 98,1 98,1 98,0
Katılım Bankaları
85
Mevduat Bankaları
2011
2010
2009
2000
2008
80
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2002
2003
2001
0
2000
0
90
2007
HHI (Sağ Eksen)
2005
Küçük Ölçekli
800
2006
Orta Ölçekli
2003
Büyük Ölçekli
1,4 1,6 1,9 1,9 1,9 2,0
95
2004
50
40
1,2
%
2002
(%)
2001
80
Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, son yıllarda, büyük ölçekli bankaların pazar payında orta
ölçekli bankalar lehine yaşanan azalma eğiliminin sona erdiği görülmektedir. Bununla birlikte,
ölçek grupları itibarıyla kredi kartları pazarında 2011 yılında bir önceki yıla göre önemli bir
değişim gözlenmemiştir. 2010 yılında olduğu gibi 2011 yılında da büyük ve orta ölçekli
bankaların toplam kredi kartı pazarındaki payı %98,1 seviyesinde sabit kalmıştır. Benzer şekilde,
2011 yılında, fonksiyonel boyutta kredi kartı pazarının yapısında önemli bir değişim
yaşanmamıştır.
Tablo 2.6-2: Kredi Kartları Tutarında ilk 10 Banka Sıralaması
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
YAPI VE KR. B.
T.GARANTİ B.
T.İŞ BANKASI
AKBANK
HSBC BANK
T.VAKIFLAR B.
T.C.ZİRAAT B.
PAMUKBANK
FİNANSBANK
CITIBANK
Pay
26,3
19,5
10,9
7,7
7,1
5,4
4,3
3,6
2,9
2,5
2004
YAPI VE KR. B
T.GARANTİ B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
HSBC BANK
FİNANSBANK
T. VAKIFLAR B.
FORTİS BANK
DENİZBANK
T.C. ZİRAAT B.
Pay
22,4
20,4
13,7
11,8
7,2
6,7
4,3
3,1
2,1
2,0
2007
YAPI VE KR. B
T. GARANTİ B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
FİNANSBANK
HSBC BANK
FORTİS BANK
T. VAKIFLAR B.
CITIBANK
DENİZBANK
Pay
23,6
20,1
13,8
12,0
9,0
6,9
2,2
2,0
1,9
1,7
2008
YAPI VE KR. B
T. GARANTİ B.
AKBANK
T. İŞ BANKASI
FİNANSBANK
HSBC BANK
CITIBANK
T. VAKIFLAR B.
T.C. ZİRAAT B.
FORTİS BANK
Pay
21.0
19.7
13.9
12.8
9.9
6.7
2.5
2.2
2.0
1.9
2010
YAPI VE KR. B
T. GARANTİ B.
AKBANK
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
HSBC BANK
T. VAKIFLAR B.
T.C. ZİRAAT B.
DENİZBANK
CITIBANK
Pay
18,7
17,5
15,1
14,1
12,1
5,4
3,2
2,7
2,3
1,6
2011
YAPI VE KR. B
AKBANK
T. GARANTİ B.
FİNANSBANK
T. İŞ BANKASI
HSBC BANK
T. VAKIFLAR B.
T.C. ZİRAAT B.
DENİZBANK
T.EKONOMİ B.
Pay
17,4
17,1
16,9
14,0
11,9
5,1
3,3
2,8
2,7
2,1
Kredi kartları piyasasında ilk 10 bankanın sıralaması incelendiğinde, özellikle ilk sırada bulunan
bankanın payında gözlenen düşüşün, yoğunlaşma ölçütü olan HHI’daki azalışın nedeni olduğu
anlaşılmaktadır. Diğer kredi piyasalarından farklı olarak, kredi kartları piyasasında özel sermayeli
bankaların hâkimiyeti daha belirgindir. İlk 10 banka içinde 2 adet kamu bankası yer alırken,
diğer bankalar özel sermayelidir. 2011 yılında bir önceki yıla göre ilk 10 banka sıralamasında
sadece 1 banka yer almazken, özellikle ilk 5 bankanın piyasa paylarında kısmi değişiklikler
yaşandığı gözlenmektedir.
BDDK
34
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 9: Ödeme Araçları ĠĢlem Hacminin Küresel Görünümü
BIS’in Ödemeler Sistemi Komitesi (CPSS) tarafından yıllık olarak hazırlanan Kırmızı Kitap üye ülkelerin
ödemeler sistemi üzerine bilgileri içermektedir. Söz konusu kitapta ödeme araçlarının işlem hacimleri de
yer almaktadır. Ödeme araçları toplam işlem hacminin 2006 yılı sonrası girdiği düşüş eğilimini
sürdürdüğü ve 2010 yılı itibarıyla 536,2 trilyon ABD doları olarak gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu
yılda işlem hacminde yıllık %2,5 reel azalış olmuştur. 2010 yılında ödeme araçları içinde kredi
transferleri %70 ile en yüksek paya sahiptir. Ödeme araçlarının işlem hacmi ülkeler bazında
değerlendirildiğinde en yüksek payın %19,4 ile İngiltere’nin olduğu, bu ülkeyi %18,1 ile Çin Halk
Cumhuriyeti’nin, %15,9 ile Almanya’nın ve %13,3 ile ABD’nin takip ettiği görülmektedir. Türkiye’nin, 148
milyar € ile söz konusu sıralamada son sırada yer aldığı görülmektedir. Bu durum Türkiye’deki ödeme
araçlarının kullanımında önemli bir potansiyelin varlığına işaret etmektedir.
Milyar $
İngiltere
Çin Halk C.
Almanya
ABD
Fransa
Hindistan
Meksika
Güney Kore
Brezilya
S.Arabistan
İtalya
Rusya
Avustralya
Hollanda
Kanada
Belçika
İsviçre
G.Afrika C.
İsveç
Singapur
Türkiye
Japonya
Toplam
Ödeme Araçları Toplam İşlem Hacmi
2006
2007
2008
2009
2010
172.814 214.907 155.432 109.899 104.249
50.775
64.474
73.381
80.125
97.144
45.349
98.033 106.247 90.232
85.289
75.541
74.975
73.701
70.796
71.053
27.200
30.604
34.198
33.594
28.947
8.204
15.298
17.211
15.688
17.549
7.641
7.646
9.786
14.766
17.522
12.837
15.487
15.141
14.192
17.221
6.339
8.562
11.456
13.309
16.861
3.902
9.242
9.888
16.640
15.168
10.703
13.120
14.364
13.050
13.012
12.626
18.631
21.019
12.014
12.611
8.736
11.309
11.928
10.765
12.076
7.623
8.580
9.087
8.054
8.119
4.480
5.070
5.209
4.559
5.302
4.526
5.830
6.599
5.702
5.081
3.091
3.414
3.992
3.793
3.952
17.006
2.315
1.335
1.645
1.869
1.619
1.838
441
600
631
586
709
70
100
131
122
148
26.070
28.111
31.388
490.303 635.636 612.658 536.511 536.168
Top.İşlem Hacmi Yıllık Reel Art., %
2006 2007
2008 2009
2010
10,2
11,7
-23,9
-18,7
-7,1
14,1
-0,2
9,7
16,4
0,9
93,8
-1,3
-10,9
-1,8
23,1
-99,8
49,3
34,4
17,5
31,0
5,6
17,9
8,2
7,9
5,1
-2,7
6,8
1,5
62,1
-3,5
14,5
15,7
127,4
10,1
24,1
12,9
1,6
5,0
16,0
5,0
1,3
12,9
24,1
10,8
19,2
-2,7
-1,1
-3,4
0,6
-3,1
-0,5
1,3
3,1
3,2
-8,3
73,8
5,6
20,8
60,2
-5,2
-32,9
-5,6
-7,7
-6,5
-9,1
-4,4
-11,0
-5,6
6,6
6,7
5,6
-13,5
3,1
-7,5
-5,2
5,0
3,1
-8,4
-0,6
9,5
13,7
16,8
1,8
-92,3
11,0
26,3
19,9
5,2
26,0
7,2
-7,4
18,0
-3,1
-7,5
-1,4
-5,0
4,4
5,0
10,3
10,8
-11,4
-2,5
2006
167.525
21.947
39.790
17.687
22.226
5.466
6.553
6.313
5.283
434
7.720
12.202
4.146
7.210
962
4.322
2.969
1.202
68
21.680
355.704
Kredi Transferleri
2007
2008
2009
209.080 150.213 105.863
31.977
36.069
39.572
82.174
88.796
75.035
19.809
21.170
21.170
25.152
28.451
28.532
11.919
14.162
13.328
6.512
8.689
13.893
7.757
7.533
7.374
7.297
9.885
9.310
499
750
772
9.763
10.883
10.276
18.154
20.327
11.752
5.428
5.855
5.244
8.099
8.519
7.545
1.160
1.300
1.253
5.593
6.351
5.475
3.298
3.856
3.658
1.600
1.483
1.685
1.459
88
108
109
2010
100.394
53.578
69.128
23.065
24.059
15.053
16.666
9.260
11.749
769
10.502
12.340
5.629
7.613
1.533
4.874
3.804
1.924
1.654
132
23.704
478.943
373.725
26.639
451.242
26.212
389.432
2010 yılı itibarıyla kredi kartı işlem hacminde ABD’nin %39,1’lik payla ülkeler sıralamasında en üstte yer
aldığı görülmektedir. ABD’yi sırasıyla Çin ve İngiltere izlerken, bu dönemde Türkiye’nin payı, bir önceki yıl
olduğu gibi %1,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Çek ödemeleri ABD ve Çin Halk Cumhuriyetinde yoğun
olarak kullanılmakta olup söz konusu ülkelerin 2010 yılı itibarıyla payları sırasıyla %30,9 ve %44,9’dur.
Ülkemizde bu alana yönelik teşvik edici uygulamalar geliştirilmesinde fayda bulunmaktadır.
Milyar $
ABD
Çin Halk C.
İngiltere
Fransa
Kanada
G.Kore
Avustralya
Brezilya
Hindistan
Almanya
İtalya
Türkiye
S. Arabistan
Hollanda
İsveç
İsviçre
Belçika
Rusya
G.Afrika C.
Meksika
Singapur
Japonya
Toplam
2006
2.968,7
241,6
631,9
354,8
336,8
305,0
191,3
100,6
76,1
204,7
150,1
70,1
82,7
93,7
73,7
55,9
56,4
14,7
34,6
20,9
305,7
6.370,0
Kredi Kartı İşlem Hacmi
2007
2008
2009
3.287,8 3.490,6
3.385,9
406,3
576,9
1.004,9
758,6
748,0
657,8
425,0
485,5
472,3
392,2
432,8
403,0
362,2
357,6
329,9
237,6
268,7
269,7
140,0
181,5
193,7
123,2
161,4
195,0
196,3
221,2
216,8
176,4
170,8
163,3
100,2
131,0
121,7
92,8
114,8
124,7
110,2
127,5
121,9
90,7
105,2
93,0
63,3
74,5
75,5
66,7
77,0
76,1
25,6
46,9
39,7
43,4
42,0
47,8
43,1
26,7
32,6
33,3
335,8
417,7
7.459,7
8.270,1
8.064,7
2010
3.695,8
1.540,6
702,7
480,5
468,0
401,2
336,8
285,2
264,1
224,0
158,7
148,0
144,1
123,7
109,8
81,9
77,7
61,8
55,7
53,0
40,7
9.453,8
Çek Ödemeleri
2008
2009
34.272
31.599
36.735
39.549
2.755
1.996
3.028
2.552
3.011
2.462
7.095
6.362
1.379
1.198
1.390
1.255
2.872
2.151
560
417
1.599
1.271
2006
41.600
28.587
3.103
2.769
2.835
6.074
1.283
956
2.656
756
1.504
2007
37.438
32.091
3.300
2.975
3.102
7.195
1.551
1.125
3.244
573
1.597
2010
28.955
42.026
1.689
2.419
2.780
7.428
1.304
1.530
2.216
350
1.118
134
159
190
175
193
7
3
75
3
9
2
86
2
10
2
74
0
1.044
323
4.109
97.821
1.081
449
3.933
99.913
1.037
446
4.186
100.640
5
2
60
0
281
819
402
3.993
96.549
4
2
54
0
228
790
486
93.573
E-Bankacılık
2008
2009
2006
2007
0,050
0,073
0,099
0,112
0,121
0,880
1,106
1,012
1,082
2,116
0,253
0,374
0,495
0,558
0,830
0,130
2,827
0,219
4,624
0,224
6,702
0,202
7,233
0,185
9,820
0,552
0,651
0,704
0,663
0,621
0,056
0,557
0,057
0,067
0,541
0,063
0,065
0,517
0,396
0,064
0,437
1,076
0,067
0,349
2,396
0,959
1,143
4,935
13,794
1,349
8,135
19,698
1,325
13,514
26,268
1,448
6,322
2010
17,954
Kaynak, BIS CPSS
BDDK
35
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
6
2.7. Mevduat
HHI ölçütüne göre yüksek bir yoğunlaşmanın olmadığı mevduat piyasasında, büyük ölçekli
bankaların toplam içindeki paylarında meydana gelen azalma ile birlikte, 2011 yılında
yoğunlaşmanın daha da azaldığı gözlenmektedir. Yoğunlaşma ölçütü HHI’nın 2003 yılından
sonra ilk defa 1.000’in altına düşmesi ve 937,8 seviyesinde gerçekleşmesi, mevduat pazarındaki
artan rekabeti göstermektedir. 2011 yılında özellikle orta ölçekli bankaların payları yükselmiştir.
Tablo 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢma Göstergeleri
Mevduat (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
İlk 5 Banka
49,7
56,7
60,8
61,4
62,9
63,9
63,2
62,2
62,3
62,6
63,1
59,8
İlk 10 Banka
70,6
82,8
84,5
85,3
86,8
86,9
87,3
86,3
86,1
86,1
86,9
86,5
720,7
878,2
969,8
1.027,0
1.090,3
1.056,7
1.034,1
1.003,3
994,9
1.015,3
1.042,0
937,8
Büyük Ölçekli
78,6
78,6
78,6
78,4
76,6
76,9
79,5
78,3
78,6
78,5
78,8
76,5
Orta Ölçekli
14,6
14,6
14,6
15,0
16,3
15,7
13,8
15,7
15,2
16,6
16,5
19,3
6,8
6,8
6,8
6,6
7,1
7,4
6,7
6,0
6,3
4,9
4,7
4,2
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
96,7
96,7
96,7
96,8
96,6
96,5
96,4
95,8
95,8
94,8
94,6
94,4
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Toplam
3,3
3,3
3,3
3,2
3,4
3,5
3,6
4,2
4,2
5,2
5,4
5,6
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Fonksiyonel dağılım itibarıyla bakıldığında, katılım bankalarının sektördeki paylarının bir miktar
artma eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Mevduat ve katılma fonu toplamının %5,6’sı katılma
fonlarından oluşmaktadır. Ölçek bazında yapılan incelemede, büyük ölçekli bankaların
toplamdaki paylarının %76,5’e gerilediği, orta ölçekli bankalarda ise söz konusu oranın %19,3’e
yükseldiği görülmektedir.
Grafik 2.7-1: Mevduat YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100
1.000
800
60
100
98
3,3% 3,3 3,3 3,2 3,4 3,5 3,6 4,2 4,2
5,2 5,4 5,6
95
93
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
600
90
Küçük Ölçekli
HHI
400
88
Mevduat Bankaları
83
Katılım Bankaları
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
80
2003
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2003
2004
2001
2002
0
2000
0
2004
200
94,8 94,6 94,4
85
2002
20
96,7 96,7 96,7 96,8 96,6 96,5 96,4 95,8 95,8
2001
40
2000
80
1.200
(%)
(%)
Mevduatta ilk 10 banka sıralamasında kamu sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu
görülmektedir. Toplam mevduatın %32,4’ü kamu mevduat bankalarına aittir. İlk sırada yer alan
kamu mevduat bankasının toplamdaki payının ise 2011 yılında, bir önceki yıla göre azalma
göstererek %15,7 düzeyine geldiği görülmektedir.
6 Katılım
BDDK
bankaları tarafından toplanan fonlar (cari ve katılım fonları) mevduat rakamlarına dâhildir.
36
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 2.7-2: Mevduatta Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
2002
Pay
1
T.C.ZİRAAT B.
19,6
T.C.ZİRAAT B.
22,8
T.C.ZİRAAT B.
19,1
T.C.ZİRAAT B.
18,0 T.C.ZİRAAT B.
19,9
T.C.ZİRAAT B.
15,7
2
T.İŞ BANKASI
11,6
T.İŞ BANKASI
12,0
T.İŞ BANKASI
14,2
T.İŞ BANKASI
13,6 T.İŞ BANKASI
13,8
T.İŞ BANKASI
13,8
3
AKBANK
YAPI VE KR.
B.
T.GARANTİ B.
11,4
T.HALK B.
9,9
AKBANK
10,5
T.GARANTİ B.
11,2
11,3
T.GARANTİ B.
11,8
9,1
AKBANK
9,6
YAPI VE KREDİ B.
9,9
AKBANK
10,6 AKBANK
9,7
AKBANK
9,5
9,1
T.GARANTİ B.
8,6
T.GARANTİ B.
9,4
YAPI VE KREDİ B.
9,0
YAP. KREDİ B
8,4
YAP. KREDİ B
9,0
4
5
6
2004
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
T.GARANTİ B.
2011
Pay
8,1
T.VAKIFLAR B.
8,5
T.HALK B.
8,5
T. HALK B.
8,5
T. HALK B.
8,3
T. HALK B.
8,5
6,6
YAPI VE KREDİ B.
7,1
T.VAKIFLAR B.
7,8
T. VAKIFLAR B.
7,8
T. VAKIF. B.
7,4
T. VAKIF. B.
8,2
8
T.HALK B.
T.VAKIFLAR
B.
PAMUKBANK
3,7
KOÇBANK
3,6
FİNANSBANK
3,0
FİNANSBANK
3,3
FİNANSBANK
3,8
4,1
9
KOÇBANK
3,1
FİNANSBANK
2,5
OYAKBANK
2,5
ING BANK
2,2
DENİZBANK
2,5
FİNANSBANK
T.EKONOMİ B.
10
FİNANSBANK
2,1
OYAKBANK
2,3
DENİZBANK
2,3
DENİZBANK
2,1
ASYA KAT. B.
1,8
DENİZBANK
2,7
7
3,1
Katılım bankaları tarafından toplanan katılım fonları, mevduat pazarının bir alt parçası olup,
büyüme eğilimine devam etmektedir. Söz konusu fonlar 2011 yılında, bir önceki yıla göre 6
milyar TL artarak 39,7 milyar TL büyüklüğüne erişmiştir.
Tablo 2.7-3: Katılım Fonu Piyasası Büyüklüğü
Katılım Fonu (Milyar TL)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Toplam Katılım Fonu
8,4
11,2
14,8
19,0
26,7
33,7
Özel Cari Hesaplar
2,0
2,4
2,8
3,4
5,0
6,5
10,2
27,2
29,5
6,4
Katılma Hesapları
8,7
12,0
15,6
21,7
2011
39,7
Sektörde faaliyet gösteren dört adet kuruluşun göreli payları birbirine yakındır. Sektörde yüksek
bir rekabet mevcuttur. 2011 yılı itibarıyla birinci kuruluşun payı %31,1 iken dördüncü kuruluşun
payı %20,2 düzeyindedir.
Tablo 2.7-4: Katılım Fonunda Sıralama
(%)
2005
Pay
2006
Pay
2007
Pay
2008
Pay
2009
Pay
2010
Pay
2011
Pay
1
T.FİNANS
31,4 FİNANS
31,2 ASYA
31,4 ASYA
30,3 ASYA
34,0
ASYA
33,0
ASYA
31,1
2
ASYA
25,4 ASYA
28,4 T.FİNANS
28,9 T.FİNANS
27,7 T.FİNANS
25,7
T.FİNANS
24,8
KUV. TÜRK
24,9
3
KUV.TÜRK
22,7 KUV. TÜRK
21,1 ALBARAKA
20,1 KUV. TÜRK
21,2 ALBARAKA
20,4
KUV. TÜRK
21,8
T.FİNANS
23,8
4
ALBARAKA
20,5 ALBARAKA
19,2 KUV. TÜRK
19,6 ALBARAKA
20,8 KUV.TÜRK
20,0
ALBARAKA
20,3
ALBARAKA
20,2
BDDK
37
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 10: Mevduatın Küresel Görünümü
G20 üyesi ülkeleri bankacılık sektörleri tarafından toplanan mevduatın, 2005-2011 yılları arası
genel görünümü aşağıda sunulmaktadır. Söz konusu veri seti kapsamında, ABD en yüksek
mevduat büyüklüğüne sahip ülke olma konumunu sürdürmektedir. 2011 yılı itibarıyla, ABD’yi
Japonya, Çin Halk C., Almanya ve İngiltere izlemektedir. Mevduat büyümelerinin gelişimi
2005=100 bazlı endeks üzerinden karşılaştırılmıştır. İlk beş ülke içinde Çin Halk C. ve İngiltere’nin
mevduat büyüklüğü hızlı artan ülkeler olduğu görülmektedir. Bu ülkelerin yanısıra, G-20 ülkeleri
arasında, Avustralya, Hindistan, Brezilya, Rusya, Türkiye, S.Arabistan ve Endonezya bankacılık
sektörlerindeki mevduat tutarlarının da görece daha hızlı büyüdüğü söylenebilir.
Milyar €
2005=100
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2005
2006
ABD
6.021
5.859
5.665
6.396
6.413
Japonya
4.112
3.599
3.601
4.823
4.717
7.038
7.171
100,0
108,4
5.767
6.013
100,0
97,5
2007
2008
2009
2010
2011
115,9
125,4
128,8
132,1
130,2
107,9
138,4
138,7
158,4
159,9
Çin Halk C.1
2.198
2.342
2.259
2.989
3.532
4.393
5.541
100,0
118,7
126,6
160,5
194,3
225,7
275,6
Almanya
2.629
2.736
2.970
2.978
2.931
3.047
3.282
100,0
116,0
139,2
133,7
134,8
130,9
136,5
1.116
1.360
2.653
2.176
2.478
2.562
2.630
100,0
135,9
293,0
230,3
268,6
259,4
257,7
1.458
1.541
1.738
1.897
2.048
2.288
2.544
100,0
117,8
146,9
153,7
169,9
177,3
190,8
İngiltere
3
Fransa
Kanada
993
980
1.154
1.153
1.321
1.566
1.707
100,0
110,0
143,2
137,0
160,9
178,2
188,0
İspanya
1.055
1.280
1.454
1.568
1.570
1.612
1.643
100,0
135,3
169,9
175,6
180,0
172,7
170,4
İtalya
672
709
727
939
1.003
1.079
1.112
100,0
117,6
133,3
164,9
180,4
181,4
180,8
Avustralya2
342
385
526
473
737
921
1.084
100,0
125,5
189,5
163,3
260,6
304,0
346,6
Hindistan2
376
449
538
558
657
866
940
100,0
133,1
176,4
175,5
211,6
260,5
273,8
Güney Kore
587
623
596
538
615
731
809
100,0
118,3
125,0
108,2
126,6
140,7
150,6
Brezilya
212
268
260
290
396
521
561
100,0
140,7
151,0
161,4
225,2
276,9
288,9
Rusya
108
172
190
138
221
277
332
100,0
176,7
216,0
150,8
246,7
288,6
335,5
Türkiye4
153
159
181
184
199
269
286
100,0
116,4
146,0
142,1
157,4
199,3
205,1
S.Arabistan
110
120
131
161
175
198
239
100,0
120,8
146,4
172,6
191,9
202,8
237,2
Endonezya
67
73
88
90
110
144
175
100,0
120,9
161,5
157,2
197,6
241,8
283,5
G.Afrika C.
141
143
127
112
144
181
170
100,0
113,3
111,1
94,0
123,4
145,1
132,3
Meksika4
119
114
127
127
132
166
164
100,0
107,1
132,4
126,5
134,6
158,3
150,9
Arjantin
30
33
33
35
33
42
49
100,0
122,2
133,5
133,8
132,1
157,1
177,3
2
5
Kaynak: Economist Intelligence Unit
1 Toplam varlıkları 1 milyar $’dan yüksek olan ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir.
2 2011 yılı tahmini veridir.
3 2010 ve 2011 yılı tahmini veridir.
4 Ticari bankaların verisini içermektedir.
5 Ticari bankalar ile tasarruf bankalarının verisini içermektedir.
BDDK
38
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2.8. Tasarruf Mevduatı7
Tasarruf mevduatındaki yoğunlaşma, HHI ölçütü ile yapılan analize göre, 2011 yılında azalmıştır.
2011 yılı itibarıyla, toplam mevduat paralelinde tasarruf mevduatına ilişkin HHI’nın da 1.000
puanın altında, 992 puan seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Mevduatta olduğu gibi,
tasarruf mevduatında da büyük ölçekli bankaların toplam içindeki paylarının azalması, orta
ölçekli bankaların ise paylarının artması bahsedilen durumda etkili olmuştur. 2011 yılında ilk 5
bankanın toplam içerisindeki payının azaldığı görülmektedir.
Tablo 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢma Göstergeleri
Tasarruf Mevduatı (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
İlk 5 Banka
69,2
68,8
69,0
66,1
64,2
63,3
62,2
65,0
65,4
62,5
İlk 10 Banka
84,1
84,5
84,6
83,7
85,2
84,0
83,2
85,1
85,6
85,6
HHI
1.468
1.391
1.490
1.212
1.132
1.094
1.042
1.053,5
1.065,8
992,0
Büyük Ölçekli
76,0
76,8
77,1
75,5
76,4
75,0
74,2
76,7
77,1
75,6
Orta Ölçekli
13,1
13,6
12,6
13,0
11,7
13,7
16,8
18,5
18,1
20,6
Küçük Ölçekli
10,9
9,6
10,3
11,5
11,8
11,3
9,0
4,8
4,8
3,9
Mevduat Bankaları
91,5
91,6
91,2
91,3
90,9
90,3
90,6
93,9
93,5
94,0
Katılım Bankaları
8,5
8,4
8,8
8,7
9,1
9,7
9,4
6,1
6,5
6,0
Ölçeğe Göre Dağılım
Fonksiyonel Dağılım
Büyük ölçekli bankaların, toplam mevduatın %75,6’sı düzeyinde yüksek bir orana sahip olması;
promosyon ve tanıtım faaliyetleri ile şube ağı, hizmet çeşitliliği ve geniş müşteri tabanının
mevduat toplamada avantaj oluşturduğunu göstermektedir. Buna ilave olarak sermaye yapısı
ve banka ölçeğinin, diğer değişkenlerin etkisi ihmal edildiğinde, mudiler tarafından dikkate
alındığı değerlendirilmektedir.
Grafik 2.8-1: Tasarruf Mevduatı YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100
1.600
(%)
1.400
80
1.200
(%)
8,5
8,4
8,8
8,7
9,1
9,7
9,4
6,1
6,5
800
40
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
600
Orta Ölçekli
HHI
200
91,5 91,6 91,2 91,3 90,9 90,3 90,6 93,9 93,5 94,0
70
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
60
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
2003
0
2002
80
400
20
Bu bölümde, raporlama formlarındaki değişiklikler nedeniyle 2002 yılı sonrası verilere yer verilmektedir.
BDDK
6,0
90
1.000
60
7
100
39
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 11: Katılım Fonlarının Küresel Görünümü
İslam Kalkınma Bankası verilerine göre, 2010 yılı itibarıyla katılım bankacılığının faal olduğu ülkelerde
toplanan küresel mevduat 324 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Söz konusu mevduat ağılıklı olarak
Asya ve Orta Doğu bölgesinde faaliyet gösteren kuruluşlarca toplanmıştır. Ülke bazında
bakıldığında, geçen senelerde en yüksek paya sahip İran’ın toplamdaki payının oldukça azaldığı
ve Suudi Arabistan’ın 2010 yılı itibarıyla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye’nin söz konusu
pazardaki payı 2010 yılında %5 oranındadır.
Tablo: Katılım Bankaları Tarafından Toplanan Küresel Mevduat (Milyar ABD Doları)
Bölge
Ülke
2003
2004
2005
2006
2007
Avrupa
Birleşik Krallık
0,00
0,00
0,08
0,17
0,29
Arnavutluk
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
Bosna Hersek
0,01
0,04
0,03
0,04
0,06
Bölge Toplamı
0,03
0,07
0,13
0,24
0,39
Orta Doğu
Asya
Afrika
Suudi Arabistan
Bir. Arap Emir.
Kuveyt
Katar
Bahreyn
Ürdün
Yemen
Filistin
Suriye
Irak
Lübnan
Bölge Toplamı
Bölgesel
Dağılım (%)
Ülke Payları (%)
2009
0,31
0,03
2010
0,29
0,34
0,29
40,58
40,07
29,50
17,98
11,41
2,80
1,26
0,02
0,75
0,13
0,03
144,70
42,72
42,58
32,27
13,64
12,04
3,64
1,52
0,02
1,26
52,17
42,03
32,49
12,15
10,95
149,93
149,81
145,71
94,94
44,60
54,37
2,78
3,64
12,61
17,95
4,76
6,30
2,39
3,80
0,003 0,004
212,85
181,02
37,52
53,15
42,65
16,38
7,15
5,66
19,12
10,36
9,38
2,81
2,27
1,74
0,66
0,11
26,11
15,73
12,08
3,30
4,22
1,96
14,32
0,12
25,16
22,99
14,51
4,23
6,31
2,23
1,21
0,14
37,64
46,46
0,01
0,02
77,87
0,04
0,03
76,85
32,29
33,49
24,31
6,68
8,98
2,44
1,57
0,18
0,10
0,05
0,03
110,10
İran
Malezya
Pakistan
Türkiye
Bangladeş
Endonezya
Azerbaycan
Bölge Toplamı
64,84
4,97
3,80
2,16
1,54
0,61
83,04
9,32
5,12
2,98
1,44
1,14
77,92
103,05
89,45
12,73
5,54
6,24
1,87
1,35
0,002
117,17
138,66
20,50
8,01
7,93
2,14
1,71
0,002
178,94
179,30
28,38
7,88
11,57
2,97
2,19
0,002
232,29
Sudan
Mısır
Güney Afrika
Tunus
Cezayir
Gambiya
Bölge Toplamı
1,15
2,52
0,11
0,13
0,02
0,01
3,94
119,54
65,2
31,5
3,3
0,0
100,0
1,64
3,05
0,16
0,18
3,48
0,16
4,68
4,21
0,18
0,27
5,10
5,14
0,21
0,33
5,76
5,57
0,17
0,36
7,12
6,51
0,28
0,39
0,01
4,85
154,42
66,7
30,1
3,1
0,0
100,0
0,01
364,57
559,74
20,9
13,9
65,1
0,0
100,0
9,33
265,37
67,4
29,0
3,5
0,1
100,0
10,78
353,56
65,7
31,1
3,0
0,1
100,0
11,88
369,79
57,6
39,1
3,2
0,1
100,0
14,31
345,61
52,4
43,4
4,1
0,1
100,0
12,7
6,3
54,2
7,0
1,8
2,1
12,4
6,7
53,8
6,1
1,9
2,0
4,7
2,8
16,0
2,2
1,1
0,6
9,5
8,7
52,3
5,5
3,0
1,6
9,1
9,5
50,7
6,9
3,3
1,5
11,0
10,8
39,4
8,0
3,4
1,5
12,4
12,3
27,5
9,3
5,2
1,2
Genel Toplam
Asya
Orta Doğu
Afrika
Avrupa
Toplam
Suudi Arabistan
Bir. Arap Emirlikleri
İran
Kuveyt
Türkiye
Mısır
15,15
7,55
8,40
2,27
1,98
1,70
0,51
0,08
2008
0,23
0,03
0,08
0,35
162,54
6,08
4,99
0,38
11,47
324,13
50,1
46,2
3,5
0,1
100,0
16,1
13,0
11,6
10,0
5,0
1,5
Kaynak: Islamic Banks and Financial Institutions Information, Islamic Development Bank (IDB)
http://www.ibisonline.net/Islamic_Banks/IndustryHighlights.aspx
BDDK
40
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2.9. Mevduat DıĢı Fonlar
Mevduat dışı yabancı kaynaklarda 8 2000-2011 döneminde, ilk 5 ve ilk 10 bankanın payı
yükselirken, sektör genelinde yoğunlaşmayı gösteren HHI endeksinin düşmesi, yoğunlaşmanın
azaldığını göstermektedir.
Tablo 2.9-1: Mevduat DıĢı Fonlar YoğunlaĢma Göstergeleri
Mevduat Dışı Yab. Kay. (%)
2000
İlk 5 Banka
42,0
İlk 10 Banka
HHI
2001
50,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
46,9
51,1
47,5
58,9
60,6
59,2
59,1
59,6
55,4
2011
57,3
60,7
72,2
73,0
74,9
69,9
78,8
79,7
79,0
80,9
83,3
76,9
79,4
514,0
657,2
638,6
691,0
627,5
948,6
899,9
873,3
871,4
912,0
822,8
801,8
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
46,0
60,8
57,7
61,7
59,1
67,8
69,6
68,0
69,3
73,4
68,9
69,6
Orta Ölçekli
31,3
22,5
28,4
24,4
20,7
19,1
18,4
19,1
19,1
15,3
17,9
17,4
Küçük Ölçekli
22,7
16,7
13,9
13,8
20,2
13,0
12,1
12,9
11,5
11,2
13,2
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Mevduat Bankaları
90,3
82,9
84,3
87,5
83,4
92,8
93,3
91,8
92,0
91,9
91,5
89,9
Kalkınma ve Yatırım
9,2
13,4
12,8
10,1
8,2
6,6
5,9
6,7
6,4
6,9
6,6
7,2
Katılım Bankaları
0,5
3,7
2,9
2,4
8,5
0,6
0,8
1,5
1,6
1,2
1,9
2,8
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam
12,9
Fonksiyonel Dağılım
Toplam
100,0
Söz konusu dönemde, büyük ölçekli bankaların payında kısmen artış gözlenirken, orta ve küçük
ölçekli bankaların paylarında bir miktar azalma meydana gelmiştir. Mevduat dışı yabancı
kaynakların %89,9’u mevduat bankalarına, %7,2’si ise kalkınma ve yatırım bankalarına aittir.
Grafik 2.9-1: Mevduat DıĢı Fonlar YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
82,9 84,3
92,8 93,3 91,8 92,0 91,9 91,5
89,9
87,5
Mevduat Bankaları
83,4
Kalkınma ve Yatırım
2011
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
0
2000
0
90,3
2010
200
8,2
2009
20
400
10,1
2008
Orta Ölçekli
HHI (sağ eksen)
12,8
2007
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
40
13,4
2006
600
2005
60
9,2
0,6 0,8 1,5 1,6 1,2 1,9
2,8
8,5 6,6 5,9 6,7 6,4 6,9
6,6
7,2
2004
800
2002
80
0,5
(%) 3,7 2,9 2,4
2003
(%)
100
98
95
93
90
88
85
83
80
78
75
2001
1.000
(%)
2000
100
Katılım Bankaları
Son yıllarda sendikasyon kredileri piyasasında HHI endeksinde, bir miktar yükselme gözlenmekle
beraber, ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları azalma göstermiştir. Ölçek bazında bakıldığında da,
büyük ölçekli bankaların paylarında azalma meydana geldiği, söz konusu dönemde orta
ölçekli bankaların ise sendikasyon kredilerinden daha yüksek pay aldıkları görülmektedir.
Küçük ölçekli bankaların paylarında ise önemli bir azalma meydana gelmiştir.
Bu yayında, mevduat dışı yabancı kaynaklar = Toplam pasifler-mevduat-toplam özkaynaklar şeklinde
kullanılmıştır. Katılım bankaları için söz konusu eşitlikte mevduat yerine toplanan fonlar alınmıştır.
8
BDDK
41
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 2.9-2: Sendikasyon Kredileri YoğunlaĢma Göstergeleri
Sendikasyon Kredileri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
90,1
100,0
2.041,0
2003
81,8
100,0
1.866,0
2004
76,7
97,7
1.395,0
2005
77,9
97,1
1.384,0
2006
74,5
93,6
1.288,0
2007
71,3
90,3
1.267,4
2008
72,4
90,6
1.281,5
2009
85,9
100,0
1.624,6
2010
74,2
93,8
1.214,2
2011
70,0
91,9
1.229,0
66,9
33,1
0,0
100,0
63,5
36,5
0,0
100,0
69,4
27,0
3,6
100,0
73,3
19,9
6,9
100,0
74,5
18,8
6,7
100,0
71,3
16,3
12,5
100,0
72,4
14,5
13,1
100,0
85,9
5,0
9,2
100,0
84,0
11,8
4,1
100,0
81,9
18,1
0,0
100,0
94,2
5,8
0,0
100,0
94,5
5,5
0,0
100,0
96,5
3,5
0,0
100,0
96,1
3,9
0,0
100,0
95,5
4,5
0,0
100,0
91,1
6,2
2,6
100,0
88,1
7,9
4,1
100,0
92,6
7,4
0,0
100,0
93,0
3,6
3,5
100,0
91,9
2,2
5,9
100,0
Piyasada mevduat bankası ağırlıklı yapı sürmektedir. Sendikasyon kredilerinde ilk 10 banka
sıralamasında özel sermayeli mevduat bankalarının ağırlığı 2011 yılında da devam etmiştir.
2011 yılında bir katılım bankası ilk 10 banka içerisinde yer almıştır.
Tablo 2.9-3: Sendikasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
T. GARAN.B.
AKBANK
KOÇBANK
T.İŞ BANK.
T. EXIMB.
FİNANSB.
T. EKON. B.
T.HALK B.
Pay(%)
32,0
20,8
17,6
14,0
5,8
5,1
4,6
0,2
2004
T. GARAN.B.
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T. VAKIF. B.
FİNANSBANK
FORTİS B.
DENİZBANK
T. EXIMBANK
T. EKON. B.
TEKSTİL B.
Pay(%)
21,2
18,4
14,9
14,9
7,3
7,0
5,7
3,5
3,5
1,3
2006
AKBANK
T.VAKIF. B.
T.İŞ BANK.
T. GARANTİ B.
YAPI KREDİ B.
FİNANSB.
T. EXIMB.
DENİZBANK
ING BANK
TEKSTİL B.
Pay(%)
21,1
18,6
12,0
12,0
10,8
5,6
4,2
4,0
2,8
2,4
2008
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T. GARAN. B.
T.VAKIF. B.
YAPI KREDİ B.
FİNANSB.
T. EXIMB.
TEKSTİL B.
T. EKON. B.
ŞEKERBANK
Pay(%)
24,2
15,3
12,9
11,0
9,0
6,5
4,7
2,5
2,3
2,2
2010
AKBANK
YAPI KREDİ B.
T. İŞ BANKASI
T. GARAN. B.
T. VAKIF. B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
T. HALK B.
T.İHR.KRE.B.
T. EKON. B.
Pay(%)
17,9
15,7
14,9
13,9
11,8
5,6
4,5
4,2
2,8
2,5
2011
AKBANK
YAPI KREDİ B.
T. İŞ BANKASI
T. GARANTİ B.
T. VAKIFLAR B.
T. HALK B.
DENİZBANK
FİNANSBANK
T. EKONOMİ B
ALBARAKA T.B.
Pay(%)
18,2
15,9
15,5
14,6
10,8
5,9
3,8
3,1
2,3
2,1
Diğer taraftan seküritizasyon faaliyetlerindeki belirgin yoğunlaşmanın, 2011 yılında oldukça
azaldığı görülmektedir. Ölçek bazında bakıldığında, orta ölçekli bankaların seküritizasyon
kredisi kullanımlarının oldukça arttığı, büyük ölçekli bankaların ise toplamdaki
paylarının %95,5’ten %80,8’e gerilediği gözlenmektedir. Hem risk, hem fırsat doğuran bu ürünün
yakından takibi faydalı olacaktır.
Tablo 2.9-4: Seküritizasyon YoğunlaĢma Göstergeleri
Seküritizasyon (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
BDDK
2002
100,0
100,0
4.320,0
2003
99,2
100,0
2.465,0
2004
94,6
100,0
2.388,0
2005
92,9
100,0
1.959,0
2006
97,1
100,0
2.218,0
2007
89,9
100,0
1.883,7
2008
91,2
100,0
1.930,0
2009
89,8
100,0
1.862,7
2010
91,7
100,0
2.015,0
2011
70,0
86,2
1.230,9
91,5
8,5
0,0
100,0
91,6
8,4
0,0
100,0
90,4
9,6
0,0
100,0
83,5
16,5
0,0
100,0
89,0
11,0
0,0
100,0
89,9
10,1
0,0
100,0
91,2
8,8
0,0
100,0
89,8
10,2
0,0
100,0
95,5
4,5
0,0
100,0
80,8
17,8
1,4
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
100,0
0,0
0,0
100,0
92,0
2,2
5,8
100,0
42
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 12: Sendikasyon Kredilerinin Küresel Görünümü
2011 yılı itibarıyla, BIS verilerine göre küresel boyutta sendikasyon kredileri %28,7 ile en fazla ABD’de
kullanılmaktadır. Kredi hacmi açısından dikkate çeken diğer ülkeler, Fransa, İngiltere, Almanya, Avustralya,
Kanada, Hollanda ve İsviçre olarak öne çıkmaktadır. Türkiye sendikasyon kredileri karşılaştırmasında, gelişmekte
olan ülkeler arasında yüksek sıralardadır. Söz konusu kredilerin yenilenmesinde Türk bankacılık sektörünün bir
sorunla karşılaşmadığı görülmektedir.
Tablo: Alıcının Menşe Ülkesine Göre Sendikasyon Kredileri
Milyar Dolar
Toplam
Gelişmiş Ülkeleler
ABD
Fransa
Büyük Britanya
Almanya
Avustralya
Kanada
Hollanda
İsviçre
Japonya
İspanya
İtalya
Norveç
Finlandiya
Belçika
Lüksemburg
Yeni Zelanda
İrlanda
Danimarka
Yunanistan
Avusturya
Portekiz
Offshore Merkezleri
Hong Kong
Singapur
Diğer
Geliş. Olan Ülkeler
Afrika ve Orta Doğu
Birleşik Arap Emirlikleri
Suudi Arabistan
Güney Afrika
Diğer
Asya ve Pasifik
Hindistan
Çin
Güney Kore
Endonezya
Diğer
Avrupa
Rusya
Türkiye
Diğer
Lat. Ame. ve Karayipler
Brezilya
Meksika
Diğer
Uluslararası Kuruluşlar
Dağılım (%)
ABD
Büyük Britanya
İspanya
Fransa
Almanya
Rusya
Türkiye
Kaynak: BIS
BDDK
2000
1.274
1.135
686
64
109
37
23
34
50
19
22
19
23
4
11
1
2
3
5
-
2001
1.164
1.051
687
42
85
39
13
35
20
14
22
22
29
7
6
1
4
3
3
1
2
2
5
2002
1.087
986
618
34
88
70
15
30
15
19
24
20
19
3
2
8
0
2
2
1
2
1
1
2003
976
865
511
43
86
40
18
24
20
13
15
18
42
6
2
4
1
3
5
1
1
1
3
2004
1.347
1.193
643
68
124
87
28
22
35
20
32
39
21
9
6
13
1
5
2
4
3
4
4
2005
1.725
1.490
701
113
158
84
43
40
26
37
28
73
41
15
15
25
15
8
5
16
8
5
2
2006
2.064
1.724
778
101
189
133
51
62
49
17
52
77
39
26
6
22
24
8
8
20
8
7
5
2007
2.770
2.257
1.070
168
241
126
82
79
64
48
76
112
36
20
11
28
3
10
7
10
15
5
7
2008
1.471
1.100
427
76
123
49
52
41
41
16
47
77
24
21
8
12
2
8
3
16
14
10
11
2009
1.023
793
255
36
66
76
44
35
28
28
41
83
29
6
10
8
5
4
8
8
3
2
4
2010
1.735
1.410
605
109
125
89
60
59
52
30
39
90
42
18
8
9
11
10
5
12
6
6
7
37
19
10
8
101
13
3
3
7
40
3
5
10
1
16
16
4
9
3
32
8
9
15
-
38
24
5
9
74
11
1
2
3
5
27
5
3
8
1
8
11
2
4
5
26
9
8
9
0
22
13
4
5
79
14
1
2
2
8
34
3
6
9
0
11
14
4
3
6
16
5
7
5
0
28
19
3
7
82
17
4
1
3
8
33
4
5
4
1
12
15
7
2
6
17
1
12
4
0
36
20
6
11
117
26
3
4
2
14
51
6
7
8
1
24
20
7
6
7
20
6
6
8
1
41
18
8
14
194
47
11
6
4
22
70
9
13
18
1
25
51
31
9
10
27
9
6
13
1
59
26
16
16
282
76
17
16
13
27
84
16
11
13
3
33
68
35
19
12
53
9
27
17
0
71
28
23
19
442
125
43
23
11
46
134
36
18
32
3
32
124
81
16
22
59
23
19
17
0
52
16
24
12
318
90
35
13
4
32
99
19
18
15
6
30
86
58
14
11
43
19
12
12
1
33
13
14
6
195
54
25
5
8
14
68
13
13
10
4
19
38
22
10
6
35
22
9
4
1
53
32
16
5
272
67
20
16
8
18
114
34
18
15
8
28
56
33
14
7
35
17
10
8
0
2011
2.492
2.081
597
173
125
101
97
72
66
60
56
49
32
29
20
19
12
10
10
9
7
6
3
67
34
28
5
343
62
10
12
13
24
142
34
29
15
11
36
92
47
22
19
47
23
13
11
1
53,9
8,5
1,5
5
2,9
0,3
0,7
59
7,3
1,9
3,7
3,3
0,2
0,3
56,9
8,1
1,8
3,2
6,4
0,4
0,3
52,3
8,8
1,8
4,4
4
0,7
0,2
47,7
9,2
2,9
5
6,5
0,5
0,5
40,6
9,2
4,2
6,5
4,9
1,8
0,5
37,7
9,2
3,7
4,9
6,4
1,7
0,9
38,6
8,7
4,1
6
4,6
2,9
0,6
29
8,4
5,3
5,2
3,3
3,9
1
25
6,5
8,1
3,5
7,5
2,1
1
34,9
7,2
5,2
6,3
5,1
1,9
0,8
28,7
6,0
2,4
8,3
4,8
2,3
1,1
43
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011 yılı itibarıyla, seküritizasyon kredilerinde özel sermayeli mevduat bankalarının ağırlıklı
yapılarının devam ettiği, bununla birlikte bir katılım bankasının ilk 10 banka içinde yer aldığı
görülmektedir. Sektörde, söz konusu piyasaya katılımın yaygınlaştığı görülmektedir.
Tablo 2.9-5: Seküritizasyon Kredilerinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
AKBANK
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
T.İŞ BANKASI
Pay
58,9
27,4
8,5
5,2
2004
AKBANK
T. İŞ B.
T. GARAN. B.
FİNANSBANK
T.VAKIF. B.
YAPI KREDİ B.
Pay
38,0
20,4
18,4
9,6
8,2
5,4
2006
T. GARANTİ B.
AKBANK
T.İŞ BANKASI
YAPI KREDİ B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
Pay
27,1
27,0
23,5
11,5
8,1
2,9
2008
T. GARANTİ B.
AKBANK
T.İŞ BANKASI
YAPI KREDİ B.
T. VAKIFLAR B.
FİNANSBANK
Pay
28,0
21,0
20,9
10,7
10,6
5,2
2010
T. GARANTİ B
AKBANK
T.İŞ BANKASI
T. VAKIF. B
YAPI KREDİ B.
FİNANSBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
30,5
23,3
17,6
10,5
9,8
3,8
3,5
1,1
2011
AKBANK
YAPI KREDİ B.
T.İŞ BANKASI
T. GARANTİ B
T. VAKIF. B
T.HALK B.
DENİZBANK
FİNANSBANK
T. EKONOMİ B.
ALBARAKA T.B.
Pay
18,2
15,9
15,4
14,6
10,8
5,9
3,8
3,1
2,3
2,1
2.10. Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler
2006 yılından itibaren düşme eğilimi gösteren gayrinakdi krediler ve yükümlülükler
yoğunlaşması, 2011 yılında bir miktar artmıştır. Bu kapsamda, İlk 5 banka, ilk 10 banka paylarının
ve HHI göstergesinin 2011 yılında yükseldiği gözlenmektedir.
Tablo 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler YoğunlaĢması
G.Nakdi Kredi ve Yük. (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
42,5
60,7
513,7
2001
55,1
75,1
780,8
2002
52,8
74,3
765,3
2003
52,6
74,0
766,1
2004
49,9
71,8
712,0
2005
47,8
72,3
664,7
2006
50,4
73,3
748,6
2007
48,5
71,1
681,4
2008
48,1
70,3
648,2
2009
46,1
70,2
624,7
2010
45,6
70,4
608,7
2011
48,7
73,4
670,9
36,0
39,7
24,3
100,0
65,5
22,2
12,3
100,0
56,6
32,7
10,7
100,0
56,1
31,0
12,8
100,0
55,1
29,2
15,7
100,0
51,8
26,7
21,4
100,0
53,4
23,9
22,6
100,0
52,5
31,6
15,8
100,0
54,1
28,1
17,8
100,0
56,0
27,8
16,3
100,0
56,5
26,8
16,7
100,0
60,9
27,1
12,0
100,0
96,3
2,9
0,8
100,0
95,5
3,7
0,8
100,0
94,9
3,4
1,7
100,0
94,0
3,0
3,0
100,0
91,7
3,0
5,3
100,0
89,4
2,4
8,1
100,0
86,5
2,3
11,2
100,0
83,7
3,1
13,2
100,0
80,5
3,7
15,8
100,0
80,5
4,8
14,7
100,0
81,4
5,5
13,1
100,0
84,1
4,0
12,0
100,0
Gayrinakdi krediler ve yükümlülüklerde mevduat bankalarının baskın olduğu yapı devam
etmektedir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların toplamdaki paylarında artış yaşanmıştır.
Bununla beraber, orta ölçekli bankaların ve katılım bankalarının anlamlı derecede payı
bulunmaktadır.
Grafik 2.10-1: Gayrinakdi Kredi ve Yük. YoğunlaĢması ile Fonksiyonel Dağılım
BDDK
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
2001
2002
0
2000
0
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
44
91,7
4,0
3,1
89,4
86,5
3,7 4,8
83,7
5,5
80,580,5 81,4
84,1
2011
200
94,0
2010
20
2,3
96,3 95,5 94,9
2009
400
2007
40
2008
600
2005
60
0,8 0,8 1,7
3,0
2,9 3,7
5,3
3,4
8,1
3,0
%
11,2
13,1 12,0
13,2
3,0
15,8 14,7
2,4
2006
800
100
98
95
93
90
88
85
83
80
78
75
2004
1.000
2002
(%)
2003
80
Orta Ölçekli
HHI
2001
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
(%)
2000
100
Kalkınma ve Yatırım
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 2.10-2: Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülüklerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
2000
1
YAPI KREDİ B
12,6 YAPI KREDİ B
Pay
2002
Pay
2011
Pay
17,2 YAPI KREDİ B
16,0 YAPI KREDİ B
17,7 YAPI KREDİ B
13,0 YAPI KREDİ B
11,9
YAPI KREDİ B
12,0
Pay
2004
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
2
T.GARAN. B
9,0 T.İŞ BANKASI
11,4 T.GARAN. B.
11,4 T.GARAN. B.
11,0 T. GARAN. B.
11,3 T.GARAN. B.
9,6
T. İŞ BANKASI
11,8
3
T. İŞ BANKASI
7,7 T.GARANTİ B.
10,4 T. İŞ BANKASI
9,9 T. İŞ BANKASI
8,4 T. İŞ BANKASI
9,3 T. İŞ BANKASI
9,3
T.GARAN.B.
9,6
4
T.VAKIF. B.
6,8 T.VAKIFLAR B.
7,6 T.VAKIF. B.
6,4 ASYA KAT.
7,2 ASYA KAT.
8,1 T. HALK B.
7,8
T. HALK B.
8,2
5
PAMUKB.
6,4 KOÇBANK
6,2 FİNANS B.
6,2 FİNANS B.
6,1 T.VAKIF. B.
6,4 T. VAKIF. B.
6,9
T. VAKIF. B.
7,2
6
DEMİRB.
4,5 PAMUKBANK
5,9 AKBANK
5,0 T.VAKIF. B.
5,6 T. HALK B.
5,4 AKBANK
6,3
AKBANK
6,7
7
OSMANLI B.
4,5 FORTIS B.
4,2 KOÇBANK
4,9 DENİZBANK
4,7 AKBANK
5,3 ASYA KAT.
5,6
T.C.ZİRA. B.
5,5
8
FİNANS B.
3,5 FİNANS B.
4,0 FORTIS B.
4,2 AKBANK
4,5 FİNANS B.
4,4 T.C. ZİRA. B.
4,6
DENİZBANK
4,5
9
KOÇBANK
3,0 AKBANK
3,9 DENİZBANK
4,1 FORTIS B.
4,5 DENİZBANK
3,8 DENİZBANK
4,6
ASYA KAT.
4,3
10
EMLAK B.
2,8 T.C.ZİRAAT B.
3,6 T.HALK B.
3,6 T.HALK B.
3,6 T.C. ZİRA. B.
3,4 FİNANS B.
3,7
T.EKON.B.
3,7
Yıllar itibarıyla türev işlemlere ilişkin piyasa yapısında önemli bir değişim gözlenmemektedir.
2011 yılında büyük ölçekli bankaların payında bir miktar artış yaşanırken, orta ölçekli
bankalarda aynı puanda azalma meydana gelmiştir. Büyük ölçekli bankalar, toplam türev
işlemlerin %56,3’ünü gerçekleştirirken, orta ölçekli bankalar için söz konusu oran %34,1’dir.
Türev işlemler açısından sektörde yüksek bir yoğunlaşma bulunmamaktadır. Bir önceki yıl ile
karşılaştırıldığında, sektör yoğunlaşmasının, bir önceki yıl ile paralellik arz ettiği görülmektedir. İlk
5 ve ilk 10 bankanın payların da geçen yılla paralel olup, ilk 10 bankanın payında 0,9 puanlık
kısmi bir artış meydana gelmiştir.
Tablo 2.10-3: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢma Göstergeleri
Türev Finansal Araçlar (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2000
47,4
65,8
662,7
2001
60,7
84,9
942,9
2002
63,9
81,9
1052,0
2003
63,3
81,5
1044,1
2004
59,3
79,1
869,4
2005
55,3
79,4
801,4
2006
52,5
78,1
835,0
2007
53,2
76,5
804,2
2008
55,1
80,4
865,5
2009
57,6
80,4
845,5
2010
63,7
84,8
949,9
2011
63,7
85,7
948,3
27,0
45,0
28,0
100,0
39,8
43,6
16,6
100,0
42,1
42,7
15,3
100,0
47,5
39,4
13,1
100,0
33,8
47,1
19,1
100,0
36,4
40,1
23,5
100,0
32,6
50,7
16,7
100,0
39,4
37,7
22,9
100,0
45,6
37,7
16,7
100,0
50,1
37,4
12,5
100,0
54,4
36,0
9,6
100,0
56,3
34,1
9,6
100,0
97,5
2,5
0,0
100,0
97,9
2,1
0,0
100,0
93,4
6,6
0,0
100,0
94,8
5,1
0,0
100,0
94,7
4,6
0,7
100,0
92,3
7,6
0,1
100,0
95,2
4,0
0,8
100,0
91,4
7,2
1,4
100,0
96,4
1,7
1,9
100,0
95,8
2,2
2,0
100,0
96,7
1,8
1,5
100,0
96,5
1,9
1,7
100,0
Türev işlemlerde, mevduat bankalarının ağırlıklı yapısı, 2011 yılında da devam etmiştir. Toplam
türev işlemlerin %96,5’i mevduat bankalarınca gerçekleştirilmiştir. Kalkınma ve yatırım
bankalarının payı %1,9 iken, katılım bankalarının payı %1,7 düzeyindedir.
Grafik 2.10-2: Türev ĠĢlemler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
BDDK
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2002
2003
2001
Mevduat Bankaları
45
Kalkınma ve Yatırım
2011
0
2000
0
2010
200
2009
20
2007
400
2008
Orta Ölçekli
HHI
2005
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
2006
600
40
2004
800
60
2002
1.000
80
100 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 0,8 1,4
1,9 2,0 1,5 1,7
2,5 2,1
98 %
1,7 2,2 1,8 1,9
6,6 5,1 4,6 7,6 4,0
95
7,2
93
90
88
97,5 97,9
96,4 95,8 96,7 96,5
85
95,2
93,4 94,8 94,7 92,3
91,4
83
80
78
75
2003
(%)
1.200
2001
(%)
2000
100
Katılım Bankaları
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011 yılı için türev işlemlerde ilk 10 banka sıralaması incelendiğinde, özel sermayeli mevduat
bankaları ile küresel sermayeli mevduat bankalarının bu alanda öncü rol oynadığı
görülmektedir.
2011 yılı itibarıyla bir kamu mevduat bankası, toplam türev işlemlerin
yalnızca %2,3’lük kısmını gerçekleştirmiştir.
Tablo 2.10-4: Türev ĠĢlemlerde Ġlk 10 Banka Sıralaması
(%)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
KOÇBANK
T.GARANTİ B.
FİNANSB.
AKBANK
YAPI KR. B.
PAMUKB
T. DIŞ TİC. B.
BİRLEŞ.T.KÖR.B
OSMANLI B.
ALTERNATİFB.
BDDK
Pay
17,6
8,2
7,5
7,4
6,7
5,2
3,6
3,5
3,1
3,0
2002
HSBC B.
AKBANK
T.GARAN.B
T.İŞ BANK.
DENİZB.
CITIBANK
YAPI KR. B.
FİNANSB.
T.EXIMB.
KOÇBANK
Pay
21,4
15,3
12,6
8,6
6,0
4,4
4,1
3,7
3,3
2,4
2004
HSBC B.
T.GARA. B.
AKBANK
DENİZB.
FİNANSB.
CITIBANK
YAPI KR. B.
T.İŞ BANK.
KOÇBANK
FORTIS B.
Pay
17,4
12,3
12,0
8,9
8,7
4,8
4,6
4,4
3,1
3,0
46
2006
FİNANSB.
T.GARAN.B
AKBANK
T.İŞ BANK.
CITIBANK
HSBC B.
DENİZB.
YAPI KR.B.
FORTIS B.
OYAKBANK
Pay
19,6
10,3
7,9
7,4
7,3
7,2
5,4
4,8
4,8
3,4
2008
T.GARAN. B
FİNANSB.
YAPI KR B.
T.İŞ BANK.
AKBANK
FORTİS B.
CITIBANK
DENİZB.
ING BANK
HSBC B.
Pay
19,0
12,1
8,8
7,9
7,3
7,0
5,3
4,5
4,3
4,2
2010
YAPI KR. B
T. GARA.B.
FİNANSB.
AKBANK
T. İŞ BANK.
DENİZB.
HSBC B.
FORTİS B.
T.EKON.B.
ING BANK
Pay
15,0
14,1
13,4
10,6
10,5
6,7
6,4
3,2
2,9
2,1
2011
YAPI KR.B.
AKBANK
FİNANSB.
T. GARAN.B.
T.İŞ BANK.
DENİZB.
T.EKON.B.
HSBC BANK
ING BANK
T.VAKIFLAR
Pay
14,5
13,6
12,2
12,2
11,2
7,4
5,7
4,4
2,3
2,3
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE KAPASĠTE
3.1. MüĢteri Analizi
3.1.1.
Kredi MüĢterileri
Esas ve ağırlıklı faaliyeti mevduat ve diğer kaynaklardan topladıkları fonları kredi olarak
kullandırmak olan bankalar için, daha fazla kredi müşterisine ulaşmak hem büyüme hem de
kârlılık açısından önemli bir hedeftir. Türk Bankacılık Sektöründe kredi müşteri sayısı, ekonominin
büyümesi ve istikrara bağlı olarak yıllar itibarıyla artış trendi sergilemektedir. Küresel finans krizin
devam ettiği bir ortamda kredi müşteri sayısının ılımlı artışını sürdürmesi kredi talebinin ve
ekonomiye olan güvenin bir göstergesidir. Mevduat bankalarının kredi kullandırdığı müşteri
sayısı, diğer fonksiyonel banka gruplarının müşteri sayısına göre oldukça fazladır.
Tablo 3.1-1: Kredi MüĢteri Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Kredi Müşteri Sayısı
Toplam Sayı (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
2005
29.177,5
28.884,3
290,6
2,5
2006
27.712,0
27.019,1
678,5
14,4
2007
34.193,8
33.399,1
770,3
24,4
2008
38.181,3
37.411,4
743,5
26,5
2009
39.388,6
38.565,7
794,4
28,5
2010
41.495,9
40.554,8
905,3
35,8
2011
46.109,0
45.059,0
949,1
100,9
99,0
1,0
0,0
97,5
2,4
0,1
97,7
2,3
0,1
98,0
1,9
0,1
97,9
2,0
0,1
97,7
2,2
0,1
97,7
2,1
10,6
Sahiplik yapısı itibarıyla kredi müşteri sayısı gelişim endeksi 2005=100 alınarak hesaplandığında,
müşteri sayısını en fazla artıran grubun, statü değişikliğinin etkisiyle küresel sermayeli bankalar
grubunda olduğu anlaşılmaktadır. Endeksin 2011 yılı değeri, yabancı bankalar için 339,9, kamu
bankaları için 176,4, yerli özel bankalar için 124 ve sektörün geneli için 159,6'ya ulaşmıştır. Ölçek
grupları itibarıyla ise, küçük ölçekli bankaların bu alanda gelişim göstermediği ve 2011 yılı
itibarıyla, bu gruba ait endeksin baz yılı değerinin altında kaldığı görülmektedir. Endekse göre,
orta ölçekli bankalar grubu kredi müşteri sayısını son 5 yılda %68,1, büyük ölçekli bankalar
grubu ise %59,1 oranında artırmıştır.
Grafik 3.1-1: Sahiplik ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi MüĢteri Sayısı GeliĢim Endeksi
400
180
(2005=100)
160
300
(2005=100)
140
250
120
200
100
150
80
60
40
2011
2010
0
2009
2011
2010
2009
2008
2007
2006
0
2005
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
20
2007
50
Kamu
Yerli Özel
2006
Sektör
Yabancı
2008
100
2005
350
Bir bankanın kredi müşterisi aynı zamanda başka bir bankanın da kredi müşterisi olabildiği için,
müşteri alanında diğer kapasite göstergelerindeki duruma kıyasla daha farklı bir yoğunlaşma
bulunmaktadır. Bununla birlikte toplam müşteri tabanında, bankaların hitap ettiği kredi müşteri
sayıları dikkate alındığında, ilk 5 bankanın toplamdaki payının 2011 yılı itibarıyla %58,6, ilk 10
bankanın payının %90,1 olduğu görülmektedir. Son yıllarda önemli bir yapısal değişimin
olmadığı bu alanda, ilk 5 ve ilk 10 banka paylarının 2010 yılına göre artması ve ilk 10 banka
payının son yıllardaki en yüksek düzeyine ulaşması, yoğunlaşma açısından nispeten olumsuz bir
göstergedir.
BDDK
47
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Banka grupları için kredi müşteri sayılarına ilişkin endeksin ortaya koyduğu görünüm, banka
başına ortalama müşteri sayısı verileriyle de teyit edilmektedir. Büyük ölçekli bankalar
grubunda banka başına kredi müşteri sayısı, ortalama %11,3 oranında artarak yaklaşık 4,6
milyon kişiye ulaşmıştır. Orta ölçekli bankalar grubunda banka başına müşteri sayısı, 2008 yılı
seviyesine tekrar yükselerek 1,4 milyon olmuştur. Sektörde küçük ölçekli bir banka ortalama 29
bin kredi müşterisine hizmet vermektedir. Fonksiyon grupları bazında ise, kalkınma ve yatırım
bankaları için banka başına müşteri sayısında oransal olarak büyük artış olsa da, bu bankaların
faaliyet şekli nedeniyle müşteri sayısı diğer gruplara göre düşük kalmaktadır.
Tablo 3.1-2: Kredi MüĢteri Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Kredi Müşteri Sayısı
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
2005
63,7
88,0
2006
61,3
88,7
2007
58,5
88,3
2008
59,7
88,7
2009
57,4
88,3
2010
58,1
89,3
2011
58,6
90,1
2.890,2
1.097,3
34,2
2.704,0
1.129,7
24,3
3.347,5
1.231,4
26,0
3.716,7
1.412,1
25,5
3.875,8
1.275,0
23,7
4.133,5
1.289,5
29,0
4.598,6
1.434,7
31,5
849,5
72,7
0,2
818,8
169,6
1,1
1.012,1
192,6
1,9
1.169,1
185,9
2,0
1.205,2
198,6
2,2
1.267,3
226,3
2,8
1.453,5
237,3
7,8
Sektördeki bankaların kredi müşteri sayısı açısından sıralamasına bakıldığında, 2011 yılı itibarıyla
ilk beş sırada özel sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. Bu bankaları, kamu sermayeli üç
banka takip etmektedir. En fazla kredi müşterisine sahip banka 6,8 milyon müşteriye hizmet
verirken, sıralamada 10 uncu olan bankanın kredi verdiği müşteri sayısı 2 milyondur.
Tablo 3.1-3: Kredi MüĢteri Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2005
%
1 YAPI KR. B.
2 GARANTİ B.
3 ZİRAAT B.
4 İŞ BANKASI
5 FİNANSBANK
6 HSBC BANK
7 VAKIFBANK
8 ING BANK
9 AKBANK
10 HALKBANK
Pay
24,4
12,0
11,1
8,9
7,2
6,9
5,8
4,5
3,7
3,3
2006
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
VAKIFBANK
HSBC BANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
AKBANK
DENİZBANK
Pay
17,6
15,8
10,8
8,8
8,2
8,0
6,9
4,9
4,1
3,6
2007
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
AKBANK
İŞ BANKASI
HSBC BANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
15,5
14,9
10,0
10,0
8,2
7,9
7,0
6,3
4,9
3,7
2008
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
HSBC BANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
16,0
14,6
10,1
10,0
9,1
7,6
6,9
6,1
4,6
3,9
2009
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
İŞ BANKASI
FİNANSBANK
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HSBC BANK
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
15,4
13,3
10,1
9,7
9,0
8,1
7,3
6,3
5,0
4,2
2010
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
FİNANSBANK
AKBANK
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
15,1
13,4
10,2
10,1
9,3
8,3
7,5
6,0
5,2
4,1
2011
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
FİNANSBANK
AKBANK
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
14,9
13,4
11,4
9,9
9,1
8,5
8,2
5,8
4,5
4,4
Kutu 13: Kredi MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm
Kredi müşteri sayılarına* ilişkin ülke karşılaştırmalı veriler incelendiğinde, Türkiye’de kredi kullanımının ve
bankaların hizmet verdiği kredi müşterisi sayısının tablodaki ülkelerin çoğundan daha yüksek düzeyde
olduğu söylenebilir. Bu çerçevede Türkiye’de her 100 bin yetişkinden 732’si kredi müşterisi olup bu rakam
Hollanda’da 847, İtalya’da 534, İspanya’da 340’tır.
Hollanda
Türkiye
Estonya
İtalya
Güney Afrika
Portekiz
Arjantin
Letonya
İspanya
Malezya
Endonezya
Suudi Arabistan
Japonya
Hindistan
ABD
Kredi Müşteri Sayısı (Milyon Adet)
2005
2006
2007
2008
9,7
9,7
9,7
9,7
29,2
27,7
34,2
38,2
v.y.
v.y.
v.y.
0,5
22,5
22,8
23,1
25,8
12,8
16,0
18,2
1 ,5
3,0
3,2
3,4
3,7
6,0
7,7
9,5
11,0
v.y.
v.y.
v.y.
0,7
9,5
10,4
11,9
11,9
4,7
5,1
5,4
5,4
v.y.
v.y.
26,3
33,1
1,7
2,2
2,5
3,0
20,3
19,8
19,7
19,4
77,2
85,4
99,4
107,0
v.y.
v.y.
79,4
v.y.
2009
11,4
39,4
0,6
27,4
14,2
3,8
11,5
0,7
13,2
5,4
36,8
3,1
18,9
v.y.
v.y.
2005
728,6
573,3
v.y.
447,1
398,2
333,6
210,2
v.y.
254 9
269,4
v.y.
113,6
183,9
105,3
v.y.
100.000 Yetişkin Başına Kredi Müşterisi
2006
2007
2008
726,8
721,0
721,6
534,2
647,0
709,4
v.y.
v.y.
474,6
4 1,5
454,0
501,8
491,0
552,0
429,1
358,3
383,1
411,5
267,3
325,0
369,2
v.y.
v.y.
363,1
276,3
310,5
305,6
284,8
291,0
283,7
v.y.
162,0
200,2
142,6
155,9
184,4
179,7
178,0
175,3
114,3
130,4
137,5
v.y.
331,8
v.y.
2009
847,5
731,8
541,0
534,2
421,6
417,6
387,9
343,1
339,5
286,6
222,8
187,3
171,0
v.y.
v.y.
*Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
48
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3.1.2.
Mevduat MüĢterileri
Bankacılık sektöründe mudi sayısı, genel olarak bankacılık ve mevduat sigortası sistemine olan
güvenden etkilendiği kadar, devlet ile birlikte diğer gerçek ve tüzel müşterilerin bazı bankacılık
hizmetlerinden yararlanma ihtiyacı ve mevduatın getirisi gibi unsurlardan da etkilenmektedir.
Mudiler, hem bankacılık sektörünün hem de genel olarak finansal sektörün en büyük müşteri
grubudur. Türk Bankacılık Sektöründe mudi sayısı, inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Fonksiyonel
bankacılık grupları kesitinde değerlendirilirse, son yıllarda mudi sayısındaki azalmanın mevduat
bankalarından kaynaklandığı, buna karşılık katılım bankalarının müşteri sayılarını artırdığı
görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, yine katılım bankaları grubunun hizmet verdiği
müşteri tabanının her geçen yıl genişlediği değerlendirilmektedir.
Tablo 3.1-4: Mudi Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Mudi Sayısı
Toplam Sayı (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
2005
69.624,4
68.790,6
833,9
2006
71.615,9
70.612,9
1.003,0
2007
71.443,7
70.234,1
1.209,6
2008
68.071,8
66.663,9
1.407,9
2009
68.889,8
66.916,8
1.972,9
2010
49.364,9
47.251,8
2.113,1
2011
51.873,6
49.392,9
2.480,7
98,8
1,2
98,6
1,4
98,3
1,7
97,9
2,1
97,1
2,9
95,7
4,3
95,2
4,8
Katılım bankaları grubunun mudi kazanma anlamında kat ettiği yol, mudi sayısı gelişim
endeksinin seyrinden de açık şekilde görülmektedir. 2005 yılı baz alınarak hesaplanan endeksin
değeri, mevduat bankaları için 100'ün altında iken, 2010 yılında bakiyesi sıfır olan hesaplar
hariç tutulduğunda katılım bankaları için 297'ye yükselmiştir. Ölçek bazında ise, orta ölçekli
bankalar grubunun mevduat müşterilerini artırma konusunda daha başarılı oldukları açıktır.
Küçük ölçekli bankalar grubunun 2010 yılında artan mevduat müşteri sayısının 2011 yılında %29
düşmesi mevduat toplama işlevinin büyük ve orta ölçekli bankalarda yoğunlaştığını
göstermiştir.
Grafik 3.1-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Mudi Sayısı GeliĢim Endeksi
200
2005=100
2005=100
250
160
200
120
150
80
100
Mevduat Bankaları
40
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Katılım Bankaları
2011
2010
2009
2008
2005
20
11
20
10
20
09
20
08
20
06
20
05
20
07
Sektör
0
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0
2007
50
2006
300
Mudi sayısı için ilk 5 ve ilk 10 bankanın paylarının yıllar itibarıyla azalış sergilemesi, müşterilerin
belli bankalarda oluşturduğu yoğunlaşmanın azaldığına işaret etmektedir. Gruplar itibarıyla
ortalama mudi sayıları dikkate alındığında, 2011 yılı itibarıyla mevduat bankalarının ortalama
mudi sayısı 1,6 milyon, katılım bankalarının ortalama mudi sayısı ise 600 bin civarındadır. Ölçek
bazında ise, büyük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısı, orta ölçekli bankaların ortalama
mudi sayısından yedi, küçük ölçekli bankaların ortalama mudi sayısından ise 167 kat daha
fazladır.
BDDK
49
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 3.1-5: Mudi Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Mudi Sayısı
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (bin adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
2005
83,2
94,8
2006
80,6
95,3
2007
81,0
94,2
2008
79,5
94,3
2009
78,9
93,7
2010
71,0
90,9
2011
71,7
90,5
9.020,5
668,3
48,7
9.290,5
666,7
53,2
9.046,5
874,7
32,0
8.524,0
908,1
33,5
8.616,8
857,1
26,0
5.871,6
804,2
51,3
6.112,8
931,9
36,7
2.023,3
208,5
2.139,8
250,8
2.128,3
302,4
2.083,2
352,0
2.091,2
493,2
1.476,6
528,3
1.593,3
620,2
Mudi sayısına göre sıralama yapıldığında, ilk 10 banka içinde listenin ilk sıralarında kamu
bankaları yer almaktadır. 2011 yılı itibarıyla ilk sırada yer alan banka, tüm mudilerin yaklaşık
üçte birine hizmet vermektedir. Kamu bankalarını özel sermayeli mevduat bankaları izlemiştir.
Banka sıralaması 2010 yılına göre göre sadece 9. ve 10. sıralarda değişim göstermiştir. Bir
önceki yıl 10. sırada olan banka bir üst sıraya geçmiş, yerini listede olmayan yeni bir bankaya
bırakmıştır.
Tablo 3.1-6: Mudi Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2005
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 VAKIFBANK
4 HALKBANK
5 YAPI KR. B.
6 AKBANK
7 GARANTİ B.
8 ING BANK
9 KOÇBANK
10 DENİZBANK
Pay
38,8
16,6
13,8
8,0
6,0
4,5
3,0
1,9
1,2
1,0
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
39,1
16,8
9,5
8,2
7,1
6,6
3,6
2,4
1,2
0,9
2007
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
39,8
17,6
9,6
7,4
6,5
3,9
3,7
3,0
1,6
1,1
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
ING BANK
DENİZBANK
FİNANSBANK
Pay
39,2
18,6
9,5
7,5
4,6
4,1
4,0
3,4
2,1
1,2
2009
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
VAKIFBANK
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
ING BANK
FİNANSBANK
BANKASYA
Pay
38,3
19,1
8,8
8,1
4,6
4,6
4,1
3,3
1,5
1,4
2010
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
ING BANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
Pay
29,2
13,4
11,5
9,4
7,6
6,4
5,9
3,2
2,4
2,0
2011
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
ING BANK
DENİZBANK
TEB
Pay
29,6
13,3
11,0
9,3
8,4
6,1
4,7
3,2
2,4
2,4
Kutu 14: Mevduat MüĢteri Sayılarında Küresel Görünüm
Mudi sayılarına* ilişkin ülke verilerinin yer aldığı aşağıdaki tabloya göre, Japonya’da her 100 bin yetişkinden
yaklaşık yedi bini mevduat müşterisi olup, Japonya bu konuda diğer ülkelerden öndedir. Güney Kore,
Malezya gibi uzakdoğu ülkeleri de ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de ise her 100 bin yetişkinden
yaklaşık 1.300’ü mevduat müşterisi olup, bu değer Türkiye’yi İtalya, İspanya gibi ülkelerin üzerine
taşımaktadır.
Mevduat Müşteri Sayısı (Milyon Adet)
100.000 Yetişkin Başına Mevduat Müşterisi
2005
2006
2007
2008
2009
2005
20 6
2007
2008
2009
Japonya
833,1
801,2
791,4
785,8
784,8
7.563,2
7.263,9
7.165,0
.108,8
7.099,3
Kore
155,7
161,7
163,7
171,1
176,1
3.996,6
4.11 ,3
4.119,9
4.260,1
4.383,9
Portekiz
v.y.
23,5
24,4
24,9
25,2
v.y.
2.631,3
2.715,1
2.768,5
2.800,0
2.084,0
Estonya
v.y.
v.y.
v.y.
1,9
2,4
v.y.
v.y.
v.y.
1.694,9
Hollanda
23,6
23,5
23,7
23,8
24,0
1.769,1
1.756,3
1.769,9
1.765,5
1.781,7
Malezya
33,3
34,2
34,7
30,9
28,2
1.892,0
1.894,6
1.879,8
1.633,1
1.491,9
Avusturya
9,8
9,8
10,0
10,1
9,9
1.420,1
1.406,2
1.427,5
1.428,4
1.398,8
Türkiye
69,3
71,0
71,1
67,8
69,3
1.362,2
1.370,1
1.345,6
1.261,1
1.288,0
İtalya
37,7
38,3
43,9
55,7
64,2
749,4
756,7
861,5
1.085,1
1.250,8
Letonya
1,8
2,0
2,3
2,3
2,4
931,5
1.023,1
1.159,4
1.195,6
1.205,1
Macaristan
7,2
7,7
8,2
8,5
87
840,0
897,6
957,8
993,2
1.017,1
Güney Afrika
16,8
21,8
24,5
26,4
28,3
525,3
6 1,6
743,7
7 2,9
839,1
Suudi Arabistan
7,3
8,9
10,0
11,8
13,4
479,9
571,7
620,0
714,0
809,3
İspanya
26,2
27,3
28,5
30,1
30,3
707,5
723,6
743,2
775,6
780,7
Arjantin
14,4
15,
17,8
18,4
18,3
505,6
546,3
606,1
619,3
615,9
Norveç
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
422,5
42,3
466,2
90,2
529,7
466,8
485,1
519,2
581,7
v.y.
637,4
649,0
680,7
747,3
v.y.
v.y.
v.y.
83,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
350,2
v.y.
v.y.
Hindistan
ABD
*Ticari banka verilerini içermektedir. Bu anlamda Türkiye’deki bütün bankalar değerlendirmeye dahildir.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
50
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3.2. ġube ve Personel Analizi
3.2.1.
ġube
Bankacılık hizmeti sunumunda en önemli işlevi banka şubeleri yerine getirmektedir. 2000-2001
krizlerinin Türk Bankacılık Sektörüne etkisi nedeniyle 2003 yılına kadar azalmaya devam eden
şube sayısı, bu yıldan itibaren artış sergilemiştir. Özellikle küresel finans krizi öncesinde yüksek
büyüme oranlarına ulaşan sektördeki şube sayısı, kriz sonrasında ılımlı artış göstermektedir.
Bankaların aktif büyüklüğündeki artışa kıyasla şube sayısının daha yavaş artmasında verimlilik
faktörü rol oynamaktadır. Finansal istikrara paralel şekilde hareket eden organik büyüme ile
birlikte artışını sürdüren banka şubesi sayısı, 2011 yılı itibarıyla 10 bini aşmış durumdadır. 2011
yılında en fazla şube sayısı artışı %12,9 oranıyla katılım bankalarında gerçekleşmiştir.
Tablo 3.2-1: ġube Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Şube Sayısı
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Toplam Sayı
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
7.984
7.812
144
28
6.983
6.854
115
14
6.321
6.168
118
35
6.267
6.045
189
33
6.474
6.186
255
33
6.568
6.241
292
35
7.302
6.904
356
42
8.144
7.678
422
44
9.304
8.724
536
44
9.581
8.968
569
44
2010
97,8
1,8
0,4
98,2
1,6
0,2
97,6
1,9
0,6
96,5
3,0
0,5
95,6
3,9
0,5
95,0
4,4
0,5
94,5
4,9
0,6
94,3
5,2
0,5
93,8
5,8
0,5
93,6
5,9
0,5
2011
10.066 10.517
9.419 9.791
607
685
40
41
93,6
6,0
0,4
93,1
6,5
0,4
Şube sayısının fonksiyon gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, katılım bankalarının sektördeki
toplam şube sayısı içindeki payının istikrarlı bir şekilde arttığı ve 2011 yılı itibarıyla %6,5’e ulaştığı
gözlemlenmektedir. Buna karşılık, mevduat bankalarının payı yıllar itibarıyla azalış eğilimi
sergilemekte olup, son yılda %0,5 düşüş göstermemiştir. Son bir yılda 44’ten 40’a inen kalkınma
ve yatırım bankalarının şube sayısı ise, toplam şube sayısının %0,4’üne tekabül etmektedir. 2005
yılı baz alınarak hesaplanan şube sayısı gelişim endeksi fonksiyon grupları itibarıyla
incelendiğinde, katılım bankalarının şubeleşme hızının sektör ortalamasının oldukça üzerinde
olduğu dikkati çekmektedir. Katılım bankaları grubu için şube sayısının görece hızlı artışında,
sektördeki payı itibarıyla büyüme potansiyelinin daha fazla olmasının da etkili olduğu
değerlendirilmektedir.
Grafik 3.2-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ġube Sayısı GeliĢim Endeksi
300
200
2005=100
2005=100
250
150
200
150
100
100
Mevduat Bankaları
50
Büyük Ölçekli
50
Orta Ölçekli
Katılım Bankaları
Küçük Ölçekli
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0
0
2005
BDDK
2006
2007
2008
2009
2010
2011
51
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 15: Banka ġube Sayılarında Küresel Görünüm
Banka şube sayıları, demografik ve fiziki ölçeğin de etkisiyle Çin, ABD ve AB bölgesinde oldukça yüksektir.
Ayrıca şube sayısının yapısal olarak gelişmiş ekonomilerde de yüksek olduğu görülmektedir. Ülkeler
itibarıyla banka şube sayıları 2005 yılı 100 bazlı bir endeks olarak incelendiğinde, aralarında Türkiye’nin de
bulunduğu Romanya, Polonya, Endonezya ve Meksika gibi gelişmekte olan ekonomilerin finansal
piyasalarındaki gelişmeye paralel yüksek artışlar görülmektedir. Birçok gelişmiş ekonomide ise, şubeleşme
küresel krizle birlikte yavaşlamıştır.
Şube Sayısı
Şube Sayısı (2005=100)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2005
2006
2007
2008
2009
2010
AB-27
214.925
219.183
233.801
238.022
232.894
231.161
100
102,0
108,8
110,7
108,4
107,6
ABD
110.435
111.040
115.105
116.570
116.347
110.465
100
100,5
104,2
105,6
105,4
100,0
Almanya
44.044
42.367
41.814
41.554
40.815
40.083
100
96,2
94,9
94,3
92,7
91,0
Arjantin
3.781
3.826
3.882
3.904
3.930
v.y.
100
101,2
102,7
103,3
103,9
v.y.
Avustralya
4.960
5.147
5.264
5.398
5.504
5.544
100
103,8
106,1
108,8
111,0
111,8
Avusturya
4.300
4.258
4.266
4.243
4.167
4.171
100
99,0
99,2
98,7
96,9
97,0
Belçika
4.564
4.574
4.425
4.316
4.201
4.087
100
100,2
97,0
94,6
92,0
89,5
Brezilya
27.612
28.307
29.127
30.803
30.903
31.657
100
102,5
105,5
111,6
111,9
114,6
Bulgaristan
5.629
5.569
5.827
6.080
6.038
5.961
100
98,9
103,5
108,0
107,3
105,9
Çek Cum.
1.825
1.877
1.862
1.993
1.998
1.990
100
102,8
102,0
109,2
109,5
109,0
Çin
183000
183.897
189.921
193.351
192.971
v.y.
100
100,5
103,8
105,7
105,4
v.y.
Danimarka
2.122
2.152
2.194
2.192
1.996
1.654
100
101,4
103,4
103,3
94,1
77,9
Endonezya
11.346
12.283
13.115
14.437
16.326
v.y.
100
108,3
115,6
127,2
143,9
v.y.
230
245
266
257
213
202
100
106,5
115,7
111,7
92,6
87,8
Estonya
Finlandiya
1.616
1.756
1.693
1.672
1.538
1.475
100
108,7
104,8
103,5
95,2
91,3
Fransa
27.075
39.759
39.298
39.017
38.238
38.727
100
146,8
145,1
144,1
141,2
143,0
Güney Afrika
2.947
3.075
3.299
2.968
3.095
3.429
100
104,3
111,9
100,7
105,0
116,4
Güney Kıbrıs
951
941
921
923
930
911
100
98,9
96,8
97,1
97,8
95,8
Güney Kore
6.768
7.123
7.409
7.703
7.581
7.670
100
105,2
109,5
113,8
112,0
113,3
Hindistan
77.349
80.205
83.942
87.891
90.356
101.258
100
103,7
108,5
113,6
116,8
130,9
Hollanda
3.748
3.456
3.604
3.421
3.137
2.864
100
92,2
96,2
91,3
83,7
76,4
İngiltere
13.130
12.880
12.425
12.360
12.276
v.y.
100
98,1
94,6
94,1
93,5
v.y.
İrlanda
910
935
1.158
895
1228
1.162
100
102,7
127,3
98,4
134,9
127,7
İspanya
41.979
43.691
45.500
46.065
44.431
43.164
100
104,1
108,4
109,7
105,8
102,8
İsveç
2.003
2.004
1.988
2.025
1.950
1.937
100
100,0
99,3
101,1
97,4
96,7
İsviçre
2.718
2.694
2.699
2.664
2.639
2.643
100
99,1
99,3
98,0
97,1
97,2
İtalya
31.504
32.334
33.230
34.168
34.035
33.640
100
102,6
105,5
108,5
108,0
106,8
Japonya
33.379
32.249
55.714
55.308
55.034
v.y.
100
96,6
166,9
165,7
164,9
v.y.
Kanada
6550
6.556
6.667
6.725
6.700
6.757
100
100,1
101,8
102,7
102,3
103,2
Letonya
586
610
682
658
624
587
100
104,1
116,4
112,3
106,5
100,2
Litvanya
822
892
970
973
972
951
100
108,5
118,0
118,4
118,2
115,7
Lüksemburg
246
234
229
229
v.y.
v.y.
100
95,1
93,1
93,1
v.y.
v.y.
Macaristan
3.125
3.243
3.387
3.515
3.560
3.493
100
103,8
108,4
112,5
113,9
111,8
Malta
109
110
104
111
114
113
100
100,9
95,4
101,8
104,6
103,7
Meksika
8.711
9.092
10.123
10.994
11.385
11.882
100
104,4
116,2
126,2
130,7
136,4
Polonya
10.074
10.934
11.607
12.914
13.292
13.518
100
108,5
115,2
128,2
131,9
134,2
Portekiz
5.422
5.618
6.055
6.417
6.430
6.460
100
103,6
111,7
118,4
118,6
119,1
Romanya
3.533
4.470
6.340
7.375
6.425
6.170
100
126,5
179,5
208,7
181,9
174,6
Rusya
32.916
35.169
39.163
41.554
40.672
41.284
100
106,8
119,0
126,2
123,6
125,4
S. Arabistan
1.224
1.289
1.353
1.410
1.519
1.591
100
105,3
110,5
115,2
124,1
130,0
Slovakya
1.142
1.175
1.169
1.258
1.230
1.224
100
102,9
102,4
110,2
107,7
107,2
Slovenya
693
696
711
698
706
694
100
100,4
102,6
100,7
101,9
100,1
Türkiye
6.568
7.302
8.144
9.304
9.581
10.066
100
111,2
124,0
141,7
145,9
153,3
Yunanistan
3.543
3.699
3.850
4.098
4.078
4.005
100
104,4
108,7
115,7
115,1
113,0
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
52
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Sektörde banka başına şube sayısı verilerine bakıldığında, yoğunlaşmanın diğer göstergelere
(özellikle parasal göstergelere) kıyasla daha az olduğu görülmektedir. Ölçek grupları itibarıyla
ortalamalar, son yıllarda olduğu gibi 2011 yılında da pozitif yönlü gelişim olduğunu teyit
etmektedir.
Tablo 3.2-2: ġube Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Şube Sayısı
İlk 5 Banka (%)
2000
50,1
2001
61,5
2002
58,3
2003
58,3
2004
59,5
2005
57,3
2006
54,7
2007
51,3
2008
51,2
2009
51,3
2010
51,5
2011
51,4
İlk 10 Banka (%)
68,2
78,3
77,5
78,1
80,1
78,8
79,8
77,4
76,5
77,1
78,1
80,6
711
142
30
637
107
17
612
130
15
608
144
18
642
155
19
632
197
21
701
223
23
744
278
18
842
324
24
873
315
19
932
320
20
980
345
17
128
24
2
146
23
1
154
34
3
168
42
2
177
51
3
184
73
3
209
89
3
213
106
3
273
134
3
280
142
3
294
152
3
316
171
3
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Sektördeki bankaların şube sayısına göre sıralamasına bakıldığında, ilk sırada %13,9’luk payla
kamu sermayeli bir bankanın olduğu görülmektedir. Ayrıca, kuruluş tarihine göre daha eski
olan bankaların yaklaşık 10 yıldır şube sayısı açısından ilk 2 sırayı alması dikkat çekmektedir.
Diğer taraftan, ilk 10 listesindeki bankalardan özel sermayeli olanların daha hızlı şubeleştiği
değerlendirilmektedir.
Tablo 3.2-3: ġube Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 HALKBANK
4 AKBANK
5 YAPI KR. B.
6 EMLAKBANK
7 VAKIFBANK
8 GARANTİ B.
9 TÜRK TİC. B.
10 PAMUKBANK
Pay
16,2
10,8
10,1
7,5
5,5
5,1
4,0
3,3
3,2
2,5
2002
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
ŞEKERBANK
PAMUKBANK
3.2.2.
Personel
Pay
19,8
13,4
9,8
8,6
6,7
4,8
4,6
3,5
3,1
3,1
2004
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
DENİZBANK
ŞEKERBANK
Pay
19,1
13,2
10,9
9,8
6,5
5,4
4,5
4,5
3,1
3,0
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
GARANTİ B.
VAKIFBANK
ING BANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
Pay
17,2
12,2
9,4
8,3
7,6
6,6
5,9
4,8
4,2
3,6
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
13,7
11,2
9,3
9,3
7,8
6,5
5,6
4,9
4,3
3,9
2010
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
Pay
13,9
11,3
9,1
8,6
8,5
7,0
6,3
5,0
5,0
3,3
2011
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
HALKBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
FİNANSBANK
TEB
Pay
13,9
11,4
8,8
8,7
8,6
7,3
6,5
5,6
5,0
4,8
Bankacılık sektöründeki çalışan sayısında 2003 yılında başlayan güçlü artış trendinin küresel
krizle birlikte yavaşladığı görülmektedir. Bununla birlikte, bu dönemde çalışan sayısının ılımlı da
olsa artması, Türk Bankacılık Sektörünün ve genel olarak Türkiye ekonomisinin krizden etkilenme
düzeyinin görece düşük olduğunu teyit etmektedir.
Fonksiyon grupları itibarıyla toplam çalışan sayıları incelendiğinde, şube sayısındaki duruma
paralel bir seyrin olduğu açık şekilde görülmektedir. Zira katılım bankalarının toplam çalışan
sayısı içindeki payı istikrarlı bir şekilde artmaya devam ederken, mevduat ile kalkınma ve
yatırım bankalarının payı azalmaktadır. 2011 yılı itibarıyla sektördeki toplam çalışan sayısı içinde
mevduat bankalarının payı %90,4, katılım bankalarının payı %7,1, kalkınma ve yatırım
bankalarının payı ise %2,5’dir.
Tablo 3.2-4: ÇalıĢan Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Çalışan Sayısı
Toplam Sayı (bin)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
2000
174.706
165.224
3.001
6.481
2001
140.879
133.318
1.917
5.644
2002
125.893
118.292
1.884
5.717
2003
127.532
118.573
3.502
5.457
2004
132.734
122.592
4.790
5.352
2005
138.724
127.851
5.747
5.126
2006
150.966
138.599
7.112
5.255
2007
168.850
153.568
9.187
6.095
2008
182.665
166.326
11.032
5.307
2009
184.205
167.063
11.802
5.340
2010
191.180
173.133
12.677
5.370
2011
195.271
176.579
13.851
4.841
94,6
1,7
3,7
94,6
1,4
4,0
94,0
1,5
4,5
93,0
2,7
4,3
92,4
3,6
4,0
92,2
4,1
3,7
91,8
4,7
3,5
90,9
5,4
3,6
91,1
6,0
2,9
90,7
6,4
2,9
90,6
6,6
2,8
90,4
7,1
2,5
Bankacılık sektöründeki istihdama oransal olarak en büyük katkıyı yapan katılım bankalarının
son 10 yıllık süreçteki gelişimi, çalışan sayısı gelişim endeksinde en dikkat çekici unsuru teşkil
BDDK
53
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
etmektedir. Sürecin genelinde, baz yıl olan 2005 verilerine göre kalkınma ve yatırım bankaları
grubu görece zayıf performans sergilemiştir. Baz yıldaki istihdam sayısını son 2 yılda ancak
yakalamış olan mevduat bankaları için endeks, sektör geneline ilişkin endeksin gerisinde
kalmıştır. Ölçek grupları itibarıyla bakıldığında, orta ölçekli bankalara ilişkin endeksin aşağı
yönlü bir artış eğilimi sergilediği görülmektedir. Büyük ve küçük ölçekli banka gruplarının gelişim
performansı ise, son yıllarda paralel görünüm arz etmektedir. 2011 yılında, çalışan sayısı gelişim
endeksi büyük ölçekli bankalar grubu için 138’den 143’e, küçük ölçekli bankalar grubu için
135’den 140’a yükselmiştir.
Grafik 3.2-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ÇalıĢan Sayısı GeliĢim Endeksi
200
300
2005=100
2005=100
250
150
200
100
150
100
Büyük Ölçekli
50
Mevduat Bankaları
Orta Ölçekli
Katılım Bankaları
50
Küçük Ölçekli
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2005
2011
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 5’te yer alan bankaların toplamdaki payı, son 5 yıldır %49
civarında seyretmektedir. Sektör istihdamında son yılda %75,6’dan %77,9’a yükselen oran, ilk 10
bankada oluşan yoğunlaşmanın 2000 yılına göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Banka
ölçeğine göre değerlendirme yapıldığında, banka başına çalışan sayısının orta ölçekli
bankalar grubunda daha hızlı arttığı görülmektedir.
Tablo 3.2-5: ÇalıĢan Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
Çalışan Sayısı
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
2000
50,5
68,5
2001
57,9
76,8
2002
53,1
74,8
2003
52,3
73,8
2004
52,2
75,1
2005
50,2
74,4
2008
48,4
73,8
2009
49,2
74,7
2010
48,7
75,6
2011
49,3
77,9
15.179
3.457
629
12.644 11.693
1.924 2.696
418
360
11.740
3.052
464
12.233
3.449
514
12.438 13.667 14.678 15.790
4.368 4.835 5.582 6.281
570
596
550
644
16.172
5.852
555
16.799
6.012
590
17.443
6.237
533
2.709
500
360
2.837
383
376
3.294
778
390
3.503
958
412
3.760
1.437
394
5.221
2.951
411
5.410
3.169
413
5.696
3.463
372
2.957
471
408
2006
51,1
75,7
4.200
1.778
404
2007
48,9
73,7
4.266
2.297
435
5.198
2.758
408
Çalışan sayısı açısından sektörde ilk 6 bankanın sıralaması bir önceki yıldaki konumunu
korumaya devam etmiştir. İzleyen 2 sırada yer alan banka yer değiştirirken, 10 uncu sıradaki
bankanın yerini son yıllarda listede olmayan ve yabancı bir bankayla birleşen yerli bir bankaya
bıraktığı görülmektedir.
Tablo 3.2-6: ÇalıĢan Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 ZİRAAT B.
2 İŞ BANKASI
3 HALKBANK
4 YAPI KR. B.
5 EMLAKBANK
6 VAKIFBANK
7 AKBANK
8 PAMUKBANK
9 GARANTİ B.
10 DEMİRBANK
BDDK
Pay
21,0
9,2
8,6
5,9
5,7
4,9
4,7
3,3
2,7
2,4
2002
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
HALKBANK
AKBANK
VAKIFBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
İLLER B.
ING BANK
Pay
18,5
11,8
8,3
7,3
7,2
6,0
5,9
4,0
3,0
2,9
2004
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
HALKBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
ING BANK
Pay
16,0
12,1
8,4
8,0
7,8
6,9
5,4
4,1
3,3
3,2
2006
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
HALKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
ING BANK
54
Pay
13,7
12,4
8,9
8,2
7,9
7,2
5,1
5,1
3,7
3,6
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
11,7
11,5
9,0
8,3
8,1
6,8
5,5
5,2
4,0
3,8
2010
Pay
İŞ BANKASI
12,5
ZİRAAT B.
11,9
GARANTİ B.
8,7
AKBANK
8,0
YAPI KR. B.
7,5
HALKBANK
7,0
FİNANSBANK 6,1
VAKIFBANK
5,8
DENİZBANK
4,5
HSBC BANK
3,4
2011
İŞ BANKASI
ZİRAAT B.
GARANTİ B.
AKBANK
YAPI KR. B.
HALKBANK
VAKIFBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
Pay
12,7
12,5
8,6
7,9
7,6
7,0
6,3
5,5
5,0
4,8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 16: ÇalıĢan Sayılarında Küresel Görünüm
Şube başına nüfus rakamlarına benzer şekilde banka çalışanı başına nüfus göstergeleri de, Türkiye’nin
bankacılık sisteminin ve bu sektördeki istihdamın gelişimi konusunda potansiyelinin çok fazla olduğuna
işaret etmektedir. Zira toplam çalışan sayısı açısından AB ükeleriyle karşılaştırıldığında, 2010 yılı verilerine
göre beşinci sırada olan Türkiye, çalışan başına nüfus rakamları söz konusu olduğunda son sırada yer
almaktadır. Bir banka çalışanı başına 388 kişinin düştüğü Türkiye, bu alanda ancak Doğu Avrupa ülkelerine
yaklaşabilmektedir.
Lüksemburg
Güney Kıbrıs
Malta
Avusturya
Danimarka
İrlanda
Almanya
Fransa
İngiltere
Hollanda
Belçika
Slovenya
İspanya
Yunanistan
Portekiz
Letonya
İtalya
İsveç
Polonya
Finlandiya
Bulgaristan
Estonya
Macaristan
AB-27
Çek Cum.
Slovakya
Litvanya
Romanya
Türkiye
2003
2004
Çalışan Sayısı (1.000 Kişi)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
23
11
3
74
48
37
754
430
502
126
75
12
243
60
56
8
340
46
162
27
v y.
4
35
3.146
41
21
8
v.y.
126
23
10
3
73
46
36
726
436
488
121
74
12
243
61
54
9
337
44
155
27
v.y.
4
36
3.130
40
20
8
47
128
23
11
3
73
46
36
712
432
490
118
71
12
246
59
53
10
336
44
150
25
22
4
36
3.130
39
20
7
50
133
25
1
4
76
46
39
693
485
521
117
68
12
262
62
58
12
339
47
162
25
26
6
39
3.258
38
20
9
59
151
26
11
4
78
50
42
691
497
506
114
67
12
276
65
61
13
340
48
174
25
31
6
42
3.316
40
20
10
66
169
27
13
4
79
53
41
606
492
495
116
66
12
276
66
62
14
33
50
189
26
33
6
44
3.331
40
21
1
72
183
26
13
4
77
50
38
v.y.
v.y.
471
110
v.y.
12
267
66
62
12
323
49
183
25
34
6
43
2.007
38
19
11
68
184
23
11
3
75
48
38
705
442
534
120
69
12
253
61
54
10
336
45
158
24
24
5
38
3.206
38
20
8
52
139
Kaynak: BIS, ECB, IMF
3.3. ATM ve POS Analizi
3.3.1.
ATM
Bankacılık sektöründe son yıllarda işlevi artan ve bankalar açısından maliyeti azaltıcı bir hizmet
sunum aracı olan ATM’lerin sayısı, sektördeki gelişime paralel olarak artmaktadır. Son 10 yılda
artış gösterem ATM sayısı 2011 yılında %14,7 oranında artmıştır. Toplam ATM sayısı içinde
mevduat ve katılım bankalarının oransal payında bir değişim görülmemiştir. Pazar payı
açısından bakıldığında ATM sayısı, katılım bankalarının diğer kapasite göstergelerine göre
daha az gelişim sergilediği alan olarak görünmektedir.
Tablo 3.3-1: ATM Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Toplam Sayı
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
BDDK
2000 2001
11.397 12.017
11.397 12.017
0
0
0
0
2002
12.081
12.035
46
0
2003
12.882
12.726
156
0
2004
13.819
13.556
263
0
2005
14.836
14.529
307
0
2006
16.513
16.133
380
0
2007
18.815
18.315
500
0
100,0 100,0
0,0
0,0
0,0
0,0
99,6
0,4
0,0
98,8
1,2
0,0
98,1
1,9
0,0
97,9
2,1
0,0
97,7
2,3
0,0
97,3
2,7
0,0
55
2008
2009
2010
21.953 23.952 27.604
21.274 23.151 26.680
679
801
924
0
0
0
96,9
3,1
0,0
96,7
3,3
0,0
96,7
3,3
0,0
2011
31.662
30.600
1.062
0
96,6
3,4
0,0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ATM sayısı gelişim endeksine göre, katılım bankalarının ATM sayısındaki gelişimi oldukça hızlı
seyretmektedir. Ölçek bazında ise, büyük ölçekli bankalar grubu için ATM sayısı gelişim endeksi,
diğer gruplardan iyi durumda olup, orta ölçekli bankalar da büyük ölçekli bankalar grubuna
paralel gelişim göstermiştir.
Grafik 3.3-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla ATM Sayısı GeliĢim Endeksi
250
350
300
2005=100
2005=100
200
250
150
200
150
100
Büyük Ölçekli
50
Orta Ölçekli
Katılım Bankaları
2011
2009
2005
201
1
201
0
20
09
20
08
20
07
20
06
20
05
2010
Küçük Ölçekli
0
2008
0
2007
Mevduat Bankaları
50
2006
100
Sektörde ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma göstergeleri, yoğunlaşma derecesinin azaldığına
işaret etmektedir. ATM sayısı bakımından ilk 5 ve ilk 10 bankanın toplam ATM sayısı içindeki
payları, bir önceki yıla artış göstermiştir. 2011 yılında 100 ATM’den 58’si ilk 5 bankaya, 87’si ilk 10
bankaya aittir.
Tablo 3.3-2: ATM Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
2000
62,2
82,1
2001
65,4
89,1
2002
67,1
89,2
2003
63,8
87,7
2004
61,9
88,6
2005
60,3
87,5
2006
60,1
89,0
2007
57,7
87,9
2008
58,9
87,4
2009
57,7
86,7
2010
56,9
85,7
2011
57,8
87,0
1.156
265
19
1.157
153
25
1.321
236
6
1.365
307
14
1.516
316
18
1.588
425
20
1.756
489
22
1.949
562
17
2.297
638
23
2.466
679
18
2.817
807
31
3.231
926
36
187
256
301
354
387
427
489
509
665
723
834
987
0
0
15
31
53
77
95
125
170
200
231
266
ATM sayısı açısından sektörün önde gelen bankalarının sıralamasında, son 11 yıldır ilk sırada
aynı özel sermayeli banka yer almaktadır. İlk 4 bankanın payları 2011 yılı itibarıyla %10’un
üzerinde olup, sıralamada 10 uncu banka %4,2’lik paya sahiptir.
Tablo 3.3-3: ATM Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2000
%
1 İŞ BANKASI
2 YAPI KR. B.
3 ZİRAAT B.
4 AKBANK
5 VAKIFBANK
6 PAMUKBANK
7 GARANTİ B.
8 HALKBANK
9 EMLAKBANK
10 DEMİRBANK
BDDK
Pay
19,1
12,5
11,3
10,2
9,2
6,3
4,3
3,4
3,1
2,7
2002
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
ING BANK
HALKBANK
HSBC BANK
Pay
19,8
13,4
11,5
11,4
11,0
6,0
5,9
4,0
3,4
2,9
2004
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
AKBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
HSBC BANK
FİNANSBANK
Pay
17,5
13,0
10,6
10,5
10,4
7,6
7,3
6,8
2,8
2,3
2006
İŞ BANKASI
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
ING BANK
HALKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
56
Pay
17,2
11,5
11,3
10,3
9,8
8,9
6,6
5,4
4,6
3,4
2008
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
HALKBANK
ING BANK
Pay
15,4
11,8
10,8
10,6
10,4
9,9
5,5
4,8
4,5
3,8
2010
İŞ BANKASI
AKBANK
GARANTİ B.
ZİRAAT B.
YAPI KR. B.
VAKIFBANK
HALKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
15,0
11,3
10,9
10,6
9,2
8,2
6,3
5,7
5,2
3,4
2011
İŞ BANKASI
ZİRAAT B.
AKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
VAKIFBANK
HALKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
DENİZBANK
Pay
14,3
12,1
11,7
10,3
9,4
8,0
6,8
5,8
4,5
4,2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 17: ATM Sayılarında Küresel Görünüm
Alternatif erişim kanallarından ATM’lere ilişkin veriler küresel olarak incelendiğinde, Çin, Hindistan,
Brezilya, Endonezya gibi kalabalık nüfusa sahip ülkelerden daha iyi durumda olan Türkiye’nin, diğer G20 ve AB ülkelerinin gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır. ATM başına yaklaşık 3 bin kişinin düştüğü Türkiye,
bu alanda da yine sadece Doğu Avrupa ülkelerine yaklaşabilmektedir. AB ülkeleri içinde bu konuda en
iyi durumda olan ülke ATM başına 619 kişi ile Portekiz iken, AB ortalaması 1.152 kişidir. Türkiye’nin AB
ortalamasını yakalaması için ATM sayısının yaklaşık 2,5 katına çıkması gerekmektedir. Küresel olarak
bakıldığında, ATM başına nüfus bakımından ilk sıralarda genelde G-20 ülkelerinin olduğu göze
çarpmaktadır. Güney Kore, ATM başına 480 kişi ile bu alanda en başarılı ülke konumundadır. Banka
başına ATM sayısında ise Meksika, Güney Afrika gibi ülkelerden hemen sonra yer alan Türkiye’nin AB
ülkelerinin daha önünde olmasında banka sayısının görece düşük olması da rol oynamaktadır.
ATM Sayısı
Banka Başına ATM
2007
2008
2009
Güney Kore
93.728
98.171
Kanada
58.000
Portekiz
Belçika
ATM Başına NÜfus
2007
2008
2009
2007
2008
2009
101.541
.736
1.753
1.846
51
495
480
60.00
61.000
795
811
782
567
554
552
15.850
16.710
17.160
91
95
103
669
635
619
15.446
15.471
15.271
140
147
147
685
689
704
ABD
409.200
406.100
425.000
24
25
27
738
749
723
İspanya
60.590
1.71
61.370
170
170
174
734
734
747
Avustralya
6.067
27.081
27.067
474
467
475
810
796
813
Japonya
138.360
139.190
138.590
84
88
90
923
917
920
İngiltere
63.420
63.920
62.190
160
163
160
958
957
990
Almanya
77.595
79.565
82.702
38
40
42
1.061
1.033
92
8.110
0.650
8.410
10
10
11
1.021
1 87
993
1.050
Avusturya
Lüksemburg
450
460
470
3
3
3
1.058
1.052
İtalya
48.110
52.260
54.070
59
64
68
1.229
1.141
1.111
Slovenya
1.640
1.730
1.790
61
72
72
1.226
1.162
1.135
AB-27
409.430
424.820
433.680
49
50
52
0.209
1.171
1.152
B ezilya
153.162
158.414
165.57
1.225
1.247
1.346
1.225
1.197
1.157
Fransa
52.200
53.300
54.900
65
73
77
1.219
1.201
1.172
560
610
670
3
4
4
1.391
1.294
1.189
İsviçre
5.930
6.085
6.228
18
19
19
1.285
1.267
1.253
İrlanda
3.20
3.40
3.400
4
41
41
1.331
1.295
1.309
Güney Kıbrıs
Bulgaristan
4.540
5.110
5.470
157
170
182
1.691
1.495
1.391
Yunanistan
7.320
7.770
7.950
116
118
120
1.526
1.443
1.416
Estonya
930
930
920
62
55
51
1.443
1.442
1.457
54.804
79.376
92.530
48
72
87
2.593
1.788
1.534
Letonya
1.150
1.270
1.320
37
37
36
1.984
1.788
1.713
Finlandiya
3.220
3.210
2.920
9
9
8
1.639
1.651
1.824
Danimarka
3.130
3.080
2.950
17
18
18
1.740
1.778
1.868
Hollanda
8.546
8.654
8.506
25
29
29
1.914
1.896
1.938
Macaristan
4.290
4.620
4.750
21
23
25
2.346
2.174
2.112
Litvanya
1.330
1.470
1.540
17
18
18
2.545
2.290
2.175
Romanya
7.450
9.250
9.700
177
215
231
2.895
2.327
2.216
160
170
180
7
7
8
2.549
2.413
2.298
Rusya
Malta
Güney Afrika
v.y.
v.y.
21.025
v.y.
v.y.
657
v.y.
v.y.
2.361
Slovakya
2.170
2.250
2.280
83
87
88
2.486
2.400
2.374
Polonya
11.540
13.570
15.880
16
19
22
3.304
2.809
2.402
Suudi Arabistan
7.544
8.893
9.950
359
387
433
3.214
2.789
2.550
İsveç
2.809
2.813
3.319
14
15
18
3.244
3.264
2.789
Çek Cum.
3.360
3.410
3.570
60
63
64
3.062
3.044
2.932
Türkiye
18.800
21.970
23.800
376
448
486
3.707
3.213
3.005
Meksika
29.333
31.932
33.905
638
652
721
3.591
3.327
3.159
Arjantin
8.377
9.808
11.124
121
142
164
4.811
4.127
3.678
Çin
128.000
167.000
215.000
14
30
56
10.297
7.934
6.191
Endonezya
18.850
21.912
23.944
9
11
12
12.451
10.839
10.035
Hindistan
30.000
40.000
60.000
15
21
33
37.933
28.850
19.500
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
57
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3.3.2.
POS
Türk Bankacılık Sektöründe alternatif erişim kanalı olarak POS cihazı sayısı, perakende
bankacılık hizmetlerinin artmasına paralel biçimde artış göstermektedir. Özellikle 2003-2005
döneminde çok hızlı artan POS sayısı, bu dönemden sonra yıllık ortalama %10 artarak 2011
yılında 2 milyona ulaşmıştır. Bununla birlikte son yılda artış hızı bir önceki yıla göre iki kat artı
göstemiştir. Fonksiyonel banka gruplarının pazar paylarına bakıldığında, mevduat bankalarının
payının %94, katılım bankalarının payının %6 olduğu görülmektedir.
Tablo 3.3-4: POS Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
2004
892.886
892.886
0
0
2005
1.130.408
1.103.924
26.484
0
2006
1.269.550
1.223.807
45.743
0
2007
1.439.165
1.355.005
84.160
0
2008
1.568.975
1.509.440
59.535
0
2009
1.731.397
1.602.721
128.676
0
2010
1.816.680
1.689.850
126.830
0
2011
1.976.843
1.847.929
128.914
0
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
100,0
0,0
0,0
97,7
2,3
0,0
96,4
3,6
0,0
94,2
5,8
0,0
96,2
3,8
0,0
92,6
7,4
0,0
93,0
7,0
0,0
93,5
6,5
0,0
Toplam Sayı
%
Bankacılık sektöründeki ağırlığı nedeniyle mevduat bankaları grubu, sektörün POS sayısı gelişim
endeksinin gidişatında belirleyici olmaktadır. Zira katılım bankaları için baz yılı 2005 olan
endeksin ulaştığı değer 2010 itibarıyla 479 iken, mevduat bankaları için 153, sektörün geneli için
161’dir. Ölçek bazında bakıldığında en az gelişim büyük ölçekli bankalarda iken, küçük ölçekli
bankalar 2006 yılında yakaladıkları artış hızını yakalayamamıştır. 2002=100 alınarak hesaplanan
POS sayısı gelişim endeksi 2010 itibarıyla 547 değerine ulaşan orta ölçekli bankalar ise, mevcut
durumda en iyi gelişim gösteren gruptur.
Grafik 3.3-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla POS Sayısı GeliĢim Endeksi
600
1400
(2005=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
500
400
(2002=100)
1200
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
1000
800
300
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
2004
0
2003
200
2002
400
100
2002
600
200
Yıllar itibarıyla gruplar bazıda ortalama POS sayılarında gözlenen genel artış, yoğunlaşma
göstergelerini olumlu etkilemektedir. Sektörün toplam POS sayısında ilk 5 bankanın payının
azalması bu durumu teyit etmektedir. Bununla beraber, ATM sayısına ilişkin yoğunlaşma
göstergelerine paralel olarak ilk 10 bankanın toplam POS sayısındaki payı 2011 yılında bir
önceki yıla göre artış göstermiştir. 2011 yılı itibarıyla sektörde büyük ölçekli bankalar grubunda
banka başına yaklaşık 198 bin POS cihazı mevcut iken, bu rakam orta ölçekli banlar grubu için
yaklaşık 61 bin civarındadır. Ortalama değerlere bakıldığında, katılım bankaları grubunda
banka başına POS sayısının yıllar itibarıyla dalgalandığı ve 2011 yılında artış gösterdiği
görülmektedir. Diğer taraftan mevduat bankaları grubunda banka başına POS sayısı her yıl
istikrarlı bir şekilde artarak 2011 yılında 97.259’a yükselmiştir.
BDDK
58
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 3.3-5: POS Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre Dağılım (adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım (adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
2002
79,6
97,5
2003
80,6
96,4
2004
76,2
94,8
2005
73,4
92,3
2006
74,2
93,1
2007
69,4
89,9
2008
70,1
91,4
2009
67,0
87,6
2010
66,8
88,9
2011
64,8
89,1
55.826
10.884
53
73.612
15.691
1.195
96.976
27.646
2.281
122.267
32.929
3.387
138.513
33.633
5.377
148.420
44.032
4.361
163.460
52.108
717
172.116
56.158
2.116
183.623
56.793
2.019
198.214
60.505
7.467
19.569
27.148
38.821
47.997
6.621
55.628
11.436
61.591
21.040
68.611
14.884
72.851
32.169
76.811
31.708
97.259
42.971
Bankaların POS sayıları ile kredi kartı sayıları, genel olarak birbirine paralel hareket eden
göstergelerdir. POS sayısı açısından ilk 10 banka listesinde, özel bankaların ilk sıraları aldıkları
görülmektedir. 2010 yılında son iki sırada yer alan kamu sermayeli bankalardan biri, 2011 yılında
sekizinci sıraya yükselmiştir. Bununla birlikte POS sayısı, kamu sermayeli bankaların diğer
kapasite göstergelerine göre en zayıf olduğu alandır. Diğer taraftan son dört yıldır bir katılım
bankası, ilk 10 sıralamasına girmektedir.
Tablo 3.3-6: POS Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
2002
%
1 AKBANK
2 YAPI KR. B.
3 İŞ BANKASI
4 GARANTİ B.
5 VAKIFBANK
6 FORTİS
7 KOÇBANK
8 PAMUKBANK
9 FİNANSBANK
10 ING BANK
BDDK
Pay
22,3
21,0
16,5
12,9
6,9
6,6
4,1
2,9
2,7
1,7
2004
AKBANK
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
FORTİS
VAKIFBANK
FİNANSBANK
KOÇBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
Pay
21,2
19,7
15,2
12,3
7,8
6,7
3,8
3,3
2,5
2,3
2006
AKBANK
İŞ BANKASI
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
VAKIFBANK
FORTİS
FİNANSBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
BANKASYA
Pay
18,4
17,9
15,7
15,3
6,9
4,7
4,7
4,1
3,1
2,3
59
2008
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
HSBC BANK
BANKASYA
TEB
Pay
17,1
16,9
16,5
13,4
6,2
5,1
4,9
3,9
3,8
3,7
2010
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
BANKASYA
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
Pay
17,6
17,1
14,6
10,8
6,7
4,9
4,7
4,6
4,1
3,7
2011
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
DENİZBANK
TEB
ZİRAAT B.
BANKASYA
VAKIFBANK
Pay
17,6
16,7
13,5
9,9
7,1
5,6
5,2
5,0
4,4
4,1
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 18: POS Sayılarında Küresel Görünüm
POS sayılarına ilişkin ülke karşılaştırmalı tablo, Türkiye’nin kart kullanımında kat ettiği gelişimi yansıtmaktadır.
POS sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan Türkiye, banka başına düşen POS sayısı açısından da
sadece Brezilya’ya geçilmiştir. Başka bir ifadeyle Türkiye, bu alanda bütün AB ülkelerinden ve gelişmiş
ekonomilerden daha iyi performans sergilemiştir. Bu durumun, ödeme sistemlerinin kullanımı ve etkinliği
açısından Türkiye açısından bir başarıya işaret ettiği değerlendirilmektedir.
POS Sayısı (1000 Adet)
Nüfus Başına POS Sayısı
Banka Başına POS Sayısı
2007
2008
2009
2007
2008
2009
2007
2008
Brezilya
3.269
4.233
4.713
0,02
0,02
0,02
26.155
33.331
2009
38.314
Türkiye
1.454
1.633
1.739
0,02
0,02
0,02
29.078
33.319
35.484
Avustralya
629
v.y.
698
0,03
v.y.
0,03
11.433
v.y.
12.242
Meksika
418
446
447
0,00
0,00
0,00
9.090
9.103
9.506
Kanada
603
631
709
0,02
0,02
0,02
8.260
8.527
9.090
Güney Afrika
v.y.
v.y.
237
v.y.
v.y.
0,00
v.y.
v.y.
7.395
İspanya
1.352
1.421
1.393
0,03
0,03
0,03
3.786
3.925
3.957
62
72
83
0,00
0,00
0,00
2.931
3.146
3.592
İngiltere
1.051
1.095
1.179
0,02
0,02
0,02
2.653
2.800
3.031
Romanya
71
91
99
0,00
0,00
0,00
1.698
2.105
2.346
Suudi Arabistan
Bulgaristan
49
54
59
0,01
0,01
0,01
1.686
1.800
1.982
1.243
1.377
1.392
0,02
0,02
0,02
1.538
1.891
1.955
Portekiz
202
226
271
0,02
0,02
0,03
1.156
1.292
1.635
İtalya
1.219
1.334
1.269
0,02
0,02
0,02
1.485
1.631
1.585
Estonya
22
24
27
0,02
0,02
0,02
1.484
1.408
1.479
Slovenya
36
38
37
0,02
0,02
0,02
1.324
1.563
1.469
Çek Cum.
79
58
78
0,01
0,01
0,01
1.410
1.069
1.389
Slovakya
28
33
36
0,01
0,01
0,01
1.067
1.251
1.383
Belçika
122
125
135
0,01
0,01
0,01
1.108
1.190
1.299
Fransa
Yunanistan
71
74
80
0,01
0,01
0,01
1.132
1.119
1.212
İsveç
187
196
218
0,02
0,02
0,02
932
1.077
1.210
1.153
Hollanda
306
316
340
0,02
0,02
0,02
898
1.047
Japonya
1.683
1.706
1.723
0,01
0,01
0,01
1.017
1.076
1.118
AB-27
7.645
8.199
8.555
0,02
0,02
0,02
915
963
1.024
İrlanda
71
74
80
0,02
0,02
0,02
880
900
976
Letonya
21
23
24
0,01
0,01
0,01
663
685
644
Danimarka
87
110
104
0,02
0,02
0,02
459
643
634
Finlandiya
135
153
176
0,03
0,03
0,03
375
429
504
Malta
9
1
11
0,02
0,00
0,03
402
45
477
Litvanya
28
40
39
0,01
0,01
0,01
345
479
461
İsviçre
127
140
143
0,02
0,02
0,02
384
429
441
Macaristan
55
61
71
0,01
0,01
0,01
265
309
373
Rusya
239
333
354
0,00
0,00
0,00
211
301
335
Almanya
566
593
645
0,01
0,01
0,01
279
298
331
Polonya
187
212
231
0,00
0,01
0,01
260
298
325
Hindistan
420
450
490
0,00
0,00
0,00
216
238
266
2
20
22
0,00
0,02
0,03
9
120
140
104
107
101
0,01
0,01
0,01
130
133
128
Lüksemburg
9
10
11
0,02
0,02
0,02
58
63
72
Çin
1
2
2
0,00
0,00
0,00
0
0
1
ABD
5.146
5.175
v.y.
0,02
0,02
v.y.
302
313
v.y.
Güney Kıbrıs
Avusturya
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
60
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3.4. Kredi ve Banka Kartı Analizi
3.4.1.
Kredi Kartı
Türkiye'de istihdam edilen kişi sayısı son 10 yılda yaklaşık %5 oranında artmış durumdayken,
kredi kartı sayısındaki artışın %265 olması, bankaların pazar payı ve kâr artırma stratejilerinin
etkisinin yanında, tüketicilerin harcama davranışlarındaki değişimi de yansıtmaktadır. Yıllar
itibarıyla veriler incelendiğinde, kredi kartı sayısının yalnızca 2001 yılında bir önceki yıla göre
azaldığı, sonraki yıllarda sürekli arttığı görülmektedir. Bu süreçte en düşük artış oranı ise, %2,3 ile
küresel finans krizinin ekonomi üzerindeki etkilerini en fazla hissettirdiği 2009 yılına aittir. Diğer
kapasite göstergelerinde olduğu gibi katılım bankaları bu alanda da daha hızlı gelişim
göstermekle birlikte, kredi kartlarındaki payı POS sayısındaki payının yaklaşık yarısı kadardır.
Mevduat bankalarının kredi kartı pazarındaki payı yıllar itibarıyla ılımlı şekilde düşmekte olup,
2011 itibarıyla %95,3 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 3.4-1: Kredi Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
2003
19.863
19.837
25,9
0
2004
26.090
26.026
64,0
0
2005
29.886
29.522
363,8
0
2006
32.433
31.863
570,7
0
2007
37.335
36.415
920,4
0
2008
43.394
41.869
1.525,5
0
2009
44.393
42.551
1.841,9
0
2010
48.803
46.472
2.331,7
0
2011
51.361
48.932
2.429,3
0
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
98,8
1,2
0,0
98,1
1,9
0,0
97,9
2,1
0,0
97,7
2,3
0,0
97,3
2,7
0,0
96,9
3,1
0,0
96,7
3,3
0,0
96,4
3,6
0
95,3
4,7
0
Toplam Sayı (bin adet)
%
Baz yıl olan 2003'te katılım bankalarının kredi kartı sayısının görece düşük olması nedeniyle, bu
banka grubuna ilişkin gelişim endeksi çok yüksek değerlere ulaşmıştır. Katılım bankalarındaki bu
hızlı gelişime karşılık, mevduat bankaları grubunda endeksin 2010 yılı itibarıyla 234 değerine
ulaşması ılımlı bir büyümeye işaret etmektedir. Kredi kartı pazarında büyük ölçekli bankaların
orta ölçekli bankalardan daha hızlı büyümesi ve küçük ölçekli bankaların bu alanda baz
yıldaki durumuna hala yakalayamaması, ATM sayısındaki gelişime benzer bir tablo ortaya
koymaktadır.
Grafik 3.4-1: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Kredi Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi
10000
600
(2003=100)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
8000
6000
500
400
(2000=100)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
300
4000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2002
2003
2001
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
0
2002
0
2001
100
2000
2000
2000
200
Kredi kartı sayısı, POS sayısına paralel olarak yoğunlaşmanın var olduğu kapasite
göstergelerindendir. Bununla birlikte, yoğunlaşmanın en fazla olduğu 2006 yılına göre 2010 yılı
itibarıyla yoğunlaşma göstergelerinde azalma olmuştur. Kredi kartı pazarında en fazla büyüyen
grup olan büyük ölçekli bankalar grubunda, banka başına kredi kartı sayısı 2010 yılı itibarıyla
yaklaşık 5 milyondur. Ortak ölçekli bir bankanın ortalama kredi kartı sayısı 2009 yılındaki
düşüşten sonra tekrar yükselerek yaklaşık 1,5 milyona ulaşmıştır. Hızlı büyüme performansları
sayesinde katılım bankaları, mevduat bankaları ile olan farkı kredi kartları alanında da her
geçen yıl eritmektedir.
BDDK
61
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 3.4-2: Kredi Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
İlk 5 Banka (%)
56,8
64,8
64,0
61,3
64,0
64,3
67,2
64,9
65,0
64,3
63,7
64,1
İlk 10 Banka (%)
78,0
87,3
87,2
86,3
89,1
88,8
90,1
89,2
88,4
88,1
88,2
88,1
Ölçeğe Göre (bin adet)
Büyük Ölçekli
1.166,8 1.303,0 1.615,5 1.939,0 2.593,1 2.992,8 3.297,4 3.749,9 4.378,1 4.495,6 4.936,1 4.825,1
Orta Ölçekli
443,2
223,6
423,2
668,8
969,0
1.096,1
1.192,2
Küçük Ölçekli
103,6
65,4
65,1
104,4
128,4
114,9
91,5
1.259,6 1.452,5
100,9
112,7
1.337,7 1.491,8
98,2
103,1
1.561,8
104,2
Fonksiyona Göre ( bin adet)
Mevduat Bankaları
351,9
445,0
628,1
862,5
1.183,0
1.341,9
1.517,3
Katılım Bankaları
0
0
0
25,9
64,0
121,3
142,7
1.734,0 1.993,7 2.026,2 2.323,6 2.423,6
230,1
381,4
460,5
582,9
592,9
Kalkınma ve Yatırım B.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,0
0,0
Kredi kartları alanında sektörde uzun yıllardır liderliği sürdüren bir özel sermayeli banka, son iki
yıldır yerini başka bir özel sermayeli bankaya kaptırmış durumdadır. İlk 5’te ise son yedi yıldır
aynı özel sermayeli bankalar yer almaktadır. 2006 yılında minimum düzeyine inen kamu
sermayeli bankaların payı, son dört yıldır artış göstermektedir. POS ve banka kartı alanında
olduğu gibi, kredi kartı alanında da bir katılım bankası ilk 10’a girmiş durumdadır.
Tablo 3.4-3: Kredi Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
YAPI KR. B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
GARANTİ B.
PAMUKBANK
ZİRAAT B.
AKBANK
DEMİRBANK
EGEBANK
CITIBANK
BDDK
Pay
19,3
11,3
9,1
9,0
8,1
5,6
5,4
4,3
3,0
3,0
2002
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
VAKIFBANK
PAMUKBANK
ZİRAAT B.
FİNANSBANK
HSBC BANK
CITIBANK
Pay
18,6
14,7
12,3
11,1
7,3
6,9
6,3
4,1
2,9
2,9
2004
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
VAKIFBANK
HSBC BANK
FORTİS
ZİRAAT B.
DENİZBANK
Pay
17,5
15,9
12,0
10,8
7,7
7,0
6,9
4,0
3,8
3,3
62
2006
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
VAKIFBANK
DENİZBANK
ZİRAAT B.
HALKBANK
Pay
19,5
17,3
11,5
10,8
8,0
6,3
5,8
4,7
3,1
3,1
2008
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
HSBC BANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
HALKBANK
DENİZBANK
Pay
17,9
17,3
11,5
10,4
7,8
7,0
5,3
4,7
3,5
3,0
2011
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
İŞ BANKASI
AKBANK
FİNANSBANK
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
HSBC BANK
HALKBANK
BANKASYA
Pay
16,7
16,4
11,0
10,5
9,1
6,7
5,0
4,6
4,4
3,7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 19: Kredi Kartı Sayılarında Küresel Görünüm
Türkiye, kredi kartı sayısı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. 2009 yılı verilerine göre kart sayısı
açısından ABD, 1,1 milyar kredi kartı ile ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Çin, Brezilya ve Güney Kore takip
etmektedir. Türkiye ise söz konusu yılda 44 milyon kredi kartı ile İngiltere hariç bütün AB ülkelerini geride
bırakmıştır. Nüfus başına düşen kredi kartı sayısında da 3,6 ile ABD ilk sırada yer alırken Türkiye’de bu rakam
0,6 seviyesindedir. Bu oranla Türkiye, Lüksemburg, İspanya, İngiltere, Finlandiya ve Portekiz dışındaki AB
ülkelerinin önünde yer almaktadır. Ülkemizin, ödeme sistemlerinin kredi kartı ayağında, teknolojik
altyapısıyla ve kullanım kolaylığıyla örnek bir gelişim sergilediği değerlendirilmektedir.
Kredi Kartı Sayısı (Milyon Adet)
Nüfus Başına Kredi Kartı
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
1.274,9
1.317,5
1.326,8
1.280,5
1.107,6
4,3
4,4
4,4
4,2
3,6
Güney Kore
86,5
92,5
88,8
96,2
107,0
1,8
1,9
1,8
2,0
2,2
Kanada
60,2
61,8
68,4
72,7
73,8
1,9
1,9
2,1
2,2
2,2
Lüksemburg
0,4
0,6
0,4
0,4
0,5
0,8
1,2
0,9
0,9
1,0
İspanya
33,2
38,5
43,5
44,8
43,8
0,8
0,9
1,0
1,0
1,0
İngiltere
69,9
69,5
67,3
66,2
58,6
1,2
1,2
1,1
1,1
1,0
Avustralya
16,7
17,7
18,9
19,5
20,3
0,8
0,9
0,9
0,9
0,9
ABD
Finlandiya
3,1
3,6
3,9
4,5
4,8
0,6
0,7
0,7
0,8
0,9
Brezilya
67,5
85,2
117,7
137,8
152,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
Portekiz
5,1
5,6
6,3
7,4
7,6
0,5
0,5
0,6
0,7
0,7
Türkiye
30,0
32,4
37,3
43,4
44,4
0,4
0,4
0,5
0,6
0,6
İsviçre
3,5
3,9
4,3
4,5
4,7
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
İtalya
28,9
31,3
34,5
33,7
33,6
0,5
0,5
0,6
0,6
0,6
İsveç
3,6
4,0
4,3
5,0
5,2
0,4
0,4
0,5
0,5
0,6
Güney Kıbrıs
0,4
0,4
0,5
0,5
0,4
0,5
0,5
0,6
0,6
0,5
Fransa
31,2
28,9
32,7
34,0
34,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
Yunanistan
6,0
6,3
6,7
7,0
6,0
0,5
0,6
0,6
0,6
0,5
Belçika
3,3
3,4
3,8
4,0
4,3
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
Malta
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
Hollanda
6,0
6,2
6,0
5,7
5,8
0,4
0,4
0,4
0,3
0,4
Estonya
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
Avusturya
v.y.
2,3
2,4
2,5
2,5
v.y.
0,3
0,3
0,3
0,3
Almanya
18,3
18,3
21,7
22,2
24,1
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
Polonya
4,4
6,4
7,8
9,4
10,9
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
AB-27
127,1
130,7
143,5
149,2
141,9
v.y.
v.y.
0,3
0,3
0,3
Danimarka
1,0
1,0
0,9
1,1
1,4
0,2
0,2
0,2
0,2
0,3
Meksika
14,7
21,2
24,8
25,2
22,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Slovakya
0,7
1,0
1,2
1,3
1,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Letonya
v.y.
v.y.
0,5
0,5
0,4
v.y.
v.y.
0,2
0,2
0,2
Litvanya
0,1
0,2
0,3
0,5
0,6
0,0
0,1
0,1
0,2
0,2
Macaristan
1,0
1,6
1,7
1,7
1,5
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
Çek Cum.
0,9
1,4
1,9
2,1
1,5
0,1
0,1
0,2
0,2
0,1
Çin
v.y.
50,6
90,3
142,3
185,6
v.y.
0,0
0,1
0,1
0,1
Bulgaristan
0,3
0,8
1,1
1,2
1,1
0,0
0,1
0,1
0,2
0,1
Romanya
0,7
1,3
1,8
2,7
2,2
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Suudi Arabistan
1,1
1,4
1,8
1,9
2,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Rusya
2,5
5,7
8,9
9,3
8,6
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
Slovenya
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
İrlanda
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
Hindistan
17,3
23,1
27,6
24,7
18,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Japonya
289,1
292,7
308,6
317,8
v.y.
2,3
2,3
2,4
2,5
v.y.
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
63
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
3.4.2.
Banka Kartı
Sektörde banka kartı sayısı, ATM sayısındaki artışa paralel olarak her yıl istikrarlı bir şekilde
artmaktadır. 2010 yılı itibarıyla sistemdeki toplam 82 milyon banka kartından, 78 milyonu
mevduat bankalarına, dört milyonu ise katılım bankalarına aittir.
Tablo 3.4-4: Banka Kartı Sayısının GeliĢimi ve Fonksiyonel Dağılımı
Toplam Sayı (bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
%
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
2003
39.563,5
39.563,5
0,0
0,0
2004
42.207,0
42.165,3
41,7
0,0
2005
48.192,6
47.794,7
397,8
0,0
2006
53.464,1
52.776,0
688,1
0,0
2007
55.510,1
54.408,2
1.101,8
0,0
2008
60.551,5
58.779,3
1.772,2
0,0
2009
64.661,9
62.313,3
2.348,7
0,0
2010
69.916,5
66.991,0
2.925,5
0,0
2011
81.879,9
78.246,3
3.633,6
0,0
100,0
0,0
0,0
99,9
0,1
0,0
99,2
0,8
0,0
98,7
1,3
0,0
98,0
2,0
0,0
97,1
2,9
0,0
96,4
3,6
0,0
95,8
4,2
0,0
95,6
4,4
0,0
Fonksiyon grupları itibarıyla banka kartı gelişim endeksi incelendiğinde, katılım bankalarının
yine çok hızlı bir büyüme gösterdiği, fakat sektördeki görece düşük payı nedeniyle bu durumun
sektörün performansına tam olarak yansımadığı görülmektedir. Ölçek bazında ise, 2000 yılı baz
alınarak hesaplanan endeks değerleri, büyük ölçekli bankaların banka kartı pazarında diğer
gruplara kıyasla daha çok büyüdüğünü göstermektedir. Zira orta ölçekli bankalar için endeks
ancak son iki yılda baz değerin üzerine çıkarken, küçük ölçekli bankalar için olumlu bir gelişim
gözlenememektedir.
Grafik 3.4-2: Fonksiyon ve Ölçek Ġtibarıyla Banka Kartı Sayısı GeliĢim Endeksi
8000
400
(2004=100)
(2000=100)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
320
Mevduat Bankaları
6000
Katılım Bankaları
240
Sektör
4000
160
2000
80
0
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
Banka kartlarında 2001 yılında sırasıyla %82 ve %96,2 olan ilk 5 ve ilk 10 bankanın payları 2011
yılında %63,2 ve %89,5'e kadar inmiş durumdadır. Buna rağmen banka kartları alanında her
geçen yıl biraz daha azalmakla birlikte yoğunlaşma devam etmektedir. Büyük ölçekli bankalar
grubunun banka kartı sayısında diğer gruplara göre daha iyi gelişim gösterdiği, banka başına
ortalama kart sayısından da rahatlıkla görülebilmektedir. Zira 2000 yılında büyük ölçekli bir
bankanın ortalama banka kartı sayısı orta ölçekli bir bankanın kart sayısının yaklaşık 2,2 katı
iken bu oran 2011 yılı itibarıyla 5 kata çıkmış durumdadır. Küçük ölçekli bankalar grubunda ise
banka başına kart sayısı hala düşük seviyelerdedir.
BDDK
64
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 3.4-5: Banka Kartı Sayısı YoğunlaĢma Göstergeleri ve Gruplar Ġtibarıyla Ortalamalar
İlk 5 Banka (%)
İlk 10 Banka (%)
Ölçeğe Göre (bin adet)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyona Göre ( bin adet)
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Kalkınma ve Yatırım B.
2000
75,4
93,2
2001
82,0
96,2
2002
78,4
96,0
2003
77,4
95,2
2004
76,8
95,7
2005
73,0
94,0
2006
73,4
95,0
2007
68,7
93,4
2008
65,3
91,0
2009
63,8
90,4
2010
63,2
89,5
2011
65,2
87,5
2.811,0 3.536,1 4.500,2 4.996,1 5.291,7 5.916,5 6.577,4 6.639,3 6.995,6 7.262,1 7.869,0 8.169,0
1.257,6 204,3 377,6
542,0 683,7 847,8 898,6 1.073,1 1.361,0 1.472,1 1.565,9 1.565,9
56,5
21,4
19,7
28,3
37,9
64,8
94,4
40,9
63,1
57,9
74,1
74,1
775,9
0,0
0,0
1.035,1 1.460,7 1.648,5 1.833,3 2.078,0 2.398,9 2.473,1
0,0
0,0
0,0
41,7
99,5
172,0
275,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2.671,8 2.832,4 3.045,0 3.045,0
443,0
587,2
731,4
731,4
0,0
0,0
0,0
0,0
Mudi sayısındaki sıralamaya paralel olarak banka kartları sayısında da ilk sıralarda kamu
sermayeli bankaların olduğu görülmektedir. İlk sırada yer alan bankanın toplam banka kartı
sayısı içindeki payı %20 olup, kalan bankaların payından belirgin şekilde fazladır. Bu durumun
gerçekleşmesinde söz konusu bankanın, banka üzerinden yürütülmesi gereken devletvatandaş ilişkilerinde büyük oranda aracılık yapması da rol oynamaktadır. Diğer taraftan ilk 10
sıralamasında 2011 yılı itibarıyla 9 mevduat, 1 katılım bankası yer almaktadır.
Tablo 3.4-6: Banka Kartı Sayısında Ġlk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2000
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
PAMUKBANK
GARANTİ B.
EMLAKBANK
HALKBANK
DEMİRBANK
BDDK
Pay
24,8
19,3
14,8
9,7
6,9
6,3
3,9
3,3
2,7
1,7
2002
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
YAPI KR. B.
AKBANK
GARANTİ B.
HALKBANK
PAMUKBANK
FORTİS
ING BANK
Pay
26,5
21,4
13,9
9,7
7,0
6,6
4,8
3,3
1,5
1,3
2004
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
HALKBANK
FORTİS
ING BANK
KOÇBANK
Pay
25,7
20,6
12,9
9,7
7,9
6,1
4,9
3,6
2,6
1,8
65
2006
VAKIFBANK
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
AKBANK
HALKBANK
YAPI KR. B.
GARANTİ B.
ING BANK
FORTİS
DENİZBANK
Pay
23,1
19,8
13,7
9,2
7,6
6,5
6,2
4,5
2,6
1,8
2008
ZİRAAT B.
İŞ BANKASI
VAKIFBANK
AKBANK
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
ING BANK
FİNANSBANK
FORTİS
Pay
19,6
13,1
12,3
12,3
8,0
7,9
7,7
5,0
2,6
2,5
2011
ZİRAAT B.
VAKIFBANK
İŞ BANKASI
HALKBANK
GARANTİ B.
YAPI KR. B.
AKBANK
FİNANSBANK
BANKASYA
ING BANK
Pay
20,0
12,2
12,0
10,2
8,8
8,1
7,4
5,0
2,9
2,8
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 20: Banka Kartı Sayılarında Küresel Görünüm
Bankacılık hizmetlerinde banka kartı kullanımıyla ilgili olarak yapılan küresel karşılaştırmaya göre Türkiye’de
kişi başına 0,9 adet banka kartı düşmektedir. Kişi başına banka kartında AB ortalaması ise bir adettir ve
Türkiye kişi başına banka kartı sayısında AB ortalamasına yaklaşmıştır. Bu konuda dünyada en iyi durumda
olan ülke kişi başına 3,2 banka kartı ile Japonya iken, AB ülkeleri içinde 1,6 ile Portekiz ilk sırada yer
almaktadır.
Banka Kartı Sayısı (Milyon Adet)
Nüfus Başına Banka Kartı
2005
2006
2007
2008
2009
2005
2006
2007
2008
394,0
407,0
421,0
409,0
412,0
3,1
3,2
3,3
3,2
3,2
Güney Kore
81,6
90,2
102,0
118,8
124,3
1,7
1,9
2,1
2,4
2,6
Avustralya
28,9
30,6
32,3
35,3
37,9
1,4
1,5
1,5
1,6
1,7
Portekiz
14,1
15,0
15,8
16,7
16,7
1,3
1,4
1,5
1,6
1,6
Hollanda
25,4
25,5
25,3
25,2
24,4
1,6
1,6
1,5
1,5
1,5
Belçika
12,7
13,2
13,7
14,7
15,0
1,2
1,3
1,3
1,4
1,4
İngiltere
67,0
68,3
71,6
76,3
79,3
1,1
1,1
1,2
1,2
1,3
Slovenya
2,3
2,4
2,5
2,6
2,6
1,2
1,2
1,2
1,3
1,3
Almanya
88,5
89,7
100,3
100,7
101,7
1,1
1,1
1,2
1,2
1,2
Brezilya
163,9
174,5
182,4
207,9
221,5
0,9
0,9
1,0
1,1
1,2
Malta
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,9
0,9
1,0
1,1
1,1
Litvanya
2,8
3,2
3,5
3,7
3,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,1
Fransa
38,9
56,4
64,4
66,0
70,8
0,6
0,9
1,0
1,0
1,1
Estonya
1,1
1,3
1,3
1,4
1,4
0,8
0,9
1,0
1,0
1,0
Lüksemburg
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,9
0,9
1,0
1,0
1,0
İsviçre
6,3
6,6
0,7
7,6
7,9
0,8
0,9
0,1
1,0
1,0
Danimarka
3,9
4,2
4,5
5,1
5,5
0,7
0,8
0,8
0,9
1,0
378,6
407,6
452,9
471,4
482,1
v.y.
v.y.
0,9
0,9
1,0
6,7
7,0
7,2
7,5
7,8
0,8
0,8
0,9
0,9
0,9
Japonya
AB-27
Avusturya
Güney Kıbrıs
2009
0,4
0,5
0,6
0,6
0,7
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
ABD
269,0
271,4
273,9
276,3
278,8
0,9
0,9
0,9
0,9
0,9
Türkiye
48,2
53,5
55,5
60,6
64,7
0,7
0,7
0,8
0,9
0,9
İsveç
6,7
7,2
7,5
7,9
8,2
0,7
0,8
0,8
0,9
0,9
Letonya
1,6
1,8
1,8
1,9
2,0
0,7
0,8
0,8
0,8
0,9
Bulgaristan
4,4
5,2
6,3
6,9
6,6
0,6
0,7
0,8
0,9
0,9
Finlandiya
4,7
4,9
5,2
5,3
4,5
0,9
0,9
1,0
1,0
0,8
Rusya
52,1
68,9
94,1
109,3
115,4
0,4
0,5
0,7
0,8
0,8
Yunanistan
5,9
6,7
7,6
8,2
9,2
0,5
0,6
0,7
0,7
0,8
Slovakya
3,1
3,3
3,6
3,9
4,0
0,6
0,6
0,7
0,7
0,7
Çek Cum.
6,6
6,8
7,2
7,5
7,8
0,6
0,7
0,7
0,7
0,7
Macaristan
6,3
6,6
6,9
7,2
7,3
0,6
0,7
0,7
0,7
0,7
İrlanda
1,3
1,6
2,5
2,9
3,1
0,3
0,4
0,6
0,7
0,7
İspanya
31,8
31,6
31,5
31,6
30,7
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
Kanada
20,5
20,3
21,3
21,5
22,3
0,6
0,6
0,6
0,6
0,7
İtalya
30,7
32,6
33,1
35,5
35,5
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
Polonya
15,4
16,9
18,3
20,5
22,0
0,4
0,4
0,5
0,5
0,6
Meksika
36,1
51,7
51,9
56,9
60,8
0,3
0,5
0,5
0,5
0,6
Suudi Arabistan
8,0
10,0
11,1
12,4
13,7
0,3
0,4
0,5
0,5
0,5
Romanya
6,6
7,9
9,8
10,8
10,6
0,3
0,4
0,5
0,5
0,5
Hindistan
49,8
75,0
102,4
137,4
182,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,2
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
66
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
4. BANKACILIK SEKTÖRÜNDE DAVRANIġ
4.1. Bankacılıkta Fiyat FarklılaĢması
Bu bölüm, bankacılık sektöründe bankacılıkta fiyat farklılaĢmasını hizmet ücretlerini ve alınan
komisyonları da kapsayan ürün fiyatlamasına yönelik firma davranışlarının, ölçek, fonksiyon ve
sahiplik dağılımı açısından analizini içermektedir9. Değerlendirmeler finansal raporlama sonuçları
üzerinden gerçekleştirildiği için ex-post bir yapı arz etmektedir. Bu çerçevede fiyatlama
davranışı içerisinde özellikle kapsam ve ölçek ekonomileri farklılaşmalarının zımni olarak içerilmiş
olduğu hususunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Bu unsurlara ek olarak, bankaların
aktif ve pasif yapısındaki çeşitlilik, bankaların risk algısı hesaplamalarındaki farklılaşma gibi
unsurların da davranış farklılaşmasına etki edebileceği dikkate alınmalıdır. Bankaların kredi ve
mevduat portföylerindeki, müşteri ve vade açısından ayrışmaların da önemli olduğu
düşünülmektedir.
Bankacılık ürünlerinin fiyatlarına ilişkin genel bir değerlendirme yapılması için, öncelikle TP-YP
ayrımında ortalama plasman faizi ve ortalama faiz maliyetleri incelenmiştir. Ölçeğe göre
yapılan değerlendirmede, ortalama TP plasman faizinde orta ölçekteki bankaların, ortalama
TP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu tespit edilmektedir.
Grafik 4.1-1: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım*
6,0
4,0
(%)
Ortalama TP Plasman Faizi
(%)
Ortalama TP Faiz Maliyeti
3,5
5,0
3,0
4,0
2,5
3,0
2,0
1,5
2,0
1,0
Büyük Ölçek
Küçük Ölçek
1,0
Orta Ölçek
Büyük Ölçek
Küçük Ölçek
0,5
Orta Ölçek
2011
2010
2009
2011
2010
2009
2008
2008
0,0
0,0
* Toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı aktiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ortalama plasman
faizi; toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı pasiflerin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama faiz
maliyeti olarak tanımlanmıştır.
Öte yandan ölçeğe göre, YP cinsinden plasman faizinde büyük ölçekteki bankaların,
ortalama YP faiz maliyetinde ise küçük ölçekli bankaların lehine farklılaşmalar olduğu tespit
edilmektedir.
Grafik 4.1-2: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım
1,40
(%)
Ortalama YP Faiz Maliyeti
0,80
1,00
0,70
0,80
0,60
0,50
0,60
0,40
0,40
0,30
Büyük Ölçek
0,20
Orta Ölçek
Büyük Ölçek
0,20
Küçük Ölçek
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
0,10
0,00
2011
2010
2008
2011
2010
2009
0,00
2008
9
1,00
0,90
2009
1,20
Ortalama YP Plasman Faizi
(%)
Ölçeğe ve sahiplik yapısına yönelik yapılan değerlendirmelere katılım bankaları dahil edilmemiştir.
BDDK
67
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Toplam plasman faizi ve faiz maliyetine ölçeğe göre bakıldığında, TP cinsi işlem hacminin
büyüklüğünün etkisiyle yine plasman faizinde orta ölçekli bankaların, ortalama faiz maliyetinde
de küçük ölçeli bankaların göreli olarak başarı yakaladıkları izlenmektedir.
Grafik 4.1-3: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Ölçeğe Göre Dağılım
6,0
(%)
4,0
Ortalama Plasman Faizi
5,0
3,5
(%)
Ortalama Faiz
Maliyeti
3,0
4,0
2,5
3,0
2,0
1,5
2,0
Büyük Ölçek
Küçük Ölçek
1,0
1,0
Orta Ölçek
Büyük Ölçek
0,5
0,0
Orta Ölçek
Küçük Ölçek
2011
2010
2009
2008
2011
2010
2009
2008
0,0
Benzer analiz fonksiyonel ayrıma göre yapıldığında, ortalama TP plasman faizi/kârı payında
mevduat bankalarının lehine bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Ortalama TP faiz maliyeti
açısından ise, kalkınma ve yatırım bankalarının ortalama faiz maliyetinin diğer banka
gruplarından daha düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca mevduat ve katılım bankalarının
ortalama faiz/kâr payı maliyetlerinin yakınsadığı da gözlenmektedir.
Grafik 4.1-4: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım
3,5
2,5
4,0
2,0
3,0
1,5
1,0
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
0,5
0,0
2011
2010
2008
0,0
2009
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
1,0
2008
2,0
2011
5,0
Ortalama Faiz/Kâr payı Maliyeti (TP)
(%)
3,0
2010
6,0
Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (TP)
(%)
2009
7,0
Ortalama YP plasman faizi/kâr payına bakıldığında mevduat bankalarının lehine olan
durumun devam ettiği gözlemlenmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının YP faiz maliyeti
açısından sahip oldukları göreli avantaj, oldukça dar bir bantta seyretmektedir. Dikkat çeken
bir husus, katılım bankalarının ortalama YP kâr payı maliyetlerindeki istikrarlı düşüşe, diğer
banka gruplarının son iki yıllık dönemde faiz maliyetinde bir yükselişle eşlik etmeleridir. Bu
çerçevede YP faiz /kâr payı maliyetlerinde belirgin bir yakınsama olduğu düşünülmektedir.
Grafik 4.1-5: Ortalama YP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım
2,0
1,8
Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı (YP)
(%)
1,2
(%)
Ortalama Faiz/Kâr Payı Maliyeti (YP)
1,0
1,6
1,4
0,8
1,2
1,0
0,6
0,8
0,4
0,6
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
0,2
68
2011
2010
2009
2008
0,0
2011
2008
BDDK
2010
0,2
0,0
2009
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
0,4
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.1-6: Ortalama Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Fonksiyonel Dağılım
6,0
2,5
Ortalama Plasman Faizi/Kâr Payı
(%)
Ortalama Faizi/Kâr Payı Maliyeti
(%)
5,0
2,0
4,0
1,5
3,0
1,0
2,0
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
1,0
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,5
Katılım Bankaları
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
0,0
Mevduat Bankaları
2011
2010
2009
2008
2011
2010
2009
2008
0,0
Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında, ortalama plasman faizi ve
ortalama faiz maliyeti açısından tüm gruplar paralel bir seyir arz ederken, yabancı sermayeli
ve yerli özel sermayeli bankalar arasındaki yakınsama eğilimi de dikkat çekmektedir. Kamu
sermayeli bankalar diğer iki gruptan daha yüksek ortalama plasman faizi ve ortalama faiz
maliyetine sahiptir. Yerli özel sermayeli bankalar en düşük ortalama plasman faizi ile faaliyet
gösterirlerken, yabancı bankaların da yapısal olarak en düşük ortalama faiz maliyetine sahip
oldukları tespit edilmektedir.
Grafik 4.1-7: Ortalama TP Plasman Faizi ve Faiz Maliyeti Sahiplik Dağılım
4,0
Ortalama Plasman Faizi
(Mevduat Bankaları)
(%)
3,5
3,0
2,5
Ortalama Faiz Maliyeti
(Mevduat Bankaları)
(%)
3,0
2,0
2,5
2,0
1,5
1,5
1,0
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2008
2011
2010
2009
2008
0,0
2011
0,0
Kamu Sermayeli Bankalar
0,5
2010
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
0,5
2009
1,0
Sektörün temel aracılık fonksiyonu göstergelerinden olan krediler ile mevduat/toplanan fonlar
kalemlerine ilişkin faiz oranları incelendiğinde, başta enflasyon olmak üzere diğer temel
makroekonomik göstergelerdeki iyileşmelerin, faiz oranlarının gerilemesini ve genel olarak
marjların daralmasını sağladığı görülmektedir. Bu göstergeler bankacılık sektöründe ölçek,
fonksiyon ve sahiplik yapısı açısından incelendiğinde de bu genel eğilimin yanı sıra, ortalama
kredi ve mevduat faizlerinde, orta ölçekli bankaların verdiği kredilerin ortalama olarak daha
yüksek fiyatlandığı tespit edilmektedir. Mevduat faizlerinde farklılaşmanın iyice daraldığı, yine
orta ölçekli bankaların daha yüksek mevduat faizi ödedikleri dikkat çekmektedir. Verilerin
başlangıç yılı olan 2008 sonrasında küçük ölçekli bankaların sektör ortalamasına yakınsama
hızları da kayda değerdir.
BDDK
69
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.1-8: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Ölçeğe Göre Dağılım*
7,0
8,0
(%)
(%)
Ortalama Kredi Faizi
Ortalama Mevduat Faizi
7,0
6,0
6,0
5,0
5,0
4,0
4,0
3,0
3,0
2,0
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
2,0
Küçük Ölçek
1,0
Büyük Ölçek
Orta Ölçek
1,0
Küçük Ölçek
2011
2010
2009
2008
2011
2010
2009
0,0
2008
0,0
* Kredilerden sağlanan toplam faiz gelirlerinin yıl sonu değerinin faize duyarlı krediler kaleminin yıl içindeki ortalama
değerine oranı ortalama kredi faizi; mevduata ödenen toplam faiz giderlerinin yıl sonu değerlerinin faize duyarlı mevduat
kaleminin yıl içindeki ortalama değerine oranı ise ortalama mevduat faizi olarak tanımlanmıştır.
Fonksiyona göre ortalama kredi ve mevduat faizleri incelendiğinde, mevduat ve katılım
bankalarının kullandırdıkları kredilerden sağlanan faiz/kâr payında herhangi bir farklılaşma
görülmemektedir. Ancak, topladıkları mevduata/fonlara ilişkin ortalama faiz oranları arasında
az da olsa bir fark tespit edilmektedir. Mevduat bankalarında bu oran son iki yılda yatay bir
seyir arz ederken, katılım bankalarındaki düşüş eğilimi sürmektedir. Ayrıca kalkınma ve yatırım
bankalarının ortalama kredi faizlerinde diğer iki gruba göre olan önemli fark devam etmektedir.
Grafik 4.1-9: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Fonksiyonel Dağılım*
4,5
4,0
Kredilerden Sağlanan Ortalama Plasman
Faizi/Kâr Payı
(%)
3,0
Mevduata/Toplanan Fonlara Ödenen
Ortalama Faizi/Kâr Payı
(%)
2,5
3,5
2,0
3,0
2,5
1,5
2,0
1,0
1,5
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
0,5
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2011
2010
2011
0,0
2010
2008
2009
Mevduat Bankaları
0,0
2009
0,5
2008
1,0
* Katılım Bankaları için mevduat toplanan fonlar kalemini faiz ise kâr payını ifade etmektedir.
Ortalama kredi ve mevduat faizlerinde sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, yabancı
bankalarda ortalama kredi faizinin diğer iki gruba göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu
grubu, kamu sermayeli bankalar ve daha sonra yerli özel sermayeli bankalar takip etmektedir.
Genel olarak mevduat bankalarında ortalama mevduat faizi kamu bankaları için diğer iki
gruba göre daha yüksek olmakla birlikte son dönemde kamu, yabancı ve yerli özel sermayeli
bankaların ortalama mevduat faizlerinde bir yakınsama olduğu, hatta 2011 yılında yabancı
sermayeli bankaların en yüksek oranı verdikleri görülmektedir. Kalkınma ve yatırım
bankalarında ortalama kredi faizine sahiplik açısından bakıldığında ise, kamu sermayeli
kalkınma ve yatırım bankalarının en düşük oranı sunmaya devam ettikleri, yerli özel sermayeli
kalkınma ve yatırım bankalarının da kamu bankalarını izledikleri gözlenmektedir.
BDDK
70
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.1-10: Ortalama Kredi ve Mevduat Faizi Sahipliğe Göre Dağılım
3,0
(%)
Ortalama Mevduat Faizi
(Mevduat Bankaları)
2,5
4,0
2,0
3,0
1,5
2,0
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
1,0
Ortalama Kredi Faizi
(Kalkınma ve Yatırım
Bankaları)
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2008
2011
2010
2008
2011
2008
2010
0,0
2009
0,0
Kamu Sermayeli Bankalar
Yabancı Sermayeli Bankalar
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
1,0
0,5
4,5
(%)
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
2010
3,5
Ortalama Kredi Faizi
(Mevduat Bankaları
2009
(%)
5,0
2009
6,0
Bankaların aldığı komisyonlar ve bankacılık hizmet ücretleri ile ödedikleri personel
ücretlerindeki farklılaşmanın değerlendirilmesi için, bankalarca dönem içerisinde söz konusu
kalemlere yönelik alınan toplam gelir ve ödenen toplam giderler, bankaların ortalama aktifleri
ile oranlanarak ölçeğe, fonksiyona ve sahipliğe göre karşılaştırılmıştır. Nitekim bankaların birim
aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin orta ölçekli bankalarda, büyük ve küçük ölçekli
bankalara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise orta
ölçekli bankalarda en yüksek düzeyde olurken, en düşük büyük ölçekli bankalarda
gerçekleşmiştir.
Grafik 4.1-11: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Ölçeğe Göre Dağılım
0,008
Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret
Gelirleri/Ortalama Aktifler
(%)
0,007
0,006
0,007
Personel Giderleri/Ortalama Aktifler
(%)
0,006
0,005
0,005
0,004
0,004
Büyük Ölçek
0,003
0,003
0,002
Orta Ölçek
0,001
Küçük Ölçek
2010
2011
2011
0,000
2010
2008
0,000
2009
Küçük Ölçek
Orta Ölçek
2009
0,001
Büyük Ölçek
2008
0,002
Fonksiyona göre yapılan değerlendirmede, bankaların birim aktif başına aldıkları komisyon ve
ücretlerin mevduat bankalarında katılım bankalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir.
Birim aktif başına personel giderleri katılım bankalarında en yüksek, kalkınma ve yatırım
bankalarında ise, en düşük olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 4.1-12: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Fonksiyonel Dağılım
0,6
0,006
Komisyon ve
Bankacılık Hizmet
Ücret
Gelirleri/Ortalama
Aktifler
(%)
0,5
0,4
0,005
0,004
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,3
Personel
Giderleri/Ortalama
Aktifler
(%)
0,003
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
0,002
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
71
2008
2011
2010
2009
2008
0,000
2011
0,0
BDDK
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
0,001
2010
0,1
2009
0,2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Sahipliğe göre yapılan değerlendirmede, mevduat bankalarında bankaların birim aktif başına
aldıkları komisyon ve ücretlerin yabancı sermayeli bankalarda daha yüksek olduğu
görülmektedir. Birim aktif başına personel giderleri ise yine en yüksek yabancı sermayeli
bankalarda gerçekleşmiştir.
Grafik 4.1-13: Komisyon ve Ücret Gelirleri ile Personel Giderleri Sahipliğe Göre Dağılım
0,008
Komisyon ve Bankacılık Hizmet Ücret
Gelirleri/Ortalama Aktifler
(%)
0,006
0,007
0,006
Personel Giderleri/Ortalama
Aktifler
(%)
0,005
0,004
Yabancı Sermayeli Bankalar
0,003
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
0,004
Kamu Sermayeli Bankalar
0,003
Yabancı Sermayeli Bankalar
0,002
0,002
2008
2011
2010
2009
0,001
0,000
2008
0,001
0,000
Yerli Özel Sermayeli Bankalar
2011
Kamu Sermayeli Bankalar
2010
0,005
2009
0,007
Kalkınma ve yatırım bankalarına ilişkin sahipliğe göre yapılan değerlendirme, bankaların birim
aktif başına aldıkları komisyon ve ücretlerin ve birim aktif başına personel giderlerinin aynı
şekilde en yüksek yabancı sermayeli bankalarda, en düşük kamu sermayeli bankalarda
gerçekleştiğini göstermektedir.
Bankacılık sektöründe temel davranış biçimlerini etkilemesi öngörülen 2011 ve 2012 yılları temel
politika ve düzenleme değiĢiklikleri incelendiğinde, öncelikle bankacılık sektörünü doğrudan
etkileyen para, döviz politikası değişiklileri ve bankacılık sektörü düzenlemeleri, doğrudan ilişkili
olarak değerlendirilmektedir. Bu hususlara ek olarak, özellikle teşvik sistemindeki değişiklikler,
yatırımcı kararlarını doğrudan etkileyebilecek alanlar, vergi ve uluslar arası sermaye
hareketlerine ilişkin değişiklikler de sektörün davranışları üzerinde dolaylı olarak etki sahibi
olabilecek potansiyele sahiptirler. Bu gibi temel düzenlemelerin etkilerinin de en azından olası
yönleri itibarıyla incelenmesinde fayda görülmektedir.
Küresel konjonktürün etkisiyle, yurtiçi ekonomik ve finansal gelişmelerin daha kontrollü bir seyir
arz etmesine yönelik olarak, yurtiçi kredi hacmindeki büyümenin yakından izlendiği bir dönem
yaşanmaktadır. Bu çerçevede, TCMB para politikası araçlarını önceki dönemlere göre
çeşitlendirirken, BDDK genel ve özel karşılık oranlarına getirdiği değişikliklerle, söz konusu
tedbirlerin etkinliğini artırmıştır. 2011 yılının ilk aylarından itibaren TCMB zorunlu karşılık oranlarını
kademeli olarak artırmış ve bu çerçevede kredi arzına doğrudan etkide bulunmak istemiştir. Bu
politika değişikliği özelikle fon maliyetini artırıcı bir etki yaratmaktadır.
Tablo 4.1-1: Politika Araçları, Temel Düzenlemeler ve Etkileri
Kurum
Araç
TCMB
ZKO
BDDK
GÖKO
KB
OVP/Teşvik
Teşvik/BES
Teşvik/IFM
TTK*
HM
AB
Dönem
Ocak-Nisan 2011
Ekim 2011 sonrası
Nisan 2011
Mayıs - Haziran2011
2012-2014
Nisan 2011
Mayıs - Haziran2011
2012 sonrası
Yön
artış
azaltma
esneklik
artış
azaltma
azaltma
artış
Amaç
sıkılaştırma
genişleme
Libya
Sıkılaştırma/ ihtiyati
yapısal gelişim
teşvik, tasarruf artışı
teşvik, ürün çeşitliği
yeni yasal ortam
Fiyat Davranışı Etkisi
doğrudan

doğrudan

doğrudan

doğrudan

dolaylı

dolayı

dolay

dolaylı

KB: Kalkınma Bakanlığı, HM: Hazine Müsteşarlığı, AB: Adalet Bakanlığı, ZKO: Zorunlu karşılık oranı, GÖKO: Genel ve özel karşılık
oranları, OVP: Orta Vadeli Program, BES: Bireysel Emeklilik Sistemi, İFM, İstanbul Finans Merkezi, TTK:Türk Ticaret Kanunu
(*) Yeni TTK’ya uyumun kısa vadede firmalara getirdiği yeni standartlar ve bunların bankacılık sektörüne yansımaları
çerçevesinde ilk aşamada bir maliyet/fiyat baskısı yaratması beklenmektedir. Ancak uyumun sağlanmasıyla birlikte orta
vadede bu etkinin ortadan kalkacağı öngörülmektedir.
BDDK
72
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Nitekim 2011 yılında ortalama fon maliyetlerinin azalma eğiliminde bir duraklama
görülmektedir. Elbette bu sonuçta ulusal ve uluslar arası ekonomik ve finansal koşulların etkisi
söz konusudur. Ancak zorunlu karşılıkların banka fiyat davranışında yukarı yönlü bir baskı
oluşturduğu da görülmektedir. Bu kapsamda 2011 yılının son çeyreğinden itibaren TCMB,
zorunlu karşılık oranlarını göreli olarak azaltarak, kredi arzına yönelik destekleyici bir politika
değişikliğine gitmiştir.
Bankacılık sisteminin fon maliyetini doğrudan etkileyen hususlara ilaveten, özellikle finansal
kuruluşlara ve tasarruf sahiplerine yönelik teşvikler ve yapısal tedbirlerin dolaylı etkileri söz
konusudur. Bu etkilerin derecelerini ayrıştırmak mümkün olmamakla birlikle, alınan kararların,
tasarruf sahiplerini ve finansal kuruluşları daha etkin, rekabetçi ve ürün çeşitliliğine sahip bir
piyasaya yöneltme hedefini taşıdığı ve hedefler doğrultusunda finansal kesimin fiyat
davranışının da daha rekabetçi ve marjların daraldığı bir ortama yöneleceği görülmektedir.
Özellikle 2011 yılının ikinci yarısında alınan teşvik kararları ve İstanbul Finans Merkezi planı
kapsamında alınan destekleme tedbirleri, yurtiçi tasarruf eğilimini yükseltmek ve finansal
ürünlerin ve bu ürünleri arz eden kuruluşların çeşitliliğini artırmak yönünde açık hedefler
koymaktadır. Bu durum orta vadede finansal derinleşmenin arttığı, ürün çeşitlenmesinin ve
rekabetin daha geliştiği bir piyasayı işaret etmektedir. Bu durumun maliyetlere ve fiyatlara
olumlu yansıması beklenmektedir.
Şubat ayında kabul edilen ve 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe giren yeni Türk Ticaret Kanunu’nun
kısa vadede firmalar kesimi üzerinde ciddi uyum yükü getireceği beklenmektedir. Ancak bu
kısa vadeli uyum süreci sonrasında daha hesap verebilir ve şeffaf bir iş ortamı, orta vadede
dolayı olarak bankaların fiyat davranışlarına, en azından etkin bilgi arzının yansımaları olarak,
olumlu katkı sağlayabileceği öngörülmektedir.
Kredi arzı ve talebinde davranıĢsal geliĢmelerin izlenmesi amacıyla, TCMB tarafından derlenip
yayımlanmakta olan Banka Kredileri Eğilim Anketinden yararlanılmıştır. 2005 yılından itibaren
yayımlanan bazı anket sorularının, özellikle firma (banka) ve tüketici (müşteri) davranışlarının
yönünün izlenmesinde önem arz ettiği görülmektedir.
İşletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartlar açısından bankaların eğilimleri
incelendiğinde, bankaların 2005Ç1-2008Ç1 döneminde görece yatay ve olumlu bir konum
sergiledikleri görülmektedir. Bu dönemde sektörün kredi hacmindeki genişleme istikrarlı ve
güçlü bir biçimde devam etmiştir. Küresel krizin etkilerinin gelişmiş ekonomileri aştığı 2008 yılı
başından 2010 yılı ilk çeyreğine kadar ise bankacılık kesiminin kredi standartlarında belirgin
sıkılaşma görülmektedir.
Grafik 4.1-14: ĠĢletmelere Verilen Krediler - Standartlar Ve Talepler
40
70
İşletmelere Verilen Kredi Standartları
Endeks
Endeks
60
20
İşletmelere Verilen Kredi Talepleri
50
0
40
-20
30
-40
20
10
-60
0
Gerçekleşen Net Değişim % (*)
-10
2012Ç1
2011Ç1
2011Ç3
2010Ç1
2010Ç3
2009Ç1
2009Ç3
2008Ç1
2008Ç3
2005Ç1
2005Ç3
2012Ç1
2011Ç1
2011Ç3
2010Ç1
2010Ç3
2009Ç1
2009Ç3
2008Ç1
2008Ç3
2007Ç3
2007Ç1
2006Ç1
2006Ç3
2005Ç1
2007Ç1
Beklenen Net Değişim % (*)
-20
2005Ç3
-100
2007Ç3
Beklenti
2006Ç1
Gerçekleşme
2006Ç3
-80
Kaynak: TMCB
BDDK
73
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Dikkat çeken bir husus, kredi standartları açısından beklenti ve gerçekleşmelerin özellikle
küresel kriz sonrası dönemde öncü gösterge benzeri bir örtüşme arz etmesidir. 2005-2008
döneminde beklentiler ve gerçekleşmeleri aynı dönemlerde, değişim arz ederlerken, küresel
krizin ardından beklentilerin en az bir çeyrek önceden hareket ettiği izlenmektedir. Bu durum
bankaların, küresel piyasa koşullarındaki değişime yönelik öngörü yeteneklerinin güçlü
olduğuna işaret etmektedir.
İşletmelere verilen kredilere talep açısından anket sonuçları incelendiğinde, kredi
standartlarından daha karmaşık bir yapı görülmektedir. Genel eğilim benzer bir hat izlese de
değişimlerin daha hareketli olması, firmaların küresel krizden çıkış yönlü stratejilerinin ve
beklentilerinin farklılık arz ettiği, taleplerin yurtiçi ekonomik koşullar ve bekleyişlerden belirgin bir
düzeyde etkilendiği görülmektedir. Ayrıca standartlar için izlenen beklentilerin öncüllüğü
hususunun bu alanda geçerli olmadığı görülmektedir.
Grafik 4.1-15: Bireysel Krediler - Standartlar Ve Talepler
60
Bireysel Krediler-Standartlar
Bireysel Krediler Talepler
(%)
100
20
0
50
-20
0
-40
-50
Konut Alım Kredileri
Taşıt Alım Kredileri
2012Ç1
2011Ç1
2011Ç3
2010Ç1
2010Ç3
2009Ç1
2009Ç3
2008Ç1
2008Ç3
2007Ç1
2006Ç1
2012Ç1
2011Ç1
2011Ç3
2010Ç1
2010Ç3
2009Ç1
2007Ç3
Diğer Bireysel Krediler
-150
2009Ç3
2008Ç1
2008Ç3
2007Ç1
2007Ç3
2006Ç1
2005Ç1
2005Ç3
2006Ç3
Diğer Bireysel Krediler
-120
Konut Alım Kredileri
-100
Taşıt Alım Kredileri
2005Ç1
-80
-100
2006Ç3
-60
2005Ç3
40
150
(%)
Kaynak: TMCB
Bireysel krediler için kredi standartlarına ve talep eğilimlerine, özellikle yurtiçi ekonomik
koşulların kredi davranışlarına yansımasının daha doğrudan olması nedeniyle, ayrıca bakmak
gerekmektedir. Burada bireysel kredileri konut, taşıt ve diğer(ihtiyaç) olarak üç ayrı kalemde
incelediğimizde özellikle standartlar açısından genel kredi koşullarıyla paralel bir eğilim
izlenmektedir. Bankacılık kesiminin kredi standartlarında küresel koşulları ön planda tuttuğu bir
konjonktürü yaşadığımız sonucuna varmak mümkündür. Dikkat çeken bir diğer husus ise, 2011
yılının son çeyreği ve 2012 yılının ilk çeyreği itibarıyla konut kredi talebindeki artışa, bankacılık
sektörü konut kredisi standartlarında bir sıkılaşma ile eşlik ettiğidir. Diğer bireysel kredi türlerinde
ise standartlar ile taleplerin daha uyumlu bir seyri söz konusudur.
4.2. Bireysel Kart Kullanımı GeliĢmeleri
Türk bankacılık sektöründe davranış açısından dikkat çeken bir diğer husus ise müşteri
davranışları alanında yer almaktadır. Özellikle 2003 sonrası dönemde bankacılık sektörünün
perakende bankacılık alanında gösterdiği gelişim dikkat çekicidir. Sağlanan makroekonomik
istikrarın da etkisiyle bankacılık sektörünün daha güçlü bir eğilim ile geleneksel aracılık
faaliyetine, aracılık işlevine dönmeye başladığı görülmektedir. Bu dönemde kredi faaliyetindeki
gelişmeyi destekleyen unsurlardan biri de tüketici güvenindeki artışla birlikte bireysel
kredilerdeki güçlü büyümedir. Bu artışın alt bileşenlerinden biri olarak kredi kartı kullanımındaki
keskin yükselme daha da dikkat çekicidir.
BDDK
74
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik
4.2-1: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Ölçeğe Göre GeliĢimi
70
100
Bireysel Kredi Kart
Kullanım Hacmi Yıllık %
Değişme
80
40
70
30
60
20
50
10
40
0
30
76,8
78,8
1,9
1,9
2,4
2,6
3,1
BKK Hacim Dağılımı
23,0 23,9 25,4 27,3
27,4
74,3
70,7
10
73,0
72,2
70,7
Orta
Büyük
2011
2010
2009
2008
2010
Küçük
0
2007
Toplam
2009
75,6
2004
Küçük
2011
Orta
2007
2006
2005
-30
3,0
18,2
20
Büyük
2008
-10
-20
3,1
20,1
2006
50
2,9
21,4
90 (%)
2005
(%)
60
Bu genel çerçevenin yanında özelikle bahse konu dönemle birlikte bireysel kredi kartı
kullanımında ve harcamalarda taksitli ve taksitsiz tercihinde bazı davranış yapıları ve bu
yapılarda değişimler gözlenmiştir. Bireysel kredi kart kullanım hacmi yıllık değişimi
incelendiğinde, öngörüleceği üzere ekonomik aktivite ve yurtiçi taleple yakın bir ilişki tespit
edilmektedir. Dikkat çeken bir diğer husus ise, özellikle küçük ölçekli bankaların değişimleri
daha keskin yaşadığıdır. Bireysel kredi kartı piyasasına hacim olarak bakıldığında, büyük ölçekli
bankalar ağırlıklı bir yapı olduğu; ancak, 2006 sonrası dönemde bu ağırlığın azalarak devam
ettiği görülmektedir. Ek olarak, küçük ölçekli bankaların hâli hazırda düşük olan paylarının, 2008
sonrasında daha da azaldığıdır. 2011 yılı itibarıyla büyük ölçekli bankaların bireysel kredi kartı
piyasasının %70,7’sine, orta ölçekli bankaların %27,4’üne ve küçük ölçekli bankaların %1,9’una
sahip olduğu izlenmektedir.
Grafik 4.2-2: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Ölçeğe Göre GeliĢimi
75,1
Küçük
73,9
Orta
72,9
72,0
73,6
Büyük
2011
80,5
1,9
1,9
2,6
4,0
Taksitli Biresysel Kredi
24,5
24,5
26,1
22,1
Kartı Kullaınımında Ölçek
Dağımılı
2010
2011
2010
Küçük
2009
Orta
2008
2007
2005
2004
2006
Büyük
0
79,6
3,0
2009
10
21,9
2008
20
2,1
17,5
2007
30
1,8
18,6
2006
40
2004
50
100
2,0
90 (%)
22,4
80
70
60
50
40
75,5
30
20
10
0
Bireysel Kredi Kartlarında
Taksit Kullanım Oranı
(%)
2005
60
Bireysel kredi kartı davranışlarının en önemli parçalarından birini taksit tercihi oluşturmaktadır.
Söz konusu tercihin bir yandan tüketici tercihlerini yansıtırken diğer yandan bankaların risk
ağırlıklı aktif yönetimlerini ve faiz gelirleri gibi önemli kalemlerini etkilediği görülmektedir. Ana
hatlarıyla bakıldığında bireysel kredi kartı kullanımında taksit tercihinin arttığı anlaşılmaktadır. Bu
oran 2004 yılında %26,8 olan düzeyinden 2011 yılında %47,3’e yükselmiştir. Aynı dönemde
büyük
ölçekli
bankalarda
taksit
kullanımı
%26,8’den
%49,2’ye,
orta
ölçekli
bankalarda %28’den %42,4’e ve küçük ölçekli banklarda %18,7’den %47,2’ye yükselmiştir.
Kısaca, tüm ölçeklerde %40-50 bandına bir yakınsama gözlenmektedir. Yine taksitli kredi kartı
piyasasında büyük ölçekli bankaların ağırlıklı yapısı (%73,6) devam etmektedir.
Bireysel kredi kartları kullanımında tüketici tercihlerinin banka fonksiyonel dağılımı
incelendiğinde, perakende bankacılıktaki mevduat bankası ağrılıklı yapının burada da
sürdüğü görülmektedir. Katılım bankalarının 2008 sonrası dönemde paylarını görece yüksek bir
oranda artırdıkları dikkat çekmektedir. Nitekim katılım bankalarının bireysel kredi kartı hacmi
yıllık artış hızları, 2007 sonrasında sektör ortalamasının üzerinde olduğu izlenmektedir.
BDDK
75
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.2-3: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Fonksiyona Göre GeliĢimi
90
100
70
Mevduat
BKK Hacim Dağılımı
1,8
1,9
1,9
1,0
1,2
1,3
1,3
1,9
99,0
98,8
98,7
98,7
98,1
(%)
Bireysel Kredi Kart
Kullanım Hacmi Yıllık %
Değişme
80 (%)
95
60
Katılım
90
Toplam
98,1
98,2
98,1
2011
40
2010
50
85
30
20
Katılım
80
10
Mevduat
0
2009
2008
2007
2006
2004
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2005
75
-10
Bireysel kredi kartında taksit kullanımına fonksiyonel dağılım bazında bakıldığında mevduat
bankaları müşterilerinin tercihlerinin sektör davranışını belirlediği görülmektedir. Taksit tercihi
yıllar içerisinde küresel krizin etkilerinin en açık görüldüğü 2007-2008 yılları hariç, sürekli bir artış
eğilimi arz etmiştir. Mevduat bankaları müşterileri için 2004 yılında %26,8 olan taksit tercihi, 2011
yılında %47,6’ya yükselmiştir. Katılım bankaları için ise böyle bir patika izlenememektedir. Katılım
bankası müşterilerinin taksit tercih oranı yapısal olarak sektör ortalamasının altında kalmaktadır.
Ancak dikkat çeken bir husus, 2004 yılında taksit tercihinin sektör ortalamasının üzerinde, %31,4
olarak gerçekleşmesi ve bu oranının 2009 yılına kadar düşerek %21,8’e kadar gerilemesidir.
2010 ve 2011 yıllarında ise, göreli artışlarla söz konusu oran %31,6’ya yükselmiştir. Bu düzey
sektör ortalaması olan %47,6’dan belirgin bir şekilde düşüktür.
Grafik 4.2-4: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Fonksiyona Göre GeliĢimi
60
50
100,0
Bireysel Kredi
Kartlarında Taktsit
Kullanım Oranı
(%)
99,8
(%)
99,6
99,4
40
1,2
1,1
1,1
98,8
98,9
98,9
Taksitli Biresysel Kredi Kartı
Kullaınımında Ölçek
0,9
1,0
1,0 Dağımılı
1,2
1,3
99,2
30
99,0
98,8
20
98,6
98,4
10
Mevduat
98,2
Katılım
0
99,1
98,8
Katılım
99,0
99,0
98,7
Mevduat
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
98,0
Bireysel kredi kartı kullanımında bankaların sahipliğine göre dağılımında, birleşme ve satın
almalara bağlı olarak gelişen bankacılıkta yabancı payındaki artışa paralel bir eğilim
izlenmektedir. 2004 sonrasında yabancı bankaların payının %8,4’ten 2007 yılında %22,1’e
yükseldiği, bu hızı artış döneminden sonra ise, daha düşük bir artışla, 2011 yılında %25,3’e
geldiği görülmektedir. Kamu bankaları için 2004-2007 döneminde azalan sektör payının, 2008
sonrası gelişim gösterdiği ve payın yeniden %8’e yaklaştığı gözlenmektedir. Böylece yerli özel
bankaların payı 2004-2008 döneminde keskin bir azalma yaşanmış ve daha sonrası dönemde
yatay bir seyir arz etmiştir. Yerli özel bankaların söz konusu kalemde sektör payı 2011
yılında %66,8 olarak gerçekleşmiştir.
BDDK
76
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.2-5: Bireysel Kredi Kartı Kullanımının Sahipliğe Göre GeliĢimi
10,5
BKK Hacim Dağılımı
23,8 24,7 26,2
18,6
22,1
76,1
73,3
70,9
68,9
66,2
66,8
5,3
4,7
5,3
6,4
7,5
7,9
2009
100
8,4
2008
90 (%)
Bireysel Kredi Kart Kullanım
Hacmi Yıllık % Değişme
2007
100
120 (%)
2006
140
25,3
80
70
Yabancı
Toplam
60
50
83,4
40
40
Yabancı
30
20
Yerli Özel
20
0
10
8,2
0
Kamu
7,0
2004
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
-20
82,5
2011
Yerli Özel
2010
60
Kamu
2005
80
Banka sahiplik yapısına göre bireysel kredi kartı piyasasında taksit kullanımı davranışı
incelendiğinde, yeri özel bankalar ile yabancı bankaların benzer bir eğilim içerisinde olduğu,
kamu bankalarının ise 2004 yılı itibarıyla sektör geneline göre oldukça düşük olan taksit kullanım
payının inceleme döneminde hızla yakınsadığı izlenmektedir. Kamu bankalarının taksitli bireysel
kredi kartı hacmindeki payı 2011 yılı itibarıyla hala sektör ortalamasının gerisindedir (%35,6).
Grafik 4.2-6: Bireysel Kredi Kartında Taksit Kullanımının Sahipliğe Göre GeliĢimi
60
100 (%)
13,3
90
Bireysel Kredi Kartlarında
Taktsit Kullanım Oranı
(%)
50
Taksitli Biresysel Kredi Kartı Kullaınımında
11,2
18,7 23,0 24,3
Ölçek 25,7
Dağımılı23,2
25,1
80
70
40
60
50
30
Kamu
Yabancı
87,2
85,2
80,2
75,5
73,0
71,3
69,2
70,8
6,0
30
1,1
1,5
2,7
3,5
5,0
2010
2005
Kamu
2009
1,5
Yerli Özel
2008
1,4
2004
10
2007
Yabancı
20
10
2006
20
40
Yerli Özel
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
0
2011
0
4.3. BirleĢme ve Devirler
Türk Bankacılık Sektörü’nde 2001-2011 döneminde toplam 16 adet devir ve birleşme
gerçekleşmiştir. Özellikle, yeniden yapılandırma faaliyetlerinin ilk dönemi olan 2001 ve 2002
yıllarında gerçekleşen birleşme ve devirlerin sayısının sektör aktifleri içerisindeki payı yüksek
düzeydedir. 2006 yılı sonuna kadar sürdüğü görülen birleşme ve devir işlemleri, takip eden dört
yıl içerisinde gerçekleşmemiş ve 2011 yılı içerisinde bir adet birleşme ve devir işlemi yapılmıştır.
2012 yılının ilk yarısında ise bir devir işlemine yönelik taraflar arası anlaşma sağlanmış olup BDDK
onayı aşaması henüz tamamlanmamıştır.
Tablo 4.3-1: Yıllara Göre BirleĢme ve Devir ĠĢlemlerinin Sayısı ve Büyüklüğü
Yıl
2001
2002
2003
2004
İşlem
Sayısı
6
3
1
2
Toplam Değer(milyon TL)*
13.130,9
3.142,6
45,1
6.249,3
Pay(%)**
7,69
1,50
0,02
2,04
İşlem
Sayısı
Yıl
2005
2006
2011
2012***
2
1
1
1
Toplam Değer(milyon
TL)*
1.738,4
20.028,5
11.877,5
6.470,0
Pay(%)**
0,45
4,23
1,16
2,96
*Devralınan bankanın toplam aktif değerinin birleşmenin toplam değerini ifade ettiği varsayılmaktadır. ** Bankacılık
sektörü toplam aktif içerisindeki payını ifade etmektedir. *** Sberbank ile Denizbank'ın ana hissedarı Dexia tarafından,
Denizbank'ın çoğunluk hisselerinin satışı için Haziran 2012’de yapılan anlaşma BDDK onayını beklemektedir.
BDDK
77
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Türk bankacılık sektörü için birleşme ve devir faaliyetlerinin, Kasım 2000 ve Şubat 2011 krizi
sonrası sektördeki yeniden yapılanma çabalarının bir yansıması olduğu görülmektedir. Sektör
uluslar arası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya dönüşürken, daha sağlıklı ve sürdürülebilir bir
sermaye yapısıyla, etkinlik ve kârlılık odaklı bir iş yapış tarzının benimsendiği görülmektedir. Bu
ortamın sektörde belirli düzeyde konsolidasyonu beraberinde getirdiği izlenmiştir. Esasen
özellikle aynı grup içerisinde faaliyet gösteren bankaların birleşmesi yönündeki örnekler bu
durumu açık şekilde yansıtmaktadır. Türk bankacılık sektöründe görülen birleşme ve devir
işleminin, sektördeki aktif yoğunlaşması ve personel sayısı üzerine etkilerine bakıldığında, en
büyük etkinin, 2001 yılındaki Emlak Bankası’nın Ziraat Bankası’na, Osmanlı Bankası’nın Garanti
Bankası’na, 2004 yılında Pamukbank’ın Halk Bankası’na ve 2006 yılında Koçbank’ın Yapı ve
Kredi Bankası’na devir işlemleriyle olduğu görülmektedir.
Tablo 4.3-2: BirleĢme ve Devirlerin YoğunlaĢma Üzerine Analizi
Tarih
Birleşen Kuruluşlar
Birleşme Sonrası
06.07.2001
Bir. Ön. Piy. Bir.Son.
Payı(%)
Piy. Payı(%)
12,49
15,14
Bir. Öncesi
Personel*
38.762
Bir. Son.
Personel**
32.926
T. Emlak Bankası ve T.C. Ziraat Bankası
T.C. Ziraat Bankası
Birleşik Türk Körfez Bankası ve Osmanlı
Osmanlı Bankası
2,20
3,38
1.708
1.288
31.08.2001
Bankası
Tekfen Yatırım, Finansman Bankası ve
Tekfen Bank
0,15
0,18
649
630
26.10.2001
Bank Ekspres
14.12.2001
Osmanlı Bankası ve T. Garanti Bankası
T. Garanti Bankası
6,21
9,08
6.538
5.949
14.12.2001
Demirbank. ve HSBC Bank
HSBC Bank
0,90
1,50
3.674
3.163
Morgan Guaranty Trust Company ve The
JP Morgan Chase Bank
0,18
0,20
62
50
14.12.2001
Chase Manhattan Bank
11.01.2002
Sümerbank ve Oyak Bank
Oyak Bank
0,28
1,77
2.540
3.487
Sınai Yatırım Bankası ve T. Sınai Kalkınma
T. Sınai Kalkınma
0,37
0,60
421
308
29.03.2002
Bankası.
Bankası
27.12.2002
Milli Aydın Bankası ve Denizbank
Denizbank
1,40
1,46
2.856
3.024
09.04.2003
Fibabank ve Finansbank
Finansbank
2,47
2,49
3.129
3.742
Credit Lyonnais Türkiye İstanbul Merkez
Credit Agricole
Şubesi ve Credit Agricole Indosuez Türk
0,125
0,126
50
40
Indosuez Türk Bank
03.03.2004
Bank
12.11.2004
Pamukbank ve T. Halk Bankası
T. Halk Bankası
7,15
9,19
11.236
10.864
19.09.2005
Ak Uluslararası Bankası ve Akbank
Akbank
12,42
12,48
10.978
11.177
Family Finans Kurumu ve Anadolu Finans
Türkiye Finans Katılım
0,37
0,76
1.752
1.918
30.12.2005
Kurumu
Bankası
02.10.2006
Koçbank ve Yapı ve Kredi Bankası
Yapı ve Kredi Bankası
5,94
10,16
13.468
13.355
12.02.2011
Fortis Bank ve Türk Ekonomi Bankası
Türk Ekonomi Bankası
1,88
3,05
10.096
9.632
* Birleşme veya devir işleminin taraflarının birleşme tarihi itibarıyla toplam yurtiçi personel sayısını göstermektedir.
**Devir veya birleşmeden sonra oluşan kuruluşun işlem tarihinden 6 ay sonraki yurtiçi personel sayısını göstermektedir.
Yeniden yapılandırmanın ardından gerçekleşen devir ve birleşme işlemleri sonrası oluşan yeni
kuruluşlarda, personel sayısında bir azalmaya gidilmemiş olması dikkat çekicidir. Bu durum
sektördeki birleşmelerin artık, yatırımcıların daha büyük bir ölçek ile Türk bankacılık sektöründe,
herhangi bir şekilde güç kaybetmeden, aksine daha da güçlenerek yer alma isteklerinin bir
göstergesi olarak görülmektedir.
Küresel ölçekte yapılan devir ve birleşme faaliyetlerinin sektörel olarak ayrıştırılması sonucu elde
edilen bankacılık sektöründeki veriler incelendiğinde, küresel krizin evrelerine paralel bir şekilde
finansal piyasalardaki baskıların arttığı dönemlerde, devir ve birleşme aktivitelerinin hacim
olarak arttığı görülmektedir. Benzer eğilim anlaşma sayısında da gözlenmektedir. Bu durum
temel olarak kısa vadede, bankacılık sektöründeki sıkıntıların ve özellikle Avrupa bankacılık
sisteminde süregelen sermaye yetersizliği hususunun, Avrupa bankalarının değerlerinin
azalmasına yol açarak, yeni yatırımcılara fırsatlar sunması olarak değerlendirilmektedir. Genel
olarak devir ve birleşme faaliyetlerinin daha çok piyasanın serbestleşmesiyle birlikte artması
beklenmektedir. Zira piyasanın deregülasyonu, yöntem ve yatırımcı açısından çeşitlilik getirerek,
devir ve birleşme aktivitelerinin artmasını sağlar. Ancak, özellikle 2007 sonrasında gelişmiş
ekonomilerin finansal sistemlerinde yaşanan sıkıntılar ve Avrupa bankacılığının kaldıraç
oranlarını normalleştirme çabaları, yeni ve aynı zamanda farklı ekonomik coğrafyadan
yatırımcıları çekmektedir.
BDDK
78
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.3-1: Bankacılıkta Küresel BirleĢme ve Devir Faaliyetleri
Yeniden Sermayelendirme
300
500
(milyar dolar)
adet
Bankacılıkta Küresel
Devir Birleşme
Anlaşma Sayısı (Sağ Eksen)Faaliyetleri
Hacim
250
450
400
350
200
300
150
250
200
100
150
100
50
50
2012 Ç1
2011 Ç3
2011 Ç1
2010 Ç1
2010 Ç3
2009 Ç3
2009 Ç1
2008 Ç1
2008 Ç3
2007 Ç3
0
2007 Ç1
0
Varlık Karşılığı Borç
Risk Sermayesi
Özelleştirme
Yönetim Alımı
Özel Sermayelendirme
Zorunlu Arz
Opsiyon Anlaşması
İkincil İşlem
Çoğunluk Alımı
Kaldıraç Alımı
Aktif Satışı
Blok Satış
Özel Yatırım
Ek Hisse Alımı
Azınlık Alımı
Şirket Alımı
Sınır Ötesi
1
2012 Yılı
1
(toplam 1092 anlaşma) 71
2
8
Anlaşma Sayısı
15
2
3
6
İşlem Hacmi
İçerisinde Pay (%) 42
18
123
6
124
94
162
179
235
300
200
100
0,6
0,6
1,2
1,6
2,4
2,4
3,0
3,2
7,2
8,1
9,7
11,5
12,0
21,1
23,8
23,9
56,3
60,6
0
Sayı ve Yüzde Pay
Kaynak: Bloomberg
Yapılan anlaşmaların 2012 yılının ilk yarısı itibarıyla %60,6’sının sınır ötesi biçiminde olduğu
görülmektedir. Ayrıca anlaşmaların %56,3’ü şirket alımı şeklindedir. Anlaşmaların %61,4’ü
nakit,
%20,3’ü
de
nakit
ve
hisse
karşılığı
anlaşmaları
biçiminde
olmuştur.
Anlaşmaların %90,9’unun 0-500 milyon dolar arası büyüklükte olduğu görülmektedir.
Grafik 4.3-2: Bankacılıkta Küresel BirleĢme ve Devir Faalyetlerinin Türleri ve Büyüklüğü
Hisse
Kaynak: Bloomberg
3,44
5,41
0,25
5000.01-10,000M
Borç
0,89
1000.01-5000M
5,16
90,91
500.01-1000M
5,19
Nakit veya Hisse
7,11
Açıklanmamış
Nakit+Hisse
20,28
2012 Yılı Devir ve Birleşmeleri
Sözleşme Büyüklüğü (Milyon Dolar)
Dağılımı
0-500M
100
90 (%)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2012 Yılı Devir ve Birleşmeleri
Ödeme Türleri
Nakit
100
90 (%)
80
70
60
50
40
61,37
30
20
10
0
4.4. Tanıtım ve Promosyon Faaliyetleri
Tanıtım ve promosyon, bankaların sektördeki rekabet güçlerini arttırmak için kullandıkları
araçlar arasında yer almaktadır. Tanıtım giderlerinde ilk 5 ve ilk 10 banka paylarında 2007
yılında başlayan azalma, 2009-2010 yıllarında da artışını sürdürmüş, 2011 yılında ise yeniden
görece azalmıştır. İlk 5 ve 10 bankanın sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payı söz
konusu dönemde, sırasıyla %51,6 ve %81,4 düzeyinde gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli bankaların
sektörün toplam tanıtım giderleri içindeki payındaki, 2008 yılından itibaren gözlenen azalma
2011 yılında da devam etmiş ve payları %3,6’ya inmiştir. Bu dönemde orta ölçekli bankaların
tanıtım giderleri içindeki paylarında yıllar itibarıyla artış yaşanmıştır. 2011 yılında orta ölçekli
bankaların tanıtım giderlerinin toplam içindeki payı %34,2, büyük ölçekli bankaların payı
ise %63,3 olarak gerçekleşmiştir.
BDDK
79
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 4.4-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
Tanıtım Giderleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
78,7
92,0
2003
74,0
92,0
2004
74,7
91,8
2005
65,2
86,1
2006
68,7
87,1
2007
60,7
81,5
2008
56,7
80,6
2009
58,4
81,7
2010
60,8
85,2
2011
51,6
81,4
74,8
20,9
4,3
100
73,4
22,9
3,7
100
75,6
21,2
3,2
100
66,0
24,4
9,6
100
68,7
22,8
8,6
100
60,5
30,0
9,5
100
60,9
31,8
7,3
100
63,1
29,8
7,0
100
64,3
32,1
3,6
100
63,3
34,2
2,4
100,0
99,7
0,3
v.y.
100
99,8
0,2
v.y.
100
99,7
0,3
v.y.
100
96,0
0,3
3,7
100
93,8
0,2
5,9
100
93,1
0,3
6,6
100
92,9
0,4
6,7
100
92,9
0,4
6,8
100
93,7
0,7
5,6
100
93,2
0,5
6,3
100,0
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının ağırlıklı olduğu tanıtım giderlerinde, 2011
yılında katılım bankalarının piyasa payında bir önceki yıla göre belirin bir artış olurken, mevduat
bankaları ve kalkınma ve yatırım bankalarının piyasa payında düşüş yaşanmıştır. 2011 yılında
mevduat bankaları tanıtım giderlerinin toplam tanıtım giderleri içindeki payı %93,2, kalkınma ve
yatırım bankalarının payı %0,5 ve katılım bankalarının payı %6,3 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 4.4-1: Tanıtım Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
90
100
Ölçek
(%)
0,3
0,0
0,2
0,0
0,3
0,0
95
70
60
90
50
40
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
30
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
3,7
0,3
5,9
6,6
0,2
0,3
6,8
0,4
0,4
5,6
6,3
0,7
0,5
(%)
99,7 99,8 99,7
96,0
85
20
93,8 93,1 92,9 92,9 93,7 93,2
80
2011
2010
2009
2008
2006
2007
Kalkınma ve Yatırım
2005
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
75
2002
0
2004
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
10
2003
80
Tanıtım giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında özel sermayeli bankaların önemli bir yer tuttuğu
görülmektedir. 2011 yılında tanıtım giderlerinde ilk üç bankanın toplam payı, %39 olarak
gerçekleşmiştir. 2010 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet kamu bankası, sektörde
tanıtıma en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında yer alırken, 2011 yılında katılım
bankaları yer alamamıştır.
Tablo 4.4-2: Tanıtım Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
%
2002
Pay
30,0
İŞ
Pay
21,9
İŞ
AK
19,1
AK
21,5
3
İŞ
12,4
YKB
4
GARANTİ
11,1
5
FORTİS
6,0
6
HSBC
3,8
7
KOÇ
3,1
8
CITI
2,3
9
FİNANS
2,2
10
PAMUK
2,0
1
YAPI VE KREDİ
2
2004
2006
Pay
23,8
AK
2008
Pay
13,5
İŞ
2010
Pay
15,4
İŞ
2011
Pay
YKB
15,1
İŞ
12,9
GARANTİ
14,2
GARANTİ
11,7
18,8
AKBANK
15,1
GARANTİ
12,5
AKBANK
13,9
AK
10,2
GARANTİ
7,7
GARANTİ
8,9
YKB
10,2
HSBC
4,9
HSBC
5,9
FİNANS
VAKIFLAR
4,3
FORTİS
4,3
FORTİS
3,9
FİNANS
4,2
KOÇ
3,0
VAKIFLAR.
DENİZ
3,0
DENİZ
FİNANS
2,8
ASYA
17,1
YKB
9,0
YKB
8,2
7,5
FİNANS
8,4
DENİZ
6,9
HSBC
7,2
DENİZ
6,2
HALK
6,5
VAKIFLAR
5,4
VAKIFLAR.
5,0
FİNANS
6,0
4,1
HALK
4,0
HSBC
4,8
VAKIFLAR
5,3
3,1
ASYA.
3,9
HALK
4,4
TEB
5,2
2,6
CITI
3,4
ASYA
3,9
ING
4,5
İlk 5 ve ilk 10 bankanın tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan azalma
2011 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %3,3 ve %2,9 olarak gerçekleşmiştir. Büyük ölçekli
bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında, 2007 yılında başlayan düşüş, 2010 yılında
kesintiye uğramış ancak, 2011 yılı itibarıyla yeniden düşerek ve %2,3 olarak gerçekleşmiştir. Orta
BDDK
80
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
ölçekli bankaların davranışları da benzer bir gelişim arz etmiştir ve söz konusu oran 2011 yılında
yeniden düşüşe geçerek %2,8’e inmiştir. Küçük ölçekli bankaların tanıtım giderleri/faiz dışı
giderler oranında ise son altı yılda azalma yaşanmış ve bu oran, 2011 yılı itibarıyla %0,8’e
gerilemiştir.
Tablo 4.4-3: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler
Tanıtım Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2002
8,2
6,2
2003
7,8
5,8
2004
8,7
7,4
2005
6,8
6,6
2006
7,6
6,5
2007
7,1
5,6
2008
5,1
4,0
2009
4,5
3,5
2010
4,4
3,9
2011
3,3
2,9
3,9
2,6
1,9
3,4
4,1
3,6
1,8
3,8
5,2
4,5
2,1
4,8
3,5
5,3
3,2
3,8
4,3
4,6
2,9
4,2
3,1
4,6
3,3
3,5
2,9
4,0
2,1
3,1
2,5
3,0
2,0
2,6
2,9
3,5
1,1
2,9
2,3
2,8
0,8
2,3
3,5
0,3
v.y.
3,4
3,9
0,2
v.y.
3,8
4,9
0,5
v.y.
4,8
3,8
0,5
4,3
3,8
4,2
0,4
6,1
4,2
3,5
0,5
5,3
3,5
3,1
0,6
4,2
3,1
2,6
0,4
3,4
2,6
2,9
1,0
2,9
2,9
2,4
0,5
2,7
2,3
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat ve katılım
bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre büyük olduğu görülmektedir. 2010 yılında
tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankaları için bir
önceki yıla göre artarak sırasıyla %2,9 ve %1’e yükselirken, katılım bankaları için bir önceki yıla
göre azalarak%3,4’ten %2,9’a gerilemiştir.
Grafik 4.4-2: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
7
Ölçek
Mevduat Bankaları
6
8
7
5
6
4
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
5,3
3,5
3,14,2
3
2,6
3,4
2
2
1
1
0,3
0,2
0,5
0,5
2,9
2,4
2,9
2,7
1,0
0,4
0,5
0,6
0,4
2009
Büyük Ölçekli
3,8
4,3
2008
3
İlk 5 Banka
(%) 3,9
3,5
Kalkınma ve Yatırım
6,1
4,2
2007
5
4
Katılım Bankaları
4,9
2006
(%)
2003
0,5
2011
2010
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2005
0
0
2004
9
2002
10
Tanıtım giderleri/faiz dışı giderler oranında 2011 yılı itibarıyla, ilk 10 banka sıralamasında ilk
sırada bir katılım bankası, ilk 10’da bir kamu bankası yer almıştır.
Tablo 4.4-4: Tanıtım Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
2002
YKB
NUROL
AK
FORTİS
HSBC
Oran
9,0
8,9
7,6
7,6
6,4
6
7
8
9
10
İMAR
CITI
GARANTİ
FİNANS
İŞ
6,3
6,1
4,3
3,8
3,7
2004
AK
CITI
FİBA
YKB
HSBC
İŞ
AKTİF B.
DENİZ
FORTİS
ŞEKER
Oran
10,7
7,8
7,7
7,6
6,9
2006
T. FİNANS
ASYA
İŞ
HSBC
FİBA
Oran
9,5
7,9
7,5
7,0
6,8
2008
CITI
ASYA
HSBC
FİNANS
AK
Oran
7,4
6,7
5,8
4,8
4,3
2010
AKTİF
ASYA
FİNANS
AK
DENİZ
Oran
5,2
5,2
4,7
4,2
4,1
6,5
6,4
6,0
5,4
4,7
AK
TEB.
FORTİS
TURKLAND
YKB
6,4
6,1
5,8
5,6
5,1
T. FİNANS
FORTİS
ŞEKER
GARANTİ
İŞ
4,0
3,5
3,3
3,3
3,0
HSBC
İŞ
GARANTİ.
ŞEKER
TAİB
4,0
3,6
3,4
3,4
3,0
2011
ASYA.
ING
DENİZ
İŞ
AK
FİNANS
HSBC
TEB
GARANTİ
HALK
Oran
3,6
4,5
6,9
17,1
10,2
6,0
3,8
5,2
11,7
6,5
Promosyon giderlerinde ilk 10 bankanın sektör içindeki payında 2009 yılına kadar devam eden
azalma, 2010 yılı itibarıyla artışa geçmiş, daha sonra 2011 yılında da belirgin bir düşüş arz etmiş
ve %92,9’a gerilemiştir. 2011 yılında ilk 5 bankanın promosyon giderlerinin sektör toplamı
içindeki payı ise, 2010 yılına göre azalarak %62,1’ye inmiştir. Promosyon giderlerinde, öteden
beri en yüksek paya sahip olan büyük ölçekli bankaların, promosyon giderlerinin sektör toplamı
içindeki payı, 2011 yılında bir önceki yıla göre 2,1 puan azalarak %86,1’e gerilerken, orta ölçekli
BDDK
81
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
bankaların payı ise bir önceki yıla göre 2 puan artarak %13,7’ye yükselmiştir. 2011 yılı itibarıyla
küçük ölçekli bankaların promosyon giderlerinin sektör toplamı içindeki payı, bir önceki yıl
seviyesi olan %0,1’den, %0,2’ye yükselmiştir.
Tablo 4.4-5: Promosyon Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
Promosyon Giderleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Toplam
2005
95,5
99,7
2006
85,6
98,7
2007
81,6
97,5
2008
82,0
95,5
2009
79,3
94,7
2010
76,4
95,7
2011
61,2
92,9
90,8
8,7
0,4
100,0
81,4
18,2
0,4
100,0
81,7
17,8
0,5
100,0
85,4
14,2
0,4
100,0
86,7
13,2
0,1
100,0
88,2
11,7
0,1
100,0
86,1
13,7
0,2
100,0
100,0
0,0
100,0
99,8
0,2
100,0
99,3
0,7
100,0
99,2
0,8
100,0
99,4
0,6
100,0
99,6
0,4
100,0
97,5
2,5
100,0
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderlerinde mevduat bankalarının sektör içindeki
baskın ağırlığının devam ettiği görülmektedir. Ancak 2011 yılında katılım bankalarının piyasa
payında bir önceki yıla göre 5 kat bir artışın olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum katılım
bankalarının perakende bankacılık pazarında çok daha etkin olma eğiliminde olduklarının
önemli bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Katılım bankalarının promosyon giderlerinin
toplam sektör içindeki payı 2005-2010 döneminde ortalama %0,45 civarında iken, 2011
yılında %2,5’e yükselmiştir. 2011 yılında mevduat bankalarının promosyon giderleri TÜFE ile
dönüştürülmüş reel bazda %3,3 oranında azalmıştır. Katılım bankalarının ise aynı dönemde
promosyon giderleri reel olarak %538,7 oranında artış göstermiştir. Artış oranının bu kadar
yüksek olmasında 2010 yılındaki baz değerin düşüklüğü belirleyici olurken, katılım bankalarının
daha agresif bir promosyon eğilimine girdikleri de göz ardı edilmemelidir.
Grafik 4.4-3: Promosyon Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
120
100
Ölçek
(%)
0,0
0,2
0,7
0,8
0,6
0,4
100,0
99,8
99,3
99,2
99,4
99,6
(%)
100
2,5
95
80
90
60
40
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
85
20
97,5
80
Katılım Bankaları
Mevduat Bankaları
2011
2010
2009
2008
2007
2006
75
2005
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
2011 yılında promosyon giderlerinde ilk 10 banka sıralamasında üçüncü sırada yine bir kamu
bankası yer almıştır. 2011 yılı itibarıyla 3 adet kamu bankasının yer aldığı promosyon giderleri ilk
10 banka sıralamasında, hiçbir katılım bankası yer almamıştır.
BDDK
82
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 4.4-6: Promosyon Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
2005
%
Pay
1
AK
35,2
AK
2006
Pay
32,4
AK
2007
Pay
23,7
AK
2
YKB
24,9
YKB.
24,0
3
İŞ
15,9
GARANTİ
13,6
4
GARANTİ
14,1
İŞ
5
FİNANS
5,5
FİNANS
6
FORTİS
1,7
7
HALK
8
9
10
2008
Pay
22,0
AK
2009
Pay
22,1
GARANTİ
YKB.
19,1
GARANTI
18,4
İŞ
16,9
İŞ
18,2
8,3
GARANTİ
15,3
YKB
11,8
7,3
FİNANS
6,6
VAKIF
11,6
HSBC
5,5
VAKIF
5,4
FİNANS
4,2
HALK
0,8
DENİZ
3,2
HSBC
4,0
HSBC
3,5
KOÇ
0,8
HALK.
2,5
DENİZ
3,5
DENİZ
ING
0,6
FORTİS
1,2
FORTİS
1,8
HALK
ŞEKER
0,3
VAKIF
0,6
HALK
1,2
TEB
2010
Pay
22,3
2011
Pay
GARANTİ
20,8
GARANTİ
18,7
VAKIF
15,6
AK
21,0
AK
16,1
VAKIF
15,0
VAKIF
15,4
YKB
11,5
İŞ
İŞ
11,4
YKB
9,2
İŞ
10,1
8,8
HALK
4,1
HALK
7,4
YKB
9,5
7,3
ZİRAAT B.
3,3
ZİRAAT B.
4,3
ZİRAAT
7,0
2,3
FİNANS
3,2
FİNANS
3,5
FİNANS
2,8
2,2
DENİZ
2,7
HSBC
2,4
HSBC.
2,8
1,3
FORTİS
2,2
DENİZ
1,7
TEB
2,4
İlk 5 ve ilk 10 bankanın promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2011 yılında bir önceki yıla
göre azalarak sırasıyla %9,1 ve %7’ye inmiştir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların promosyon
giderleri/faiz dışı giderler oranı, bir önceki yıla göre artarak %7,8’e gerilerken, orta ölçekli
bankaların söz konusu oranı, bir önceki yıla göre değişiklik arz etmemiş ve %2,8 düzeyinde
gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli bankaların promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı ise, küçük
bir artışla %0,2 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 4.4-7: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢma Göstergeleri
Promosyon Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2005
4,1
3,5
2006
8,6
6,3
2007
7,9
7,1
2008
9,3
7,8
2009
8,8
7,4
2010
11,0
8,2
2011
9,1
7,0
3,2
1,3
0,1
2,5
5,3
3,8
0,1
4,4
6,3
4,1
0,2
5,2
7,8
3,4
0,2
5,9
7,6
2,9
0,1
5,7
8,9
2,8
0,1
6,4
7,8
2,8
0,2
5,8
2,7
0,0
2,5
4,7
0,2
4,4
5,5
0,8
5,2
6,3
0,9
5,9
6,2
0,7
5,7
6,9
0,5
6,4
6,2
2,7
5,8
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat
bankalarında, katılım bankalarına göre oldukça büyük olduğu görülmektedir. Ancak, yine
katılım bankalarının promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranı, 2011 yılında belirgin bir biçimde
artış kaydetmiştir.
Grafik 4.4-4: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
8
(%)
Ölçek
10
7
(%)
6
8
6,9
Mevduat Bankaları 6,3 Katılım Bankaları
6,2
5,5
6
4
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
6,2
4,7
5
4
3
2,7
2,7
0,8
0,9
2008
0,2
2007
0,0
2006
1
2005
2
2
0,7
0,5
2011
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
2010
0
2009
12
2011 yılı itibarıyla promosyon giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında 3
adet kamu bankası yer almıştır. Ayrıca 2011 yılında bir katılım bankasının da söz konusu
göstergede ilk 10 sıralamasına girdiği tespit edilmektedir.
BDDK
83
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 4.4-8: Promosyon Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
2005
%
Oran
2007
Oran
2008
Oran
2009
Oran
2010
Oran
2011
Oran
1
AK
10,9
AK
13,4
AK
13,2
AK
13,8
AK
14,3
VAKIF
2
FİNANS
4,6
FİNANS
7,4
VAKIF
10,6
VAKIF
13,1
VAKIF
13,7
AK
11,0
3
GARANTİ
4,0
GARANTİ
7,3
GARANTİ
9,0
GARANTİ
8,7
GARANTİ
12,1
GARANTİ
10,6
4
İŞ
3,0
YKB
6,9
İŞ
8,1
YKB
6,4
HALK
8,3
HALK
8,6
5
YKB
2,5
İŞ
5,9
YKB
6,5
İŞ
5,0
YKB
6,0
HSBC
4,8
6
FORTİS
1,4
HSBC
5,8
HSBC
5,3
HALK
4,4
İŞ
4,8
İŞ
4,8
7
KOÇ
0,7
DENİZ
5,7
FİNANS
5,1
FORTİS
4,4
HSBC
4,4
YKB
4,6
8
ING
0,7
VAKIF
4,8
DENİZ
3,9
DENİZ
4,0
FİNANS
4,3
ASYA
4,3
9
HALK
0,6
FORTİS
3,2
HALK
2,7
FİNANS
3,7
FORTİS
3,6
ZİRAAT
4,3
10
ŞEKER
0,4
ASYA.
2,0
FORTİS
2,5
HSBC
3,6
ZİRAAT
3,5
ING
3,4
12,4
4.5. AraĢtırma ve GeliĢtirme Faaliyetleri
Ürün çeşitliliği açısından gelişmiş finansal sistemlerle mukayese edildiğinde görece geride olan
Türk bankacılık sektöründe bu eğilime paralel bir şekilde ARGE faaliyetlerine yönelik giderlerin
de düşük olduğu görülmektedir. Aktif büyüklüğü sıralamasına göre ilk 10 bankanın ARGE
giderlerinin, sektörün toplam ARGE giderleri içindeki payı, 2011 yılı itibarıyla %99,7’ye ulaşarak
toplamın nerdeyse tamamını oluşturduğu görülmektedir. 2011 yılında ilk 5 bankanın ARGE
giderlerinin sektör toplamı içindeki payı ise, %91,6 düzeyindedir.
Tablo 4.5-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
ARGE Giderleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2002
90,4
98,1
2003
93,8
98,4
2004
93,0
98,5
2005
91,4
98,9
2006
91,6
99,0
2007
93,4
99,4
2008
97,1
99,7
2009
95,3
99,7
2010
94,5
99,7
2011
91,6
99,7
84,1
11,3
4,6
100
85,2
13,7
1,1
100
87,5
11,3
1,2
100
70,6
26,0
3,5
100
63,4
33,2
3,3
100
86,3
12,2
1,5
100
89,4
9,4
1,2
100
72,5
24,4
3,1
100
73,4
23,2
3,4
100
67,3
29,2
3,5
100,0
99,5
0,5
v.y.
100
99,0
1,0
v.y.
99,9
0,1
v.y.
100
100
99,9
0,1
0,0
100
99,8
0,0
0,2
100
98,7
1,3
0,0
100
98,9
1,0
0,1
100
97,1
2,1
0,7
100
96,9
2,7
0,4
100
95,8
3,6
0,6
100,0
ARGE giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek payı, öteden beri büyük ölçekli bankalar elde
etmektedir. Ancak, özellikle orta ölçekli bankaların sektörde daha güçlü bir şekilde var olmaya
çalışmaları, göreli paylarının 2007 sonrasında artmasını sağlamıştır. Buna paralel olarak da
büyük ölçekli bankaların payında düşüş gözlenmiştir. 2011 yılında büyük ölçekli bankaların
ARGE giderlerinin toplam sektör içindeki payı, %67,3 olurken, orta ölçekli bankaların payı %29,2
düzeyindedir.
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün toplam ARGE giderlerinin çok
büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir. Buna karşılık, 2011 yılında ARGE giderlerinde
mevduat bankalarının piyasa payında azalma olurken, kalkınma ve yatırım bankalarının ve
katılım bankalarının piyasa payında artış yaşanmıştır. 2011 yılında mevduat bankaları ARGE
giderlerinin toplam sektör içindeki payı %95,8, kalkınma ve yatırım bankalarının payı %3,6 ve
katılım bankalarının payı %0,6 olarak gerçekleşmiştir.
BDDK
84
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 4.5-1: ARGE Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
120
0,5
0,0
100
Ölçek
(%)
100
1,0
0,0
0,1
0,0
0,1
0,0
0,0
0,1
1,3
0,0
1,0
0,1
0,7
2,1
0,4
2,7
0,6
3,6
95
80
90
60
İlk 5 Banka
99,5 99,0 99,9 99,9 99,8 98,7 98,9
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
40
(%)
85
Küçük Ölçekli
97,1 96,9 95,8
80
Katılım Bankaları
2011
2010
2009
2008
2006
2005
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2004
Mevduat Bankaları
75
2003
0
Kalkınma ve Yatırım
2007
20
Türk bankacılık sektöründe yapısal olarak ARGE giderleri içerisinde ilk üç bankanın payı
sektörün neredeyse tamamını oluşturmaktadır. Ancak 2011 yılında, ARGE giderlerinde ilk üç
bankanın payı %78,7’ye gerilemiştir. Bu durum önümüzdeki döneme yönelik rekabet davranışı
açısından büyük önem arz etmektedir. 2011 yılı itibarıyla bir adet katılım bankası ve iki adet
kalkınma ve yatırım bankası, sektörde ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka arasında
yer almıştır.
Tablo 4.5-2: ARGE Giderlerinde ilk 10 Banka Sıralaması
%
1
2
3
4
5
6
7
2002
YKB
İŞ
VAKIF
FORTİS
KOÇ
DENİZ
DEUTSCHE
8
9
10
FİBA
ZİRAAT
ŞEKER
Pay
47,5
31,5
4,0
4,0
3,2
2,6
1,8
1,5
1,0
0,8
2004
GARANTİ
AK
İŞ
YKB
ING
FİNANS
KOÇ
ŞEKER
DENİZ
TEB
Pay
39,9
27,8
10,1
9,5
5,7
2,2
1,3
1,0
0,6
0,5
2006
İŞ
FİNANS
GARANTİ
AK
YKB
ING
ŞEKER
Pay
35,6
29,1
16,4
6,5
4,1
3,7
2,1
0,6
0,6
0,5
T.ROYAL B.
VAKIF
DENİZ
2008
İŞ
GARANTİ
FİNANS
ING
YKB
EXIM.
HSBC
Pay
76,6
10,3
6,5
1,9
1,8
1,0
0,9
2010
GARANTİ
İŞ
ING
FİNANS
YKB
EXIM
HSBC
0,6
0,1
0,1
AK
KUV. TÜRK.
AR. TÜRK
AK
HALK
T. ROYAL B.
Pay
43,6
25,5
16,1
5,4
3,9
2,7
1,7
2011
GARANTİ
İŞ
ING
FİNANS
HSBC
YKB
EXIM
Pay
33,3
29,9
15,5
8,5
4,3
3,6
3,3
0,3
0,3
0,1
KUV.TÜRK
AK
İLLER
0,5
0,5
0,2
Küresel gelişmiş finansal sistemleri takip kabiliyeti yüksek olan Türk bankacılık sektöründe, yıllar
itibarıyla bakıldığında, ARGE giderlerinin toplam faiz dışı giderler içinde oldukça küçük bir paya
sahip olduğu görülmektedir. İlk 5 ve ilk 10 bankanın ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında
2008 yılında başlayan azalma, 2011 yılında da devam etmiş ve sırasıyla %0,6 ve %0,4 olarak
gerçekleşmiştir. ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında büyük ölçekli bankalar için 2009-2011
döneminde, orta ölçekli bankalar için 2008-2011 döneminde gerileme yaşanmıştır.
Tablo 4.5-3: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler
ARGE Giderleri/Faiz Dışı Giderler (%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0,3
0,2
0,5
0,5
0,5
0,3
0,7
0,3
1,1
0,9
1,8
1,2
2,3
1,6
1,2
1,1
0,8
0,6
2011
0,6
0,4
Büyük Ölçekli
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,8
1,1
0,5
0,3
0,5
Orta Ölçekli
0,0
0,1
0,1
0,3
0,7
0,4
0,3
0,4
0,2
0,2
Küçük Ölçekli
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Sektör
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
0,2
Mevduat Bankaları
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
0,2
Kalkınma ve Yatırım
0,0
0,0
0,4
0,4
0,4
0,3
0,3
v.y.
0,0
v.y.
0,0
Katılım Bankaları
0,1
v.y.
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
Sektör
0,1
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
0,4
0,3
0,2
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Fonksiyonel Dağılım
BDDK
85
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranının, mevduat ve kalkınma ve
yatırım bankalarında, katılım bankalarına göre daha büyük olduğu görülmektedir. 2011 yılında
ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat bankaları için bir önceki yıla göre
azalarak %0,2’ye gerilemiştir.
Grafik 4.5-2: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
0,8
0,9
2,5
Ölçek
(%)
(%)
0,8
2,0
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
0,7
Katılım Bankaları
0,7
0,6
0,4
0,5
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
0,4
0,4
0,4
0,3
0,2
0,0
0,1
0,0
0,1
2003
0,1
2002
0,2
0,5
0,4
0,4
0,3 0,3
0,3 0,2
0,2
0,2
0,0
0,0
0,0 0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2011
1,0
İlk 5 Banka
2010
1,5
0,1
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0,0
2011 yılı itibarıyla ARGE giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka sıralamasında ilk sırada
bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2011 yılında ARGE giderleri/faiz dışı giderler
oranında ilk 10’da katılım bankası yer almamıştır. Bu dönemde 4 adet kalkınma ve yatırım
bankası, sektörde faiz dışı giderleri içerisinden ARGE’ye en çok harcama yapan ilk 10 banka
arasında yer almıştır.
Tablo 4.5-4: ARGE Giderleri/Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
%
2002
Oran
2004
Oran
2006
Oran
2008
Oran
2010
Oran
2011
Oran
1
FİBA
2,1
GARANTİ
0,6
FİNANS
2,3
İŞ
4,6
EXIM
2,8
EXIM
2
DEUTSCHE
1,0
AK
0,4
İŞ
1,1
EXIM
2,4
ING
1,6
ING
1.8
1.4
3
GSD
0,6
ING
0,4
T. ROYAL B.
0,9
FİNANS
1,1
GARANTİ
0,9
GARANTİ
0.7
4
AR. TÜRK
0,4
ADA
0,2
GARANTİ
0,6
GARANTİ
0,7
İŞ
0,5
TAIB
0.6
5
YKB
0,3
FİBAA
0,2
ING
0,6
ING
0,6
GSD
0,3
İŞ
0.6
6
İŞ
0,2
GSD
0,2
TURKLAND.
0,5
HSBC
0,2
FİNANS
0,3
FİNANS
0.4
7
DENİZ
0,2
AR. TÜRK
0,2
ŞEKER
0,5
GSD.
0,2
AR. TRK B.
0,1
HSBC
0.3
8
FORTİS
0,1
YKB.
0,1
AK
0,3
TURKISH
0,2
HSBC
0,1
CR.AGRI.
0.2
9
KOÇ
0,1
FİNANS
0,1
DEUTSCHE
0,1
THE ROY. B.
0,1
TURKISH
0,1
YKB
0.1
10
FİBA
0,1
İŞ
0,1
AR. TÜRK
0,1
YKB
0,1
YKB
0,1
KUV.TÜRK
0.1
4.6. Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri
Faiz dışı giderler içerisinde yer alan kâr payı ve ikramiye giderleri kalemi, küresel kriz ile birlikte
uluslararası bankacılık sektöründe, tartışmalı bir davranış alanı olarak tezahür etmiştir. Söz
konusu harcama kaleminin özellikle krizden etkilenen hatta küresel krizin merkezinde yer alan
bazı gelişmiş ülke finansal kurumlarında belirgin düzeyde yüksek olması sadece iktisadi
olmayan tartışmalara yol açmıştır. Küresel krizin finansal kurumlar üzerinde en sert etkilerinin
olduğu dönemlerde dahi kârlılığını sürdürmüş ve güçlü performansını korumuş olan Türk
bankacılık sektöründe, kâr payı ve ikramiye giderlerinin yapısının mutlak değer ve oransal
olarak incelenmesinde de fayda görülmüştür. Nitekim sektör genelinde kâr payı ve ikramiye
ödemeleri, 2006-2008 döneminde reel olarak yıllık ortalama %10 civarında artarken, 2009 ve
2011 yılında reel olarak, sırasıyla, %3,5 ve %2,7 oranında gerilemiştir.
BDDK
86
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 4.6-1: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri YoğunlaĢma Göstergeleri
Kâr Payı ve İkramiye Giderleri (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Toplam
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Toplam
2005
62.0
83.3
2006
61.1
80.0
2007
59.1
82.7
2008
61.8
84.1
2009
65.4
83.8
2010
61.6
85.7
2011
63.1
91.6
81.0
9.9
9.1
100.0
75.6
15.0
9.4
100.0
75.0
18.3
6.8
100.0
75.8
16.9
7.3
100.0
75.6
19.2
5.3
100.0
77.4
18.3
4.3
100.0
80.6
15.9
3.6
100.0
94.7
1.9
3.4
100.0
94.3
1.7
4.0
100.0
93.3
1.7
5.0
100.0
91.9
1.8
6.3
100.0
90.2
1.4
8.4
100.0
92.0
1.4
6.6
100.0
94.1
1.3
4.6
100.0
Kâr payı ve ikramiye giderlerinde ölçek itibarıyla en yüksek payı, büyük ölçekli bankalar elde
etmektedir. Bu pay %75-81 arasında bir seyir izlemektedir. Orta ölçekli bankaların payı ise, 20062010 dönemide küçük ve büyük ölçekli bankalar aleyhine olan azalma ile belirgin bir biçimde
artmıştır. Ancak, söz konusu oranda 2011 yılında büyük ölçekli bankalar lehine bir değişim
gerçekleşmiş ve orta ölçekli bankaların sektör payları %15,9’a gerilemiştir.
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, mevduat bankalarının, sektörün kâr payı ve ikramiye giderlerinin
ağırlıklı kısmını oluşturduğu görülmektedir. 2006-2010 döneminde kâr payı ve ikramiye
giderlerinde katılım bankalarının piyasa payında belirgin bir artış olurken, kalkınma ve yatırım
bankalarının payında küçük düşüşler yaşanmıştır. 2011 yılında mevduat bankaları kâr payı ve
ikramiye giderlerinin toplam sektör içindeki payı %94,1, kalkınma ve yatırım bankalarının
payı %1,3 ve katılım bankalarının payı %4,6 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 4.6-1: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri YoğunlaĢması ve Fonksiyonel Dağılım
100
90
95
70
60
90
50
40
İlk 5 Banka
Büyük Ölçekli
30
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
85
20
3,4
4,0
1,9
1,7
5,0
1,7
6,3
8,4
1,8
6,6
4,6
1,3
1,4
1,4
(%)
94,7
94,3
93,3
91,9
90,2
92,0
94,1
80
Katılım Bankaları
2011
2010
2009
2008
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
Kalkınma ve Yatırım
Mevduat Bankaları
2005
75
0
2007
10
2006
80
Ölçek
(%)
Türk bankacılık sektöründe yapısal olarak kâr payı ve ikramiye giderlerinde ilk üç bankanın payı
sektörün neredeyse yarısını oluşturmaktadır. 2011 yılında, kâr payı ve ikramiye giderlerinde ilk
üç bankanın payı %48,5 olarak gerçekleşmiştir. İlk on banka payı açısından bakıldığında kâr
payı ve ikramiye giderlerinin dağılımının, diğer faiz dışı giderlerin dağılımına paralel bir yapı arz
ettiği görülmektedir.
Tablo 4.6-2: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri ilk 10 Banka Sıralaması
2005
1 ZİRAAT
2 İŞ
3 AK
4 YKB
5 GARANTİ
6 VAKIF
7 HALK
8 FORTİS
9 ŞEKER
10 HSBC
BDDK
Pay
15.9
15.7
11.3
10.9
10.5
8.7
8.1
4.0
2.2
2.1
2006 Pay
1 İŞ
16.8
2 ZİRAAT
14.5
3 AK
14.1
4 GARANTİ
9.5
5 HALK.
7.5
6 VAKIF
7.0
7 FORTİS
7.0
8 YKB
6.2
9 DENİZ
2.6
10 HSBC
2.6
2007 Pay
1 İŞ
16.4
2 ZİRAAT
12.7
3 AK
12.4
4 GARANTİ
11.8
5 HALK
8.4
6 VAKIF
7.5
7 YKB
5.8
8 FİNANS
4.0
9 DENİZ
3.6
10 FORTİS
3.4
2008 Pay
1 İŞ
16.1
2 GARANTİ
16.1
3 AK
14.6
4 ZİRAAT
11.6
5 VAKIF
7.6
6 HALK
6.4
7 FORTİS.
3.5
8 YKB
3.4
9 DENİZ
3.2
10 FİNANS
3.1
87
2009 Pay
1 İŞ
17.8
2 AK
15.4
3 ZIRAAT
12.6
4 GARANTI
11.4
5 VAKIF
8.2
6 HALK
7.2
7 ASYA K.B.
4.0
8 DENIZ
3.7
9 FORTİS
3.3
10 YKB
2.9
2010
1 İŞ
2 GARANTİ
3 AK
4 ZİRAAT
5 VAKIF
6 HALK
7 DENİZ
8 FİNANS.
9 ASYA
10 FORTİS
Pay
16.4
12.7
12.4
11.8
8.4
7.5
5.8
4.0
3.6
3.4
2011 Pay
1 İŞ
19.9
2 GARANTİ
15.7
3 ZİRAAT
12.9
4 AK
12.3
5 VAKIF
9.8
6 HALK
7.7
7 DENİZ
5.9
8 FİNANS
4.3
9 ASYA
3.2
10 YKB
2.2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Türk bankacılık sektöründe, kâr payı ve ikramiye giderlerinin toplam faiz dışı giderler içindeki
payı %5 civarındadır. İlk 5 ve ilk 10 bankanın kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler
oranında, 2009 yılındaki yüksek oran dışında %5,5-6 civarında bir seyir izlenmektedir. Bu oran
2011 yılında da, sırasıyla, %6,1 ve %5,6 olarak gerçekleşmiştir. Kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz
dışı giderler oranında orta ölçekli ve küçük bankaların belirgin bir biçimde sektör ortalamasının
altında kaldığı görülmektedir. Bu durum büyük bankaların daha yüksek kâr payı ve ikramiye
ödemeleri ile sektör ortalamasını belirlemelerinin bir sonucudur.
Tablo 4.6-3: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler
Kâr Payı ve İkramiye Giderleri /Faiz Dışı Giderler (%)
İlk 5 Banka
İlk 10 Banka
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2005
6.3
4.5
2006
5.8
5.5
2007
5.6
5.7
2008
6.3
6.1
2009
7.1
5.9
2010
6.6
6.1
2011
6.1
5.6
4.9
2.5
3.5
4.3
6.0
3.8
4.1
5.3
6.0
4.3
3.6
5.4
6.4
3.8
3.8
5.5
6.2
4.0
3.1
5.4
6.6
3.8
2.4
5.5
6.1
2.9
2.1
4.9
4.3
4.5
4.5
4.3
5.4
3.5
5.2
5.3
5.4
4.4
6.2
5.4
5.4
4.5
6.9
5.5
5.2
3.3
8.8
5.4
5.4
3.7
6.5
5.5
5.0
2.5
4.0
4.9
Fonksiyonel dağılım itibarıyla, kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranının mevduat
ve katılım bankalarında, kalkınma ve yatırım bankalarına göre daha yüksek olduğu
görülmektedir. 2011 yılında kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranı, mevduat
bankaları için %5, katılım bankaları için %4 ve kalkınma ve yatırım bankaları için %2,5 olarak
gerçekleşmiştir.
Grafik 4.6-2: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler YoğunlaĢması
8,0
9,0
Mevduat Bankaları
(%)
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
8,0
6,0
8,8
7,0
5,0
6,0
4,0
5,0
3,0
4,0
5,4
5,4
6,2
4,4
4,34,5
4,5
5,4 6,9 5,2
4,5
5,2
3,5
5,4
6,5 5,0
3,7
3,3
2,54,0
3,0
2,0
2011
2010
2009
2008
2007
2005
2010
2008
1,0
0,0
2011
Küçük Ölçekli
2009
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
2007
2005
0,0
İlk 5 Banka
2006
1,0
2,0
2006
7,0
10,0
Ölçek
(%)
2011 yılı itibarıyla kâr payı ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında, ilk 10 banka
sıralamasında ilk sırada bir adet kalkınma ve yatırım bankası yer almıştır. 2011 yılında kâr payı
ve ikramiye giderleri/faiz dışı giderler oranında ilk 10’da iki adet katılım bankası yer almaktadır.
Tablo 4.6-4: Kâr Payı ve Ġkramiye Giderleri /Faiz DıĢı Giderler ilk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2005
İMKB
POZİTİF
TKB
DEUTSCHE
HALK
ZİRAAT
BANK MELLAT
VAKIF
ARAP TÜRK
ROY. B. SCOT
BDDK
Pay
14.0
11.6
11.5
9.7
9.2
9.2
8.1
7.4
7.2
6.6
2006
İMKB
ROY. B. SCOT
FORTİS
HALK
ARAP TÜRK.
ZİRAAT
BANK MELLAT
POZİTİF
AK
TKB
Pay
12,7
12,4
11,8
8,4
7,5
5,8
4,0
3,6
3,4
0,0
2007
İMKB
TKB
BANK MELLAT
ROY. B. SCOT
HALK
T. FİNANS
ARAP TÜRK
ZİRAAT
ANADOLU
AK
88
Pay
17.5
14.1
11.4
11.1
10.1
9.3
9.0
8.9
7.4
7.3
2009
İMKB
TKB
BANK MELLAT
ASYA K.B.
ALBARAKA T. K.B.
T.FİNANS
AK
ARAP TÜRK
ZİRAAT
İŞ
Pay
17.5
13.9
12.3
11.2
10.8
10.6
9.0
8.4
8.3
7.3
2010
İMKB
TKB KYB
ARAP TÜRK
ALBARAKA T.
ZİRAAT
BANK MELLAT
İŞ
T. FİNANS
ASYA
AK
Pay
16.9
13.6
11.1
9.4
8.8
8.7
8.3
8.2
7.8
7.6
2011
İMKB
TKB KYB
ARAP TÜRK
BANK MELLAT
ASYA
İŞ
ALBARAKA T..
AK
GARANTİ
ZİRAAT
Pay
13.6
12.1
11.1
10.3
8.2
7.9
7.4
7.1
6.7
6.7
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
5. BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN PERFORMANS GÖSTERGELERĠ
5.1. Performans Göstergeleri
Bankacılık sektöründe performans analizi yapılırken kârlılık göstergeleri yaygın olarak
kullanılmaktadır. Analizde, bankaların ölçek ve fonksiyon gruplarına göre, aktif getirisi (ROA),
10
özkaynak getirisi (ROE) ve net faiz marjı kullanılmıştır . 2011 yıl sonu itibarıyla, bir önceki yılla
kıyaslandığında, ölçek ve fonksiyon bazında tüm grupların aktif ve özkaynak getirilerinde kimsi
düşüşler meydana geldiği görülmektedir. Dolayısıyla, sektör genelinde de kârlılık göstergeleri
dalgalanma göstermektedir. 2011 yılı itibarıyla, aktif getirileri, mevduat bankaları için %1,6, kalkınma
ve yatırım bankaları için %2,1, katılım bankaları için %1,4 düzeyindedir.
Tablo 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyona Göre Aktif ve Özkaynak Getirisi
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
Pay
2002
ROA
ROE
Pay
2004
ROA
ROE
Pay
112,1
-27,0
14,9
100,0
2,1
-1,8
2,4
1,3
17,6
-20,3
12,3
11,2
83,5
15,9
0,6
100,0
1,2
4,9
0,4
1,3
10,7
15,5
4,4
11,2
2006
ROA
ROE
Pay
72,2
15,2
12,7
100,0
2,0
1,9
2,7
2,1
14,9
13,3
10,8
14,4
93,6
4,8
1,6
100,0
2,1
2,8
1,4
2,1
15,0
6,1
10,7
14,0
2008
ROA
ROE
Pay
70,6
14,5
15,0
100,0
2,1
2,2
3,5
2,3
20,4
21,0
13,7
19,1
90,1
6,4
3,4
100,0
2,2
4,8
2,8
2,3
20,3
9,7
25,1
19,1
2010
ROA
ROE
Pay
73,9
12,9
13,3
100,0
1,8
1,4
2,6
1,8
18,3
12,0
10,0
15,5
88,3
6,9
4,8
100,0
1,7
4,0
2,5
1,8
16,4
8,7
17,4
15,5
2011
ROA
ROE
81,0
12,1
6,8
100,0
2,4
1,6
1,8
2,2
19,7
12,4
6,8
16,4
77,4
15,2
7,4
100,0
1,7
1,3
1,5
1,6
16,0
11,7
6,4
13,7
92,8
3,8
3,4
100,0
2,2
2,7
1,8
2,2
17,8
6,0
13,9
16,4
91,6
4,4
4,0
100,0
1,6
2,1
1,4
1,6
14,8
5,6
13,0
13,7
Sektörde oluşan kârın 2011 yılında dağılımı incelendiğinde, toplam kârın %77,4’nün büyük ölçekli
bankalarca, %15,2’sinin orta ölçekli bankalarca, %7,4’ünün ise küçük ölçekli bankalarca elde
edildiği görülmektedir. Bir önceki yılla kıyaslandığında, orta ve küçük ölçekli bankalar ile kalkınma
ve katılım bankalarının toplam kardan aldıkları payların arttığı görülmektedir. Ölçek bazında
görülen bu gelişme, sektördeki rekabet ortamı açısından olumlu görülmektedir.
Tablo 5.1-2: Aktif Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
İLLER BANKASI
İMKB T. VE SAK. B.
BİRLEŞİK FON B.
AKTİF YATIRIM B.
YAPI VE KREDİ B.
TEKSTİL B.
AK ULUS. B.
DEUTSCHE BANK
FİNANSBANK
T. HALK B.
ROA
19,4
11,1
10,9
8,5
5,9
5,4
4,6
4,4
3,8
3,4
2004
B.FON B.
AK ULUS. B.
DEUTSCHE B.
İMKB T. S.. B.
GSD YAT.B.
BANKPOZİTİF
T. İH. KR.İ B.
AKTİF YAT. B.
T. KAL. B.
THE ROYAL B.
ROA
19,9
13,4
12,1
9,5
7,8
7,4
4,7
4,6
3,5
3,0
2006
BİRLEŞİK FON B.
T.KALKINMA B.
ÇALIK YATIRIM
EXIMBANK
TAKASBANK
DEUTSCHE B.
GSD YATIRIM B.
FİNANSBANK
İLLER B.
ASYA KATILIM B.
ROA
32,2
16,8
7,8
7,3
5,5
5,1
4,7
4,1
3,6
3,5
2008
GSD YAT.B.
B. FON B.
JPM CH. B.
T.İHR.KR. B.
ADABANK
HABİB BANK
DİLER YAT.B.
DEUTSCHE B.
İLLER BANKASI
BANKMELLAT
ROA
12,0
9,5
8,7
7,5
5,6
5,5
5,2
5,0
4,4
4,3
2010
CR. AGR. Y. B.
GSD YATIRIM B.
MER. LYNCH YB
T.İHR.KR. B.
DİLER Y.B.
JPMCH. B.
T.HALK B.
ANADOLUBANK
T.SINAİ KALK.B.
T.GARANTİ B.
ROA
8,6
4,4
4,3
4,1
3,2
3,0
2,7
2,7
2,7
2,5
2011
CR. AGR. Y. B.
BİRL. FON B.
DİLER YAT.B.
NUROL YAT. B.
HABİB BANK
T. ROYAL B. S.
GSD YAT. B.
T.S. KALK.B.
DENİZBANK
T.İHR.KR. B
ROA
10,8
4,4
3,6
3,5
3,2
3,2
2,7
2,7
2,4
2,4
Aktif getirisi açısından 2011 yılı itibarıyla, kalkınma ve yatırım bankalarının ilk 10 banka sıralamasında
daha ön planda oldukları gözlenmektedir. Özkaynak getirisinde ise, büyük ölçekli ve mevduat
bankalarının yüksek özkaynak getirisiyle çalıştığı görülmektedir.
Tablo 5.1-3: Özkaynak Getirisinde Ġlk 10 Banka Sıralaması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2002
BİRLEŞİK FON B.
TEKSTİL B.
T. VAKIFLAR B.
YAPI VE KREDİ B.
FİNANSBANK
İLLER BANKASI
T. HALK B.
EUROBANK
ANADOLUBANK
ALTERNATİFB.
ROE
64,8
61,8
40,3
40,2
35,2
34,6
32,5
27,6
25,7
24,9
2004
DEUTSCHE BANK
T. VAKIFLAR B.
BİRLEŞİK FON B.
T.C. ZİRAAT B.
AK ULUS. B.
ŞEKERBANK
ANADOLUBANK
ALBARAKA T. B.
FİNANSBANK
T. HALK B.
ROE
35,4
31,0
30,4
30,3
29,4
27,8
27,0
23,2
18,3
17,5
2006
BİRLEŞİK FON B.
FİNANSBANK
T.FİNANS. KAT.B..
T.C.ZİRAAT B.
ALBARAKATÜRK
T.KALKINMA B.
DEUTSCHE BANK
ASYA KATILIM B.
T.HALK B.
T.GARANTİ B.
45,4
34,4
32,2
31,9
28,2
27,6
23,5
23,1
22,8
22,8
2008
T.C. ZİRAAT B.
BANK MELLAT
T. HALK B.
ALBARAKA T. B.
T. GARANTİ B.
ASYA KATILIM B.
ANADOLU B.
ABN AMRO BANK
WESTLB A.G.
İMKB TAKAS.
ROE
29,0
25,4
23,7
21,4
18,5
17,6
17,1
16,9
16,6
16,6
2010
T.C. ZİRA.B.
T. HALK B.
B.MELLAT
MER. LY.YB
YAPI KR. B.
T.GARAN.B.
FİNANSBANK
T.İŞ BANKASI
T.SIN.KALK.B
T.EKON.B.
ROE
27,6
27,0
26,3
23,5
20,0
19,1
17,6
17,5
16,7
16,6
2011
B.MELLAT
T. HALK B.
DENİZBANK
T.S. KALK.B.
T.GARANTİ B.
J.P. MORGAN
ALBARAKA T.
T.C. ZİRA. B.
YAPI v. KR. B
AKTİF Y. B.
ROE
37,2
23,7
22,1
18,7
17,5
16,8
15,9
15,9
15,9
15,6
Aktif Getirisi (ROA)=Dönem Net Kârı/Toplam Aktifler, Özkaynak Getirisi (ROE)= Dönem Net Kârı/Toplam
Özkaynaklar, Net faiz marjı: Net faiz gelirleri/Toplam Aktifler. Hesaplamalar dönem sonu itibarıyla yapılmıştır.
10
BDDK
89
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 21: Net Kârların GeliĢimi Küresel Görünüm
G20 üyesi ülkelerin bankacılık sektörlerinin net dönem kârları, 2002-2009 dönemi için aşağıda
sunulmaktadır. ABD bankacılık sektörü, 2008 yılında 4,7 milyar Euro zarar etmişken, 2009
yılında 13,4 milyar Euro net kâr elde etmiştir. Türk bankacılık sektörünün 2010 yılsonu net kâr
tutarı, 10,8 milyar Euro’dur.
Milyar Euro
Fransa
ABD
Kanada
Türkiye
İtalya
Güney Kore
Meksika
Rusya
S. Arabistan
Arjantin
Almanya
Avustralya
Brezilya
Çin Halk C.
Endonezya
G.Afrika C.
Hindistan
İngiltere*
Japonya
AB-27
2002
17,3
104,6
6,4
1,7
9,9
3,8
0,3
0,0
v.y.
-4,6
4,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
10,7
-41,6
v.y.
2003
17,3
98,8
9,1
3,2
11,1
1,0
2,3
0,0
v.y.
-0,8
-5,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
14,8
6,1
v.y.
2004
19,7
92,1
10,9
3,5
15,0
5,5
2,1
3,9
v.y.
-0,3
2,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
16,7
17,4
v.y.
2005
23,3
115,8
11,2
3,7
16,5
9,4
4,6
6,0
v.y.
0,2
21,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
19,4
40,3
v.y.
2006
34,2
112,5
14,8
6,1
22,4
9,5
5,7
8,1
3,5
0,7
19,3
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
22,7
27,0
v.y.
2007
21,6
72,6
16,3
8,6
23,6
10,0
5,3
10,8
2,3
0,5
19,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
24,5
17,5
v.y.
2008
-6,9
-4,7
9,7
6,2
10,5
4,0
3,1
v.y.
2,8
0,7
-19,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
-37,5
-12,9
v.y.
2009
17,7
13,4
11,8
9,3
7,4
3,8
3,7
3,2
3,0
1,1
-6,8
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: OECD ve ülke bankacılık otoriteleri istatistikleri.
Türk bankacılık sektörünün 2011 yılında performansı, küresel görünüme göre daha güçlü bir
konumdadır. Net faiz gelirlerinin 2010 yılsonuna göre kısmen azalması sebebiyle, fonksiyon ve
ölçek bazında tüm banka gruplarında net faiz marjı ılımlı bir düşüş göstermiştir. Söz konusu yılda,
fonksiyon grupları itibarıyla, en yüksek net faiz marjı %3,5 ile kalkınma ve yatırım bankalarında
görülürken, mevduat ve katılım bankalarının net faiz marjının %3,2 seviyesinde olduğu
gözlenmektedir.
Tablo 5.1-4: Ölçek ve Fonksiyona Göre Net Faiz Marjı
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
5,9
6,0
7,5
6,1
4,3
4,0
7,9
4,6
5,5
6,0
6,9
5,8
4,3
5,4
5,5
4,6
4,0
4,9
5,1
4,2
4,2
5,4
5,4
4,5
3,7
5,7
5,6
4,2
4,6
6,6
5,1
5,0
3,6
4,9
3,8
3,8
3,1
3,8
3,4
3,2
5,7
12,4
8,1
6,1
4,2
11,6
7,3
4,6
5,6
8,9
5,8
5,8
4,5
6,5
4,5
4,6
4,2
6,3
4,8
4,2
4,4
6,1
4,7
4,5
4,1
6,6
4,8
4,2
5,0
5,5
4,6
5,0
3,8
4,1
3,5
3,8
3,2
3,5
3,2
3,2
Piyasa tabanlı performans ölçütleri, bankacılık sektörünün performansının, bilanço verileri
dışında ve piyasalarda oluşan verilere dayanılarak ölçülmesine imkân vermektedir. Bu
çerçevede 2011 yılı itibarıyla, Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren ve halka açık olan
bankaların (12 mevduat bankası, 2 katılım bankası, 2 kalkınma ve yatırım bankası) performans
değerlendirmeleri, ortalama fiyat/kazanç 11 ve fiyat/maddi varlıklar 12 rasyoları sayesinde
Fiyat/Kazanç rasyosu (price-earnings ratio) hisse senedi fiyatının bankanın yıllık kârına bölünmesi suretiyle
bulunmaktadır.
11
Fiyat/Maddi Varlıklar rasyosu (price-to-book ratio) hisse senedi fiyatının net maddi varlıklara bölünmesi suretiyle
bulunmaktadır.
12
BDDK
90
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
yapılmıştır. Yatırımcılar tarafından halka açık bir şirketin performansına ilişkin değerlendirme
yapılmasında kullanılan fiyat/kazanç rasyosu, sermaye sahibinin elinde bulundurduğu
hisselerden beklenen gelirin ölçümünde işlev görmektedir. Fiyat kazanç oranı, şirket
değerlemesi yapılacak hisse senedinin, içinde bulunduğu sektörün ortalamasına ve sektördeki
diğer şirketlerle fiyat/kazanç bazında karşılaştırmasına olanak vermektedir. Söz konusu oranın
yüksek olması, yatırımcıların şirketin birim kazancı için daha fazla değer biçtiklerini ve o hisse
senedine olan talebin gücünü göstermektedir. Böyle bir durum, temelde yatırımcıların gelecek
dönemleri için söz konusu şirketin finansal performansı, risk yapısı vb. hususlar hakkındaki olumlu
görüşlerini yansıtmaktadır. Bununla birlikte, fiyat/kazanç oranları dışındaki parametreleri özdeş
olan iki şirketten, fiyat/kazanç oranı düşük olan şirketin hisse senedi, diğer şirketin hisse
senedinin aşırı değerli olması nedeniyle yatırımcılar tarafından daha yatırım yapılabilir
bulunmaktadır.
Fiyat/maddi varlıklar rasyosu, halka açık bir şirketin piyasa değeri ile defter değerinin
karşılaştırılması amacıyla kullanılmaktadır. Söz konusu oranın düşük olması, piyasada bu şirketin
ucuz fiyatlandığını, yüksek olması ise pahalı fiyatlandığını göstermektedir. Bir şirket için,
fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yükselmesi, o şirketin yatırımcıların gözünde değer kazandığına
ve güvenilirliğinin arttığına işaret etmektedir. Hem fiyat/kazanç, hem de fiyat/maddi varlıklar
rasyoları için yapılacak karşılaştırmaların, sektörler ve fonksiyon grupları arasında farklılıklar
olması itibarıyla, ihtiyatlı yorumlanması gerekmektedir.
2000-2011 dönemi itibarıyla dalgalı bir seyir izleyen13 fiyat/kazanç oranının, 2003 yılı ile birlikte
artmaya başladığı, küresel krizin etkilerini arttırması ile birlikte hisse senedi piyasalarında
yaşanan değer kayıpları nedeniyle 2008 yılının sonu itibarıyla düştüğü görülmektedir. Bu
dönemi takiben, küresel krizin etkilerinin azalmasına paralel olarak 2009-2010 döneminde, söz
konusu oran tekrar yükselmeye başlamış ve 2010 yılsonu itibarıyla 16,8 olarak gerçekleşmiştir.
2011 yılında, bankacılık sektörü özelinde olmasa bile, genel risk algısında görülen yükselişle
birlikte fiyat kazanç oranı 11,5’e kadar inmiştir.
Grafik 5.1-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı
70
80
(Rasyo)
70
60
(Rasyo)
Mevduat
Kalkınma ve Yatırım
Büyük Ölçekli
60
50
Orta Ölçekli
40
Sektör
40
Katılım
Sektör
Küçük Ölçekli
50
30
30
20
20
10
10
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2001
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2005
2006
2004
2003
2001
2002
2000
2000
0
0
Kaynak: Bloomberg
Ölçek bazında incelendiğinde, küçük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç oranlarının
sektör ortalamasının bir miktar üstünde olduğu, büyük ölçekli bankaların ortalama fiyat/kazanç
oranlarının ise sektör ortalamasının bir miktar altında yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle,
Söz konusu dalgalanmaların bir kısmı bazı bankaların halka açılması ile ortaya çıkmış olup, genelde ekonomik
veya finansal olaylarla açıklanamayan ve veriden kaynaklandığı düşünülen oynaklıklardır.
13
BDDK
91
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
özellikle finansal dalgalanma zamanlarında piyasa oyuncularının büyük ölçekli bankaları daha
az riskli olarak değerlendirdikleri düşünülmektedir.
Tablo 5.1-5: Ortalama Fiyat/Kazanç Oranı
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Fonksiyonel
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
4,5
7,8
9,5
7,6
34,3
6,3
5,6
5,6
7,6
3,6
2,7
4,1
12,8
6,1
2,1
9,7
13,0
46,2
9,6
25,1
17,2
11,9
37,8
23,9
11,1
10,3
11,5
11,3
11,4
10,8
12,7
11,8
6,2
6,7
14,0
9,4
9,1
11,4
14,5
11,5
10,4
10,9
27,5
16,8
6,6
12,3
14,3
11,5
6,3
9,1
0,0
7,6
14,1
6,4
0,0
5,6
5,8
2,5
0,0
4,1
9,3
0,0
0,0
9,7
21,0
11,2
0,0
25,1
19,4
51,7
0,0
23,9
13,0
6,7
0,0
11,3
11,1
13,0
14,5
11,8
9,2
7,6
5,2
9,4
11,8
0,0
10,7
11,5
12,3
44,2
10,3
16,8
9,8
21,9
5,8
11,5
Türkiye ekonomisinde gözlenen 2000-2001 finansal ve bankacılık krizleri sonrasında, sistemin
rehabilite olmasıyla, özellikle 2003 yılından itibaren artan finansal istikrara paralel olarak,
fiyat/maddi varlıklar rasyosunun yukarı yönlü eğilimi, 2006 yılına kadar sürmüştür. 2006 yılındaki
dalgalanma ve 2008 küresel finansal krizi gibi gelişmeler, söz konusu rasyonun dalgalanmasına
yol açmıştır. Küresel krizin etkisini arttırması paralelinde hisse senedi piyasalarında yaşanan
düşüşler, 2009 yılının ilk çeyreğine kadar devam etmiştir. Krizin etkilerinin azalmasına paralel
olarak söz konusu dönem sonrasında, ortalama fiyat/maddi varlıklar rasyosu tekrar yükselmeye
başlayarak 2010 yılında 1,6 olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında ise yerel dengesizliklere ilişkin
kaygıların bir miktar yeniden gündeme gelmesiyle birlikte, söz konusu oran sektör genelinde
1,1’e kadar inmiştir.
Grafik 5.1-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu
10
10
Kaynak: Bloomberg
Ölçek grupları bazında incelendiğinde, orta ve büyük ölçekli banka grupları için ortalama
fiyat/maddi varlıklar rasyosunun genel itibarıyla sektör ortalamasının üstünde seyrettiği
görülmektedir. 2011 yılında küçük ve büyük ölçekli bankalar için de söz konusu rasyo, sektör
ortalamasına eşit düzeyde gerçekleşmiştir.
BDDK
92
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011
2010
2009
2008
2007
2004
2003
Sektör
2000
2011
2010
0
2009
0
2008
1
2007
2
1
2006
3
2
2005
4
3
2004
4
2003
5
2002
5
2001
Katılım
6
Sektör
2002
6
Kalkınma ve Yatırım
7
Küçük Ölçekli
2001
7
Mevduat
8
Orta Ölçekli
2006
Büyük Ölçekli
8
2000
(Rasyo)
9
2005
(Rasyo)
9
Tablo 5.1-6: Ortalama Fiyat/Maddi Varlıklar Rasyosu
(%)
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyona Göre
Mevduat Bankaları
Kalkınma Yatırım B.
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2,1
2,2
1,1
2,0
1,5
2,2
0,9
0,7
0,6
1,3
1,1
1,2
1,5
1,7
0,7
2,8
2,8
2,7
2,2
2,9
2,0
2,7
2,5
2,2
1,1
1,1
0,7
1,8
1,8
1,2
1,8
1,6
1,7
1,1
1,4
1,1
1,6
1,6
1,9
1,4
0,8
0,6
1,3
0,0
1,5
0,7
2,9
2,4
2,4
1,6
1,7
2,0
0,6
1,1
1,3
2,7
2,2
2,5
1,4
3,9
2,3
1,0
0,7
0,8
0,9
1,6
0,0
1,8
1,5
1,6
2,3
1,5
1,6
1,1
1,4
0,8
1,1
5.2. Etkinlik Analizi
Etkinlik literatürde rasyo analizi ve sınır etkinliği analizi olmak üzere iki temel yaklaşımla
ölçülmektedir. Rasyo analizinde çeşitli rasyolar üzerinden etkinliği gelişimi izlenirken, sınır
analizinde en etkin sınır belirlenerek çeşitli nedenlerle sınırdan uzaklaşmalar etkinsizlik olarak
değerlendirilmektedir.
Kutu 22: Performans Göstergelerinde Küresel Görünüm
Son üç yıl itibarıyla ülkelerin aktif ve özkaynak getiri oranları karşılaştırmasında, gelişmiş ülkelerde
getiri oranlarının görece düşük kaldığı, gelişmekte olan ülke bankacılık sektörlerinde daha yüksek
aktif ve özkaynak getirileri olduğu görülmektedir. 2011 yılında Türk bankacılık sektörünün aktif ve
özkaynak getirileri, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin üzerinde yer almaktadır.
%
2009
ROA
2010
Çin
Rusya
Türkiye
G.Kore
Arjantin
Endonezya
Kanada
Brezilya
Güney Afrika
Meksika
Hindistan
Japonya
İngiltere
Almanya
İtalya
ABD
AB-27
Avustralya
Fransa
Suudi Arabistan
0,8
0,7
2,4
0,6
3,6
2,6
0,7
1,9
1,0
1,5
v.y.
0,2
0,1
0,2
0,3
0,2
v.y.
1,1
2,0
2,2
0,7
4,0
2,7
1,1
2,1
1,3
1,7
1,0
0,4
0,3
0,2
0,3
0,2
v.y.
1,0
0,3
2,0
v.y.
v.y.
v.y.
2011
1,3
2,5
1,6
1,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
0,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2009
ROE
2010
16,7
4,1
18,2
8,9
29,5
26,8
18,2
20,4
18,0
15,2
v.y.
5,5
2,6
5,0
4,0
1,8
v.y.
19,7
12,5
16,4
9,7
34,8
25,9
22,9
21,7
18,7
15,2
10,8
9,2
6,1
8,8
4,0
1,8
v.y.
17,4
7,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
2011
20,4
17,3
13,7
13,2
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Fiyat/Kazanç*
2009 2010 2011
9,4
21,1
14,6
4,9
15,6
8,3
Fiyat/Maddi Varlıklar*
2009
2010
2011
2,7
1,3
1,5
v.y.
11,9
v.y.
17,1
v.y.
8,0
v.y.
v.y.
8,8
v.y.
v.y.
17,0
16,6
22,7
21,8
v.y.
v.y.
13,8
18,9
23,9
22,4
v.y.
v.y.
10,4
v.y.
5,2
15,2
v.y.
9,8
16,4
21,8
14,4
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
1,6
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
1,2
v.y.
v.y.
2,3
2,4
2,6
3,8
1,0
1,1
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
0,9
1,0
v.y.
v.y.
1,5
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
0,7
0,6
v.y.
v.y.
0,9
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: IMF Global Financial Stability Report October 2010, IMF FSI Table
2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur. *Oran olarak verilmiştir, % olarak yorumlanmamalıdır. Ülkelerin hisse senedi piyasaları genel olarak
değerlendirilmiştir. Bankalar için ayrıca bir hesap yapılmamıştır.
5.2.1.
Rasyolarla Etkinlik Analizi
Rasyolarla etkinlik analizinde, bir girdi ve bir çıktının oranlanmasıyla elde edilen değişkenin
gelişimi üzerinden etkinlik değerlendirilmektedir. Tek tek rasyolara bakarak etkinliği
değerlendirmenin zorluğu ve hatalı yorum olasılığının yüksekliğini gidermek için birden fazla
BDDK
93
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
değişkenin gelişimi incelenmektedir. Rasyoların gelişiminin birbirinden farklı olması değişkenlerin
toplu halde değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Ancak rasyo analizi deterministik yapısı ve
uygulama kolaylığı nedeniyle sıkça kullanılmaktadır.
Bu çalışmada rasyo analizinde, krediler/toplam aktifler, krediler/mevduat, takibe dönüşüm
oranı ve karşılıklar/tahsili gecikmiş alacaklar oranları kullanılmıştır.
Krediler/toplam aktifler oranı sektörün toplam kaynaklarının ne kadarının yatırımların
finansmanında kullanıldığını ortaya koymakta olup, etkinliğin takibinde sıkça kullnılmaktadır.
Söz konusu oran 2002 yılından itibaren kısmi dalgalanmalar yaşansa da yükselme eğilimi
göstermiştir. 2011 yılı sonu itibarıyla sektör genelinde krediler/toplam aktifler oranı %56,1’e
yükselmiştir. Bankalar ölçek büyüklüklerine göre sınıflandırıldığında orta ölçekli bankaların
görece yüksek bir oranla çalıştığı dikkat çekmektedir. Fonksiyon grupları itibarıyla dağılım,
katılım bankalarının diğer gruplara göre kredilere daha fazla kaynak ayırdığını ortaya
koymaktadır.
Grafik 5.2-1: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Krediler /Toplam Aktifler
80
80
%
60
60
40
40
20
%
20
Büyük
Orta
Küçük
Mevduat
0
Kal.ve Yat.
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
Toplam aktif büyüklüğüne göre sektörün en büyük 10 bankasının krediler/toplam aktifler oranı
aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Yıllar itibarıyla seri değerlendirildiğinde krediler/aktif toplamı
oranında 2002 yılına göre belirgin artış dikkat çekmekte, bu da bankacılığın temel
fonksiyonlarına yöneldiğini göstermektedir.
Tablo 5.2-1: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Krediler/Toplam Aktifler
%
2002
K/A
2004
K/A
2006
K/A
2008
K/A
2010
1
T.C. ZİRAAT B.
9,4
T.C. ZİRAAT B.
15,0
T. İŞ BANKASI
37,7
T.C. ZİRAAT B.
28,7
T.C. ZİRAAT B.
37,1
K/A
TÜRKİYE İŞ B.
2011
55,6
K/A
2
AKBANK
24,1
T. İŞ B.
32,2
T.C. ZİRAAT B.
23,3
T. İŞ B.
47,1
T. İŞ B.
47,3
T.C. ZİRAAT B.
43,3
3
T. İŞ B.
26,9
AKBANK
36,6
AKBANK
48,6
T. GARANTİ B.
54,3
T. GARANTİ B.
51,3
T.GARANTİ B.
56,0
4
T. GARANTİ B.
25,3
T. GARANTİ B.
38,7
T. GARANTİ B.
52,9
AKBANK
50,3
AKBANK
46,2
AKBANK
52,0
5
YAPI VE KR B.
36,2
T. HALK B
16,7
YAPI VE KR B.
44,8
YAPI VE KR B.
57,4
YAPI VE KR B.
59,9
YAPI VE KR.B.
60,2
6
T. HALK B
6,9
YAPI VE KR B.
40,1
T. VAKIFLAR B
47,7
T. VAKIFLAR B.
57,0
T. VAKIFLAR B.
60,0
T.HALK B.
60,3
7
T. VAKIFLAR B.
22,6
T. VAKIFLAR B.
33,3
T. HALK B
32,9
T. HALK B
48,7
T. HALK B
59,4
T. VAKIFLAR B.
63,2
8
KOÇBANK
33,9
KOÇBANK
37,0
FİNANSBANK
61,3
FİNANSBANK
64,3
FİNANSBANK
65,0
FİNANSBANK
63,7
9
PAMUKBANK
13,9
FİNANSBANK
58,9
ING BANK
60,4
DENİZBANK
62,5
DENİZBANK
64,2
TÜRK EKONOMİ B.
65,1
10 FİNANSBANK
33,5
*K/A: Kredi/Aktif Oranı
FORTİSBANK
41,9
DENİZBANK
37,7
ING BANK
63,7
TÜRK EKON.B.
60,0
DENİZBANK
59,9
Mevduatın krediye dönüştürülme derecesi sektörün aracılık fonksiyonunu yerine getirme
gücünü göstermektedir. 2002 yılı sonrası dönemde sektör aracılık fonksiyonunu daha etkili bir
şekiklde yerine getirmiş ve krediler/mevduat oranı hızlı artış göstermiştir. Sektör genelinde
krediler/mevduat oranı 2011 yılsonu itibarıyla neredeyse bire bir hale gelip %98,2 olarak
gerçekleşmiştir. Katılım bankaları mevduat bankalarına göre daha yüksek bir kredi/mevduat
oranıyla çalışmaktadır. Mevduat bankaları dönem boyunca söz konusu oranda daha yüksek
ivmeli bir artış göstermiştir. Ölçek grupları içinde büyük ölçekli bankaların kredi/mevduat oranı
diğer gruplara göre düşüktür. Bu bankaların kaynakları içinde mevduatın payının görece
yüksekliği söz konusu gelişmede belirleyici olmuştur.
BDDK
94
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 5.2-2: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Kredi / Mevduat Oranı
200
120
%
%
100
160
80
120
60
80
40
40
Büyük
Orta
20
Küçük
0
Mevduat
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
Sektördeki en büyük 10 bankanın kredi/mevduat oranı aşağıdaki tabloda verilmişti. Sektörün
en büyük 2 nci bankasının kredi/mevduat oranının dönem boyunca yaşadığı hızlı artışa
rağmen diğer bankalara göre düşük kalması dikkat çekmektedir.
Tablo 5.2-2: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Kredi/Mevduat Oranları
%
2002
1
T.C.ZİRAAT B.
K/M
2004
12,8
T.C. ZİRA. B.
K/M
2006
19,1
T. İŞ B.
K/M
2008
K/M
2010
K/M
64,8
T.C. ZİRAAT B.
36,5
T.C. ZİRAAT B.
45,7
TÜRKİYE İŞ B.
2011
K/A
94,0
2
AKBANK
36,5
T. İŞ B.
52,4
T.C. ZİRAAT B.
28,7
T. İŞ B.
74,7
T. İŞ B.
73,3
T.C. ZİRAAT B.
63,7
3
T.İŞ BANKASI
39,0
AKBANK
67,4
AKBANK
86,3
T. GARANTİ B.
95,1
T. GARANTİ B.
90,8
T.GARANTİ B.
99,9
4
T.GARANTİ B.
38,8
YAPI VE KR B.
70,4
T. GARANTİ B.
91,9
AKBANK
89,8
AKBANK
87,8
AKBANK
104,7
5
YAPI VE KR. B.
53,1
T. HALK B.
22,1
YAPI VE KR. B.
71,8
YAPI VE KR B.
89,3
YAPI VE KR B.
98,5
YAPI VE KR.B.
104,0
6
T.HALK B.
10,5
T. GARANTİB.
59,9
T. VAKIFLAR B.
73,5
T. VAKIFL. B.
84,3
T. VAKIFLAR B.
97,5
T.HALK B.
93,5
7
T.VAKIFLAR B.
30,7
T. VAKIFL. B.
48,3
T. HALK B.
43,7
T. HALK B
64,7
T. HALK B
84,9
T. VAKIFLAR B.
98,9
8
KOÇBANK
51,0
FİNANSBANK
105,2
FİNANSBANK
118,6
FİNANSBANK
114,8
FİNANSBANK
105,8
FİNANSBANK
102,1
9
PAMUKBANK
15,3
FORTİS BANK
87,0
ING BANK
91,5
DENİZBANK
128,1
DENİZBANK
116,9
TÜRK EKONOMİ B.
113,3
54,5
DENİZBANK
94,5
ING BANK
106,3
TÜRK EKON.B.
106,3
DENİZBANK
114,6
10 FİNANSBANK
55,2 KOÇBANK
*K/M: Kredi/Mevduat Oranı
Takibe dönüşüm oranı, sektörün aktif kalitesinin önemli bir ölçütü olmanın yanında etkinliğin
izlenmesinde sıklıkla kullanılan bir rasyodur. 2002 yılı sonrası sektörün takibe dönüşüm oranında
hızlı bir düşme yaşanmış ve 2011 yılsonu itibarıyla %2,7’ye gerilemiştir. Banka grupları içinde
katılım bankaların takibe dönüşüm oranı diğer gruplardan düşüktür. Bu grubu mevduat ve
kalkınma ve yatırım bankaları takip etmektedir.
Ölçek bazında incelendiğinde, orta ölçekli bankaların küresel kriz öncesinde sahip oldukları
düşük takibe dönüşüm oranı performanslarını, kriz sonrasında devam ettiremedikleri
görülmektedir. Kriz sonrası dönemde büyük ölçekli bankalar takibe dönüşüm oranlarını
düşürmede diğer banka gruplarına göre daha başarılı olmuştur.
Grafik 5.2-3: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre Takibe DönüĢüm Oranı
25
20
%
18
20
%
16
Büyük
Orta
Küçük
Mevduat
Kal.ve Yat.
Katılım
14
15
12
10
10
8
6
5
4
2
0
BDDK
95
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Aktif büyüklüklerine göre sektördeki ilk 10 bankanın genelinde takibe dönüşüm oranı sektör
ortalamasının altında olmakla birlikte, takibe dönüşüm oranı yüksek bankaların da olduğu
görülmektedir.
Tablo 5.2-3: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Takibe DönüĢüm Oranı
%
2002
TDO
2004
TDO
2006
TDO
2008
TDO
2010
TDO
2011
TDO
1
T.C.ZİRAAT B.
41,1
T.C. ZİRAAT B.
4,3
T. İŞ B.
3,9
T.C. ZİRAAT B.
2,0
T.C.ZİRAAT B.
1,5
TÜRKİYE İŞ B.
2,2
2
AKBANK
1,9
T. İŞ B.
8,4
T.C. ZİRAAT B.
1,9
T. İŞ B.
4,5
T.İŞ BANKASI
3,7
T.C. ZİRAAT B.
1,2
3
T.İŞ BANKASI
15,6
AKBANK
1,6
AKBANK
2,1
T. GARANTİ B.
2,5
T.GARANTİ B.
3,0
T.GARANTİ B.
1,8
4
T.GARANTİ B.
6,8
YAPI VE KR B.
4,1
T. GARANTİ B.
2,3
AKBANK
2,6
AKBANK
2,4
AKBANK
1,8
5
YAPI VE KR. B.
10,7
T. HALK B.
22,1
YAPI VE KREDİ B.
7,3
YAPI VE KR B.
4,5
YAPI VE KR. B.
3,5
YAPI VE KR.B.
3,1
6
T.HALK B.
48,8
T. GARANTİ B.
6,6
T. VAKIFLAR B.
5,4
T. VAKIFLAR B.
4,6
T.VAKIFLAR B.
4,8
T.HALK B.
2,9
7
T.VAKIFLAR B.
24,5
T. VAKIFLAR B.
9,0
T. HALK B.
8,7
T. HALK B
4,8
T.HALK B.
3,9
T. VAKIFLAR B.
3,7
8
KOÇBANK
13,1
FİNANSBANK
9,6
FİNANSBANK
2,3
FİNANSBANK
3,7
FİNANSBANK
6,6
FİNANSBANK
5,9
9
PAMUKBANK
70,5
FORTİS BANK
2,1
ING BANK
0,8
DENİZBANK
3,3
DENİZBANK
4,9
T. EKONOMİ B.
2,8
10
FİNANSBANK
9,3
KOÇBANK
4,9
DENİZBANK
2,4
ING BANK
2,5
T.EKONOMİ B.
3,1
DENİZBANK
3,3
Özel karşılıkların tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) oranı sektörün kredi riskinin ölçülmesinde ve
etkinliğinin analizinde kullanılan bir rasyodur. Sektör genelinde ayrılan özel karşılıkların TGA’ya
oranı 2002 sonrası dönemde hızlı bir artış sürecine girmiş, küresel krizle birlikte nispi bir azalma
yaşansa da %80 civarında bir seyri korumuştur. Sektörün, karşılıkların TGA’ya oranını yüksek
tutma politikası kredi kalitesini olumlu etkilemiş ve sektörün kırılganlıklara karşı direncini artırmıştır.
Karşılıkların TGA’ya oranı ölçek bazında analiz edildiğinde söz konusu oranın, büyük ölçekli
bankalar için sektör geneline göre daha yüksek, orta ölçekli bankalar içinse daha düşük
olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında özel karşılıkların TGA’ya oranı diğer gruplardan
yüksektir. Katılım bankalarında söz konusu oranın tarihsel olarak görece düşüklüğü dikkat
çekmektedir.
Grafik 5.2-4: Ölçek ve Fonksiyon Gruplarına Göre KarĢılıklar/TGA Oranı
100
100
%
90
80
80
70
70
60
60
50
Büyük
Orta
50
Küçük
Mevduat
Kal.ve Yat.
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2004
40
40
2003
90
%
Sektördeki ilk 10 bankanın karşılıklarının TGA içindeki payında benzer bir trend
gözlenmemektedir. Sektörün en büyük bankaları TGA’sının tamamına karşılık ayırırken kimi
bankalarda söz konusu oran %65’e kadar inebilmektedir.
Tablo 5.2-4: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın KarĢılıklar/TGA Oranı
%
2002
K./TGA
2004
K./TGA
2006
K./TGA
2008
K./TGA
2010
K./TGA
2011
K/TGA
1
T.C.ZİRAAT B.
71,6
T.C. ZİRAAT B.
83,8
T. İŞ B.
100,0
T.C. ZİRAAT B.
81,1
T.C.ZİRAAT B.
67,0
T. İŞ BANK.
100,0
2
AKBANK
100,0
T. İŞ BANK.
100,0
T.C. ZİRAAT B.
80,9
T. İŞ BANK.
100,0
T.İŞ BANK.
100,0
T.C. ZİRAAT B.
70,3
3
T.İŞ BANK.
41,3
AKBANK
100,0
AKBANK
100,0
T. GARANTİ B.
63,7
T.GARANTİ B.
81,9
T.GARANTİ B.
81,7
4
T.GARANTİ B.
31,7
YAPI VE KR B.
56,4
T. GARANTİ B.
70,9
AKBANK
100,0
AKBANK
100,0
AKBANK
92,6
5
YAPI VE KR. B.
69,3
T. HALK B.
96,5
YAPI VE KR.B.
81,8
YAPI VE KR B.
62,4
YAPI VE KR. B.
77,1
YAPI VE KR.B.
64,7
6
T.HALK B.
99,3
T. GARANTİ B.
74,6
T. VAKIFLAR B.
100,0
T. VAKIFLAR B.
94,2
T.VAKIFLAR B.
98,9
T.HALK B.
84,0
7
T.VAKIFLAR B.
48,7
T. VAKIFLAR B.
100,0
T. HALK B.
98,6
T. HALK B
82,9
T.HALK B.
83,3
T. VAKIFLAR B.
95,0
8
KOÇBANK
45,9
FİNANSBANK
76,3
FİNANSBANK
100,0
FİNANSBANK
100,0
FİNANSBANK
86,8
FİNANSBANK
78,2
9
PAMUKBANK
58,1
FORTİS BANK
100,0
ING BANK
36,3
DENİZBANK
69,2
DENİZBANK
72,3
T. EKONOMİ B.
71,3
10
FİNANSBANK
59,8
KOÇBANK
70,4
DENİZBANK
96,3
ING BANK
34,5
T.EKONOMİ B.
65,9
DENİZBANK
69,3
BDDK
96
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
5.2.2.
Veri Zarflama Yöntemi Ġle Etkinlik Analizi
Veri zarflama, etkinliğin parametrik olmayan yöntem kullanılarak sınır analiziyle ölçülmesidir. Söz
konusu yöntemde her bir birimin etkinliği, belirlenen etkin sınıra uzaklığına göre
hesaplanmaktadır. Etkin sınırda her girdi düzeyi için mümkün olan en yüksek çıktı düzeyleri yer
almakta ve bu sınır üzerinde yer alan birimler tam etkin kabul edilmektedir. Türk bankacılık
sektöründe faaliyet gösteren bankaların14 etkinlik gelişimi, veri zarflama yöntemi kullanılarak
analiz edilmiştir15.
Bu yaklaşımda girdileri bankanın yabancı kaynakları (mevduat ve diğer yabancı kaynaklar
veya bunlara yapılan faiz ödemeleri), işgücü ödemeleri, fiziksel sermaye (sabit varlıklar), çıktıları
ise krediler ve diğer gelir getiren aktifler veya bunlara ait faiz gelirleri oluşturmaktadır. Analizde
kullanılan girdiler ve çıktılar aşağıdaki tabloda tanımlanmıştır.
Tablo 5.2-5: Girdi-Çıktı DeğiĢkenleri
Girdiler
1. Yabancı Kaynaklar/ Toplam Aktifler
2. Faiz Giderleri/ Toplam Aktifler
3. Faiz Dışı Giderler/ Toplam Aktifler
Çıktılar
1. Toplam Krediler/ Toplam Aktifler
2. Faiz Gelirleri/ Toplam Aktifler
3. Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler
Veri zarflama analizi 2002-2011 dönemini kapsamaktadır.16 Buna göre, analizde kullanılan girdi
ve çıktıların, veri seti genelindeki gelişimi aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Girdilerin tarihsel
gelişimi, yabancı kaynakların aktiflere oranının ele alınan dönem boyunca çok önemli bir değişim
göstermediğini ortaya koymaktadır. Faiz giderleri/toplam aktifler nominal faiz oranlarındaki
düşmenin etkisiyle yaşadığı hızlı düşüşün ardından %4-5 bandında hareket etmektedir. Sektörün,
operasyonel maliyetlerini rasyonalize ederek, sürdürülebilir bir kâr düzeyini tutturma yönündeki
politikaları, faiz dışı giderlerin azaltılmasında etkili olmuştur. Aracılık faaliyetlerine ağırlık verilmesi
kredilerin bilanço içindeki payını yükseltmiştir. Faiz oranlarında yaşanan azalma faiz gelirleri/toplam
aktifler oranının azalmasına neden olmuştur. Faiz dışı gelirler/toplam aktifler oranı sektörün
bankacılık hizmet gelirleri ile ücret ve komisyon gelirlerini artırma yönündeki politikalarına rağmen
düşük kalmıştır.
Tablo 5.2-6: Girdi ve Çıktı DeğiĢkenlerinin GeliĢimi
Girdiler
Yabancı Kaynaklar/Toplam Aktifler
Faiz Giderleri/Toplam Aktifler
Faiz Dışı Giderler/Toplam Aktifler
Çıktılar
Krediler/Toplam Aktifler
Faiz Gelirleri/Toplam Aktifler
Faiz Dışı Gelirler/Toplam Aktifler
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0,93
0,17
0,06
0,89
0,23
0,07
0,88
0,15
0,06
0,86
0,11
0,05
0,85
0,07
0,05
0,87
0,06
0,05
0,88
0,07
0,04
0,87
0,08
0,04
0,88
0,07
0,04
0,87
0,05
0,03
0,87
0,04
0,03
0,88
0,04
0,03
0,32
0,21
0,03
0,22
0,35
0,03
0,23
0,21
0,04
0,27
0,16
0,03
0,32
0,13
0,03
0,38
0,11
0,03
0,44
0,11
0,03
0,49
0,12
0,03
0,50
0,12
0,02
0,47
0,10
0,02
0,52
0,07
0,02
0,56
0,07
0,02
Analiz sonuçlarına göre, bankacılık sektörünün etkinliği 2005 yılına kadar artmış, bir yıllık bir
düşmenin ardından 2006-2008 döneminde yükselme trendi göstermiştir. 2009 yılında azalan
etkinlik oranı, 2010-2011 döneminde artan bir yapıda hareket etmiştir. Bankalar ölçek
büyüklüklerine göre sınıflandırıldığında büyük ölçekli bankaların dönem boyunca etkinliklerini
artırdığı küçük ölçekli bankaların etkinliklerinde sektör ortalamasının gerisinde kaldığı
gözlenmektedir. Son dönemde orta ölçekli bankaların etkinlik performansındaki düşme dikkat
çekici bulunmuştur.
Çalışmada TMSF bankaları dışında sistemde yer alan mevduat, kalkınma ve yatırım ve katılım bankaları
kullanılmıştır. Katılım bankaları, 2005 yılından itibaren dahil edilmiştir.
14
BDDK
97
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 5.2-5: Etkinliğin GeliĢimi
1,00
0,95
%
%
Ortalama Etkinlik
Etkin Olmayan Bankalar
0,85
Büyük
Orta
Küçük
Ort.Etkinlik
0,90
0,75
0,80
0,65
0,70
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0,60
2000
2011
2010
2009
2007
2008
2005
2006
2004
2003
2001
2002
2000
0,55
Fonksiyon grupları içinde katılım bankaların etkinliklerinin görece yüksek olduğu, mevduat
bankalarının etkinliğinin sektör ortalamasının altında kaldığı tespit edilmiştir. Kamu sermayeli
bankaların dönem boyunca daha iyi etkinlik performansı göstermesinde, çoğunluğunun büyük
ölçekli bankalar olmasının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Son dönemde sermaye
gruplarına göre etkinlik performansında bir yakınlaşma söz konusudur.
Grafik 5.2-6: Sahiplik Yapısına ve Fonksiyon Gruplarına Göre Etkinlik Dereceleri
1,00
(%)
Kamu
Küresel Ser.
Özel
Ort.Etkinlik
0,90
Katılım B.
Kal.ve Yat. B.
Mevduat B.
Ort.Etkinlik
0,90
0,80
0,80
0,70
0,70
98
2011
2010
2009
2007
2008
2006
2005
2004
2003
2002
0,60
2001
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2002
2003
2001
2000
0,60
BDDK
(%)
2000
1,00
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 23: Etkinlik Analizinde Küresel Görünüm
Bankacılık sektörünün etkinliğine ilişkin ülkeler arası karşılaştırmada, AB ülkeleri için, kredilerin aktif içindeki
payının gelişmiş ülkelerde yüksek olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, mevduatın krediye dönüşme oranı ise
birkaç ülke istisna olmak üzere G-20 ülkelerinde %100’ün üzerinde seyretmektedir. Türkiye’de kredi/mevduat
oranı ise, 2011 yılında %98,2 ile bahsedilen ülkelerin altındadır. Söz konusu oranın, gelişmiş ve gelişmekte olan
muadil ekonomilere göre daha düşük düzeyde seyretmesi, kredi piyasasında yüksek ve istikrarlı bir büyüme
olanağına işaret etmektedir.
Küresel krizin ekonomi üzerindeki etkilerinin azalması paralelinde Türk bankacılık sektörü takibe dönüşüm oranı
da aşağı yönlü bir eğilim izlemeye başlamış ve 2010 yılsonunda %3,7 seviyesine gerilemiştir. Türkiye için hedef,
daha düşük oranı yakalayan ülkeleri yakınsanama olmalıdır. Türk bankacılık sektörünün takibe dönüşüm
oranının küresel ölçekte düşük düzeylerde seyretmesi ve buna bağlı olarak piyasa riskinin muadil ekonomilere
göre daha az olması nedeniyle kredi pazarının büyüme potansiyeli oldukça yüksektir. Tahsili gecikmiş alacak
tutarındaki azalış nedeniyle kredi kalitesinde meydana gelebilecek düzelmenin, sektörün kârlılığı üzerinde
olumlu etkileri olacak, dolayısıyla sektörün sermaye yapısı daha sağlıklı bir hale gelecektir.
Kredi/Aktif
(%)
Kredi/Mevduat
TGA/Krediler
Karşılıklar/TGA
2008
2009
2010
2011
2008
2009
2010
2011
2009
2010
2011
2009
2010
Endonezya
56,2
54,0
51,0
50,3
99,8
103,8
94,3
92,0
3,3
v.y.
2,1
62
v.y.
Japonya
57,8
57,8
57,5
56,3
106,0
107,5
98,3
94,0
1,7
2,5
2,4
83,7
v.y.
Türkiye
50,2
47,1
52,2
56,1
80,8
76,3
85,2
98,2
3,7
5,3
3,7
83,6
83,8
ABD
56,3
54,2
50,5
50,6
129,1
120,0
100,0
98,4
5,4
5,5
3,8
58,1
64,2
Suudi Arabistan
57,2
53,8
55,1
61,5
122,5
112,9
104,9
105,0
3,3
v.y.
v.y.
89,8
v.y.
Meksika
38,2
40,8
39,7
40,9
109,4
115,0
103,4
107,9
3,1
2
2,2
173,9
184,5
Hindistan
59,0
59,1
55,8
53,3
112,8
117,6
110,2
108,0
2,3
2,4
2,8
v.y.
v.y.
Kanada
54,2
55,7
57,3
58,9
122,1
125,0
113,2
110,0
1,3
1,2
0,8
71,2
12,5
Arjantin
44,8
40,1
39,2
38,8
129,9
126,8
116,9
115,3
3
2,1
2,1
125,7
134,3
Çin
50,6
54,0
51,8
50,0
109,4
125,6
120,4
115,6
1,6
0,8
0,7
155
v.y.
Almanya
46,4
47,6
47,5
48,4
138,8
140,9
129,3
124,4
3,3
3,3
v.y.
34,1
v.y.
Fransa
31,4
32,0
30,4
31,2
158,8
152,0
133,5
127,9
4
v.y.
v.y.
109,4
v.y.
G.Kore
68,6
70,8
70,8
70,8
164,0
159,8
148,4
144,4
1,2
0,6
0,5
139,9
127,4
İspanya
61,4
60,8
60,8
60,2
167,8
174,3
156,9
149,4
5,1
4,6
6
58,7
57,1
İngiltere
39,3
41,3
40,1
39,4
183,1
181,1
169,7
165,0
3,5
3,7
3,9
38,1
41,1
Güney Afrika
65,4
68,7
61,7
55,1
193,6
192,3
173,6
165,3
5,9
5,8
4,7
v.y.
v.y.
Brezilya
38,5
41,2
46,6
48,2
160,7
180,1
183,6
182,2
4,2
3,1
3,5
156,7
161,9
Rusya
65,5
61,7
61,7
59,8
359,0
208,6
193,4
186,3
9,7
8,2
6,6
94,8
100
İtalya
44,5
43,4
43,4
43,4
224,5
214,5
198,7
198,6
7
9,9
11
40,1
v.y.
Avustralya
71,2
72,5
73,2
72,6
285,8
258,6
242,4
233,6
1,2
2,2
2
68,7
66,6
AB-27
45,7
45,4
v.y.
v.y.
114,8
113,3
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: IMF FSI, EIU, Türkiye verileri BDDK veri tababınından alınmıştır.2011 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur.
Not: Analizde, kredi tanımı farklılıkları ve bunun neticesinde örneğin kredi/aktif oranı %100’ün üzerinde yer alması gibi durumların göz önünde
bulundurulmasında fayda bulunmaktadır.
BDDK
99
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
5.3. Verimlilik Göstergeleri
5.3.1.
ġube ve ÇalıĢan Bazlı Verimlilik Göstergeleri
Ekonomik büyüme, finansal istikrarın artması ve bireysel bankacılık hizmetlerinin
yaygınlaşmasıyla birlikte, artan şube sayısına rağmen Türk bankacılık sektöründe şube başına
aktif tutarı, eğilim olarak artmaya devam etmektedir. Sektör geneli için 2003 yılında 39,8 milyon
TL olan söz konusu tutar, 2011 yılsonu itibarıyla 116 milyon TL’ye ulaşmıştır. Bu yılda, şube başına
aktif büyüklüğü yıllık büyüme hızı, en fazla küçük ölçekli banka grubunda gerçekleşmiştir.
Aktiflerdeki artış hızının şube sayısının artış hızından büyük olması, bütün ölçek grupları için şube
başına aktif tutarlarının yükselmesine sebep olmuştur.
Tablo 5.3-1: ġube BaĢına Aktif Tutarı
Milyon TL
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
13,2
16,8
10,6
23,4
26,6
21,7
36,0
25,3
43,9
43,9
27,9
49,6
51,4
35,5
52,8
68,0
47,0
54,1
76,7
48,0
58,7
82,7
43,1
79,7
92,3
46,2
83,7
103,0
47,9
107,6
115,4
58,6
128,6
130,0
72,7
180,6
12,7
165,7
15,7
13,3
22,7
569,1
20,6
25,2
33,0
269,7
33,0
33,6
39,6
311,0
29,4
39,8
47,7
343,2
28,1
47,3
61,5
367,6
34,1
62,0
68,2
365,3
38,6
68,4
70,9
449,7
46,1
71,4
78,4
521,4
48,1
78,7
86,2
614,3
59,1
87,0
99,0
774,0
71,4
100,0
114,4
1.015,5
82,0
115,8
Fonksiyon grupları bazında bankacılık sektörünün şube başına aktif tutarları gelişimi
incelendiğinde, 2011 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat
bankaları için %15,6, kalkınma ve yatırım bankaları için %31,2, katılım bankaları için ise %14,8
oranında artış gösterdiği görülmektedir. Şube sayısının tüm banka gruplarında artmasına
rağmen, aktif büyüme hızının daha yüksek gerçekleşmesiyle şube başına aktif tutarında sektör
genelinde %15,8’lik bir iyileşme gözlenmiştir.
Bankacılık sektöründe şube başına kredi tutarı, şube başına aktif tutarına benzer şekilde artış
eğilimini 2011 yılında da sürdürmüştür. 2003 yılında 10,6 milyon TL tutarında olan şube başına
kredi tutarı, 2011 yılında 64,9 milyon TL’ye yükselmiştir. Küresel krizin etkilerine rağmen, artan
kredi hacminin bir sonucu olarak, şube başına kredi tutarı, yüksek bir hızda büyümeye devam
etmektedir. Küçük ölçekli bankaların şube başına kredi büyüme hızı görece daha yüksektir.
2010-2011 döneminde en hızlı artışın küçük ölçekli bankalar için gerçekleştiği görülmektedir.
2011 yılında şube başına kredi tutarı, bir önceki yıla göre küçük ölçekli bankalarda %38,2,
büyük ölçekli bankalarda %24,3, orta ölçekli bankalarda ise %23,1 oranında artmıştır.
Fonksiyon bazında incelendiğinde ise, 2011 yılında bir önceki yıla göre şube başına kredi
tutarının mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları ile katılım bankalarında sırasıyla %24,8, %40
ve %10,8 oranında büyüdüğü görülmektedir. Bu gelişmeyle, sektör geneli için şube başına kredi
büyümesi %24,3 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Tablo 5.3-2: ġube BaĢına Kredi Tutarı
Milyon TL
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
3,7
6,5
3,3
5,0
5,6
6,4
7,4
7,3
16,5
10,2
10,2
19,6
14,7
21,9
11,9
23,0
25,8
25,1
30,7
28,0
29,9
37,4
27,6
42,4
43,9
28,4
42,8
44,6
30,1
54,8
57,2
37,7
66,7
71,1
46,4
92,2
3,8
72,4
12,0
4,2
4,7
239,9
9,3
5,6
7,3
121,1
14,7
7,7
10,1
149,7
17,7
10,6
15,2
160,8
18,6
15,3
23,1
170,3
22,2
23,8
29,4
171,4
26,2
30,0
34,3
213,6
33,1
35,1
38,8
266,2
32,9
39,5
39,6
311,2
41,5
41,0
50,9
400,2
50,8
52,2
63,5
560,4
56,3
64,9
Önceki yıllara göre hız kesmekle beraber, 2011 yılında şube başına mevduat tutarı artmaya
devam etmiştir. Faiz getirisinin düşmesi, alternatif tasarruf araçlarına yönelim ve milli tasarruf
BDDK
100
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
oranlarındaki azalışın ve mevduat büyümesinin ılımlı bir seyre rağmen, sektör genelinde 2011
yılında şube başına mevduat %7,8 artarak 66,1 milyon TL düzeyinde büyümeyi sürdürmüştür.
Şube başına mevduat tutarı, 2003-2011 döneminde büyük ölçekli bankalarda 29 milyon TL’den
77,6 milyon TL’ye; orta ölçekli bankalarda 18,2 milyon TL’den 43,2 milyon TL’ye; küçük ölçekli
bankalarda ise 18,7 milyon TL’den 53,1 milyon TL’ye yükselmiştir. Büyük ölçekli bankaların şube
başına mevduat tutarı, 2011 yılında bir önceki yıla göre %4,2 oranında artarken, bu oran orta
ölçekli bankalarda %22,4, küçük ölçekli bankalarda %19,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2011 yılı
itibarıyla fonksiyon bazında incelendiğinde, mevduat ve katılım bankaları için şube başına
mevduat tutarı, 2010 yılına göre sırasıyla %8,1 ve %5,1 oranında yükseldiği görülmektedir.
Tablo 5.3-3: ġube BaĢına Mevduat Tutarı
Milyon TL
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
7,7
8,8
6,5
15,8
15,0
11,0
24,9
17,8
15,6
29,0
18,2
18,7
34,4
21,9
21,0
44,7
26,6
22,4
49,9
27,3
24,8
53,7
25,1
31,0
60,6
26,6
34,9
66,1
30,1
39,9
74,5
35,3
44,3
77,6
43,2
53,1
7,5
0,0
7,6
15,1
0,0
16,1
22,4
28,5
21,8
25,7
23,0
24,8
30,9
22,8
29,5
39,0
28,7
38,3
43,0
31,3
42,1
44,6
35,1
43,8
49,9
35,5
48,9
54,4
46,9
53,7
62,0
54,5
61,3
67,0
57,3
66,1
Kârlılık düzeyinin küresel kaygılara rağmen korunmuş olması sayesinde, şube başına dönem kârı
tutarı, 2011 yılında sektör genelinde artmaya devam etmiştir. Sektör için 2003 yılında 0,9 milyon
TL olan söz konusu tutar, 2011 yılsonu itibarıyla 1,9 milyon TL’ye ulaşmıştır. Nominal tutar olarak
bakıldığında şube başına dönem kârı, 2011 yılsonunda bir önceki yıla göre büyük ölçekli
bankalar için %18,5 oranında azalmış, orta ölçekli bankalarda %11,1 artmış, küçük ölçekli
bankalar için ise %13 oranında yükselmiştir. Burada, hem şube sayılarının artması hem de sektör
genelinde dönem net kârında yaşanan dalgalanma etkili olmuştur.
Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık sektörünün şube başına dönem kârı tutarları gelişimi
incelendiğinde, 2010 yılında, bir önceki yıla göre şube başına aktif tutarlarının mevduat
bankaları için %13,6, katılım bankaları için ise %7,7 oranında azalış gösterdiği, kalkınma ve
yatırım bankaları için değişmediği görülmektedir.
Tablo 5.3-4: ġube BaĢına Dönem Kârı
Milyon TL
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
2000
2001 2002 2003 2004
2005
2006
2007 2008
2009 2010 2011
0,3
-0,6
-1,6
-0,6
-2,1
-5,8
0,8
-0,6
0,7
0,9
0,7
1,0
1,1
0,5
18,0
0,3
0,9
20,5
1,7
95,8
25,7
2,2
0,8
2,5
1,7
0,7
2,2
2,6
0,9
2,8
2,7
0,9
2,3
2,2
1,0
2,6
-0,4
7,7
0,1
-1,4
-15,3
-0,2
-1.7
0,4
13,3
0,1
0,5
0,9
13,4
0,4
0,9
14,7
11,3
0,4
1,0
10,2
29,1
0,9
0,9
41,3
29,8
1,1
1,6
1,8
20,6
1,2
1,8
1,4
21,0
1,2
1,4
2,1
22,4
1,2
2,1
2,2
21,1
1,3
2,2
1,9
21,1
1,2
1,9
Aktif büyümesine paralel olarak bankacılık sektörü personel başına aktif tutarı, artış eğilimini
2011 yılında da sürdürmüştür. 2003 yılında 2 milyon TL olan söz konusu tutar, 2011 yılında 6,2
milyon TL’ye yükselmiştir. Ölçek bazında incelendiğinde, 2011 yılında personel başına aktif
tutarının bir önceki yıla göre büyük ölçekli bankalarda %14,1, orta ölçekli bankalarda %28,9,
küçük ölçekli bankalarda ise %35 oranında arttığı görülmektedir. Fonksiyon bazında
incelendiğinde ise, 2011 yılında bir önceki yıla göre personel başına aktif tutarının mevduat
bankaları için %17,8, kalkınma ve yatırım bankaları için %49,2, katılım bankaları için ise %18,6
oranında büyüdüğü görülmektedir.
BDDK
101
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Tablo 5.3-5: Personel BaĢına Aktif Tutarı
Bin TL
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ölçeğe Göre Dağılım
619
1.270
1.886
2.275
2.763
3.500
4.005
4.240
4.940
5.564
6.402
7.303
1.480
1.535
1.484
1.595
1.692
1.705
2.099
2.566
2.331
2.575
3.119
4.020
505
866
1.226
1.350
3.264
3.827
4.346
4.481
4.775
3.740
4.366
5.894
Mevduat Bankaları
602
1.241
1.718
2.019
2.957
3.174
3.888
3.898
4.244
4.629
5.385
6.342
Kalkınma ve Yatırım
716
1.412
1.651
1.881
3.387
4.516
4.499
5.214
5.398
5.062
5.766
8.601
Katılım Bankaları
751
1.234
1.672
1.500
1.562
1.794
1.979
2.175
2.399
2.849
3.419
4.054
609
1.247
1.689
1.958
2.309
2.933
3.310
3.445
4.010
4.528
5.266
6.236
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Sektör
2011 yılında bir önceki yıla göre %10,3 oranında artış göstererek 3,6 milyon TL’ye ulaşan
personel başına mevduat tutarının, orta ölçekli bankalarda sektör geneline göre belirgin
düzeyde yüksek olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarında, mevduat garantisinin
sınırlandırıldığı 2004 yılında 904 bin TL olan personel başına mevduat, 2011 yılında 3,7 milyon
TL’ye, katılım bankalarında ise aynı dönemde 1,4 milyon TL’den 3,6 milyon TL’ye yükselmiştir.
Söz konusu durum, mudinin Türk bankacılık sistemine duyduğu güvenin bir yansıması olarak
değerlendirilmektedir.
Tablo 5.3-6: Personel BaĢına Mevduat Tutarı
Bin TL
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
360
857
1303
1.504
1.812
2.289
2.575
2.726
3.233 3.568
4.134
4.357
Orta Ölçekli
361
864
869
919
893
930
1.121
1.108
1.367
1.618
1.877
2.387
438
589
592
1.388
1.504
1.734
Küçük Ölçekli
308
467
554
621
735
1.253
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
356
828
1166
1.310
904
1.110
1.296
1.435
2.156
2.921
3.373
3.717
Katılım Bankaları
621
1000
1353
1.174
1.272
1.514
1.617
1.671
1.794
2.263
2.610
2.832
348
797
1.096
1.218
1.439
1.813
2.038
2.114
2.489
2.794
3.228
3.562
Sektör
2003 yılında sektörde 44 bin TL tutarında olan personel başına dönem kârı tutarı, 2011 yılsonu
itibarıyla 102 bin TL’ye yükselmiştir. Personel başına dönem kârı, 2011 yılsonunda bir önceki yıla
göre büyük ölçekli bankalar için %17,1 azalırken, orta ve küçük ölçekli bankalar için
sırasıyla %8,0 ve %10,3 oranında artmıştır. Sektör genelinde ise personel başına dönem kârı
tutarı %12,1 azalmıştır. 2011 yılında büyüme hızının nispeten yavaşlaması ve kredi hacmi ile
nominal kâr tutarının azalmasına paralel olarak personel sayısının artmış olması nedeniyle,
personel başına dönem kârı, ılımlı bir düşüş sergilemiştir. Fonksiyonel dağılım bazında bankacılık
sektörünün personel başına dönem kârı tutarları gelişimi incelendiğinde, mevduat ve katılım
bankalarında görülen düşüşün aksine kalkınma ve yatırım bankalarında artış gözlenmektedir.
2011 yılında, bir önceki yıla göre personel başına dönem kârı, kalkınma ve yatırım bankaları
için %14,0 oranında artmıştır.
Tablo 5.3-7: Personel BaĢına Dönem Kârı
Bin TL
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Fonksiyonel Dağılım
Mevduat Bankaları
Kalkınma ve Yatırım
Katılım Bankaları
Sektör
BDDK
2000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
2010
2011
12
-24
-78
-34
-123
-231
40
-27
29
49
34
42
55
23
115
25
38
135
85
39
83
111
65
140
89
36
146
140
49
99
152
50
78
126
54
86
-20
33
4
-77
-38
-13
-84
21
81
7
23
44
81
21
44
107
76
22
49
80
179
43
43
82
66
53
75
104
189
56
88
104
178
59
73
111
185
60
110
119
157
60
116
103
179
58
102
102
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 24: ġube Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
Şube bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler ayrımında incelendiğinde, uluslararası bankacılık
faaliyetlerinde bankaları etkin rol oynayan ülkelerin şube başına aktif, kredi ve mevduat gibi
göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Ayrıca, muadil ülkeler ile kıyaslandığında Türkiye
için söz konusu oranların nispeten düşük olduğu ve büyük bir gelişme potansiyeli taşıdığı
gözlenmektedir.
Şube Başına Aktif
(Milyon €)
2008
2009
2010
Brezilya
6,2
6,6
6,9
Rusya
6,6
6,3
7,8
Hindistan
8,8
10,0
12,6
Meksika
23,9
22,5
27,3
Türkiye
36,9
40,4
48,7
Güney Kore
49,7
51,6
61,0
İspanya
67,1
69,9
72,2
İtalya
72,4
70,9
77,1
ABD
90,8
84,2
94,6
G.Afrika C.
80,5
87,4
111,0
Almanya
154,7
146,5
154,9
S.Arabistan
177,0
167,0
177,5
Fransa
176,9
175,1
194,1
Avustralya
206,9
271,7
340,1
Kanada
278,6
305,4
343,2
İngiltere
298,3
329,5
360,5
Çin Halk C.
23,9
29,0
v.y
Japonya
115,4
110,0
v.y
Endonezya
8,0
9,0
v.y.
Arjantin
18,5
18,5
v.y.
Kaynak: EIU, BIS, OECD
5.3.2.
Şube Başına Kredi
2008
2009
2010
2,4
2,7
3,2
4,3
3,9
4,8
5,2
5,9
7,1
9,1
9,2
10,8
18,5
19,0
25,4
34,1
36,5
43,2
41,2
42,5
43,9
32,2
30,8
33,4
51,1
45,6
47,8
52,7
60,1
68,5
71,7
69,7
73,5
101,2
89,8
97,9
55,6
56,0
58,9
147,3
196,9
249,0
151,0
170,1
196,5
117,1
136,2
144,6
12,1
15,7
v.y.
66,7
63,5
v.y.
4,5
4,8
v.y.
8,3
7,4
v.y.
Şube Başına Mevduat
2008
2009
2010
2,1
2,2
2,3
1,7
2,7
3,3
6,4
7,2
8,6
11,6
11,5
14,0
22,9
24,8
29,8
28,9
32,9
38,9
34,2
35,1
37,4
19,9
20,7
22,5
55,1
54,8
63,8
37,8
45,0
52,7
71,9
71,3
76,0
115,0
114,6
124,7
48,7
53,1
59,0
71,7
109,7
137,3
172,1
195,9
232,0
89,0
108,3
113,8
15,4
18,0
v.y
87,5
85,1
v.y
6,3
6,7
v.y.
8,9
8,4
v.y.
Şube Başına Dönem Karı
2008
2009
v.y.
v.y.
v.y.
0,1
v.y.
v.y.
0,3
0,3
0,7
1,0
0,5
0,5
0,4
0,3
0,3
0,2
0,0
0,1
v.y.
v.y.
-0,5
-0,2
2,0
2,0
-0,2
0,5
v.y.
v.y.
1,4
1,8
-3,0
v.y.
v.y.
v.y.
-0,2
v.y.
v.y.
v.y.
0,2
0,3
ĠĢletme Bazlı Etkinlik Göstergeleri
Etkinlik rasyoları içinde toplam işletme giderleri/toplam gelirler rasyosu sıkça kullanılmaktadır. Bu
rasyoyla, bir birim gelir yaratırken ne kadar masraf yapılması gerektiği hesaplanmakta, % 50’nin
altında olması kabul edilebilir bulunmaktadır. Diğer koşullar sabitken daha az etkin bankanın
daha yüksek orana sahip olacağı düşünülmektedir. Türkiye’deki bankaların toplam işletme
giderleri/toplam gelirler oranına bakıldığında 2002-2009 döneminde belirgin bir azalma
trendinde oldukları, ancak son iki yılda yükseldiği görülmektedir. 2011 yısonu itibarıyla oran %50
düzeyinde bulunmaktadır. Banka gruplarından katılım bankalarının sektör ortalamasının
üzerinde, kalkınma ve yatırım bankalarının ise ortalamanın altında bir oranla çalıştıkları
görülmektedir. Büyük ölçekli bankalar işletme giderlerinin gelirlere oranını kontrol etmede daha
başarılı bulunurken bu grubu küçük ölçekli bankalar izlemektedir.
Grafik 5.3-1: Toplam ĠĢletme Giderleri/Toplam Gelirler
100
%
80
80
60
60
40
40
20
20
Büyük
Orta
Küçük
Mevduat
Kal.ve Yat.
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2002
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2011
103
2004
0
0
BDDK
%
2003
100
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
2011 yılı itibarıyla aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın, toplam işletme giderlerinin toplam
gelire oranı geçen yıla göre hafif çaplı bozulmalar göstermiştir. Bankaların genelinde bu
oran %50’nin altında seyretmektedir.
Tablo 5.3-8: Toplam Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın T.ĠĢletme Giderleri/T. Gelirleri
%
2002
Pay
2004
1
T.C.ZİRAAT B.
44,3
ZİRAAT B.
Pay
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
2011
Pay
34,0
T.İŞ BANKASI
35,7
T.C.ZİRAAT B.
39,2
T.C.ZİRAAT B.
33,7
T. İŞ B.
48,7
2
AKBANK
48,1
T.İŞ BANKASI
67,2
T.C.ZİRAAT B.
58,1
T.İŞ BANKASI
56,7
T.İŞ BANKASI
44,1
T.C. ZİRAAT B.
45,6
3
T.İŞ BANKASI
65,1
AKBANK
40,7
AKBANK
41,3
T.GARANTİ B.
55,2
T.GARANTİ B.
44,9
T.GARANTİ B.
46,7
4
T.GARANTİ B.
82,5
T.GARAN. B.
70,3
T.GARANTİ B.
42,6
AKBANK
45,7
AKBANK
40,4
AKBANK
42,8
5
YAPI VE KR. B.
56,2
T.HALK B.
37,0
YAPI VE KRİ B.
74,7
YAPI VE KR. B.
59,2
YAPI VE KR. B.
43,5
YAPI VE KR.B.
48,3
6
T.HALK B.
28,0
YAPI VE KR. B.
110,4
T.VAKIFLAR B.
48,5
T.VAKIFLAR B.
55,6
T.VAKIFLAR B.
51,2
T.HALK B.
41,4
7
T.VAKIFLAR B.
87,7
T.VAKIFLAR B.
49,9
T.HALK B.
36
T.HALK B.
39,7
T.HALK B.
36,5
T. VAKIFLAR B.
52,1
8
KOÇBANK
69,6
KOÇBANK
56,8
FİNANSBANK
46
FİNANSBANK
49,1
FİNANSBANK
44,6
FİNANSBANK
48,7
9
PAMUKBANK
-202,3
FİNANSBANK
53,0
OYAKBANK
63,6
DENİZBANK
56,6
DENİZBANK
51,9
T. EKONOMİ B.
69,8
10
FİNANSBANK
35,7
FORTİS BANK
73,9
DENİZBANK
66,2
ING BANK
63,2
T.EKONOMİ B.
60,8
DENİZBANK
49,8
Personel giderlerinin işletme giderleri içindeki payının azalması etkinlik artışı olarak
değerlendirilmektedir. Söz konusu rasyoda 2011 yılında sektör genelinde hafif bir düşme
yaşanmıştır. Katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları personel giderleri/işletme
giderleri oranını aşağı çekmede mevduat bankalarına göre daha iyi performans göstermiştir.
Bankacılık sektörü ölçekler itibarıyla incelendiğinde, büyük ve orta ölçekli bankaların personel
giderlerinin işletme giderleri içindeki payını sınırlandırmada küçük ölçekli bankalara göre daha
başarılıdır. Ancak son yılda her üç banka grubunda da söz konusu oranda artış yaşanmıştır.
Grafik 5.3-2: Personel Giderleri/Toplam ĠĢletme Giderleri
60
%
40
%
40
20
20
Küçük
Mevduat
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Kal.ve Yat.
0
2004
Orta
2003
Büyük
0
2002
60
Aktif büyüklüğü açısından ilk 10 bankanın personel giderlerinin toplam işletme giderleri
içerisindeki payını kontrol etmede genel olarak başarılı bir performans gösterdikleri
izlenmektedir.
Tablo 5.3-9: T. Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Personel Giderleri/T. ĠĢlet. Giderleri
%
2002
1
T.C.ZİRAAT B.
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
2011
Pay
Pay
2004
Pay
44,7
T.C.ZİRAAT B.
47,3
T.İŞ BANKASI
38,7
T.C.ZİRAAT B.
47,6
T.C.ZİRAAT B.
52,5
T. İŞ B.
46,4
44,9
2
AKBANK
19,7
T.İŞ BANKASI
31,6
T.C.ZİRAAT B.
44,4
T.İŞ BANKASI
37,5
T.İŞ BANKASI
46,6
T.C. ZİRAAT B.
3
T.İŞ BANKASI
38,0
AKBANK
27,2
AKBANK
30,4
T.GARANTİ B.
31,6
T.GARANTİ B.
34,3
T.GARANTİ B.
33,3
4
T.GARANTİ B.
19,9
T.GARANTİ B.
23,1
T.GARANTİ B.
27,5
AKBANK
33,9
AKBANK
32,3
AKBANK
34,4
36,8
5
YAPI VE KR. B.
19,7
T.HALK B.
48,1
YAPI VE KR. B.
28,6
YAPI VE KR. B.
32,5
YAPI VE KR. B.
35,5
YAPI VE KR.B.
6
T.HALK B.
54,1
YAPI VE K. B.
23,6
T.VAKIFLAR B.
30,8
T.VAKIFLAR B.
34
T.VAKIFLAR B.
34,0
T.HALK B.
37,3
7
T.VAKIFLAR B.
31,0
T.VAKIF. B.
32,4
T.HALK B.
49,7
T.HALK B.
45,3
T.HALK B.
42,8
T. VAKIFLAR B.
35,0
8
KOÇBANK
24,4
KOÇBANK
35,7
FİNANSBANK
28,3
FİNANSBANK
37,7
FİNANSBANK
40,1
FİNANSBANK
40,1
9
PAMUKBANK
13,6
FİNANSBANK
34,8
OYAKBANK
44,8
DENİZBANK
41,2
DENİZBANK
36,5
T. EKONOMİ B.
35,8
10
FİNANSBANK
27,0
FORTİS BANK
29,6
DENİZBANK
52,6
ING BANK
47,6
T.EKONOMİ B.
38,5
DENİZBANK
35,8
BDDK
104
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 25: Personel Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
Personel bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde, İrlanda, Lüksemburg, İngiltere, ve
İsviçre gibi ülkelerin personel başına aktif, kredi, mevduat ve dönem kârı gibi göstergelerde üst
sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Türkiye için söz konusu oranlar muadil büyüklükteki ekonomilerin
altındadır. 2009 yılında personel başına kredi ve mevduat tutarı, AB-27 için sırasıyla 5,7 ve 5,5 milyon
euro iken, Türkiye için 1,3 ve 1,5 milyon euro olarak gerçekleşmiştir.
(Bin €)
İrlanda
Lüksemburg
İngiltere
İsviçre
Belçika
Danimarka
Fransa
Finlandiya
Hollanda
İsveç
AB-27
Malta
Almanya
İspanya
Avusturya
İtalya
G.Kıbrıs R.K.
Portekiz
Yunanistan
Çek Cum.
Slovenya
Estonya
Macaristan
Slovakya
Letonya
Türkiye
Litvanya
Polonya
Romanya
Bulgaristan
ABD
Arjantin
Avustralya
Brezilya
Çin
Endonezya
G.Kore
Güney Afrika
Hindistan
Japonya
Kanada
Meksika
PB-16
Rusya
S. Arabistan
Personel Başına Aktif
2008
2009
2010
34.439
34.842
33.229
34.519
30.654
29.290
17.859
20.002 20.809
v.y
v.y
20.093
19.273
v.y
18.921
20.604
22.100
18.716
14.685
v.y
18.029
14.769
15.520
17.817
19.267
20.155
17.166
18.000
19.082
16.013
12.672
20.999
13.665
10.500
10.250
12.905
11.480
v.y
12.638
12.250
12.858
12.331
13.519
13.468
12.290
10.734
11.430
11.942
9.077
10.692
10.419
7.774
8.387
8.595
7.000
7.424
7.034
3.875
4.211
4.253
4.083
4.417
4.179
3.667
3.500
4.000
2.841
2.930
3.034
3.143
2.842
3.016
2.286
2.500
2.669
1.874
2.103
2.570
2.455
2.364
2.413
1.392
1.497
1.651
1.181
1.265
1.198
1.121
1.118
1.120
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
Personel Başına Kredi
2008
2009
2010
11.732
11.605
12.305
7.519
7.154
7.281
10.339
10.573
8.370
v.y
v.y
6.650
6.091
v.y
6.595
10.453
11.000
11.703
4.655
v.y
5.510
6.346
6.640
5.806
9.466
10.509
7.483
8.500
9.367
6.475
5.787
9.535
5.714
6.250
5.250
6.057
4.707
v.y
4.918
7.196
7.375
7.545
5.317
5.390
4.569
5.349
5.721
6.433
4.154
4.462
4.817
4.548
4.694
4.903
3.349
3.258
3.924
1.925
2.105
2.210
2.917
2.917
2.878
2.833
2.667
3.400
1.727
1.698
1.876
1.476
1.632
1.838
1.643
1.750
1.752
940
989
1.343
1.909
1.727
1.699
836
956
1.123
708
735
737
758
765
764
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
Personel Başına Mevduat
2008
2009
2010
749
766
7.659
974
969
v.y
1.044
1.076
10.737
v.y
v.y
10.285
818
v.y
8.954
360
382
4.532
339
v.y
4.911
435
460
4.729
863
877
6.157
368
398
5.721
504
842
5.525
375
425
5.531
447
v.y
4.814
634
668
7.163
399
413
3.842
352
392
5.114
431
446
5.479
340
361
3.311
426
423
3.179
250
279
2.834
175
200
1.964
150
167
3.000
125
130
1.224
110
116
2.166
93
108
1.359
116
129
1.575
100
109
1.323
82
93
961
56
60
620
67
68
707
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
Personel Başına Dönem Karı
2008
2009
2010
5
-611
v.y
7
v.y
v.y
-76
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
-296
v.y
v.y
-115
-310
v.y
-14
v.y
v.y
73
60
v.y
-94
-3
v.y
762
700
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
-29
v.y
v.y
67
49
v.y
-18
v.y
v.y
31
23
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
55
55
v.y
17
8
v.y
50
-100
v.y
21
19
v.y
24
16
v.y
v.y
v.y
v.y
34
51
57
v.y
v.y
v.y
73
46
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
v.y
Kaynak: BIS, ECB, IMF
BDDK
105
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Komisyon gelirlerinin işletme giderlerine oranı, sektörün bankacılık faaliyetlerinden elde ettiği
faiz dışı gelirleri göstermektedir. Bu oranın istikrarı olumlu değerlendirilmekte ve sektörün
kârlılığınının sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Türkiye’de 2002 yılından itibaren komisyon
ve bankacılık hizmet gelirlerinin önemi artmış ve söz konusu oran yükselmiştir. Bu orandaki
gelişme, finansal tüketici ile bankalar arasındaki ilişkilerin dengesini ve güvenini
zedelememelidir.
Sektörün faiz dışı gelirlerini artırma yönündeki politikaların ve işletme giderlerinin rasyonelize
edilmesine dönük uygulamalar komisyon gelirlerinin 17 toplam işletme giderlerine oranını
artırmıştır. Fonksiyon bazında komisyon gelirleri/toplam işletme giderleri oranında kalkınma ve
yatırım bankalarının diğer gruplara göre daha geride kaldığı dikkat çekmektedir. Büyük ölçeki
bankalar ölçek ekonomilerinin de olumlu katkısıyla diğer ölçek gruplarına göre daha iyi bir
performans göstermektedir.
Grafik 5.3-3: Komisyon Gelirleri/Toplam ĠĢletme Giderleri
80
60
%
%
60
40
40
20
20
2011
2010
Katılım
2009
2008
2003
2002
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
Kal.ve Yat.
2006
Mevduat
0
2007
Küçük
2005
Orta
2004
Büyük
0
İlk 10 bankanın komisyon gelirlerinin toplam işletme giderlerine oranı 2011 yılı itibarıyla
farklılaşmaktadır. Kimi bankalar sektör ortalamasının oldukça üzerinde bir oranla çalışırken bazı
bankalarda söz konusu oranın düşük kaldığı görülmektedir.
Tablo 5.3-10: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Komisyon Gelirleri/T. ĠĢlet. Giderleri
%
2002
2006
Pay
2008
2011
Pay
Pay
2004
Pay
Pay
2010
Pay
1
T.C.ZİRAAT B.
18,4
T.C.ZİRAAT B.
29,6
T.İŞ B.
47,7
T.C.ZİRAAT B.
43,8
T.C.ZİRAAT B.
46,8
T. İŞ B.
42,7
2
AKBANK
31,2
T.İŞ BANKASI
36,1
T.C.ZİRAAT B.
46,4
T.İŞ B.
43,5
T.İŞ B.
42,2
T.C. ZİRAAT B.
43,8
3
T.İŞ BANKASI
27,9
AKBANK
47,6
AKBANK
57,4
T.GARANTİ B.
67,3
T.GARANTİ B.
66,9
T.GARANTİ B.
68,8
4
T.GARANTİ B.
45,2
T.GARANTİ B.
48,8
T.GARANTİ B.
69,8
AKBANK
57,2
AKBANK
57,5
AKBANK
68,4
5
YAPI VE KR. B.
41,3
T.HALK B.
22,9
YAPI VE KR.B.
49,7
YAPI VE KR.B.
60,8
YAPI VE KR. B.
69,6
YAPI VE KR.B.
73,0
6
T.HALK B.
12,0
YAPI VE KR. B.
39,8
T.VAKIFLAR B.
35,0
T.VAKIFLAR B.
38,7
T.VAKIFLAR B.
27,9
T.HALK B.
47,1
7
T.VAKIFLAR B.
40,2
T.VAKIFLAR B.
38,2
T.HALK B.
34,8
T.HALK B.
41,8
T.HALK B.
44,6
T. VAKIFLAR B.
31,4
8
KOÇBANK
37,1
KOÇBANK
47,7
FİNANSBANK
46,6
FİNANSBANK
66,7
FİNANSBANK
66,3
FİNANSBANK
82,0
9
PAMUKBANK
14,0
FİNANSBANK
53,3
OYAKBANK
33,9
DENİZBANK
34,8
DENİZBANK
32,6
T. EKONOMİ B.
40,8
10
FİNANSBANK
62,7
FORTİS BANK
42,2
DENİZBANK
38,2
ING BANK
36,4
T.EKONOMİ B.
65,4
DENİZBANK
33,9
Net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payının yükselmesi etkinlik açısından olumlu
bulunmaktadır. Bankacılık sektörünün aracılılık işlevine ağırlık vermesi, gelir getirici faaliyetlerde
yoğunlaşması etkinliği artıran unsurlar olarak değerlendirilmektedir.
Bu bağlamda sektörün kredi faaliyetlerine ağırlık vermesi etkinliği pozitif yönde etkilemektedir.
Nominal faiz oranlarındaki gerilemenin net faiz gelirlerinin azalmasında etkili olduğu
17 Komisyon
BDDK
Gelirleri = Kredilerden Alınan Komisyonlar + Bankacılık Hizmetleri Gelirleri
106
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
düşünülmektedir. Bankacılık sektörü net faiz gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı 2011 yılında
da gerilemiştir. Katılım bankaları banka grupları içinde kar payı/toplam gelirler oranını yükselten
grup olurken katlkınma ve yatırım bankalarında net faiz geliri temel gelir kalemi olma niteliğini
devam ettirmiştir. Küçük ölçekli bankalarda söz konusu oran geçen seneye göre yaklaşık 3
puan artarak olumlu bir seyir izlerken diğer ölçek gruplarında gerileme yaşanmıştır.
Grafik 5.3-4: Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler
80
100
%
%
70
80
60
60
50
Büyük
Orta
Küçük
Mevduat
Kal.ve Yat.
Katılım
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2002
40
40
Aktif büyüklüğünde ilk 10 banka grubuna bakıldığında kamu sermayeli bir bankanın diğer
bankalara göre daha yüksek bir oranla çalışması dikkat çekmektedir. 2011 itibarıyla özel
sermayeli bankalar görece olarak düşük rasyolara sahiptir.
Tablo 5.3-11: T.Aktiflere Göre Ġlk 10 Bankanın Net Faiz Gelirleri/Toplam Gelirler
%
2002
2006
Pay
2008
Pay
2010
Pay
2011
Pay
Pay
2004
Pay
1
T.C.ZİRAAT B.
86,5
T.C.ZİRAAT B.
84,5
T.İŞ B.
56,7
T.C.ZİRAAT B.
75,7
T.C.ZİRAAT B.
69,8
T. İŞ B.
2
AKBANK
76,9
T.İŞ B.
60,6
T.C.ZİRAAT B.
76,2
T.İŞ B.
59,4
T.İŞ B.
56,9
T.C. ZİRAAT B.
73,7
3
T.İŞ BANKASI
53,7
AKBANK
75,0
AKBANK
61,7
T.GARANTİ B.
55,6
T.GARANTİ B.
61,5
T.GARANTİ B.
56,5
4
T.GARANTİ B.
53,1
T.GARANTİ B.
56,8
T.GARANTİ B.
49,9
AKBANK
64,0
AKBANK
63,5
AKBANK
61,0
5
YAPI VE KR.B.
32,7
T.HALK B.
82,0
YAPI VE KR.B.
54,1
YAPI VE KR. B.
51,4
YAPI VE KR. B.
48,5
YAPI VE KR.B.
50,1
6
T.HALK B.
63,2
YAPI VE K.İ B.
48,5
T.VAKIFLAR B.
67,2
T.VAKIFLAR B.
67,0
T.VAKIFLAR B.
69,5
T.HALK B.
67,5
56,1
7
T.VAKIFLAR B.
38,1
T.VAKIF. B.
64,7
T.HALK B.
59,4
T.HALK B.
69,9
T.HALK B.
69,5
T. VAKIFLAR B.
63,3
8
KOÇBANK
65,8
KOÇBANK
70,3
FİNANSBANK
45,4
FİNANSBANK
60,3
FİNANSBANK
58,8
FİNANSBANK
49,9
9
PAMUKBANK
143,5
FİNANSBANK
62,4
OYAKBANK
63,7
DENİZBANK
68,0
DENİZBANK
63,9
T. EKONOMİ B.
56,1
10
FİNANSBANK
71,9
FORTİS BANK
55,6
DENİZBANK
54,4
ING BANK
71,9
T.EKONOMİ B.
47,8
DENİZBANK
49,5
BDDK
107
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 26: ĠĢletme Bazlı Verimlilik Göstergelerinde Küresel Görünüm
İşletme bazlı verimlilik göstergeleri ülkeler bazında incelendiğinde Litvanya, Yunanistan ve Danimarka gibi ülkelerin net
faiz geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler gibi göstergelerde ön sıralarda yer aldıkları görülmektedir. AB
ve G20 ülkeleri ortalamalarına göre Türkiye için söz konusu oranların yüksek olduğu görülmektedir. 2010 yılında net faiz
geliri/toplam gelir ve personel giderleri/faiz dışı giderler oranları verilen ülkelerin ortalaması için sırasıyla %57,4 ve %37,6
iken Türkiye için %63,4 ve %41,2 olarak gerçekleşmiştir.
%
Net Faiz Geliri/Toplam Gelir
Personel Giderleri/Faiz Dışı Giderler
2009
2010
2011
2009
2010
2011
Litvanya
v.y.
88,1
54,1
Yunanistan
73,3
85
85,7
v.y.
41,4
38,8
56,3
55,7
Danimarka
82,4
82,4
v.y.
v.y.
69,6
56,6
v.y.
Slovakya
76,8
76
85,2
38,5
39,3
39,3
G.Kıbrıs R.K.
66,7
75,9
-433,4
59,4
59,4
39,7
Bulgaristan
74,8
74,8
74,8
37,1
37,1
37,1
G.Kore
80,9
73,1
73,6
37,4
36,7
34,4
Almanya
72,5
72,5
v.y.
54,7
54,7
v.y.
Macaristan
66,8
71,9
69,1
v.y.
v.y.
v.y.
Meksika
68,1
71,6
71,3
100
100
100,0
Hollanda
68,8
70,4
73,0
47,4
57
49,3
Hindistan
v.y.
67,8
71,7
v.y.
0
54,5
Avusturya
69,7
67,4
63,3
51,4
50,2
51,2
Japonya
73,9
67,2
69,3
v.y.
0
v.y.
İspanya
65,3
63,8
64,6
57,1
56,4
56,4
ABD
62,6
63,6
65,2
41,9
41,9
42,9
Türkiye
68,5
63,4
65,2
38,4
41,2
40,8
Çek Cum.
55,8
63,1
64,5
40,5
39,7
41,0
Slovenya
163,1
61,3
65,4
v.y.
0
v.y.
Endonezya
62,5
60,5
59,8
40,9
37,3
36,0
İsveç
59,7
59,7
59,7
v.y.
0
v.y.
Belçika
70,8
58,7
58,7
38,9
43
43,0
Romanya
44,1
58,7
62,3
31,8
36,1
33,9
İtalya
60,8
56,8
54,8
57,5
56,5
56,9
Brezilya
48,5
54,7
50,0
v.y.
0
29,8
Estonya
42,3
54,1
55,2
30,9
36,5
41,7
Polonya
v.y.
54,1
55,7
v.y.
42,3
42,8
Portekiz
53,8
52,2
58,5
49,3
49,2
49,5
Letonya
57
49,4
51,6
54,9
52,6
60,9
Kanada
46,4
48,6
49,3
52,9
54,1
54,4
Rusya
45,2
47
v.y.
28,9
30,2
v.y.
Fransa
44,7
44,7
v.y.
42,9
42,9
v.y.
Güney Afrika
39,5
44,5
48,1
43,7
50,8
55,6
Çin
47,7
44
45,7
v.y.
v.y.
55,7
İngiltere
44,1
41,9
43,3
44,3
49,2
47,5
Finlandiya
52,4
40
46,0
38,4
36,5
37,1
İsviçre
30,4
30,4
27,9
55,3
55,3
56,2
Lüksemburg
36,5
27,2
29,7
38,7
34,4
34,0
Avustralya
52,7
0
v.y.
36
0
v.y.
İrlanda
60
0
v.y.
39,8
0
v.y.
Arjantin
v.y.
v.y.
33,5
v.y.
v.y.
v.y.
Kaynak: IMF FSI Table (fsi.imf.org) *2010 yılı için mevcut olan en güncel veri sunulmuştur.
BDDK
108
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
6. BANKA DIġI FĠNANSAL SEKTÖRLER
6.1. Finansal Kiralama Sektörü Piyasa Yapısı
6.1.1. ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Finansal kiralama sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısındaki daralma 2011 yılında da
devam etmiş ve kuruluş sayısı 31’e inmiştir. Buna karşın şube sayısı, 2010 yılında 16 adet iken
2011 yılında 17’ye yükselmiştir. Aynı dönemde finansal kiralama şirket sayısındaki azalmaya
paralel olarak, personel sayısı da azalmış ve 1.217’ye düşmüştür.
Grafik 6.1-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi
2000
80
1600
Finansal Kiralama
60
1200
Personel Sayısı(sol eksen)
Finansal Kiralama Şirket Sayısı
Şube Sayısı
800
400
2010
2011
Şirket Sayısı
68
50
47
36
31
Şube Sayısı
10
18
17
16
17
40
20
Personel Sayısı
1.557 1.427 1.271 1.286 1.217
2011
2010
2009
2008
0
2007
0
2007 2008 2009
Ölçekler itibarıyla incelendiğinde18, Aralık 2011 itibarıyla büyük ve orta ölçekli şirket sayısı 8 ve
küçük ölçekli şirket sayısı 15’dir. Şirket sayısında özellikle küçük ve orta ölçekli grupta azalma
yaşanırken büyük ölçekli şirket sayısında artış vardır. Toplam 17 şubenin olduğu sektörde,
sadece 3 şirket şubeleşmiştir. Finansal kiralama sektöründe, ölçek bazında ve toplamda
müşteri sayılarında 2011 yılında bir önceki yıla göre düşüş yaşanmış olup en fazla değişim orta
ölçekli şirketlerin müşteri sayısında görülmüştür.
Tablo 6.1-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
2010
(kişi, adet)
Finan. Kira.Şirketi Sayısı
Şube
Personel
Kredi Müşt. Sayısı (Adet)
Şirket Başına Pers. Sayısı
6.1.2.
2011
Büyük
Ölçekli
Orta
Ölçekli
Küçük
Ölçekli
Toplam
Büyük
Ölçekli
Orta
Ölçekli
Küçük
Ölçekli
7
9
640
35.317
91
12
7
455
12.511
38
Toplam
17
36
0
16
191
1.286
2.600 50.428
11
36
8
17
777
34.097
97
8
0
290
6.756
36
15
0
150
2.334
10
31
17
1.217
43.187
39
YoğunlaĢma Göstergeleri
Finansal kiralama sektöründe, aktiflerdeki büyüme paralelinde, aktif yoğunlaşması 2011 yılında
bir önceki yıla kıyasla artarken, ölçekler itibarıyla orta ve küçük ölçekli şirketlerin toplam
aktiflerdeki payı sırasıyla %38,4 ve %10,5 düşmüş, büyük ölçekli şirketlerin payı ise %16,5 artmıştır.
İlk 5 şirketin payında %1,3 düşüş ve ilk 10 şirketin payında %3,8 artışın yaşandığı söz konusu
dönemde, aktif yoğunlaşmasına ilişkin HHI değeri 932’ye yükselmiştir.
Aktif büyüklüğü sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan şirketler büyük, %1-%5 arasında olanlar orta ve
%1’in altında olanlar küçük ölçekli finansal kiralama şirketi olarak sınıflandırılmıştır.
18
BDDK
109
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 6.1-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri
100
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI(sağ eksen)
%
80
60
960
920
880
40
840
20
2011
2010
2009
2008
800
2007
0
Aktif (%)
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2007
58
80
905
2008
59
82
887
2009
57
80
851
2010
60
82
872
2011
59
85
932
70
22
8
71
21
7
71
25
4
68
28
5
79
17
4
Finansal kiralama sektöründe toplam aktif içerisinde en yüksek paya sahip ilk 10 şirket arasına
2011 yılında Ziraat Finansal Kiralama A.Ş. dahil olurken, TEB Finansal Kiralama A.Ş bu dönemde
sıralamaya dahil olamamıştır. Sektörün başlıca aktörleri, önceki dönemlerde olduğu gibi 2011
yılında da bankaların bağlı kuruluşlarıdır. İlk 10 şirketin toplam aktif içindeki pay dağılımı
değerlendirildiğinde, önceki yılara göre 2011 yılında daha yüksek oranlar görülmektedir.
Tablo 6.1-2: Aktiflerde Ġlk 10 ġirketin Payı
1
2008
Yapı Kredi F.K.
2
3
Garanti F.K.
Deniz F.K.
4
5
6
Finans F.K.
Fortis F.K.
İş F.K.
7
8
9
Ak F.K.
TEB F.K.
FFK Fon F.K.
10
Halk F.K.
Pay
(%)
Kümülatif
Pay (%)
18,5
14,1
10,6
8,6
7,4
6,4
6,4
4,0
3,1
2,5
18,5
32,6
43,2
51,8
59,2
65,6
72,0
76,0
79,1
81,6
2009
Yapı Kredi F.K.
Garanti F.K.
Deniz F.K.
Finans F.K.
İş F.K.
Ak F.K.
Fortis F.K.
TEB F.K.
FFK Fon F.K.
Halk F.K.
Pay
(%)
Kümülatif
Pay (%)
16,2
12,9
10,9
9,1
8,0
7,8
6,3
3,5
3,0
2,8
16,2
29,1
40,0
49,1
57,1
64,9
71,2
74,7
77,7
80,5
2010
Yapı Kredi F.K.
Garanti F.K.
Deniz F.K.
İş F.K.
Finans F.K.
Ak F.K.
BNP Paribas F.K.
Vakıf F.K.
Halk F.K.
TEB F.K.
Pay
(%)
Kümülatif
Pay (%)
14,0
13,8
11,7
10,3
10,2
7,5
4,8
3,6
3,0
2,8
14,0
27,9
39,5
49,9
60,1
67,6
72,4
76,1
79,1
81,9
2011
Yapı Kredi F.K.
Garanti F.K.
İş F.K.
Ak F.K.
Deniz F.K.
BNP Paribas F.K.
Finans F.K.
Halk F.K.
Vakıf F.K.
Ziraat F.K.
Pay
(%)
Kümülatif
Pay (%)
17,2
14,5
9,8
9,2
8,5
7,4
7,0
5,0
3,2
3,0
17,2
31,7
41,6
50,8
59,3
66,7
73,7
78,7
81,9
85,0
Finansal kiralama sektöründe kredi yoğunlaşmasına ilişkin HHI göstergesi 2010 yılında 899
seviyesinde iken 2011 yılında 1003’e yükselmiştir. İlk 5 ve ilk 10 şirketin payının artmasına paralel
olarak, yoğunlaşmanın sürdüğü ve ilk 10 şirketin payının %88 olduğu görülmektedir. Aynı
dönemde orta ölçekli şirketlerin kredilerdeki payı azalırken büyük ölçekli şirketlerin payı artmıştır.
Grafik 6.1-3: Toplam Kredi Hacmi ve YoğunlaĢma Göstergeleri
100
80
1.040
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
HHI(sağ eksen)
%
60
1.000
960
40
920
2011
2010
2009
840
2008
880
0
2007
20
Toplam Krediler (%) 2007 2008 2009 2010 2011
İlk 5 Şirket
60
46
58
56
62
İlk 10 Şirket
81
78
82
81
88
HHI
984 919
907 899 1003
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
72
72
72
66
81
Orta Ölçekli
21
21
24
29
16
Küçük Ölçekli
7
7
4
4
3
2011 yılında finansal kiralama sektörünün özkaynaklarındaki yoğunlaşma göstergelerinde bir
önceki yıla göre artış gözlenmektedir. Buna göre HHI ölçütü 1023 puana yükselmiştir. Bir
önceki yıl ile kıyaslandığında 2011 yılında, ölçekler itibarıyla büyük ve küçük ölçekli şirketlerin
toplam özkaynaklardaki payı artarken, orta ölçekli şirketlerin payı önemli ölçüde azalmıştır.
BDDK
110
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 6.1-4: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma
100
%
1.040
80
1.000
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
60
40
960
920
2007 2008 2009 2010 2011
62
47
59
60
61
80
76
79
80
84
1.001 955
915
916 1023
70
21
9
70
19
11
69
25
6
67
26
6
79
14
8
2011
2010
840
2009
0
2008
880
2007
20
Toplam Özkaynaklar (%)
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Finansal kiralama sektöründe 2011 yılsonu itibarıyla şirketlerin kâr dağılımı değerlendirildiğinde,
sektör kârının ölçekler itibarıyla %84’ü büyük ölçekli şirketlere, %10,2’si orta ölçekli şirketlere
ve %5,7’si küçük ölçekli şirketlere ait olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, her üç ölçekteki
şirketlerin aktif ve özkaynak kârlılığı 2011 yılında bir önceki yıla göre önemli ölçüde azalmıştır.
Aktif kârlılığı ölçek bazında kıyaslandığında ise, orta ölçekli şirketlerin büyük ve küçük ölçekli
şirketlere göre daha düşük oranlara sahip olduğu gözlenmektedir. Özkaynak kârlılığı ölçek
bazında kıyaslandığında ise, küçük ölçekli şirketlerin orta ve büyük ölçekli şirketlerin gerisinde
kaldığı görülmektedir.
Tablo 6.1-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
BDDK
%
71,5
21,5
7,1
100,0
2008
ROA ROE
3,5 20,5
3,0 19,8
4,3 15,4
3,4 17,4
%
70,5
25,1
4,4
100,0
111
2009
ROA ROE
3,9 16,8
4,0 16,5
4,0 12,3
3,9 16,5
%
75,1
21,9
8,5
100,0
2010
ROA ROE
3,2 13,4
2,3 10,1
1,9
0,3
2,9 12,0
%
84,0
10,2
5,7
100,0
2011
ROA ROE
2,9 13,1
1,6
9,2
3,7
8,9
2,7 12,2
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 27: Finansal kiralama göstergelerine iliĢkin küresel görünüm
Dünya finans piyasalarında yaşanan kriz, 2010 yılında da sektörü olumsuz etkilemeye devam etmekle
birlikte toparlanma işaretleri görülmeye başlamıştır. Leasing sektöründe 2009 yılında 557,3 milyar dolar
olan faaliyet hacmi, %10,7 oranında artarak 2010 yılında 616 ,8 milyar dolar seviyesine yükselmiştir.
Leasing Sektörü Aktif Büyüklükleri (Milyar Dolar)
400
Avrupa
Asya
Avustralya/YZ
350
300
Kuzey
Güney Avustr./
Yıllar Avrupa Amerika Asya Amerika Yeni Zel. Afrika Toplam
2000 131,0
272,4
78,3
8,1
5,3
3,9
498,9
2001 140,0
254,1
67,7
5,6
5,5
3,8
476,6
2002 162,1
216,0
70,7
3,3
5,8
3,7
461,6
2003 192,5
223,9
77,7
4,0
7,6
5,6
511,3
2004 229,8
240,7
84,9
7,5
8,1
8,1
579,1
2005 231,6
236,7
82,0
13,9
8,2
9,6
582,0
2006 260,5
241,1
93,1
19,2
8,6
11,1
633,7
2007 367,1
237,9
118,7
41,4
4,1
11,2
780,4
2008 311,9
226,1
124,0
54,2
6,9
9,6
732,8
2009 211,5
190,8
112,7
30,2
5,7
6,5
557,4
2010 212,5
213,3
148,4
25,4
10,8
6,4
616,8
K.Amerika
G.Amerika
Afrika
250
200
150
100
50
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
2001
2002
2000
0
Kaynak: World Leasing Yearbook (2012)
G.Amerika ve Avustralya/NZ bölgeleri dışında 2010 yılında, bölgesel olarak tüm leasing sektörlerinde
büyüme yaşanmıştır. Global leasing sektörünün olumlu performansın kaynağı Kuzey Amerika ve Asya
leasing sektöründe görülen büyümedir. Kuzey Amerika’nın dünya leasing hacmindeki payı aynı
dönemde %34,2’den %34,6’ya, Aysa’nınki ise %20,2’den %24,1’e yükselmiştir. Ancak Avrupa’nın dünya
leasing hacmindeki payı, %37,9’dan %34,5’e düşmüştür. Oransal bazda en büyük artış %89,5 ile
Afrika’dadır. 2006 yılından itibaren yerini AB’ye bırakan Kuzey Amerika, sektörde tekrar lider konuma
geçmiştir.
Leasing Hacmi ve geliĢimi
Dünya Dünya
Pazar
Pazar
Pazar
Büyüme Hacmi Hacmi
Payı
Yıllık
2009-10 Yüzdesi Yüzdesi Değişimi
hacim(Milyar $)
(%)
2009
2010
2009-10
Avrupa
212,5
0,5
19,0
17,2
-1,7
K.Amerika
213,3
11,8
17,1
17,3
0,2
Asya
148,4
31,7
10,1
12,0
1,9
G.Amerika
25,4
-15,9
2,7
2,1
-0,6
Afrika
10,8
89,5
0,5
0,9
0,4
Avustralya/YZ
6,4
-1,5
0,6
0,5
-0,1
Toplam
616,8
10,7
50,0
50,0
0,0
Büyüme
2009-10
(%)
Kaynak: World Leasing Yearbook (2012)
Asya’nın pazar payının artmasında, 2010 yılında Çin leasing sektörünün %50 oranındaki gelişimi etkili
olmuştur. Avrupa ülkelerinde finansal kiralama hacmi farklı seyir göstermiş, bazıları azalırken bazıları
artmıştır. Afrika ve Avustralya’nın leasing sektöründeki payları oldukça düşük düzeydedir.
BDDK
112
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 28: Finansal kiralama iĢlem hacmine iliĢkin küresel görünüm
2009 yılında görülen daralmayı takiben, küresel leasing hacminde 2010 yılında %10 civarında yaşanan
büyüme olumlu bir gelişmedir. Küresel bazda birinci sırada yer alan ABD’de leasing işlem hacmi %12
oranında artmıştır. Avrupa’da üye ülkelerin bazılarında leasing hacminde düşüş yaşanırken, bazılarında
olumlu performans sergilenmiştir. Latin Amerika’da leasing sektöründe %42,6 ile en fazla düşüş yaşanan
Brezilya, ilk 50 ülke içinde yedincilikten dokuzunculuğa düşmüştür. Çin’de leasing sektörü %50 artış ile
güçlü büyümesini 2010 yılında da sürdürmüştür. Sektörün %6,6 oranında küçüldüğü Japonya, dünya
pazarındaki üçüncülüğünü kaybederek dördüncü sıraya gerilemiştir. Dünya genelinde 28. sırada yer alan
Türkiye leasing sektöründe, küresel sorunların halen devam ettiği 2010 yılında %45 oranında büyüme
sağlanması memnuniyet vericidir.
Ülkeler
Leasing
İşlem
Hacmi
(Milyar $)
% değişim
2010
2009-2010
Pazar Penetrasyonu %
Ülkeler
Leasing
İşlem
Hacmi
(Milyar $)
% değişim
2010
2009-2010
Pazar Penetrasyonu %
Amerika
193,90
12,0
17,1
Avusturya
6,16
6,5
13,0
Çin
63,72
50,0
3,8
Hollanda
5,89
-17,2
5,1
Almanya
52,49
6,3
14,3
Norveç
5,85
7,0
19,8
Japonya
50,75
-6,6
6,3
Belçika
5,35
6,6
7,5
Fransa
30,89
7,3
10,5
Portekiz
4,85
1,7
18,4
İtalya
25,46
5,4
13,1
Danimarka
4,65
-8,5
16,0
Rusya
20,54
131,0
7,7
Şili
3,86
51,4
v.y.
Kanada
16,09
19,0
15,1
Meksika
3,31
-13,5
v.y.
Brezilya
14,99
-42,6
v.y.
İrlanda
3,30
1,2
v.y.
İngiltere
13,38
-13,9
18,5
Güney Afrika
3,10
20,0
v.y.
Avustralya
10,40
-1,0
12,0
İran
3,10
136,0
4,0
İsviçre
10,39
7,3
10,2
Türkiye
2,82
45,8
3,9
İspanya
9,68
25,3
4,7
Kolombiya
2,75
111,5
v.y.
Polonya
9,58
20,7
11,5
Çek Cumhuriyeti
2,57
3,6
11,5
İsveç
9,12
8,3
19,2
Diğer
19,53
179,2
110,2
Kore
8,36
45,4
4,8
Toplam
616,83
805,2
378,2
Kaynak: World Leasing Yearbook (2012)
Leasing sektörünün, tüm sabit teçhizat ve ekipman yatırımları büyüklüklerine kıyasla leasing işlem hacmi
miktarının gözetildiği (leasing işlem hacmi/sabit teçhizat ve ekipman yatırımları*100) penetrasyon oranı,
Amerika ve AB ülkelerinde görece yüksek düzeydedir. Bu gösterge, ülkelerin mevcut pazar
büyüklüklerinden doğan karşılaştırma zorluklarını bertaraf etmekte, temel olarak leasinge konu olabilecek
yatırımlar ile leasing hacmi arasında ilişki kurmaktadır. Bu oran ABD’de %17,1, Almanya’da %14,3,
İngiltere’de %18,5, Fransa’da %7,3, Rusya’da %7,7, Çin’de %3,8, Japonya’da %6,3’dür. Türkiye’nin
penetrasyon düzeyi Asya ülkeleri ortalamasına daha yakın düzeyde olup, 2010 yılında %3,9 olarak
gerçekleşmiştir.
BDDK
113
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
6.2. Faktoring Sektörü Piyasa Yapısı
6.2.1.
ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Faktoring sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 2011 yılında azalmaya devam ederek bir
önceki yıla göre 2 adet azalmış ve 74’e düşmüştür. Faktoring sektöründe aynı dönemde
personel sayısında artış yaşanırken şube sayısında azalma görülmüştür.
Grafik 6.2-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısının GeliĢimi
100
%
4.000
80
2007
2008
2009
2010
2011
3.500
Faktoring Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ eksen)
60
40
20
87
81
78
76
74
Şube Sayısı
16
20
26
28
25
2.500
Personel Sayısı
2.912 3.009 2.959 3.557
3.819
2011
2010
2009
2008
2007
2.000
2006
0
Faktoring Şirket Sayısı
3.000
Faktoring sektöründe 2011 yılında, ölçekler itibarıyla büyük ve küçük ölçekli şirket sayısının
azaldığı, buna karşın orta ölçekli şirket sayısının arttığı anlaşılmaktadır. Toplam 25 şubenin
olduğu sektörde, sadece 6 şirket şubeleşmiştir. Müşteri sayısı bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %16
oranında artmıştır. Faktoring sektöründeki orta ve küçük ölçekli şirketlerin sektörün toplam
müşteri sayısı içindeki payı %85,6’dır. Sektördeki istihdamın ölçekler itibarıyla yine %88,4’ünü
orta ve küçük ölçekli şirketler sağlamaktadır. Şirket başına düşen personel sayısı bakımından
küçük ölçekli şirketlerde oranın diğerlerinden oldukça düşük olduğu görülmektedir.
Tablo 6.2-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
2010
2011
(kişi, adet)
Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam Büyük Ölçekli Orta Ölçekli Küçük Ölçekli Toplam
Faktoring Şirketi Sayısı
6
17
53
76
4
23
47
74
Şube
6
8
14
28
8
2
15
25
Personel
538
1.252
1.767 3.557
444
1.760
1.615
3.819
Kredi Müşt. Sayısı(Adet)
8.478
24.327
24.266 57.071
9.529
32.625
24.314 66.468
Şirket Başına Pers.Sayısı
90
74
33
47
111
77
34
52
BDDK
114
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Kutu 29: Faktoring iĢlem hacmine iliĢkin küresel görünüm
AB ülkelerinde 610, ABD’de 300 faktoring şirketi bulunmaktadır. Türkiye 74 şirket ile ABD ve
Almanya’dan sonra en fazla faktoring şirketine sahip ülke konumundadır. Şirket sayıları ile
faktoring işlemlerinin gelişmişlik düzeyi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamaktadır. Zira, az
sayıda faktoring şirketi bulunan bir çok Avrupa ülkesinde şirket başına işlem hacmi oldukça
yüksek seviyededir.
Ülkelere Göre ġirket Sayısı ve Faktoring ĠĢlem Hacminin GeliĢimi
Milyar €
Şirket
Sayısı
Ülkeler
2000
2001
2002
2003
2004
Almanya
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2011
Şirk.
Başına
İşl.
Milyon €
23,5
29,4
30,2
35,1
45,0
55,1
72,0
89,0
106,0
96,2
175,8
158,0
100
1.580,3
Belçika
8,0
9,0
9,4
11,5
13,5
14,0
16,7
19,2
22,5
23,9
42,8
38,2
6
6.367,3
Çek
Cumhuriyeti
1,0
1,2
1,7
1,9
2,6
2,9
4,0
4,8
5,0
3,8
5,9
5,1
8
639,4
Danimarka
4,0
5,5
5,2
5,6
6,8
7,8
7,7
8,5
5,5
7,1
10,6
9,2
6
1.526,7
Estonya
0,6
1,4
2,1
2,3
3,9
2,4
2,9
1,3
1,4
1,0
1,6
1,2
4
291,0
Finlandiya
7,1
7,4
9,0
9,1
8,8
9,2
11,1
12,7
12,7
10,8
16,5
13,0
5
2.600,0
52,5
67,7
67,4
73,2
81,6
89,0
100,0
122,0
135,0
128,2
203,6
174,6
12
14.548,3
Fransa
Hollanda
15,9
17,8
20,1
17,5
19,6
23,3
25,5
31,8
30,0
30,0
46,5
46,0
4
11.500,0
İngiltere
123,8
136,1
156,7
160,8
184,5
237,2
248,8
286,5
188,0
195,6
300,6
268,1
42
6.382,9
İsveç
12,3
5,3
10,2
11,0
14,5
19,8
21,7
22,0
16,0
18,8
24,9
29,3
40
731,5
İspanya
19,5
23,6
31,6
37,5
45,4
55,5
66,8
83,7
100,0
104,2
150,0
122,1
24
5.088,5
110,0
124,8
134,8
132,5
121,0
111,2
120,4
122,8
128,2
124,3
191,0
175,2
45
3.892,9
1,4
1,6
2,0
2,0
2,1
2,4
2,5
3,0
3,3
3,4
4,6
3,8
3
1.252,7
Latviya
0,2
0,0
0,3
1,1
1,5
2,5
0,4
0,4
9
41,2
Litvanya
1,0
1,6
1,9
2,7
3,4
1,8
2,0
2,1
8
266,8
180,0
İtalya
G.Kıbrıs
Lüksemburg
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
0,5
0,6
0,3
0,4
0,2
1
Macaristan
0,3
0,5
0,6
1,1
1,4
1,8
2,9
3,1
3,2
2,5
26,8
2,8
22
128,0
Polonya
2,1
3,3
2,5
2,6
3,5
3,7
4,4
7,9
7,8
12,0
18,8
17,9
18
994,4
Portekiz
9,0
10,2
11,3
12,2
14,7
17,0
16,9
16,8
18,0
17,7
27,6
27,9
15
1.858,6
Slovakya
0,2
0,2
0,2
0,4
0,7
0,8
1,3
1,4
1,6
1,1
1,3
21,2
7
3.024,9
Slovenya
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,2
0,3
0,5
0,7
0,7
0,9
0,6
4
137,5
Yunanistan
1,5
2,0
2,7
3,7
4,4
4,5
5,2
7,4
10,2
12,3
19,6
14,7
12
1.227,6
Türkiye
ABD
6,4
3,9
4,3
5,3
8,0
11,8
14,9
19,6
18,1
20,3
51,8
30,9
74
417,1
102,3
101,7
91,1
80,7
81,9
94,2
96,0
150,2
100,0
88,5
126,2
105,0
300
350,0
Kaynak: World Factoring Yearbook 2012, Factors Chain International
Şirket başına faktoring işlem hacmi verileri bakımından, 14,5 milyar Euro ile Fransa’nın ilk
sırada yer aldığı, bu ülkeyi, 11,5 milyar Euro ile Hollanda ve 6,4 milyar Euro ile İngiltere’nin
izlediği görülmektedir. Türkiye’de ise 417 milyon Euro şirket başına işlem hacmi bulunmaktadır.
BDDK
115
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
6.2.2.
YoğunlaĢma Göstergeleri
Bankacılık dışı finansal kesim içinde yoğunlaşmanın en az olduğu sektör olan faktoring
sektöründe, 2011 yılında da aktiflerdeki yoğunlaşma azalmaya devam etmiştir. Buna göre 2010
yılında 538 olan HHI göstergesi 2011 yılında 432’ye gerilemiştir. Bu gelişme paralelinde ilk 5 ve 10
şirketin payı da azalmıştır. Ölçek itibarıyla aktif yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2011 yılında
bir önceki yıla göre büyük ölçekli şirketlerde %33 oranında bir azalma, orta ölçekli
şirketlerde %53,7 oranında artış ve küçük ölçekli şirketlerde %8,6 oranında bir düşüş görülmüştür.
Grafik 6.2-2: Aktif Pay Dağılımı ve YoğunlaĢma
60
%
50
40
30
20
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
10
700
Toplam Aktifler (%) 2007 2008 2009 2010 2011
600
İlk 5 Şirket
40
49
46
43
37
500
İlk 10 Şirket
57
66
65
62
55
400
HHI
451
616
591
538
432
300
Ölçeğe Göre Dağılım
200
Orta Ölçekli
HHI
100
2010
2010
2009
2008
0
2007
0
Büyük Ölçekli
35
55
52
48
32
Orta Ölçekli
46
24
32
33
50
Küçük Ölçekli
19
21
16
19
18
Faktoring sektöründe, aktif büyüklüğü açısından en yüksek orana sahip ilk 5 ve ilk 10 şirket
içinde banka ortaklı şirketlerin ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. Sektörde 2010 yılında ilk
10 şirket arasında yer alan İş Faktoring, 2011 yılında da ilk 10 şirket arasında yer alamamış, buna
karşın 2011 yılında ilk 10 şirket arasında yer almayan Creditwest F. sıralamaya dahil olmuştur.
Tablo 6.2-2: Aktiflerde ġirket YoğunlaĢması
Pay
(%) Kümülatif Pay (%)
1 Yapı Kredi F.
14,7
14,7
2 Garanti F.
10,9
25,6
3 Fiba F.
8,2
33,8
4 Girişim F.
6,4
40,2
5 Deniz F.
6
46,2
6 Vakıf Finans F. 5,5
51,7
7 TEB F.
4,2
55,9
8 Kapital F.
3,9
59,8
9 Lider F.
2,9
62,7
10 İş F.
2,6
65,3
2009
Pay
(%) Kümülatif Pay (%)
13,9
13,9
Yapı Kredi F.
10,9
24,8
Garanti F.
6,5
31,3
Deniz F.
5,8
37,1
Fiba F.
42,8
Vakıf Finans F. 5,7
5,4
48,1
TEB F.
4,3
52,5
Girişim F.
3,7
56,1
Kapital F.
3,3
59,4
İş F.
2,6
62
Lider F.
2010
Pay
(%) Kümülatif Pay (%)
12,0
12,0
Yapı Kredi F.
8,2
20,2
Garanti F.
6,5
26,7
Deniz F.
5,6
32,3
TEB F.
4,8
37,1
Fiba F.
4,6
41,6
Kapital F.
45,6
Vakıf Finans F. 4,0
3,3
49,0
Girişim F.
3,2
52,2
Lider F.
3,1
55,3
Creditwest F.
2011
Faktoring alacaklarındaki yoğunlaşma 2011 yılında azalmıştır. Buna göre 2010 yılında 565 olan
HHI yoğunlaşma endeksi 2011 yılında 461’e gerilemiştir. Buna paralel olarak faktoring
sektörünün alacaklarındaki ilk 5 ve ilk 10 şirketin payı azalmıştır. Ölçek itibarıyla
değerlendirildiğinde büyük ve küçük ölçekli şirketlerin payının azaldığı, orta ölçekli şirketlerin
payının ise arttığı görülmektedir.
Grafik 6.2-3: Ölçeğe Göre Alacak Dağılımı ve YoğunlaĢma Göstergeleri
60
50
800
%
Toplam Krediler (%)
700
40
30
600
20
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
10
Orta Ölçekli
HHI
500
BDDK
2011
2010
2009
2008
400
2007
0
116
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2007
41
56
479
36
45
19
2008 2009 2010
36
46
43
60
65
61
715
634 565
54
24
22
50
33
17
48
32
20
2011
38
56
461
34
49
17
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Faktoring sektöründe özkaynak yoğunlaşması 2011 yılında azalmaya devam etmiştir.
Dolayısıyla özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2010 yılındaki 375 seviyesinden 2011
yılında 362 seviyesine inmiştir. İlk 5 ve ilk 10 şirketin toplam özkaynaklardaki payı benzer şekilde
azalmıştır. Ölçekler itibarıyla 2011 yılında orta ölçekli şirketlerin özkaynaklardaki payı önemli
ölçüde artarken, büyük ve küçük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Faktoring sektöründe
özkaynak yoğunlaşması, aktif, kredi ve kâr yoğunlaşması ile kıyaslandığında daha düşük
seviyededir. Bu durum, genel olarak şirket ölçeği büyüdükçe yabancı kaynak kullanımının
artma eğiliminde olmasının ve asgari sermaye yükümlülüklerinin sonucudur.
Grafik 6.2-3: Özkaynakların Dağılımı ve YoğunlaĢması Göstergeleri
70
Toplam Özkaynaklar (%)
600
%
60
500
50
400
40
300
30
20
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
10
200
Orta Ölçekli
HHI
100
21
56
23
26
39
35
31
42
27
23
47
30
14
63
22
2011
2010
2007
2009
0
2008
0
2007 2008 2009 2010 2011
22
23
36
22
21
52
36
52
44
45
493 372 397 375 362
İlk 5 Şirket
İlk 10 Şirket
HHI
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Faktoring sektöründe kârlılık performansı bir önceki yıla göre iyileşmeye başlamıştır. Ölçek
itibarıyla, büyük ve küçük ölçekli şirketlerin toplam kâr içindeki payı azalırken, orta ölçekli
şirketlerin payının önemli ölçüde arttığı görülmektedir. Aktif ve özkaynak kârlılığı bakımından
2011 yılında orta ölçekli şirketler görece daha iyi performans sergilemiştir.
Tablo 6.2-3: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı (%)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
Dağılım
55,0
23,7
21,3
100
2008
ROA
3,6
8,1
8,3
5,6
ROE
24,2
16,2
16,7
18,5
Dağılım
53,1
35,7
11,2
100
2009
ROA
2,1
5,1
2,5
3,1
ROE
14,3
16,3
6,2
13,0
2010
Dağılım ROA
30,5
1,8
40,0
3,4
29,6
4,3
100
2,8
ROE
17,8
11,5
13,3
13,5
2011
Dağılım ROA
25,6
2,8
60,5
3,8
13,8
2,5
100
3,2
ROE
13,5
14,0
9,0
14,6
6.3. Finansman Sektörü Piyasa Yapısı
6.3.1.
ġirket, ġube ve Personel Yapısındaki GeliĢmeler
Finansman sektöründe faaliyet gösteren şirket sayısı 11 adet ile 2011 yılında aynı kalmıştır. Bu
dönemde sektörde şube sayısı 2 adet artarken, personel sayısı değişmeyerek 551 adette
kalmıştır.
Grafik 6.3-1: ġube, Personel ve ġirket Sayısındaki GeliĢmeler
12
10
640
%
8
560
Tüketici Fin. Şirket Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı(sağ eksen)
6
4
520
480
Tüketici Fin. Şirket
Sayısı
Şube Sayısı
Personel Sayısı
(sağ eksen)
9
3
10
3
10
1
11
1
11
3
474
544
512
551
551
2011
400
2010
0
2009
440
2008
2
2007
2007 2008 2009 2010 2011
600
Ölçek itibarıyla bakıldığında, 2011 yılında küçük ölçekli şirket sayısının aynı düzeyde kaldığı,
büyük ölçekli şirket sayısının 1 adet azalış kaydettiği ve orta ölçekli şirket sayısının 1 adet arttığı
görülmektedir. Finansman şirketleri yeni müşteriler kazanma veya kredilerini genişletme
BDDK
117
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
çalışmalarını merkezden yürüttüklerinden, 2011 yılsonu itibarıyla sektörde sadece 3 şube
bulunmaktadır. 2011 yılında müşteri sayısı bir önceki yıla göre 66.517 adet artmıştır. Bu artış tüm
ölçeklerdeki şirketlerin müşteri portföylerindeki artıştan kaynaklanmaktadır. Şirket başına
personel sayısı 2011 yılında da büyük ölçekli şirketlerde yoğunlaşmaya devam etmektedir.
Tablo 6.3-1: Ölçek Grupları Ġtibarıyla Yapısal Göstergeler
2010
Büyük
Ölç.
6
1
476
260.472
79
Tüketici Fin. Şirket Sayısı
Şube
Personel
Müşteri Sayısı(adet)
Şirket Başına Personel Sayısı
6.3.2.
2011
Küçük
Ölç.
3
0
39
337
13
Orta Ölç.
2
0
36
1.096
18
Toplam
11
1
551
261.905
50
Büyük
Ölç.
6
0
409
324.035
68
Küçük
Ölç.
3
0
82
756
27
Orta Ölç.
2
3
104
3.631
52
Toplam
11
3
595
328.422
54
YoğunlaĢma Göstergeleri
Finansman şirketleri sektöründe aktif yoğunlaşması 2011 yılında hafif bir artış kaydetmiştir. Buna
göre, HHI yoğunlaşma endeksi 2010 yılında 1.622 seviyesinde iken 2011 yılında 1652 seviyesine
çıkmıştır. Bankacılık dışı mali sektör içinde en yüksek yoğunlaşma finansman şirketlerindedir.
Tablo 6.3-2: Toplam Aktif ve YoğunlaĢma Göstergeleri
3000
%
100
80
Aktif (%)
İlk 3 Şirket
İlk 5 Şirket
HHI
Ölçeğe göre
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2500
60
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
40
Orta Ölçekli
HHI
2000
1500
20
2011
2010
2009
2008
1000
2007
0
2007
81
93
2626
2008
71
87
1941
2009
69
84
1804
2010
59
87
1622
2011
87
100
1652
93
7
0
87
12
1
91
8
1
92
7
1
87
11
1
Finansman şirketleri sektöründe 2011 yılında, ilk 3 ve ilk 5 şirketin payında artış görülmektedir.
Sektörde küçük ölçekli şirketlerin payı değişmezken, büyük ölçekli şirketlerin payı azalmış, orta
ölçekli şirketlerin payı ise yükselmiştir.
Tablo 6.3-3: Aktiflerde Ġlk 5 ġirket YoğunlaĢması
2009
1
2
3
4
5
Pay (%)
24,6
VW Doğuş T.F.
23,9
Merc.-Benz F.Türk
21,0
Koç T.F.
7,5
Koç Fiat Kredi T.F.
7,0
TEB T.F.
Kümülatif
Pay (%)
24,6
48,5
69,5
77,0
84,0
2010
Merc.-Benz F.Türk
Koç T.F.
VW Doğuş T.F.
TEB T.F.
Koç Fiat Kredi T.F.
Pay (%)
20,9
19,3
18,5
17,2
11,1
Kümülatif
Pay (%)
20,9
40,2
58,7
75,9
87,0
2011
Merc.-Benz F.Türk
VW Doğuş T.F.
Koç T.F.
TEB T.F.
Koç Fiat Kredi T.F.
Pay (%)
24,0
19,7
15,4
15,3
13,1
Kümülatif
Pay (%)
24,0
43,8
59,1
74,4
87,5
Finansman sektöründe kredi yoğunlaşması değerlendirildiğinde, 2011 yılında HHI endeksinin
artarak 2010 yılındaki 1691 seviyesinden 1713 seviyesine çıktığı görülmektedir. Ölçek itibarıyla
bakıldığında, sektördeki kredilerin %90’ına yakınını büyük ölçekli şirketlerin kullandırdığı
görülmektedir. Bu dönemde büyük ve orta ölçekli finansman şirketlerinin kredi paylarının bir
önceki yıla göre arttığı, küçük ölçekli şirketlerde ise değişmediği görülmektedir.
BDDK
118
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
Grafik 6.3-2: Kredi Dağılımı ve YoğunlaĢma
100
80
Toplam
2007
Krediler (%)
İlk 3 Şirket
81,7
İlk 5 Şirket
93,1
HHI
2641
Ölçeğe Göre Dağılım
93,1
Büyük Ölçekli
6,9
Orta Ölçekli
0
Küçük Ölçekli
3.000
%
2.500
60
2.000
40
1.000
2011
2008
2007
0
1.500
2010
20
2009
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
2008
2009
2010
2011
75
89
2093
73
87
1954
59
90
1691
61
89
1713
89
11
0
92
8
1
93
6
1
89
10
1
Tüketici finansmanı sektöründe özkaynak yoğunlaşmasında, 2011 yılında azalma görülmektedir.
Özkaynak yoğunlaşmasına ilişkin HHI endeksi 2010 yılındaki 1.636 seviyesinden 2011 yılında 1538
seviyesine inmiştir. Büyük ölçekli şirketler sektör özkaynaklarının %80 ile diğerlerinden çok yüksek
bir orana sahiptir. 2011 yılında büyük ve küçük ölçekli şirketlerin özkaynak yoğunlaşma oranı,
bir önceki yıla göre azalma kaydederken, orta ölçekli şirketlerin payında artış yaşanmıştır.
Grafik 6.3-2: Özkaynak Dağılımı ve YoğunlaĢma
100
2.500
%
80
2.000
60
1.500
40
Büyük Ölçekli
Küçük Ölçekli
20
Orta Ölçekli
HHI
1.000
500
2011
2010
2009
2008
0
2007
0
Toplam
2007 2008
Özkaynak lar(%)
İlk 3 Şirket
73,5
56
İlk 5 Şirket
89,1
72
HHI
2209 1800
Ölçeğe Göre Dağılım
Büyük Ölçekli
89,1
72
Orta Ölçekli
8
20
Küçük Ölçekli
2,9
8
2009
2010
2011
61
83
1727
60
77
1636
56
80
1538
78
17
5
89
4
8
80
13
7
Tüketici finansman sektöründe ölçekler itibarıyla 2011 yılında toplam kâr içinde büyük ölçekli
şirketlerin payı artarken orta ve küçük ölçekli şirketlerin payı azalmıştır. Tüketici finansman
sektörünün aktif ve özkaynak kârlılığı değerlendirildiğinde, 2011 yılında bir önceki yıla göre artış
görülmektedir. Ancak büyük ölçekli şirketlerde aktif ve özkaynak kârlılığında artış yaşanırken
orta ölçekli şirketlerde bir gerileme söz konusudur.
Tablo 6.3-4: Kârlılığın Ölçeğe Göre Dağılımı
Net Dönem Kârı (%)
Büyük Ölçekli
Orta Ölçekli
Küçük Ölçekli
Sektör
BDDK
Dağılım
87,1
11,9
0,9
100,0
2008
ROA
0,3
-1,4
5,0
0,1
ROE
4,1
-10,8
6,8
8,0
Dağılım
78,7
25,8
-4,5
100,0
119
2009
ROA
0,3
1,0
-1,1
0,3
ROE
3,3
5,0
-2,7
3,2
Dağılım
99,7
6,6
-6,3
100,0
2010
ROA
1,0
0,9
-5,0
0,9
ROE
12,9
21,1
-9,4
11,6
Dağılım
107,4
-4,3
-3,1
100,0
2011
ROA
1,5
-0,5
-2,8
1,2
ROE
23,3
-5,7
-7,4
17,3
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
BDDK
120
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011
BDDK
121
Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler - Aralık 2011