Açık Ekonomide Dış Ticaret Dengesi

Açık Ekonomide Dış Ticaret Dengesi
10 Aralık 2016
Uluslararası İktisat Teorisi
(Bu derse ilişkin metnin hazırlanmasında Safiye Selçuk gönüllü katkıda bulunmuştur.Teşekkürler!)
Bu derste açık ekonomide denge grafik yardımıyla inceleniyor. Bu incelemede daha önce
öğrendiğimiz yurt içi fiyat doğrusu, uluslararası fiyat doğrusu, üretim olanakları eğrisi ve tüketici
kayıtsızlık eğrilerini kullanacağız. Ders için aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz.
Açık Ekonomide Denge (Youtube)
Açık ekonomide dengeyi anlatırken yine iki ürün (buğday ve kağıt gibi) ve iki ülke (Türkiye ve ABD)
kabul edelim.
Türkiye'nin üretim olanakları eğrisi şekildeki gibi buğday ekseninde daha uzundur. Bu eğriye göre
Türkiye buğday üretiminde uzmandır. Bu eğri, Türkiye'nin bütün üretim faktörlerini yani bütün
kaynaklarını üretim için kullandığında buğdayı kağıda göre daha fazla ürettiğini bize göstermektedir.
ABD'nin üretim olanakları eğrisi ise şekildeki gibi kağıt ekseninde daha uzun bir mesafeye sahiptir. Bu
eğri, ABD'nin kağıt üretiminde uzman olduğunu göstermektedir. Bu eğri ise ABD'nin tüm kaynaklarını
üretime kanalize ettiğinde kağıdı buğdaya göre daha fazla ürettiğini göstermektedir.
Sosyal Medya üzerinden takip edebilirsiniz…
Analize devam etmek için tüketici kayıtsızlık eğrilerine ihtiyaç duyulur. Tüketici kayıtsızlık eğrileri, bir
ülkedeki talep yapısını göstermektedir. Türkiye'nin tüketici kayıtsızlık eğrilerinin i1 ve i2 şeklinde
olduğunu düşünürsek Türkiye'de halkın tercihlerinin kağıttan yana olduğunu söyleyebiliriz, çünkü i1
ve i2 tüketici kayıtsızlık eğrileri dikkat edilirse kağıt eksenine daha yakındır.
Türkiye'de yurtiçi dengenin D noktasında oluşur. Çünkü mevcut üretim olanakları eğrisiyle
ulaşabileceği en yüksek refah düzeyi i1 kayıtsızlık eğrisidir ve bu noktada yurtiçi denge oluşmaktadır.
Üretim olanakları eğrisi bir ülkedeki arz yapısını ifade ederken tüketici kayıtsızlık eğrileri bir ülkedeki
talep yapısını ifade etmektedir. Aslında arz ve talep koşulları biliniyorsa fiyatın elde edilmesi zor
olmaz. D noktasında üretim olanakları eğrisi ve tüketici kayıtsızlık eğrileri birbirine teğet geçerken
aynı zamanda yurtiçi fiyatında bu noktadan geçmesi gerektiğini söyleyebiliriz. D noktası özetlemek
gerekirse Türkiye için kapalı ekonomide yurtiçi dengeyi göstermektedir. FF fiyat doğrusunun eğimine
dikkat ederseniz buğdayın daha ucuz olduğunu kağıdın daha pahalı olduğunu görebiliriz.
Kapalı bir ekonomide Türkiye D noktasındaki kadar buğday ve kağıt üretiyor ve tüketiyor. Çünkü
kapalı ekonomi olduğu için dış ticaret yapılmıyor.
ABD ekonomisine bakacak olursak ABD'nin tüketici kayıtsızlık eğrileri i1 ve i2 şeklindedir ve bu eğriler
buğday eksenine daha yakındır. Bu durum, Amerika'da tüketici tercihlerinin buğdaydan yana
olduğunu göstermektedir.
Buraya kadar olan kısmı özetlemek gerekirse Türkiye, buğday üretiminde uzmandır ve Türkiye'nin
tüketici tercihleri kağıttan yanadır; ABD, kağıt üretiminde uzmandır ve ABD'nin tüketici tercihleri
buğdaydan yanadır. Bu durum, dış ticaret için en uygun ortamlardan biridir, ülkeler ayrı ayrı
ürünlerde uzman ve birbirlerinin ürünlerine olan talebi çok yüksektir.
ABD'ye geri dönersek ABD'nin üretim olanakları eğrisiyle tüketici kayıtsızlık eğrisinin birbirine teğet
geçtiği D' noktasında yurtiçi dengesi oluşmaktadır. Bu eğrilerin sırasıyla arz ve talep koşullarını ifade
ettiğini düşünürsek bu noktadan F'F' yurtiçi fiyat doğrusu geçmektedir. F'F' fiyat doğrusunun eğimi,
bize Amerika'da kağıdın ucuz olduğunu buğdayın pahalı olduğunu göstermektedir. D' denge noktası
tekrar etmek gerekirse ABD'nin kapalı ekonomide yurtiçi dengesini göstermektedir. ABD, D'
noktasındaki kadar üretim ve tüketim yapmaktadır.
Şimdi dış ticarete başlamadan önce uluslararası fiyatın nasıl olması gerektiği üzerinde duralım. Tekrar
etmek gerekirse FF fiyat doğrusu, Türkiye'de buğdayın ucuz kağıdın pahalı olduğu bir fiyat
doğrusudur. Türkiye dış ticaret yapabilmesi için Türkiye açısından buğdayın daha pahalı olduğu bir
fiyata ihtiyaç vardır ki TT fiyat doğrusu dikkat ederseniz FF fiyat doğrusuna göre daha diktir ve aslında
buğdayın uluslararası arenada daha pahalı olduğunu bize göstermektedir.
Daha önce yurtiçi dengeyi konuşurken D noktasında hem üretim hem tüketim noktası olduğunu
belirtmiştik. Ancak uluslararası fiyatın TT olduğunu gören Türkiye, buğdaydaki uzmanlığını kullanarak
bu buğdayda üretimini arttırır ve yeni dengesi noktası üretim için A noktasında oluşur. Dikkat
ederseniz A noktası, daha fazla buğdayın üretildiği bir noktadır. Dış ticaretten sonra Türkiye'de
tüketici dengesi ise C noktasında oluşur. Dikkat ederseniz TT uluslararası fiyatı, C noktasında i2
kayıtsızlık eğrisine teğet geçmektedir ki i2 kayıtsızlık eğrisi, i1 kayıtsızlık eğrisinin sağındadır ve daha
yüksek refah düzeyini ifade eder. TT fiyat doğrusundan ticaret yapmaya başlayan Türkiye aslında
uzmanı olduğu buğdayın üretimini arttırmıştır ve bu sayede C noktasındaki gibi daha yüksek bir refah
düzeyine kavuşmuştur.
Sosyal Medya üzerinden takip edebilirsiniz…
Türkiye’nin üretim dengesinin A noktasında; tüketim dengesinin C noktasında olduğunu
tekrarlayalım. Şimdi dış ticaretten sonra Türkiye’nin ne kadar üretim, tüketim ve ihracat, ithalat
yaptığını analiz etmeye devam edelim. Türkiye’nin buğday üretimine bakacak olursak üretim noktası
olan A’ya bakıyoruz. A noktasında Türkiye OS kadar buğday üretmektedir. Peki ne kadar buğday
tüketiyor? C noktasındaki tüketimine bakıyoruz OP kadar buğday tüketiyor. Durum böyleyse PS
kadar arz fazlası vardır ki PS kadar arz fazlasını ABD’ye ihraç eder. Peki, Türkiye’nin buğday ithalatı
nedir? Hiç buğday ithal etmez çünkü uzmanı olduğu üründür.
Şimdi Türkiye'nin kağıt üretim, tüketim ve dış ticaret değerlerine bakalım. Kağıt üretimi için A
noktasındaki üretim dengesine bakılacak olursa Türkiye, OL kadar kağıt üretmektedir. Ne kadar kağıt
tüketiyor sorusu için C noktasına bakılır. Türkiye OR kadar kağıt tüketmektedir. Bu durum, LR kadar
kağıt talep fazlası olduğunu gösterir. Bu nedenle Türkiye LR kadar kağıdı, ABD'den ithal eder. Türkiye
hiç kağıt ihraç etmez çünkü uzmanı olduğu ürün değildir.
Peki Türkiye’nin dış ticaret kazancı ne kadardır? Türkiye'nin dış ticaret kazancını tüketim dengesi olan
C noktası ile üretim dengesi olan A noktasını birleştiren dik üçgenin alanı göstermektedir. Bu alanı
nasıl hesaplayacağız sorusuna şöyle bir yanıt verebiliriz: Türkiye’nin buğday ihracatı, bu üçgenin
tabanını; Türkiye'nin kağıt ithalatı ise bu üçgenin yüksekliğini göstermektedir. Hatırlayacağınız gibi
üçgenin alanı, (axh)/2 -taban çarpı yükseklik bölü iki- şeklinde hesaplanır. Şekilde Türkiye'nin dış
ticaret kazancı, CMA üçgeninin alanına eşittir.
Şimdi ABD için analizimize devam edelim. ABD ekonomisinin yer aldığı şekle TT uluslararası fiyatına
eşit olan T’T’ fiyat doğrusunu ekliyoruz. Dikkat edilirse TT fiyat doğrusuyla T’T’ fiyat doğrusu birbirine
paraleldir. Paralel oldukları için eğimleri de aynıdır. Bu nedenle aynı uluslararası fiyatı ifade
etmektedir. Ayrıca T’T’ fiyat doğrusunun eğimi, F’F’ fiyat doğrusuna göre daha yatıktır.
T’T’ fiyat doğrusundan ABD ticaret yapmak ister. Çünkü F’F’ fiyat doğrusuna göre ABD'de kağıt çok
ucuzken buğday çok pahalıydı. Ama T’T’ fiyat doğrusuna göre uluslararası piyasada kağıt, ABD'den
daha pahalı; buğdayın ise daha ucuzdur. Bir başka deyişle uluslararası fiyat, ABD'nin dış ticaret
yapması için uygundur.
ABD, kağıt üretiminde uzmanlaşmaya gider. Böylece daha yüksek bir refah düzeyi elde etmeyi
amaçlar ki K noktası böyle bir noktadır daha fazla tüketimi gösterir çünkü T’T’ uluslararası fiyatı,
tüketici kayıtsızlık eğrisine K noktasında teğet geçmektedir. K noktası, i2 tüketici kayıtsızlık eğrisi
üzerindedir ki buradaki fayda düzeyi, i1’in sağında olduğu için daha yüksek bir fayda düzeyini
göstermektedir. Üretim dengesi, N noktasındadır çünkü T’T’ uluslararası fiyatı, N noktasında üretim
Sosyal Medya üzerinden takip edebilirsiniz…
olanakları eğrisine teğet geçmektedir. Bu durum şunu gösterir: ABD, N noktasında üretim yapar yani
eskiye göre daha fazla kağıt üretir ve bu kağıdın bir miktarını ihraç ederek karşılığında buğday alır.
Böylece K noktasındaki tüketim dengesine ulaşır ki daha yüksek bir refah düzeyidir.
ABD için üretim dengesinin N noktasında tüketim dengesinin K noktasında olduğunu belirterek
analizimize devam ediyoruz. ABD ne kadar buğday üretir? Bu soruyu yanıtlamak için üretim dengesi
olan N noktasına bakıyoruz. ABD'nin buğday üretimi, OV kadardır. Peki ABD ne kadar buğday
tüketiyor? Tüketim dengesi olan K noktasına baktığımızda ABD’nin OE kadar buğday tükettiğini
göstermektedir. Dikkat ederseniz VE kadar buğday talep fazlası bulunmaktadır. Bu nedenle ABD, VE
kadar buğdayı Türkiye'den ithal etmektedir. ABD, hiç buğday ihraç etmez çünkü uzmanlık alanı
değildir.
ABD’nin uzmanı olduğu kağıda bakalım. Üretim dengesi olan N noktasına baktığımızda ABD'nin OH
miktarında kağıt ürettiğini görüyoruz. Kağıt tüketiminin ne kadar olduğuna bakmak için tüketim
dengesi olan K noktasına yöneliyoruz. ABD'nin kağıt tüketiminin OG kadar olduğunu K noktasından
görebiliyoruz. ABD’nin GH kadar kağıt arz fazlası bulunmaktadır. ABD, GH kadar olan kağıt arz fazlasını
Türkiye’ye ihraç etmektedir. ABD, hiç kağıt ithal etmez çünkü kendi uzmanı olduğu üründür.
Peki, ABD’nin dış ticaret kazancı ne kadardır? Yukarıdakine benzer bir tanımlama yapabiliriz. ABD’nin
dış ticaret kazancı, üretim dengesi olan N noktası ile tüketim dengesi olan K noktasını birleştiren dik
üçgenin alanı kadardır. Bu alan, NIK üçgeninin alanıdır. Bu üçgenin alanını nasıl hesaplayacağımız
konusuna gelirsek bu üçgenin tabanı, ABD’nin buğday ithalatını; bu üçgenin yüksekliği ise ABD'nin
kağıt ihracatını göstermektedir. Bir üçgenin alanını hesaplarken (axh)/2 -taban çarpı yükseklik bölü
iki- formülünü kullandığımızı tekrar ederek konumuzu bitirelim.
Bu derse ilişkin dökümanları aşağıdaki linklerden indirebilirsiniz.
Açık Ekonomide Denge dersinin sunusu (PDF)
Açık Ekonomide Denge dersinin anlatımı (Bu sayfanın PDF dosyası)
Sosyal Medya üzerinden takip edebilirsiniz…