İSTANBUL TİCA -T ODASI ® ~ DOGAL TASLAR VE CIN HALK CUMHURIYETI RE BEli 1 e ® 1 PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ Doç. Dr. Gökhan KARABULUT EDİTÖR Arzu Tay BAYRAMOÖLU Giray GÖZGÖR Levent NEYSE PınarNOKAY YAYlN NO: 2010~113 İstanind, 2011 ® Copyright© İTO (İstanbul Ticaret Odası) Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazann ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragraflan, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazann adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN: 978-9944-60-909-8 (Basılı) ISBN: 978-9944-60-910-4 (Elektronik) İTO ÇAÖRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Döküman Yönetimi Şubesi Dökümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) 455 63 29 Faks : (212) 512 06 41 E-posta : [email protected] İnternet : www.ito.org.tr Odamız yaymlanna tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZlRLlK, BASKI, CİLT İnter Basım, Yayın Ambalaj San. ve Tic. Ltd Şti. İOSB, Eskoop Sanayi Sitesi Bl Blok No: 63 Başakşehir/İstanbul Tel: (212) 671 70 92 Faks: (212) 671 70 93 www.interbasim.com.tr . DOGAl TASLAR VE CIN HAll{ .. .. .. ~ ~ !! CUMHURIY 1REKABETI Doç. Dr. Gökhan KARABULUT Şişli Terakki Lisesi' nden 1990 yılında mezun olan Gökhan Karabulut, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İngilizce İktisat Bölümü ve Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü mezunudur. Çalışmaları; İktisadi Krizler, Makro İktisat ve Davranışsal İktisat alanında yoğunlaşrnaktadır. Şu anda, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. iÇiNDEI<ilER Tablolar Listesi .o.... ooo...... 00 ................ 0...... o... 0...................................................... 9 Şekiller Listesi ...... 0........................................................................................... 12 Kısaltınalar Listesi ................................................ 13 o .......................................... o Sunuş ··o········o··o···o···························································o······o·························· 15 Giriş ....................................................................... 0......................................... 17 l.Dünya Doğal Taş Piyasası .. .. ... .. .. .. .. .. .. .. ... .. ... .. .. .. ... ... .. .. .. ... . .. ... .. .. .. .. .. .. .. ... .. 19 1.1. Dünyada Doğal Taşların Genel Durumu ................................................ 19 1.1.1. Dünya M ermer Ticareti ................................................................... 23 1.1.2. Dünya Doğal Taş Üretimi 0....................................................... 24 1.1.3. Dünya Doğal Taş Tüketimi .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .... .. .. .. .. .. ... .. .. ... ... .. .. .. .. ... . 25 1.1.4. Dünya Doğal Taş Ticareti 0............................................................... 26 1.1.50 Dünya Doğal Taş İhracatı ............................................................... 28 1.1.6. Dünya Doğal Taş ithalatı ................................................. 28 1.2. Ülkeler İtibariyle Doğal Taş Piyasası ..................................................... 29 1.2.1. Çin Halk Cumhuriyeti ................................................................. 0... 29 1.2.2. Japonya ............................................................................................ 33 1.2.2.1. M ermer ve Traverten .............................................................. 33 1.2.2.2 Granit ....................................................................................... 35 1.2.2.3. Standart Karo Taşlar ............................................. :................. 36 1.2.2.4 İthalatla İlgili Mevzuat ve Düzenlemeler ................................ 36 1.2.2.4.1. Satıştaki Düzenlemeler ve Kanunlar .......................... 37 1.2.2.4.2. İnşaat Malzemeleri İle İlgili Düzenlemeler ................ 37 1.2.2.4.3. Uluslararası Standardizasyon Kanunu (JIS) ............... 37 1.2.1.4.3.l.Taşlann Fiziksel Özelliklerine Göre Sınıflandırılması •o·•·o·o .... o..... o............ o.......................... o.oo .. o...... 38 1.2.1.4.3.2 .Taşların Dereedendirilmesi .................................. 38 1.2.2.4.4. Ürün Sorumluluk Kanunu .......................................... 38 1.2.2.4.5. Vergiler ....................................................................... 38 1.202.4.5.1. Gümrük Vergisi ..................................................... 38 1.2.2.4.5.2. Tüketim Vergisi .................................................... 39 o ...... o ............... 1.2.2.5. Yerel Dağıtım Sistemi ............................................................. 39 1.2.2.5.1. Yerel Piyasa Koşulları ................................................. 39 1.2.2.5.2. Dağıtım Kanalları ....................................................... 40 1.2.2.6 Sonuç ve Öngörüler ................................................................. 40 1.2.3. Güney Afrika .................................................................................... 42 1.2.3.1. Güney Afrika Doğal Taş Sektörü ............................................ 42 1.2.3.2. Güney Afrika Doğal Taş Üretimi ............................................ 43 1.2.3.3. Güney Afrika Doğal Taş İthalat Eğilimleri ............................. 43 1.2.3.4. Güney Afrika Granit ithalatı ve İhracatı ................................. 44 1.2.3.5. Doğal Taşlar Üretim Aşaması ................................................ 45 1.2.3.6. Avrupa Standartlan ................................................................. 45 1.2.3.7. Pazara İlişkin Sorunlar ........................................................... 46 1.2.3.8. Sonuç ve Öneriler ................................................................... 47 1.2.4. Kanada ............................................................................................. 48 1.2.4.1. Kanada Doğal Taş Sektörü .................................................... 48 1.2.4.2. Kanada Doğal Taş Ocakçılığı ................................................. 49 1.2.4.3. Doğal Taşların Pazarlanması .................................................. 50 1.2.4.4. Doğal Taş Üretimi .................................................................. 50 1.2.4.5. Doğal Taş Fiyatlan ................................................................. 50 1.2.4.6. Gümrük Tarifeleri ................................................................... 50 1.2.4.7. Kanada Doğal Taş Ticareti ..................................................... 52 1.2.4.8. Kanada Merıner ve Traverten İhracatı ................................... 52 1.2.4.9. Kanada Merıner ve Traverten ithalatı .................................... 52 1.2.4. ı O. Sonuç ve Öneriler ........................................................ 53 1.2.5. İngiltere .......................................................................................... 54 1.2.5 .1. İngiltere Doğaltaş Piyasası ..................................................... 54 1.2.5.2. İngiltere Doğal Taş İthalat Eğilimleri ..................................... 54 ı .2.6. Polonya ........................................................................................... 56 1.2.6.1. Polonya Doğal Taş Üretimi .................................................... 56 1.2.6.2 Polonya Doğal Taş Tüketimi ve Tüketim Eğilimleri .............. 57 1.2.6.3. Doğal Taş Ticareti ................................................................... 58 1.2.6.3.1 Polonya Doğal Taş ithalatı ......................................... 58 1.2.6.3.2 Polonya Doğal Taş İhracatı .......................................... 61 1.2. 7. Amerika Birleşik Devletleri ............................................................ 1.2.7.1. ABD Doğal Taş Sektörü ......................................................... 1.2. 7 .2. ABD Doğal Taş Dış Ticareti ................................................... 1.2.7.3. Türkiye-ABD Doğal Taş Ticareti ........................................... 1.2.7.4. Sonuç ve Öneriler ................................................................... 2. Türkiye Doğal Taş Piyasasıı .......... ................................... ..... ........ .. ..... .. ... .. 63 63 64 66 66 69 2.1.Giriş ·····································································'··································· 69 2.2. Doğal Taş Tanımı Ve Doğal Taş Çeşitleri ............................................... 70 2.2.1. Doğal Taş Tanımı ............................................................................ 70 2.2.2. Türkiye'deki Kayaç ve Mermerler .................................................. 71 2.2.2.1. Traverten ................................................................................ 71 2.2.2.2. I<..alker ..................................................................................... 71 2.2.2.3. Konglomera ............................................................................ 72 2.2.2.4. Oniks ...................................................................................... 72 2.2.2.5. Granit ...................................................................................... 72 2.2.2.6. Diyabaz .................................................................................. 72 2.2.2.7. Serpantİn ................................................................................ 72 2.2.2.8. Tektonik Bre ş ......................................................................... 72 2.2.2.9. Bazalt ...................................................................................... 72 2.2.3. Merrnerierin Mineralojik Smıflandınlması ..................................... 73 2.2.3.1. Sedimanter (Tortul) Mermerler .............................................. 73 2.2.3.2. Magmatik Mermerler ...................................... :....": ................. 73 2.2.3.3. Metomorfik Mermerler .......................................................... 73 2.3. Türkiye'deki Doğal Taş Rezervleri ....................................................... 73 2.4. Türkiye'nin Doğal Taş Dış Ticareti ........................................................ 82 2.4.1. Türkiye Doğal Taş İhracatı .............................................................. 82 2.4.1.1. M ermer, Traverten ve Su Menneri ......................................... 82 2.4.1.2. Granit ...................................................................................... 89 2.4.2. Türkiye Doğal Taş İthalatı ............................................................... 96 2.4.2.1. M ermer, Traverten ve Su Merrneri ......................................... 96 2.4.2.2. Granit .................................................................................... 103 3. Türk Mermerdlik Sekzörünün Sorunları, Karşılaştırmalı Rekabet Ve Sw ot Analizi ............................................................................. 109 3 .1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar ............ ......... ......... ...... .. .... 114 3 .1. 1. Ekonomik Krizler . ............... ........................... ....... ... ..... .. .............. 114 3.1.2. 2008 Küresel Finansal Kriz ........................................................... 116 3.1.3. Döviz Kuru Politikası .................................................................... 119 3.1.4. Faiz Oranlan .................................................................................. 124 3.2. Maliyetler ............................................................................................. 126 3.2.1. Vergiler .......................................................................................... 126 3.2.2. Ernek Maliyeti ve Emek Vergileri ................................................. 127 3.2.3. Enerji Maliyetleri ........................................................................... 131 3.3. Makine Problemleri .............................................................................. 134 3.4. Sermaye Yapısı ..................................................................................... 135 3.5. SwotAnalizi ......................................................................................... 135 Sonuç ve Öneriler ......................................................................................... 139 Kaynaklar . .. . ...................................... ........................... ... ... ......... ................ 144 EK: MERMER FİRMALARIYLA YAPILAN RÖPORTAJLAR .......... 146 Tablolar listesi Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo 1.1: Avrupa Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler .............. 20 1.2: Asya Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler ................. 21 1.3: Afrika Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler ............... 22 1.4: Amerika Kıtasında M ermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler ........... 22 1.5: Okyanusya Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler ....... 22 1.6: Yıllara Göre Dünya Doğal Taş Blok Üretimi .............................. 24 1.7: Dünya Doğal Taş Üretiminin Kompozisyonu (2009) .................. 25 1.8: Doğal Taşların Kullanım Alanlan ................................................ 25 V}: Ülkelerin Doğal Taş Kullanım Miktar ve Oranlan ...................... 26 1.10: Dünya Doğal Taş Ticareti ........................................................... 27 1.11: Dünya Doğal Taş İhracatında İlk 5 Ülke (2006-2009) ................ 28 1.12: Dünya Doğal Taş İthalatında İlk 5 Ülke (2006-2009) ................ 28 1.13: Çin Halk Cumhuriyeti 2009 Yılı Mermer İthalatı ...................... 31 1.14: Çin Halk Cumhuriyeti Blok Mermer ithalatı 2009 .................... 31 :L15: Çin Halk Cumhuriyeti işlenmiş Mermer ithalatı 2009 ............... 32 1.16: Japonya'nın 2008 yılı Ülkelere Göre Mermer ithalatı ................ 33 1.17: 2008 Yılı Japonya Blok Merrner ve Traverten ithalatı ............... 34 1.18: 2008 Yılı Japonya Yan işlenmiş Mermer ve Traverten ithalatı .. 34 1.19: 2005 Yılı Japonya işlenmiş Mermer, Traverten ithalatı ............. 35 1.20: Japonya'nın 2005 Yılı Granit ithalatı Dünya Sıralaması ........... 36 1.21: 2009 Yılı Mermer ve Traverten ithalatı ...................................... 44 1.22: 2009 Yılı G. Afrika Granit İhracatı ............................................. 44 1.23: 2009 Yılı G. Afrika Granit ithalatı .............................................. 45 1.24: Kanada Gümrük Tarifeleri .......................................................... 51 1.25: 2009 Yılı Mermer ve Traverten Taş İhracatı ............................... 52 1.26: Kanada Merrner ve Traverten ithalatı ......................................... 52 1.27: İngiltere Doğal Taş ithalatı ......................................................... 54 1.28: İngiltere Yan işlenmiş ve işlenmiş Doğal Taş ithalatı ................ 54 1.29: 2009 Yılı İngiltere Doğal Taş İhracat Değerleri($) .................... 55 1.30: Polonya 2008 yılı M ermer ve Traverten ithalatı ......................... 59 LU: Polonya'nın 2008 yılı Granit ithalatı ....................................... 59 LU: 2008 Polanya'nın En çok işlenınemiş Ham Blok Mermer İthal Ettiği İlk 5 Ülke ve İthalat Miktarlan .......................................... 60 Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo Tablo 1.33: Polanya'nın 2008 yılı Mermer İhracatı ...................................... 62 1.34: Polanya'nın 2008 yılı Granit İhracatı ......................................... 62 1.35: ABD Mermer İthalat Değerleri .................................................. 64 1.36: ABD 2009 yılı Granit İthalat Değerleri ..................................... 64 1.37: ABD Yan İşlenmiş-İşlenmiş Mermer ve Traverten İthalat Değerleri(2009) ................................................................................... 65 2.1: Türkiye Geneli Rezerv Miktarlan ................................................ 76 2.2: Türkiye'nin Merrner Rezervinde En Önemli İller ........................ 76 2.3: Türkiye İşletilebilir Mermer Rezervleri ....................................... 77 2.4: Mermer Ocaklarının İllere Göre Dağılımı .................................... 78 2.5: Türkiye İşletilebilir Kireçtaşı(Kalker) Rezervleri ........................ 79 2.6: Türkiye İşletilebilir Traverten Rezervleri ..................................... 81 2.7: Türkiye İşletilebilir Oniks Rezervleri ........................................... 81 2.8: Mermer ve Traverten Ham/ Kabaca Yontulmuş İhracat Miktarları (kg) ..................................................................................... 85 2.9: Mermer, Traverten ve Su Merrneri işlenmiş/ Yontulmamış İhracat Miktarlan (kg) ......................................................................... 86 2.10: Mermer Traverten ve Su Merrneri Yontulmuş ve Kesilmiş (Kg) 90 2.11: Mermer, Traverten Blok/ Kalın Dilimler Halinde Kesilmiş İhracat Miktarları (Kg) ......................................................................... 91 2.12: Granit Ham/ Kabaca Yontulmuş İhracat Miktarları (Kg) ........... 93 2.13: Granit Blok, Kabaca Dilimler Halinde Kesilmiş İhracat Miktarlan (Kg) .................................................................................... 94 2.14: Ham/ Kabaca Kesilmiş Mermer ve Traverten ithalatı (kg) ........ 97 2.15: işlenmiş/ Yontulmamış Mermer, Traverten ve Su Merrneri İthalatı (kg) .......................................................................................... 98 2.16: Yontulmuş/ Kesilmiş Mermer, Traverten ve Su Merrneri İthalatı (kg) ......... .......... ...... ..... ... ... ................... ........ ........... . ............. ı 00 2.17: Blok/ Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Mermer ve Traverten (kg) ..................... ........ .............................. ......................... ı O1 2.18: Ham/Kabaca Yontulmuş Granit ithalatı (kg) ........................... 105 2.19: Blok ve Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Granit ithalatı (Kg) 106 3.1: Madencilik ve Taşocakçıhğı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı lll Tablo 3.2: Madencilik ve Taşocakçıhğı Sektörünün Gelişme Hızı ............. Tablo 3.3: Türkiye Ekonomik Göstergeler (1992-2009) ............................. Tablo 3.4: İşyerinin Ekonomik Faaliyetine Göre Aylık Ortalama İşgücü Maliyeti .................................................................................. Tablo 3.5: Net Ücretin İşgücü Maliyetine Oranı ......................................... Tablo 3.6: Dünya'da ve Türkiye'de Elektrik Fiyatlan ............................... Tablo 3.7: Dünya'da ve Türkiye'de Doğal Gaz ve Fuel Oil Fiyatlan ......... Tablo 3.8: Türk Mennercilik Sektörü SWOT Analizi ................................. 112 115 129 130 133 133 138 Şekiller listesi Şekil 2.1: Maden Kaynaklan ........................................................................ 75 Şekil 2.2: Türkiye Menner Rezervi Şekil 2.3: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Ham-Kabaca Yontulmuş Mermer ve Traverten İhracatı Yaptığı Ülkeler (1 000 Ton) .................. 83 Şekil 2.4: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok İşlenmiş-Yontulmamış Menner, Traverten ve Su Menneri İhracatı Yaptığı Ülkeler (1000 Ton) ........... 84 Şekil 2.5:2009 Yılmda Türkiye'nin en çok Yontulmuş-Kesilmiş Menner, Traverten ve Su Menneri İhracatı Yaptığı Ülkeler (1 000 Ton) ........... 87 Şekil 2.6: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Blok-Kalın Dilimler Halinde Kesilmiş Mermer ve Traverten İhracatı Yaptığı Ülkeler (1000 Ton) ... 88 Şekil 2.7: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Blok-Kalın Dilimler Halinde Kesilmiş Granit İhracatı Yaptığı Ülkeler (1 000 Ton) .......................... 92 Şekil 2.8: 2009 Yılı Toplam İhracat Gelirleri (Milyon USD) ....................... 95 Şekil 2.9: 2009 yılı Ham/ Kabaca Yontulmuş Menner ve Traverten ithalatı (kg) ....................................................................................................... 96 Haritası ............................................... 79 Şekil 2.10: 2009 yılı İşlenmiş/Yontulmamış Menner, Traverten ve Su Merrneri İthalatı (kg) ............................................................................. 99 Şekil 2.11: 2009 Yıh Yontulmuş/ Kesilmiş Menner, Traverten ve Su Menneri ithalatı (kg) .......................................................................................... 102 Şekil 2.12: 2009 Yılı Blok/ Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Mermer ve Traverten İhracatı ................................................................................. 103 Şekil 2.13: 2009 Yılı Ham/ Kabaca işlenmiş Granit ithalatı ....................... 104 Şekil 2.14: 2009 Yılı Blok ve Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Granit ithalatı ................................................................................................. 107 Şekil 2.15: 2009 Yılı İthalat Değerleri (Milyon$) ...................................... 108 Şekil 3.1: Türkiye Menner Üretimi (1989-2008) ....................................... 110 Şekil 3.2: TÜFE Bazlı Reel EfektifDöviz Kuru Endeksi (1995-2010) ..... 122 Şekil 3.3: ÜFE Bazh Reel EfektifDöviz Kuru Endeksi (1995-2010) ....... 123 Şekil 3.4: SWOT Analizi Genel Yapısı ....................................................... 136 Kısaltmolor listesi AB :Avrupa Birliği ABD :Amerika Birleşik Devletleri DODEF : Doğaltaş Dernekleri Federasyonu DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı ETKB : Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı EVDS : Elektronik Veri GSYİH : Gayri Safi Yurtiçi IEA : Uluslararası Enerji Ajansı IMF : Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund) İMMİB : İstanbul Maden Metalleri İhracatçılan Birliği REDK : Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez TEFE : Toptan Eşya Fiyat Endeksi TMMOB : Türkiye TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu ınaden Dağıtım Sistemi Hasıla Mühendisleri Bankası Odası TÜMMER : Türkiye Mermer Doğaltaş ve Makinalan Üreticileri Birliği UNICE :Avrupa Sanayi ve İşverenler Konfederasyonu Birliği ÜFE : Üretici Fiyatları Endeksi WTO : Dünya Ticaret Örgütü VAR : Vektör Otoregresyon (Vector Autoregression) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 SUNUŞ İhracata dayalı büyümeyle ekonomik kalkınmasını sürdüren Çin, dünya pazarlarındaki varlığını hızla arttırarak, rakip olan tüm ülkelerin dış ticaret dengelerini sarsmaya devam etmektedir. Son yıllarda ürün kalitesinde yakaladığı başarıyla, gelişmekte olan ülkeler kadar, gelişmiş ülkelere de tehdit oluşturmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti ekonomisindeki ve inşaat sektöründeki hızlı büyüme, Çin doğal taş sanayinin hızla büyümesine neden olmuştur. Çin doğal taş sanayinin son yirmi yıl içinde hızla büyümesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ni dünyadaki en büyük mermer üreticisi, ihracat ve ithalat gerçekleştiren ülkelerden biri haline getirmiştir. Diğer taraftan, Çin'deki doğal taş rezervi son derece sınırlı olduğundan mermer üretimi ithalata dayanmaktadır. Çin, doğal taş ithalatını Türkiye, İran, İspanya, İtalya, Portekiz, Yunanistan ve Mısır'dan gerçekleştirmektedir. Dünya mermer rezervlerinin yaklaşık %40'ına sahip olan ülkemizde mermercilik sektörünün ekonomik potansiyeli önemlidir. Ancak mermercilik sektöründe faaliyette bulunan firnıalanmızın dünya piyasaları ile rekabet edebilmeleri için sektörün devlet yardımları, teşvilderi ve sektörel sorunların giderilmesiyle desteklenmesi gerektiği görülmektedir. Bu çerçevede hazırlanan doğal taş ve özellikle mermer sektörüne yönelik bu araştırma, ülkemizde sektörün mevcut durumunu Çin ve diğer ülkeler ile karşılaştırmalı olarak ortaya koymakta ve bu bulgular ışığında yapılabilecekler konusunda bilgiler vermektedir. Çalışınanın ülkemiz ekonomisine ve doğal taşlar ve merrnercilik alanında faaliyette bulunan :firmalanmıza strateji belirlemeleri ve yapılanmaları konusunda faydalı olacağı inancıyla, çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Doç. Dr. Gökhan Karabulut, Arzu Tay Bayramoğlu, Giray Gözgör, Levent Neyse ve Pınar Nokay'a teşekkür ediyor, ülkemize hayırlı olmasını diliyorum. Dr. Cengiz ERSUN Genel Sekreter ÖN SÖZ Doğal kaynaklar ülkelerin ekonomik kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. Günümüzde ekonomik kalkınma o ülkenin sahip olduğu maden kaynakları, miktan ve maden ürünlerinin tüketimi ile paralellik göstermektedir. Maden çeşitliliği yönünden çok zengin olan ülkemizde madencilik faaliyetleri çok eski tarihlere dayanmakta ve halen birçok madenin üretimi yapılmaktadır. Türkiye madencilik sektörüne bakıldığında rezerv, ürün kalite ve çeşitliğine rağmen madenciliğin yeterli düzeye ulaşamadığı görülmektedir. Günümüzde tüketim alanlannın çoğalması ile birlikte madencilik sektörünün önemli alt sektörlerinden olan ve çalışmanın da konusunu oluşturan menuere olan talep gittikçe artmış ve mermercilik, madencilik sektörü içinde cazip bir konuma ulaşmıştır. Buna paralel biçimde gelişen mermer işleme sanayi ile Türkiye dünyanın önemli doğal taş üreticileri arasmda yerini almıştır. Özellikle son dönemde büyük firmalarm yapmış olduklan yatırımlar, uygulamaya başlanan modem ocak üretim yöntemleri ve son teknikler sayesinde işlenmiş mermer üretiminde büyük artış kaydedilmiştir. 1980'li yıllardan itibaren mermer sektörünün ülke ekonomisine önemli katkı sağlamasıyla, gerek üretim potansiyeli gerekse ihracat ve istihdam açısından önemli bir trend yakalanınıştır Uzun yıllar ekonomi içindeki gerçek değerine ulaşamamış olan doğal taş sektörü, 1985 yılında sektörün Maden Kanunu kapsamına alınınası ile yeni bir döneme girilmiştir. Sektör, bu tarihten soma her geçen yıl bir önceki yıla göre biraz daha büyümüş ve bugün maden ihracatımız içinde ilk sıradaki yerini almıştır. Doğal taş ürünlerinin dekorasyon ve inşaat sektöründe kullanımının artmasıyla dünya mermer tüketim ve üretimi artmaya başlamış, yeni uygulama alanları ortaya çıkmıştır. Türk doğal taş rezervinin zenginliği ve çeşitliliği hem de sektörün deneyimi sonucunda doğal taşlanmız dünyada tamnmış bir çok bina ve mekanda kullanılır hale gelmiştir. Doğal taşların, yapı ve dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaya başlanması dünya doğal taş üretiminin artmasına neden olmuştur. Doğal taştan yapılan malzemelerin mimar ve dekaratörler tarafından daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici sayısının artmasına neden olmuştur. Bunun yanı sıra piyasa fiyatlarının önemli ölçüde düşmesi, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması tüketimin artmasına yardımcı olan faktörlerdir. Özellikle lüks konut ve otellerde Türkiye' de üretilen kaliteli m ermerlerin tercih edilmesi merıner talebini ciddi oranda arttırmıştır. Gelecek yıllarda da bu gelişimin süreceği tahmin edilmektedir. Türkiye merıner sektörünün uzun vadede durumunun daha net olarak ortaya konması için sektörün mevcut durumunun etraflıca incelenmesi ve sektörde faaliyette bulunan üreticilerin sorunlannın analiz edilmesi önemli hale gelmektedir. Bu bağlamda çalışmanın ilk bölümünde dünya doğal taş piyasası ayrıntılı olarak ele alınmaleta ve mermer üreticisi ülkeler hakkında bilgi verilmektedir. İkinci bölümde Türkiye doğal taş piyasasının durumu ve gelişimi sayısal veriler ışığında ortaya konmaktadır. Üçüncü bölümde ise Türk mermercilik sektörünün sorunları öncelilde teorik olarak açıklanmakta ve ardından sektörün içinden yetkililerle yapılan röportajlardan edinilen bilgilere dayanarak sektöre ilişkin olarak yapılan SWOT analizi yer almaktadır. Çalışmanın birinci bölümü Giray Gözgör, ikinci bölümü Pınar Nokay, üçüncü bölümü Arzu Tay Bayramoğlu, yüz yüze mülakatlar, veri analizi ve mülakatların değerlendirilmesi Levent Neyse tarafından yapılmıştır. Çalışmanın içeriğinin ve yönteminin belirlenmesi, Çin Halk Cumhuriyetindeki yüz yüze mülakatlann yapılması ve çalışmanın sonuç bölümünün hazırlanması Gökhan Karabulut tarafından gerçekleştirilmiştir l.Dünya Doğal Taş Piyosası 1.1. Dünyada Doğal Taşiann Genel Durumu G enel hatlarıyla Alp-Himalaya kuşağı içinde kalan Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran, Pakistan gibi ülkelerde karbonatlı kayaç (mermer, kireçtaşı, traverten ve oniks) rezervlerinin fazla olduğu görülmektedir. İşletilebilir magmatik kayaç (sert taş) rezervlerinin İspanya, Norveç, Finlandiya, Ukrayna, Rusya, Pakistan, Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika'da k:ümelendiği dikkati çekmektedir. Dünya mermer rezervlerine ilişkin sağlıklı sayısal verilere ulaşmak oldukça güçtür. Mermerin dünyadaki dağılımına bakıldığı zaman Alp Orojenizi (dağ oluşumu) çok önemli bir yer tutmaktadır. Avrupa' dan başlayıp Türkiye ve İran'ın kuzey ve güneyinden geçerek Himalayalar'a ulaşan daha sonra Çin'in batısından güneye yönelerele SumatraAdası'ndan Yeni Gine'ye uzanan bu büyük dağ oluşumu hareketinde, sıkışma alanında bulunan kalın kalker kütleleri veya daha eski olup da henüz mermerleşmemiş kristalin kalkerler, başkalaşımlarını tamamlayarak mermere dönüşmüşlerdir. Bu nedenle Alpin Kuşağı dünyada en çok merrneri üretmiş bir jeolojik evrim kabul edilir (Önem, 2003 :340). Mermer olarak kullanılabilecek niteliklerdeki kalker, dolomitik kalkerler ve kalkbreşler ise, genellikle Alp Kuşağında, bu kuşağın çevresindeki Mezozoik ve Tersiyer oluşumlan içerisinde yer alır. Kalker ve dolomitik kalkerierin bulunduğu yerler çok değişik jeolojik yapı gösterirler. Kalkbreşler ise tektonilc zonlarda ve uygun sedimantolojik ortamlarda bulunur. Değişik yapı ve dokunun bulunması kalker oluşumu esasından kaynaklanmaktadır. Granit, diyorit, siyenit vb. gibi mermer olarak kullanılabilecek niteliklerdeki magmatik orijinli kayaçlar eski kristalin masiflerle ilgili olarak bulunur. Bazı kıtalarda örneğin; Kuzey Avrupa' da, İsveç, Finlandiya ve Güney Afrika' da olduğu gibi çok geniş alanlarda granit oluşumlannın bulunduğu jeolojik olarak bilinmektedir. Siyenit adı ise Mısır'daki Siena'dan gelmekte olup, Piramitler Eski Mısırlılar tarafından siyenitterden inşa edilmişlerdir. 20 İSTANBUL TİCARET ODASI Oniks mermer ve traverten oluşumları genç tektonilc evrım ve kalsiyum karbonatlı su çıkışlan ile ilgili olduğu için genellikle genç fay hatlannın bulunduğu alanlar ile karstik arazilerde görülürler (DPT,1996). Dünya genelinde mennerierin yapı ve dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaya başlanması dünya mermer üretiminin artmasına neden olmuştur. Özellikle son on yılda görülen artış, işleme teknolojisindeki gelişmelere paralellik göstermektedir. Giderek daha mükemmel hale getirilen işleme teknilderi ile taş, kolay ve ekonomik olarak istenen şekilde işlenmekte ve yeni kullanım alanlan bulmaktadır. Mermer malzemelerin mimar ve tasanmcılar tarafından daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici sayısının artmasına neden olmuştur. Önemli ölçüde düşen piyasa fiyatları, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması da tüketimin artmasına yardımcı olmuştur (Stone World, 2005:73). Dünya merıner rezervleri incelendiğinde Alp-Himalaya kuşağı içinde kalan Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, İran, Pakistan gibi ülkelerde karbonatlı kayaç (menner, kireçtaşı, traverten ve oniks) rezervlerinin fazla olduğu görülmektedir. İspanya, Norveç, Finlandiya, Ukrayna, Rusya, Pakistan, Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika'da ise işletilebilir magmatik kayaç (sert taş) rezervlerinin yoğunlaştığı dikkati çekmektedir (Arıkan, 1968:38). Tablo 1.1: Avrupa Kıtasında Menner Potansiyeli Bulunan Ülkeler Mermer Varlıklan Ülke Almanya Kalker, graııit, diyorit ve diğer magmatik taş rezervleri bulunmaktadır. Bu yataklar halen işletilınektedir. Avusturya Bej ve gri renkli kalker yatakları ile serpantİn rezervleri bulunmaktadır. rezervleri bulunmaktadır. Bilhass a Devaniyen yaşlı siyah kalker rezervleri önemlidir. Bulgaristan Mernıer, kireçtaşı ve granit oluşumlan bulunmaktadır. Belçika Çek. Cuın. Kireçtaşı Kalker, breş ve granit yataklarına sahiptir. Finlandiya Granit, siyenit ve labradoıit yataklan önemlidir. İngiltere Değişik renk ve litolojide mernıer yataidan bulunmaktadır. Özellikle İspanya gri renkli granitleri halen işletilmektedir. Kireçtaşı, mernıer ve granit rezervleri bulunmaktadır. Açık pembe renidi zengin granit rezervlerine sahiptir. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 21 Tablo 1.1 (Devamı): Avrupa Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler İsveç Granit, siyenit ve labradoritten oluşan magmatik taş yataklan bulunmaktadır. İsviçre Bej ve gri renkli kireçtaşı rezervleri bulunmaktadır. İtalya Her çeşit kayacın menner olarak değedendiri ldiği bu ülkede Carrara menner yatakları ve Sardunya Granüleri çok önemlidir. Bunun dışında zengin kireçtaşı ve menner rezervleri bulunmaktadır. Norveç Granit, diyorit, siyenit ve labradorit yataklan bulunmaktadır. Portekiz Kalker, mermer ve granit yataidan bulunmaktadır. Sırhistan Kireçtaş ı, menner ve traverten yataklanna sahiptir. Ukrayna Granit ve labradorit yataklan bulunmaktadır. Yunanistan Kalker, menner ve serpantİn yataklanna sahiptir. Kaynak: Doğaltaş Dergisi, 2005, Sayı 124, s. 23. Tablo L2: Asya Kıtasında Mermer Potansiyeli Bulunan Ülkeler Ülke Azerbaycan Çin Mermer Varlıklan Granit oluşumları yer almaktadır. Değişik renk ve desenlerde kireçtaşı, merıner ve magmatik taş GüneyKore Hindistan rezervlerine sahiptir. Değişik renk ve desende kalker ve granit rezervleri mevcuttur Değişik renkli kalker ve merıner, granit, gabro ve diyorit rezervleri Bulunmaktadır. Hong-Kong İran Japonya Kuzey Kore Suudi Arabistan Türki Cumhuriyetler Kalker ve magmatik taş rezervleri bulunmaktadır, Kalker, merıner oniks v e traverten rezervleri bulunmaktadır. Kalker, gabro, diyorit ve granit rezervleri bulunmaktadır. Değişik renk ve desende kalker ve granit rezervleri mevcuttur. Kalker ve magınatik taş rezervlerine sahiptir, Son yıllarda granit rezervleri işletilmektedir. Kalker ve magmatik taş rezervleri bulunmaktadır. 22 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.3: Afrika Kıtasında Merıner Potansiyeli Bulunan Ülkeler Ülke Mermer Varhldarı G.Afrika Cumh. Farklı renk ve desende çok geniş granit ve diğer magmatik taş rezervlerine sahiptir. Kongo Kalker, granit, gabro, diyorit ve amfıbolit rezervleri bulunmaktadır. Mısır-Sudan Kalker, granit, siyenit, gabro ve diyorit yatakları bulunmaktadır. Kalker, granit ve siyenit rezervleri bulunmaktadır. Kalker ve granit rezervlerine sahiptir. Mozambik Nijerya Kaynak: Doğaltaş Dergisi, 2005, Sayı 124, s. 25. Tablo 1.4: Amerika Kıtasında Merıner Potansiyeli Bulunan Ülkeler Mermer Varlıklan Ülke Kalker, breş, konglomera, granit; siyenit, serpantİn ve diyabaz oluşumlan bulunmaktadır. Silisli taşların hem ithalatçısı hem ABD ihracatçısı konumundadır. Arjantin Zengin oniks, kalker ve granit rezervleri bulunmaktadır. Brezilya Çok geniş Mavi granit rezervleri bulunmaktadır. Bunun dışındakalker oniks bulunmaktadır. Özellikle son yıllarda dünya ticaretinde yerini almaya başlamıştır. Kanada Meksika Gri-bej renkli Granit ve serpantİn rezervleri bulunmaktadır. Oniks, traverten ve kalker rezervleri mevcuttur. Kaynak: Doğaltaş Dergisi, 2005, Sayı 124, s. 25. Tablo 1.5: Okyarrusya Kıtasında Merıner Potansiyeli Bulunan Ülkeler ÜLKE Avustralya Yeni Zelanda Kaynak: MERMER VARLIKLARI Çok farklı türlerde menııer rezervlerine sahiptir. Son yıllarda granit yataklan işletilmeye başlamıştır. Kalker ve granit oluşumları bulunmaktadır. Doğaltaş Dergisi, 2005, Sayı 124, s. 25. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 23 1.U. Dünyı:ı Mermer Ticareti Dünya mermer üretimi ve pazarı başlıca üç grupta toplanmış ve mermer ticareti buna göre yönlenmiştir. Ama bu gruplar arası geçiş o kadar net değildir. İtalya rezerv ve teknolojik konumunun getirdiği avantaj ile dünya mermer ticaretini yönlendiren ülke durumuna gelmiştir. A grubu ülkeler Hindistan, Güney Afrika, Rusya, İsveç, Norveç, Finlandiya, Brezilya' dır. B grubuna giren ülkeler Türkiye, İspanya, Portekiz, Tayvan, Meksika, Yugoslavya, Kanada, Bulgaristan, Yunanistan ve Güney Kore' dir. C grubuna giren ülkeler; A.B.D., Belçika, İngiltere, Almanya, Fransa, İsrail, Singapur ve Japonya gibi ülk:elerdir. Seçici piyasalar ve kaliteli ürünlerdeki uluslararası rekabet, geleneksel ülkeler olan İtalya, İspanya, Portekiz ve Yunanistan dışında son birkaç yıldır önemli gelişmeler gösteren Türkiye, Hindistan ve Çin arasında da yaşanmıştır. Üretimdeki artışa bağlı olarak artan işlenmiş ürün arzı piyasadan küçük pay alan yeni ihracatçılar sayesinde dengeye ulaşmıştır (Un com Statıstıcs Database, 201 0). dünya mermer ihracatı toplam 5,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin 0,9 milyar doları ham-blok taş ihracatma 4,2 milyar dolan ise işlenmiş ürünlere aittir. Türkiye, İtalya, İspanya, Portekiz ve Mısır her iki ürün grubunda da önemli ihracatçı ülkeler olmuştur. 2006-2009 yılmda Dünya mermer ithalatı ise 2006-2009 yılında 5,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin 1,6 milyar dolan ham-blok taş ithalatına, 4,1 milyar doları ise işlenmiş ürün ithalatına aittir. Önemli ithalatçı ülkeler ham-blok taş ithalatında Çin, İtalya, İspanya ve Hindistan; işlenmiş ürünlerde ise A.B.D., Almanya, Belçika-Lüksemburg, Fransa ve Japonya olmuştur. İhracatçı ülkelerden İspanya, Portekiz ve Türkiye'nin son yıllarda gösterdikleri gelişme Dünya ortalamasının iki katına yakındır. ithal edilen mennerierin yaklaşık% 50'sini blok ve kabaca dilirolenmiş taşlar oluşturmaktadır. işlenmiş ürünlerin% 30'u mezar taşı şeklinde, geriye kalan kısmı ise inşaat sektöründe değerlendirilmektedir. Sanayileşmiş ülkelerde yürürlüğe sokulan çevre koruma yasalannın ocak işletme ve kesme tesislerinin üretim maliyetlerine 24 İSTANBUL TİCARET ODASI getireceği olumsuz etki ve bu ülkelerdeki yüksek işçilik ücretleri, mamul ürün tiolan ülkeler lehine oluşacak artışın kaçınılmazlığını ortaya koymaktadır (Uncom Statıstıcs Database, 2010). caretinde gelişmekte 1.1.2. Dünya Doğal Taş Üretimi Dünya konjonktüründe çevreye verilen önemle birlikte inşaat ve dekorasyon işlerinde doğal taşlar daha çok tercih edilmeye başlanmıştır. Doğal taş çıkarma ve işleme teknolojilerinde son yıllarda gözle görülür bir artış vardır. Doğal taş teknolojilerindeki artış beraberinde doğal taşlar için yeni kullanım alanlan getirmektedir. Dolayısıyla bu iki sektörün paralel bir gelişme göstermesi dünya doğal taş üretimini arttırmıştır. Tablo 1.6: Yıllara Göre Dünya Doğal Taş Blok Üretimi Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009 Doğal Taş Blok Üretimi (Bin ton) 71,5 68,5 73,8 72,0 78,5 Kaynak: USGS, Dimension Statistics and Information, 2009. Doğal taştan malzemelerin mimar ve tasanmcılar tarafından daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici sayısının artmasına neden olmuştur. Önemli ölçüde düşen piyasa fiyatları, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması da tüketimin aıimasına yardımcı olmuştur. Uzmanlar gelecek yıllarda bu gelişmenin süreceği tahmininde bulunmaktadır (Yılmaz ve Safel, 2004:5). Dünya doğal taş sektöründe Çin, İtalya, İspanya, Türkiye, Hindistan, Brezilya ve Portekiz dünya doğal taş üretiminin yaklaşık %70'ini gerçekleştirmekte, üretimini arttıran ülkeler sıralamasında Çin, Türkiye ve Brezilya ilk üç sırada yer almaktadır. Dünya doğal taş üretiminde en büyük payı ınenner ve traverten almaktadır. Bu oran olarak yaldaşık:% 60'a kadar çıkmaktadır. Menner, traverten ve diğer doğal taşların toplam doğal taş üretiminden aldıklan pay ise Tablo 1.7'de görülmektedir. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 25 Tablo 1.7: Dünya Doğal Taş Üretiminin Kompozisyonu (2009) Doğal Taş Milyon Ton 44,2 30,8 3,5 78,5 Türü Karbonatlı Taşlar (Mermer, Iraverten vb.) Silisli Taşlar (Granit, Bazalt vb.} Kayrak Taşı ve Diğerleri Toplam %, 56,2 39,3 4,5 ımı Kaynak: From The Perspective Of The Development 20 Years The World's Stone, Çevrimi çi, Granitecountertop.com, Mart 201 O U.J. Dünya Doğal Taş Tüketimi Dünyada doğal taşlar en çok inşaat, dekorasyon, güzel sanatlar, kimya, yem-gübre sanayi gibi alanlarda tüketilmektedir. Taban döşemelerinde, mezar taşlan yapımında, iç ve dış duvar kaplamalannda, hediyelik eşya yapımında, yol yapımında önemli miktarlarda menner kullanılmaktadır. Mermer taşlarının kimyasal bileşimi kalsiyum karbonat olduğu için kimya, yem ve gübre alanlarında, karayolu, beton asfalt ve son kat dolgu malzemesi olarak da kullanılır. Parça kırıntılarından paledyan, mozaik ve suni ınerrrıer yapılmaktadır. Dünyada en çok mermer tüketen ülke ABD' dir. Bunun yanında İngiltere, OrtaAvıupa ve bazı Orta Doğu ülkeleri de kişi başına ınermer tüketimi fazla olan ülkeler arasındadır. Gelişmiş ülkelerde doğal yaşama, çevreye ve insan sağlığına verilen önemle birlikte doğal taşların kullanım alanlan ve miktarlan bir önceki yıla oranla daha da artmaktadır. Bu bağlamda doğal taşların kullanım alanları Tablo 1.8 'de görüldüğü gibidir: Tablo 1.8: Doğal Taşlarm Kullanım Alanlan Kullamldığı Aları Taban Döşemeleri Mezar Taşlan Özel İşler Heykel Kaynak: Stone World, 2005. Kullamldığı Alan % 36,5 17,5 13,0 10,0 İç Duvar Kaplamaları Dış Duvar Kaplamaları Basamaklar Diğerleri % 9,5 7,5 3,5 2,5 26 İSTANBUL TİCARET ODASI Dünya' da üretilen mermerin hemen hemen tamamına yakın bir losını tüketilmekte olup, önemli bir stok yapılmamaktadır. Bunun için tüketim miktan üretim miktarına eşit olarak alındığında, dünya mermer tüketimi ülkeler bazında Tablo 1.9'da görüldüğü gibidir. Tablo 1.9: Ülkelerin Doğal Taş Kullanım Miktar ve Oranları Ülkeler Milyon m2 % Kanada 2.480 0,3 Avustralya 3.030 0,4 Meksika 5.250 0,7 Rusya 7.570 1,0 İngiltere 8.750 1,2 Hollanda 7.160 1,0 Brezilya 12.380 1,7 G.Kore 38.420 5,2 Fransa 22.240 3,0 Japonya 33.630 4,6 Hindistan 41.590 5,6 Almanya 32.760 4,4 İspanya 42.870 5,8 A.B.D 53.410 İtalya 59.980 7,2 8,1 Çin 82.160 11,2 Diğerleri 283.070 38,6 Toplam 736.750 100 Kaynak: Stone World, 2005. 1.1.4. Dünya Doğal Taş Timreti Mermer üretiminin fazla olması ve gelişmiş bir mermer sanayısının olmasından dolayı dünya ticaretinde İtalya önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 27 İtalya kendi rezervlerinde bulunmayan albenisi fazla olan merrnerieri ithal ederek işledikten sonra diğer ülkelere satmaktadır. Uluslararası mermer ticaretinde etkin diğer ülkelerde İtalya'nın yaptığı gibi kendi rezervlerindeki merrnere renk ve desen olarak benzeyen merrneri ucuza ithal ederek üçüncü ülkelere satmaktadır. Merrneri işlenmiş olarak alan ülkeler yanında blok olarak alıp işledikten sonra üçüncü ülkelere satan ülkelerde bulunmaktadır (Onargan, Köse ve Deliorrnanlı, 2005:32). Dünya ticaretinde 2006-2009 yıllan arasında ortalama % 3,5'lik bir artış olurken, aynı dönem itibariyle dünya doğal taş ticaretindeki artış oranı % 6,5 olarak gerçekleşmiştir. Yani dünya doğal taş ticaretindeki artış dünya ticaretindeki artışın iki katına yakın olmuştur. Aynı zamanda dünya merrner ticaretinde merrnerin tipine göre bir değişim gözlemlenmektedir. 1990-1995 yıllan arasmda ham blok ticaretinin fazla olduğu, 1995 yılından sonra ise işlenmiş taş ticaretinin görece arttığı söylenebilir. işlenmiş taş ticaretindeki artışı doğal taş sektöründeki teknolojik gelişmelere bağiayabiliriz (Yılmaz ve Safer,2004:6). Tablo 1.10: Dünya Doğal Taş Ticareti Doğal Taş Tipi HamBlok işlenmiş Toplam Yıllar 1990 1995 2000 2006 2009 Milyon Ton 5,4 7,4 10,8 16,2 16,9 % 53 48 47 46 45 Milyon Ton 4,8 8,1 12 19,1 20,6 % 47 52 53 54 55 Milyon Ton 10,2 15,5 22,8 35,3 37,5 % 100 100 100 100 100 Kaynak: UNcomTrade, 2009. 28 İSTANBUL TİCARET ODASI US Dünya Doğal Taş ihmcatı Dünya doğal taş ihracatmda miktar olarak başı çeken ilk beş ülke Türkiye, İtalya, İspanya, Portekiz ve Mısır olup, değer olarak en fazla payı alan ülkeler Türkiye, İtalya ve İspanya' dır. Tablo 1.11: Dünya Doğal Taş İhracatında İlk 5 Ülke (2006-2009) Sıra Ülke Türkiye Toplam (Milyon $) AldığıPay% 1493 29,2 3 4 İtalya İspanya 1057 958 Portekiz 5 Mısır 241 212 20,5 18,6 4,6 ı 2 4,1 Kaynak: UNcomTrade, 2009. U.6:·Dünycı Doğal Taş ithalatı ithalatmda başı çeken ülkenin Çin olduğu görülmektedir. İthalatta söz sahibi diğer ülkeler ise sırasıyla, İtalya, İspanya, Hindistan ve Güney Kore'dir. İhracat ve İthalat konusunda dünya sıralamasında yukanlarda olan iki ülke İtalya ve İspanya' dır. Bu ülkelerin hem ithalatta hem de ihracatta ilk sıralarda almaları, blok taş ithal edip, bu taşlan işledikten sonra üçüncü ülkelere satmalan ile izah edilebilir. Dünya doğal taş Tablo 1.12: Dünya Doğal Taş İthalatında İlk 5 Ülke (2006-2009) Smı Ülke ı Çin 2 3 İtalya 4 5 Hindistan G.Kore İspanya Kaynak: UNcomTrade, 2009. Toplam (Milyon $) AldığıPay% 2984 523 220 52,0 191 162 9,1 3,8 3,3 2,8 DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 29 1.2. Ülkeler itibariyle Doğal Taş Piyı:ısası 1.2.1. Çin Halk Cumhuriyeti 1996 yılından itibaren inşaat sektöründe yaşanan hızlı büyümenin sonucu olarak Çin Halk Cumhuriyeti yapı malzemeleri sanayi ülkenin en önemli sanayilerinden biri haline gelmiştir. Yapı malzemeleri sanayinde son yıllarda kaydedilen yıllık ortalama% 15-20 oranındaki büyümenin önümüzdeki yıllarda da hızını kesmeden devam etmesi beklenmektedir. 1990 yılmda 3.6 m2 olan Çin Halk Cumhuriyeti'nin şehirleşmiş alanlanndaki ortalama kişi başına düşen oturum alanı, 2002 yılmda 12 m2 'ye ulaşmıştır. 20002010 yıllarını kapsayan 10. Kalkınma Planı çerçevesinde, Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti şehirleşmiş alanlarda ortalama kişi başına düşen oturum alanının 201 O yıh sonuna kadar 18 m2 'ye çıkanlmasını hedeflemektedir. Şehirlerde yaşayan nüfusun yaklaşık 330 milyon kişi olduğu göz önünde bulundurulduğunda, mevcut plan doğrultusunda Çin Halk Cumhuriyeti yapı malzemeleri talebindeki hızlı artışın devam etmesi beklenmektedir. 2008 yılında, ülke genelinde bir önceki yıla göre% 8,8 oranında artış ile 144.6 milyon m2 mesken tipi bina inşa edilmiştir (Uncom Trade, 2009). Çin Halk Cumhuriyeti menner sanayinin son yirmi yıl içinde hızla büyümesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ni dünyadaki en büyük menner üreticisi ve ihracatçısı - ithalatçısı ülkelerden biri haline getirmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti resmi istatistiklere göre, 2004-2009 yıllan arasında Çin Halk Cumhuriyeti'nde üretilen menner miktannda% 30'dan fazla bir artış kaydedilmiştir. 2009 yılında menner ürünleri ihracatı2002 yılına göre% 23,5 oranmda artış ile 68,2 bin ton olmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti 'nin mermer ihracatındaki başlıca ülkeler; Laos, Tayland, Hindistan ve Endonezya'dır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin Menner ihracatı, 2002 yılı ile karşılaştırıldığında yıllık ortalama olarak% 2,6 oranmda bir artış olurken ithalatmda ise yıllık ortalama olarak% 35 artış meydana gelmiş ve Türkiye, Mısır, İtalya, İspanya ve İran başta olmak üzere toplam olarak 5,13 milyon ton menner ithal etmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti, 2006-2009 yılmda 3 milyar ABD Dolan tutanndaki toplam ithalat-ihracatı ile uluslararası mermer ticaretinde dünyada bir nurnaraya ulaşmıştır. İki hasarnaklı bir büyüme hızına sahip Çin Halk Cumhu- 30 İSTANBUL TİCARET ODASI sektörü, menner talebinin hızla artmasına neden olmaktadır. 2009 yılında mermer ürünleri tüketimi, 2002 yılına göre % 23,6 oranında artmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti, 2009 yılındaki 130 milyon metrekare mermer ürünleri tüketimi ile İtalya, Almanya, ABD'nin ardından en büyük dördüncü pazarı oluşturmaktadır. Ancak, kişi başına düşen mermer ürünleri tüketimi açısından bakıldığında, 1,5 milyar nüfusu ile dünya ortalamasının gerisinde yer almaktadır. Bu çerçevede, Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki mermer ürünleri pazarının büyük bir potansiyele sahip olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Ayrıca, ülkedeki mermer işleme sanayindeki büyüme, Çin Halk Cumhuriyeti'nin en büyük mermer keşif ve işleme makineleri ithalatçısı ülke olma özelliğini kuvvetlendirmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti, 1993 yılmda sadece İtalya'dan toplam 10 milyon ABD Doları değerindemermer işleme makineleri ithal ederken 2003 yılı mermer dış ticaret hacmi 2 Milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. 2009 yılı mermer dış ticaret hacmi ise 2003 yılına göre % 50 oranında artarak 3 Milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Mermer ürünlerinin ihraç fiyatlan da bu dönemde %20 oranında artmıştır. Fiyatlardaki artış özellikle Çin'de işlenerek yeniden ihraç edilen ürünler özellikle de işlenmiş granit kaynaklıdır (Uncom Trade, 2009). riyeti inşaat Çin Halk Cumhuriyeti'nin mermer ithalatı, 2009 yılında 860,6 MilyonABD Dolan olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında ithal edilen toplam mermer miktan 5,13 milyon tondur. Söz konusu ithalatın büyük bir çoğunluğu mermer ve granit ithalatından oluşmaktadır. Blok mermer ithalatı2,32 Milyon Ton ve 535,9 Milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. işlenmiş menner ithalatı ise 13,8 Milyon ABD Dolarıdır. En çok tercih edilen renkler beyaz, krem ve sarı tonlarıdır. Özellikle san rengin Çin tarihinden gelen önemi nedeniyle en fazla tercih edilen renkler arasında yer aldığı gözlenmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti'nin granit ithalatında ise ilk sırada Hindistan yer almaktadır. Brezilya da Çin'in önemli granit tedarikçileri arasındadır. Granit ithalatında Avrupa ülkeleri arasmda ise Finlandiya ve Norveç önde gelen ülkelerdir (Uncom Trade, 2009). 2009 yılında blok mermer ithalat hacmi 30 Milyon Doların üzerinde olan 7 ülke aşağıda yer almaktadır. Tablo 1.13 'ün incelenmesinden görüleceği üzere Çin'in mermer ithalatında ilk sırda yer alan ülke Türkiye' dir. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 31 Tablo 1.13: Çin Halk Cumhuriyeti 2009 Yılı Mennerithalatı Miktar (Bin Ton) 1820 Mısır 1263 İtalya 331 İspanya 435 İran 436 Yunanistan 191 Portekiz 169 Diğerleri 488 Toplam 5.133 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Ülke Türkiye Değer (MH.yon Dolar) 337,0 129,3 85,9 78,6 71,3 45,7 31,9 80,9 860,6 blok mermer ithalatına ilişkin veriler aşağıda yer almaktadır. Tablonun incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, blok merrner ithalatında ilk sırayı 1308 bin ton ve 242,4 Milyon ABD Dolan ile Türkiye almaktadır. İkinci sırada Mısır, üçüncü sırada ise İtalya gelmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti'nin 2009 yılında gerçekleştirdiği mermer ithalatı toplam olarak 2926 bin ton ve 535,9 MilyonABD Dolarıdır. 2009 yılmda gerçekleştirilen Tablo 1.14: Çin Halk Cumhuriyeti Blok Mermer ithalatı 2009 Ülke Türkiye Mısır İtalya İspanya İran Yunanistan Portekiz Diğerleri Toplam Miktar (Bin Ton) 1308 591 227 204 199 133 94 170 2926 Değer (Milyon Dolar) 242,4 75,5 59,6 43,2 35,0 30,1 18, ı 32,0 535,9 32 İSTANBUL TİCARET ODASI işlenmiş rnerrner ithalatına bakıldığında ise ilk sırayı 37,3 bin ton ve 6,9 Milyon ABD Dolan ile Portekiz almaktadır. Portekiz takiben ikinci ve üçüncü sırada Türkiye ve İspanya gelirken, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 2009 yılı toplam işlenmiş merrnerithalatı 76.3 Bin Ton ve 13,8 Milyon ABD Dolandır. Tablo 1.15: Çin Halk Cumhuriyeti işlenmiş Mermer ithalatı 2009 Ülke Portekiz Türkiye İspanya İtalya Diğerleri Toplam Miktar (Bin Ton) 37,3 26,8 7,5 1,3 3,4 76,3 - Değer (Milyon Dolar) 6,9 4,8 1,3 0,3 0,5 13,8 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Çin Halk Cumhuriyeti ekonomisindeki ve inşaat sektöründeki hızlı büyüme Çin merrner sanayinin hızla büyümesini sağlamaktadır. Çin Doğal Malzemeler Sanayi Birliği (China Stone Material Industry Association) tahminlerine göre 2015 yılında, Çin Halk Cumhuriyeti inşaat sektöründe kullanılacak m ermer ürünlerinin toplam değeri 25 Milyar ABD Dolan civarında olacaktır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin 2001-2010 yıllarını kapsayan kalkınma planları çerçevesinde, 5 milyar metrekare mesken tipi ve 1 milyar metrekare ticari bina inşa edileceği açılcianmış 2003 yılının ilk yarısında, Şanghay'da 6,37 milyon m2 inşaat tamamlanmış buna karşın 7.5 milyon m2 nin satışı gerçekleşmiştir. 2003 yılı için Şanghay'ın yeniden yapılandırılması amacıyla inşaat bütçesi olarak 6,63 milyar ABD Dolan ayrılmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti genelinde en büyük mermer tüketimi Şangay' a aittir. 2003 yılında Şangay' da 14 milyon m2 m ermer kullanılmıştır. 2010 yılındaki Şangay Expo dolayısıyla yapılan yeni proje ve programlar dahilinde yeni inşaatlar, stadyumlar, yollar dolayısıyla Şangay'ın mermer talebinin her yıl ortalama olarak % 15 oranında artmıştır. Çin genelinde mermer talebi en yüksek olan bölgeler Şangay, Pekin, Quingdao, Hangzhou, Xiaınen ve Guangzhou dur. 2015 yılında Çin genelinde mermer talebinin % 15 oranında artacağı öngörülmektedir. Bunun temelinde hem inşaat sektöründe yaşanan hızlı büyüme DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 33 hem de Çin'in Dünya Ticaret Örgütüne üyeliği ile birlikte gümrük vergilerindeki düşüşün yattığı ifade edilmektedir. 1.2.2. Japonya 1.2.21 Mermer ve Tn:ıverterı Japonya'ya en fazla ham, yan işlenmiş ve işlenmiş olarak mermer ihraç eden İtalya, Çin ve Almanya'dır. Söz konusu bu ülkeler, Japonya ithalat pazarının yaklaşık% 65'ini elinde bulundururlar. İtalya 2008 yılında, Japonya'ya 1,5 milyon$ ihracat gerçekleştirerek değerde% 42 'lik payla, Japonya m ermer ithalatında ilk sırada yer almaktadır. İtalya'yı, 0,5 milyon $ ihracat gerçekleştiren Çin Halk Cumhuriyeti (değerde %14 pay) izlerken ve Çin Halk Cumhuriyetini ise 0,35 milyon$ ihracat yapanAlmanya (%10 pay) izlemektedir. Türkiye ise 0,3 milyon $ ve % 8 pay ile 5. sırada yer almaktadır. Eskiden Çin'in, Japonya'nın ölçü, renk, model ve hatalı olmama gibi ürün kalite standartlan talebini karşılayamadığı düşünülürdü. Ancak, şimdilerde, Çin'in üretim kalitesindeki ve taş kesim teknolojisindeki gelişmeler ve işgücü maliyetinin ucuz olması nedeniyle, Japon pazanndaki payı artmıştır. Tablo L16: Japonya'nın 2008 yılı Ülkelere Göre Mermer ithalatı Ülke Dünya İtalya Çin Almanya Portekiz Türkiye Diğer Değer (Milyon$) 3,6 1,5 0,5 0,35 0,35 0,3 0,7 Pay~'% 100 41,6 13,9 9,7 9,7 8,3 16,8 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Japonya 'nın menner ithalatında 2004 yılında Türkiye 7. sıraya kadar gerile se de, 2008 yılında, yukanda da görüldüğü gibi 5. sıraya yükselmiştir. Türkiye'nin 2004 yılmda Japonya mermer ithalatındaki payı %2 iken, 2008 yılmda bu pay % 8,3 'e çıkmıştır. 2004-2008 yılı genel olarak değerlendirildiğinde Türkiye, % 415 büyüme oranıyla büyük bir gelişme göstermiştir. 34 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.17: 2008 Yılı Japonya Blok Mermer ve Traverten ithalatı Ülke Dünya Değer ( Milyon $ ) 2,8 1,4 0,3 0,3 0,25 0,15 İtalya Portekiz Türkiye Yunanistan Almanya Miktar (Bin Ton) 5,5 1,9 0,7 1 0,4 0,6 Kaynak: UNcom Trade, 2009. Japonya'nın blok rnermer ve traverten ithalatına baktığımızda, 1.4 milyon dolar ile İtalya birinci sırada iken, 0,3 milyon dolarla Portekiz ilcinci ve Türkiye üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye'yi ise Almanya ve Yunanistan takip etmektedir. Tablo 1.18: 2008 Yılı Japonya Yan işlenmiş Mermer ve Traverten ithalatı Ülke Dünya Çin Değer İspanya İtalya Portekiz Endonezya ( Milyon $ ) 0,5 0,35 0,05 0,04 O,ü3 0,02 Miktar (Bin Ton) 640 449 51 40 44 32 Kaynak: UNcom Trade, 2009. Japonya'nın yan işlenmiş mermer ve traverten ithalatına baktığımızda ise, Türkiye'nin ham ürünlere göre üstünlüğünü kaybettiğini görmekteyiz. Çin, bu ürün grubunda 345 bin dolarla Japonya'ya en fazla ihracat yapan ülke olurken, İspanya 57 bin dolarla ikinci sırada yer almıştır. İspanya'yı ise İtalya ve Endonezya takip etmektedir. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 35 Tablo 1.19: 2005 Yılı Japonya işlenmiş Mermer, Traverten ithalatı Değer (Bin$) Miktar (Ton) Ülke Dünya 310 677 Alınanya 172 Çin Fransa Endonezya 40 İngiltere ı Portekiz Türkiye 37 23 16 ll 9 338 85 77 49 67 40 21 Kaynak: UNcomTrade, 2009. işlenmiş ürün grubunda ise, sırasıyla Almanya, Çin ve Fransa ön sıralarda yer almıştır. Yukarıda da görüldüğü üzere, Türkiye, Japonya doğal taş ithalatında daha çok blok ürünlerde daha ön sıralardadır. işlenmiş ürünlerde ise, rakiplerine göre daha gerilerde yer almasının sebebi, Japonya'nın bu ürün grubunda daha çok İtalya, İspanya, Çin gibi diğer ülkeleri tercih etmesidir. Bu yüzden, Japonya'ya daha çok işlenmiş ürünler ihraç ederek rakip lerimizin önüne geçmek için gerekli çalışmaların yapılması önem arz etmektedir (Uncom Trade, 2009). Japonya, 2008 yılında, 10 milyon $'lık granit ithalatı yapmıştır. Bu ithalatm % 95'ni işlenmiş granit oluşturmaktadır. Hindistan, değerde %27'hk payla (2,7 milyon $) ve Çin %24'lük payla (2,4 milyon $) Japonya'nın granit ithal ettiği en önemli ülkeler olmuştur. Eski yıllarda, Çin'in Japonya'ya ilıracatınm çoğu, mezar taşı kalemi olarak kaydedilmesine rağmen, son yıllarda Hindistan granitinin rekabetçi fiyatının, gelişen işleme teknolojisi ile birleşmesi sonucu, Hindistan, Japonya doğal taş pazarında büyük kazanımlar sağlamıştır. Granit ithalatında Hindistan'dan sonra gelen Çin'in dışında, Güney Afrika, Almanya ve Zimbabwe' dir. 36 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.20: Japonya'nın 2005 Yılı Granit ithalatı Dünya Sıralaması Değer ( Milyon $) Ülke Payı% Dünya 10 100 Hindistan 2,7 27 Çin 2,4 24 Güney Afrika 0,9 9 Almanya 0,7 7 Zimbabwe 0,5 5 2,8 Diğer 28 Kaynak: UNcomTrade, 2009. 1.2.2.3. Standart Koro Taşlar Japonya'da inşaat malzemesi olarak kullamlan bir diğer ürün 6-20 mm kalınlığındaki granit karolardır. Bu standart ürün genel olarak, işlenmiş ürün elde edilemeyecek küçük bloklardan üretilir. Son yıllarda, doğal taş pazarında, ultra ince plaka olarak bilinen ve çok hafif ağırlıkta olan granit kullanımı artış göstermiştir. Bu ürün 5-6 mm kalınlığında olup, seramik ve fiber plaka ile arkadan desteklenmektedir. Bu ürün dışında, ülkede başka plaka üretimi yapılmamaktadır. Plaka ihtiyacı İtalya, İspanya, Portekiz ve Güney Kore ile Çin' den temin edilmektedir. Diğer bir standart taş damermer ve diğer taşların öğütülüp, çimento ve resin bileşikleriyle sertleştirilmesi sonucu meydana getirilen suni taştır. Bu taşın en önemli cazibesi doğal taşlara göre daha ucuz olmasıdır. Organik yapışkan maddelerinin yapımı duvar yüzeylerinde standart taş karasunun kullanılmasını sağlamıştır. Son yıllardaki yapı maliyetlerini azaltmak için yapılan girişimler, maliyet kalemlerinde rekabete dayanamayacak doğal taş alışkanhğı oluşturmuştur ve daha fazla inşaatçı duvar dışlarında standart taş karosu kullanmaya başlamıştır (IMMIB, 2006B). 1.2.2.4 ithalcıtla ilgili Mevzuat ve Düzenierneler Doğal taşların ithalatında düzenleme yoktur. gümrük vergisi ve kota benzeri herhangi bir yasal DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 37 1.2.2.4.1. Satışta ki Düzenlemeler ve Kı:munlar Doğal taşların satışında yasal bir düzenleme yoktur. Japonya' da tüm binaların yapısı ithal edilmiş olsun olmasın, Standart İnşaat Kanununa tabiidir. Yine, konut satışı ve sözleşmesi Konut Kalite Sigorta Kanununa tabiidir. Standart İnşaat Kanunu'ndan bahsetmek yerine, inşaat malzemeleri ile ilgili düzenlemelerden bahsetmek daha doğru olur. 1.2.2.4.2. inşaat Malzemeleri ile ilgili Düzenlemeler Yapı Standartlan Kanunu'nun 37. maddesi, Yapı (Bayındırlık) Bakanlığı tarafından tebliğ edildiği gibi, binalarm temelinde ve ana yapının parçalannda bulunan malzemelerin Japon Sanayi Standartları (JIS) veya Japon Tarım Standartlarına uygun olmasını zorunlu kılar. Yapı Standartlan Kanunun 38. maddesindeki özel koşulla, kanunda ve tebliğde belirtilmeyen inşaat malzemeleri Yapı Bakanlığı tarafından verilen özel onayla kullanılabilir (Japanese Standarts Assocıatıon, 2010). 1.2.2.4.3. Uluslcırımıs1 Stcmdmdizasyon Konunu (JIS) Endüstriyel Standardizasyon Kanunu altında standartlar, endüstriyel ürünlerin kalitesi için hazırlanmıştır (Uyanık, 2001: 85). JIS standartlarına uygun ürünler, JIS marka onayı ile etiketlenebilmektedir. Doğal taşlar için yasal bir etiketierne düzenlemesi yoktur. 3 katından daha küçük bir uzunluğa (91, 100 veya 150 cm) sahip olmalıdır. a) Kare Taşlar: Genişlik kalınlığın b) Levha (Plaka) Taşlar: Kalınlık 15cm'den az olmalı ve 3 veya daha fazla katı olmalıdır. olmalı ve belirli genişlik kalınlığın c) Kenchi Taşları (baş kısmı kesilmiş kare koni): Kural gereği yüzey yaklaşık kare şeklinde olmalı. Dört kenardan aşağı doğru ineelen kenarlar ve bu leenarın yan yüzeye oaln uzunluğu yüzeyin 1,5 katı veya daha az büyüldükte olmalıdır. d) Rag Taşları: Kural gereği yüzey kare şeklinde olmalıdır. İki kenardan aşağı doğru ineelen kenarlar ve bu leenarın yan yüzeye olan uzunluğu 1,2 katı veya daha az büyüklükte olmalıdır. 38 İSTANBUL TİCARET ODASI 1.2. L4.3.1.Taşlann Fiziksel Özelliklerine Göre Smıflmıdınlması (Bükülme Direnci) 1) Sert taş: 4,903 N/cm2 ve daha fazla 2) Yarı sert Taşlar: 981 'den 4,903 N/cm2 3) Yumuşak Taş: 981 N/cm2'nin altında 1.2.1.4.3.2 .Tı:ışlcmn Derecehmdirilmesi 1) Sınıf 1: Hatas ız 2) Sınıf 2: Dikkate 3) Sınıf 3: Hatalar kullanımda sorun yaratmaz JIS 'a göre, taştaki 1) Boyutların ve ezikler 2) değer hatalar yok olabilecek hatalar ancak aşağıdaki gibi olabilir; hatası, eğrilik, Yumuşak taşlarda, çatlak, düzensiz renkler, bozuk lekeler, çizik leke ve boşluklar 3) Dekoratif taş larda, renk tonunda ve bilir. yapıda düzensizlik ve lekeler içere- L2.2.4.4. Ürün Sorumluluk Kanunu Ürün kusurunun sonucunda insan hayatında ve organlarında zarara yol açan veya malda hasar yaratan ürünlerin üreticilerine, işleyicilerine veya ithalatçılarına verilen zararı ödeme sorumluluğunu yükler. Kanuna göre kusur, ürün kalitesindeki düşüklük değil ürün güvenliğindeki yetersizliktir. İthal ürünlerde zararı karşılama sorumluluğu ithalatçıya aittir. 1.2.2.4.5. Vergiler 1.2.2.4.5.1. Gümrük Vergisi Doğal taşların ithalatında gümrük vergisi hakkında herhangi bir düzenleme yoktur. Doğal taşlar gümrük vergisinden muaftır. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 39 1.2.2.4.5.2. Tüketim Vergisi Tüketim vergisi, CIF bedeline gümrük maliyetleri dahil edilerek elde edilen toplam bedel üzerinden %5 olarak alınmaktadır (Uyanık, 2001 :86-87). 1.2.2j Yerel Doğıhm Sistemi 1.2.2.5.1 Yerel Piyasa Koşullan Doğal taş talebi, yeni başlayan ticari yapı ve konut inşaatlarındaki eğilimlerden büyük ölçüde etkilenmektedir. Japonya'da yapı sanayinin çok hızh gelişmemesi doğal taş sektörünü de etkilemektedir. Bununla birlikte, inşaatçılar yapı maliyetlerini azaltmak için güçlü taleplerle karşı karşıyadırlar ve bu durum doğal taş talebini etkilemektedir. Şehir iyileştirme planları, büyük ölçekli gökdelen projelerinin Tokyo çevresinde gelişme göstermesini teşvik etmiş ve inşaat sektöründeki kısıtlamalan azaltmıştır (Trade Statistics Of Japan, 201 0). tamamlama renk ve desen tekdüzeliği ve ölçü titizliği diğer ülkelerden daha fazla talep edilmektedir. Son zamanlarda, taşı kullanan tasanın firmalan ve inşaat sahipleri, eskiye nazaran, rekabet fiyatlarında olduğu kadar ürünlerin kalite seviyesinin yüksek olmasma daha çok dikkat etmektedirler. Japonya doğal taş pazarında, 1.2.2.5.2 Dağıtım Kcını:ıllcm 1) Ham ve Plaka Taşlar Çoğu ham ve plaka taşlar özel İthalatçılar tarafından ithal edilmektedir ve daha sonra taş işleyicilerine dağıtılınaktadır yada taş işleyicileri kendileri ithal etmektedirler. Deniz aşırı taş ocağı sahipleri yerleşik dağıtım kanallarım kullanmaktadır lar. 2) Özel Siparişli Ürünler Taş işleyicileri, inşaatçılar tarafından verilen özel sipariş ham ve plaka taşlannda özel kesimler uygulamaktadırlar. Buna rağmen, işleyiciler ve tamamlayıcılar arasında kesin bir tanımlama yoktur ve uygulamada çoğu firma taş işleme ve tamamlama sürecini uygulamaktadır. İnşaat süreci belli bir şekil kazandığından bu yana, taş tamamlayıcılan genel müteahhit altında taşeronlar 40 İSTANBUL TİCARET ODASI olarak faaliyet göstermektedirler. 3) Standart Taş Karosu Standarttaş karosuna büyükmiktarda makine işlemesine gerek olmadığından, özel ithalatçılardan daha çok normal i thalatçılar başarılı olabilirler. Şu anda, çoğu İthalatçılar, inşaat maddeleri ithalatçıları ve temel karo üreticileridir. Doğal taş sektörü, ithalat, işleme, tasarım ve nihai ürüne dönüştürme dahil her aşamada teknik kaynaklar ve tecrübe gerektirir. Büyük girişimciler ve onların bağlı grupları, doğal taşın ithal edilmesinden nihai ürüne dönüşmesine kadar ki bütün süreç ile ilgilenrnektedir. Son zamanlarda, üretici ülkeler, giderek ham taş ihracatından katma değeri yüksek işlenmiş ürünlere kaymaktadırlar. Bu durum, Japonya taş tedarikçilerine ve genel müteahhitlere direk olarak ithalat imkanı sağlamaktadır ve bu yüzden geleneksel dağıtım kanallarım engellemektedir. 1.2.2.6 Sonuç ve Öngörüler kalite, sertlik ve nem emme oranında farklılık gösterir. Yapı taşı kullanıcılan renk ve desen düzenine ve boyut keskinliğine çok dikkat ederler. Üreticilerden sürekli olarak, bu ürün kalitesi ve özelliklerine uyan malzemeyi sağlamalan beklenir. Japonya ithalatı, son zamanlarda işlenınemiş taştan, levha ve pariatılmış ürün ithalatına doğru artmıştır. Bunun sonucu gelecekte, katına değeri daha yüksek ürünlerin ithalatında artış beklenmektedir. Yapı taşı sektörü pahalı olmayan yüksek kaliteli ürünlere olan talebi karşılamakta zorlanmaktadır. Bu nedenle talebi karşılamak için yeni kaynaklar araştınlrnaktadır. Her ülkenin doğal taşı Bu şartlarda, Japon piyasasına girmeyi ve kazanç sağlamayı isteyen yabancı tedarikçiler için şu öneriler sıralanabilir (Uyanık, 2001:88): Düşük Fiyat Teklifi: Yapı taşlarına olan talep 1993 'ten bu yana hızla azalmıştır. İnşaat sektöründeki proje sayısının azalmasına ilaveten, inşaatçılar yapı maliyetinin azalması konusunda güçlü bir talep le karşı karşıya kalmışlardır. Bu da yapı taşına olan talep te kayda değer bir düşüşe yol açmıştır. Maliyeti düşürme çabalannın bir parçası da Japon yapı müteahhitlerinin yapı taşını yerli tedarikçi yoluyla değil de direk yurt dışından sağlamasıdır. Piyasanın düşük fiyat ihtiyacım karşılamak için yabancı DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi tedarikçiler aşağıdaki ölçülere göre düşük fiyat teklifi üzerinde 41 çalışmalılar. Japonya'ya olan deniz taşıma maliyetini azaltmak için taşı blok veya kalın dilimler halinde taşımak yerine cilalanmış son ürün olarak taşımak gereklidir. Ham taşın üretirnin olduğu ülkede işlenmesi ve doğrudan Japonya'ya ihracat yapılması başka bir ülkede işlenmesine oranla daha az rnaliyetlidir. Döşemenin Basitieştirilmesiyle Maliyetin Düşürülmesi Japonya' da deneyimli taş cilalayıcılann az olmasıyla ilgili olan pariatma maliyetini düşürmenin bir yolu da, hazır beton yönteminin kullamlmasıyla döşeme işleminin basitleştirilmesidir. Bu yöntem sayesinde cilalama süresi azaltılabilir. Bu yönterne olan talebin artması beklendiğinden, denizaşırı ülkelerdeki taş tedarikçilerinin bu yöntemi geliştirmeleri önerilir. Ürün Kalitesini Geliştirmek Japon kullanıcılar, diğer ülkelere göre cilalamanın düzenli olması, renklerin ve desenierin düzenli olması ve boyutlarm düzgün olmasına daha çok dikkat ederler. Son zamanlarda, yüksek kaliteli malzeme kullanımmda geçmiş döneme göre daha ısrarlı olan inşaat sahipleri ve tasarım firmalan taşıma maliyetlerinin düşürülmesine ihtiyaç duymaktadır. Deniz aşırı ülkelerdeki taş tedarikçileri bitmiş ürünü ihraç ederken, yüksek kaliteli ürünü rekabet edebilecek fiyatlarla da teklif etmek zorundalar. İşlemenin Geliştirilmesi Japon kullanıcılar ürünün yapımını zorlaştıran zor şekilli ve eğimli taş ürünlerine (yakornono) çok önem verirler. Yakumono, Japonya'da sayılan çok az olan ve gittikçe azalan ustalar tarafından işleme gerektirmektedir. Japon yapı taşı sektörü yakumonoyu cilalanmış halde veya yurtdışındaki kaynağından ithal etmek zorunda kalmıştır. Orijinal Taş Çeşitlerine Talep İnşaat sahipleri ve tasarım yapan firmalar nadir bulunan orijinal taş çeşitleri aramaktadırlar. Bu taleplerin karşılanması için beyaz zemin üzerinde siyah noktalı mermer, mavi rnermer ve kırmızı granit gibi nadir bulunan taş çeşitlerine 42 İSTANBUL TİCARET ODASI ihtiyaç vardır. Denizaşırı ülkelerdeki taş tedarikçileri bu ihtiyaçları anlamalı ve orijinal ürünler teklif etmelidirler. Aynı zamanda fiyat rekabeti, işleme teknolojisindeki gelişme ve istikrarlı ürün kalitesine bağlı olarak Çin'den yapılan granit ithalatının artması gibi gelecekte mermer ithal kaynaklannda da (İtalya dışında diğer ülkelerden) daha fazla çeşitlilik beklenmektedir. Satış Sonrası Hizmet Normalde satış sonrası hizmet gerekmemektedir. Ancak, taşın gerçek kalite ve koşulunu içeren bazı durumlar vardır ki; ham taşın kesilmesine kadar değer biçilememektedir. Bazı tüketicilerin, teslimartan sonra ürün kalitesi konusunda şikayetleri olmaktadır. Buna ilaveten, kalite kontrole dikkat etmek çok önemlidir çünkü bir İthalatçı, ithal mallarm kusurlu ve insan vücuduna zararlı olduğunda PL (Ürün Sorumluluğu) altında bir mesuliyet alacaktır. 1.2.3. Güney Afrika 1.2.3.1. Güney Afriko Doğal Taş Sektörü Doğal taşlar yönünden Güney Afrika, işletilebilir magmatik kayaç (sert taş) rezervlerinin yoğunlaştığı bir ülkedir. Genel olarak ülkede granit ve kayrak taşı üretimi yapılırken merıner ve traverten ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Doğal taş endüstrisinde üretilen ürünler, inşaatlarda, bina kaplamalarında, örme duvarlarda, anıtlarda, döşeme taşlarında ve dekorasyonlarda kullanılmaktadır. Doğal taşlar, kimyasal ve fiziksel bozulmalara karşı dirençli olması nedeniyle dış cephede, etkileyici görünüşünden dolayı ise iç kısımlarda ve döşemelerde kullanılmaktadır. en önemli alan olan inşaat sektörü hızlı gelişmektedir. En çok büyümenin görüldüğü alan konut inşaatı alanıdır. İnşaat sektörü, ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılasından %9 pay almaktadır. Konut inşaatı toplam inşaatın %45'ini teşkil etmektedir ve resmi olarak 200 bin kişi istihdam etmektedir. Sektör toplam istihdamm %5,3'ünü sağlamaktadır, ancak son yıllarda sancılı bir dönem geçirınektedir. Sektöre yapılan yatırımlar talebin yansını karşılarken, devlet yatırımlan %18'ini karşılayabilmektedir. Halen, hükümetin fakiriere ucuz konut edindirme projesi kapsamında 200 bin ucuz konut ihtiyacı bulunmaktadır. Hükümet ayrıca hastane ve klinik inşası için kaynak Güney Afrika'da doğal taşların kullanıldığı DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi araştırrnaktadır. Bina inşaat maliyetleri, artan talep ve rekabet 43 eksikliğine bağlı olarak artmaktadır. Öte yandan, 201 OFIFA Dünya Kupası' nın Güney Afrika' da yapılacak olması ile altyapı inşaat yatırımlannın artması beklenmektedir (Uncom Trade Country Reports, 2010). 1.2.3.2. Güney Afrika Doğal Taş Üretimi. Güney Afrika doğal taş endüstrisi, başlıca üç şirket tarafından yönlendirilmektedir. Piyasanın %94 'ünü sadece bu üç şirket kontrol etmektedir. Bu şirketler, Marlin Corporation (Luxemburg Finstone Srl yan kuruluşudur), R.E.D Graniti Spa (İtalya) ve Kelgran Investments Ltd. (İspanya)' dır. 2004 yılına kadar Güney Afrika'nın en büyük üçüncü üreticisi olan Kelgran Investments'ın %50'sinin katılımıyla Marlin ve R.E.D Graniti JVK Srl ortak girişimi (Joint Venture)'ne dönüşmüştür. Lüksemburg'lu Finstone Srl firmasının, Güney Afrika'da Finstone SA ve Marlin Holdings olmak üzere iki tane yan kuruluşu vardır. Endüstrinin diğer %6'lık payını ise, Eagle Granite, Keely Granite ve diğer küçük ocaklar oluşturmaktadır. Granit üretimi, daha çok N orth West Province şehrinde gerçekleştirilmektedir. 2008 yılında toplam granit üretiminin %50'sini bu şehir gerçekleştirmektedir (IMMIB, 2006A). 1.2.3.3. Güney Afrika Doğal Taş ithalat Eğilimleri Ülkenin doğal taş ithalatı incelendiğinde, ülkenin 2009 rakamlarına göre, 0,5 milyon dolarlık merrner ithalatı görülmektedir. Ancak Güney Afrika piyasasında en önemli yanı 1,17 Milyar $ granit ithalatmda bulunmasıdır 2009 yılı Güney Afrika menner ithalatında İtalya %32 payla ilk sırada yer almaktadır. İspanya % 27'lik payla ikinci sıradadır. menner ve traverten ithalatı göz önüne alındığında ise, İtalya'nın payı % 90'a çıkmaktadır. 2009 yılı, blok merrner ve traverten ithalatım değerlendirdiğimizde, Güney Afrika'nın aslında bu mal grubunda fazla alım yapmadığım rahatlıkla görebiliriz. Sadece işlenmiş-yan işlenmiş 44 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.21: 2009 Yılı Mermer ve Traverten ithalatı Değer Ülke İtalya İspanya (Bin$) Miktar (Ton) 165 134 72 65 24 23 515 Çin Yumani stan Mısır Türkiye Dünya 139 144 147 35 68 36 647 Kaynak: UNcomTrade, 2009. 2009 yılı verilerine göre, Türkiye'nin G.Afrika'ya işlenmiş traverten ihracatı, 2006 yılına göre, miktarda %5 değerde de %3 'lük artış göstererek 36 bin ton karşılığında 23 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla, bu ürün grubunda Güney Afrika, Türkiye doğal taş ihracatçıları için potansiyel bir pazar olarak görülmesi gerekmektedir. 1.2.3.4. Güney Afrika Grmıit ithalatı ve ihraccıtı Güney Afrika granit kaynaklarına daha fazla sahip olması nedeniyle, ağırlıklı olarak granit ihracatı yapmaktadır. Ayrıca, Güney Afrika'nın daha çok granit ihraç etmesi, granit piyasasının güçlü şirketler tarafından yönlendirilmesinin doğal sonucudur. Tablo 1.22: 2009 Yılı G. Afrika Granit İhracatı Ülke Değer İtalya İspanya Çin Hindistan İran Dünya (Milyon $) 12,8 11,9 7,6 7,6 6,1 58,8 Miktar(Bin Ton ) 66 72 45 51 36 338 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Güney Afrika'nın 2009 yılı doğaltaş ihracatı, ağırlıklı olarak dört ürün grubundan oluşmaktadır. Doğal taş ihracatında en önemli ürün grublan sırasıyla, plaka granit, blok granit, ham granit ve işlenmiş granittir. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 45 Tablo 1.23: 2009 Yılı G. Afrika Granit ithalatı Ülke Zimbabwe Hindistan Brezilya Çin ABD - Değer İspanya Dünya Kaynak: UNcomTrade, 2009. (Milyon$) 695 274 58 48 25 Miktar (Ton ) 6340 1167 185 93 0,7 19 40 1170 7970 Güney Afrika granit ithalatmda dünyada önemli bir yere sahiptir. 2009 yılı verilerine göre Toplam granit ithalatı 1,17 milyar$ ve 7970 bin tondur. Güney Afrika'nın granit ithalatının %59,4' ünü Zimbabwe'den yapmaktadır. Bu durum iki ülkenin coğrafi konum olarak yakın olması ve fiyatlarm göreceli olarak daha ucuz olması ile açıklanabilir. L2.3S Doğal Taşlar Üretim Aşaması Güney Afrika doğal taşların üretim aşaması ilk olarak, farklı teknolojiler kullamlarak çıkanlan ocaklarda başlamaktadır. Bir sonraki aşama, bloklarm ya direk taş işleyicilerine ya da acentelere satıldığı blok dağıtımıdır. Yaklaşık toplam bloklarm %12'si, plaka ve seramik üreten taş işleyicilerine satılmaktadır. İnce plakalann (30mm'den küçük) yaklaşık %90'nı ihraç edilmektedir. Kalanı ise, toptancılara, müteahhitlere, son işleyicilere ve perakendecilere dağıtılmaktadır. Ham blokların %88'i ya acentelere yada direk olarak ihraç edilmektedir. 102.3.6. Avrupa Stcmdartlcm kadar taslak aşamasında olan Avrupa Birliği Standartlan'nın uygulanmasıyla birlikte, Güney Afrika doğal taş üreticileri ve pazarlamacılar, uygulaması pahalı olmasma rağmen standartlarm yerine getirilmesinin sektöre yararlı olacağı konusunda hemfikirlerdir. Çünkü, Avrupa'da Çin Halk Cumhuriyeti'nin düşük kaliteli doğal taş ithalatı hakimdir. Bu yüzden, Güney Afrika doğal taş üreticileri Avrupa Birliği Standartlan 'mn doğal taş sektörünü 2008 yılına 46 İSTANBUL TİCARET ODASI söz konusu adi ithalattan koruyacağına inanmaktadırlar. Güney Afrika' da, doğal taş üreticileri Avrupa Birliği Standartları'nın şartlarını yerine getirme adına kendilerini hazır hissetınektedirler. Bu yüzden, anılan standartların Güney Afrika doğal taş endüstrisini kesinlikle olumsuz olarak etkilerneyeceği düşünülmektedir (IMMIB, 2006A). 1.2.3.7. Pazarcı ilişkin Sorunlar Pazara daha adaletli bir girişin sağlanınası gerekir. Çünkü pazar tamamen Marlin (Lüksemburg), Kelgran (Malezya) ve RED Graniti (İspanya) gibi uluslararası firmaların kontrolü altındadır. Tüm doğal taş girişimcilerinin pazara daha kolay girmelerinin sağlanması gerekir. Endüstrinin %6'lık gibi ufak bir bölümünü oluşturan küçük ocak sahiplerine sunulan imldnların genişletilmesi gerekmektedir. Bu küçük ocak sahipleri arasında bir biriilc ve beraberliğin sözkonusu olmaması da, pazara girişlerini zorlaştırmaktadır. Devlet olarak, madencilik kaynaklannın ve ekonomik büyümenin teşvik edilmesi gerekmektedir. Ocaldardan çıkartılan taşların yaklaşık %90'u ham bloklar halinde ihraç edilmektedir. Bu demektir ki; sadece %10'luk gibi küçük bir kısmı yerel olarak kullanılmaktadır. Başka bir deyişle, Güney Afrika doğal taş pazarı tam gelişme gösterernedİğİ için, talep oldukça yetersizdir. İstihdam, sosyal ilerleme ve ekonomik refahın teşvik edilmesi gerekmek- tedir. Çünkü doğal taş sektörünün ülke istihdamına, sosyal ve ekonomik hayata katkısı yadsınamaz. Gerekli sosyal ve ekonomik kalkınmanın gerçekleşmesi için hem çevreye uygun hem de düzenli olarak gelişen kaynaklann sağlanması gerekir. Şu anda, ülkedeki ocakçılık değişken bir yapı arz etmektedir. Bundan dolayı, endüstrinin düzenlenebilmesi için daha istikrarlı üreticilere ihtiyaç vardır. Ocaklarm büyük bir kısmı terk edilmiş ve ıslah edilmemişlerdir ve gerekli önlemler alınmadığı için etrafındaki çevreye zarar verebilmektedir. (IMMIB, 2006A). DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 47 1.2.3.8. Sonuç ve Öneriler Afrika kıtasının en güçlü ekonomisi olan Güney Afrika Cumhuriyeti'nde gelişmiş ve modem bir ekonomi ile az gelişmiş ekonomi iç içedir. Güney Afrika' da finansal, ticari ve sınai standartlar ve gümrükler Avrupa, Amerika ve diğer gelişmiş ülkeler kadar gelişmiş durumdadır. Zengin doğal kaynakları, çok iyi alt yapısı ve gelişmiş bir finans sektörü ile Güney Afrika, salıra altı Afrika ülkelerine ihracat ve yatırım için bir dağıtım merkezi ve giriş kapısı niteliğindedir. Madencilik sektörü Avrupa ve Amerika kadar gelişmiş düzeydedir. Güney Afrika, Türkiye'nin salıra altıAfrika bölgesinden büyük ticari partneri konumunda buluımıakta, aynı şekilde Türkiye de OrtaAvrupa'dan OrtaAsya'ya ve Rusya'dan Orta Doğu'ya uzanan coğrafyada Güney Afrika'nın en büyük ticari partneri konumunda bulunmaktadır. Yukanda da belirttiğimiz gibi, özellikle işlenmiş menner ve travertende Türkiye için potansiyel bir pazar durumundadır. Son yıllarda üst düzey ziyaretler, işadamları ve ticaret heyetleri ziyaretleri ile birlikte ikili ticari ve ekonomik ilişkilerde gözle görülür bir artış kaydedilmesine rağmen, mevcut ekonomik ve ticari ilişkilerimizin iki ülke arasındaki gerçek potansiyeli yansıtmadığı söylenebilir. Bunun nedeni olarak, Güney Afrika'nın yüksek koruma oranları, iki ülke arasındaki coğrafi uzaklık ve her iki ülkenin iş ve ekonomi çevrelerinin birbirlerini yakından tanımamalarının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Pazara girişte, süreidi ve büyük miktarlarda satış hedefleyen ihracatçılarımız için acenteler uygun bir tercih olabilir. Bu tür, finnalanmız için müşterinin bulunması, bağlantıların düzenli ve tatminkar şekilde kurulup sürdürülmesi, pazardaki güncel veya konjonlctürel gelişmelerden zamanmda haberdar olunabilmesi, sevkiyat ve teslimat işlemlerinin tamamlanması gibi konularda acenteler Güney Afrika'da önemli görevler üstlenebilecektir (IMMIB, 2006A). Güney Afrika' da yaşayan Türk işadamları pazara giriş için bir başka seçenek söylenebilir. Burada yaşayan Türk işadamları ile işbirliği özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için daha uygun bir yol olarak değerlendirilmektedir. olduğu Ürün tanıtımı ve potansiyel müşterilerle tamşma, pazar hakkında bilgi ed- 48 İSTANBUL TİCARET ODASI inme ve rekabet gücünün tespiti açısından Güney Afrika' da yapılan ulusal ve uluslararası fuar ve sergilere iştirak etmek piyasaya girecek firmalarımız için bir başka imkan sunmaktadır. Bu amaçla, genel yanı sıra, ihtisas fuarlarına katılım mümkün bulunmaktadır. İthalatçılada ilişkilerde dikkatli ve özenli davranılması gerekmektedir. Ayrıca, toplumun tamnmış marka ve ürünleri tercih eden yüksek gelirli üst kesim ve yoksulluk sınınnda yaşamını sürdüren alt kesim şeklinde ikiye ayrılmış olması nedeniyle ürün kalitesi ve fiyat açısından hedef kitlenin doğru belirlenmesi zorunluluk arz etmektedir (IMMIB, 2006A). 1.2.4. l<ı:mı:ıda 1.2.4.L Kmuıda Doğal Taş Sektörü Kanada'da doğal taş kavramı, boyutlu (dimensioanal) ve mimari taşlan içermektedir. Boyutlu veya mimari taş, birçok farldı taş biçimini kapsamaleta ve büyük bloklar halinde taş ocağından çıkarılabilen ve daha sonra plaka, levha ve bloklar halinde işlenebilen taşları ifade etmektedir. Boyutlu taşlar, değişik miktarlarda farklı mimari yapılarda kullanılmaktadır. Doğal taşlar, binaların dış kaplamasmda, avluların ve kaldırımlarm döşenınesinde, duvarların örülmesi ve güçlendirilınesinde, merdivenlerin ve dış zeminierin döşenmesinde kullanılmaktadır. Doğal taş, mezarlar ve diğer anıtlar için de kullanılmaktadır. Doğal taşların biçimsiz olanlan ise peyzaj mimarisinde kullanılmaktadır Genellikle, kullanılan en temel taş biçimleri granit, mermer, kireç taşı, kum ve kayrak taşıdır. Ticari bir terim olarak kabul edilen "Granit", kesilebilir ve cilalanabilir parlak kalın taşlan ifade etmektedir. Ticari mermer, başlıca beyaz mermer ve kalsiyum karbonat karışımlı, büyük oranda cilalanabilir ve dayanıklı kalın parlak taşlan içermektedir. Kireç taşlan ve kum taşları, uygun renk ve dokuda çıkarılmış, öğütülmüş tortu taşlarını ifade etmektedir. Kayrak taşı, tabaka halinde kesilmiş, çatı döşemelerinde ve peyzaj taşı olarak kullanılan sert bir taştır. taşı Kanada'da üretilen doğal taşların çoğu, British Columbia, Ontario ve Quebec şehirlerindeki ocaklardan çıkarılmaktadır. Bu illerin her birinde granit, mermer ve kireçtaşı üretilmektedir. Alberta, Manitoba, Nova Scotia, New Bruns- DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 49 wick, New Founland ve Labrador'daki ocaldar kireç taşı, granit, kum taşı ve kayrak taşı üretmektedirler. Kanada firmaları, ocaklara yakın uzaklıkta fabrika atölyelerine sahiptirler. Kanada doğal taşı, amtlar, ticari binalar ve elçilikler gibi dünyada birçok binada kullamlmaktadır (Natural Resources Canada, 2009). L2A.2. l(muıda Doğal Taş Ocakçıhğı Doğal taşlar, büyükçe açılmış kaya çukurlanndan kesilerek ya da diğer yollarla ayrılarak çıkarılır. Taşlar, 1.5 ile 2.5 m yaklaşık 6 m3 boyutlarında bloklar halinde genelde dikdörtgen şeklinde çıkarılmaktadır. Taşlar, havuzların yakın aralıklarla delinmesi sonucu çıkartılır ve kolayca hareket ettirebilmek için takozlarla birlikte sahalara çıkarılmaktadır. Daha yumuşak damarlı taşlar, tel testere ile ya da elmaslarla kesilebilmektedir. Taş bloklar, ocaktan işleme atölyelerine büyük yükleyicilerle kamyonlara yüklenerek taşımrlar. Bazı ocaklarda, blokların çıkarılması için küçük miktarlarda patlayıcı maddeler kullanılmaktadır. Kullanılmayan moloz taşlar, kırılarak inşaat mıcın olarak satılmaktadır. Belli başlı ocaklar yılda 5000 m3 yaklaşık 14 bin ton taş üretebilmektedir. Doğal taş firmaları, farklı tip ve renkteki taş taleplerine cevap verebilecek ocaklara sahiptirler. Ham taş bloklan ocaktan çıkarıldıktan sonra, ocakdepolarmda saklanabileceği gibi doğrudan işleme tesislerine de gönderilebilmektedir. İşleme tesisleri ocak yanında yer alabilir veya yakın bir yerleşim merkezinde kurulmuş olabilir. Tesise getirilen ham taş, üretilrnek istenen nihai ürüne bağlı olarak çeşitli işleme basamaklanndan geçirilmektedir. Bu basamaklar, taşların 2-3 cm' lik levhalar halinde kesilmesi, levhalann cilalarıması ve yer döşemesi olarak ince levhaların kesilmesi veya binaların dış cepheleri için yaldızlanması ve pariatılması gibi aşamalardır. Taş işlemede kullarıılan aletler arasmda elmas telli testereler, elmas takviyeli geniş bıçakh testereler ile mutfak tezgahı ve heykeller için kalın levhalar kesmeye yarayan testereler yer almaktadır. İşleme sürecinde taşlar, çoğu kez taş ustalan tarafından çeşitli küçük aletler kullamlarak şekillendirilmektedir. Ayrıca, mimarlar ve tasarımcıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere, son teknoloji ürünü bilgisayar kontrollü makinelerle, çok karmaşık şekiller otomatik olarak işlenebilmektedir. 50 İSTANBUL TİCARET ODASI 1.2.4.3. Doğal Taşların Pazcırlonması Doğal taş endüstrisi, küresel bir iş alanı haline gelmiştir. Doğal taşların bir çok çeşidi dünyanın bir çok ülkesindeki ocaklardan çıkarılrnakta ve ham, yarı işlenmiş ya da işlenmiş olarak küresel boyutta pazarlanmaktadır. Bazı ülkeler çeşitli doğal taş türleri ile tanmmaktadır. Örneğin; mermer İtalya, granit Kanada, Brezilya ve Hindistan, kireçtaşı ABD gibi. Doğal taşların kalite ve tercih edilebilirliğini etkileyen temel unsurlar arasında renk, desen ve doku, dayanıklılık ile istilaarlı bir şekilde tedarik edilebilir olması yer almaktadır. Farklı pazarlar, farklı kalite özelliklerine öncelik vermektedirler. Doğal taşlar, firmalar tarafından pazarlamrken ve mimarlar ile tasarımcılar tarafından tercih edilirken, estetik güzellik ve teknik, baskıya dayanıklılık ve aşınınaya karşı direnç gibi özelliklere göre karar verilmektedir (Natural Resources Canada, 2009). 1.2.4.4. Doğal Taş Üretimi Dünya üretiminde önde gelen ilk beş ülke arasında, Çin, Hindistan, İtalya, Kanada ise küresel taş üretiminin %1 'inden daha az bir kısmını karşılamaktadır. İran ve İspanya bulunmaktadır. 1.2.4.5. Doğal Taş fiyatlan Doğal taşların fiyatları, taşın rengine, yapısına, cilasma göre çok değişkenlik göstermektedir. Ancak 2009 yılı ortalama fiyatlar, granit 267 dolar/ton, kireçtaşı 182 dolar/ton, kumtaşı 121 dolar/ton, mermer 188 dolar/ton ve kayrak taşı 703 dolar/ton' dur. L2A6. Gümrük Tmifeleri ülke ve ülke gruplarına karşı 11 farklı gümrük tarifesi uygulamaktadır. Buna göre, Türkiye menşeli ürünler Kanada'ya ithalatta "Most Favoured Nation-En Çok Kaynlan Ülke" (MFN) ve "General Preferential Tariff -Tercihli Gümrük Tarifesi" (GPT) tarifelerine maruz bulunmakta olup, bir malın karşılığında her iki tarife de belirtilmişse bunlardan küçük olanı uygulanmaktadır. Ancak ithalatçınm, "GPT" tarifesinden faydalanabilmesi için ihracatçı tarafından ithalatçıya "Menşe Şahadetnamesi"nin temin edilmesi gerKanada, değişik DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 51 elmıektedir. İthalat esnasında gümrük vergisinin yanı sıra, Türkiye'de ithalatta alınan K.D.V. benzeri "Mal ve Hizmet Ahm Vergisi" adı altında %7 oranında bir vergi daha alınmaktadır. Kanada'nın doğal taşlar için genel olarak uygulamış olduğu gümrük vergileri aşağıdaki gibidir. Tablo 1.24: Kanada Güımük Tarifeleri Doğal Taş Ham veya kabaca yontulmuş menner ve Testere il_e yahı.ıt b_ah~ca surette diJcd_örtgen şeklinde kare dahil lo klar veya kalın dilimler halinde sadece kesilmiş AB GPT Tarifesi Genel Tarife Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest MFN Tarifesi Ham veya kabaca yontulmuş granit Testere ıle yahutbaşka surette dıkdörtgen şeklinde kare dahil bloklar veya kalın dilimler halinde sadece kesilmiş granit Serbest Serbest %3,5 Serbest Serbest Serbest Serbest Ham veya kabaca yontulmuş granit Serbest %3,5 Serbest Serbest Serbest Serbest %3,5 Serbest Serbest Testere ile yahut batca surette dikdörtgen şeklinde kare dahil lo klar veya kalın dilimler halinde sadece kesilmiş: Tabii taşlardan kaldırım taşları ve kaldırım kenar taşları ile döşeme taşları kayağan taşından olanlar hariç Karolar, küpler ve benzeri eşya dikdörtgen ve kare şeklinde Serbest olsun olmasın en geniş ~leri, bir kenan 7 cm. den az olan %8 kare ine ~·ebilecek o anlar; suni olarak boyanmış granü ler, .·· çük uarçalar ve tozlar: Mermer, traverten ve su mem1eri %3,5 Diğer kalkerli taşlar %5 Granit Yontulm ., Elverişli %5 Diğer taşlar %5 MPrrnfCr, traverten ve su %6 Diğer kalkerli taşlar %6,5 Granit işlenmiş %6,5 %6,5 t::ı~mrhın aglomere İslenmıs f;~~~§~~ ve l(ayağan tas·ı lan eşya if Serbest Serbest %5 Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest %3 %6,5 %6,5 %1.7 %1,7 %1,7 %L7 %1,7 %1,7 %1,7 %1,7 52 İSTANBUL TİCARET O D ASI 1.2.4.7. Kı:ımıda Doğal Ta~ Ticareti Doğal taşlar, öncelikle İtalya'ya ihraç edilirken, önemli miktarlarda da Çin ve A.B.D'ye ihraç edilmektedir. Kabaca yontulmuş granit ihracatı, 2009 yılında da düşrneye devam ederek (%21), 22.955 m3 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2009 yılında toplam doğal taş ihracatı 1139 ton olarak gerçekleştirilmiştir. Buna karşılık, 2009 yılında gerçekleşen toplam 34.128 ton ve 6,2 milyon dolar granit ithalatında bulunulmuştır. Granit taş ithalatında ilk sırada, yine ABD yer almakla birlikte, bu ülkeyi Çin ve Diğer Asya ülkeleri takip etmektedir. Kanada granitin yanında mermer ve traverten ithalatı da yapmaktadır. Aşağıda Kanada doğal taş dış ticaret verileri yer almaktadır. 1.2.4.8. Kanada Mermer ve Treverten ihnmıtı Tablo 1.25: 2009 Yılı Mermer ve Traverten Taş İhracatı Ülke Dünya Değer ( Bin $) Miktar (Ton) 403 181 117 63 29 İtalya Çin A.B.D. HongKong Hindistan 1139 512 362 174 52 29 9 Kaynak: Natural Resources Canada, Annual Statistics, 2009. 1.2.4.9. Kmıı:ıda Mermer ve Tmverterı ithalatı Tablo 1.26: Kanada Merıner ve Traverten ithalatı Ülke Dünya A.B.D. İtalya Değer ( Milyon $) 8,6 6,0 0,8 0,4 Miktar (Bin Ton) 34,3 29,3 0,7 0,9 Çin Yunanistan 0,4 0,4 Hindistan 0,3 1,2 Kaynak: Natural Resources Canada, Annual Statistics, 2009. Kanada doğal taş dış ticaretine genel olarak baktığımızda, ihracatının büyük bir bölümünü İtalya ve Çin' e gerçekleştirmektedir. İthalatta ise özellikle işlenmiş DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 53 ürünlerde Türkiye'nin 2006 yılındaki üstünlüğü 2009 yılında kaybolmuş görülmektedir. Yontulmuş veya kesilmiş mermer ve traverten ithalatmdaA.B.D yoğun bir paya sahipken İtalya ve Çin ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye- Kanada doğal taş ihracatı incelendiğinde, işlenmiş ürünlerin payının diğer ürünlere göre oldukça yüksek olduğu görülmektedir. işlenmiş mermer ihracatı 2006 yılı itibariyle sürekli düşüş göstererek, 2009 yılında 135 milyon dolar değerine (375 ton) gerilemiştir. Görüldüğü üzere, Kanada işlenmiş mermer ve traverten ürün grubunda Türk doğal taşları için büyük bir potansiyel oluşturmasına rağmen kaybedilmekte olan bir pazar söz konusudur Hem işlenmiş mermer hem de işlenmiş traverten ürünlerindeki büyüme sürecine geçilmesi gerekmektedir. 1.2.4.10. Sonuç ve Öneriler Türkiye doğal taş üretim kalitesi ve kapasitesi ile Kanada' daki potansiyel pazara hitap edebilecek seviyededir. Şimdiye kadar, iki ülke arasındaki ticaretin çok fazla gelişmemesinin sebebi, Türk ihracatçılannın uzak olan mesafeden dolayı bu pazarı nadir olarak tercih etıneleridir. Kanada pazanna yönelik yapılacak ihracat çalışmalarının Kanada'dan yürütülecek olması, hızlı ve doğru bilgi akışı ve hedefe varan çalışmaların yapılabilmesine altyapı oluşturmuştur. Kanada doğal taş pazarında var olabilmenin ana şartlanndan birisi de, Kanada'daki fuar, birlik, sanayi bölgelerinde var olmak ve bu organizasyonlar ve şirketlerle yakın temasta olmaktır. Kanada'nın Amerika pazanyla çok yakın ilişkilerde bulunuyor olması, Kanada'ya satış yapacak KOBİ'lerin kolaylıkla Amerika pazanna da geçiş yapmalanna olanak sağlayacaktır. Kuzey Amerika inşaat endüstrisininhalen canlı olması ve ekonominin büyümeye devam ediyor olması nedeniyle, doğal taşların yeni binalarm inşaatında ve yapıların restorasyon projelerinde kullamlmaya devam edeceği öngörülmektedir. Kanada üreticileri, sadece yan işlenmiş taşlarda değil işlenmiş ürünlerde de Brezilya ve Çin gibi ihracatçı ve ithalatçı ülkelerin artan rekabeti ile karşı karşıya kalacağı düşünülmektedir. Kanada Dolannın güçlü yapısı ABD 'ye yapılan doğal taş ihracatını etkileyecektir. 54 İSTANBUL TİCARET ODASI 1.2.5. ingiltere 1.2.5.1. ingiltere Doğaltaş Piyasası İngiltere; Almanya, İtalya, İspanya ve Belçika' dan soma Avrupa Birliği pazarında, beşinci büyük İthalatçı konumundadır. Ülkenin, Avrupa'nın doğal taş ithalatında %7'lik bir payı vardır. Yurtiçi ocak üretim ve işleme kapasitesinin iç talebi karşılama konusunda yetersizliği, ithalatı gerekli kılmaktadır. 1.2.5.2. ingiltere Doğal Taş ithalat Eğilimleri Ülkenin doğal taş pazarındaki gelişmelere bakıldığında, 2009 yılı verilerine göre, dünya doğal taş tüketiminde %1,2 payı olan İsviçre ve İtalya gibi ülkelerin kişi başı doğal taş tüketimi ile karşılaştırıldığında oldukça düşük bir tüketimi bulunan İngiltere'nin son yıllarda yurtiçi talebinde gözlenen artış doğrultusunda, kişi başına düşen doğal taş tüketimi büyük bir gelişme potansiyeli göstermektedir. Özellikle işlenmiş granit ve mermer ithalatındaki gelişme dildcat çekicidir. Tablo 1.27: İngiltere Doğal Taş ithalatı Ülke Dünya Değer İtalya Türkiye İspanya Portekiz Belçika ( Milyon $) 24,8 9,0 6,1 2,3 1,7 1,4 Miktar (Bin Ton ) 26,5 3,9 9,5 1,4 1,6 1,2 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Tablo 1.28: İngiltere Yan işlenmiş ve işlenmiş Doğal Taş ithalatı Ülke Dünya Değer İtalya Türkiye İspanya Belçika Hindistan Kaynak: UNcomTrade, 2009. (Milyon$) 22,6 8,9 5,6 2,2 1,3 1,2 Miktar (Bin Ton) 23,5 3,5 8,6 1,4 1,2 4,6 DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 55 2009 yılmda İngiltere'nin yan işlenmiş/işlenmiş mermer ve traverten ithalatı 22,6 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu ithalatta, 2006 yılında Türkiye %40,3 payla ilk sırada yer alırken, 2009 yılında Türkiye %24, 7'lik pay ile İtalya'nın ardından ikinci sıraya düşmüştür. Granit ithalatmda ise 2009 yılında 13 milyon dolar olarak gerçeklemiş ve Novreç 8,6 milyon dolar (%66 pay) Finlandiya 2 milyon dolar (%15 pay) ve Çin 0,9 milyon dolar (%7 pay) ile ön sıralarda yer almıştır. Ülkede, son yıllarda eski mimari yapıtlan korumak üzere başlatılan yenileme projelerinde büyük artış olmuştur. Ayrıca, özel sektör yatırımlarının artması, ülkedeki doğal taş sektörünün gelişimini hızlandırmıştır (UNcomTrade, 2009). Ulusal ve yerel şehir planlama düzenlemeleri, yenileme ve yeni bina projelerinde, mevcut çevrenin tarihi dokusuyla uyumlu taşların kullanımını desteklemektedir. Dolayısıyla, ülkedeki doğal taş talebini de daha çok bu uygulamalar şekillendirmektedir. Ayrıca, prestijli projelerin altyapı inşaatlan, şehir merkezlerindeki cadde düzenlemeleri doğal taş talebinde önemli rol oynamaktadır. Doğal taşın, özellikle dış cephe ve yer kaplaması olarak iç ve dış alanlarda büyük bir gelişme göstermiştir. Evlerde doğal taşların mutfak tezgahı ve lavabo olarak kullanımı hızla artmaktadır. Ayrıca kamu sektöründe de, doğal taşın yer kaplaması olarak kullanırnma yönelik fark edilir bir trend gözlemlenmektedir (IMMIB, 2006C). kullanımının artması Öte yandan, 2012'deki Olimpiyatların Londra'da yapılacak olmasının, önümüzdeki yıllarda, ülkenin doğal taş talebinin artmasında büyük bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Tablo L29: 2009 Yılı İngiltere Doğal Taş İhracat Değerleri($) Ülke Dünya Değer İrlanda A.B.D. Kanada Nijerya Avusturalya Kaynak: UNcomTrade, 2009. (Bin$) 788 595 99 41 40 6 Miktar (Ton) 729 640 21 61 5 0,04 56 İSTANBUL TİCARET ODASI İngiltere'nin 2009 yılı doğal taş ihracat değerleri incelendiğinde ülkenin, söz konusu ürün gruplan ihracatında İrlanda 595 bin $ ve %75 pay ile ilk sırada yer almaktadır. İrlanda'yı, 99 bin $ ile Amerika Birleşik Devletleri izlemektedir. Diğer ülkeler ise Kanada, Nijerya ve Avustralya' dır. Söz konusu ürün gruplarının ithalat ve ihracatı karşılaştırıldığında, sektörün ithalata dayalı olduğu açıkça görülmektedir. 1.2.6. Polonycı 1.2.6.1. Polonycı Doğal Taş Üretimi endüstrisi 2000'li yılların başında hızlı büyüme göstermeye başlamış, arz ve talep oranlan %55-%60 artmıştır. Büyüme eğiliminin başlıca nedeni, ekonomik büyümeye paralel olarak yeni projelerin gerçekleşmesi ve doğal taş kullanımının artmasıdır. Ayrıca doğal taşların iç mekan dekorasyonlannda kullanımının yaygınlaşması ve ülke genelinde gerçekleştirilen yenileme çalışmaları da tüketimi hızlandırmıştır. Polonya doğal taş üretimi, doğal taş yataklannın özellikleri nedeniyle daha çok agrega üretimine yöneliktir. Üretimin %93 'lük bölümünü agrega oluştururken, %6-7 oranında yapı ve yol yapım sektöründe kullanılabilecek kesme taş üretimi yapılabilmektedir. Polonya doğal taş Kesme taş üretimi için uygun yataklar ülkenin güney ve güney batı bölgelerinde bulunmaktadır. Aşağı Silesya Bölgesi (granit, mermer, siyenit, kumtaşı), Swietokrzyskie ve Karpatlar bölgesi (dekoratif mermer ve kumtaşı), Libiaz (dolomit) ve Raciszyn ve Zalesiaki (traverten) blok veriminin yüksek olduğu yataklarm bulunduğu bölgelerdir (Smakowskı, 2005). Polonya doğal taş üretiminde granit önemli yer tutmaktadır. Granit yataklan bakımından en önemli bölge, taş işçiliğinin de merkezi olan Strzegom-Sob6tka bölgesidir. Bu bölgede 43 adet yatak bulunmaktadır. Bu yatakların 31 tanesinde faal üretim ve en az 20'sinde blok üretimi yapılmaktadır. Granit üretimi yapılan diğer bir bölge ise Strzelin-Zulowa bölgesidir. Özellikleri nedeniyle bu bölge ocaklarında yol yapım çalışmalannda kullanılacak boyutta taş ve agrega üretimi yapılmaktadır. Granit yataklarının bulunduğu üçüncü bölge olan Karkonosze'de dekoratif çekiciliği olan malzeme, çevre koruma kanunlan nedeniyle işletilmemektedir (Tolkanowıcz, 2004). DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 57 Kesme taş olarak sınıflandınlabilecek merrner yataklan ülke genelinde sadece Aşağı Silesya bölgesinde yer almaktadır. Kaczawskie Dağları, Krowiarki ve Batı Sudeten (Slawniowice) bölgelerinde mermer yataklan bulunmaktadır. Krowiarki bölgesinde beyaz ve yeşil Marianna adı verilen yataklarda blok merrner üretimi yapılmaktadır. Üretimin geri kalanını blok verimi düşük yataklarda üretilen mozaik yapımında kullanılan mennerierden oluşmaktadır (Smakowskı, 2005). Polanya'nın gelişen ekonomisi, gelir seviyesi yükselen halkı ve Avrupa ülkeleri arasında dikkat çeken nüfus sayısı gelecekte de doğal taş tüketiminde etkili rol oynamaya devam edecektir. Gelişen kazı teknolojileri, ürün çeşitliliğinin gün geçtikçe artması, ürün fiyatlarını aşağı çekmesiyle, doğal taş günlük yaşam alanlannda daha çok tercih edilen alternatif yapı malzemesi haline gelmektedir. Tüketirnin artması yerel kaynaklann önemini artırmakta ve üretimde artışa neden olmaktadır. Birliği 1.2.6.2 Polonya Doğal Taş Tüketimi ve Tüketim Eğilimleri AvrupaBirliği üyeliği, GSYİH' daki artış eğilimi, kişilerin gelirininartmasıyla hayat standartlarını yükseltme istekleri komünist dönem sonrasılüks yapı inşasına ilgiyi arttırmıştır. Bu ilgi Polonya doğal taş pazarının büyümesinin ve doğal taş tüketiminin artmasını sağlamıştır. Tüketim 1999 yılından Avrupa Birliği'ne üye olunan 2004 yılına kadar geçen sürede 7 kata yakın artış göstermiştir. İnşaat sektörünün yanında yol ve kaldırım taşı olarak ülkede oldukça büyük miktarlarda granit tüketimi gerçekleşmektedir. Blok üretimine elverişli olmayan ocaklarda değişik boy ve ebatlarda kaldırım taşı üretimi yapılmaktadır. Ayrıca nüfusunun % 90'ı Katolik olan Polonya'da mezar taşı ve anıt imalatı içinde büyük miktarlarda doğal taş, özellikle granit tüketilmektedir. Blok ve kesilmiş taşlarm fazla ve artan miktarlarda tüketimi, doğal taş tüketiminde Polanya'nın Avrupa Birliği'ne yeni üye olan ülkeler arasmda ön sıralara yerleşmesini sağlamıştır. işlenmiş ürün tüketiminde Polanya, Avrupa Birliği yeni üyeleri arasında birinci sırada bulunmaktadır. Tüketimdeki artışın gelecek yıllarda da yükselişini sürdüreceği tahmin edilmektedir. Gerçekleşmesi planlanan projeler ve dekorasyanda kullanımının 58 İSTANBUL TİCARET OD ASI yaygınlaşmasıyla, firmalar için gelecek vadeden birpazar olma özelliğini koruması beklenmektedir. 2008 yılı tüketim miktarı 7.846 bin ton olan Polonya'da 2010 kadar tüketimin, düzenli bir artış eğiliminde olacağı ve ll ,5 milyon ton doğal taş tüketileceği talınıin edilmektedir (Smakowskı, 2005). yılına 1.2.6.3. Doğal Toş Ticareti Polonya doğal taş pazarı, ekonomik dengelerin iyi yönde olması, halkın refah düzeyinin artması ve Polanya'nın Avrupa Birliği üyeliği ile gelişmekte olan ve sıkı bir rekabet ortamının oluşmaya başladığı bir pazardır. Halkın yaşam standardının yükselmesiyle maliyeti düşük yöntemler yerine zemin kaplamalarında doğal taşı tercih etmeye başlamaları tüketimi hızlandırmış ve doğal taş pazarını hareketlendirmiştir. 2001 yılına kadar olan dönemde tüketimi karşılayan üretim miktarı, 2002 yılından itibaren düzelen ekonomiye paralel olarak tüketimin artmasıyla yetersiz kalmaya başlamıştır. Üretim ve tüketim arasındaki fark ithalatla kapatılmaya çalışılmaktadır. Polanya, mermer tüketimi oldukça az olan bir ülkedir. Bunda mermer ve üretimin az olması büyük etkendir. Mermerin bütün kullanım alanlarında, mermer yerine granit kullanımı yaygındır. Granit tüketiminin fazla olması ve üretimin tüketimi karşılayacak düzeyde olmaması, granit ithalatını diğer doğal taşlara göre hızlandırmıştır. Doğal taş ithalatı büyük oranda granit olarak gerçekleştirilir. kaynaklarının yetersizliği 1.2.6.3.1 Polonycı Doğal Taş ithalatı Doğal taş ekonomik politikaların uygulandığı 90'lı yıllarda üretim tarafından karşılanabilmiştir. Bu dönemde ithalat ve ihracat dengesine önem verilmiştir. Ancak ekonomik bunalımdan çıkılmasıyla 2000'li yılların başından itibaren yaşanan olumlu ekonomik ve politik gelişmeler doğrultusunda tüketimin artması ve üretimin talebi karşılayamaması sonucu doğal taş ithalatı sistematik bir şekilde artmıştır. 1999 yılından 2008 yılına kadar geçen süre içinde doğal taş ithalatı yaklaşık 9 misli artış göstermiştir. Tablo 1.30'da 2008 yılında arasındaki doğal taş ithalat değerleri verilmiştir. Avrupa Birliği ülkeleri arasında ithalat miktarı bakımından küçük bir İthalatçı olmasına rağmen, yeni üye devletler içinde en büyük İthalatçı devlettir. Hızla gelişen ekonomisi ve yatırım protüketimi, sıkı DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi jeleriyle tedir. ihracatçı 59 ülkeler için gün geçtikçe daha çekici bir pazar haline gelmek- 2012 yılında Polanya'da gerçekleştirilecekAvrupa Futbol Şampiyonası, birçok inşaat projesinin uygulamaya konulmasını sağlamıştır. Önümüzdeki üç yıl içinde en az 6 şehrin gelişimini olumlu yönde etkileyecek yeni stadyum, otel ve havaalanı inşaatlan ve var olanların yenilenmesi gibi birçok proje söz konusudur. Bu projeler ülkede önümüzdeki birkaç yıl için doğal taş tüketimini tetikleyecek faktörlerin başındadır (UNcomTrade, 2009). Tablo 1.30: Polanya 2008 yılı Mermer ve Traverten ithalatı Değer Ülke Dünya İtalya (Milyon$) 4,8 2,5 Almanya 0,7 İspanya 0,4 0,3 0,3 Belçika Portekiz Miktar (Bin Ton) 9,4 3,9 3,2 0,6 0,3 0,5 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Polanya, 2008 yılı itibariyle 9,4 bin ton miktannda 4,8 milyon Dolar değerinde doğal taş ithalatı gerçekleştinniştir. Ham ve işlenınemiş ya da basit işlenmiş doğal taş ithalatmda tercihi granit yönünde olan Polanya, mermer ve kireçli diğer taşlarda işlenmiş ürünleri tercih etmektedir. 2008 yılmda Polanya 273 bin ton ham işlenınemiş granit ithal etmiş, buna karşılık 2,2 bin ton işlenınemiş mermer ve kireçli ürün ithal etmiştir. Bu noktada Polanya'nın granit ithalatı 72, 5 milyon dolar olarak gerçeklerniştir. Söz konusu granit ithalat miktarı, Polanya'yı Avrupa Birliği ülkeleri içinde önemli bir granit ithalatçısı konumuna getirmiştir. Polanya'nın granit ile rnerıner ve Traverten ithalat miktarlan 2008 yılı için ülkelere göre Tablo 1.30 ve Tablo 1.31 'de verilmiştir. Tablo L31: Polanya'nın 2008 yılı Granit ithalatı Miktar (Bin Ton) Değer (Milyon$) Ülke 344 109 G.Afrika 43 Hindistan 12 8 İsveç 65 Finlandiya Brezilva 40 30 35 22 10 60 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.32: 2008 Polonya'nın En çok işlenınemiş Ham Blok Mermer ithal Ettiği İlk 5 Ülke ve İthalat Miktarlan Değer Ülke (Milyon$) 3,6 1,8 0,5 0,4 0,3 0,3 Dünya İtalya Almanya İspanya Portekiz Belçika Miktar (Bin Ton) 8,9 2,6 2,8 0,4 0,4 0,2 Kaynak: UNcomTrade, 2009. içinde 8,9 bin ton işlenınemiş ham blok mermer ithal etmiştir. işlenınemiş Ham Blok Mermer ithalatında en büyük pay İtalya'ya aittir. işlenınemiş Ham Blok Mermer ithalatında en büyük beş ülke sırasıyla İtalya, Almanya, İspanya, Portekiz ve İspanya' dır. Tablo 1.32'de bu ülkelere ait ithalat miktarlan verilmiştir. Türkiye 2006 yılında 600 tonluk ithalat miktarı ile aynı yıl içinde 2.200 ton rnenner ithalatı gerçekleştiren İtalya'nın ardından ikinci sıradayken 2008 yılında pazardaki göreceliği üstünlüğünü kaybetmiştir. Ülkede rnerrner tüketiminin oldukça az olması ithalatı olumsuz etkilemektedir. Polonya, 2008 yılı granit tüketim miktarı, merıner tüketiminin çok üzerinde gerçekleşmektedir. Doğal taş ithalatmda en büyük kalemi granit oluşturmaktadır. İnşaat sektöründe kullanımı dışında mezar yapımı ve geleneksel yol yapım çalışmalannda da granit tercih edilmesi tüketimi hızlandırrnaktadır. Ülkede mermer yataklannın sayısının granite göre oldukça az olması, daha önce yönetim ve ekonomik politikaların ithalat ve ihracatı sıkı kurallar ile kontrol altında tutmas ı, üretimi çok az olan mermerin değil miktar olarak daha çok olan granit tüketimine halkı yöneltmiştir. Halkın bu eğilimi günümüzde ticaret serbest olmasına rağmen devarn etmektedir. Üretimin tüketimi karşılamamaya başladığı son birkaç yıldır, granit ithalatı hızla artınıştır (UNcomTrade, 2009). Ülkede Ülkede yeni inşaat projelerinin hızla uygularnaya konması, ekonomik refahın artmasıyla dekorasyonun önem kazanması, ülke çapında restorasyonlara hız verilmesi, kaldırım ve yol yapım çalışmalarında geleneksel taş işçiliğinin uygulanınaya devam edilmesi özellikle granite olan talebi arttırmaktadır. İç talebin % DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 61 30'u ithalat yoluyla karşılanmaktadır. ithal ürünlerin, toplam talebi karşılayan doğal taş miktan içindeki payı %30 ile sınırlandırılmıştır. Her ne kadar ürün talebi artsa da politika olarak üretime hız verilerek ithalatta bu oran korunmaya çalışılmaktadır. Polanya'nın işlenmiş doğal taş ithalatı da, işlenınemiş ürünlerin ithalatıyla aynı eğilimdedir. işlenmiş ürün ithalatmda da granit, mermere göre daha çok talep gören üründür. Tüketiciler tercihlerini işlenmiş doğal taşlar arasında granitten yana kullanmaktadırlar. Polonya, kısıtlı doğal taş kaynaklanna sahip bir ülkedir ve doğal taş artan talebi karşılayamamaktadır. Oluşan üretim ve tüketim arasındaki açığın karşılanması için ithalat miktan her geçen gün arttınlmaktadır. Tüketimin artış eğiliminde olması, yeni firmalarm pazara olan ilgisini arttırmaktadır. Yeni projelerle pazara giren bu firmalar da, tüketim hızının artmasında etkili rol oynamaktadır. Doğal taş ithalatı, üretimin çok az ve sınırlı olması nedeniyle ihracatın çok üzerinde miktarlarda gerçeldeşmektedir. Özellikle işlenınemiş blok ve dilim ithalatı, ihracat gelirinin çok üzerindedir (Smakowskı, 2005). kaynakları 1.2.6.3.2 Polorıya Doğal Taş ihrı:ıwtı Polonya, yıllık doğal taş (blok üretim) üretim miktan oldukça düşük olan bir ülkedir. Ülkede bulunan doğal taş yataklarının sadece% 6'smda blok üretimi yapılmaktadır. Blok halinde granit ve menner üretilebilen yataklarda çalışma sürdüren firma sayısı 24 'tür. Bu firmaların 2006 yılı blok halinde granit üretimi 476 bin ton, mermer üretimi 5 bin tondur. 2008 yılında doğal taş üretim miktarı 515 bin tona yükselmiştir. Tablo 33 ve Tablo 34 Polanya'nın 2008 yılında gerçekleştirdiği mermer ve granit ihracatının ülkelere göre miktarlan verilmektedir. 62 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 1.33: Polanya'nın 2008 yılı Merrner İhracatı Ülke Dünya Slovakya Ukranya Rusya Belaıus Novreç De ğer ( Bin $) 851 758 38 32 ll 5 Miktar (Ton) 1150 1051 64 17 12 0,2 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Tablo 1.34: Polanya'nın 2008 yılı Granit İhracatı Ülke Dünya Almanya İsviçre İtalya Fransa Belaıus Değer (Milyon$) 7,42 5,09 2,27 0,01 0,01 0,01 Miktar (Bin Ton) 88,8 62,2 26,2 0,12 0,11 0,09 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Üretimin az olması Polanya'nın doğal taş ihracatını sınırlandıran en büyük etmendir. Üretimi büyük oranda iç pazarda tüketilmektedir. İhracat genellikle Polanya ile komşulan arasında gerçekleşmektedir. En büyük alıcı ülke Slovakya' dır. 2008 yılında 1150 ton olarak gerçeldeşen merrner ihracatıyla birlikte 88,8 bin ton granit ihracatı gerçekleşmiştir. Merrner ihracatının %90'nma yakını Slovakya'ya gerçekleştirilmiştir. Bununla birtlikte İhracat yapılan başlıca ülkeler sırasıyla Ukranya, Rusya, Belarus ve Norveç'dir. Granit ihracatının %70'ine yakını Almanya'ya gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte İhracat yapılan başlıca ülkeler sırasıyla İsviçre, İtalya, Fransa ve Belarus'tur. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 63 1.21 Arneri k(! Birleşik Devletleri 1.2.7.1. ABD Doğal Taş Sektörü Dünyanın en büyük dış ticaret hacmine sahip ülkesi olan Amerika Birleşik Devletleri'nde doğal taşlara duyulan talep son dönemde hızla artmaktadır. Dünyanın en güçlü ekonomilerinden biri olmasına rağmen önceki dönemlerde kişi başına düşen doğal taş tüketimi son derece sınırlı olan ABD, dünya doğal taş ithalatmda hızla daha da önemli bir ülke konumuna gelmektedir. Sonuçta bu durum, özellilde son on yılda büyük gelişme kaydeden Türk doğal taş sektörü açısından önemli bir açılıma işaret etmektedir. Dünyanın en büyük ve en önemli pazarlanndan birini oluşturan ABD'de doğal taşlara olan eğilimi değerlendirmek ve ticaret hacmini daha da artırmak Türk ihracatçılarının ana hedeflerinden birisidir. ABD'de gelişen bir pazar olan doğal taşlar, iç ve dış dekorasyon, kaldırım cephe kaplamacılığı, patilm düzenlemeleri, yürüyüş yolları, girişler, giriş levhaları, mutfak ve banyo lar, merdiven basamakları, şömineler, hem ev hem büro iç zemin döşemeleri gibi çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra mermere, artık masa, sehpa ve çeşitli mobilyalada vazo, biblo, hediyelik eşya gibi hiç de azımsanamayacak bir alanda günden güne daha sık rastlanmaktadır. ABD'nin çok uluslu yapısı ve bölgeler arası farklılıkları, ihracatçı firmalara, doğal taşların kullanıldığı yerler kadar kullanım biçimlerindeki çeşitliliği de destekleyen bir pazar sunmaktadır. taşı, dış ABD doğal taş pazarında yaşanan gelişmeler ve 2000'li yıllardan itibaren Türk doğal taş ihracatçılarının ABD pazanna yönelmeleri, Türk doğal taş sektörünün son yıllarda kazandığı ivmeye büyük katkı sağlamıştır. ABD, bugün doğal taş ürünleri ihracatının yapıldığı en büyük pazar konumundadır ve ihracatın tamamına yakınının ürün olarak vurgulanması gereken en Dolayısıyla, Amerika Birleşik Devletleri'nde önemli noktalardan taşlara olan artan talep eğilimini değerlendirmek ve ticaret hacmini daha artırmak Türk ihracatçılannın ana hedeflerinden birisi olmalıdır (UNcomTrade, 64 İSTANBUL TİCARET ODASI 1.2.7.2. ABD Doğal Taş Dış Ticareti ABD Uluslararası Ticaret Kurulu'nun verilerine göre, 2007 yılmda 15,8 milyon dolar olanABD'nin mermer ithalatı, 2008 yılında 10,9 milyon dolara, 2009 yılında 9,7 milyon dolara düşmüştür. Bunun nedeniA.B.D.'nin üretimi arttırarak ithalatı azaltmasıdır. ABD doğal taş pazarının gelişmesinde ise, inşaat, mimari ve renovasyon projeleri büyük rol oynamaktadır. Tablo 1.35: ABD Mermer İthalat Değerleri İlgili Ülkenin Sektördeki Toplam İthalatmda Sırasıyla İlk 5 Ülke 2007 Ülkenin Toplam Memer ithalatı (Milyon$) 15,814 Çin, Kanada, G.Afrika, Brezilya, Hindistan, 2008 10,921 Çin, Kanada, G.Afrika, Hindistan, Uıuguay 2009 9,728 Kanada, Zimbabwe, Hindistan, Çin, G.Afrika Yıl Kaynak: UNcomTrade, 2009. 2009 yılı rakamlarına göre, ABD'nin doğal taş ithalatında ürün gruplan incelendiğinde, işlenmiş granit ithalatının %48 payla ilk sırada olduğu görülmektedir. Bu ürünü, işlenmiş mermer (%17,5 pay) ve işlenmiş traverten (%17,3 pay) ithalatı takip etmektedir. Dikkati çeken husus ise, geçmiş yıllarda işlenmiş mermere göre oldukça gerilerde olan traverten ithalatmın, son yıllarda işlenmiş mermer ithalatına oldukça yaklaşmış olmasıdır. Bu durum, yaşam ortamlannda doğal malzemeleri kullanmaya hız veren ABD'nin, travertene olan yoğun ilgisinin bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Tablo 1.36: ABD 2009 yılı Granit İthalat Değerleri Değer (Milyon $) Ülke Dünya 9,7 Kanada 2,8 Zimbabwe 2,1 1,2 Hindistan Çin 1,0 G.Afrika 0,15 Kaynak: UNcomTrade, 2009. Miktar (Bin Ton) 30,7 14,8 3,6 2,7 1,6 0,6 DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 65 1.2.7J. Türkiye-ABD Doğal Taş Ticareti ABD traverten pazarında, % 63 'lük pazar payı ile diğer ihracatçı ülkelere göre önemli üstünlüğe sahip olan Türk travertenleri, gerek çeşitlilik gerek desen bakımından dünyanın en gözde traverteni olarak kabul görmekte ve beğeni toplamaktadır. Türkiye'nin en yakın takipçisi olan Meksika'nın % 19 payının olduğu görülmektedir. Meksika'yı ise, % 8 ile İtalya takip etmektedir. Ancak, Türkiye'nin traverten ürünleri ihracatında sahip olduğu bu üstünlük, yan işlenmiş ve işlenmiş mermer ürünleri ihracatmda geçerli değildir. Yan işinemiş ve işlenmiş M ermer pazarmda %3 7 pay ile İtalyan ürünlerinin hakimiyeti görülmektedir. İtalya'yı, İspanya ve Çin takip etmektedir. Türkiye ise, %ll 'lik pay ile dördüncü sırada yer almaktadır. Tablo 1.37: ABD Yan İşlenrniş-İşlenmiş Merıner ve Traverten İthalat Değerleri(2009) Ülke Dünya İtalya Türkiye Çin G.Afrika Kanada De ğer (Bin $) 207 82 79 21 13 4 Miktar (Ton) 294 71 148 46 5 3 2006 yılı sonunda Türkiye doğal taş ihracatı içerisindeki payının %38'e gözlenenABD'ye yapılan ihracatın% 72'sini işlenmiş traverten, %25'ini ise işlenmiş merrner oluşturmuştur. Ancak 2009 yılına gelindiğinde Türkiye A.B.D. pazanndaki yerini kaybetmiş gibi görünmektedir. ulaştığı Ancak yeryüzü doğal taş rezervlerinin önemli bir bölümüne sahip Türkiye 'nin, bu pazardan daha da büyük bir pay alması, kendi pazarlama kanallanyla marka haline getirdiği doğal taşlanyla bu pazara yerleşmesi, kalıcı olması açısından çok daha önemlidir. Bu hedefi gerçekleştirmek, Amerikan doğal taş pazarının giderek gelişen potansiyeli dikkate alındığında hiç de imkansız değildir. 66 İSTANBUL TİCARET ODASI 1.2.7.4. Som.ıç ve Öneriler ABD doğal taş pazarında, pazann lideri özellikle tasarım ağırlıklı işlenmiş ürünlerde İtalya' dır. Türk ihracatçılarınm, Amerikan pazarında en önemli rakiplerinden biri olan İtalya ile rekabet edebilmesi, bütünlüklü ve uzun vadeli bir strateji oluşturmasından geçmektedir. Türkiye dahil diğer ülkelere göre Amerika' da açık arayla pazarın öncülüğünü sürdüren İtalya'nın bu başansının arkasında yatan etkenler, Türk ihracatçılan açısından da yol gösterici bir nitelik taşımaktadır. Amerika'ya ihracat yapan İtalyan firmaları, her şeyden önce kendi markalarmı oluşturarak ve kendi satış kanallarım kurarak bu pazarda yer almaktadır. Ucuz fiyat politikasından çok prestij li Amerikan mimarlık firmalanyla birebir ilişki kurarak, proje bazında çalışan İtalyanlar, Amerikan tasarımcılarının aradığı, onların beğenileriyle örtüşen ürünler geliştirmeye yönelmektedirler. Türkiye'nin de, Amerika doğal taş pazarında payını artırması için tasarım konusunu ön plana çıkarması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Özellilde işlenmiş mermer ve traverten ihracatında uluslararası mimarların belirlediği eğilimiere uygun üretimin gerçekleştirilmesine özen gösterilmesi önem taşımaktadır. Dolayısıyla, bu ülkelerde büyük projelere imza atan mimarlık firmalarına Türk doğal taşlannın tamtılması, Türk firmalarının projelerde ortak çalışmalar yürütebilecek altyapıya sahip olduğunun gösterilmesi amacıyla özel sunumlar düzenlemnesi çok önemli bir hedef olarak ortaya çıkmaktadır. Bu tanıtırnın gerçekleşmesinde, Amerika ve Kanada' daki sektörel kurum ve kuruluşlardan destek almak, bu pazarlardaki doğru hedeflere ulaşmaımza önemli ölçüde ivme kazandırabilir. Türk doğal taşlarını kendi adlarıyla ve doğrudan pazarlamayı hedeflemesi gereken ihracatçılar, fiyata bağlı avantajlı konumlarını uzun vadede fiyattan bağımsız hale getirmenin yolunu açmahdırlar. ABD pazarına girerken uygun stratejinin belirlenmesi için en iyi yollardan biri pazar hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip bir ticari ortak bulmak olabilir. Bu ortağın yardımıyla ABD gibi bölgesel çeşitlilik gösteren bir üllceye ihraç edilecek doğal taş ürünlerinin doğru dağıtım kanallarıyla, doğru müşteriye ulaştınlması daha sağhldı biçimde sağlanabilir. Bu durum, Kanada pazarı için de geçerlidir. Bu tür ticari ortaklıklarınsa pek çok biçimi bulunmaktadır. İhracatçı/satıcı ile ithalatçı/abcıyı DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 67 belli bir komisyon alan acenteler; malı yada müşteriye satan İthalatçılar; malın sadece ithalatım yapmakla kalmayıp, aynı zamanda reklam ve tamtım desteğiyle dağıtım kanallanna yönlendirilmesini sağlayan ithalatçı taptancılar ilk sırada gelen ticari ortaklık biçimleridir. Fuarlara katılım, dağıtım zincirinin halkalanna ulaşmak için önemli bir fırsat oluşturmaktadır. bir araya getiren ve bunun karşılığında doğrudan ihracatçıdan satın alıp toptancılara ABD' de pazarın işleyişi farklı olduğu için Amerikalılarm çalışacağı ofisler kurmak ve doğrudan pazarlama veya satış mağazası açmak da bir başka alternatif olarak değerlendirilebilir. Türk doğal taşlarını ABD piyasasında tercih edilir kılmak için en önemli araçlardan biri de tamtımdır. Özellikle ABD'de doğal taş alıcılanyla sektörün temsilcilerinin bir araya gelmesini sağlayan fuarlara katılmak, ihracatın artırılınasına ciddi sağlayabilir. Bu çerçevede Amerika'nın Orlando kentinde düzenlenen, doğal taş ürünlerinin sergilendiği Coverings Fuan Türk doğal taşlannın tanıtımı için önemli bir fırsat yaratmaktadır. Bunun yanı sıra, Türkiye'de Nisan ve Eylül aylarında gerçekleştirilen Doğal taş ve Teknolojileri Fuarları ile eş zamanlı olarak bu ülkelerden yapılabilecek alım heyetleri programlan doğal taş çeşitlerimizin ve firmalanmızın tamtılmasma katkı sağlayacaktır. Bu arada Arnerikah müşterilerin satın aldıklan mallar konusunda son derece titiz olduklan unutulmamalı; özellikle ulusal standartıara uygun üretim yapılmasma çok dikkat edilmelidir. ABD ve Kanada pazarında kalıcı olmanın en önemli yolu hiç kuşkusuz kalitenin sürekliliğini sağlamak, malı zamanında teslim etmek ve devamlı servis desteğini verebilmekten geçmektedir, Sonuç Türk doğal taş ihracatçılannm, taşlan kullanmanın sadece zenginlere has bir ayrıcalık olmadığının farkına varan sıradan insanların sayılarının hızla arttığı ABD pazarından daha büyük bir pay alması, pazara yönelik tüm çalışmalann daha örgütlü ve sistemli olarak gerçekleştirilmesinden geçmektedir (ill'JcomTrade, 2009). 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2Jürkiye Doğol Toş Piyososı 2.LGiris' oğal taşlar eski çağlardan bu yana gerek yapı sektöründe gerekse sanatta kullanılan en önemli malzemeler olmuşlardır. Tarih boyunca iç ve dış mekan mimarisi, inşaat, kaplama, döşeme, süsleme, heykelcilikte kullanılan doğal taşlar atmosfer etkilerine dayanıklıhğı, işlenebilirhliği ve geniş kullanım olanaklarıyla günümüz modem yapı sektörlerinde de önemini kommaktadır. Bu önem son yıllarda dünya çapında ve özellikle Türkiye'de doğal taş sanayi ve ticaretinin yükselişine paralel olarak artmaktadır. Doğal taşların Türkiye için önemi ise ülkenin coğrafi konum ve yapısından kaynaklanmaktadır. Türkiye Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağında yer alması 'sebebiyle dünyanın en zengin jeolojik yapıya sahip ülkelerinden olup dünya doğal taş rezervinin yaklaşık% 40'ına sahiptir. Doğal taş sektörünün Türkiye'de son yıllardaki yükselişi ise büyük ölçüde doğal taşların 1985 yılında maden kanunu kapsamına ahnrnasıyla sağlanmış ve bu tarihten soma gerek doğal taş üretimi, gerekse ticareti düzenli olarak yükselişe geçmiştir. Yüksek rezerv oranları, gelişmekte olan modern ocak ve üretim tekniklerinin yanı sıra yapı sektörü firmalannın genişleyen ürün skalasına bağlı olarak artan doğal taş, özellikle de mermer talebi Türkiye'yi dünyanın önemli doğal taş üretici ve ihracatçılanndan biri yapmıştır. Doğal taş sektörünün bu gelişimiyle Türkiye önümüzdeki yıllarda da yabancı yatırımcılar için önemli bir merkez olacaktır. Sektördeki bu gelişim ise sonuç olarak telmoloji, yan sektörlere duyulan ihtiyaç ve istihdam artışı başta olmak üzere ülke ekonomisinde içsel olarak da büyük gelişme sağlayacaktır, Bu bölümde öncelikle doğal taş tanım ve çeşitlerinden bahsedilecek, Türkiye rezervleri incelenecek, ardından sektörün gelişimi ve dış ticareti araştınlacaktır. 70 İSTANBUL TİCARET ODASI 2.2. Doğal Taş Tammı ve Doğal Taş Çeşitleri 2.2.1. Doğal Taş Tanımı 3213 (5177) sayılımaden kanunun 2. maddesine göre maden tanımı şöyledir: "Yer kabuğunda ve su kaynaklarında tabii olarak bulunan, ekonomik ve ticari değeri olan petrol, doğal gaz, jeotermal ve su kaynaldan dışında kalan her türlü madde bu Kanuna göre madendir" (http://www.maden.org.tr). Maden Kanunu ruhsatlama grup sırasına göre ise "M ermer, Dekoratif taşlar, Traverten, Kalker, Dolomit, Kalsit, Granit, Siyenit, Andezit, Bazalt ve benzeri taşlar." II. Tip Madenler grubunda bulunmaktadır. "Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı" kapsamında yayımlanan Madencilik Özel ihtisas Komisyon Raporunda ise doğal taşlar tanımı mineralojik (bilimsel) olarak mermer ile birlikte ifade edilirken, aynı raporda ticari anlamda iki büyük gruptan bahsedilmektedir. M ermer ve Peyzaj Taşları (DPT, 2001: 9): Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yayımlanan Mermerin bilimsel olarak şöyle tanımlanmaktadır: "Bilimsel tanımıyla menner; kireçtaşlarının zamanla doğada meydana gelen ısı ve basınç (rnetomorfizma) etkisiyle kristalize olmuş şeklidir ve aynı zamanda "hakiki menner" olarak da adlandırılmaktadır. Kireçtaşından oluşan menner, hem kalsiyum karbonat, hem de magnezyum karbonat içerebilmektedir. Bunların içinde az miktarda kuvars, grafit hematit, limonit, prit, mika, klorit gibi mineraller de bulunabilmektedir. Bu mineraller merrneriere değişik renider ve damarlı bir görünüm kazandırmaktadırlar" (Bilgin ve Çakır, 1998:5). Merrnerler mikroskop altında incelendiğinde, birbirine iyice kenetlenmiş kristaller halinde görülür. Kristaller iri olduğunda merrner dişli ve kaba görünümlüdür. İçinde beyaz mika pulcuklan bulunan şist yapıdaki menneriere spiolen, serpantİn damadarıyla kesilmiş merrneriere ofikalsit (verde antico ), kömür tanecikleriyle siyah renk kazanmış merrneriere antrakonit, içinde granat ve benzeri minerallerin yer aldığı merrneriere kalsifir, kum taneciklerini içerenlere granit merrneri denir. (Ünlü, 1983:2). DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 7} Ticari anlamda ise mermer kesilen ve parlatılabilen her türlü taşı kapsamaktadır. "Ticari standartıara uygun boyutlarda blok verebilen, kesilip pariatılan veya yüzeyi işlenebilen ve taş özellikleri (malzeme özellikleri) kaplama taşı normlanna uygun olan her türden taş (tortul, magmatik ve metamorfik) ticari dilde mermer olarak bilinmektedir." [ ... ] "Ticari tanımlamada mermer sözcüğü taş türünü belirtmediği için bu eksikliği gidermek amacıyla taş adının sonuna menner takısı eklenerek litolojik farklılık vurgulanmaya çalışılmaktadır" (DPT, 2001:9). Peyzaj Taşlan sınıfı raporda şu şekilde tanımlanmaktadır: "Yapıtaşı sözcüğü, yol ve kaldırım döşemesi, bordür taşı, duvar ve dayanma yapısı malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi geniş bir kullanım alanını belirtmek amacıyla kullanılmaktadır. Doğal taş sektörü kapsamı içinde ise yalnızca peyzaj amaçlı kullanılan yapı taşlan dahil edilmektedir. Bunlar granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkanitlerden müteşeld<:il olabileceği gibi traverten, tüfit ve kumtaşları da bu amaçla kullamlabilmektedir" (DPT, 2001:10). 2.2.2. Türkiye' deki Kayoç ve Merrneri er Menuerler yataklannda kurulan ocaklarda bloklar halinde çıkarılan mermerler atölyelerde işlenerek levha haline getirilmektedir. Türkiye'de çıkarılan, ticareti yapılan ve kullamlan merınerler çeşididir: 2.2.2.1. Traverten Kalsiyum karbonatlı sıcak sulann çökellerinden oluşur. Bu çökellerin çok gözenekli, hafif ve çok miktarda bitki sap ve yapraklarını içerenlerine kalker tüfü, az boşluklu ve yoğun olanlarına traverten denir. Genellilde dış alanlarda kullanılır (Gültekin, 1996:1 0). 2.2.2.2. Kalker Kalsiyum karbonattan oluşan kalker içinde bulunan maden oksitler ve bitüminin etkisiyle değişik renkte olmaktadır. Geçirdiği evreler sırasında çatlar ve kırılır. Bu kınklara giren başka maden oksitler nedeniyle ilginç desen görünümü alır. Direncinin azlığı nedeniyle işlemesi zordur. İç ve dış mekanlarda kullanılır (Gültekin, 1996:10). 72 İSTANBUL TİCARET ODASI 2.2.2.3. Kmıglı:ımenı 2 mm' den büyük boyutlarda blok veya çakılların tabii bir çimento maddesiyle çimento lanmasından oluşan kayaç; konglomerayı oluşturan çakıllar yuvarlak olursa puding denir. Konglomerayı teşkil eden çakıl çimento maddesinin aynı veya yakın serdikte olmalan ve çimentolanma boşluklan içermemeleri mermerin değerini arttınr (Ünlü, 1983:2). 2.2.2.4. Oniks Soğuk bikarbonatlı maden sulannın ağır ağır oluşturduğu yan şeffaf, kritalli mermer türü olup, "Su Mermeri" olarak da adlandırılır. işlenıneye uygun ve farklı görünümlerde olabilen mermer türdür. İç mekanlarda kullanılır (Ünlü, 1983:3). 2.2.2.5. Gn:mit Plutonik magmatik kökenli olup, asidik bileşimli bir kayaçtır. Bu gözeliklerinden dolayı oldukça dayanıklı ve serttir. Grinin çeşitli tonlarında renkler taşıyan granitler genelde dış kaplama ve yer döşemede kullanılır. Sils, feldispat ve mikadan oluşur (Gültekin, 1996:10). 2.2.2.6. Diyabcız Başlıca bileşenleri labradonit ve piroksen mineralleri olan ve ofitik dokusuyla tanınan magmatik bir derinlik kayacıdır (Ünlü, 1983 :3). 2.2.2.7. Serpı:mtin Yağımsı veya ipek cilaya sahip, sabunumsu hissi veren, konkodiallanlma yüzeyi gösteren yeşil, yeşilimsi sarı ve yeşilimsi gri renklidir. Deseni yılan derisine benzediğinden Yunancada yılan anlamına gelen serpan sözcüğünden türemiştir. Türkiye'de az bulunur, dış cephelerde kullanılır (Ünlü, 1983:3). 2.2.2.8. Tekton ik Breş Merrnerierin tektonizma neticesi hasıl olacak çatlaklanna madensel çimento maddelerinin dolması neticesi oluşan breşimsi görünüşlü kayaç (Ünlü, 1983:2). 2.2.2.9. Bozalt Koyu ve siyah renkli püskürük volkanik gobro (Ünlü, 1983:3). bileşiminde bir kayaçtır DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 73 2.2.3. Merrnerierin Minerolojik Sımflcmdmlması Bu sınıflandırma mermerin yapısal özellikleri ve oluşumlanndaki farklılıklara göre yapılmaktadır. D .P. T. 'nin 1991 yılında yayınladığı "Endüstriyel Hammaddeler Madencilik Özel ihtisas Komisyonu Mermer Raporuna" göre sınıflandırma aşağıdaki gibidir (DPT , 1991 :2). 2.2JJ. Sedimanter {Tortul) Mermerler: Detritik ve Klastik Oluşumlu Sedimanter Mermerler: Çeşitli kayaçlann parçalanıp yer değiştirmesi sonucu bir yerde toplanarak doğal çimentolanmasıyla oluşur. Arduaz, breş, puding, gre, grovak çeşitleridir Organik ve Kimyasal Olusurnlu Sedimanter Merrnerler: Suda erimiş halde bulunan kalsiyum ve magnezyum karbonatın kimyasal ve fiziksel şartlarm değişmesiyle çökelirler. Soğuk su aracılığıyla gerçekleştiğinde oniks mermerler, sıcak su kaynaklan aracılığıyla gerçekleştiğinde travertenler meydana gelir. 2.2.3.2. Magmı:ıtik Mermerler: Yer altındaki magmanın yer çıkarak sertleşmesi çıkanlması sonucu oluşan ve işlenmesi zordur. Derinlik iyolit ... Taşları: kabuğunun içine sızması veya yeryuzune mermerlerdir, sert ve dayanıklıdırlar. Ancak Granit, siyenit, diyorit, gabro, monzonit, norit, peridotit, Yüzey Taşları: Kuvars, liparit, bazalt, diyabaz ... Damar Taşları ve Volkanik Kayaçlar: Por:fir, aplit. .. 2.2.3.3. MetomorA k Mermerler Daha önce mevcut kayaçlann ısı ve basınç altmda başkalaşıma uğrarnaları sonucunda meydana gelir. Gnays,şist, anfibolit, gnays, fillit, spolen, ekojit. .. 2.3. Türkiye' deki Doğal Taş Rezervleri Türkiye bulunduğu Alp-Himalaya Dağlan kuşağında yer alması nedeniyle rezervleri oldukça çeşitli ve zengindir. Türkiye'de jeolojik yapının dağılımı farklı doğal taş oluşumlannın oluşmasını sağlamıştır. Özellikle farklı doğal taş 74 İSTANBUL TİCARET ODASI renk ve desendemermer rezervlerine sahip olan Türkiye'nin en önemli mermer rezervleri Afyon, Muğla, Eskişehir, Konya, Marmara Adası, Balıkesir, Bilecik, Çanaldcale, Elazığ, Denizli, Kayseri, Kırklareli ve Bursa'da bulunmaktadır. Türkiye'de işletilebilir rezerv oranı kesin olarak bilinememekle birlikte "masif niteliği gösteren metamorlik temeller içinde küçük ya da büyük yayılıruh mercek şeklinde mermer yataklan bulunmaktadır. Masif niteliği gösteren metamorfik temeller içinde küçük yada büyük yayılımlı mercek şeklinde mermer yataklan bulunmaktadır. Buna ek olarak ülkeye dağılmış durumda Devoniyen, Triyas, Jura, Kretase ve Paleojen yaşlı kireçtaşlan yüzeylenmektedir. Traverten ve oniks rezervleri ülkemizin bilinen kırık hatlan boyunca gelişmiştir. Ayrışma, kınkh yapı, anklav içeriği, renk ve homojenlik yönünden sorunlu olan magmatik taş (sert taş) rezervlerimiz için ayrıntılı araştırma yapılmamıştır. Kırklareli, Kapıdağ, Ezine, Ayvalık, Kırşehir, Yozgat, Aksaray, Ordu, Giresun, Rize ve Artvin dolaylarında açılan çok sayıdaki ocak işletmesinden Kırşehir ve Aksaray'dakilerden olumlu sonuç ahnmıştır"(D.P.T. ,1991: 12). "Türkiye' deki mermer rezervleri ile ilgili MTA ve jeolojik etüt raporlarına göre 589 milyon m 3 'ü görünür, 1545 milyon m3 'ü muhtemel ve 3027 m3 'ü mümkün rezerv olmak üzere 5161 milyon m 3 toplam m ermer potansiyeli bulunduğu tahmin edilmektedir"(Gültekin, 1996:11). Şelld1 2.1: M aden Kaynaklan . Belirli ölçü ve boyutlarda yontulmuş taş lvlenner, Kireç Taşı, Dolomit türleri Granit, Kum Taşı, Bazalt Kaynak: Ünlü, 1983:2 76 İSTANBUL TİCARET ODASI Türkiye genelindeki mermer rezerv miktan konusunda yapılan çeşitli sonucunda mevcut, potansiyel, mümkün ve toplam rezervler aşağıdaki gibidir: araştırınalar Tablo 2.1: Türkiye Geneli Rezerv Miktarlan Mevcut Rezerv 589 milyon m3 1.590 milyon ton Potansiyel Rezerv 1.545 milyon m3 4.171 milyon ton Mümkün Rezerv 3.027 milyon m3 8.173 milyon ton Toplam Rezerv 5.161 milyon m3 13.934 m ilyon ton Kaynak: Yüksel, Özkara, 1999:16. Mermer rezervlerinin Türkiye'deki illere göre dağılımı incelendiğinde Denizli, Afyon, Tokat ve Çanakkale en önemli ilk beş il olarak Balıkesir, karşımıza çıkmaktadır. Tablo 2.2: Türkiye'nin Mermer Rezervinde En Önemli İller Rezerv + Potım§iyel (milyon m3) Toplam İçindeki Payı Balıkesir 1850 35,8 Denizli 652 12,6 AfYon 629 12,2 Tokat 410 7,9 Çanakkale 252 4,9 Toplam 3793 73,4 iı % Kaynak: Yüksel, Özkara, 1999:16. Tabloda görüldüğü üzere menner rezervinin en geniş olduğu ilk beş ilden üçü Ege ve Marmara Bölgelerinde bulunmakta ve bu illerin Türkiye toplamı içindeki payı %53,3'tür. Bir başka deyişle Türkiye'nin ı:nerıner rezervi zenginliğinin DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi yarısından çoğunu Balıkesir, 77 Denizli ve Çanakkale'nin rezervleri karşılamakta, Türkiye mermer rezervlerinin büyük bir çoğunluğu Türkiye'nin batısında bulunmaktadır ve yine bu 5 il Türkiye m ermer rezervlerinin %73,4 'üne sahiptir. Türkiye' deki işietebilir mermer rezervleri bölge ve iliere göre Tablo 2.3 'deki şekilde dağılım göstermektediri er: dolayısıyla Tablo 2.3: Türkiye İşletilebilir Mermer Rezervleriı Bölge il İşletilebilir Rezerv (x 1000m 3) Marmara Ege İç Anadolu TOPLAM Kaynak: DPT, 2001:12 .. Balıkesir ı .300.000 Bursa 135.000 Kırklareli 33.500 AfYon 135.000 Aydın 9.000 İzmir 1.500 Muğla ı 81.000 Kütahya 200.000 Uşak 500.000 Ankara 2.000 Eskişehir 960.000 Kırşehir 165.000 Niğde 250.000 3.872.000 78 İSTANBUL TİCARET ODASI İşletilebilir mermer rezervlerinin bölgelere dağılımına bakıldığında ise İç Anadolu, Ege ve Marmara bölgelerinin toplam işletilebilir rezervleri toplamı 3.872.000.000 m 3 iken bu rezervlerin 1.468.500.000 m 3 'ü Marmara Bölgesinde, 1.026.500.000 m 3 'ü Ege Bölgesinde ve 1.377.000.000 m 3 'ü İç Anadolu Bölgesinde yer almaktadır. Bu üç bölgenin toplam rezervleri içinde Marmara %37,9, Ege %26,5 ve İç Anadolu %35,5 paya sahiptir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğünde kayıtlı bulunan mermer işletme ruhsatlannın %32 'si Ege Bölgesi, %26'sı Marmara Bölgesi, %22 'si İç Anadolu Bölgesi, %9'u Akdeniz Bölgesi, % 7'si Karadeniz Bölgesi, %3'ü Doğu Anadolu Bölgesi ve %1 'i de Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır (Gültekin, 1996: 15). Mermer ocaklannın iliere göre dağılımı ise Çetin(Gazi Menner) tarafından Tablo 2.4'te şu şekilde sıralanmıştır: Tablo 2.4: Menner Ocaklannın İliere Göre Dağılımı İller Balıkesir Afyon Bilecik Denizli Bursa Muğla Eskişehir Uşak Kırklareli Kırşehir Merıner Ocakları Oranı(%) 27,00 23,60 11,14 7,58 6,92 6,40 4,03 2,37 1,90 ı ,18 Kaynak: Kaynak: Çetin, 2003 .. Tabloda görüldüğü üzere Çetin' e göre Türkiyemermer ocaklannın %46,96'sı Marmara Bölgesinde, %16,35 'i Ege Bölgesinde, %28,81 'i ise İç Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi Şekil 2.2: TürkiyeMermer Rezervi Haritası Kaynak: Kaynak: Çetin, 2003 .. Tablo 2.5: Türkiye İşletilebilir Kireçtaşı(Kalker) Rezervleri iı Bölge İşletilebilir 1000 Marmara Ege Akdeniz Adapazarı 3.500 Balıkesir 7.500 Bilecik 640.000 Bursa 240.000 İzmir 175.000 Manisa 500 Adana 7.000 Burdur 2.000 Hatay 60.000 79 80 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 2.5 (devamı): Türkiye İşletilebilir Kireçtaşı (Kalker) Rezervleri İç Anadolu Ankara 16.000 Eskişehir 475.000 Kayseri 3.000 Konya 70.000 Karadeniz Bartın 1.000.000 Doğu Elazığ 20.000 Diyarbakır 9.000 Anadolu Güney Doğu Anadolu Toplam 2.720.000 Kaynak: DPT, 2001:13. İşletilebilir Kireçtaşı (Kalker) rezervlerine bakıldığında Türkiye'nin 2.720.000.000 m 'lük rezervinin en geniş olduğu dört il 1 milyar m 3 rezerv ile Bartın, 640 milyon m 3 rezerv ile Bilecik, 475 milyon m 3 rezerv ile Eskişehir ve 240 milyon m3 rezerv ile Bursa' dır. 3 başka deyişle Türkiye'deki toplam kireçtaşı rezervlerinin %36,76'sı %23,52'si Bilecik, %17,46'sı Eskişehir ve %8,82'si Bursa illerinde bulunmaktadır. Bölgelere göre dağılıma baktığımızda ise Marmara %32,75, Ege %6,45, Akdeniz %2,53, İç Anadolu %20,73, Karadeniz %36,76, Doğu Anadolu %0, 73, Güneydoğu Anadolu %0,33 'lük rezerv oranlarına sahiptir. Bir Bartın, DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 81 Tablo 2.6: Türkiye İşletilebilir Traverten Rezervleri İşletilebilir Rezerv İl Bölge (x 1000 m3) Marmara Bursa 1.200 Ege Afyon 120.000 Denizli 500.000 Burdur 75.000 Çankırı 210.000 Nevşehir 100 Sivas 75.000 Karabük, Bolu 10.000 İç Anadolu Karadeniz Toplam 995.300 Kaynak: DPT, 2001:13. Türkiye'nin işletilebilir traverten rezervlerine baktığımızda ise 995,3 Milyon m3 'lük toplam rezervin 500 Milyon m 3 'ü Denizli ilinde, 210.000 m 3 'ü Çankın ve 120.000 m 3 'üAfyon illerinde bulunmaktadır. Bu rezerv hacimleri göz önünde bulundumlduğunda Denizli toplam traverten rezervinin %50.23 'üne, Çankırı %21.10'una,Afyon ise %12.05'ine sahiptir. Tablo 2.7: Türkiye İşletilebilir Oniks Rezervleri iı Bölge İşletilebilir Rezerv (x 1000 m3 ) Karadeniz Bolu 300 Ege Manisa 1.000 Balıkesir 7 Toplam Kaynak: DPT, 2001:14 1J07 82 İSTANBUL TİCARET ODASI Türkiye'nin 1.307.000 m3 'lük oniks rezervlerinin %76.5l'i Manisa ve %22.95'i Bolu illerinde bulunmaktadır. Bu rezervleriyle Türkiye, dünya doğal taş rezervlerinin yaklaşık %40'ına sahiptir. "Yaklaşık 1,6 milyar ton civarındaki görünür rezervi ile dünya ihtiyacını bugünkü hızı ile 80 yıl karşılayacak potansiyele sahiptir. Türkiye dünya mermer (doğal taş) üretiminde 7. Sırada yer almaktadır"(Çetin, 2003). 2.4. Türkiye'nin Doğal Taş Dış Timreti Türkiye sahip olduğu doğal taş rezervleriyle dünya doğal taş piyasasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Özellikle mermer, traverten, su merrneri ve granit doğal taş ticaretinde önemli bir yer tutar. Doğal taş ticaret taşların işieniş biçim ve basarnaklarına göre gerçekleştirilir. Merıner, traverten, su merrneri ve granitin ham-kabaca yontulmuş, blok-kalın dilimler halinde kesilmiş, işlenmiş­ yontulmamış ve yontulmuş-kesilmiş olarak ticareti yapılmaktadır. 2.4.1. Türkiye Doğal Taş ihnm:ıfi 2.4.1.1. Mermer, Tn:ıverten ve Su Merrneri Ham-Kabaca yontuhnuş merrner ve traverten ihracatma baktığımıza 2000 yılından 2010 yılı ocak ayına kadarki süre içinde toplamda 5.461.664.029 kg ile Çin Halk Cumhuriyeti Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülke ohnuştur. Bunu 3.599.904.669 kg ile Suriye, 934.064.990 kg ile Yunanistan, 585.768.109 kg ile Ürdün ve 362.486.559 kg ile Tayvan izlemektedir. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi Şekil 83 2.3: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Ham-Kabaca Yontulmuş Mermer ve Traverten İhracatı Yaptığı Ülkeler (1 000 Ton) 1.600 1.400 +-::=------------------------------------ -------------- Kaynak: DPT, 2010 ham-kabaca yontulmuş mermer ve traverten ihracat rakamlarına baktığımızda ise 1.372.583.995 kg ile yine Çin Halk Cumhuriyeti Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı ülke olmuştur. 2009'da Suriye ile 546.372.323 kg, Hindistan ile de 93.902.729 kg ihracat yapılmıştır. Bu rakamlar gösteriyor ki Türkiye'nin ham-kabaca yontulmuş mermer ihracatında en büyük pay Çin Halk Cumhuriyeti'ne aittir. Öyle ki 2009 yılında Çin Halk Cumhuriyeti ile olan ihracat miktan listenin ikinci sırasındada yer alan Suriye'nin iki katından da fazla 2009 yılı olmuştur. Türkiye 2000 - 2010 Ocak Ayı arasında işlenmiş-yontulmaımş mermer, traverten ve su merrneri ihracatını toplamda 3.029.742.647 kg olarak en çok Amerika Birleşik Devletleri ile yapmıştır. Suudi Arabistan 818.608.299 kg, İspanya 549.182.338 kg, İsrail 480.680.960 ve İngiltere 407.581.545 kg ile onu takip etmiştir. Bu süre zarfmda A.B.D. bu kategoride Türkiye'den en çok işlenmiş-yontulmamış mermer, traverten ve su merrneri ithal eden ikinci ülke olan Suudi Arabistan' ın 3, 7 katı daha fazla ithalat yapmıştır. 84 İSTANBUL TİCARET ODASI Şekil2.4: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok İşlenmiş-Yontulmamış Mermer, Traverten ve Su Merrneri İhracatı Yaptığı Ülkeler (1000 Ton) 250,--------------------------------------------------------------- Kaynak: DPT, 2010 2009 yılında A.B.D. ve Suudi Arabistan Türkiye'nin işlenmiş-Yontulmamış mermer, traverten ve su menneri ihracatında ilk iki sırada yer almışlardır. Miktarlan 228.476.410 kg ve 107.002.283 kg. Onları 62.989.412 kg ile Irak, 56.506.731 kg ile Kuveyt ve 49.193.988 kg ile Libya takip etmiştir. ,<;:,1 • _ . _ . _ , ___ __:__· ·-~~ Tablo 2.8: Mermeır ve Traverten Ham/ Kabaca Yontulmuş İhracat Miktarlan (kg) ÜLKEADI 2000 2001 ÇİNHALKCUM 26.541.594 56.173.810 2002 2003 2008 2009 106.917.619 238.270.017 331.638.041 4.719.58.542 668.776.050 879.971.716 1.194.847.101 1.372.583.995 2004 2005 2006 2007 2010(ocak) TOPLAM 113.985.544 5.461.664.029 SURİYE 28.222.763 99.341.189 210.931.074 297.469.268 360.950.948 398.243.377 474.861.448 504.364.937 631.956.923 546.372.323 47.190.419 YUNANİSTAN 32.825.393 33.621.641 79.158.268 94.596.614 111.985.774 104.009.253 145.532.725 144.248.298 105.183.421 82.639.623 263.980 934.064.990 ÜRDÜN 68.000 3.808.230 18.926.435 66.456.681 95.593.490 93.361.399 89.354.766 84.577.249 90.377.127 43.244.732 o 585.768.109 TAYVAN 21.571.085 22.466.274 22.509.643 31.705.661 45.264.456 32.298.202 36.395.288 45.397.666 46.711.758 53.272.251 4.894.275 362.486.559 MISIR 5.005.733 9.313.716 19.984.078 28.503.751 26.793.664 371.46.753 52.169.792 44.095.636 71.769.930 41.376.972 1.123.290 337.283.315 İSPANYA 24.152.857 92.787.780 27.115.009 28.027.158 32.043.317 30.734.261 27.718.358 36.037.904 25.169.683 12.055.774 478.516 336.320.617 iTALYA 31.406.753 22.027.296 19.864.963 25.953.330 19.597.069 22.983.288 36.472.989 45.744.197 58.626.075 24.345.697 621.990 307.643.647 HİNDİSTAN 2.786.810 13.019.161 6.272.105 10.931.282 11.448.515 12.461.151 20.866.891 39.707.228 75.676.724 93.902.729 10.300.551 297.373.147 HONG-KONG 14.447.073 15.540.974 13.050.084 26.636.102 12.022.008 9.235.048 6.911.090 2.683.070 4.278.728 8.963.428 o 113.767.605 ARNAVUTLUK o o 3.047.523 8.142.855 2.981.549 7.058.478 21.984.118 21.944.732 18.143.951 16.375.599 1.875.000 101.553.805 LÜBNAN 2.129.235 2.319.796 6.873.179 6.422.774 14.680.210 12.981.173 13.650.765 9.154.564 12.796.548 10.734.994 3.109.867 94.853.105 İSRAiL 6.229.563 10.868.356 7.228.788 8.505.050 7.231.417 7.726.602 5.504.555 5.580.086 6.037.019 2.903.924 213.160 68.028.520 3.599.904.669 TAYLAND o o 142.610 1.278.540 13.489.612 5.837.700 8.150.937 9.259.649 11.325.642 15.504.700 249.940 65.239.330 LiBYA 536.256 83.676 o 3.441.099 7.821.115 9.218.607 4.464.930 1.231.262 5.790.849 16.002.679 SRiLANKA o o 415.770 3.897.079 6.261.665 6.092.820 8.685.772 5.900.216 3.713.750 909.450 o o 35.876.522 MALEzyA 2.573.485 3.940.080 2.270.007 5.331.060 7.151.845 4.212.858 1.198.735 1.311.550 593.545 959.920 171.900 29.714.985 ENDONEzyA o 181.930 2.049.047 3.357.250 1.135.867 1.646.635 1.165.740 4.994.884 8.308.108 4.474.175 443.120 27.756.756 BANGLADEŞ 575.000 1.599.203 2.115.140 2.289.868 1.593.574 2.633.363 3.030.305 4.737.896 2.015.084 5.216.877 603.340 26.409.650 PORTEKİZ 61.475 59.945 520.825 1.676.247 2.018.261 1.647.977 2.608.566 6.522.665 4.813.628 3.430.567 339.650 23.699.806 TOPLAM 199.133.075 387.153.057 549.392.167 892.891.686 1.111.702.397 1.271.487.487 1.629.503.820 1.397.465.405 2.378.135.594 2.355.270.409 48.590.473 185.864.542 Kaynak: DPT 00 Vı . /Y on t u l mamış İlı ra catM'kt T a bl o 2 9 : M ermer, T ı-avert en ve Su M erm en·İş ıenmış ı ar an (iq~J) 2001 2000 ÜLKEADI A.B.D. 78.859.746 90.803.803 2002 2003 136.980.718 203.064.932 2004 2005 2006 322.512.242 452.661.058 550.438.826 2007 534.082.070 2008 416.842.607 2009 2010(ocak) TOPLAM 228.476.410 15.020.235 3.029.742.647 818.608.299 SUUDİARABİSTAN 46.204.820 63.808.499 85.867.709 81.463.269 79.178.358 91.766.882 62.318.057 75.167.707 118.542.402 107.002.283 7.288.313 İSPANYA 17.997.473 328.70.345 38.032.161 56.751.252 69.665.920 79.411.151 83.872.459 89.872.011 57.303.217 21.979.927 1.426.422 549.182.338 İSRAiL 38.343.201 45.220.996 51.561.212 48.602.423 45.575.635 48.339.719 48.898.564 56.966.667 49.675.655 44.006.072 3.490.816 480.680.960 İNGİLTERE 4.258.059 5.775.693 8.329.766 16.346.343 36.349.821 51.036.633 71.602.369 84.346.500 78.220.416 47.561.637 3.754.308 407.581.545 IRAK o o o 6.825.371 19.562.742 34.436.926 33.492.227 37.102.930 71.484.924 62.989.412 9.555.437 275.449.969 HOLLANDA 3.879.219 6.757.475 10.833.055 14.979.823 16.194.783 22.870.848 24.536.180 31.988.080 30.136.332 19.425.246 901.417 182.502.458 KANADA 1.433.035 1.534.522 2.857.823 4.611.892 6.488.131 14.399.469 29.688.829 38.116.634 45.582.665 17.962.895 1.480.166 164.156.061 BİRARAP EMiRLİK 5.991.460 5.759.580 5.251.321 5.636.550 6.270.659 10.956.264 19.957.511 24.109.130 38.977.603 34.313.316 2.462.024 159.685.418 KUVEYT 4.604.167 3.869.149 4.442.384 5.425.972 7.324.553 5.736.677 6.472.176 9.406.073 20.951.412 56.506.731 841.334 125.580.628 FRANSA 835.152 697.599 953.407 2.080.616 5.734.055 8.925.519 15.068.316 25.696.397 30.428.736 31.283.979 2.811.561 124.515.337 GÜNEY AFRiKA CUM. 1.545.409 2.017.261 3.702.679 7.499.650 11.865.635 18.497.347 20.553.666 20.735.176 17.941.553 11.941.474 745.012 117.044.862 LiBYA 328.009 2.495 90.400 503.493 368.153 2.214.843 6.290.965 15.791.502 30.542.010 49.193.988 2.113.757 107.439.615 LÜBNAN 3.868.074 5.177.378 5.343.375 5.394.681 11.039.682 7.614.745 8.181.980 13.411.386 12.524.433 25.490.256 2.945.821 100.991.811 RUSYA FEDERASYONU 1.711.405 1.939.356 3.173.267 5.306.711 10.720.286 11.071.501 13.121.805 12.406.421 16.456.239 9.622.706 845.596 86.375.293 İTALYA 8.471.803 7.935.637 7.819.009 7.573.522 8.280.537 8.704.122 11.243.445 9.631.682 9.212.348 6.920.027 442.641 86.234.773 ALMANYA 7.683.837 5.742.739 4.408.286 4.029.877 5.871.051 6.943.774 9.266.026 9.399.666 13.892.197 16.492.491 904.058 84.634.002 KUZEY KIBRIS T.C. 3.373.606 2.573.927 2.486.280 2.872.268 6.696.614 11.980.163 12.269.391 14.944.142 14.574.652 3.892.447 478.182 76.141.672 BELÇİKA o o 3.663.344 5.215.020 9.093.971 11.531.992 12.707.773 11.009.422 14.104.992 6.331.045 565.998 74.223.557 AVUSTRALYA 748.118 749.845 1.950.697 3.074.951 5.545.556 6.765.966 7.067.227 11.138.034 17.736.671 17.068.725 1.456.193 73.301.983 TOPLAM 230.136.593 283.236.299 377.746.893 487.258.616 684.338.384 905.865.599 1.047.047.792 1.125.321.630 1.105.131.064 818.461.067 59.529.291 Kaynak: DPT DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi A.RD. 651.154.738 kg ile yine Türkiye'nin 2000-2010 Ocak döneminde yontulmuş-kesilmiş merrner, traverten ve su merrneri ihracatının ilk sırasında yer almaktadır. Türkiye'den bu dönemde İsrail 140.127.667, K.K.T.C. 86.871.200 kg, İspanya 84.800.285 kg ve İngiltere 80.816.542 kg yontulmuş-kesilmiş mermer, traverten ve su merrneri ithal etmiştir. Şekil 2.5: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Yontulmuş-Kesilmiş Merrner, Traverten ve Su Merrneri İhracatı Yaptığı Ülkeler (1 000 Ton) ~:: ···~I--==~-~----------------- 100 80 ---~ ------ ---------· - - - - - - -------------------~---- 60 1 -------------~------------------ 40 _j ---------------------- - - - - - 20 Kaynak: DPT 2009 yılı verilerine bakıldığında A.B.D. 125.751.271 kg ile yine ilk sırada yer almıştır. Suudi Arabistan 29.913.822 kg, İngiltere 27.038.962 kg, Kanada 23.237.469 kg ve Irak 21.058.371 kg ile onu takip etmiştir. Bu veriler ışığında denebilir ki A.B.D Türkiye'nin yontulmuş-kesilmiş mermer, traverten ve su merrneri ticaretinde Türkiye'nin lokomotif ithalatçısı rolündedir. Son olarak Türkiye'nin 2000-2010 Ocak dönemi blok-kalın dilimler halinde kesilmiş mermer ve traverten ihracat tablosu incelendiğinde Çin Halk Cumhuriyeti'nin 1.626.627.046 kg ile gerek bu kategoride gerekse genel olarak 87 88 İSTANBUL TİCARET ODASI doğal taş ihracatında Türkiye için çok önemli bir ülke olduğu anlaşılmaktadır. Öyle ki Türkiye'nin Çin Halk Cumhuriyeti ile yaptığı ihracat miktan en çok blok-kalın dilimler halinde kesilmiş menner ve traverten ihracatı yapılan diğer 19 ülkenin toplamının yaklaşık iki katı kadardır. Şekil 2.6: 2009 Yılında Türldye'nin en çok Blok-Kalın Dilimler Halinde Kesilmiş Menner ve Traverten İhracatı Yaptığı Ülkeler (1000 Ton) ----------~~----------------~---- 250 200 150 100 50 -ı- ------------------------------------------------ ----------------------- - - - - - - - - - - - - - - - - ------· Kaynak: DPT, 2010 Çin Halk Cumhuriyeti 2009 yılında Türkiye'den 421.514.205 kg, Suriye 22.891.565 kg, Hindistan 17.233.515 kg, Mısır 13.273.505 kg ve Tayvan 10.420.497 kg blok-kalın dilimler halinde kesilmiş mermer ve traverten ithal etıniştir. Bu bilgiler doğrultusunda Türkiye için Menner ve Traverten ihracatında en önemli iki ülke Çin Halk Cumhuriyeti ve Amerika Birleşik Devletleridir. Ayrıca denebilir ki Çin'in ihracatı daha çok ham ve işlenıneye hazır hammadde yönündeykenA.B.D. işlenmiş doğal taş ihracatı yapmaktadır. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 2.4.1.2. Gn:mit Türkiye 'nin ihracatını yaptığı en önemli doğal taşlar arasmda granit gelmektedir. 2000-201 OOcak dönemi granit ihracat değerlerine baktığımızda Türkiye 'nin ham-kabaca yontulmuş olarak ihraç ettiği granit toplamda 12.032.389 kg olarak İtalya tarafından ithal edilmiştir. 89 Tablo 2.10: Mermer Traverten ve Su Merrneri Yontuimuş ve Kesilmiş (Kg) 2000 ÜLKEADI A.B.D. 8.161.378 İSRAiL KUZEYKIBRIS T.C. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010(ocak) TOPLAM 10.379.631 28.920.453 52.174.865 69.748.137 89.042.349 92.043.626 100.411.651 64.750.814 125.751.271 9.770.563 651.154.738 8.741.836 11.519.837 16.954.164 22.123.925 15.925.300 10.071.278 10.444.651 10.536.851 11.231.650 20.412.824 2.165.351 140.127.667 880.146 835.025 11.628.067 16.865.291 15.307.207 10.987.153 8.529.486 13.078.480 1.289.255 86.871.200 İSPANYA 1.385.060 2.669.498 10.883.043 10.508.475 8.044.150 12.354.079 10.348.819 13.405.988 8.187.607 6.262.874 750.692 84.800.285 İNGİLTERE 976.716 890.033 2.258.567 2.377.747 7.883.098 6.729.770 8.897.286 9.660.767 12.235.786 27.038.962 1.867.810 80.816.542 TÜRKMENİSTAN 1.153.039 4.302.824 3.450.154 564.988 2.084.681 4.369.424 8.012.707 15.855.282 16.224.388 13.736.240 320.907 70.074.634 KANADA 303.270 221.735 1.313.421 2.539.121 9.151.919 7.884.116 7.056.111 8.494.019 7.347.705 23.237.469 2.330.724 69.879.610 SUUDİARABİSTAN 1.365.407 4.318.160 5.864.649 4.080.266 3.930.716 2.155.087 658.461 667.312 9.068.210 29.913.822 1.431.192 63.453.282 IRAK. o o o 533.515 1.087.636 632.959 1.294.739 1.966.829 1.653.426 21.058.371 3.489.614 31.717.089 FRANSA 162.723 145.611 168.560 251.873 327.191 1.089.009 2.834.028 7.319.345 7.165.883 10.584.854 1.014.152 31.063.229 RUSYAFED. AZERBAYCANNAHÇ. 1.819.699 934.280 1.182.662 2.928.447 3.716.438 1.530.254 2.572.406 3.951.513 5.624.538 5.264.262 945.319 30.469.818 49.572 158.221 230.039 621.932 285.297 785.198 1.005.871 2.522.215 7.660.623 16.231.675 699.996 30.250.639 ÇİN HALK CUMHUR. 2.568.806 2.676.715 1.128.402 857.426 703.196 1.298.412 875.093 2.954.830 4.656.384 9.538.407 107.744 27.365.415 24.976.146 2.541.977 4.929.113 BİR.ARAP EMİRLİK. 55.305 140.957 430.379 680.491 789.161 619.237 1.727.123 1.704.962 7.463.099 10.948.213 417.219 LiBYA 50.700 440 52.975 38.060 813.941 169.002 309.328 323.703 1.957.725 15.961.013 1.677.073 21.353.960 LÜBNAN 1.128.234 499.440 953.558 4.508.222 1.733.697 787.495 2.019.420 1.874.665 2.975.725 3.036.775 63.660 19.580.891 UKRAYNA 66.882 60.807 514.538 1.632.375 7.220.994 1.956.041 1.874.085 971.467 1.846.681 1.853.588 56.430 18.053.888 İTALYA 2.185.231 1.621.433 1.259.980 1.380.950 868.929 793.093 1.675.517 2.360.249 2.788.961 2.749.315 214.853 17.898.511 GÜNEY AFRiKA CUM. 64.307 o 841.953 337.198 932.621 567.873 2.003.273 4.136.153 3.271.338 4.970.834 242.850 17.368.400 ROMANYA 859.062 479.272 425.153 300.082 714.738 689.777 1.190.682 2.707.589 4.989.727 4.015.823 71.274 16.443.179 TOPLAM 31.977373 41.853.919 79.374.627 113.369.071 147.589.907 160.389.744 172.150.433 202.812.543 189.629.756 365.645.072 28.926.678 Kaynak: DPT r d e K esilmı..ş İlı ıra catMiktar an (K) 'f a bl o 2 11 : M ermer, 'f ravert en Blok/ K alı n DT ı ım l er H am "'g" ÜLKEADI 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010(ocak) TOPLAM ÇİN HALK CUM. 3.731.061 27.652.411 53.731.576 103.952.337 49.051.286 59.847.846 228.857.606 320.070.323 327.183.874 421.514.205 31.034.521 1.626.627.046 İTALYA 13.761.706 24.804.043 19.797.775 27.766.166 20.535.637 34.085.659 YUNANİSTAN 2.062.199 4.681.092 3.028.537 6.986.440 12.323.701 17.885.554 10.379.762 TAYVAN 1.614.535 7.602.680 ı 1.031.156 11.592.625 3.872.288 4.428.850 12.773.130 27.140.131 32.958.496 19.863.551 7.813.857 600.850 229.127.871 15.977.568 16.021.630 9.908.589 255.140 99.510.212 22.160.757 7.631.890 10.420.497 688.812 93.817.220 91.175.352 HİNDİSTAN 1.045.600 3.347.740 3.160.020 6.321.191 7.293.541 4.645.263 9.831.640 18.827.453 17.646.455 17.233.515 1.822.934 İSPANYA 2.295.279 441.205 3.593.556 8.515.861 8.216.748 7.302.180 10.846.422 15.346.006 16.938.821 3.361.360 174.250 77.031.688 HONG-KONG 6.032.858 14.855.365 10.471.292 10.178.238 6.339.118 5.419.486 1.774.980 647.520 672.927 4.263.368 141.640 60.796.792 42.541.438 SURİYE 2.962.869 828.880 2.145.674 497.790 883.850 628.240 342.529 3.111.065 7.688.976 22.891.565 560.000 LÜBNAN 380.809 3.567.170 3.534.126 5.373.913 3.363.822 6.145.077 1.690.251 4.497.913 ı 1.983.935 1.624.417 46.290 42.207.723 AB. D. 421.880 2.714.389 4.964.650 2.479.411 3.995.016 5.409.121 8.261.695 3.641.249 787.843 614.533 220 33.290.007 MISIR 1.360.625 1.276.240 2.675.660 1.583.190 181.490 883.900 3.618.840 2.481.588 2.285.516 13.273.505 149.860 29.770.414 İRLANDA o o 42.809 21.898 923 o 45.232 26.814.661 74.577 o o 27.000.100 TAYLAND o 82.540 o 43.160 1.150.672 2.011.403 5.162.306 5.474.650 3.778.661 1.653.010 255.100 19.611.502 BREZiLYA 259.369 255.495 363.382 506.446 859.007 1.119.599 763.126 2.157.541 7.183.990 5.138.465 715.717 19.322.137 SRİLANKA o o o 495.480 828.929 1.261.140 4.444.200 3.557.455 2.087.660 51.980 ENDONEZYA 39.580 111.190 848.372 1.527.343 794.674 392.870 1.324.555 2.500.257 2.716.373 2.245.717 o o 12.500.931 1.785.048 924.122 1.683.465 567.544 493.321 967.341 649.447 1.507.169 336.811 53.020 12.107.227 12.726.844 TÜRKMENİSTAN 3.139.939 İSRAiL 923.325 1.145.473 1.871.138 2.106.901 868.354 1.586.062 715.670 817.243 346.090 100.007 o 10.480.263 ALMANYA 725.645 270.235 272.771 891.739 764.159 687.750 598.701 1.043.168 1.511.812 2.648.790 159.343 9.574.113 KUZEY KIBRlS T.C. 393.721 459.325 5.174.129 404.871 Ll36.983 383.687 534.766 323.683 169.697 214.969 24.304 9.220.135 TOPLAM 95.880.521 127.630.745 192.928.465 129.632.236 141.066.986 337.018.411 483.058.043 448.081.447 525309.160 36.682.001 Kaynak: DPT 41.151.000 tJ o Cl< F; 92 İSTANBUL TİCARET ODASI Ancak yıllara göre baktığımızda Türkiye'den toplamda en yüksek miktan ithal eden İtalya'ya ihracatın 2002 yılından itibaren düzenli olarak düştüğü gözlenmektedir. Ayın şekilde toplamda her ne kadar dördüncü sırada yer alsa da K.K.T.C. yalnızca 2007 yılında Türkiye'den ham granit ithal etmiştir. Denebilir ki Türkiye ham-kabaca yontulmuş granit ihracatında düzensiz bir dış ticaret yapısına sahiptir. Dönemin blok ve kalın dilimler halinde kesilmiş granit ihracat değerleri incelendiğinde ürün 844.609.410 kg ile en fazla Almanya tarafından ithal edilmiştir. Bu dönemde toplam blok ve kalın dilimler haline kesilmiş granit ihracatında Almanya'yı 128.804.959 kg ile İtalya, 112.286.525 kg ile İsviçre, 50.065.160 kg ile Yunanistan ve 36.615.671 kg ile Fransa takip etmiştir. Şekil 120 2.7: 2009 Yılında Türkiye'nin en çok Blok-Kalın Dilimler Halinde Kesilmiş Granit İhracatı Yaptığı Ülkeler (1000 Ton) -y-··------------------------------------------ 100 - 1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 80 -:--- 60 -:--40 -~- Kaynak: DPT, 2010 2009 yılında ise en büyük ihracat 96.309.201 kg ile Almanya ile yapılmıştır. 19.548.578 kg blok ve kalın dilimlerhalinde kesilmiş granit İtalya'ya, 11.440.916 kg İsviçre'ye, 5.116.087 kg Yunanistan'a ve 2.014.600 kg Azerbaycan'a ihraç edilmiştir. • ' Tablo 2 12· Gı:aııı.it Ham/ Kabaca YonhıJmuıs İhracat Miktarlan (Kg) ÜLKEADI 2004 2005 2006 2007 2008 1.881.524 2.324.565 1.581.630 189.560 214.153 1.677.130 1.093.058 360.942 50.150 530.210 1.177.840 334.270 654.421 74.165 9.050 o 124.535 o o o 1.299.900 323.517 624.069 205.505 o o 15.000 o o 157.880 11.658 32.625 710.000 132.500 o 51.570 o o 153 o o o 818.910 3.039 o o o o o o o 782.800 137.800 o o 350.640 2001 2002 o ALMANYA 245.804 149.863 722.715 YUNANİSTAN o o o o 226.195 o o HOLLANDA o o o o İSViÇRE o KUZEY KIBRIS T.C. BELÇİKA AZERBAYCANNAHç. o o 1.513.225 783.715 İRLANDA o SLOVENYA İNGİLTERE o o o o o LÜBNAN 168.280 o o o o o o o o HONG-KONG o CiN HALK CUMH. 2009 o 2010(ocak) TOPLAM o 12.032.389 495.000 54.900 6.557.612 282.052 25.400 1.730.088 o o o o 1.299.900 90 o o o o 319.153 o o o o o o 488.440 1.168.091 1.096.233 785.839 35.110 188.496 126.183 o o o o o o 349.789 o o o 95.787 100.148 103.800 47.610 78.752 16.780 o 173.675 o o 347.345 o o 4.251 19.459 45.086 137.000 20.944 o 19.765 22.287 143.905 3.675 33.760 8.585 67.059 73.254 o o o 161.028 o o o o o o o o o o o o o o o o o 136.600 7.920 o o o o o o o o ESTONYA o o 49.880 51.880 IRAK o o o 414.084 1.802.727 2.120.403 ROMANYA FİNLANDİYA FRANSA İSPANYA 1 2003 3.544.017 2000 İTALYA TOPLAM Kaynak: DPT o o o o o o o o o o o o o o o o 144.520 o 103.204 11.221 o o 3.424 o o 44.763 o 19.660 1.000 o o 6.124.630 4.833.024 4.054.350 2.112.448 4.281.129 1.587.848 789.273 30.300 1.444 269.207 237.961 189.632 182.658 168.280 161.023 68.847 ı --------- ' --------- Tablo 2.13: Granit Blok, Kabaca Dilimler Halinde Kesilmiş İhracat Miktarları (Kg) 2000 2001 2002 57548103 12768174 129773025 232520 277339 6831241 1270677 3680568 5l11800 39 1647000 2177960 180000 o o o o 50000 258502 o 170520 1900170 20000 3533600 496673 o o 2003 82583670 4169749 8565988 2823587 5257960 2839800 4992'02 3256570 8737 2004 77200877 3996047 16641349 4987222 4439510 6043690 17100990 97360 295669 2005 66604362 25060161 17695500 2683150 5161027 15020269 1252555 5094200 794760 2006 91786509 25712078 12775486 5958271 6587014 2726657 4352868 2547108 1190070 2007 113193228 19391106 10126090 10716867 7693185 3827875 1978383 437525 108000 38962 13483 7578 6850 10555 25200 13582 213260 o İSPANYA 573564 808540 895217 1356884 2188528 2014600 390000 775627 721435 559664 24896 KUZEYKIBRIS T.C. 47300 75300 118775 74940 30740 193918 6900 147034 700804 398150 7600 o 2800 o 1350020 277660 815634 1450000 163075 381840 o 252293 172499 102293 30750 o 324226 57510 788150 162000 o o o o o o o 19200 ÜLKEADI ALMANYA İTALYA İSviÇRE YUNANİSTAN FRANSA BELÇİKA HOLLANDA AVUSTURYA ROMANYA AZERBAYCANNAHÇ. İNGİLTERE İSVEÇ GÜRCiSTAN LÜKSEMBURG IST.DERI SER.BÖLG DANİMARKA FiNLANDiYA IRAK TOPLAM o o o o o o o o 380 o o 9800 7492 o o o o o o o 1128 186850 2009 96309201 19548578 11440916 5116087 1973245 1049850 491217 1730150 524810 o 2010(ocak 1073410 208902 974325 27000 79716 23300 Kaynak: DPT 53689 TOPLAM 844609410 28804959 112286525 50065160 36615671 32161451 o 31626575 21493 19068836 1935000 7839363 o o o o o o o 633450 242450 o o 1000000 o 14290 78000 o o o 56000 415600 236900 144175 151739 65250 o o 128648 74664 192481 388780 130800 40496 72745856 19132211 147971563 114916261 133867362 141215998 156341324 174031039 179934998 141428179 4760842 217785 7000 o o o o o 2008 115768851 23377238 12567726 13927977 5244014 580010 1028788 430660 2485644 6829609 3809196 2021462 1919722 1769819 1489478 1156200 1147374 1099290 1069664 955869 DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 95 Şekil 2.8: 2009 Yılı Toplam İhracat Gelirleri (Milyon USD) ~ 500 450 § 400 ~---------------------------------------------- [:5 b ;!§ 350 300 250 200 150 100 50 o Kaynak: DPT, 2010 Para bazında bakıldığında Türkiye'nin 2009 doğal taş ihracatmda en büyük paya işlenmiş/ Yontulmamış mermer, traverten ve su mennerinin sahip olduğu görülür: 471.006.753 USD. Ham/ Kabaca Yontulmuş mem1er ve traverten 317.952.575 USD, Yontulmuş/ Kesilmiş mermer, traverten ve su merrneri 229.351.507 USD, Blok, Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş mermer ve traverten 106.723.008 USD tutarmda ihracatı yapılmıştır. Granit ihracatında ise Blok/ Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş 10.149.858 USD, Ham/ Kabaca Yontulrnuş granit ihracatı 75.823 USD olarak gerçekleşmiştir. 96 İSTANBUL TİCARET ODASI 2.4.2. Türkiye Doğal Taş ithclotı 2.4.2.1. Mermer, Treıvarten ve Su Merrneri Türkiye 2000-2010 Ocak arası dönemde ithal ettiği ham ve kabaca işlenmiş mermer ve traverteni toplamda en yüksek miktarda İran' dan almıştır: 11.4 71.679 kg. Onu 4.780.470 ile Mısır ve L067.515 kg ile İtalya izlemektedir. İran bu dönemde Türkiye'nin en fazla ham ve kabaca işlenmiş mermer ithalatı yaptığı ülke olmanın yanı sıra düzenli olarak ithalat yapılan tek ülkedir de. Yıllara göre düzenli ithalat yapılan ikinci ülke yine Mısır'dır ancak 2009 yılmda Mısır'dan bu madde ithal edilmemiştir. 2009 yılında İran 763.660 kg ile yine Türkiye'nin en çok ham ve kabaca yontulmuş mermer ve traverten ithal ettiği ülke olmuştur. Portekiz'den 170.561 kg, Irak'tan 108.690 kg ve Suriye'den ise 33 ton ithal edilmiştir. Şekil 2.9: 2009 yılı Ham/ Kabaca Yontulmuş Mermer ve Traverten ithalatı (kg) 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 o İRAN PORTEKİZ IRAK SURİYE Kaynak: D .P. T, 201 O Bu dönemde Türkiye İtalya'dan toplamda 19.359.694 kg işlenmiş/ yontulmamış mermer, traverten ve su merrneri ithal etmiştir. İtalya'yı 15.203.388 kg ile Hindistan, 13.607.573 kg ile İspanya, 7.865.400 kg ile Çin Halk Cumhuriyeti ve 6.218.479 kg ile İran izlemiştir. c_'•'' ____ _ ı_;:_:__·_• Tablo 2.14: Ham/ Kabaca Kesilmiş Menner ve Traveıien ithalatı (kg) ÜLKEADI lıııoo 2001 556.310 734.272 2002 İRAN Ml SIR o 138.500 362.000 2.092.550 179.800 İTALYA 21.416 352.580 68.200 408.340 PORTEKİZ o o İSPA.NYA o o 215.000 4.380 AB .D. o o o o o 21.650 55.040 IRAK o BULGARİST AN o SURlYE o İRLANDA o o o YUNANİSTAN 35 o 20.460 HİNDİSTAN o o HOLLANDA o o o o o o o o o o 'FRANSA 2004 2005 1.155.780 857.120 o o 2008 2009 2006 2007 1.723.199 1.309.740 2.447.090 763.660 o ı 1.471.679 4.780.47() o t067.515 170.561 o 360.561 o o o 217.103 563.800 146.000 61.899 59.180 95.900 o o o 2.108 o o o o 124.303 o 22.686 19.000 o o o o o o o o o 45.050 o o o 22.000 o o o o o o o o o o 15.750 o 31000 o o o 45.010 370 20.800 1.820 o o o o o o o 25.166 o o o o o o o o 825 22.000 o o o o o o o o o o o o o o o o o lo o o o o ALlvlANYA 50 5.446 AVUSTIJRYA o o TÜRKMENİSTAl'-! o o o 15.850 o o o o o o o 5.200 o o o o o o o o o 4.500 o 6.000 o o o o 108.690 1!.500 577.811 UJU78 1.637.633 3.726.351 1.370.800 1.434.319 2.747.255 2.052.200 2.618.256 1.01!7.411 Kaynak: DPT TOPLAıVI o 835.820 o 190.000 20111 (Ocak) o o 462.000 o o o LÜBNAN 1.131.933 792.575 o o o o o o o i SIRBİSTAN -KARADAG O 1AZERBAYCAN-NA.HÇ. 2003 o 128.683 o o 118.376 o o o 67.050 o 43.485 o 25.166 o 22.825 o o o o o o 15.850 108.690 48.750 45.011l H .SOO 6.000 5.496 5.200 4.50!) Tablo 2.15: işlenmiş/ Yoıııtıılmarnış Merrner, Traverten ve Sn Merrneri ithalatı (kg) 2000 681.319 HİNDİSTAN 508.891 İSPANYA 72.555 CİN HALK CUMHUR 14.731 İRAN 557.236 13.878 2001 293.928 78.276 114.639 101.327 9.710 56.313 1.009 1.921 10.525 o o ÜLKEADI İTALYA YUNANİSTAN o MISIR 20.000 İSRAiL o A.B.D. PORTEKİZ PAKİST AN BULGARİST AN FRANSA BREZİLYA HOLLANDA İNGİLTERE BİRARAP EMİRLİK. GÜNEY KORE CUM. TAYLAND ALMANYA TOPLAM Kaynak: DPT 2002 433.285 1.597.803 257.776 36.190 169.752 64.139 59.042 61.925 1.100 116.850 109.137 42.460 200 2003 1.002.207 1.071.281 907.094 190.664 2.850.229 240.853 103.568 115.825 33 175.385 188.448 38.909 5.700 2004 1.116.600 1.004.613 1.256.170 108.674 830.628 391.953 365.183 427.890 14.839 80.620 179.497 43.897 10.585 2005 2.473.762 793.003 2.215.985 600.892 239.780 376.165 557.468 751.032 27.996 152.849 152.997 2006 1.704.817 1.507.297 1.714.810 579.945 396.166 562.269 946.455 1.074.471 579.880 131.812 75.308 201.209 9.803 53.938 38.040 13.796 35 2007 4.895.851 3.282.098 2.688.845 2.324.008 485.994 1.046.492 750.983 225.544 699.685 295.706 96.783 141.975 15.539 2008 4.289.873 3.297.039 2.614.815 2.344.557 431.586 1.807.500 914.105 381.718 501.889 275.479 ı 1.774 152.293 71.637 3.460 o 142.610 o 56 51.397 463.701 44.387 o o o o o 99.273 o 48.472 o o 5 o 19.897 46.309 3 100.012 245 14.382 300 23.768 55.320 17.702 42.430 503 o 844 60.000 o 860 o o 72.600 97.120 o 2.200 o o 66 o o o 1.157 o 91 o 30 o 8 o 108 1.913 16.441 786 137 1.020 11.650 49.764 1.650 1.071 1.984.335 822.349 3.013.041 6.914.101 5.895.386 9.018.182 9.639.823 16.951.659 17.437.882 2009 2.322.767 1.614.970 1.583.417 1.447.521 247.398 336.691 652.969 43.720 105.517 85.570 100.016 ı 18.078 1.742 75.626 o 3.998 o 2010 145.285 448.117 181.467 116.891 o o 88.000 o 19.625 o 8.454 22.750 o o o o 500 25.782 o 116.869 o 23.565 2.561 8.906.216 1.033.650 TOPLAM 19.359.694 15.203.388 13.607.573 7.865.4110 6.218.479 4.882.375 4.458.782 3.084.1146 1.974.967 1.314.27:1. 1.146.344 755.348 603.110 277.309 204.266 172.444 134.839 125.168 118.263 110.558 DOGAL TAŞLAR VE CİN HALK CUMffiJRİYETİ REKABETi 99 Şekil2.10: 2009 yılı işlenmiş/ Yontulmamış Merrner, Traverten ve Su Merrneri ithalatı (kg) ~--~~-~--~--- 2.500 2.000 1.500 1.000 500 o İTALYA 1 HİNDİSTAN İSPANYA ÇİN HALK CUMHUR. MISIR L-.~-·-·-~-·----~--·-·~-~~~~-___j Kaynak:D.P.T, ithalat değerlerine baküdığında toplam ithalat değerleri sıralamasına paralel bir sıralamadan söz edebiliriz. 2009 yılında İtalya' dan 2.322.767 kg, Hindistan'dan 1.614.970 kg, İspanya'dan 1.583.417 kg, Çin Halk Cumhuriyeti'nden 1.447.521 kg ve Mısır'dan 652.969 kg İşlenmiş/Yontulmaınış Merrner, traverten ve su merrneri ithal edilmiştir. 2000-201 O Ocak arası dönemde yontulmuş ve kesilmiş olarak ithal edilen mermer, traverten ve su merrneri yine işlenmiş/ yontulmamış olarak ithal edilen ülkelerden alınmıştır. İtalya 7.173.584 kg ile yine ilk sırada yer alırken İran 5.089.516 kg, Mısır 4.041.379 kg, Hindistan 3.963.088 kg ve İspanya 2.559.491 kg ile onu taldp etmiştir 2009 yılı Son yıllara baktığımızda ise Çin Halk Cumhuriyeti'nden yapılan ithalatın 2004 yılından başlayarak düzenli olarak artış trendinde olduğunu ve 2008 ve 2009 yıllannda en büyük ithalatın Çin'den yapıldığını görüyoruz. Bu değerler 2008 yılı için 657.044 kg, 2009 yılı için 893.093 kg olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında İtalya'dan 333.975 kg ve A.B.D' den 168.398 kg yontulmuş/ kesilmiş merıner, traverten ve su merrneri ithal edilmiştir. ....... o o Tablo 2.16: Yontulmuş/ Kesilmiş Mermer, Traverten ve Su Merrneri ithalatı (kg) ÜLKEADI 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010(0cak) TOPLAM İTALYA 1.927.66ı 663.085 676.2ı9 682.842 562.599 938.022 579.190 301.427 508.564 333.975 o 7.173.584 İRAN 273.857 492.349 ı.oıi.226 990.954 ı97.720 638.630 971.102 339.390 113.955 60.333 o 5.089.516 MISIR 40.193 23.324 674.600 675.575 562.690 1.285.077 299.650 379.070 ıo1.200 o o 4.041.379 HİNDİSTAN 84.200 50.510 40.000 ı44.475 627.9ı4 947.460 7ı6.ı68 ı 75.44 ı 32.508 o 3.963.088 İSPANYA 242.48ı 41.125 44.520 233.440 347.077 481.940 5ı5.548 ı24.240 268.107 ı24.498 ı36.5ı5 2.559.491 ÇİN HALK CUMHUR. 550 o o o 80.490 96.438 243.573 377.993 657.044 893.093 o 2.349.181 İS!WL 136.538 38.600 51.000 93.400 ı59.4oı ı40.640 1.083.507 46.060 76.997 o o 1.826.143 YUNANİSTAN 90.120 ı94.066 63.438 1.500 23.350 29.463 73.704 331.000 330.142 ı28.592 22.000 1.287.375 A.B.D. o ı68.511 ı32.500 3.780 520 2.805 65.497 ı 78.092 220 ı68.398 o o 258.03ı 63.850 o o o o o 804 543 o 720.323 323.228 FRANSA 22.98ı 26.904 4.ıoo o ı6.600 ı55.Ioı o 8.47ı 3.000 1.690 48.000 286.847 MAKEDONYA 248.829 o o o o o o o o o o 248.829 ALMANYA ı6.ııo 73.195 61.298 o o 7.500 7.403 29.945 27.050 20.096 o 242.597 BULGARiSTAN o o 460 o 2.600 88.110 o 62.6ı8 1.966 o o 155.754 SURİYE o o o 20.985 37.553 ı3.9ı5 60.790 5.000 o 900 o 139.143 PORTEKİZ ı9.300 ı9.300 ı5.500 o 44.340 500 o o o o o 98.940 IRAK o o o o o o 75.800 o o o o 75.800 KANADA o o o o o o o o o 22.400 43.490 65.890 TAYLAND o o o o 1.840 o o o o 43.398 o 45.238 BELÇİKA o o o o o o 1.500 o 42.000 80 o 43.580 TOPLAM 3.102.820 2.049.000 2.838.711 2.846.951 2.664.694 4.825.601 5.121.676 2.899.474 2.306.490 1.830.504 250.005 İNGİLTERE Kaynak: DPT 1.144.4 ı2 Tablo 2.17: Blok/ Kalın Dilimler 2001 Şeklinde Kesilmiş ÜLKEADI 2000 İRAN 1.411.538 1.318.637 902.787 2002 2003 Mermer ve Traverten (kg) 2004 2005 2006 2.750.958 2.363.994 1.148.399 934.650 2007 2008 2009 2010 TOPLAM 438.620 535.670 174.670 o 11.979.923 İTALYA 105.520 214.865 66.600 754.085 157.920 145.058 71.650 1.182.320 460.130 5.581 o 3.163.729 MISIR o o o o o o 55.904 217.900 498.310 460.000 45.200 519.000 46.000 674.105 o 2.516.419 o o o o o o o 20.850 481.428 118.000 379.210 o o o 290.280 64.700 60.800 o o o o 622.710 20.814 o o 77.750 199.100 25.000 o 40.441 24.000 24.500 191.420 138.585 21.000 392 o o 380 o o 371.677 o o o 16.420 o o 230.150 65.000 o o o 9 91.353 26.800 18.455 43.430 o o o o o o o o o o HOLLANDA İSRAiL HİNDİSTAN İSPANYA 19.900 o FRANSA o 355 o o 300.000 o YUNANİSTAN 3.000 27.300 9.030 15.000 790 MAKEDONYA 202.300 o o o o o o o o o o o o o o ÇİN HALK CUMHUR. o o o 70.500 o o o 24.380 o 39.000 o 635 o 59.930 2.870 55.500 o o o o o o o o o o o o o o o 22.453 o o o o o o o o SURİYE A.B.D. AZERBAYCANNAHÇ. 865 580 1.100 o o o o o o HIRVATİSTAN o o o BULGARiSTAN 20.700 GÜNEY KORE CUM. ÜRDÜN o o TOPLAM 1.743.923 1.658.355 1.202.667 4.394.093 3.864.339 1.803.375 1.687.275 2.045.461 2.128.440 762.168 LÜBNAN ÖZBEKiSTAN Kaynak: DPT o o o o o o o 25.800 o 6.350 o o o o o 25.000 21.200 o o o 5.270 o o o o o o o o o o o o o 792.558 411.605 311.570 300.364 235.158 202.300 120.680 100.665 59.815 25.000 22.453 21.200 20.700 6.350 5.270 102 İSTANBUL TİCARET ODASI Şekil2.11: ı:: 2009 Yılı Yontulmuş/ Kesilmiş Mermer, Traverten ve Su Merrneri ithalatı (kg) 1.000 ~ 900 800 700 600 500 400 300 200 100 o ÇİNHALK İTALYA A.B.D. YUNANİSTAN İSPANYA CUMHUR. Kaynak:D .P. T, Son olarak blok ve kalın dilimler şeklinde kesilmiş mermer ve traverten ithalatına baktığımızda Türkiye'nin en fazla ithalat yaptığı ülke İran olmaktadır. Türkiye bu dönemde İran'dan toplamda 11.979.923 kg, İtalya'dan 3.163.729 kg, Mısır'dan 2.516.419 kg ve Hollanda'dan 792.558 kg ithalat yapmıştır. 2009 yılında ise Hollanda'dan 481.428 kg, İran'dan 174.670 kg ve Yunanistan'dan 43.430 kg blok ve kalın dilimler şeklinde kesilmiş merıner ve traverten ithal etmiştir. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi Şekil 2.12: 2009 Yılı Blok/ Kalın Dilimler Şeklinde Traverten İhracatı HOLLANDA İRAN YUNANİSTAN Kesilmiş ÇİN HALK 103 Merrner ve HİNDİSTAN CUMHUR. Kaynak:D.P.T, 2.4.2.2. Gnmit 2000-2010 Ocak dönemi Granit ithalatına bakıldığında Türkiye'nin haınl kabaca yontulmuş granit ithalatını toplamda 114.592.747 kg ile en fazla İspanya ile yapmış olduğunu görüyoruz. Bu dönemde İtalya' dan 63.301.269 kg, Brezilya' dan 50.317.491 kg ve Ukrayna'dan 23.379.692 kg ham kabaca yontulmuş granit ithal edilmiştir. 2009 değerlerine göre ise Brezilya'dan 12.070.150 kg, İspanya'dan 8.539.578 kg, İtalya'dan 7.825.040 kg, Norveç'ten 2.587.400 kg ve Hindistan'dan 1.663.605 kg ham granit ithal edilmiştir. 104 İSTANBUL TİCARET ODASI Şekil2.13: 2009 Yılı Ham/ Kabaca işlenmiş Granit ithalatı 14.000 ~ ~ 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 o BREZiLYA İSPANYA İTALYA NORVEÇ HİNDİSTAN Kaynak:D.P.T, Granit blok ve kalın dilimler şeklinde kesilmiş olarak ise toplamda en fazla İspanya' dan ithal edilmiştir. Bu dönemde İspanya' dan 242.697.321 kg, İtalya' dan 101.892.839 kg, Brezilya'dan 85.174.349 kg, Finlandiya'dan 57.008.840 kg ve Hindistan'dan 53.557.452 kg granit ithal edilmiştir. 2009 yılı ithalatmiktarları ise İtalya' dan 8.662.285 kg, İspanya' dan 8.515.462 kg, Brezilya'dan 2.543.894 kg, Norveç'ten 1.164.600 kg ve Finlandiya'dan 1.077.200 kg şeklindedir. Tablo 2.18: Ham/Kabaca Yontulmuş Granit ithalatı (Kg) ÜLKEADI 2000 2001 İSPANYA o o İTALYA 1.926.609 1.063.541 331.340 BREZiLYA 509.753 o 139.448 25.580.990 UKRAYNA 3.221.690 968.430 1.496.000 1.342.390 962.160 2.400.240 o 7.582.982 HİNDİSTAN o 161.000 354.235 1.488.961 4.009.274 FiNLANDiYA 111.000 75.400 80.900 42.800 2002 2004 2003 1.311.90! 1.423.036 192.200 o 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2.039.409 1.259.344 61.105.100 38.722.178 8.539.578 o o 494.680 686.770 869.448 1.667.485 1.127.816 980.307 1.941.096 ÇİN HALK CUMHUR O o o o o o 793.345 NORVEÇ 717.200 98.900 487.100 430.800 603.000 380.500 355.300 1.249.400 İRAN 62.172 o 22.260 29.680 285.560 821.540 266.440 327.790 ZİMBABVE 288.526 136.057 108.360 o o o o o o o o o o o o o 176.850 PORTEKİZ o o 294.000 o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o LİBYA o FRANSA o TOPLAM 7.352.164 2.309.72~ 4.821.06~ SEYŞELLER KANADA AVUSTRALYA A.B.D. İSVEÇ Kaynak: DPT 167.170 551.490 166.000 286.000 o o o o o o o o 158.688 o o o o o o o 63.301.269 11.479.670 12.070.150 o 50.317.491 3.838.300 1.567.500 o 23.379.692 9.286.923 1.663.605 o 17.682.658 4.511.300 117.200 o 9.576.000 1.390.699 43.500 o 9.222.335 6.587230 o 362.720 7.743.295 684.400 2.587.400 o 7.594.000 o o o 1.815.442 o 709.793 o o 110.522 o 404.522 o 158.688 o o o o o o 129.360 o 590 o 41.460 2.000 o o 2.000 o o 1.731 o 1.288.485 3.388.734 5.420.240 4.554.870 22.503.120 14.999.290 7.825.040 o o o o GÜNEY AFRİKA CUJ\ 515.214 TOPLAM 114.592.74c 153.800 o 129.360 o o o o o o 27 40.870 o 1.731 o o 4.074.400 o 180 o 180 o o o 27 5.837.009 8.899.341 12.770.34 9.125.57( 129.167.49 91.501.991 34.525.26 362.720 Tablo 2.19: Blok ve Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Granit ithalatı (Kg) 2006 2007 2000 21102 20113 2004 2005 2001 22.387.086 11.530.189 22.791.680 15.312.487 35.235.281 45.816.276 54.268.051 18.060.279 İTALYA 13.442.356 8.320.278 4.865.061 10.318.213 16.909.804 11.111.293 15.024.00( 8.568.656 4.499.494 4.368.09' 1.459.926 4.382.211 16.077.138 25.598.22( 16.198.73( 3.898.551 BREZİLYA FİNLANDİYA 2.280.220 6.315.100 2.313.68( 10.637.700 10.352.040 10.060.70( 10.924.70( 808.200 HİNDİSTAN 4.321.990 4.017.240 6.689.00 1.295.197 9.064.472 4.354.615 16.044.83 5.146.086 UKRAYNA 1.369.800 3.452.500 4.270.040 2.579.744 7.850.580 10.726.941 4.128.000 3.222.000 NORVEÇ 4.650.200 867.202 1.147.000 2.302.420 1.034.880 7.012.500 6.504.400 2.765.200 GUNEY AFRİKACUM. 4.117.133 2.824.36 4.378.80 o 255.580 70.200 5.040.442 831.804 ZİMBABVE 1.91 7.87( 1.381.54 2.107.30 5.779.520 506.040 4.069.520 o o ÇINHALK 9.017 o 2.000 191.691 347.724 107.746 5.444.172 CUMHUR. 146 135.195 o o o o 5.323.200 o MOZAMBİK o SUUDI 81.674 60.267 o 22.000 ARABİSTAN 128.218 o o o 1.086.59( o PORTEKİZ 253.000 o o 557.888 o o o o 345060 266.000 225.580 Ml SIR o o o RUSYA o o FEDERASYONU 590.000 o o 15.930 o o o o 254.980 ANGOLA o o o o o o o 12.000 181.600 o o 22.500 ALMANYA o o 200.190 o o o İNGİLTERE o o o o o İRAN 45.186 o 24.000 73.600 o o HOLLANDA o o o o o o o o TOPLAM 60.845.160 43.211.851 50.022.492 53.090.612 97.764.780 119.646.9Hi 134.387.995 49.270.008 ÜLKEADI İSPANYA Kaynak: DPT 2008 2009 2010 8.780.530 8.515.462 o 4.670.893 8.662.285 o 6.148.090 2.543.894 o 2.239.300 1.077.200 o 1.740.780 883.233 o 776.665 753.450 o 2.224.700 1.164.600 288.500 65.201 o 339.119 149.340 2.361.090 o o o 1.599.941 203.352 o o 208.760 70.800 o 263.009 o o o o 2.500 o o o o o o o o o o o o o o 3.460 o 21.250 o 31.103.669 24.365.235 288.500 TOPLAM 242.697.32 101.892.83~ 85.174.349 57.008.840 53.557.452 39.129.720 29.961.602 17.922.643 15.911.136 8.463.586 5.458.395 2.095.452 1.897.478 1.116.200 605.930 517.989 218.600 200.190 146.246 21.250 DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 107 Şekil 2.14: 2009 Yılı Blok ve Kalın Dilimler Şeklinde Kesilmiş Granit ithalatı 10.000 ı:: E2 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 o İTALYA İSPANYA BREZİLYA NORVEÇ FİNLANDİYA ~---------------------~~---- Kaynak.: D .P. T, M ermer, traverten, su menneri ve granitithalatmm2009yıh fiyatkarşılıklanna bakıldığında ise işlenmiş/ yontulmarnış mermer, traverten ve su menneri ithalatı 7.828.635 USD, ham/ kabaca yontulmuş granit ithalatı 5.501.670 USD, blok/ kalın dilimler şeklinde kesilmiş granit ithalatı 4.087.592 USD, yontulmuş/ kesilmiş menner, traverten ve su merrneri ithalatı 1.600.321 USD, blok/ kalın dilimler şeklinde kesilmiş menner ve traverten ithalatı257.056 USD ve ham/ kabaca yontulmuş mermer ve traverten ithalatı 157.015 USD tutannda olmuştur. 108 İSTANBUL TİCARET ODASI Şekil 2.15: 2009 Yılı İthalat Değerleri (Milyon$) ""§ .Q ::§ 8·+-~---------------------------------------~----- 7 6 5 4 3 2 o Kaynak:D.P.T, 3.Türk Merrnerdi kSektörünün Sorunlemi Kıuşıloştırmoh Rekabet ve Swot Analizi oğal kaynaklar ülkelerin ekonomik kalkınmasında önemli bir yere saD hiptir. Günümüzde ekonomik kalkınma o ülkenin sahip olduğu maden kaynakları, miktan ve maden ürünlerinin tüketimi ile paralellik göstermektedir (TÜMMER, 2007:2). Maden çeşitliliği yönünden çok zengin olan ülkemizde madencilik faaliyetleri çok eski tarihlere dayanmakta ve halen birçok madenin üretimi yapılmaktadır. Türkiye madencilik sektörüne bakıldığında rezerv, ürün kalite ve çeşitliğine rağmen -mermer ve bor tuzlan dışında- madenciliğin yeterli düzeye ulaşamadığı görülmektedir. Günümüzde tüketim alanlarının çoğalması ile birlikte madencilik sektörünün önemli alt sektörlerinden olan ve çalışmanın da konusunu oluşturan mermere olan talep gittikçe artmış ve mem1ercilik, madencilik sektörü içinde cazip bir konuma ulaşmıştır. Buna paralel biçimde gelişen menner işleme sanayi ile Türkiye dünyanın önemli doğal taş üreticileri arasında yerini almıştır. Özellikle son dönemde büyük firmalarm yapmış olduklan yatırımlar, uygularnaya başlanan modem ocak üretim yöntemleri ve son teknikler sayesinde işlenmiş rnenner üretiminde büyük artış kaydedilmiştir. Tüm veriler dikkate alındığında, 1980'li yıllardan itibaren mermer sektörünün ülke ekonomisine önemli katkı sağlamasıyla, gerek üretim potansiyeli gerekse ihracat ve istihdam açısından önemli bir trend yakalanmıştır (Gürcan ve Sabah, 2003:1 ). Gelişmiş ülkelerin ekonomik olarak güçlü ve üstün olmasındaki en büyük etkenlerden birisi de bu ülkelerin doğal taş kaynaklanndan en iyi şekilde yararlanmalandır. Dünya mermer ticaretinde, Avrupa Birliği'ne üye ülkelerin (İspanya, İtalya, Portekiz, Fransa, Yunanistan) paylannın miktar ve değer olarak çok yüksek olması, bu durumu çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Birlik ülkelerinde bulunan kaynaklann büyük bir kısmında işleme yapılırken, bir kısmında rezervlerin ve karlılığın azalması nedeniyle işletmeler ekonomik sıkıntıya düşmüştür. Bu sılemtıyı aşmak isteyen işletmeler diğer ülkelerden ithal ettikleri blok mermer ve tam işlenınemiş levha merrneri işleyerek üçüncü ülkelere ihraç etmektedir (TÜMMER, 2007: 2). ı ı Ü İSTANBUL TİCARET ODASI Madencilik sektörünün önde gelen alt sektörlerinden olan mermer sektörü ihracat potansiyeli ve önemli bir istihdam kaynağı olması nedeniyle ülkemiz ekonomisi içinde önemli bir paya sahiptir. Ayrıca ithalata bağımlı olmadan üretim yapılan, katma değeri ülkede oluşturan bu sektörde ülke ekonomisi için önemli bir döviz kazancı söz konusudur. Uzun yıllar ekonomi içindeki gerçek değerine ulaşamamış olan doğal taş sektörü, ı985 yılında sektörünMaden Kanunu kapsamına alınması ile yeni bir döneme girilmiştir. Sektör, bu tarihten sonra Şekil 3. ı' de görüldüğü gibi her geçen yıl bir önceki yıla göre biraz daha büyümüş ve bugün maden ihracatımız içinde ilk sıradaki yerini almıştır (ETKB, 2009). Şekil3.1: TürkiyeMermer Üretimi* (ı989-2008)) Üretim 3000000.-----------,----------------, 2500000~-------------------------ı----ı 2000000~----------------------------1--1 1500000-ı--------------------------------l-1 1000000-ı----------------'----------------------l-1 500000-t-----..;;;----ıı.----, _____________ ~t--111---1.--.ı _____________________l-1 0+-~~~~~,-~~R,~JL,-~~-,~~,-~~-,~~ 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 •Üretim Kaynak: Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı (2009). *: Üretim miktan m3 'tür Doğal taş ürünlerinin dekorasyon ve inşaat sektöründe kullanımının dünya mermer tüketim ve üretimi artmaya başlamış, yeni uygulama alanları ortaya çıkmıştır. Türk doğal taş rezervinin zenginliği ve çeşitliliği hem de sektörün deneyimi sonucunda doğal taşlanmız dünyada tanınmış bir çok bina ve mekanda kullanılır hale gelmiştir. Doğal taşlann, yapı ve dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaya başlanması dünya doğal taş üretiminin artmasına neden olmuştur. Doğal taştan yapılan malzemelerin mimar ve dekoratörler tarafından artmasıyla DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi lll daha fazla tercih edilmesi dünyadaki tüketici sayısının artmasına neden olmuştur. Bunun yanı sıra piyasa fiyatlannın önemli ölçüde düşmesi, ekolojik ve estetik görünümlü malzemelere olan ilginin artması tüketimin artmasına yardımcı olan faktörlerdir. Özellikle lüks konut ve otellerde Türkiye'de üretilen kaliteli merrnerierin tercih edilmesi menner talebini ciddi oranda arttırmıştır. Uzmanlar gelecek yıllarda bu gelişimin süreceğini tahmin etmektedir (TMMOB, 2009). Gelişmiş ülkelerde,.madencilik sektörünün GSMH içindeki payıABD'de %4,2, Almanya' da %4, Kanada' da% 7,5 ve Avustralya' da %8,7 'dir (http://www. kobiklinik.com/tr/klinik.asp?ID=44&makale=l97). Bu oran Türkiye'de ise % 0,8 'dir. Gelişmiş ülkeler ile karşılaştırıldığında, bu oranın olması gereken düzeyin çok altında kaldığı sonucuna vanlmaktadır. Tablo 3.1 'de Madencilik sektörünün yıllar itibariyle GSYİH içerisindeki payları gösterilmektedir. Tablo 3.1: Madencilik ve Taşocakçıhğı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı* Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Sektörün GSYİH İçindeki Payı (%) 1.0 1.0 0.9 0.9 0.8 0.8 0.7 0.7 0.7 0.8 0.8 0.8 Kaynak: TCMB (2010): EVDS, *: 1998 Temel fiyatlarına göre sabit fiyatlarla GSYİH içindeki paylan Günümüzde klasik ınermer üretim yöntemleri terk edilerek yerlerini modem üretim yöntemlerine bırakmıştır. Mermer işleme kapasiteleri sürekli büyümekte, bir taraftan giren bloğun diğer taraftan ambalajlanmış ihracata hazır mamul hale getirildiği tesislerimizin sayısı sürekli olarak artmakta ve uzun yıllar blok 112 İSTANBUL TİCARET ODASI mermer olarak yapılan ihracatımız (ETKB, 2009). artık büyük oranda mamul hale getirilerek yapılmaktadır Türk Mermercilik sektöründe, 2.100 adet m ermer ocağı, küçük ve orta ölçekli 1.500 fabrika ve 7.500 atölyede yaklaşık 250.000 kişi istihdam edilmektedir. Üretimin tamamına yakın kısmı özel sektör tarafından yapılmaktadır. Türkiye' de yıllık doğal taş üretimi 4 milyon m3 civarında olup işleme tesislerinin toplam plaka üretim kapasitesi 6,5 milyon m2 civarındadır (ETKB, 2009). Tablo 3.2'de madencilik sektörünün 1999 'dan bugüne gelişme hızı gösterilmektedir. 2004 yılından itibaren sektörde kazanılan ciddi gelişme hızı küresel finansal krizin etkisiyle 2009 yılında kesintiye uğramıştır. Tablo 3.2: Madencilik ve Taşocakçılığı Sektörünün Gelişme Hızı* Yıllar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 GSYİH Gelişme Hızı (%) -3.4 6.8 -5.7 6.2 5.3 9.4 8.4 6.9 4.7 0.7 -4.7 Sektörün Gelişme Hızı (%) -6.5 -1.0 -6.5 -2.4 -2.2 3.4 9.0 5.2 8.1 5.4 -6.7 Doğal taş sektöründe yatırım, üretim ve ihracat açısından son 15 yılda ulaşılan büyüme hızı, ortalama yıllık yüzde 13,6 ile dünya ortalamasının iki katına ulaşmış durumdadır (http://www.kobiklinik.com/trlklinik.asp?ID=44&makale= 197). Mermer, blok veya kesilmiş pariatılmış olarak ihraç edilmektedir. Doğal taş ihracatında katma değeri en yüksek ürün, işlenmiş mermer ve işlenmiş travertendir. Sektörün ihracat potansiyeli, yatırımlara paralel olarak her geçen yıl artmaktadır. 2003-2008 yılları arasında doğal taş ihracatımız yüzde 142 artışla DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 113 2,1 milyon tondan 5,1 milyon tona yükselmiştir. İhracat geliri ise 431 milyon dolardan yüzde 224 artışla 1,4 milyar dolara ulaşmıştır. 2008 yılı doğal taş ihracatının yüzde 67'sini işlenmiş ürünler oluşturmaktadır. İhracatın en önemli kısmını oluşturan işlenmiş mermer ve traverten ihracatında ilk sırada yer alan ülke ABD'dir. ABD'yi İngiltere, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Kanada, Fransa, Irak ve diğer ülkeler takip etmektedir. Blok mermer ihracatında ise en önemli alıcı yine Çin Halk Cumhuriyeti' dir. Ülkeyi sırasıyla İtalya, Suriye, Kanada, İspanya, BAE, Hindistan ve Yunanistan takip etmektedir. Granit ihracatında en önemli ülke ise Rusya Federasyonu olmuştur. Ülkeyi Kazakistan, Azerbaycan ve Gürcistan takip etmektedir. Dünya doğal taş ihracat sıralamasında daha birkaç yıl öncesine kadar sekizinci sırada yer alan Türkiye doğal tas sektörü, 2006 yılı itibari ile beşinci sıraya yükselerek İspanya'yı geride bırakmış, İtalya'ya ise çok yaklaşmıştır. Yakın bir gelecekte ise ilk üç içerisinde yer alarak dünya doğal taş ihracatmda liderliğe yükselrnek hedeflenmektedir (ETKB, 2009). Dünya mermer üretiminde ilk sıralarda olan ve Türkiye'nin önemli bir ticaret ortağı olan Çin'de mermer sektörü 1994-1995 yıllarından itibaren canlanmıştır. Görece geç başlamasma rağmen üretimde çok hızlı yol alınmıştır. Menner rezervi çok sınırlı olan Çin' de m ermer üretimi ithalata dayanmaktadır. ithal edilen blok mermerler ülke içerisinde işlenmektedir. Çin ithalatını Türkiye, İran, İspanya, İtalya, Portekiz, Yunanistan ve Mısır'dan yapmaktadır. Yurt içinde işlenen lüks mermerler inşaat sektörüne bağımlı olan ve çok büyük bir pazar olan Çin ekonomisinde lüks konutlar ve otellerde kullanılmaktadır. Üretimin küçük bir kısmı Güney Kore'ye ihraç edilmektedir. Ayrıcamermer üretiminin zahmetli, çevreye zararlı ve çok karlı olmaması nedeniyle Japonya ve Güney Koredemermer üretimlerini Çin' e taşımışlardırı. Çin granit ağırlıklı gelişmekte olan ülkeler, Hindistan, Güney Afrika, Brezilya için bir korkulu rüya iken, mermer ve diğer yumuşak taş üreten Türkiye için iyi bir ticaret ortağıdır. Çin Türkiye'den geniş bir renk spektrumunu İspanya ve İtalya'dan çok daha ucuza temin edebilmektedir (Öztunalı, 2004). Çin m ermer piyasası ile ilgili bilgiler Çinli büyük bir menner üreticisi olan Jia Feng Sto ne finnasının yetkilisi AERSILAW WUSIMAN ile Pelcin'de yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. 114 İSTANBUL TİCARET ODASI Türkiye rnermer sektörünün uzun vadede durumunun daha net olarak ortaya konması için sektörde faaliyette bulunan üreticilerin sorunlannın analizi önemli hale gelmektedir. Bu çalışmada üreticilerin sorunları 4 başlık altında incelenrnektedir. Bunlar: 1) Genel ekonomiden kaynaklanan sorunlar, 2) Ekonomik maliyetler, 3) Üretim makineleri problemleri, 4) Sermaye yetersizliği olarak sıralanmaktadır. 3.1. Genel Ekonomiden Koymıklanı:m Sorunlar Şüphesiz ki, tüm sektörlerde olduğu gibi Türk rnermercilik sektörü de ülke ve dünya ekonomisindeki gelişmelerden etkilenrnekte ve buna bağlı olarak rnermer üretimi ve ihracatı zaman içerisinde değişmektedir. izleyen bölümde sektörün ekonomik sorunlan başlıklar altında incelenrnektedir. 3.1.1. Ekonomik Krizler Türkiye ekonomisi 1980 öncesinde çeşitli boyutlarda ve farklı yapılarda krizler yaşamıştır. Bunlardan bir bölümü kendi dışındaki faktörlerden (1929 dünya bunalımı, II. Dünya Savaşı) bir bölümü de kendi ekonomi politikası hatalarından (1958, 1978-1979) kaynaklanmıştır (Eğilmez ve Kurncu, 2004:378). 1980 öncesi Türkiye' de yaşanan laizler daha çok Türkiye' de mal ve ernek piyasalannın gelişmediği, döviz piyasası ile para piyasalannın mevcut olmadığı ortarnlarda doğmuş olan laizlerdir. Türkiye ekonomisi, finansal kaynaklı krizleri ise finansal piyasalarını serbestleştirmeye başladığı 1980'li yıllardan sonra yaşamıştır. Türkiye'nin global özellik taşıyan finansal krizlerle ilk tanışrnası 1994 yılında olmuştur. 1997 yılında Güney DoğuAsya'da ve 1998 yılmda Rusya'da yaşanan krizler de Türkiye ekonomisine olumsuz etkilerde bulunmuştur (Akdi ş, 2000: 113). 2000'lere gelindiğinde ise Kasım 2000 ve Şubat 2001 'de Türkiye ekonomisi finansal alanda başlayıp ekonominin her kesimini etkileyen ciddi bir finansallaiz yaşamıştır. Son olarak da, ABD'de aşırı derecede şişen gayrimenkul fiyatlannın sönmesiyle başlayan ve 2006 yılından itibaren ipotekli konut laedilerinin geri ödemelerinde yaşanan sorunlarla devarn eden süreçte, laedi veren kuruluşlardan menkul kıyınet ihraç edenlere kadar bir bütün olarak finansal sisteme duyulan güven tamamen sarsılmıştır. Ardından ABD gayrimenkul piyasaları kaynaklı bu DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi kriz küresel bir finansal krize olumsuz etkilemiştir. dönüşerek 115 Türk reel sektörünü de ciddi oranda Genel olarak 1980'li yıllarda sermaye hesabı liberalizasyonunun ardından yüksek sermaye girişleri, hem cari, hem de kamu açıklannın artmasında, Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısında değerlenmesinde, faiz oranlannın yükselmesinde, para arzının ve kredi stokunun genişlemesinde rol oynayarak 1990 ve 2000'li yıllarda yaşanan kriziere neden olan dengesizlilderi doğurmuştur (Yentürk, 2005: 140). 1990' lardan başlayarak sık sık yaşanan krizler ekonomideki istikrarı bozarak yatırım ortamını ve üreticiyi olumsuz etkilemiştir. Ekonomik yapıdaki bu istilaarsızlık başta büyüme oranları ve dış ticaret olmak üzere çok çeşitli makro ekonomik göstergede açıkça görülmektedir (Tablo 3.3). Tablo 3.3: Türkiye Ekonomik Göstergeler (1992-2009) Yıllar Büyüme (reel GSYİH % değş.) Cari Açıık (Milyar Dolar) İhracat (Milyar Dolar) 6.4 -0.9 14 1993 8.1 -6 15 1994 -6. ı 2 18 1995 8 -2 21 1996 7.1 -2 32 1997 8.3 -2 32 1992 1998 3.9 ı 26.974 1999 -6.1 -1 26.587 2000 6.8 -9.920 27.775 2001 -5.7 3.760 31.334 2002 6.2 -6.26 36.059 2003 5.3 -7.515 47.253 2004 9.4 -14.431 63.167 2005 8.4 -22.088 73.476 2005 6.9 -32.051 85.535 2007 4.5 -38.219 107.272 2008 0.9 -41.866 132.027 2009* -8.6 -9.922 102.129 Kaynak: TCMB (2010): EVDS DTM (2010): İstatistikleri * 2009 verileri tahmini dir. Dış Ticaret 116 İSTANBUL TİCARET ODASI Yaşanan aynaklık ekonomik krizierin etkisiyle büyüme ve ihracat rakamlanndaki tüm sektörleri olduğu gibi Türk mermercilik sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Ekonomik kriz dönemlerinde gelişmiş ülkelerin yanı sıra Çin Halk Cumhuriyeti gibi ülkeler faizleri düşürme gibi önlemler alarak işletmelerin ucuz maliyetle hatta kamusal destekle ayakta kalabilmelerini sağlamaktadır. Fakat Türkiye'de 1990' lı yıllarda ve 2001 yılında yaşanan krizlerde kriz anında sermaye çıkışlannın önlenebilmesi için "düşük kur- cari açık- yüksek faiz" politikası sürdürülmüştür. Bu da laedi piyasasında sorunlara yol açarak üreticinin zor durumda kalınasma neden olmuştur. Aslında böyle bir durumda Merkez Bankası iktisat literatüründe bilinen "son durak borç mercii" görevini üstelenerek üreticinin faiz darboğazında boğulmasım engellemelidir. Aksi takdirde kredi borçlarını çevirmek zorunda olan ayakta kalmaya çalışan üretici üretim tesisini ucuza elden çıkartmak zorunda kalmaktadır. Her ne kadar son yaşanan küresel laiz sürecinde tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de faizler kademeli olarak düşürülse de ihraç pazarının daralması nedeniyle sektör krizden ciddi oranda etkilenmiştir. 3.1.2. 2008 Küresel finansal Kriz 1980'lerden itibaren tüm dünyada uygulanan liberalizasyon politikaları ve teknolojik gelişmelerin sonucunda finans piyasalarındaki rekabet fazlasıyla artmıştır. Yine bu dönemde başta ABD ve Avrupa ülkelerinde bankacılık sektörlerinde yaşanan asimetrik enformasyon sonucunda ekonomilerin hızlı büyüme dönemlerinde gayrimenkul fiyatlannda aşırı fiyat artışlan (köpükler) ve bunların neden olduğu finansal krizler gözlemlenmiştir. Son olarak da 2007 yılı ortalannda ABD finans piyasasında mortgage sistemindeki problemlerle başlayan ve 2008 Eylül ayında Lehman Brothers'ın iflasıyla net olarak ortaya çıkan küresel finansallaiz, tüm piyasa ekonomilerinin başta finans sektörlerini ardından da reel sektörlerini ağır tahribata uğratmıştır. Ülkeler krizin ağır faturasım hala ödemektedir. ABD'de aşırı derecede şişen gayrimenkul fiyatlannın sönmesiyle başlayan ve 2006 yılından itibaren ipotekli konut kredilerinin geri ödemelerinde yaşanan sorunlarla devam eden süreçte, laedi veren kuruluşlardan menkul kıyınet ih- DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi ll 7 raç edenlere kadar bir bütün olarak finansal sisteme duyulan güven tamamen sarsılmıştır. Ardından ABD gayrimenkul piyasalan kaynaklı bu kriz küresel bir finansal krize dönüşmüştür. Amerika'da 2000'li yılların başlanndan itibaren faiz oranlannın oldukça seviyelerde seyretmesi özellikle dar gelir grubundaki kişiler için kredileri cazip hale getirmiştir. Özellikle ABD başkanı George W. Bush'un 2004 yılında yeniden başkan seçilmesi ile birlikte, subprime (alt gelir) grubunun konut edinebilmesi için vergi avantajlan gibi birtakım kolaylıklar getirilmiştir. Subprime grubuna açılan kredilere çoğunlukla ilk 2 yılı sabit faiz ödeme li, geri kalan yıllarda ise piyasa faiz oranlarına endeksli değişken faiz uygulanmaktaydı. Durum böyle olunca, 2004 yılından 2006 yılına kadar geçen dönemde ABD faiz oranlarının %1,5'lardan %5'e doğru hareketlenrnesi, kredi kullanan subprime grubunu etkilememiştir. Ancak, 2006 yılı sonlarından itibaren alınan kredilerin yapısı sabitten değişkene dönünce ve kişilerin gelirleri de aynı dönem içerisinde artmayınca, kredi geri ödemelerinde zorluklar ortaya çıkmıştır. Bu süreçte bankalar herhangi bir işi geliri veya varlığı olmayan kişilere bile leredi vermeye başlamışlardır. Kamuoyunda subprime veya NINJA (No income, no job, no asset) kredileri olarak bilenen bu uygulamalar varlık fiyatlarının özelliklede konut fiyatlarının çok hızlı bir şekilde artmasına yol açmıştır. ABD Merkez Bankası 'mn 2006 yılından itibaren faiz oranlarını arttırması konut sektörünü büyük bir durgunluğa sokmuştur. Konut satış fiyatlan önceden leredi verilen seviyeden aşağılara inince dar gelir grubu aldıklan leredileri düzenli olarak ödeyemez duruma gelmişlerdir. Bir kısım konut kredisinde başlayan geri ödeme problemleri sonucunda banka portföylerindeki hacizli konut sayısı artmaya başlamıştır. Bankaların bu konutlan piyasaya arz etmesi konut fiyatlannda düşüşe yol açmıştır. Bu durumda halen leredisini ödemekte olan bazı konut laedisi kullanıcılannm ellerindeki evlerin değeri kalan leredi ödemelerinin net bugünkü değerinin altında kalmıştır. Dolayısıyla bu kişiler de evlerinin kredi geri ödemelerinden vazgeçmişlerdir. düşük Birleşmiş Milletler'in "yüzyılın krizi", Uluslararası Para Fonunun (IMF) ise "dünya ekonomisinin 1930'lardan bu yana karşılaştığı en tehlikeli finansal şok" olarak nitelendirdiği küresel finansal kriz, Avrupa'dan Asya'ya, Japonya'dan Hindistan'a tüm dünya ekonomilerini ağır biçimde etkilemiştir. Kriz sonrasında 118 İSTANBUL TİCARET ODASI başta ABD' de az rastlanır olmak üzere tüm ülkelerde krizin ağır yaralarını sarmak için eşine bir şekilde devlet eliyle finansal sistemi kurtarına operasyonları düzenlenmiştir. Mortgage krizinin ilk sinyallerinin 2007 yılı itibariyle hissedilmesiyle konut sisteminin son ayağı olan mermer sektörü krizi ilk hisseden sektörler arasında yer almıştır. Amerika' da konut kredilerinin geri ödenmesinde yaşanan kriz ve buna bağlı olarak inşaat sektörüne yapılan yatırımların azaltılması ihracatının yüzde 38'ini Amerika'ya yapan mermer sektörünü olumsuz yönde etkilemiştir. Son yıllarda Türk Lirası'nın hızlı değer artışı bunun karşısında dövizin değer kaybetmesinden ve 2007 yıh içinde yaşanan siyasi belirsizlikten genelde tüm ihracata yönelik üretim yapan sektörlerin yanında mermer sektörü de olumsuz etkilenmiştir. Bu iki olumsuz gelişmenin bir araya gelmesi sonucu merıner sektörü 2007 yılı içinde ancak yüzde 7 büyüme hızını yakalayabilmiştir. Üretim faaliyetinde bulunan merıner ocaklan ile fabrikaların büyük bölümü 2007 yılı içinde işçi çıkararak, vardiya sayılarını ve üretim miktarlarını önemli oranlarda düşürerek ayakta kalabilmişlerdir (Gündüz, 2007). Krizle birlikte ABD' deki birçok konutun yanın kalması ve ev satışlannın durması inşaat sektörünü olumsuz etkilemiştir. Bir süre stokları eritme yoluna giden merıner firmalan daha sonra zor durumda kalmışlardır. Hem döviz kuru (aşırı değerli TL), hem ABD'nin ithalatı kesmesi mermer üretimi yapan çok sayıda işyerinin kapanmasına neden olmuştur. Türkiye'deki önemli merıner üretim merkezlerinden olan Denizli'deki merıner fabrikalarında çalışan çok sayıda işçi bu süreçte işten çıkarılmıştır. Bir yıl öncesine kadar başta Hollywood'daki en lüks malikaneler olmak üzere Califomia ile Florida eya! etlerindeki prestij binalannda ve birçok konutta Denizli' den giden merınerler kullanılırken, ekonomik krizle birlikte pek çok firma kapatma noktasına gelmiştir. Denizli'deki Faber Mermer, yıllık 36 milyon dolarlık ihracatın yüzde 90'ını ABD'ye yaparken, mortgage krizi sonrası ihracatı yüzde 50 azalmış durumdadır (Evrensel, 2008). Krizle birlikte sektörde küçülme yaşandığına ve bu kapsamda yaklaşık 30 bin işçinin işten çıkarıldığına işaret eden TÜMMER (Türkiye Merıner Doğaltaş DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 119 ve Makinaları Üreticileri Birliği) Başkanı Onur, "Kriz devam ederse ve bize destek olarak bir şey gelmezse işçi çıkarmalar devam eder" diye belirtmiştir. Ayrıca sektörün pazanna ilişkin de bilgi veren Onur, küresel ekonomik krizin ardından özellikle Ortadoğu pazarının ağırlık kazandığını belirtmiş ve başta Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar gibi ülkeler olmak üzere yurt dışında gerçekleştirilen büyük projeler için de Türkiye' den işçi gönderildiğini söylemiştir. (Hürriyet, 2009). Küresel ekonomik krizin en çok vurduğu sektörlerin başında gelen doğal taş sektörü, 201 Oitibariyle hızla toparlanmaya başlamıştır. Sektörün 2009 yılında gerileyen ihracatı, 20 1O yılına hızlı bir artışla girmiştir. 1 Ocak 20 10-18 Mart 201 O tarihleri arasında 599 milyon dolarlık ihracat yapılarak geçen yılın aynı dönemine göre artış oranı yüzde 67 olmuştur. Ocak ve Şubat aylannda yüzde 73 artan ihracat, mart ayında daha da ivme kazanmıştır. 1-18 Mart 2010 tarihleri arasında 127 milyon dolarlık ihracat yapılarak geçen yılın aynı dönemine göre artış yüzde 57 olarak gerçekleşmiştir. Şubat ayı toplammda ise 138 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır. İhracat artışı krizden çıkışın sinyali olarak kabul edilmektedir. Dışarıdan gelen siparişlerin tesliminin Nisan ve Mayıs aylarından sonra daha da artacağını vurgulayan Muğla Mermerciler Derneği eski Başkanı Ulvi Yaman, "Yurtdışından tahminierin çok üzerinde talep alındığını ve stokların tüken diğini vurgulayarak 201 O yılının ihracat yılı olacağını belirtmektedir. Yurtdışından en büyük talebin Libya, Ortadoğu ve Orta Asya ülkelerinden alındığını söyleyen Yaman, ABD'den gelen taleplerin kriz öncesi seviyeye ulaştığını vurgulamaktadır (http://www.dogaltassektoru.com). Üretiminin neredeyse tamamını yurt içi talebini karşılamak için yapan Çin'de ise küresel kriz merıner sektörünü etkilememiştir. 3.1.3. Döviz Kuru Politikası Makro ekonomik dengelerin ve politikaların işletmenin rekabet gucune etkileri kaçınılmazdır. İşletmeler bu ortamda çalışırlar. Bu şartlarm işletmenin dışında oluşması işletme için veri olarak alınması gerekli bir durumdur. Döviz kuru da bunlardan biridir. Döviz kuru, bir birim yabancı parayı satın almak için gerekli yerli para tutarı 120 İSTANBUL TİCARET ODASI Döviz piyasalan ise yabancı paraların alınıp satıldığı piyasalardır. Döviz piyasalannda faaliyet gösteren işlemciler; bankalar ve banka dışı mali kurumlar, dış ticaret ve dış yatırım işlemleriyle uğraşan bireyler veya firmalar, spekülatörler ve arbitrajcılar, merkez bankası ve hazine, döviz brokerleri ve enflasyona karşı korunmak isteyen küçük tasarrufçulardır. Döviz kuru rejimleri sabit döviz kuru (sürünen band, sürünen kur, ayarlanabilir sabit kur, para kurulu, tam dolarizasyon) ve esnek döviz kuru (serbest dalgalanma, yönetimli dalgalanma, band içerisinde dalgalanma, hareketli band) olmak üzere iki çeşittir. Günümüzde pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de 2001 yılından bu yana yönetimli dalgalanma rejimi uygulanmaktadır. Cari fiyat düzeylerinde hesaplanan kura "nominal döviz kuru" denirken, ülkeler arasındaki enflasyon farklılıklarını dikkate alarak hesaplanan döviz kurlanna ise "reel döviz kuru" adı verilmektedir. Fiyat artışlanndan arındırılmış olan reel döviz kuru, yabancı ülkelerde üretilen maliann yurtiçinde üretilen mallar cinsinden göreli fiyatını yansıtan ve uluslararası rekabeti ölçrnek için yaygın olarak kullanılan bir ekonomik göstergedir (Seyidoğlu, 2001:295). Bu nedenle, döviz lrnrunu belirleyen ve etkileyen faktörlerin bilinmesi ve bu göstergenin tahmin edilebilmesi malaoekonomik ve finansal açıdan önem taşımaktadır. olarak tanımlanmaktadır. Ülkelerin uluslararası rekabet gücünü yansıtan makroekonomik değişkenler döviz kurlan ve bunla bağlantılı olarak o ülkenin dış ticaret hadleridir. İhracat fiyatlannın ( PX ), ithalat fiyatlarına ( PM ) oranı olarak belirlenen dış ticaret hadleri (PX 1PM ), bir birim ihraç malı ile kaç birim ithal malı satın alınabileceğini gösterir. Dış ticaret hadlerinde bir azalma, rekabet gücünün azalması anlamına gelmektedir. Dış ticaret hadlerinin bozulması, ithal mallannın daha pahalıya ternin edilmesi veya ihraç mallannın daha ucuza teklif edilmesi demektir. Dış ticaret hadleri bozulduğunda ise, ekonomi politikasını yürütenierin ve ihracatçı ve İthalatçıların genellikle ilk arzuladıklan, döviz lrnrlannın değiştirilerek, hadierin kendi lehlerine düzeltilmesi olmaktadır. Dış rekabetin anahtar göstergesi olan reel döviz kurunun yükselmesi çoğu zaman fiyat rekabetinin kaybı olarak yorumlanmaktadır. Genelde reel kur yükseldiği zaman ülkenin dış pazarlardaki rekabet gücü, ihracatı azalır ve dış ticaret dengesi bu durumdan olumsuz etkilenir. Reel kur düştüğü zaman ise ihra- DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 121 cat artarken, ithalat azalır ve dış ticaret dengesi üzerinde olumlu bir etki oluşur, Böylece, reel döviz kuru, dış rekabeti, harcama bileşimini, zaman içinde cari açık yoluyla oluşacak tüketim ve tasarruflarm gelişimini dolayısıyla da hem tüketicileri hem de üreticileri etkilemektedir (Frait ve Komarek, 2001 :25). Döviz kuru oynaklığı, Bretton Woods sisteminin çöküşünden bu yana, finansal iktisadın önemli bir konusu haline gelmiştir. Döviz kurlannda oynaklık, döviz kuruna göre düzenlenmiş dış satışlarm değerini daha az öngörülebihr hale getirerek yerli firmalan uluslararası ticarete yöneltmekten vazgeçirebilmektedir. Döviz kuru oynaklığımn dış ticaret üzerindeki etkisi konusu çok açık olmasa da, uluslararası ticaretten elde edilen karlann beklenmeyen döviz kuru değişmeleri durumunda azalacak olması nedeniyle; geleneksel ticaret modelleri, riskten çekinen ihracatçılarm artan döviz kuru belirsizliğine bir yanıt olarak, ticaret hacimlerini düşürebileceklerini varsaymaktadır (Hooper ve Kohlhagen, 1978:385). Ayrıca Türkiye gibi sermaye ve ara malı ithalatı yüksek olan ülkelerde döviz kurundaki değişimler nedeniyle ithal mallarının fiyatlannın ulusal para cinsinden artması veya azalması enflasyonun doğrudan yükselmesine veya düşmesine neden olmaktadır. Diğer yandan bir varlık fiyatı olarak döviz kuru, niteliği gereği geleceğe yönelik bir bilgi ve beklenti değişkenidir. Bu nedenle örneğin; döviz kurunda gözlenen bir değişim, ileriye yönelik enflasyon beklentilerini etkileyerek enflasyonun düşüşüne veya yükselişine yol açabilmektedir. Bu nedenle döviz kuru, beklentileri yönlendirmede önemli bir para politikası değişkeni olmaktadır. Yine döviz kurundaki dalgalanmalar, finansal olan ve olmayan firmaların bilançolarındaki aktif/pasif dengesi üzerinde önemli etkilere sahiptir (Svensson, 1998:4). Çekerol ve Gürbüz çalışmalannda 1995:01-2003:03 dönemlerinde Türkiye'deki reel efektif döviz kuru hareketleri ile tarım ve ormancılık, madencilik ve taşocakçılığı ve imalat sanayi ürünleri ihracat ve ithalat fiyat endeksieri arasındaki ilişkileri Vektör Otoregresyon (VAR) Analizi ile ortaya koymaya çalışmışlardır. Çalışmanın sonucuna göre madencilik ve taşocakçıhğı sektöründebir birimlik bir değişimin %2,3 'ü döviz kurundaki hareketle açıklanmaktadır (Çekerol ve Gürbüz, 2003: 10). Analiz dönemi sonrasında mermer ihracatının ciddi boyutlarda arttığı göz önünde tutulursa günümüzde kurunun sektör 122 İSTANBUL TİCARET ODASI için çok daha önemli hale geldiğini söylemek mümkündür. Şekil3.2 ve Şekil3.3'de 1995-2010 yıllan arasında TÜFE ve ÜFE bazlı red efektif döviz kuru endeksindeki (REDK)z değişim görülmektedir. Hem TÜFE bazlı REDK, hem de ÜFE bazlı REDK 2000 ve 2001 krizlerine kadar uzunca bir dönem 100 temel puanın üzerinde seyrettiğini yani Türk lirasının aşırı değedendiğini göstermektedir. Türk lirasındaki bu aşırı değerlenme 1999 yılında uygulamaya konulan enflasyonu düşürme programının başarısız olmasındaki nedenlerden birisi olarak gösterilmiş ve 2001 yılındaki programa TL' nin devalüe edilerek başlanması gerektiği ifade edilmiştir. Şekil3.2: TÜFE Bazlı Reel EfektifDöviz Kuru Endeksi (1995-2010) 220r---------------------------------------------~ 190+-------------------------------------~~~--~ 160+-------------------------------~~~------~-~ 130+-------------~~-+--~~~------------------~ 100 ~~~c.:__~~~~__!L",J-~70r-~--~~--~~--~~--~--~~--~~--~~--~ 8 8 00 o ~ Kaynak: TCMB (2010); EVDS. Not: IMF tanırnma göre ondokuz ülkeye göre (Belçika, Almanya, İspanya, Fransa, İsviçre, Hollanda, İtalya, İngiltere, ABD, Japonya, İsveç, Avusturya, Kanada, Kore, Tayvan, İran, Brezilya, Çin, Yunanistan) hesaplanmış reel efektif kur endeksi (1995= 100) Fiyat endeksi olarak tüketici fiyatlan kullanılmıştır. Endekste artış TL' nin reel değer kazaneını ifade etmektedir. 2 REDK = JI [ Pj Rj 1Pj Rj ]Wij matematiksel ifadesi kullanılmaktadır. Bu formül de REDK reel ı~ı efektif döviz kurunu, Pi Türkiye'nin fiyat endeksini, Ri Türk lirasının dolar bazında değerini, Pj j ülkesinin fiyat endeksini, Rj j ülkesi parasının dolar bazında değerini ve Wij Türkiye için j ülkesinin ağırlığını göstermektedir. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 123 Şekil3.3: ÜFE Bazlı Reel EfektifDöviz Kuru Endeksi (1995-2010) 185 160 135 110 85 60 ın 0\ o:! () 'D 0\ o::! () ('- O') ro ü ~ cd ü o o o o s:o:i ü 8 cd () o o ,....., o ed ü o N o cd ('() o o:ı 8 8 00 o 0\ o o ,-.< 8 o8 o8 o Kaynak: TCMB (2010); EVDS. Not: IMF tanırnma göre onyedi ülkeye göre (Belçika, Almanya, İspanya, Fransa, İsviçre, Hollanda, İtalya, İngiltere, ABD, Japonya, İsveç, Avusturya, Kanada, Kore, İran, Brezilya, Yunanistan) hesaplanmış reel efektifkur endeksi ( 199 5= 100). Fiyat endeksi olarak 2005 yılı öncesinde toptan eşya fiyatları, sonrasında üretici fiyatlan kullanılmıştır. Endekste artış TL'nin reel değer kazaneını ifade etmektedir. 2001 yılındaki devalüasyonla sağlanan rekabet avantaj ının, 2002 ve 2003 yıllannda TL' nin yeniden değer kazanmasıyla kaybolduğu gözlenmektedir. 2003 yılı sonunda TÜFE bazlı REDK 148 oranı ile Ocak 2001 'deki seviyesiyle aynı oranda gerçekleşmiştir. ÜFE bazlı REDK'nın endeks değeri, Ocak 2001 'deki oranın 18 puan üzerinde 136 puan seviyesine yükselmiştir. 2008 yılında küresel finansal krizin etkisiyle endeks bir miktar azalmış olsa da 2010 yılı başından itibaren tekrar yükselişe geçmiştir. REDK endeksinin ideal seviyesinin 100 civarında olması gerektiği düşünüldüğünde, en deksin Mart 201 O itibariyle 156 seviyesinden olması döviz leurunun ne denli değerli olduğunu göstermektedir. özellikle Amerikan Dolan ve Euro karşısında piyasada Türk ürünlerinin daha pahalı hale gelmesine neden olmuştur. Diğer taraftan üretim maliyetinde ağırlığı teşkil eden işçilik ve enerji (özellikle akaryakıt ve elektrik) girdilerindeki artış, üretim Son yıllarda Türk Lirasının değer kazanması uluslararası 124 İSTANBUL TİCARET ODASI girdilerinin ağırlıklı olarak TL olması, satışların dolar üzerinden yapılması ve doların TL karşısında değer kaybetmesi gelir-gider dengesini olumsuz yönde etkilemiş üretici- ihracatçıların rekabet gücünü düşürmüş tür. Türk M ermer sektörü ihracatçıları düşülc dolar kuru (aşırı değerli TL) nedeniyle sıkıntılı günler yaşamaktadırlar. Girdi maliyetleri dolar bazında sürekli artarken düşük seyreden kur firmaların rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Sektörün, 2009 yılı Ocak-Haziran döneminde 524 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdiğini, bu değerin 969 milyon dolar olan toplam maden ihracatının yüzde 54 'üne denk geldiğini belirten TÜMMER Başkanı Onur, ancak 2008 yılının aynı dönemine göre değerde yüzde 22'lik, miktarda ise yüzde 9,7'lik düşüş yaşandığına dikkati çekmektedir (Hürriyet, 2009). Türk rnermer sektörünün yaptığı ihracatın yüzde 98'i iç kaynaklardan karşılanmaktadır. Sektörün günümüzde ithalata bağımlılığı yüzde 2 gibi çok düşük bir seviyededir. Son günlerde ihracatta önde olan otomotiv sektöründe ise durum tam bunun tersi olup yaklaşık yüzde 80-90 seviyesinde yapılan ithalat sonrası ancak ihracat yapılabilmektedir. Otomobil sektörünün yılda yaptığı 1 milyar dolarlık ihracat ülkeye getirilen net döviz itibariyle birbirine eşittir (Gündüz, 2007). Dünya mermer sektörünün en büyük üreticisi ve Türkiye'nin önemli bir ticaret ortağı olan Çin' de ise Euro, Dolar ve Sterlin' den oluşan sepete bağlı sabit kur sistemi uygulanmaktadır. Dolar kurunun düşük seyretmesi yani değerli Yuan, dünyanın en büyük döviz rezervine sahip olan Çin'in Türkiye'den ve dünya'dan yaptığı ithalatı ucuzlatrnakta ve ithalat faturasını olumlu etkilemektedir. sektörünün rekabet gücünün arttırılabilmesi için Türk Lirası'nın aşırı değedenmesinin önüne geçilmeli ve kurun üzerindeki baskıya son verilmelidir. Türk Merıner 3.1.4. Faiz Orı:mlım Genel olarak iktisat literatüründe faiz haddi değişkeni kısmi analiz açısından finansal analizin temel taşını oluştururken, makro analiz açısından yatırım ve tasarruf denkliğinin sağlanmasında kilit rol oynayan bir değişkendir. Bu yüzden DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 125 geleneksel iktisatta faiz haddi diğer herhangi iki mal arasmda olan mübadele haddi gibi her hangi bir fiyat olarak kabul edilmektedir. İki mal arasındaki mübadele bir zaman noktasında gerçekleşirken, faize dayanan kredi muamelesi bir zaman ekseni boyunca gerçekleşmektedir. Gerçekte bu tartışmada muamelenin konusu olan şey, paranın fonksiyonlarını temel düzeyde icra ettiği sürece herhangi bir mal veya madde veya asli para olabilmektedir. Bu aşamada faizin konusu olan şeyin para niteliğinin olup olmaması analizin sonuçlarını etkilernesi bakımından önemsizdir. Bir fiyat olarak faizin temel ayıncı özelliği şimdiki bir para miktan ile gelecekteki bir para miktan arasındaki değişirnde şahsına ınünhasır bir özel fiyat olmasında yatmaktadır. Böylece, faiz haddi paranın iki zaman arasındaki (intertemporal) mübadelesinin bir fiyatıdır. Dolayısıyla, 'zaman' paranın para ile mübadelesinde temel bir faktördür. Genel olarak faiz haddi sermayenin fiyatı olarak kabul edilmektedir. Kar oranlan ile karşılaştırmalı olarak faiz hadleri yatırım ve tasarruf hacimlerinin, istihdam ve fiyatlar genel seviyesinin ve ödemeler dengesinin temel belirleyicisi olarak algılanmaktadır. Faiz sermayenin iki zaman arasındaki bir fiyatı olduğu için kaynaklann zaman içindeki tahsisi ile ilgili karar alınada önemli bir k:riterdir. Faiz haddi sermayenin fiyatı olarak sermayenin verimliliği ile paralel, bir yanda yatırım seviyesini belirlemekte, diğer yandan da ekonomideki tasarruf seviyesini yönetmektedir. Diğer bir deyişle, ekonomideki mali kaynağm arz ve talebini belirlemektedir. Sermayenin fiyatı olarak faiz haddi sermaye piyasasında hayati öneme sahip merkezi faktördür. Yani faiz haddi piyasa ekonomilerinde en stratejik fiyattır. Faiz sadece kapitalist sisteme özgü bir olgu değildir, çünkü faiz olgusu tek başına kapitalist sistemden ayrı bir kredi metodudur ve kapitalist sistemin gelişmesinden önce de uygulamada var olan bir olgudur. Faizin ekonomide en önde gelen fonksiyonu, diğer fiyatlarda olduğu gibi otomatik ve rasyonel bir yolla kaynaklann akışkanlığını ve tahsisini sağlamaktır. Faiz haddi farklı projeler için mali kaynak arz ve talebi arasında bir dengeyi sağlayacak şekilde her hangi bir eş anlı piyasada olduğu gibi oluşmaktadır. Bütün ekonomik birimler ve özellikle her türlü yatırımcılar ilgili kararlarını alırken oluşan faiz hadlerini önemle dikkate almaktadırlar (Seyrek ve Mızırak, 2009: 386-387). 126 İSTANBUL TİCARET ODASI Bu bağlamda yatırımcıların yatırım kararı almasında ticari kredilerin faiz oranları çok önemlidir. Türkiye'de ticari kredi faiz oranları ise 24-36 ay için faiz oranlan %20'ler gibi çok yüksek oranlardadır. Bu faiz oranlannda yatırım yapmanın güçlüğü ortadadır. Çin'de ise kredi faiz oranlan %0,6 gibi çok düşük bir seviyededir. Türk Mermer sektörünün dünya piyasaları ile rekabet edebilmesi için ülkemizde uygulanmakta olan faiz politikasının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Günümüzde uygulanan faiz oranı enflasyon oranının yaklaşık 2 katı kadardır. Sektör temsilcilerinin talepleri doğrultusunda bu oran acilen 1.5 kat seviyesine çekilmeli daha sonra istikrarlı ve gelişmiş ülkelerde uygulanan 1.2 kat seviyesine düşürülmelidir. Yüzde 10 seviyesinde gerçekleşen enflasyon rakamına göre faizlerin 10xl.5=yüzde 15 seviyesinde olması sağlanmalıdır (Gündüz, 2007). Sanayi sektörleri ile entegre çalışacak mermer ve doğal taş projeleri, öncelikle teşvik edilmelidir. Doğal taş sektörü uzun vadeli ve düşük faizli kredilerle desteklenmelidir. 3.2. Maliyetler Mermercilik sektöründe toplam üretim maliyetinin yüzde 62'sini iki gider (yakıt-enerji-su-yağlarna ile işçilik ve personel) kalemi oluşturmaktadır. Ortalama 13 dolar seviyesinde gerçekleşen 18" (45.7x45.7x1.2) traverten fayansm üretimi için 4.16 dolar seviyesinde yakıt-enerji-su-yağlama gideri 3.9 dolar seviyesinde ise işçilik ve personel gideri söz konusudur (Gündüz, 2007). izleyen bölümde sektörün maliyetleri vergiler, enerji maliyetleri ve istihdam maliyetleri olarak üç başlık altmda incelenmektedir. 3.2.1. Vergiler Türkiye'de üretimin her aşamasındaveticarette vergi oranlarının yüksekliği tüm üreticilerin olduğu gibi ınerrner üreticilerini de zora sokmaktadır. Vergi tiplerinin çokluğu da ayrı bir sorun yaratmaktadır. Kurumlar vergisi, gelir vergisi gibi vergilerin yanı sıra elektrik, mazot ve benzine uygulanan katma değer vergisi, özel tüketim vergisi gibi birçok dolayh vergi uygulanmaktadır. Bu dolaylı vergiler de maliyetleri şişirerek rekabeti zorlaştırmaktadır. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi } 27 Üretim maliyetlerini arttıran dolaylı vergilerin yanı sıra gümrük vergileri de menuereilik sektörü için engel oluşturmaktadır. Doğal tas sektörü Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numaralannda 25. ve 68. fasıllarda sınıflandırılmıştır. 25. fasılda mermer ve granit yer almaktadır. Bu gruptaki ürünler ham ve blok haldedir. 68. fasılda ise kesilmiş, ebatlanmış ve işlenmiş ürünler yer alır (www. granit.gen.tr/dogal-taslar-guınruk-tarifesi). Türkiye'nin menner (blok ve islenmiş) ihracatında İthalatçı ülkelerin büyük bir çoğunluğunda sıfır gümrük uygulanmaktadır. İhracatımızın %85,8'e yakin lasmı AB ülkelerine, ABD ve Japonya'ya yapılmaktadır. AB ülkelerinde Gümrük Birliğinden dolayı uygulanan gümrük oranı sıfırdır. Çin ise işlenmiş merrner ithalatında yüzde 52 gümrük vergisi alırken, blok ithalatta yüzde 18 vergi almaktadır. Türkiye' de ise Gümrük Birliği rejimi nedeniyle tüm ülkeler için blok mermer ithalatında gümrük vergisi alınmazken işlenmiş mermer ithalatında da sadece %1,7 oranında gümrük vergisi alınmaktadır. Bunlara ek blok ve işlenmiş merrnerde% 18 KDV vergisi alınmaktadır. Vergi oranlan yüksek olduğundan Çin'e işlenmiş ürün satmak zorlaşırken, gümrük vergisi alınmaması nedeniyle Çin Türkiye'ye her türlü mermer ürünü satabilmektedir (http://www.tumgazeteler.com/?a= 1145130). Vergilerin bu yüksekliğinden kurtulmak isteyen üreticiler bu ağır vergileri giderlerle dengelemek istemektedir. Bu sebeple yurtdışından yüksek tonajlı yük kamyonları vb. ürünler ithal ederek vergi yükünden gider yöntemi ile kurtulmak istemektedir. Bu süreç üreticiyi sürekli borçlu tutmaktadır ki ekonomik krizler veya döviz kuru dalgalanmalan gibi iktisadi olgularda üretici zorluklar yaşamakta ve doğal taş ithalatını ucuza yapmak zorunda kalmaktadır. 3.2.2. Emek Maliyeti ve Emek Vergileri Endüstri düzeyinde uluslararası rekabet gücünün göstergesi olarak birim emek maliyeti ve göreceli birim emek maliyeti kullanılmaktadır. 1980'li yıllardan itibaren bir çok ekonomist, uluslararası rekabet gücünün temelde ihraç fiyatları tarafından belirlendiğini ve bunların da ağırlıklı olarak birim endüstriyel girdi maliyeti ve özellikle ücret maliyeti tarafından belirlendiğini ileri sürmektedir. Bu yaklaşım, uluslararası rekabet gücünün belirlenmesinde ölçüınierin 128 İSTANBUL TİCARET ODASI ağırlıklı olarak ücret maliyetlerinin ölçülmesi ve odaklanılmasına neden olmuştur. emeğin verimliliği üzerinde Verimlilik ve maliyet rekabet gücünün ölçülınesinde en fazla kullanılan iki unsurdur. Maliyetler içinde en fazla hesaba katılan birim emek maliyetleridir. Klasik dış ticaret teorileri ülkelerin maliyetlerini ve rekabet güçlerini belirlemede emek faktörüne daha fazla önem vermişler ve rekabet gücü ile ilgili ilk analizlerde birim emek maliyetleri kullanılmıştır. Bazı iktisatçılar, rekabet gücünü belirlemede, emek maliyetleri yerine daha kapsamlı bir yaklaşım olan yurt-içi kaynak maliyetlerini kullanmaktadırlar. Bu yaklaşımda, ihracat yaparak döviz kazanmanın kaynak maliyeti, ithal ikamesi yoluyla döviz tasarrufu sağlamanın kaynak maliyeti ile karşılaştırılmaktadır (Düzgün, 2007:425). Türkiye halenAvrupa Birliği ülkeleri arasında göreli olarak en yüksek işgücü maliyetine sahip ülkelerden biridir. Bugün işsizlikle mücadelede hayati öneme sahip bu konunun Türkiye bağlamında derinlemesine araştırılması sonucunda yüksek işgücü maliyetinin düşürülmesinin istihdama yapacağı olumlu katkının dikkate değer olduğu şeklindedir. İşgücü maliyeti; net ücret, gelir vergisi, çalışanın SSK ve benzeri prim öde- meleri, işverenin aynı türden prim ödemeleri ile birlikte kıdem tazminatı ödemeleri olmak üzere dört temel unsura ayrılmaktadır. İstihdam üzerindeki ücret dışı ödemelerin, diğer ifadeyle "istihdam vergilerinin" önemli bir yük oluşturduğu gözlemlenınektedir. Menuereilik sektöründe üretim ağır şartlarda ve tehlikeli ortamlarda yapıldığından sıkı denetlenen bu sektörde çalıştırılan işçiler sigortah çalıştınlmak zorundadır. imalat sanayiinde işveren payına düşen ödemeler ortalama olarak toplam işgücü ödemelerinin% 20'si dolayındadır. Ancak, biraz daha detaylı olarak incelenecek olursa bazı şirketlerde bu ödemelerin toplam işgücü ödemeleri içindeki payının% 30'ların üzerinde olduğu gözlenmektedir. Bu oranların üzerine bir de işçinin payına düşen, gelir vergisi ve diğer kesintiler de eklendiğinde tüm istihdam vergileri olarak adlandınlabilecek kesintilerin oranı daha da artmaktadır. Bu durumun ise istihdam üzerinde olumsuz etkisi olduğu açıktır (Coşkun, 2006:1). Türkiye'de vergi gelirlerinin büyük bir bölümünü istihdam vergileri DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 129 oluşturmaktadır. Yüksek istihdam vergileri ise işgücü maliyetini arttırmakta besleyerek istihdamı azaltmaktadır. Tablo 3.4'te ekonomik faaliyet kolianna göre aylık ortalama işgücü maliyetleri gösterilmektedir. kayıt dışını Tablo 3A: İşyerinin Ekonomik Faaliyetine Göre Aylık Ortalama İşgücü Maliyeti Ücretli Çalışaniann Oranı(%) Ekonomik Faaliyet (EFİS Rev.l.l)* Toplam (c)Madencilik ve Taşocakçılığı (D) imalat (E) Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı (F) İnşaat (G)Toptan ve perakende ticaret; motoırlı.ı taşıt,motosiklet,kişisel ve ev 2004 2008 Aylık Ortalama Brüt Ücret (TL) Aylık 2004 2008 2004 Ortalama ~~)cü Maliyeti 2008 100,0 2,4 47,2 3,7 100,0 1,6 40,9 1,1 964 984 782 1514 1383 1466 1154 2506 1388 1585 1129 2116 1833 2222 1576 3593 5,9 15,0 6,4 13,0 686 826 844 1316 920 1146 1055 1725 3,6 9,3 4,6 7,0 630 1278 981 1857 849 1762 1254 2558 8,7 4,2 1949 3156 3031 4264 4,2 9,5 936 1264 1277 1597 - 4,0 5,5 - - 1630 1919 - 1993 2288 - 2,2 - 1669 - 2214 eşyalannın onarımı (H) Oteller ve lokaııtalar (I) Ulaştırma, depolama ve baberleşme (J)Mali aracı kuruluşlarm faaliyetleri (K) Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri (M) Eğitim (N)Sağlık :işleri ve sosyal hizmetler (O)Diğer Sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Madencilik sektöründe vasıfsız bir işçinin işverene maliyeti minimum 750 dolardan başlarken Çin, Hindistan, Mısır, İran, Pakistan gibi ülkelerde bu rakam sekizde biri oranmdadır. Tablo 4'te görüldüğü gibi madencilik ve taşocakçılığı sektöründe yer alan mermer sektöründe aylık ortalama işgücü maliyeti 2000 dolar civarında iken Çin mermer piyasasında çalışan bir işçinin aylık ortalama işgücü maliyeti 400 dolar seviyesindedir. 130 İSTANBUL TİCARET ODASI Avrupa Sanayi ve İşverenler Konfederasyonu Birliği (UNICE)'nin verilerine göre, Türkiye birçok ülkeye göre daha fazla istihdam vergisi ve diğer yasal yükümlülüklere sahiptir. Türkiye'de işverenin ödediği net ücretin işgücü maliyetine oranı % 52,9 'dur. Bir diğer deyişle Türkiye' de işverenin kasasından çıkan paranın sadece yarısı işçinin cebine girmektedir. Böylelikle Türkiye'de işveren, çalışanın eline geçen para kadar devlete ödeme yapmak durumunda kalmaktadır (http://www.ikturkiye.com). Tablo 3.5'te çeşitli ülkelerde net ücretin işgücüne maliyetine olan oranı gösterilmektedir. Tablo 3.5: Net Ücretin İşgücü Maliyetine Oranı Ülke Avustralya Danimarka Kanada İzlanda İrlanda ABD İngiltere Norveç AB Ortalaması İsveç Portekiz Hollanda Türkiye İtalya Oran(%) 87.1 81.1 74.1 73.5 72.7 71.4 71.1 68.4 63.4 59.6 58.6 56.3 52.9 49.4 Kaynak: UNICE 2009. Mermercilik sektörü emeğin yoğun olarak kullanıldığı bir sektördür. Sektörde hammadde olan yerlerde mermer ocağı açıldığı için istihdam alanlan daha çok kırsal bölgelerde yer almaktadır. Bu durumda işçiler de bu bölgelerdeki köylerden alınmakta ve böylece yerinde istihdam sağlanmaktadır. Son yıllarda hızlı bir büyüme gösteren Türk merınercilik sektörü, kendi özelliği gereğince yoğun işçi ve personel istihdam etmektedir. Günümüz itibariyle merıner sektöründe yaklaşık 250.000 çalışan bulunmaktadır. Sektör genelde kırsal kesimde açtığı ocaklarda yöre halkını çalıştırınakta, köylüye kendi yerleşim alanında iş vermek- DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 13 1 te, tarım işçisini eğiterek sanayi işçisi haline getirmekte, köylüyü kendi köyünde mutlu ederek onun kente göçünü önlemektedir. Genelde madencilik sektörü kendi yapısı gereğince en az yatırımla istihdam yaratma özelliğine sahip olduğu gibi bu sektörde istihdam edilen her işçi bunun üstüne bulunan sektörlerde en az 8-1 O işçinin iş bulmasını sağlamaktadır (Gündüz, 2007). Doğu Anadolu bölgelerindeki doğal taş rnermer rezervinin büyüklüğüne dikkati çeken Türkiye Mermer Doğal taş ve Makinalan Üreticileri Birliği (TÜMMER) Yönetim Kurulu Başkanı Selahattin Onur, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerindeki güvenlik problemi bittiğinde buradaki mermer kaynaklannın çalıştınlmasıyla bölgede istihdamın artacağını ve işsizlik sorununun çözüleceğini belirtmektedir (Hürriyet, 2009). ve Güneydoğu İstihdam açısından en önemli rakip ülke, tüm sektörlerde olduğu gibi Çin' dir. Günümüzde hammadde ihtiyacını yoğun blok ve ham plaka ithalatı ile karşılayan Çin, inanılmaz ucuz insan gücü ile özellikle emek yoğun ürünlerde rekabet edilemez bir potansiyele sahiptir. Çin'de bir saatlik işçi ücreti ortalama 3,5 cent'tir. Bunun anlamı 10 saat çalışan işçinin eline günde 0,35$ para geçmesidir. İşçiliğin bu kadar ucuz olduğu, elektriğin çok ucuza verildiği bu ülkede gerçekleştirilen ucuz üretim bütün dünya ekonomilerini tehdit etmektedir. Çin, bu büyük insan gücüyle, hammadde temini ile ilgili sorunlarını çözdüğü sürece bugün üretimde sürdürdüğü liderliği gelecekte ticarete de etkin biçimde taşınıası beklenmektedir (TÜMMER, 2007:3-4). Bu bağlamda sektörün gelişebilmesi için istihdam vergilerinde indirime gidilerek sektör vergi politikası ile desteklenmelidir. 3.2J. Enerji Maliyetleri Dünya ile hızlı bir entegrasyon sürecinde olan Türkiye ekonomisi, hem sanayisini Avrupa Birliği içinde rekabet edebilir düzeye çıkarma, hem de dünya ticaretinde daha fazla pay sahibi olabilme gayreti içerisindedir. Bu durum enerji talebinde hızlı bir artışı beraberinde getirmekte, üretimin, dolayısıyla sanayinin en önemli girdilerinden olan enerjinin temini ve fiyatlandınlmasını önemli kılmaktadır. 132 İSTANBUL TİCARET ODASI Dışa açık ekonomilerin rekabet gücü büyük ölçüde maliyet farklılıklarına dayanmakta, maliyetlerdeki ufak dalgalanmalar büyük değişikliklere yol açabilmektedir. Rekabetin yoğun olduğu sektörlerde kar marjı düşmekte ve girdi maliyetleri büyük önem arz etmektedir. Bu yüzden ülke sanayiinin rekabet edebilirliğinde enerji fiyatlannın diğer ülkelere oranla daha ucuz veya pahah olması belirleyici olmaktadır. Türk mermer sektörü üretim sürecinde maliyeti etkileyen temel unsurların başında hiç kuşkusuz enerji gelmektedir. Enerji sektörü ülkemizdeki her türlü sanayinin, her çeşit üretim kolunun girdi olarak kuUandığı ve performansının sadece bu sektör açısından değil bütün sanayi ve ülke açısından önemli olduğu bir sektördür. Türk özel sektörünün, uluslararası rekabetle başarılı olabilmesi için öncelikle enerji maliyetlerinde rekabet edebilmesi gerekmektedir. Türkiye' de sanayide enerji maliyetleri rakip ülkelerden çok daha yüksektir ve bu durum Türkiye' de üretilen ürünlerin uluslararası rekabet gücünü ciddi biçimde azaltmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansının (IEA) 2009 yılı verilerine göre hazırlamış ülkelerin enerji fiyatlannın yer aldığı raporda Türkiye özellikle elektrik fiyatlannda olmak üzere üst sıralarda yer almaktadır. Sanayide veya meskende kullanımına göre yapılan fiyat farklılaştırılmasmda Türkiye İtalya ve İngiltere'nin ardından üçüncü sırada yer almaktadır (Tablo 3.6). 2000'lerin başmda dünyada elektrik fiyatlan 3-5 cent arasında iken Türkiye'de 8-9 cent civarında uygulanmakta ve ev ve sanayi ayrımı yapılmamaktaydı. Son yıllarda artan petrol fiyatlan nedeniyle 2009 yılı dünyada elektrik enerjisi maliyetinin kilowatt saat başına ortalama 6-8 sentarasında olmasına karşılık, Türkiye'de 13 sent olduğu ve bu maliyet yüksekliğini petrol ve doğalgaz fiyatlarında son zamanlardaki hızlı artışın yanı sıra enerji nakil hatlarındaki kayıp ve kaçak oranının yüksekliğine bağlanmaktadır. Ayrıca ev ve sanayi fiyat ayrıhğı artık Türkiye'de de uygulanmaktadır. Ancak fiyatlar sanayi için hala çok yüksektir. Doğal gaz ve fuel oil fiyatlarınabaktığımızda ise doğal gazda ilk sıralarda yer almazken fuel oil fiyatlannda en yüksek fiyatın Türkiye'de uygulandığı görülmektedir (Tablo 3.7). olduğu DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 13 3 Tablo 3.6: Dünya'da ve Türkiye'de Elektrik Fiyatlan (a) Sanayi (kWh) Ev (kWh) 0.1388 0.1648 0.0672 0.0856 ıtalya 0.2898 0.3053 Fransa 0.0595 0.1690 Ispanya 0.1252 0.2180 Ingiltere 0.1459 0.2313 Kore 0.0602 0.0886 ABD(bJ 0.0702 0.1135 Kaynak: IEA (International Energy Agency), Key World Energy Statistics, 2009. (a): Fiyatlar perakende fiyatlar olup petrol ürünleri için 2009 yılı ilk çeyreldik, diğer ürünler için 2008 yıllık fiyatlandır ve ABD dolar/ birim fiyatlandır. (b): ABD fiyatlan vergi hariç fiyatlardır. Ulke Türkiye Çin Tablo 3.7: Dünya'da ve Türkiye'de Doğal Gaz ve Fuel Oil Fiyatlan(a) Doğal Ülke Gaz Fu.el Oil Sanayi(c) Ev(c) Sanayi (Ton) Ev (1000 Türkiye 572.88 659.24 637.17 Litre) 1.314.24 Çin 582.62 538.45 298.56 İtalya 646.48 1152.69 364.60 310.24 Fransa 607.28 920.40 315.94 724.19 İspanya 486.59 1026.80 359.64 673.77 Kanada 357.00 512.68 Kore 499.53 633.96 375.84 654.87 Yunanistan 643.89 1214.18 369.48 646.07 ABD 369.11 525.28 291.68 636.32 İngiltere 445.98 835.82 Japonya - - 599.01 371.03 712.02 Kaynak: IEA (International Energy Agency), Key World Energy Statistics, 2009. (c): 107 kcaL 134 İSTANBUL TİCARET ODASI Türk mermer sektörünün en ciddi rakibi olan Çin'de ise gerek elektrik gerekse doğalgaz ve fuel oil fiyatları incelendiğinde, maliyet açısından Türkiye'de üretici olmanın zorluğu ve konunun önemi ortaya çıkmaktadır. Sektörün rekabet gücü elde edebilmesi için elektrik, akaryakıt fiyatlarında desteklenmesi gerekmektedir. 3.3. Makine Problemleri M ermer işleme tesislerinde m ermer bloklarm kesilm ek için beslenebilecekleri iki ana kesim hattı vardır. Bunlar Katrak ve ST kesim hatlandır. Bu isimler hat başlanndaki makinelerin isimleridir. Her birinin kesme özellikleri, şekli, sonuçta çıkaracağı ürün biçimi farklıdır. Ocaklardan getirilen mermer bloklannın hangi kesme makinesinde kesilecekleri blokların boyutlarını ve kesme makinelerinin özelliklerini içeren görece karmaşık bir tak:ım hesaplamalan içermektedir. Ayrıca bu makinelerin fiyatlan da farklıdır. Katrak makinelerinin fiyatı yaklaşık olarak 150.000$ iken ST makinelerinin fiyatı ise 50.000$ civarındadır. Bloğu doğrudan plakalara ayıran Katrak makineleri dünyada en yaygın teknoloji olup, ST makineleri ise bu teknolojinin kötü bir altematifidir. Bu teknoloji, zaten Türkiye'de çok yüksek olan enerji maliyeti ve hammadde israfına sahip olması nedeniyle İspanya İtalya gibi gelişmiş ülkelerde ve hatta Çin Halk Cumhuriyeti gibi gelişmekte olan ülkelerde tercih edilmemektedir. Oysa başlangıç yatırım maliyetinin düşüklüğü nedeniyle ST Türkiye'de yaygındır. Türkiye'de ağırlıklı olarak üretim ST makineleri ile yapılırken Çin'de ise katrak makineleri yaygın olarak kullanılmaktadır. ST makineleri ucuz olmasına rağmen kestiği mermer blok ve plakalann boyutları sınırlı olmaktadır. Bu da özellilde Çin ile olan ticarette daha çok blok ihracat yapılmasına neden olmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti yakın döneme kadar Katrak makinelerini, başta İtalya olmak üzere gelişmiş ülkelerden almaktaydı. Ancak zamanla alınan makinelerin taklit edilerek üretimi ile Çin yerel katrak makinelerini üretmeye başlanmıştır. Şüphesiz ki, yerel üretimin bir avantajı ucuz maliyetler, bir diğer avantajı da ihtiyaca göre üretimdir. Türkiye'de de yerel katrak makinelerinin üretilmesine yönelik çalışmalar DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 135 mevcuttur. Hızlı bir şekilde Türkiye'de makine ve doğal taş sektörünün senkronize çalışıp ihtiyaca yönelik makine üretimini sağlayacak şekilde kamusal bir organize faaliyeti planlanmahdır. Bu faaliyete gerekirse geçici olarak maliyet desteği verilmelidir. 3.4. Sermaye Yapısı Türk madencilik sektöründe faaliyette bulunan firmalarm tamamına yakını özel sektör firmalan olup KOBİ (Küçük ve Orta Boy İşletmeler) olarak tamınıanan firmalardır. Firmalarm çok büyük boyutlu olmaması, yatırım faiz oranlarının yüksekliği ve üreticinin alanında eğitimli ve profesyonel üretici olmaması nedeniyle yatırımlar için gerekli sermayeyi bulmak zorlaşmaktadır. Madenciliğin her alanındaki doğal sorun sermaye alanında da karşımıza çıkmaktadır. Madenin ne ölçekte olduğunu kestirrnek güç olduğunda düşük sermaye ve kamusal destek yokluğu ile yola çıkmak bazen olumsuz sonuçlarla karşılaşılmasına neden olmaktadır. Taşıma, üretim makine maliyetleri ve diğer ilk yatırırnların ardından maden cevherinin beldenenden çok daha az çıkma olasılığına karşı finans ve sigortacılık çözümleri ve vergi borcu silme gibi bazı özel kamusal destekler gerektirmektedir. 3.5. SWOT Analizi SWOT Analizi, herhangi bir kuruluşun, örgütün, kamu kurumunun ya da özel sektör firmasının içsel durumunu ve onu çevreleyen dışsal faktörleri tahlil etmek için kullamlan yöntemlerden biridir. Bir anlamda mevcut durumun, tüm yönleriyle iç ve dış dinamiklerin de göz önünde bulundurolmasıyla fotoğrafının çekilmesidir. Şirket analizlerinden bireysel kariyer planlamaya kadar geniş bir kullanım alanı vardır. SWOT, güçler (Strengths), zafiyetler (Weaknesses), imkanlar-olanaklar (Opportunities) ve tehlikeler-tehditler (Threats) kelimelerinin baş harfierini içeren bir kısaltmadır. İlk olarak 70'li yıllarda iş yönetimi (business management) amacıyla kullamlmaya başlanan SWOT analizi, ileriki yıllarda farklı uygulama alanlan için de bir analiz ve planlama aracı olarak ele alınmıştır. Temelde mevcut yapılara ait bu dört parametrenin irdelenerek analiz edilmesi ilkesine sahip olan bu yöntemle, hem niceliksel hem de niteliksel özelliklere ilişkin analizler yapılabilmekte 136 İSTANBUL TİCARET ODASI ve yapılan analizler sonucunda oluşturulan SWOT matrisinin irdelenmesi ile de mevcut programa ilişkin stratejik bir görüş oluşturulabilrnektedir. Niteliksel SWOT analizinin en önemli ve temel amacı, konuya ilişkin güçlü ve zayıf yönlerle bu durumları desteldeyen imkan ve tehditierin tanımlanmasıdır. SWOT analizi, çeşitli sistem ve yapıların kendi çevrelerinde sahip oldukları kaynak ve yetenekierin en ideal şekilde kullanılmasını sağlayacak bilgileri elde etmenin en önemli aracı olarak geliştirilmiştir. Başka bir deyişle SWOT analizi, planlamada dikkate alınacak temel bilgilerin elde edilmesi için kullanılmaktadır (Uçar ve Doğru, 2005: 3-4). Şekil3.4: SWOT Analizi Genel Yapısı Çevresel Tarama İç Analizler Dış Analizler 1 SWOT Matrisi ı DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 13 7 Türk Mermercilik Sektörü SWOT Analizi SWOT analizi, her türlü faaliyet alanında sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Bu bölümde yer alan analiz oluşturulurken çalışmanın Ek bölümünde yer alan Mermer firmalannın yetkilileri ile yapılan röportajlardan ve genel ekonomik durumdan kaynaklanan şartlar göz önüne alınarak bir SWOT analizi yapılmıştır. Türk mermercilik sektörüne ilişkin yapılan SWOT analizinde sektörün güçlü ve güçsüz yanlan ortaya konmakta, gelecekte sektörü bekleyen fırsatlar ve tehlikelere işaret edilerek bunlara karşı hazırlığın önceden yapılması amaçlanmaktadır. SWOT analizi 4 adımdan oluşmaktadır. Analizde, mermer sektörünün dünya piyasalan ile karşılaştırıldığında güçlü olduğu yanlar (S), güçsüz olduğu yanlar (W), sektör için mevcut olan olanaklar (O) ve son olarak günümüzde ve gelecekte sektör için tehlike oluşturabilecek koşullar (T) belirtilmektedir. SWOT analizi sayesinde, sektörün güçlü ve zayıfyönlerinin açığa çıkartıldığı bir tabloya sahip olunur ve sektörün yüz yüze olduğu tehditler ve fırsatlar daha net görülür. Böylece sektörün güçlü yönleri üzerinde yoğunlaşır, zayıflıklarını azaltır, sektöre yönelik tehditleri hertaraf etmenin yollarını arar, fırsatlardan en büyük ölçüde yararlamlmaya çalışıhr. 13 8 İSTANBUL TİCARET ODASI Tablo 3.8:Türk Menuereilik Sektörü SWOT Analizi Güçlü Yanlar o ZayıfYanlar Çok çeşitli ve yeterli nıermer rezervleri " Dünyanın talep ettiği • eğitimli yönetici eksikliği • Ulusal • Yeterli iş gücü ., " Kurum ve kuruluşlarm çalışınalan " Özel şirketlerin varlığı ve bu şirketlerin faaliyetleri teknik personel eksikliği " Bilinçli ve kaliteli nıermer rezervleri Eğitimli profesyonel organizasyonların eksikliği Uluslararası organizasyonlara katılını ve pazarlama eksikliği • Yatırım ve sermaye yetersizliği " Güvenilir sayısal verinin eksildiği e Verinıli çalışan makine eksikliği '" Bürokratik işlemler Fırsatlar Tehditler • Mermer pazarının gelişimi ve gelecekteki talep büyümesi " Çin ekonomisinin talebi " AB uyum süreci ve bu sürecin gerektirdiği düzenlemeler " Teknolojik gelişıneler ., Ülke genelinde işgücü fazlalığı " Yabancı sermayenin Türkiye'ye yönelik ilgisi " Üniversitelerde yürütülen çalışınalar • Sık yaşanan ekonomik krizler " Yüksek faiz oranlan " Yüksek enerji maliyetleri ., Değerli Türk lirası " Yüksek vergiler " Ucuz Çin graniti ., Yüksek Yatırım Maliyetleri DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 13 9 Sonuç Ve Öneriler Dünya menner rezervlerinin yaklaşık %40'ına sahip olan Türkiye'de mermercilik sektörü ekonomik potansiyeli önemli bir sektördür. Dünyada var olan mermer talebi göz önüne alındığında katma değeri yüksek olan bu sektörün döviz kazandırma potansiyelinin önemi ortaya çıkmaktadır. Türk mermercilik sektöründe faaliyette bulunan firmaların dünya piyasalan ile rekabet edebilmeleri için sektörün desteklenmesi gerekmektedir. Bu çalışma kapsammda yapılan araştırma ve röportajlardan çıkan sonuçlara göre sektörün bazı problemleri ve talepleri söz konusudur. Doğal taş firmalarıyla yapılan görüşmeler ışığında firmaların yasal uygulamalar konusunda oldukça şikayetçi olduklan ortaya çıkmaktadır. Özellikle yol, su, elektrik gibi maliyetierin yanı sıra ormana ait arazilere ödenen kira ve vergiler gibi ek maliyetierin doğal taş sektörünün kar oranlarını oldukça düşürdüğü belirtilmektedir. Firmalarm belirttiği üzere kanun ve tanımlar hakkındaki sıkıntılarm başmda ise orman arazisi tanımı, doğal taşların maden kanunu kapsamında değerlendirilmesi ve yeni ocakların açılmasının ve genişletilmesinin yasak olması önemli bir sorundur. Aynı şekilde doğal taşların sıradan birer maden gibi değerlendirilerek doğal taş firmalannın çevre kirliliği yarattığı görüşü de firmalar tarafından reddedilmektedir. Firmaların maliyetler konusundaki diğer bir şikayetleri de özel tüketim vergisi uygulamasına tabi olmaları, mazot fiyatlan ve sigorta primleridir. Firmaların maliyetleri düşürücü devlet yardımıanna ciddi bir biçimde ihtiyaçlan vardır. Sektörün bir diğer sorunu ise kalifiye eleman bulamamaktır. Bu doğrultuda meslek liseleri ve üniversiteler önemli görev üstlenınelidir. Bunun dışında hem aktif hem de potansiyel doğal taş çalışanlan ile sektör çalışanlan sempozyumlar, toplantılar, eğitimler ile bilgilendirilmeli ve doğal taş kaynaklannın Türkiye için önemi ile Türkiye'nin dünya doğal taş piyasasındaki önemi vurgulanmahdır. Ayrıca meslek lisesi eğitimlerinde staj imkanlan arttınlarak staj uygulamalan formaliteden pratiğe geçirilmeli ve doğal taş işçileri küçük yaştan itibaren eğitilmelidir. }40 İSTANBUL TİCARET ODASI Sektördeki birlik eksikliği de önemli bir sorun olarak göze çarpmaktadır. Bu birliktelik eksikliği fiyat ve kalite farklılıklarına, asimetrik enformasyon ve ortak karar alma zorluğu gibi sorunlara yol açmaktadır. Çalışma kapsamında firmalada yapılmak istenen görüşme taleplerine büyük ölçüde karşılık alınmışsa da kimi firmaların sektöre geniş açıyla bakmak yerine bireysel davrandıkları göze çarpmaktadır. Zira çalışmanın ciddiyetinin ve amaçlannın özenle ve özellikle belirtilmesine rağmen ilgisizlik ve hatta savuşturmayla karşılaştığımız firmalar da söz konusudur. Bu da hem firmaların bir sektör içinde çalıştıkları bilinci hem de sektör hakkındaki ulusal ve uluslararası entelektüel algılannın arttırılması gerekliliğini kanıtlar niteliktedir. Türk mermercilik sektörü son yaşanan finansal krizden ciddi bir biçimde Nitekim bu kriz dış ticaret yapan firmalara daha çok zarar vermiş, %50'ye varan istihdam daralmalarına yol açmıştır. Ayrıca mamul yerine hammadde ihracatı yapıldığında dair genel kanının aslında doğru olmadığı da firmalarca belirtilmiştir. etkilenmiştir. Kullanılan malcine teknolojisine gelindiğinde ise firmaların hem yabancı makineleri hem de yerli makineleri kullandığı görülmektedir. Ayrıca yerli makinelere olan güvenin arttığı ve Türkiye' de dünya standartlannda makineler üretildiği firmalarm büyük kısmı tarafından belirtilmektedir. Türkiye'deki yapılarda kullanılan malzeme ise bir diğer öne çıkan konudur. Zira devlet binalanndan hava alanlarına ve otellere kadar Türk merrneri yerine ucuz Çin granitinin tercih edildiği gerçeğinin üzerinde durulmalıdır. Bu bağlamda önemli alanlarda reklam etkisi de düşünülerek kaliteli Türk merrneri kullanılması teşvik edilmelidir. Türk merrnercilik sektörüne en önemli rakip ülke olan Çin mermer firmaları ile mamul ihracatı konusunda yarışılabileceği genel olarak düşünülemese de devlet yardımları, teşvikleri ve sektörel sorunlarm giderilmesiyle Türkiye'nin mermer üretimi girdi maliyetlerinin hayli azalacağı görüşü ortaktır. Ayrıca Türkiye'nin doğal taş kalitesi de dünya tarafından çok iyi bilinmektedir. Bu avantaj iyi kullanılarak sağlanan teşvikler ve yardımlada mamul ihracatının artması sağlanmalıdır. Kaynaklar 1. Akdiş, Muhammed (2000); Global Finansal Sistem, Finansal Krizler ve Türkiye, Beta Yayınları, İstanbul. ı. Arıkan, Mustafa (1968); Mermer ve Mermercilik, Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara, 3. Bilgin, Mualla ve Elif Çakır (1998); Mermer Araştırması Raporu, İstanbul Ticaret Odası, İstanbuL 4. Coşkun, Ali (2006); "İşgücü Maliyetlerinin Düşürülmesi Mutlaka Kayıt dışılıkla Mücadele İle Birlikte Ele Alınmalıdır", TİSK İşveren Dergisi. 5. Çekerol, Kamil ve Hüseyin Gürbüz (2003); "Reel Döviz Kuru Değişimleri ile Sektörel Dış Ticaret Fiyatlan Arasındaki Uzun Dönemli ilişki", ODTÜ Ekonomi Kongresi, 6-9 Eylül 2003 Ankara. 6.Çetin, Turhan (2003); "Türkiye Mermer Potansiyeli, Üretimi ve İhracatı", Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 23, Sayı 3, ss. 243-256. 7. Doğaltaş Dergisi (2005); "Mermer Rezervleri", Sayı 124. 8. DPT (1991); Endüstriyel Hammaddeler Madencilik Özel ihtisas Komisyonu Mermer Raporu, Yayın No:2293. 9. DPT (1996; Madencilik Özel ihtisas Komisyonu Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Çimento Hammaddeleri Çalışma Grubu Raporu, Cilt III, Yayın No: 2434-491, Ankara. 10. DPT (2001); Madencilik Özel ihtisas Komisyonu Raporu, Yayın No:2616 ÖİK:627, Ankara. DTM (2009); Dış Ticaret istatistikleri. 11. Düzgün, Recep (2007); "Türkiye'nin Uluslararası Rekabet Gücü: Çok Değişkenli İstatistiksel Bir Analiz", Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:23. 12. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı (2009); "Mernıer", http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=mernıer&bn=23 O&hn=230&nm=390&id=395, (Erişim Tarihi: ı 4.04.20 ı O) 13. Eğilmez, Mahfi ve Ercan Kumcu (2004); Ekonomi Politikası, Teori ve Türkiye Uygulaması, 6. Baskı, Reınzi Kitapevi, İstanbul. Evrensel Gazetesi (26.1 ı .2008); "Kriz örnek kenti feci vurdu", Ekonomi Servisi. 14. Frait, J. ve Komarek, L. (2001); "Real Exchange Rate Trendsin Transitional Countries" Warwick Economic Research Papers, No:596, s.l-34, http://www2.warwick.ac. uk/fac/soc/economics/ research/ papers /twerp596.pdf, (Erişim Tarihi:l5.05.2009). 15. Gündüz, Sarnet (2007); "Mermer Sektörünün Sorunları", M ermer Dergisi, www.mermerdergisi.net. 16. Gürcan, Sevgi ve Eyüp Sabah (2003); "Türkiye'de ve Afyon'da Mernıer Sektörünün Gelişimi", Türkiye IV. Mernıer Sempozyumu 18-ı9 Aralık 2003.Gültekin, Kaan (1996); Merıner Sektörünün Potansiyeli, İzmir Ticaret Odası Yayınları, İzmir. 17. Hooper, P., ve Kohlhagen S. (1978); "The Effect ofExchange Rate Uncertainty and Export Perfornıance: Supply and Demand effects", Scottish Journal ofPolitical Economy, Vol: 42, 381-391. 18. http://www.dogaltassektoru.com, (Erişim Tarihi:Mart 20 ı 0). 19. http://www.granit.gen.tr/dogal-taslar-guınruk-tarifesi (Erişim Tarihi:Mart 2010)., 20. http://www.ikturkiye.com/iceriklparantez/turkiye-de-istihdam-vergilericok-yuksek.htınl, (Erişim Tarihi:Mart 2010). 21. http://www.kobiklinik.com/tr/klinik.asp?ID=44&makale=197, (Erişim Tarihi:Mart 2010). 22. http://www.maden.org. tr/mevzuat/mevzuat_detay. php ?kod= S7, (Erişim Tarihi: 12.05.2010). 23. Hürriyet Gazetesi (05.07.2009); "Menner Sektörü Teşvik istiyor". 24. International Energy Ageney (IEA,2009); Key World Energy Statistics. 25. IMMIB (2006a); Güney Afrika Doğal Taş Pazarı Raporu, http://www.immib.org.tr/userfiles/documents/pdf/sektörler/GAfrika.pdf (Erişim Tarihi:Mart 2010). 26. IMMIB (2006b); Japonya Doğal Taş Pazarı Raporu, http :1/www. immib. org. tr/userfiles/documents/pdf/sektörler/Iapan. pdf, (Erişim Tarihi: Mart 2010). 27. IMMIB (2006c); İngiltere Doğal Taş Pazarı Raporu, http://www.imınib. org. tr/userfiles/documents/pdf/sektörler/England. pdf, (Erişim tarihi: Mart 2010). 28. From The Perspective Of The Development 20 Years The World's Stone, Çevrimiçi, Granıitecountertop.com, Mart 2010. 29. Japanese Standarts Association (2010); http://www.jsa.or.jp, (Erişim Tarihi: Mart 2010). 30.Natural Resources Canada (2010); Annual Statistics, http://www.nrcan.gc.ca/com/index-eng.php, (Erişim Tarihi: Nisan 2010). 31. Onargan, Turgay, Halil Köse ve A.Hamdi Delionnanlı (2005); Mermer, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayınları, İzmir. 32. Önem, Yüksel (2003); Sanayi Madenleri, Genişletilmiş İkinci Baskı, Kazan Ofset Yayıncılık, Ankara. 33. Öztunalı Önder (2004); "Dünyanın en Büyük Taş Piyasası- Çin halk Cumhuriyeti ve Türk Doğal Taş İhracatçıianna Sunduğu imkanlar". www.maden.org.tr/resimler/ekler/51 ce41 Oc 124al Oe_ ek.pdf?tipi=23, (Erişim Tarihi: 12.03.2010). 34. Seyidoğlu, İstanbul. Halil (2001); Uluslararası Finans, 3.Baskı, Güzem Yayıncılık, 35. Seyrek, İsmail ve Zekeriya Mızrak (2009); "Faiz Teorileri Üzerinde Bir İnceleme: Finansal istikrarsızlık Hipotezinin Temel Dayanağı", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:22. 36. Smakowski, Tadeusz (2005); "Good Trends and Perspectives for Natural Stone Industry in Poland", Swiat Kamienia, Vol. 3, No.l6. 37. Stone World (2005); "Natural Stones" Vol. 215, No.2. 38. Svensson L. E. O. (1998); "Open Economy Inflation Targeting", Stockholm University, Seminar Articles, No: 638, http://ideas.repec.org/p/hhs/iiessp/063 8.html, (Erişim Tarihi: 13.05.2009). 39. Türkiye Mermer Doğaltaş ve Makinalan Üreticileri Birliği (TÜMMER) (2007); "Doğaltaş Sektörü". 40. Türkiye Maden Mühendisleri M ermer Raporu". Odası (TMMOB) (2009); "Doğaltaş ve 41. Tokanowicz, Elzbieta (2004);"Polish Dimension Stone Database", Swiat Kamienia, Vol. 2, No.58. 42. TCMB (2010): Elektronik Veri Dağıtım Sistemi. 43. Trade Statistics of Japan, Ministry Finance of Japan (2010); Annual Statitics, http://wwwcustoms.go.jp/toukei/info/index e.htm, (Erişim Tarihi:Nisan 201 0). 44. Uçar, D. Ve A.Ö.Doğrıı (2005); "CBS Projelerinin Startejik Planlaması ve SWOT Analizinin Yeri", TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 1O. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 28 Mart-lNisan 2005, Ankara 45.UnitedNations Cornmodity Trade (20 1O); px=H2&cc=25151l&r=156&y=2009,, (Erişim Tarihi: Mart 2010). 46. United Nations Commodity Trade Statistics Database (2010); County Reports, http://comtrade.un.org/db/ce/ceSnapshot.aspx?r=71 O, (Erişim Tarihi: Nisan 2010). 47. United Nations Commodity Trade Statistics Database (2010); http://comtrade. un.org/db/ce/ceSnapshot.aspx?px=H2&cc=25 15, (Erişim Tarihi:Mart 2010). 48. United States Geological Survey (2009); Dimension Statistics and Information. 49. Uyanık, Tülay (2001); Doğal Taşlar Dış Pazar Araştırması, T.C.Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi Yayını, Ankara, 2001. 50. Ünlü, Nergis (1983); Mermer İhracat imkanlan Ve Dış Pazar Araştırması, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi Yayını. 51. Yentürk, Nurhan (2005); Körlerin Yürüyüşü, Türkiye Ekonomisi ve 1990 Soruası Krizler,2. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. 52. Yılmaz, Hülya ve Ruhan Safel (2004); Mermer Sektörü, Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., İktisadi Araştırmalar ve Mevzuat Yönetmeliği, Sektör Araştırmaları Serisi, No:31. 53. Yüksel, Berrin ve Belkıs Özkara (1996);. Afyon Mermer Sektörünün Rekabet Analizi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını, Afyon. 146 İSTANBUL TİCARET OD ASI EK: MERMER FiRMALARIYlA YAPILAN RÖPORTAJlAR Çalışmanın bu bölümü doğal taş sektörü finnalarıyla yapılmış röportajlardan oluşmaktadır. Firmalada yapılan bu röportajlar yüz yüze görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiş, bu görüşmeler ise kayıt altına alınmıştır. Doğal taş sektörü ile ilgili olan bu çalışmanın teorik ve sayısal gerçekliğinin yanı sıra pratik ve içeriksel verilere başvurmak çalışmanın genel gerçekliği ve güvenirliliği açısından önemli bir gerekliliktir. Bu verilere ulaşmanın en sağlıklı yolu ise hiç şüphesiz sektörün gerçek aktörleri olan doğal taş firmalannın fikirlerine başvurmaktan geçmektedir. Türkiye'de faaliyette olan birçok firma ve ocak içerisinden yapılan seçimler sonucunda gerçekleştirilen bu görüşmeler gerçekten de önemlerini daha ilk görüşmeden itibaren göstermiştir. Zira yapılan röportajlar göstermiştir ki sektörde söz sahibi olan veya sektörü yorumlayabilecek kadar doğal taş sektörüne halcim bu firmaların sorunları birbirleriyle örtüşmektedir. Ancak sorunlar konusundaki ortak fikirlere karşılık firmaların sektörü yorumlama biçimlerinde de farklılıklar gözlenmiştir. İşte bu farklılıklar da bir bağlamda görüşülecek firma seçimindeki hassasiyetimizin bize geri dönüşü olmuştur. Firma seçimlerinde özellikle ocak sahibi olan ve ihracatçı firmalara öncelik verilmiştir. Ancak ithalatçı ve ocak sahibi olmayan firmalara da özellikle başvurularak sektörün farklı alanlarına ulaşınaya çalışılmıştır. Röportajlanmız 1) Şirketinizi ise genel olarak şu sorular etrafında toplanmaktadır: biraz tanıtır mısınız? 2) Makine teknolojinizden bahseder misiniz? 3) Türkiye doğal gerçekleştirilmesinin taş ihracatının mamul yerıne hammadde olarak nedeni nedir? 4) Sizce Türkiye mamul ihracatmda Çin ile yarışabilir mi? 5) Türlciye'deki 6) Şirketiniz doğal taş kaynaldarınm ucuza ve sektör krizden nasıl etkilendi? satıldığını düşünüyor musunuz? DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 7) 2001 sonrası döviz kurunu istikrarlı 14 7 buluyor musunuz? 8) Devletin sektöre yaptığı yardımlar var mı? 9) Genel olarak mermer sektörünün sorunlan nelerdir? Röportajlann genel değerlendirmesi ve yorumlar sonuç bölümünde yer almaktadır. Ancak denebilir ki röportajlardan çıkan sonuçlar bizim için oldukça tatmin edici olmuştur ve sektörün geniş açılı bir fotoğrafını çelemek için gerekli bilgileri fazlasıyla sağlamışlardır. TEKMAR MERMER İhya KANGAL/ Genel Müdür - Genel olarak şirketiniz hakkında bilgi verebilir misiniz? - TEKMAR 1990 yılında sanayici bir aile tarafından kurulmuştur. Bu aile demir sac ticareti yaparkenAmerika'daki akrabalan ınermer ticareti yapıyorınuş. Sac ithal edilirken hammaddesi yabancı ve KDV oranı daha yüksek olduğundan ve piyasası ölmeye başlayınca m ermer işine geçilıniş. Sırf ihracata yönelik olarak başlamışlar. Türkiye' de ınerınercilik M. Ö. 6000 yılından beri yapılmaktadır. Yani mermercilik Anadolu' da 8000 yıldır bir kültür halinde yaşıyor. Fakat halkımız merrneri sobanın altı, kapının eşiği, camın denizlikleri gibi yerlerde kullarnnış. Çok sonralan kırık merrner parçalan betonla karıştınlıp makinelerle işlenerek tuvaletler, binaların antreleri gibi yerlerde kullanılınaya başlanmış. Bu şirket de bunları göz önünde tutarak inceleyip ınerınerin al-sat kısmına gireyim demiş. Tabi sanayici bir ruh ve bu ruhla çalışan bir aile olarak hemen fabrika kurulmuş. Kanuna göre yer altı kaynakları devletin fakat ocaklar ruhsat almak suretiyle kiralanabiliyor. Birisi ruhsat alıp Bilecik bölgesinde bir iki ocakla başlamış. Daha sonra ocaktan çıkardığı hammaddeyi işleyip mamul haline getirip satmaya başlamış. Firma beş bölgede üretim yapıyor. Bu bölgelerin merkezi İstanbul'dur. Fabrikaların birisi aktif diğeri pasif olmak üzere ikisi Bilecik'te, hemen hemen ülkenin en büyük ocağına sahip olan bir diğeri Muğla Yatağan'da, kireçtaşı işleyen bir diğeri Antalya'nın Finike ilçesinde ve sonuncusu da gayrifaal olarak Afyon Dinar'da bulunuyor. Şirket büyümeye başladığında küçük şirketler halinde bölündü. Bu şirketlerden kimisi sırf ocakçılığıyla, kimisi fabrika üretimiyle 148 İSTANBUL TİCARET ODASI kimisi de sadece satışla uğraşmaya başladı ve bunlar bir süre sonra birbirine karışır gibi oldu. Dolayısıyla ülkenin dört beş bölgesinde hammaddeyi çıkararak ihraç ediyoruz. Şirkette ll 00 kişi çalışıyordu fakat laizle birlikte 2008 Mayıs ayından sonra eleman çıkarmak, bazı üretimleri durdurmak, kar marjı düşük olanları kaldırmak, piyasası olan ürünlere yüklenmek zorunda kaldık. Örneğin küçük ebatlı 30x30 bir fayans katma değeri çok olan üründür. Bir koca blok her kesilişte fire veriyor. Çatlamalar kırılmalar derken bir metreküpten 32 metrekare ürün elde ediyorsunuz ki ülkemizin merrnerieri fay hattından dolayı çok kmlgan ve bu rakamın üstüne çılanak zor. Bunun için yatırım yapıp birçok makine almak zorundasınız ve maliyetleri çok yüksek. Hepsi elektronik aletler. Telmolojiyi takip etmeniz gerekiyor. Bunca yatırımdan sonra beş senede makinelerin verimliliği düşmeye başlıyor. 30 ton kaldıran yükleyiciler kullanıyorsunuz ve ona 38 ton yüklerseniz yağ pompaları ve dişlileri gibi birçok parçayı bozuyorsunuz. - Makine teknolojilerinizden biraz bahseder misiniz? İş makineleri madencilikte kullandığımız yüldeyiciler veya kepçelerdir. Ama fabrikalarda ise sanayiye girersirriz ve üretime yönelik makineler kullanırsınız. Bu pazara daAlmanlar ve İtalyanlar hakim. Türkiye'de Mermer Makineleri Sanayisi kuruldu ve oradaki aletlerin aynılarını üretiyorlar. Biz genelde İtalyan makineleri kullanıyoruz ama CAT'in ve yeni aldığımız VOLVO'nun performansından da memnunuz. Ama ülkemizde iş makinesi üretimi yok. İtalyanların 600 yıldır bu işte olmasından ve kendilerini kamtladıklanndan dolayı üretim makinelerinde onları tercih ediyoruz. Ayrıca 46 aya varan vadeli satışlan alımımızı da kolaylaştınyor. 66 metre boyunda bir tel kesme makinesi bir ray üzerinde hareket eder ve bilgisayarla kontrol edilir. Dağı yukarıdan ve aşağıdan delerler ve tel içinden geçerek teli bağlar. Keserken üstünden de su akıtırlar ki sıkışma ısınma sürtünme olmasın ve toz olmasın diye. Sonra yan duvarı ve öbür duvarı keser, makine alınıp taşın üstüne koyulur ve taş tamamen kesilip dağdan yapışık ama bıçakla kesilmiş gibi olduğunda üstünden Birkaç yuva açılıp araya havayla veya suyla çalışan vanalar konulur. Bir akordiyonun yayı gibi şiddetle hava verilir ve şişerek kayayı yerinden ayırır. Veya aynı iş suyla yapılır. Soma iş makinesi takar kepçesindeki kancayı ve dağdan aşağı doğru çeker. İşte bu tel kesme makinesini Avrupa'dan alırsanız 30.000 Euro en iyisidir. Biraz küçüğü de 16.000 Euro' dur. DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi }49 Türkiye'den alırsanız 16.000 olan25.000 Lira, 30.000 Euro'luk olanlar da40.000 Lira gibi bir fiyata mal olur. Bir de bunun dışında ko llu kesme makineleri var. Bu makine üzerinde elmaslı pabuçlar dönerek etrafında kayışla çalışır ve ağaçlan budama mantığıyla işler. Bu makine de yurt dışmda 250.000 Euro gibi bir fiyata satılıyor ama şimdi Türkiye' de bir firma aynısını yapıyor. -Ekonomik kriz sizi nasıl etkiledi? - Esasında hayali bir sektörle, yatırım sektörü krizi olarak başladı. Mortgage 20-30 yıl vadeyle Amerika'da muazzam inşaatlar yapıyordu. Bu satışlar başladıktan sonra bunlar borsalarda değer kazandı ve hisse senetlerinin paylan suni şişirmelerle yükseldi. Amerika elindeki bu hisseleri bütün dünyada sattı. Mesela Çin'de kıyamet kadar insan bu hisselerden aldı. Sonra Amerika'da ekonomik dengelerde bir takım dengesizlikler ve düzensizlikler başlayınca Mortgage borcuna girenler paralarını ödeyemediler. Ödemeler yapılmayınca bu anlaşmadan ayrılmak istediler. Bunun üzerine satılmış olup parası ödenmeyen senetler ortada kaldı. Şirketlerin gücü eridi ve ekonomi duraklamaya başladı. Bu da belki Amerika'nın başka ülke ekonomilerini terbiye etmek için yaptığı bilinçli bir şeydi. Bundan sonra kriz her yerde patlak vermeye başladı. Biz dünyada 86 ülkeye ihracat yapan bir firmayız. Birçok yerde temsilciliklerimiz var. Bu sistemin farkına vannca düşündük ki yeni inşaatlar duracak. Bu da yeni mal satma imlcanımız olmayacağı anlarnma gelir. O zaman tedbir almamız lazım dedik. Amerika'da Mortgage ile ev alan biri parasım ödeyemeyecekse bizim de malın parasını alma şansımız yok. 2007 'de farkına varıncaAmerika'ya mal satmadık ve alternatifler ürettik. Düşündük ki kriz domino etkisiyle bütün dünyaya yayılacak. Çünkü en büyük hisse senetleri Çin'in, geri kalanlar da Avrupa'nın elinde. Bu da demektir ki bütün dünya laiz içine girecek. İnşaat sektöründe başlayan bu yapısal kriz dünya çapmda finansal bir laize dönüşecek. inşaat sektöründeki bir hareket 120 sektörü etkiler. Bunu ülkemizde çok az insan yakaladı. 2008'den itibaren mamul olarak verdiğimiz mallarm üretimini kaldırdık ve büyük plakalar ürettik. Plakayı alacak müşteri müteahhit olsun mimar olsun veya firma olsun onu alıp kendi ölçülerine göre özel mal kesebiliyor. Çünkü plaka 140-160 arası değişen bir boyuta sahip, Bunu biz kesip fazla işçilik ödeyerek ona vereceğimize alan bütün işi kendi yapıyor. Bu şekilde yan mamul alıp kesip plaka yaparak 15 Ü İSTANBUL TİCARET OD ASI yine başka bir yan mamul haline getiriyoruz. Alan kişi de tüketicinin kullandığı son haline getiriyor yani mamul yapıyor. Yani gözlük camını çerçeveye göre kesrneyip tabaka olarak vermek gibi. - Pekiyi Türkiye'de mamul yerine yan mamul ihraemın tercih edilmesi nin sebebi bu mudur? - Sebep değil şekil bu. Türkiye ne ihraç ediyor? Türkiye son veriye göre yılda ortalama bir milyar iki yüz küsur milyon dolarlık ihracat yapıyor. Bunun %85 'i bahsettiğim nihai mamul ihracatıdır. Yani adamın duvarına döşeyeceği boyutta kesilmiş süslenmiş pariatılmış kullanıma hazır. Alan kişi sadece yerine takar. İşte ülkemizin 20 senedir sistemi budur. Bütün işçilik ve KDV bizden ... Ama 2007 de kriz başlayıp dünyaya dağılınca ve ülkemize yankılan gelince dünyada inşaat sektörü durdu. Bundan sonra malın satılacağı yer kalmamaya başladı. Çünkü müşteri benden bitmiş mal istiyor. Nasıl istiyorsa öyle kesip gönderiyoruz. Bunu biz önceden görüp stratejimizi bu yönde değiştirdik ama diğer firmalar içine girip yaşarnaya başlayınca fark ettiler. Krizden henüz etkilenmemiş yeni pazarlara dönüldü, ta ki oralara da kriz yansıyana kadar. Ama üretim tamamen durmadı çünkü bu kadar makine işliyor bu kadar insan ekmek yiyor bu işten. İşte burada plaka sistemine dönüldü. Tabi ki inşaat durdu ama bitmemiş ve krizden dolayı beldeyen projeler var. Mesela Dubai, Bahreyn, Kuveyt gibi petrol zengini ülkelerde onlarca adalar yapılıyor su üzerine ve buralarda binalar yapılıyor. Hepsinde de mernıer kullanılıyor. Hem beyaz ve ferah bir havası var hem kışın sıcak yazın serin tutuyor. Işığı da geçirebilen bir madde ... Parası olan bu Arap ülkeleri İngiliz, Amerikan ve Rollandalı mimarlık şirketleriyle anlaşıyorlar. ihaleye çıkılıyor ve birkaç şirket alıyor. Birisi denizi taşla dolduruyor, diğeri üstüne binaların inşa ediyor, başka bir şirket de içinin ve dışının giydirilmesini yapıyor. İç ve dış giydirme de bugün kullanılan üç teknoloji var. Ya cam ya beton ya da taş kullanıyorlar. içini de genelde doğal taş yapıyorlar. Arapların da bir özelliği var; yere yaptıldan malzeme taşsa tavana da aynısını yaparlar. Zengin gösteriyor. Bunun üzerine hepimiz bitmiş mamulde Orta Doğuya döndük. Sonra 2009'da kriz Orta Doğuya geldi ve inşaatların hepsi durdu. Yapılan adalan yabancı ülkelere pazarlıyorlardı. Ama işler durunca her şey değişti. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 151 -Mamul mal en çok Çin'den mi ihraç ediliyor? - 200 km hızla giden bir yarış arabasının duvara taslaması gibi bir şey oldu. Hepimiz durduk ve pazar kalmadı. Rusya, Amerika, Avrupa ve Orta Doğu durdu. Sonra kıyamet kadar işçi çıkanldı ve firmalar kapanmaya başladı. Ocakların kapasiteleri düşmeye başladı. Biz ll 00 kişi çalıştırıyorduk ve birden bire 690 kişiye düştü. Şu andaysa 590 kişi çalışıyor. Tabi bunları da düşürürken işçiyi mağdur etmemek için tazminatını da ödüyorsunuz. Sonra satılabilir ürüne geçtik. Kar marjını yükseltip verimliliği arttırarak az işçi ve minimum masraf'La üretim yapmaya başladık. Kriz ekonomilerinde güçlüler ayakta kalır ama krizi lehine çevirebilen daha da büyür derler. Biz de üretim yöntemini değiştirdile Güçlü olduğumuzu gösterdik. Müşteri ben krizde mal alınam deyip yine gelip bizden aldı. 2000 yılında yapmış olduğumuz ihracatın %20 eksiğini 2008 de, %36 eksiğini de 2009'da yaptık. Yani ikisini toplamı %50 yi geçti ki bu büyük bir kayıp. Ancak hala ayaktayız ve 2010'da ancak 2007'yi yakaladık. Krizin etkileri düzelmeye başladı ve bütün ekonomiler bu yönde tedbirler aldı. 201 O yılında %56 kaybıınızı %83 olarak geri kazandık Çünkü bu akıllı üretime yapılan doğru pazarlama yatınmıdır. Ayakta dunnanın en önemli yolu hammadde ihracatıdır. Bunun da dünyada iki büyük pazarı var. Çin ve Hindistan ... Vergisiz olarak her hammaddeyi alıyorlar. Bir mermer bloğunu Çin'e yolladığınızda ülkeye giriş vergisi %7dir. Ama kesilmiş işlenmiş merıner yollarsam onun vergisi %76dır. Onlar da hammadde getirip kendim üretimi öğreneyim yoluna gidiyorlar. Şu anda oraya giden blok bizim sanayicimizin ayakta durması demektir. 2009 sonunda Türkiye %25 hammadde, % 75 mamul ihraç eder duruma geldi. Fakat mamul ihracatının cirosu talep azhğı nedeniyle düştü. - Genel olarak sektörün problemleri nelerdir? Devlet yardım yapıyor mu? - Türkiye'de madenciliğin tek büyük problemi var. Bu kanundan kaynaklanıyor. Devletin izni ve kontrolünde biz ülkenin malını kiralayıp onu dağdan çıkarıp işe yarar hale getiriyoruz. Bunun karşısında korkunç bir propaganda var. Çevreyi bozuyorsunuz, hava kirliliği yaratıyorsunuz gibi mahalle baskılanyla ister istemez bizim üretim yapmamızı engelliyorlar. Halbuki bu kanuna aykırı ... Bizi tek durdurabilecek Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhğı'dır. Ama muhtelif çıkarlar sebebiyle valiliğe veya belediye başkanlarına müracaat 152 İSTANBUL TİCARET ODASI ediliyor. Toz oluyor, görüntü kirliliği oluyor gibi şild1yetler doğuyor. Dünyanın hiçbir yerinde görüntü kirliliği diye bir kanun maddesi yok. Sadece terminolojik bir kelime ... Ama kanunmuş gibi il çevre müdürlüğünden rapor çıkanlıyor. Filan firma bu sebeplerden üretimini durdurması gerekmektedir. Valiliğe yolluyorlar ve polis veyajandarma kuvvetleri gelip kapıyı kapattırıp üretimimizi durduruyor. Vali yapmazsa toplum baskısından kendine laf getirecek. Biz hem madenciyiz hem de sanayiciyiz. Bu yüzden bu sektörün üzerindeki vergi yükü %60'dır. Bir ruhsat için devlete ruhsat parası verip her sene tekrar ödüyoruz. Ruhsat aldığımız arazi ya hazinenin, ya ormanın veya belediyenin arazisi. Devletten alırsamz ödediğiniz ruhsat parasının üzerine her ürettiğiniz malın %2 sini devlet parası olarak geri veriyorsunuz. Eğer orman arazisiyse devlet payından sonra ormana da kira ödüyoruz. Türkiye'deki orman kanun şöyle der; Orman olan veya orman olmaya elverişli olan alanlar ormandır. Maki topluluğu veya bir fundalık orman olur ama kimsenin gitmediği çorak topraklar eğer bir parça ot dikilmişse de orman olur. Sonuçta her şekilde orman kirası verilir. Bizim ocaklanmız şehrin çok uzaklannda dağ eteklerinde. Alt yapı yok. Ne elektrik ne su ne yol ne de iletişim var. Devlet bunlara karışınıyar ve hepsi sizin üzerinize kalıyor. Eskiden devlet bu yatırımlar için bir takım vergi muafhldan sağlardı, sonra hepsi kaldı. Zamanla illere göre teşvik vermeye başladı. Mesela Balıkesir gelişmiş bir ildir ama teşvik yok. Marmara Adası Balıkesir' e bağlı ve muazzam bir mermercilik var. Ama denizin ortasında ... Ulaşım denizle yapılır, su, elektrik pahalı gider. İllere verilen teşvikler ilçelere dönsün diye fikir verdik ama kabul görmedi. Biz tutup kendi başımıza 12 kilometrelik yol yapıp su getiriyoruz fabrikaya. İstihdam yaratıyoruz ve yöre halkı da faydalanıyor. Onlardan işçi alıyoruz, onların dükk:anlanndan alışveriş yapıyoruz ve onların benzinini kullanıyoruz ama bunu yaptığımız halde devlet benim işçim için vergisini, sigortasım hepsini istiyor. Mesela Bitlis tarafında ülkemizdeki mermer rezervinin üçte biri hala keşfedilmeyi bekliyor ama hava şartları, dağ yapısı ve terör sebebiyle beklemede. Ama oraya da teşvik var. Bu adam nasıllimana ulaştırsm yükünü? Mermer genelde gemiyle taşınır, çünkü öz kütlesi ağırdır. Yani kamyonla nadiren taşıyabilirsiniz. Biz Bilecik'ten Gemlik' e getiriyoruz limana ulaşmak için. Bu da ciddi sorun. Akaryakıta özel tüketim vergisi ödüyoruz. Ayda 400.000 litre yakıt tüketiyoruz. Akaryakıtın fiyatı 2 Lira 40 Kuruş ama rafineriden çıkış fiyatı 80 Kuruş. 1 Lira 60 Kuruş özel DOÖAL TAŞLAR VE CİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 15 3 tüketim vergisi veriyoruz. Artı KDV de eklenince iş çıkınaza giriyor. Biz sektör olarak 1,5 milyar Dolar döviz getiriyoruz, devlet de bunu alıp yurt dışından petrol alıyor. Benim malımda hiç ithal girdi yok. Makineler de aıiık ülkemizde üretiliyor. Tek ithal girdi akaryakıt. Buna karşın devlet bari özel tüketim vergisi almasın diyoruz belgelerk Bunu gemicilere tanmcılara yapıyor ama madencilere yapmıyor. Eğer kaldırmıyorlarsa bunu azaltahm. TOPRAK(DEMİRÖREN) MERMER Koray KEÇECİ 1 Satış Sonıımh.ısu - Öncelikle şirketinizden biraz bahsedebilir misiniz? Toprak, Demirören, Nurol ve Güriş firmalarının birlikteliğiyle kurulmuştur. Merkez ofisimiz İstanbul' da olup fabrikamız Diyarbakır'dadır. Son bir yıldır şirketimiz Demirören Şirketler Grubu yönetimindedir. genelinde 12 adet ocağımız var ve sekizi şu anda faaliyette. Ham, işlenmiş ve yan işlenmiş mal satmaktayız ve yaklaşık 40 ülkeye ihracat yapıyoruz. Kendi kaynaklarımızı kullanıyoruz. Diyarbakır yörelerinde çıkan kireçtaşı dediğimiz homojen olan ve cilayı çabuk kabul eden tam mermerleşememiş taşı kullanmaktayız. Avantajı dokusunu korumuş olmasıdır. Dezavantajı ise tam sertleşmemiş olmasıdır. Ama bunu kimyasallada destekleyerek sertlik derecesini dörtten beş buçuğa kadar çıkarıp sorunu çözebiliyoruz. - Şirketimiz 1996 ~ KuUaıuhğmız yılında makine teknolojiıd nedir? - Genelde İtalyan makineleri kullanıyoruz ama son yıllarda pekiştiriyoruz. de aynı teknolojiyi yakaladığı ~Ekonomik krizin Türkiye'de doğal taş makineleri sektörüne etkileri musd oldu? - Özellikle geçen sene bu Amerika' da başlayan Mortgage kredi sisteminden s oma sekteye uğradı. Devletten yardım bekliyoruz çünkü dünyanın en pahalı ve nakliyesini kullanıyoruz. Mazot fiyatlan ve sigorta primleri de bizi etkiliyor. Mennerin harnınaddesi Türkiye'de ve geçen sene çok önemli ... bir buçuk Dolar. Bu 154 İSTANBUL TİCARET ODASI - Devlet ne gibi yardımlar yapabilir? - Nakliyede indirim yapabilir. ÖTV'de indirim fayda sağlayabilir. MTA'nın rakamlara göre ülkemizin mermer rezervi 5 milyar metreküp. 14 milyar tona eşdeğer. Yani dünyadaki rezervin% 40 civarı Türkiye'de. Çin, İtalya veya Amerika' dan müşteriler yurt dışındaki kaynak sıkıntısı nedeniyle ülkemize gelmeye başladılar. Bunun farkındayız ve bu kapasiteyi karşılayan bir sektör devletten yardım almalı. Türkiye'de 125 farklı renk ve karakterdemermer çıkıyor ve buna rağmen devlet teşebbüsüyle Çin graniti kullanılıyor. AfYon' da yapılacak bir binaya oranın taşları döşenmeli, Diyarbakır'da yapılacak otele oradan çıkan taşlar verdiği döşenrneli. - İhracatı daha çok mamul değil de hammadde olarak yapıyoruz, neden? - Çin sadece bizden blok alır çünkü orada silahımızla dış piyasada bizi vuruyor. işçilik ucuz. Sonra işleyip bizim - Çin ile yarışabilir miyiz? - Çin ile yarışınamızın imkanı yok. Çünkü çok fazla engel var. - Yanşmak için devlet yardımı dışmda ne gerekebilir? - Mermer bizden plaka olarak satın alınırsa bizim için daha iyi olabilir. işlenerek gitmesi farklı, ham olarak gitmesi farklı... Ham olarak direk limanlardan yolluyoruz ama işlenmiş olsa kamyonlada taşınır ve işçilerimiz de kazanır. -Döviz kuruıınm 2001 - Şu aldığımız sonrasında istikrarlı buluyor musunuz? anda iyi ... 2006-07 yıllan arasında çok etkilendi çünkü dışandan makineler, onların malzemeleri, parçalan çok problem yaratabiliyor. -Kaç senede yenilernek gerekiyor makineleri? Altı ayda bir bakım yapmak gerekir çünkü suyla çalışıyor çoğu ve su olmadığı zaman sorunlar çıkar. Ömür olarak söylersek sanının 5 yıl. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi }5 5 - Sektörün genel sorunları nelerdir? ikame edebilecek ara eleman ihtiyacı var. Üretim ve satışı birleştirmek gerekiyor. Mermercilikyüksek okulları var ve biz buradan gelen elemanlanmızdan faydalanamıyoruz. Jeolog ya damaden mühendisi arkadaşlar çok iyi bilgiye sahipler ama onların da satışla işi yok. Elemanın satacağı malı tanıması ve bilgiye sahip olması lazım ... Türkiye'de mermer bilinmiyor. Granit volkanik bir malzeme ve içinde radyum var ve radyum da siyanürleştiği zaman kanserojen duruma geliyor. Türkiye'de bunu alıp dış ve iç cephelere kaplıyor ama bundan hiç kimsenin haberi yok. Üstelik bunu Çin'den getiriyor. -Türkiye'de doğal taş kaynaklannm ucuza elden düşünüyor musunuz? çıkarıldığını -Doğrudur. Blokların ham olarak satılması bu sorunun cevabı dır. İşiense daha fazla değedenir fakat belirli bir süre böyle gitmesi gerekiyor gibi. Bu ülkemizde 25-30 yılını deviren firmalanmız var. 1990 yılından sonra patlama oluyor. 80'li yıllarda mezar taşı yapan insanların şimdi Çin ve Amerika gibi ülkelerde en lüks otellerde dekorasyon yaptığını düşünürseniz sektörün ilerleyişini de anlarsınız. Şu anda 45 ülkeye ihracatımız var. - Fiyatiandırma nasd işliyor? - Ton başına fiyatıandırma yapılır. En, boy ve yükseklikleri alınarak metreküpleri hesaplanır. Tonu da 50 dolardan başlayıp 400 dolara kadar artar. En fazla kullanılan bej ve kreın renkleridir ki dünyada çok az kalmasına rağmen ülkemizde bolca var. Renk koyulaştıkça satış azalır. Homojen olması, sağlamlığı, soğuğa direnci çok önemlidir ki bunlar içinde testler yapılır. Son yıllarda üniversiteler bünyesinde laboratuarlar açıldı ve çok işe yanyor. Günümüzde Türkiye tam bir menner cenneti ... 15 6 İSTANBUL TİCARET OD ASI ALKAN MERMER Sezai ALKAN 1 Firma Sahibi - Genel olarak şirket yapınızdan bahseder misiniz? - Ben 17 yaşındayken İstanbul'a geldim. Babam işçi olarak bu mesleği yapardı. 197 4 senesinde kendi iş yerimi açtım ve o günden beri bu işi yapıyorum. 1980'lerin başmda kardeşlerim katıldı ve 1987 yılında şirkete dönüştük Genel işimiz oteller, iş merkezleri, villalara gidip ölçüler alarak istekleri doğrultusunda malı yerine montaj yapmak. Şu anda kendi branşımızda ilk üçte olduğumuzu söylüyorlar. Hiçbir zaman blok kesrnek konusunu düşünmedik Kullanılan mermerin %95'i ülkemizden, granitin de %95'i dışandan geliyor. Granit yönünden ülkemiz zayıftır. Suni mermer veya granit kullanmıyoruz. Bunu bazen yurt dışından da temin edebiliyoruz. - Türkiye 9 de merrneri hangi ocaklardan ahyorsunuz? - En iyisini nerede bulursak oradan alıyoruz. Mesela Bursa, Bilecik, Antalya, Afyon, Elazığ ... Biz sipariş veriyoruz ve A kalite olmasına dikkat ediyoruz. Seçici müşterilerimiz bize geliyor ve fiyatlanmız onlara uygun geliyor. 100 bin lira istiyorsak 70 bine yapan var diyen müşteri bize gelmez çünkü farkı biliyor. Hazır üretim yaparnıyoruz. Tamamen ölçü, mekan, dizayn, renk değişir. Mermercilikte monotonluk olmaz. 2000 yılında buraya taşındık ve teknolojiye yatırım yapmaya başladık. Makineler aldık ve onlar kendi ücretlerini çalışarak ödediler. - Türk makineleri mi kullanıyorsunuz? - 3 tane köprü kesme makinesi var. İkisi İtalyan, biri yerli ... Otomatik cila yapan makinemiz yerli. .. Waterjet makinerniz Amerikan asıllı ama Alman yapımı dır. - Son yıllarda ülkemizdeki makine teknolojisi nasıl ilerliyor? yurt dışındaki makinelerin aynılarını yapabiliyoruz. Bir süre önce kendim gördüm, İtalyan-Fransız firması Çin'den bir proje almış, fakat İtalyan, taşı alıp Çin' e getirmiş ve başında durup öğretiyor. Çinliler de işi öğreniyor ve bir süre sonra eminim yeterince bilgilendiklerinde o işte de kendile- Artıyor. Artık DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi rini gösterecekler. Babamın bir sözü vardı; çalıştığı banaysa, öğrendiği 157 kendine! - İhracat yapıyor musımuz? ama özellikle yapalım diye bir ekibimiz yok. Burada ve yurt Türk firmaları var. Onlara veriyoruz ve proje yapıyorlar. Fakat bazen kendimiz montesine gidiyoruz çünkü işçilik önemli ve yapamayabiliyorlar. En iyi mermer de olsa montaj kötüyse iş iyi olmaz. Bizim düşüncemiz fiyatlar değil kaliteyle rekabet. 1974' den beri bir sürü ihaleye girmedik girdilderimizi almadık. Bu da tercihen yapılan bir şey. 100 bin lira tutan bir işe 130 bin vermek bazen - Yapıyoruz dışmda anlamsız. -Türkiye'de daha çok mamul yerine hammadde ihraç ediliyor. Neden sizce? - Artık güzel tesislerimiz var. 1980'li yıllarda müşteri gelip 1O bin mal istese "Delirdin mi bir senede kim bunu verebilir?" denirdi. Şimdi bunu bir ayda verebilecek bir sürü tesisimiz var ülkemizde. Ama yine de yeterli değil. 1980'li yıllardan sonra Özal hükümetinin de teşvikleriyle sermayedarlar da işin içine girdi ve sektörün kapasitesi arttı. Arz talep dengesi bozulmaya başladı. Bugün Çin mamul almaz. Çok büyük vergi var bu yüzden de bizim ocaklara gelir hammadde olarak alırlar. Her ocağımızın içinde bir Çinli mutlaka bakmıyordur. Mamulü de satıyoruz ama kapasiteye göre değişiyor. Ancak bir kota veya yasaklama da doğru değil. Piyasayı kendi haline bırakmak en doğrusu ... - Türkiye'deki doğal taş kaynaklan sizce ucuza gidiyor mu? - Ülkemizde mazot, elektrik, enerji, işçilik pahalı ... Bu büyük sıkıntı oluşturuyor ve herkes dile getiriyor. inanıyorum ki vergilerin %50'si kayıt dışı. -Devlet yardım yapıyor mu? - Bizim sektörde yardım yok ama ocaklarda olabiliyor. Enerji sıkıntısına bir çözüm getirse ve bürokratik engeller kalksa yardım olabilir. Eskiden sanki tarihi eser alıyor muşsunuz gibiydi ve daha da zordu. Ülkemizin en büyük düşmanı siyasi istikrarsızlıktır ki bu da ekonomik istikrarsızlığa dönüşür. 15 8 İSTANBUL TİCARET ODASI - Krizden nasıl etkilendiniz? - Daha çok ihracat yapanlar dış piyasalarm bozulması nedeniyle etkilendi!er. İçeride de inşaat sektörü durduğu için etkisi büyük oldu. Ama Türkiye'nin eski krizlerinde döviz iki misli olup yurt dışında ihracat alıyordu. Yurt dışında çalışanlar krizden faydalanıyorlardı. Çünkü maaşını dolarla alıyorlar. Ama biz fazla etkilenmedik. Bir otel işi yaptık ve bu bizi zora sokmadı. Dövizle aldığımız taşı dövizle, TL ile aldığımız taşı da TL ile veriyoruz. -2001 den bugüne döviz kurundaki dalgalanma istikrarlı mı? - 2002'de dolar 1.680 civarındaydı ve biz yeni makineler almıştık. Çok sallandık ama eş dost yardımlanyla toparladık. Bir yönden de ondan sonra aldığımız makinelerden de kar ettik çünkü döviz devamlı düştü. Belli bir denge sağlandığı zaman sabit kalabilmeli. Umarım şimdiki gibi ilerler. Dış ticaret yapanlar kriz var diye mallan satamayacaklannı düşünüp bütün stokları tükettiler. Bu da ithalat ihracat dengesini bozdu. Bu sene dış ticaret açığının artacağını düşünüyorum. Türkiye' de siyasi bir kriz olmadıkça ekonomik kriz de olmaz ve her şey yolunda gider. - Herhangi bir şey yapılırda Türkiye mamul ihracatmda Çin ile yarışabilir duruma gelebilir mi? - Oradaki işçilik maliyetleri çok düşük. .. Çin'e ilk gittiğİrnde bir fabrikayı ziyaret ettim. 1200 kişi çalışıyordu ve her taşın başında bir adam vardı. Sonra diğer bir fabrikayı gezdik. Onun da 70 bin metrekare kapalı alanı vardı ve içinde elektrikli arabayla gezdik. Orada 2000 kişi çalışıyordu, karınca gibi. "Başka bir fabrikaya bakmak ister misiniz? Orada da 3000 kişi çalıştınyoruz." dediler ve ben gerek yok dedim. Yani bizim nüfusumuzdan 15 misli fazlalar. Çok işçi ve ucuz işçi. Bunun önüne geçemeyiz diye düşünüyorum. - Mermer sektörünün genel sorunlan nelerdir? -Demir sektöründe usta yetişmiyor. Ben İstanbul'da iş yapmak zorundayım ve lüks iş yapıyoruz. Neden yetişmiyar çünkü çoculdar 7-8 senelik eğitimden sonra buraya gelip tozun toprağın içinde çalışmak istemiyor. Zanaatkar yetişmiyor. Frama' da bir Türk arkadaşımızın evine malzeme yolladım ve 2000 Euro fiyat DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 15 9 verdim. Ama orada sadece montaj için 3000 Euro istemişler. Montajı insan yapar, makinesi yok. Bu yüzden işi bilen adamlar lazım. Meslek lisesinden gelenler var ama işi veriyoruz. "Onu yap" diyoruz "Yok. O tozlu." diyor. Bunun yanı sıra bir eleman işi Afyon'da öğrenip bizim yanımızda da 3 ay detaylarını öğrendi ve şimdi Afyon'un en bilgili mermercisi. DERYA GRANİT İbrahim DERYA 1 Firma Sahibi - Firmanızdan ve yaptığınız işlerden genel olarak bahsedebilir misiniz? - Yaklaşık 2004 yılından günümüze İtalya, İspanya, Çin, Hindistan gibi ülkelerden ithalat yapıyor, mamul mal üretiyoruz. - İhracatımz var mı? - Dolaylı olarak başka firmalar üzerinden ihracat yapıyoruz. - Devletin sektöre destekleri sizce yeterli mi? -Şu an devletin yapabileceği pek bir şey yok. Kredileri düşürmesi gerekiyor ki bunu da zaten Halk Bankası aracılığıyla elinden geldiğince yapıyor. Bunun dışında arsa tahsisi ya da elektrik indirimi gibi bir şey söz konusu değil. - Artmasıı sizin işinize yarar mı mermer sektörünün mamul üretim ve ticareti kısmında olan bir firma olarak? - Tabi ki. Satıştan ziyade asıl işimiz imalat. Bunun için de en önemli üç faktör arsa, fabrika ve elektrik. Tesis yapmak, istihdam yaratmak için bize yer göstersinler, vadeli yerler satsmlar. Çünkü hakikaten menner konusunda dünyada% 60'hk bir payımız var ve söz sahibi bir ülkeyiz. Bloktan ziyade işleyerek satış yoluna gitmemiz lazım. Bunun için de ucuz elektrik, ucuz işçilik gücü lazım ve ne yazık ki bunların hiç biri bizde yok. ~ - Sizce sektörün bunlar dışmda Eğitimsiz çıkarıldığını, başka ne gibi sorunlan var? bir sektörümüz var ve en büyük eksiklik bu. Taşın nasıl buraya kadar nasıl geldiğinin eğitimini vermemiz lazım. Sem- 160 İSTANBUL TİCARET ODASI pozyumlar yapılmalı, brifingler verilip toplantılar düzenlenrneli. Taşıınızı ve işçiliğimizi tanıtmahyız. - Ekonomik krizden nasıl etkilendiniz? - Biz de herkesin etkilendiği kadar etkilendik. Cirolanınız düşüp borçlanmız büyüdü, banka laedilerirniz arttı. Nakit para piyasadan çekilince ödemeler çekle yapıldı ve borçlar büyüdü. - İthalat yapan firma olarak döviz kurundan memnun mmıunuz? - Fazla bir artış ve düşüş olmadığı için son zamanlarda memnunuz. Ama bizim genel mantığımızda 'düşsün alayım' zihniyeti yaygın. Böyle bir şey yok. Müşterinin dövizin düşebileceği son aşamaya kadar beklemek istemesi cirolan ve imalatı düşürüyor. - Mamul komumnda Çin ile yarışabilir miyiz? -Kesinlikle yanşamayız. Hindistan bile bugün yanşamıyor. Yani böyle bir ,şansı yok. - Türkiye'deki doğal taş düşünüyor musunuz? kaynaklannın ucuza dünyanın gittiğini - Evet düşünüyorum. Her şeyin maliyeti yüksek olunca tüm ocak sahipleri blok satıp kurtulayım diyor. Bunu eğer üretime çevirebilirsek istihdam doğacak, fabrikalar çalışacak. Biz blok yerine kesilmiş mamul almak zorundayız ve bu imajı dünyaya yansıtmak zorundayız. Ama maddi yönden zayıflığımız sebebiyle bunu yapamıyoruz. Blok halinde daha çok Çin ve Hindistan alıyor. - Makine teknolojinizden ve kullammımzdan bahseder misiniz? - Makineleriınİzin hepsi Türk malıdır. Zaten çoğu yeni sayılır. Çin makineleri buradakinin üçte bir fiyatına olmasına rağmen bunu düşünmedik MKS ve Antalya Makine kullanıyoruz. Keşke granitimiz ülkemizde olsa da bir dolar bile dışanya vermesek. Mesela bizim ocaklanmızdan 300 metre mal istiyorum fakat bugüne kadar bunu verebilen firma çıkmadı. Bu sebeple mecburen graniti dış ülkelerden alıyoruz fakat merrneri Muğla, Bilecik ve Afyon' dan alıyoruz. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 161 MARDE MERMER Nedim YusufBAŞ 1 Firma Sahibi/ tT.O. Mermer Kurulu Başkanı - Öncelikle kısaca şirketinizden bahsedebilir misiniz? - Şu an kendi ocağımız yok. Bu yüzden Bursa, Marmara Adası, Bilecik, Afyon' daki ocaklardan taş alıyoruz. Biz şirket olarak sektörün ebatlama ve dekorasyon tarafındayız. Büyük otellerde veya binalarda banyolar, mutfak tezgahları veya iç tasarım alanında çalışmalar yapıyoruz. -Makine teknolojinizden bahseder misiniz? - Günümüzdemermer sektöründe kullanılan en son teknoloji ürünü makinelerimiz var. Bunlar; CNC makineleri, Waterjet dediğimiz basınçlı suyla kesim yapan makineler ve 5 eksenli diye tabir ettiğimiz makineler. Genelde İtalyan üretimi makineler fakat daha eski Türk üretimi olanlarda var. İşimiz dekorasyon üzerine olduğu için makinelerimizin eskimesi bizim piyasadan geri çekilmemiz anlamına gelir. Bu yüzden son teknoloji makineleri tercih ediyoruz. - Devletin sektöre ne gibi yardımlan var? - Mermer sektöründe pek fazla bir yardımı yok. Ama ocaklar kısmında teşvikleri var fakat bu yeterli değil. Ocak maliyetleri çok yüksek ... Özel sektör ocak açtığında çok büyük külfet altına giriliyor. Burada devletin yardımı olmuyor. Ben aynı zamanda TÜSİAD 44 numaralımaden ve mermer komitesinin başkanıyım ve madenci arkadaşlarla görüşmelerimizde konuşuyoruz. Bu sene mesela devlet hakkım %14'e çıkartmışlar ve bu çok büyük bir yük. Bir enerji hattının devlet tarafından getirilmesini istiyorlar fakat bu da zor. ÖTV'siz mazot istiyorlar ki bunu sağlamak da zor. Devlet bu konularda yardım etıneli. - Devletin yanında sektörün genel problemleri nelerdir? - Çek raporu, devlet hakkının artması gibi konular ocak açarken zorluk yaratıyor. Yol yapıını konusu yine bir sorun. Orman olmayan ama kağıt üzerinde orman gibi görünen araziye izin vermiyorlar. 162 İSTANBUL TİCARET ODASI - İhracat yapıyor musunuz? - Biz iç piyasayla çalıştığımız için yapmıyoruz ama zaman zaman yapılması zor olan kesimler olduğunda İtalyanlada çalışıyoruz. Türkiye'den dışarı çıkan madde ağırlıklı olarak hammadde oluyor. Geçen sene 1 milyar Doların üzerinde bir blok çıkışı söz konusu ve bu ciddi bir rakam. - Çin He mamul olarak yarışabilir miyiz? - Çin bütün dünyada dengeleri alt üst eden bir ülke... Orada çalışan enerjinin ve işçiliğin çok ucuz olduğunu, devlet teşvikinin çok güçlü olduğunu söylüyorlar. Sadece bizim sektör değil her alanda dünyadaki üretim gücü ciddi şekilde Çin'in elinde ve yarış söz konusu değil gibi. arkadaşlanmiz - Ekonomik krizin etkilerini nasıl yaşadınız? - Bütün sektörleri etkiledi ama tabi ki firma olarak ayakta kaldık ve işimize devam ediyoruz. Ülkemizde vergi politikası çok yanlış ... Kayıt dışı ekonomiye dikkat etmek lazım deniyor ama yapılan pek bir şey yok. Alt yapı hazırlayıp vergi sistemini oturtmak lazım ... Kayıt dışı olunca sizin verdiğiniz rakamın çok altında fiyatlarla iş yapılıyor ve bu ciddi anlamda işleri etkiliyor. - N asıl bir değişiklik yapılabilir? - Bence vergi kazançtan değil de harcamadan alınmalı. -Türkiye'de düşünüyor doğal taş kaynaklannın ucuza elden çıkarıldığını musunuz? - Hayır düşünmüyorum. Haınmaddeyi dışarı satarken daha çok katma değer elde ediliyor ama ucuza satılmıyor değerini buluyor. - Döviz kurundaki oynarnalann sizi ne yönde etkiliyor? - Sıcak paranın ülkemize gelmesinden kaynaklanan sebeplerden kurdaki minik oynamalar bizi çok etkilemiyor. oluşan DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 163 ÜNTAŞ MERMER Necmettin ALTlKULAÇ 1Firma - Şirketiniz hakkında Ortağı genel bilgiler verebilir misiniz? -Firmamız 1978 yılında kuruldu. Bilecik Yenipazar'da ocağımız var ve 10 km yakınmda da fabrikamız var. Önceden İstanbul' da çalışırken aynı şekilde blok merrnerierden iki ve üçlük levhalar yapıyorduk. Daha sonraları bu bölge İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından Haliç kapsamına alımnca Bilecik fabrikamızı kurduk ve ihracata yönelik iş yapmak için makineler aldık. Üç seleksiyonlu taşımız var. Krizden öncesine kadar İspanya, Meksika, Portekiz, Singapur, Amerika, Güney Kore gibi ülkelere ihracatımız oldu ama en çok Çin ile çalışıyoruz ve blok olarak veriyoruz. Çeşitli firmalar çalışanlarıyla gelip fabrikalanmızı geziyor, seçtikleri merrneri markalıyor ve alıyorlar. Çin genelde hammadde alıp orada işliyor. - Makine teknolojiniz nedir? - MKS ile çalıştık ki aynı zamanda yakın akrabamız ve arkadaşımız kendileri. Hatta ilk makinelerini biz almıştık. 1982 ya da 83 yılıydı. Sonra da onlardan almaya devam ettik. Bloktan plaka yapan cila ve yan kesme yapan makinelerimiz var. Çiftli ebatlama makinelerimiz var. Kriz öncesi plaka gibi levhalar üretemiyorduk ki en büyük eksiğimiz de buydu. Sonra bu makineyi kurduk ve eksiğimizi de giderdik - Bunun dışmda donanım olarak başka bir eksiğiniz var mıı? - Plaka cilahattı gerekiyor müşteri talebine bakarsak. Bunu da yine MKS 'den alacağız. -Devletin sektöre desteği nasıl? -Devletin pek desteği yok. Ocağı bulduleruhsatı çıkarttık tam işleyeceğiz elektrik yok. 2,5 km elektrik hattı çektik. Anlatılanlara göre İtalya' da böyle değilmiş. Devlet size fabrika için alanı bulup, yol yapıp elektrik sağlıyor ama bizde tam tersi önce yokuşu gösteriyorlar. Gözünüz kesiyorsa o yokuşu çıkıyorsunuz. Mesela 30 cm çapında bir direk dikmeniz gerekince etrafındaki 2,5 metrelik alanı 164 İSTANBUL TİCARET ODASI ölçtürüp burası orman alanına girer diyebiliyor ve bunun bedelini istiyor devlet. Biz elektrik hattını çektik ve bizim hattımızdan başka fabrikalar da faydalanmaya başladı sonrasında. - Sektörün genel olarak sorunları nelerdir? - Krizden dolayı birçok fabrika kapandı. Kapanmayan büyük firmalar da dış piyasadan çekilip iç piyasaya yöneldi. Mesela adam senelerce kesmiş ve taşı onun gözünde değerli değil ama bizim için değerli. Çünkü biz burada 20 Lira'ya satarken o 4 Lira'ya elden çıkarmaya uğraşıyor. Sonra alacak kişi 'nasıl 20 Lira'ya satarsınadam 4 Lira'ya satıyor' diyor. Çin de işleri baya karıştırdı. Eskiden son derece fazla sayıda basamak ve döşeme yapardık ama şimdi Çin graniti bejler ucuza gelince işleri değiştirdi. Levhalar halinde cilalanmış olarak geliyor, minik bir işlemden sonra taşı kullanıyorsunuz. Hal böyle olunca da fiyatlar da düşük olduğundan piyasa ciddi anlamda etkileniyor. Taşeron firmalar da piyasayı bozuyor. Sizin fabrikanız 70-80 tane işçiniz var fakat taşeron firma akraba ilişkileriyle ucuza iş bağlıyor ve bütün firmalar etkileniyor. -İhracatı mamul değil de hammadde olarak yapıyoruz, neden? - Bu şekilde genelde Çin alıyor. Diğer ülkeler kesilmiş istiyor. Çin' de vergiler yüksek işçilik ucuz olduğu için onlar hammadde olarak alıyor. - Çin ile yarışabilir miyiz bu konuda? - Sanmıyorum. Çünkü orada elektrik ve işçilik ucuz. Mesela Elazığ mermerini alıp orada tekrar presleyip içine boya katıp kesip buraya geri satıyorlar. - Herhangi bir düzenlemeyle bizim mamul ihracatımız arttırılabilir mi? Şu - Artması biraz zor... İspanya, Meksika, Portekiz, Amerika'ya satamıyoruz. an Libya ve Irak piyasası canlı. Ama Irak'ta kalitesiz ve ucuz malzeme kullanılıyor. -Ekonomik kriz sektörde ne gibi etkiler bıraktı? işi - Büyük oranda etkiledi. Çünkü Amerika' da depoları olan Türk firmalarının zorlaştı ve tutunabilen devam etti, tutunamayan kapandı. Hatta bundan iki DOÖAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 165 sene öncesine kadar Türkiye'nin en iyi firmalarında bile sıkıntı olduğunu duyduk. Ama şimdi durumu sıkıntılı ... Biz asıl iş olarak ihracattan ziyade iç piyasa işiyle uğraşıyoruz. Mesela buradaAvrupa kontrolünde şantiye var. Belki fiyatlar düşük ama kendi taşımızı satıp montaj maliyeti koyarak çalışıyoruz. Taşı satıyorsunuz ve sorumluluğu da size kalıyor. Bir sorun olursa gidip uğraşıyorsunuz. Dolayısıyla herkes arayış içinde ... Libya ve Irak pazarı da yeterice tatmin edici değil. Çünkü rakamlan çok düşük. .. Firmalar önceki aldıklan fiyattan almak istiyor ama kimse buna yanaşmıyor. En büyük çıktılarımızdan birisi de mazot. Geçen sene 1O ton mazot 22 milyar tutuyorken şimdi aynısı 30 milyara mal oluyor. Bu yüzden sanıyorum Çinliler de arayış içinde. İnsanlar sermayelerini bitirdiler ve cepte para yok. Mazot parası eleman ücreti ocaktaki makineler derken iş zorlaşıyor. - Döviz kurundaki oynamalar sizi nasıl etkiliyor? - Daha önceki senelere göre yüksek ama pazarlık ortamı doğuyor. Fiyatlar düşüyor. - Türkiye'deki doğal taş düşünüyor musunuz? kaynaklannın dış piyasada talep olmadığından ucuza gittiğini - Çok iyi giden malzemeler de var ucuza gidenler de var. Günü kurtarabilmek ve para dolaşımı yaratabilmek için :fiyat düşürenler var. Çünkü mazot alması gerekecek. Damar yoğunluğu az olan sade beyaz taşlar çok talep alıyor. Dünya ticaretine bakınca İsrailliler her yere el atmışlar. Biz 40 dolar civarında satmaya çalışırken onlar 100 doların üstünde fiyatlar söylüyor. KARTAL MERM.ER Mustafa MERMERCİ 1Karta! Mermer Genel Müdürü 1 İstanbul Doğal Taşçılar Birliği Derneği Yönetim Kurulu Başkam/ S.S. Doğaltaş Ürünleri İşleme ve Elsanatlan Toplu İş Yeri Yapı Kooperatifi Yönetim Kurulu Başkanı! DODEF GenelBaşkam/Türkiye Natural Stone İmtiyaz Sahibi - Şirketinizden biraz bahsedebilir misiniz? - Kartal menner bir aile şirketidir. 1984 yılına kadar atölyecilikle gelip sonrasında şirketleşmeye karar veren dört kardeşin oluşturduğu bir yapı. Şu an 166 İSTANBUL TİCARET ODASI ocak ve fabrika çalıştınp ihracat yapıyoruz. - Kendi mermerinizi mi kullanıyorsunuz? - Kendi ocağımızm taşlan var Bilecik'te. Başka ocaklardan denedik ama her zaman umduğumuz gibi çıkmadı. taş almayı -İhracat yaptığınız ülkeler hangileri? - Aşağı yulcan dünyanın her yerine ihracat yapıyoruz. Çok az kısmını hammadde olarak büyük çoğunluğu ise mamul olarak ihraç ediyoruz. -Mamul Türkiye'de daha az ihraç ediliyor sebebi nedir sizce? -Blok ihracatı hammadde olarak %20'yi geçmiyor. -Piyasadaki birçok firma aksini söylüyor. Neden? -Doğrusu o. Blok ihraç edilmeli mi edilmemeli mi? Bunu düşünmek lazım. Bugüne kadar ihraç edilrneliydi. Belli bir kısma kadar teknoloji yeterli olmadığı için ürününüzü kendiniz tanıtmak zorundaydınız. Ama şimdi işler değişti. Kendi makinelerimizi çok kaliteli şekilde kendimiz üretiyoruz. Bilinçlenme arttı ve insanlar bu sektörü daha iyi öğrendiler. Dünya küçük, herkes her şeyi takip edebiliyor. - Makineleriniz yerli mi? -Fayans hattı makinemiz İtalyan ama diğerlerinin tümü yerli. - Makine teknolojinizden bahseder misiniz? -Tabi ki ... Son teknolojiyi kullanıyoruz. Fayans hattı, plaka cilalama, katrak makinesi dolgu makineleri gibi makinelerimiz var. 16 bin metrekare alanımız var ve 3400 metrekare kapalı alana sahibiz. Ama şunu söylüyorum ki blok meselesi çok önemli. Bugüne kadar blok ihracatı çok önemliydi, ama artık bir takım kısıtlamalar getirildi. Sebebi de iç piyasa da işleyip ihraç edecek hammaddeyi bulamıyorsunuz. Eskiden kimse ülkemizin taşını tanımıyordu. Ne rengini, ne dokusunu, ne sertliğini biliyorlardı. Bilenler de bir AfYon bir de Marmara mermerini bilirlerdi. Şimdi ülkemizde 400 üzerinde mermer çıkıyor. Fakat bütün DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 167 dünya Türkiye'de ne olduğunu biliyor. Diyelim tonunu 150 Dolar'dan satıyor. Bu 300-400 Lira yapıyor. Ama bunu işlerseniz değeri çok daha farklı boyutlara geliyor. Hammadde ihraç etmek içerdeki fabrikalan zor duruma sokuyor ve iç piyasadaki fabrikalar hammadde bulmakta zorlanıyor. Çok fabrika var. Atölyeleri saymazsak irili ufaklı 500 civan tesis var ülkemizde. Bir tedbir alınmalı. - Mamul ihracatmda Çin ile yarışabilir miyiz? - Kamu kuruluşlarımız hareketlilik ithal ürün alıyorlar. Yarışabilmek için önce kendi iç ve ekonomik gücün belli bir düzeyde olması lazım ... Çin'den granit geliyor ama 1,7 milyar nüfus var, işçilik ucuz 80 Dolar'a adam çahştırıyorlar, elektrik, yol teşviki var. İşte bu sebeplerden rekabet şansımız yok. Ama devlet destek olursa çözülebilir. Mermerin göbeği olan Afyon'da yapılacak hastane için devlet bakanı Cemil Çiçek'e soruyorlar 'neden ithal granit kullanılacak' diye. Cevap şöyle: mermer hijyenik bir malzeme değildir. Granit mi hijyenik? Bir şey üretİyorsunuz ve üıiinünı kötü diyorsunuz, böyle bir şey söylenir mi? Türkiye'nin muhtelifyerlerinde granit var ama çıkarmak zor. Bir takım şeyleri kendi içimizde halletmeliyiz. Bütün dünya bizden alıyor Çin de dahil. Biz de gidip Çin'den alıyoruz. Kardeşim Çinlikendi otelinde de bizim merrneri kullanıyor. Avrupalı ve Arnerikah graniti dış mekanda kullanıyor; içeri sokmazlar. piyasamızda sağlamamız lazım. Kazancın - Türkiye'deki doğal taş kaynaklan sizce ucuza gidiyor mu? - Bence ucuza gidiyor. Bir örnek verebilirim. Biz İspanya'ya gittik. Oradan bir İspanyol mermerci ülkemizden metreküpünü 750 Dolar'a taş almış ki iyi paraya almış. Yani pahalı. Bize dedi ki 'Türkiye'den bir taş aldım çok iyi para kazandım' sonra durdu 'yok yok düzeltiyoruru çok çok iyi para kazandım' dedi. Demek ki sizin ürününüz hammadde olarak çok ucuza gitmiş oraya. -Devlet yardım ediyor mu? Devlet köstek oluyor. Şimdi 7. madde var maden kanununda. Hiçbir yeni ocaklara müsaade yok ve var olan firmalannda genişlemesine izin vermiyorlar. Fabrikanız çalışıyor ve etrafındaki alan da sizin. Diyelim ki orada ürün bitti ve yan tarafa geçmek istiyorsunuz. Hayır, geçemezsiniz buna izin ver- Hayır. şekilde 168 İSTANBUL TİCARET ODASI miyor devlet. Madenci ile mermerciyi ayırmak lazım. Mermer de bir maden ama onun işletmesi de çalışması da sahası da farklı. Biz 100 hektar bir araziye girip 3 hektarında birkaç yıl debeleniyoruz. Ama madenci krom alacağı zaman bir damara denk gelirse oradan gidiyor. Kötülemek için söylemiyorum tabii ki ama ülkenin yeraltı kaynaklarının kesinlikle çıkarılması lazım. Ben 50 milyar Dolarlık iş yaptım diye övünemiyoruz. Bu işi yapıp içinden 5 milyar Dolar kazandıysam "tamam iş yaptım" derim. 600- 700 Lira'ya adam çalıştınyorlar. Avrupa'da bu mümkün mü? imkansız. Tekstilcilerin çoğu mahalle aralarında fason iş yapıp sigortasız işçi çalıştırıyor. Bunu hesaba katmak lazım ... Bizim ürettiğimiz ürünün %100 ü katma değer. Bana göre maden sektörü mermerden aynlmalı. Bunun içine kromu da bakın da sokuyor ve genelliyor. Ruslar bakır, krom ve yeraltı kaynaklannın hepsini çıkartıyorlar. Araplar petrol çıkartıyor. Bizde neden böyle? Aman altın çıkarmayın, aman dokunmayın. Petrol Suriye, Irak, İran, Azerbaycan, Gürcistan'da var bizde yok. Mümkün mü böyle bir şey? Her hükümet değiştiğinde gazetede şöyle haberler çıkar; Batman'da Türkiye'nin ihtiyacını %2,5 karşılayabilecek kuyu bulundu. Her hükümet bunu bir dener. Yeni kuyular açılacaktır derler ama yalan. Doğuda hiç açılmamış dünya kadar maden yatakları var. - Krizden ne kadar etkilendiniz sektör olarak? - Fabrika olarak etkilendik ama ocak olarak etkilenmedik. Enerji maliyetlerinin, elektriğin, petrolün yüksekliği, işçi maliyetleri ve biraz da kriz diye iş olmaması bizi etkiledi. Kartal M ermer olarak 2001 krizini yaşadığı için biraz temkinliydik. Ama tabii ki işler zorlaştı. Merrnerimiz çok ucuza sattık Amerika'ya tutup 8 dolar civarına granit sattık Soma adarnlar kalkıp bunu zenciler kullanıyor ben bunu evimde kullanınam diye sınıf aynmcılığı yaptılar. Bu anlayış bize çok ters ... Bizim merrnerimizi bizden alıp 50-60 Dolar' a satıyor zaten İtalya, İspanya. Onlar soruyorlar neden bu kadar ucuza satıyorsunuz? Yani lerizden ciddi şekilde sektör etkilendi. Yeni yeni bir hareketlilik var. - Döviz kuru hareketlerini tutarlı buluyor musunuz? - Buna artık alıştık 1,5 olarak endeksiemişler ve alıştık Zaten ucuza satıyoruz, 2-3 Dolar çıkarttığınız zaman kimse alınam demez. DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 169 -Sektörün genel problemleri nelerdir? - Sektörün çok fazla problemi var ama bana göre en önemlisi birlik beraberlik yok. Kimse beraber hareket etmiyor. Fiyatlarda istikrar yok. A firması 20 Lira diyorsa B firması 25, C firması 15 diyor. Aynı ürün sonuçta ... Adam da araştırıyor ve işler yavaşlıyor. En son "mermeri boş ver seramik döşeyeyim" diyebiliyor. Bizim iş diğer sektörlere benzemez. Mutlaka başında durmanız lazım. İtalya'da hep aile şirketleri vardır. Dışandan çok yatırımcı geldi ve artı-eksi çok etkilendik. Eskiden fiyat istikrarı sağlamrdı. Mermerciler derneği fiyat belirlerdi ve uyulurdu genelde. Ama parası olan herkes sektöre girince dengeler değişti. Diyelim taşı aldın kestin ama bozuk çıktı. İşçi buna bakmaz keser gider ama sen başında durursun. - Çok firma var ve fiyatlar değişken dediniz, bu nasıl önlenir? -Bunun önüne geçemezsiniz. Ben demek başkanlığı yapıyorum ve bu konuda mücadele ettik. Üye gelip diyor ki başkanım elektrik, su faturam, işlerimin maaşı, sigorta param var ver bunları senin dediğin fiyatın altmda satmayayım. Bu sorun çözülemiyor. Devletin destek vermemesi, kalifiye elernan bularnama, pazarlarna, sermaye gibi sorunlarımız var sektör olarak. Bir eylem düşünmüştük Asıl mermer Afyon merrneridir ve gidip AfYon meydanmda ana caddeyi yarım saatlik kapatıp basını çağırıp derderimizi aniatmayı istedik. Neden kaynak bizdeyken dışandan alıyoruz sormak istedik. Terörist değiliz ki sanayiciyiz sonuçta. Bakın Atatürk Hava Limanı'na, ithal granit. Yok böyle bir şey. Burası açık hava müzesi gibidir, showroom resmen. Buradan işadamı da geçer firma sahibi de geçer politikacısı da geçer. Bakıyor geçenler Çin graniti. Soma gidip onu alıyor. Siz oraya Türk menneri döşeseniz adam görüp direk talep edecek. Sektörün bu şekilde kalkınması mümkün değil. JİA FENG S TO NE AERSILAW WUSIMAN 1 Firmanın Türkiye Temsilcisi - Genel olarak Çin'de ve Türkiye'de mermer üretiminin avantaj ve dezavantajları hakkında bilgi verir misiniz? - İlk olarak Türkiye'nin en büyük avantaj ve zenginliği tabi ki çok çeşitli 170 İSTANBUL TİCARET ODASI ve kaliteli mermer rezervlerine sahip olmasıdır. Ayrıca dünyada mermere olan talep ve özellikle gelişen ve uzun yıllar daha devam etmesi beklenen Çin talebi Türk mermer firmaları için önemli bir avantajdır. Ayrıca üretim ruhsatı almanın da Çin' e göre daha kolay olduğunu düşünüyorum. Dezavantajlara gelince enerji maliyetleri ve istihdam vergileri Türkiye'de çok yüksek. Bu bağlamda Çinli firmalada rekabet etmesi pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca ST makinalannın yaygın olarak kullanılması hem Çin talebini etkilemekte hem de verimsiz çalışan bu makinalar zaten çok pahalı olan enerji israfına neden olmaktadır. Ayrıca Çin'li firmalara göre Türk mermer firmalannda profesyonel yönetici ve kalifiye eleman yetersizliği de göze çarpmaktadır. Buna ilaveten Türkiye' deki yatırım faiz oranlan da firmaların işini daha da zorlaştırmaktadır. Çin mermer piyasasının avantajlarını sayacak olursak öncelikle herkesin de belirttiği üzere Çin pazarı çok büyük bir pazardır ve hızla gelişmeye devam etmektedir. Bunlara ilaveten enerji fiyatlarının, vergilerin ve şüphesiz ki çok bol olan emeğin fiyatının çok düşük olması Çin'in en önemli avantajlarıdır. Ayrıca Çin' de faaliyet gösteren firmalar iç pazara çalıştıklarından küresel finansal krizin bu firmalar üzerindeki etkisi yok denecek kadar azdır. Çin'de mermer üretiminin dezavantajlannın en önemlisi Çin' de kaliteli m ermer rezervinin olmaması dır. Çin' de ucuz olan ve mermere göre daha az tercih edilen granit rezervleri vardır. Ayrıca üretimi esnasında ciddi hava kirliliğine sebep olan mermercilik sektörünün gelecekte çevreci gruplar tarafından tepki alacağı şüphesizdir. Bu haliyle çevre için sürdürülebilir bir üretim şekli söz konusu değildir. SARIOGLU MERMER Mustafa SARIOGLU- Firma Sahibi 1 İ.T.O. Mermer Kurulu Başkan Yardımcısı - Biraz şirketinizden bahseder misiniz? - 1979' da kurulan firmamız önceleri m ermer işleme ürünleri ve kimyasalları üzerine çalışırken 1989-90 senelerinde bir rnermer firması olarak faaliyete geçti. İstanbul ve Bilecik'te fabrikalanmız ve Bilecik'te faaliyette olmayan bir ocağımız mevcut. Ocağın faaliyette olmamasının nedeni kar getirmemesidir. Hem iç hem de dış piyasaya üretim yapıyoruz. Mamul ürün olarak çahşmaktayız. Bilecik'teki DOGAL TAŞLAR VE ÇİN HALK CUMHURİYETİ REKABETi 17 1 fabrikamız daha çok ihracata yönelik çalışmakta. Azerbaycan, İngiltere, Hollan- da ihracat yaptığımız ülkelerden birkaçı ... - Makinelerinizden bahseder misiniz? - Makinelerimiz yerli; MKS'den temin ediyoruz. Yabancı olarak sadece iş makinemiz mevcut. Türk makineleri çok iyi durumda, hatta Avrupa'dan da ileri bir durumda olduğumuzu söyleyebilirim. Makinenin kalitesinin yanında servisi ve yedek parçası çok önemli. . . Bu hizmeti de yerli firmalar çok güzel karşılayabiliyor. -Krizden ne derece etkilendiniz? Krizin size en büyük zararı ne oldu? - Krizin bize en büyük etkisi eleman bulamamak oldu. Türkiye'de işsizlik söylüyorlar ancak biz vasıflı, vasıfsız eleman arayıp bulamıyoruz. Bilecik'te belediyeye işçi aradığımıza dair anons yaptırıyoruz. Gençler değil, emekliler geliyorlar, ücreti beğenmiyorlar ya da çalışmak istemiyorlar; üretmek değil tüketmek istiyor insanlar. .. Özel sektör yerine devlette bir iş bulmaya çalışıyorlar; çalışma şartlannın daha rahat olacağı düşüncesiyle ... Devlet yoksullara yardım yapıyor, ama kimin iş aradığını, kimin bu yardımı suiistimal ettiğini araştırmıyor. Bir ailede herkes sırayla gidip yoksulluk yardımı alıyor, ama iş bulduğunda da çalışmıyor. Devletin bunu kontrol etmesi lazım ... olduğunu Bunun dışında tahsilat sorunu yaşıyoruz. Çelderimiz geri dönüyor. Devletin bu konuda da bir adım atmasını diliyoruz. Krizin etkilerini işçilerimize yaşatmadık, bunun yerine şirket karlarını düşük tutmayı tercih ettik. ~Devlet yardımlan yeterli mi? Ne gibi desteği olabilir? -KDV çok yüksek ... %18 KDV'yi müşteriye yansıttığımızda doğal olarak iş kaybediyoruz. Bunun dışmda akaryakıt ve diğer enerji fiyatlan çok yüksek. Bu konuda hiçbir destek olmadığı gibi ÖTV bile vermekle yükümlüyüz. Devlet %5 SSK primi indirimi uygulamıştı. Bu küçük oran bile işimize hayli yaramıştı. Devlet tahsilat sorunu ile ilgili bir yaptırım gili hiçbir güvencemiz yok. uygulamalı, zira tahsilatlada il- 172 İSTANBUL TİCARET ODASI Ayrıca ihtiyacı meslek lisesi eğitimi desteklenmeli, Türkiye'nin mesleki eğitime çok var. - Kurdan memnun musunuz? - Şu an kurdan çok memnunuz. Tam olması gerektiği gibi ... İstilaarlı bir salınımı var. - Mamul ihracatmda Çin ile yanşahilir miyiz? - Gerekli düzenlemeler yapıldığı takdirde kesinlikle yarışabiliriz. Türkiye' de neden Çin graniti kullanılıyor örneğin? Daha sıkı bir vergi uygulamasıyla, devlet kontrolüyle piyasa çok daha iyi bir yere gelebilir. Zira Çin ile yanşmamıza olanak verilmiyor; ocak çalıştıramıyoruz. Oysa rezerv bakımından Türkiye çok güçlü, Çin'den bile güçlü. Altın veriyoruz, teneke alıyoruz ... Fiyat dengelernesi olursa Çin ile rekabet edebiliriz. Ayrıca bürokrasi çok fazla Türkiye' de ... Ocak açmak için uğraşıyorsun, kapatmak isteyince üç kat uğraşıyorsun. Bulgaristan' dan yatırım için çağınyorlar, devlet destek veriyor. Burada maalesef bu destek yok ... - Genel olarak mermer piyasasının sonuılan ha!r.kında ne söylemek istersiniz? Eklemek istediğiniz biır şey var mı? Konuştuğumuz gibi, işçi sorunu çok önemli. Çin graniti sorunu da aşıimalı ve fiyatlar dengelenmeli ... Beyaz Saray' da Obama'mn arkasında gördüğümüz Elazığ vişne mermerini biz yerde kullanıyoruz işte (zemindeki merrneri işaret ediyor). İşte Türkiye'nin ınermer konusundaki durumu tıpkı böyle ... Kendi mahmızın değerini bilmiyoruz ... im Yayınları (2009) 2009- 1 Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi 2009- 2 Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi: özet rapor 2009- 3 Organik Tarım Bakımından Türkiye'nin Potansiyeli, Bugünidi Durumu ve Geleceği 2009- 4 Sosyal Güvenlik ve Vergi Mevzuatındaki Düzenlernelerin Etkileri 2009- 5 Profesyonel Mutfak ve Ekipmanlan İçin Avrupa Direktiiieri ve Standartlannın Uygulama Rehberi 2009- 6 Haberlerden Yansıyan İTO: 2005-2008 2009- 7 Taptancı Hallerinin Tarım Sektörüne Katkılan ve Ekonomideki Önemi (CD) 2009- 8 Dünden Bugüne İstanbul'da Yaygın Eğitim 2009- 9 E-Ticaret Güvenlik Rehberi 2009-1 O Türkiye' de Optometrik Ürünler Sektörü 2009-11 Meslek Dalları İtibariyle İstanbul' daki Meslek Liseleri 2009-12 Fiyat İndeksleri (=Price İndices) 2009-13 İstanbul Balık Hali'nin Pazarlama ve Satış Durumu 2009-14 Türkiye'de ve Dünyada Tarımsal Destekleme Politikası 2009-15 Türkiye'de Madencilik 2009-16 Düzenleyici Etki Analizi Rehberi 2009-17 İstanbul' da KırkYıllık 40 Lezzet Durağı (=40 Relais Gounnands, 40 Ans d'Histoire des Saveurs d'İstanbul) 2009-18 Türkiye' de Otelciliğin ve Kongre Turizminin Geliştirilmesi 2009-19 Halkla İlişkiler Yönetimi 2009-20 Geçmişten Günümüze İstanbul Hanlan 2009-21 Herkes İçin Ekonomi 2009-22 Makro Ekonomik Göstergeler (=Macro Economic Indicators) 2009-23 İşletmelerde İş Etiği 2009-24 Özürlüler Vadisi 2009-25 TelifHukukunda Yayın Sözleşmesi Örnekleri 2009-26 Vergi-Sosyal Güvenlik ve Ticaret İşlemleri Açısından Fatura Uygu lama Rehberi 2009-27 KOBİ Girişimcileri İçin Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi 2009-28 Trademen's Traditional Restaurantsin İstanbul (=Traditionsreiche Gasthaüser für Gewerbetreibende in İstanbul) 2009-29 Forty Years Old 40 Taste Havens in İstanbul (=Geschmacksoasen in İstanbul40 Vierzig Jahre Tradition) 2009-30 Dünden Bugüne Kapalıçarşı: İstanbul 2009-31 Yaşayıp Unuttuğumuz İstanbul 2009-32 Türkiye'de Regülasyon ve ÖzelleştirmelerinGelir Dağılımı Etkileri 2009-33 Türk İşletme Kültüründe Ortaklık ve Güven 2009-34 Devletin Bankacılık Sektöründe Düzenleyici Denetleyici Rolü ve Türkiye Uygulaması 2009-35 Türk Bankacılık Sektöründe Pazar Hakimiyeti ve Sektörün Rekabet Gücünü Uygulamalı Analizi 2009-36 E-ihale 2009-37 Türkiye İnşaat Sektörü Hammadde Haritası 2009-38 İstanbul Ticaret Odası Yayın Broşürü 2009-39 Dersaadet Ticaret Odası 1882-1923: Türkiye'de Ticaretin Öncü Kuruluşu 2009-40 2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul'da Gıda İşyerlerinin Potansİ yeli Paneli (DVD) 2009-41 Türkiye İlaç Sanayi 2009-42 Türkiye'de Tıbbi Cihaz ve Malzeme Üretimi 2009-43 Türkiye'de Tıbbi Cihaz ve Malzeme ithalatı, Yarattığı Kayıplar ve Çözüm Önerileri 2009-44 Yeni Perakendecilik Sisteminde Toptancı Hallerinin izlemesi Gereken Stratejiler 2009-45 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri 2009-46 Social and Economic Indicators 2009-4 7 2009-48 2009-49 2009-50 2009-51 2009-52 2009-53 2009-54 2009-55 2009-56 2009-57 2009-58 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi Turkey in Figures Türkiye'de Yayın Hayatı (Türkçe-İng-Alm.Fr.) Başarılı İhracatçılar 2008 (=Outstanding Exporters 2008) Sürdürülebilir Kalkınma, Yenilenebilir Enerji Kaynaklan ve Hidrojen Enerjisi:Türkiye Değerlendirmesi 2008 yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırınası Başarılı Vergi Mükellefleri: 2008 (Kitap-CD) Toplantı Yönetimi ve Kararlara Katılma Liderlik Sitilleri, Değişim Yönetimi ve Ekip Çalışması Ahilik Kuruluşu, İlkeleri ve Fonksiyonlan İTO Bilgi Merkezi ve Uluslararası Ticari Sınıflandırma Sistemi Yaşayıp Unuttuğumuz İstanbul (2.bs.) iTO YAYlNLARI {2010} 20ıo-ı İstanbul'unRenkli Hazineleri: Bizans Mozaiklerinden Osmanlı Çinilerine - Esnaf : Kapalıçarşı 20ı0-3 Bir Zamanlar İstanbul: Şehir Mektuplan (2.bs.) 20ı0-4 İstanbul'da Kırk Yıllık 40 Lezzet Durağı (=Forty Years Old 40 Tas Havens in İstanbul) (29x29 cm) 20ı0-5 İstanbul'da Kırk Yıllık 40 Lezzet Durağı (=Forty Years Old 40 Taste Havens in İstanbul (20x20 cm) Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profil Araştırması (Türkçe- İng) 20ı0-6 2010-7 Edebiyatımızda Ticaret ve Taeider 2010-8 Haberlerden Yansıyan İTO: 2009 2010-9 Fiyat İndeksleri (=Price İndices) 2010-10 Makroekonomik Göstergeler (=Macro Economic Indicators) 20 ı 0- ı ı Osmanlı' dan Cumhuriyet' e Özel Girişimciliğe Yönelik Devlet 2010-2 Çarşı Politikaları 20ı0-12 2010-13 20 ı 0- ı 4 2010-15 201 0-16 20ı0- 17 20ı0-18 2010-19 2010-20 2010-21 2010-22 2010-23 2010-24 2010-25 Büyümenin YoluAfrika'dan Geçiyor Bilim-Teknoloji-İnovasyon Temelli Ekonomi ve Toplum İstanbul Özürlüler İstihdam Araştırma ve Geliştirme Raporu' 2009 İstanbul Halkının Dilencilik Olgusuna Bakış Açısı Şehbender Raporlarına Göre I. Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Ticareti Türkiye'de AR-GE Teşvikleri Avrupa Birliği'nin Serbest TicaretAnlaşmaları'naTürkiye'nin de Dahil Edilmesi Dünyada ve Türkiye'de e-İhracat Uygulamaları Mesleki ve Teknik Ortaöğretİrnde Finansman Harcamalar ve Maliyet Türkiye İçin Yeni Bir Büyüme Modeli Güneş Kollektörü Uygulamaları İstanbul Kentiçi Ulaşımında Servis Taşımacılığı Türkiye'den Az Gelişmiş Ülkelere Sermaye Göçü (Relokasyon) ABD Deneyimi lşığında Emek Piyasası Reformu ve İşsizliği Azaltıcı Politikalar 2010-26 2010-27 2010-28 2010-29 2010-30 2010-31 2010-32 2010-33 2010-34 2010-35 2010-36 2010-37 2010-38 2010-39 2010-40 2010-41 2010-42 2010-43 2010-44 2010-45 2010-46 2010-47 2010-48 2010-49 2010-50 Ekonomik Rapor Karikatürlerle İstanbul'da Toplu Ulaşım: 1908-1982 Kurumsallaşma ve Kriz Yönetimi 250 Soruda İthalatta KDV İşletmelerde Kurumsallaşma ve Kurumsal İletişimin Önemi Dünyada Ve Türkiye'de Mikro Finansman Ve Yoksulluğun Azaltılması- Teori ve Uygulamalar Tüketim ve Değerler Suyun İki Yakası: Selanik-İstanbul Kaybolan Meslekler ve Son Ustalar Global Krizde Türk Yan Sanayi Borsası'nın Genel Durumu ve Beklentileri Gelişen Çin Turizm Pazarı ve Türkiye İstanbul Ticaret Odası: Türkiye'nin Gelişimine Adanmış Bir Kurum The İstanbul Chamber ofCommerce: An Institution Devoted to Development of Turkey Avrupa Birliği ve Türkiye' de KOBİ'lerin İstihdam Artıncı Etkileri Rekabet Gücü Perspektifinde Lojistik Faaliyetlerde Performans Geliştirme Türk Vergi Yargısı'nda Bilirkişilik Economic Report Labor Law in Turkey Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Türk Tekstil Sektörünün Durumu Türk Sinernası: Sorunlar ve Fırsatlar Türkiye El Hahcıhğı Sektörü: Eski Halı Tamir Sektörü ve ihtisas Gümrüğü Uygulamalan Aile KültürününAile İşletmesi Kültürü Üzerindeki Etkisi Osmanlı Gümüş Damgalan Aile Şirketlerini Büyüten Yeni Nesiller: Oğlum Sağolsun Nobel'in izinde İktisat Kurarnının Gelişimi 2010-51 Mikroekonomi ve Makroekonomi Düzeyinde Küresel Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Stratejiler 2010-52 Yolu İstanbul'dan Geçen Kervan'ın Saraylan 2010-53 Çarşı-Pazar İstanbul 2010-54 El'muallim-i El'eseriyete El'islamiyete fi Medinete İstanbul 2010-55 Kurumlarla Yakın Ekonomi Tarihi 2010-56 Türk Basım Sanayİsİ Temel Göstergeler ve Eğilimler 2009 2010-57 Sigorta Prim Teşvikleri ve İşçi Ödenekleri 2010-58 Dünden Bugüne İstanbul'da Ulaşım 2010-59 Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecinde Azerbeycan 2010-60 Hazır Giyim İşletmelerinde Kurum Kültürünün İşletme Verimliliğine Etkisi 2010-61 Sosyolojik Açıdan Türkiye' de Halkın Vergiye Balaşı 2010-62 Toplumsal Yapı ve Verginin Sosyal Bileşenleri: Tercilıli Vergi 2010-63 Türk-Japon Ticaret İlişkileri 2010-66 Gökyüzünden İstanbul ibadethaneleri (=Sanctuaries ofistanbul From The Sky) 2010-67 Birinci İktisat Tarihi Kongresi Bildirisi (2 cilt) 2010-68 Ticaret ve Hayat 2010-69 Bacıyan-ı Rum'dan Günümüze Türk Kadınının İktisadi Hayattaki Yeri 2010-70 Lojistik Sektöründe DurumAnalizi ve Rekabetçi tratejiler 20 10-71 Türkiye' de Yayın Hayatı 2010-72 AB' ye Uyum Sürecinde Türkiye'de Büyükbaş Hayvancılık 2010-73 Ortadoğu ve Kuzey Afrika Ülkelerinde Ekonomik Dönüşüm 2010-74 KOBİ'ler için Çin Halk Cumhuriyeti Rehberi 2010-7 5 İstanbul- The Grand Bazaar: From Past to Present 2010-76 İstanbul'unAtlı ve Elektrikli Tramvaylan 2010-77 Dünyada ve Türkiye'de Doğalgaz Sektörünün Yapısı ve İnovasyonun Rolü 2010-78 Şehristan İstanbul: Seyyahlann Hayal Şehri 2010-79 Osmanlı'dan 2010-80 Avrupa Birliğinin Girişimcilik Politikası: KOBİ Yaklaşımı ve Türkiye 2010-81 İslam Ülkeleri Arasındaki Ticaretin Geliştirilmesi 2010-82 Yeni Dünya Düzeninde Yapısal Reformlar ve Türkiye 2010-83 Dış 2010-84 Dış Ticaret Bilgilendirme Dizisi 2: Sorularla EUR. 1 EUR-MED Dolaşım Belgesi Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar 201 2010-85 Dış Cumhuriyet' e Endüstriyel Mirasımız Ticaret Bilgilendirme Dizisi 1: Sorularla ATR Dolaşım Belgesi Ticaret Bilgilendirme Dizisi 3: Sorularla ABC ve Form A Belgesi Menşe Şehadetnamesi 2010-86 Batılılaşma Dönemi İstanbul'unda Hanlar ve Pasajlar 2010-87 Ticaret Sicili Rehberi 2010-88 Sosyal Güvencesi Olan Hastalar ve Sağhkta Dönüşüm Programına Bakış 2010-89 Dış Ticaret Bilgilendirme Dizisi 4: Sorularla Dış Ticarette Korunma Önlemleri, Haksız Rekabetin Önlenmesi ve Gözetim Uygulaması 2010-91 Avrasya'nın 2010-94 Rekabet ve Firma Stratejisi 2010-96 Organik Ürünlerin Pazarlanması ve Etik Sorunlar 2010-97 Osmanlı 2010-98 Küreselleşmenin 2010-99 Sosyal Politikada Yerelleşme Yükselen Yıldızı Kazakistan Ticaret ve Sanayi Albümü Sektörel Etkileri: Araştırma Projesi 2010-100 İlan-ı Ticaret: Resimli İlanlar Perspektifinde Osmanlıdan Cumhuriyete İstanbul Ticari Hayatı 2010-101 Türkiye'de Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları: Üretim ve Pazarlama Esaslan 2010-102 Başarılı Vergi Mükellefleri 2009 (cd-kitap) 2010-103 İstanbul' da Yaşam Kalitesi Araştırması 2010-104 2009 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması 2010-107 İstanbul Ticaret Odası: Türkiye'nin GelişimineAdanmış Bir Kurum (2.bs.) 20 l 0-108 The Istanbul Chamber of Commerce: An Institution Devoted to Development of Turkey (2.bso) 201 O-lll Teknoparklar: Teknolojik Bilginin Ticarileşmesi iTO YAYlNlARI (2011) 2011-2 2011-3 2011-4 2011-5 2011-6 2011-1 O 2011-23 Fiyat İndeksleri (=Price İndices) Makroekonomik Göstergeler (=Macroeconomic Indicators) Haberlerden Yansıyan İTO: 2010 Ekonomik Rapor Economic Report Ekmekçilik Sektör Araştırması İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynaklan * Ekim ayı itibariyle NOT: YAYINLARIMIZA İNTERNET SİTEMİZDEN TAM METİN OLARAK ÜCRETSiZ ULAŞILABİLMEKTEDİR.