yaşlı bireylerde ilaç kullanımı, alternatif ve tamamlayıcı

Case Report
Spatula DD. 2015; 5(2):79-82
Implementation of imagination exercises in company
with music and aromatherapy for a woman who has
ovarian cancer diagnosed: a case report
Over kanseri tanısı alan bir kadında aromaterapi ve müzik
eşliğinde hayal etme egzersizi uygulaması: olgu raporu
Gamze Teskereci, Hatice Balcı Yangın
Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Hemşirelik Fakültesi, Akdeniz Üniversitesi,
Antalya, Türkiye
ABSTRACT
Guide imagery are among the most widely used cognitive behavioral coping by cancer patients. This method can decrease cancer pain,
chemotherapy related side effects, anxiety, depression and increase the quality of life. In this study are intended implementation of
imagination accompanied by aromatherapy inhalation and a relaxing music to a woman diagnosed with ovarian cancer in order to provide
relaxation. In nursing care, using the imagination exercises accompanied by aromatherapy inhalation and music is recommended in order to
provide relaxation in cancer patients.
Keywords: Ovarian cancer; Aromatherapy; Relaxing music; Imagination; Relaxing.
ÖZET
Hayal etme egzersizi kanser hastaları tarafından en sık kullanılan bilişsel davranışçı terapi yöntemleri arasında yer almaktadır. Bu yöntem
kanser hastalarında, kansere bağlı ağrıyı, kemoterapiye bağlı yan etkileri, anksiyeteyi ve depresyonu azaltmakta, yaşam kalitesini
arttırmaktadır. Bu çalışmada, over kanseri tanısı alan bir kadında gevşemeyi sağlamak amacıyla aromaterapi inhalasyonu ve gevşetici bir
müzik eşliğinde hayal etme egzersizinin uygulanması amaçlanmıştır. Hemşirelik bakımında kanser tasını alan ve tedavi sürecinde olan
hastalarda, aromaterapi inhalasyonu ve relaksasyon müziği eşliğinde yapılan hayal etme egzersizlerinin, gevşemenin sağlanması amacıyla
kullanılabileceği önerilmektedir.
Anahtar kelimeler: Over kanseri; Aromaterapi; Müzik; Hayal etme; Gevşeme
Bu çalışma, 25-27 Haziran 2015 tarihinde Kopenhag’da gerçekleştirilen “The MASCC/ISOO 2015 Annual Meeting” kongresinde poster
bildirisi olarak sunulmuştur.
Corresponding Author:
Gamze Teskereci,
Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Hemşirelik
Fakültesi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, Türkiye
[email protected]
GİRİŞ
Tamamlayıcı terapiler tedavi edici olmaktan çok,
gevşemeyi ve uyumayı sağlamak, stres ve anksiyeteyi
azaltmak, ağrıyı ve diğer semptomları dindirmek,
kanser tedavisinin yan etkilerini azaltmak, iyilik halini
ve yaşam kalitesini arttırmak amacıyla kanser
hastaları tarafından oldukça sık kullanılmaktadır [1,
2].
Kanser hastalarında tamamlayıcı tedavileri
kullanım sıklığı %7.0-84.1 arasında değişmektedir [3,
4].
Kanser hastaları tarafından en çok kullanılan
bilişsel davranışçı baş etme yaklaşımlarının başında
hayal etme gelmektedir [5, 6]. Hayal etme, bedende
Spatula DD
Received July 03, 2015 Accepted October 01, 2015
DOI 10.5455/spatula.20151001044339
Published online in ScopeMed (www.scopemed.org).
Spatula DD..
özel iyileşme yanıtını tetikleyen, akılda hayal
oluşturarak akıl ve bedeni etkileyen bir yöntemdir [2].
Bu yöntem genelde fiziksel ve psikolojik iyiliği
arttırmayı, özelde ise kalp ve solunum hızını
yavaşlatmayı, kan basıncını düşürmeyi, immün
fonksiyonu uyarmayı, ağrı, anksiyete ya da
depresyonu azaltmayı amaçlamaktadır. Hayal etme,
kanser hastalarında da, ağrı, bulantı, kusma gibi
kemoterapi ile ilgili yan etkileri azaltmakta ve yaşam
kalitesini arttırmaktadır [5, 7, 8, 9].
Hayal etme yöntemi, görsel imgelerin yanı sıra,
kokuları, tatları, duyusal ve duyuşsal algıları da
içermektedir [10, 11]. Hayal etme yöntemiyle birlikte
79
Over Kanserli Bir Hastaya İmajinasyon Egzersizleri
kullanılan müzik, endorfin salınımını uyarmakta ve
bedende morfine benzer etki yapmaktadır. Ayrıca
müzik otonom sinir sisteminin uyarılmasını
sağlayarak, kalp hızı, solunum hızı, kan basıncı ve
endokrin fonksiyonları etkilemektedir. Gevşeme ve
hayal etme yöntemlerinin sakin, dinlendirici ve
enstrümental
müziklerle
yapılması,
konforun
sürdürülmesini ve zihinden olumsuz düşüncelerin
uzaklaştırılmasını sağlamakta, ayrıca bireyde ağrı ve
anksiyetenin azaltılmasında da etkili olmaktadır [10,
12]. Hayal etme yöntemiyle birlikte kullanılan diğer
bir tamamlayıcı terapi yöntemi olan aromaterapi,
enkephalin, endorfin, serotonin ve noradrenalin gibi
nörotransmitterlerin salınımını arttırarak, duygu
durum üzerine olumlu etki yapmaktadır [13]. Ayrıca
aromaterapi, antimikrobiyal, sedatif, analjezik,
spazmolitik, östrojenik ve steroid etkilere sahip
esansiyel yağları içerdiğinden, çeşitli semptomların
tedavisinde de kullanılabilmektedir [14].
Bu çalışma ile over kanseri tanısı alan bir kadında
aromaterapi inhalasyonu ve relaksasyon müziği
eşliğinde uygulanan hayal etme egzersizinin, hasta
üzerindeki rahatlatıcı etkilerini değerlendirmek
amaçlanmıştır.
OLGU SUNUMU
Bayan E 40 yaşında, evli, iki çocuk annesi ve
ilkokul mezunudur. Bayan E. sosyal güvencesinin
olduğunu ve gelir durumunun giderinden az olduğunu
belirtmiştir.
Hastalık ve tedavi öyküsü: Bayan E yaklaşık bir
yıl önce mide ağrısı şikayetiyle iç hastalıkları
polikliniğine başvurmuş, genel cerrahiye yatışı
yapılmış ve karın içinde sıvı birikimi tespit
edilmesiyle, kadın doğuma yönlendirilmiştir. Yapılan
tetkikler sonunda over kanseri ön tanısı, cerrahi
sonrası evre 3C over kanseri tanısı konmuştur. Bayan
E cerrahiden üç hafta sonra, 6 kür, 21 günde bir
Carboplatin-Paclitaxel tedavisi almıştır. Bayan E.’nin
kemoterapiye istenen yanıtı vermemesinden dolayı, 6
kür, Cisplatin+Gemsitabin+Bevacizumab tedavisine
geçilmiştir.
Mevcut sosyal destek sistemleri: Bayan E ilk
kanser tanısını aldığında psikologdan destek aldığını
ve bu desteğin, hastalığı kabullenmesinde ve tedavi
sürecine geçişinde kolaylaştırıcı etkisinin olduğunu
belirtmiştir. Bayan E. şu an psikolog desteği
almadığını, eşi, oğulları ve kardeşlerinden sosyal
destek aldığını belirtmiştir.
Stresle baş etme yöntemleri: Bayan E stresli
olduğu durumlarda/zamanlarda dua etme, manevi
kitaplar okuma, Kuran-ı Kerim okuma-dinleme,
televizyondaki dini programları izleme, ilahi dinleme
gibi spritüel uygulamalara başvurduğunu belirtmiştir.
80
Daha önce gevşemeyi sağlamak için hayal etme
egzersizi, müzik ve aromaterapi uygulamasına
başvurmadığını ifade etmiştir.
Bayan E ile yapılan görüşmelerde anksiyeteli ve
üzgün olduğu gözlenmiştir. Bayan E kemoterapiye
bedeninin istenen yanıtı vermemesinden dolayı,
tedaviye başka ilaçlarla devam edilmesinin kendisinde
stres yarattığını belirtmiştir. Bayan E daha önce aldığı
kemoterapilerin kendisini bu kadar çok olumsuz
etkilemediğini, bu ilaçların ciddi düzeyde yan
etkilerini yaşadığını şöyle ifade etmiştir: “ilaç
tedavisine başladık, ya geçen seferki ilaçlar bu kadar
ağır değildi. Ya alıyodum, ağrılarım oluyodu, ağız
yaralarım oluyodu ama bu kadar, yani on on gün, her
seferinde sayıyon hani şey olarak da beynine
yerleştirme deyelorda, aslında yerleştirmeyon. Bi on
gün sürüyo yani ağrılarım şeylerim, afedersin tuvaleti
böle, her şey, yeni böle bi cımık (birazcık) düzene
girmem bi on gün sürüyo, baş ağrısı… Bulantım
oluyodu, bu kadar çok olmuyodu, şimdi istifra çok
oluyo, bulantı. Ya gerçekten çok zor ya”
Kemoterapiden sonra ilk on günü başkalarına bağımlı
olarak yaşamanın kendisini üzdüğünü şöyle ifade
etmiştir: “Ya herkes beni şey yapıyo artık, planların
başında ben geliyon önce”. Bayan E ile kanser ve
kemoterapiye bağlı yaşadığı semptomlar, nedenleri
tartışılarak, semptomlarla baş edebilmesi için,
semptom yönetimine ilişkin eğitim verilmiştir.
Bayan E. aromaterapi inhalasyonunun kontrendike
olduğu durumlar açısından değerlendirilmiş ve
uygulamanın yapılmasında herhangi bir sakınca
olmadığı görülmüştür. Bayan E.’ye çalışmanın amacı
anlatılmış, çalışmaya katılması için yazılı ve sözlü
onamı alınmıştır. Bu çalışma, ilk hafta günübirlik
ayaktan kemoterapi merkezinde, ikinci ve üçüncü
hafta Bayan E’nin evinde 2-16 Şubat 2015 tarihleri
arasında gerçekleştirilmiştir.
Bayan E’de gevşemeyi sağlamak amacıyla,
relaksasyon özelliği olan bir müzik ve aromaterapi
inhalasyonu eşliğinde hayal etme egzersizi
uygulanmıştır. Hayal etme egzersizleri kuş, su ve
dalga seslerini içeren relaksasyon müzikleri eşliğinde
yürütülmüştür. Arometarapi inhalasyonu için, Bayan
E’ye relaksasyon özelliği olan yağlar sunulmuş,
Bayan E. sandal ağacı yağını tercih etmiştir. Hayal
etme egzersizinde gevşemeyi sağlamak için, Bayan
E’nin kendisini kumsalda hayal etmesi istenmiştir.
Uygulama 15 dakika sürmüştür.
Bayan E. kanser tanısı ve tedavi süreci yaşam
deneyimleri paylaşırken, doktorunun tanıyı söyleme
anını şöyle aktarmıştır: “Tümör küçük, çok küçük
dedi, ama dedi kötü huylu da olabilir, iyi huyluda
olabilir. Ya şeyli konuşmadı iyi olarak konuşmadı.
Oğlum vardı zaten eşim işteydi gine. Ya yüzde doksan
dedi “kanser” şüphesinlen bakıyoz dedi, yüzde onda
Spatula DD
Teskereci veı Yangın
olmama şeysinle bakıyoz. O an, gerçekten çok
şaşırdım, ne dicemi bilemedim, ya resmen doktorun
yüzüne baktım kaldım yani (uzunca sustu). Yani kötü
bişey” (ağlıyor). Tanıyı öğrendikten sonra
hissettiklerini ise şöyle ifade etmiştir: “Yani sonuçta
adı bile ürkütücü “kanser” (ağlıyor). Bundan sonrası
yok artık dedim ben... İşte ne bilen adı bile ürkütücü
ya… Yani her şey şey bi anda şey oldu “tepe taklak”,
tersine döndü. Adı bile kötü, sonuçta kanser, yani adı
bile kötü sarsıleyo insanı… hastalanınca her şey
değişti”. Bayan E. tüm bu yaşadığı duygusal
zorluklara karşın, inancının baş etmesinde etkisini
şöyle açıklamıştır: “İnancım bazen bitiyo işte. Kendi
ağrılarım şeylerim oldumu bitiyo. Heralde yenemecen
atlatamecen, nolcak ne bitcek. Ama böle iyileştim mi,
ağrılarım kesildi mi, da çok inanıyon, yani şey
yapıyon yencen deyon, bunun üstünden gelcen deyon.
İnancım artıyo yani Allah inancı biter mi Allah
büyüktür deyon”
Bayan E ile yapılan görüşmeler sonrasında
gevşemeyi sağlamak amacıyla, uygulanan hayal etme
egzersiziyle ilgili hissettiklerini şöyle ifade etmiştir:
“Çok rahatladım gerçekten, hani böle Konyaaltı’nda
(sahil) yürünecek yer var ya, dalgalar, denizin
kokusu, sıcaklık, güneş arkamdan doğup ısıtıyo. Öyle
güzel oldu ki, kendimi birden orda sandım valla. Yani
gerçekten o kadar böle şu denizin sesi de var ya. Böle
kendimi bi an dedim yani hissettim yani. Evveli
yapardık, giderdik bi an öle hissettim (gülüyor).
Güzel. Geçenlerde oğlum da dedi anne ben seni bi
ara hava ısındı mı, götüren höle gezdiren gelen deye.
Çok güzel oldu gerçekten insan böle, ayaklarım dahi
şey olduğunu gevşediğini hissettim yani. Önceden
giderdik biz akşamüstü termosa çayı koyardık, bide
orda çay içer gelirdik, o anlara götürdünüz beni
(gülüyor)”. Bayan E’nin hayal etme egzersizleri
sırasında sırt ve yüz kaslarının gevşediği, solunumun
derinleştiği, omuzlarının düştüğü, hayal etme
egzersizi sonrasında ise rahatladığı görülmüştür.
TARTIŞMA
Kanser, hem hasta hem de ailesini fiziksel ve
duygusal olarak etkileyen zorlu bir süreçtir. Bireyler
için kanser tanısı aldığını öğrenmek, somut yaşam
tehdidi, stresli bir yaşam deneyimidir [15,16]. Bayan
E’nin de kanser tanısını ilk öğrendiğinde şok ve
inanamama yaşadığı, yaşamda kanserin ötesinde
hiçbir şeyin olmadığını ifade ettiği dikkat çekmiştir.
Bayan E’nin tanı alma ve tedavi sürecinde duygusal
zorlanmalar yaşadığı görülmüştür.
Kanser hastaları tanı ve tedavi sürecindeki fiziksel
ve duygusal zorlanmalarla baş etmek için çok çeşitli
baş etme yöntemlerine başvurmaktadırlar. Hayal etme
egzersizleri kanser hastaları tarafından en çok
Spatula DD
kullanılan bilişsel davranışçı baş etme yöntemlerinin
başında gelmektedir [5, 6]. Hayal etme yönteminde
gevşemeyi sağlamak için, hastadan kumsal, orman
gibi kendisini rahat, sakin, güvenli, memnun, mutlu
ve gevşemiş hissedebileceği bir yeri hayal etmesi
istenmektedir [9,17]. Literatürde kanser hastalarında
gevşeme ve hayal etme egzersizinin, anksiyete [1820], depresyon [18-20], öfke [19] gibi psikolojik; ağrı
[8], yorgunluk [18], bulantı ve kusma [19] gibi
fiziksel semptomları azalttığı bulunmuştur. Aynı
zamanda hayal etme egzersiziyle birlikte, görsel
imgelerin yanı sıra, kokular, tatlar ve müzik
kullanılmaktadır [10,11]. Karagozoglu, Tekyasar ve
Yilmaz (2012), hayal etme ve progressif kas gevşeme
egzersizleri ile birlikte uygulanan müzik terapinin,
kanser
hastalarındaki
anksiyeteyi
azalttığını
saptamışlardır [12]. Bu olguda aromaterapi
inhalasyonu ve relaksasyon müziği ile birlikte
uygulanan hayal etme egzersizi sonrasında, Bayan
E’nin rahatladığı, sırt ve yüz kaslarının gevşediği,
solunumun
derinleştiği,
omuzlarının
düştüğü
gözlemlenmiştir. Kanser hastalarında hayal etme
egzersizi, diğer tamamlayıcı terapi yöntemler ile
birlikte rahatlamayı sağlamak amacıyla kullanılabilir.
Ulaşılabilen literatürde kanser hastalarında gevşeme
ve hayal etme egzersizleri ile birlikte müzik terapinin
kullanıldığı ancak, aromaterapi inhalasyonunun
kullanılmadığı görülmektedir. Bu olgunun bu yönü ile
özgün olduğu ve literatüre katkı sağlayacağı
söylenebilir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Kanser tedavisi alan hastalar tedavi sürecinde
gevşeme yöntemleri kullanabilmektedir. Olgumuzda
spiritüel uygulamalara ek olarak, aromaterapi ve
müzik eşliğinde yapılan hayal etme yönteminin
gevşemeyi sağladığı görülmüştür. Hayal etme
egzersizi birey tarafından kolayca öğrenilebilen, ev
ortamında kolayca uygulanabilen, güvenli, bağımsız
ve non-farmakolojik bir yöntem olduğundan, hem
kanser hastaları hem de onkoloji hemşireleri
tarafından kullanılması oldukça uygun bir yöntemdir.
Kemoterapi tedavisi sürecinde gevşemeyi sağlamak
için hayal etme egzersizi ile birlikte diğer tamamlayıcı
terapi yöntemlerinin de kullanıldığı, büyük örneklem
gruplarında yapılan iyi tasarlanmış randomize
kontrolü çalışmalar yapılması önerilmektedir.
KAYNAKLAR
1.
2.
Ernst E. Evidence-based complementary medicine for
palliative cancer care: Does it make sense?. Palliative
Medicine. 2003; 17: 704-7.
Kuzeyli Yıldırım Y, Fadığoğlu Ç, Uyar M. Palyatif kanser
bakımında tamamlayıcı tedaviler. Ağrı. 2006; 18:1, 26-32.
81
Over Kanserli Bir Hastaya İmajinasyon Egzersizleri
3.
Ernst E & Cassileth B. The prevalence of complementary/
alternative medicine in cancer: A systematic review.
Cancer.1998; 83:777-82.
4. Kav S, Hanoğlu Z, Algier L. Türkiye’de kanserli hastalarda
tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemlerinin kullanımı:
Literatür taraması. Uluslararası Hematoloji-Onkoloji Dergisi.
2008; 18(1): 32-8.
5. Carlson LE & Bultz BD. Mind-body interventions in oncology.
Current Treatment Options in Oncology. 2008; 9: 127–34.
6. Miller J. A retrospective audit exploring the use of relaxation
as an intervention in oncology and palliative care. European
Journal of Cancer Care. 2008; 17, 488-91.
7. Sloman R. Relaxation and imagery for anxiety and depression
control in community patients with advanced cancer. Cancer
Nursing. 2002; 25(6), 432-5.
8. Kwekkeboom KL, Hau H, Wanta B, & Bumpus M. Patients
perceptions of the effectiveness of guided imagery and
progressive muscle relaxation interventions used for cancer
pain. Complementary Therapeutics in Clinic Practice. 2008;
14, 185-94.
9. Kwekkeboom K, Wanta B, Bumpus M. Individual difference
variables and the effects of progressive muscle relaxation and
analgesic imagery interventions on cancer pain. Journal of Pain
and Symptom Management. 2008; 36; 604-15.
10. Roffe L, Schmidt K, Ernst E. A systematic review of guided
imagery as an adjuvant cancer therapy. Psycho-Oncology.
2005; 14, 607-17.
11. King K. A review of the effects of guided imagery on cancer
patients with pain. Complementary Health Practice Review.
2010; 15: 98-107.
12. Karagozoglu Ş, Tekyasar F, Yilmaz F. Effects of music therapy
and guided visual imagery on chemotherapy-induced anxiety
82
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
and nausea–vomiting. Journal of Clinical Nursing. 2013; 22:
39-50.
Kyle G. Evaluating the effectiveness of aromatherapy in
reducing levels of anxiety in palliative care patients: Results of
a pilot study. In Complementary Therapies in Clinical Practice.
2006; 12(2): 148-155.
Imanishi J, Kuriyama H, Shigemori I, Watanabe S, Aihara Y,
Kita M, et al. Anxiolytic effect of aromatherapy massage in
patients with breast cancer. Evidence-Based Complementary &
Alternative Medicine: eCAM. 2009; 6(1): 123-8.
Güleç G & Büyükkınacı A. Kanser ve psikiyatrik bozukluklar.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2011; 3(2):343-67.
Hallaç S & Öz F Genital kanser tanı sürecindevaroluşsal kaygı.
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2012; 3(4):595-610.
Roffe L, Schmidt K & Ernst E. A systematic review of guided
imagery as an adjuvant cancer therapy. Psycho-Oncology.
2005; 14: 607-17.
Godwin LK, Lee WS, Puig AI & Sherrard PAD. (2005).
Guided imagery and relaxation for women with early stage
breast cancer. Journal of Creativity in Mental Health. 1(2):5366.
Yo HJ, Ahn SH, Kim SB, Kim WK & Han OS. Efficacy of
progressive muscle relaxation training and guided imagery in
reducing chemotherapy side effects in patients with breast
cancer and in improving their quality of life. Support Care
Cancer. 2005;13:826-33.
Leo´n-Pizarro C, Gich I, Barthe E, et al. A randomized trial of
the effect of training in relaxation and guided imagery
techniques in improving psychological and quality-of-life
indices for gynecologic and breast brachytherapy patients.
Psycho-Oncology. 2007; 16:971-79.
Spatula DD