Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672 Gonca YAYAN1

advertisement
Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca YAYAN1
Oğuzhan SİVRİ2
MİTOLOJİK UNSURLARIN GÜNÜMÜZ SANATÇILARINDAN CAN
GÖKNİL’İN ÇALIŞMALARINA YANSIMALARI
Özet
Mitoloji,milletlerin masallaĢmıĢ tarih öncesi efsanelerinin tümüdür. Mitoloji
hikâyeleri daima insanüstü, hatta tabiatüstü olayları anlatmıĢtır. Mitlerle antik
dönemlerin düĢünüĢ ve psikolojisini yansıtmıĢ ve bu yansıtma sözden sonra sanat
yolu ile günümüze kadar gelmiĢtir. Ġnsanlar ilk zamanlarında korkularını,
inançlarını ve hikâyelerini mağara duvarlarına, taĢların üzerine aktarmıĢtır.
Toplumların yaĢayıĢ ve inançlarının belgesini bu mitolojiler oluĢturmuĢtur.
Günümüzde de görsel sanatlarda mitolojik öğeler, farklı birçok tasarım içerisinde
Ģekillenerek yeniden hayat bulmuĢtur. Makalemize konu olan sanatçımız Can
Göknil, farklı tekniklerle pek çok çalıĢmalar yapmıĢtır. Türk mitolojisinin tanıtımı
ve günümüzde de bilinirliğine yaptığı katkı açısından Can Göknil‟in ortaya
koyduğu eserler oldukça çarpıcıdır. Bu makalede de günümüz sanatçılarından Can
Göknil‟in Türk Mitolojisinden yola çıkarak eserlerinde kullandığı mitolojik motif
ve semboller incelenecektir. AraĢtırmada nitel yöntem kullanarak konuyla ilgili
kitap, makale ve tezler araĢtırılarak içerik analizi yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Mitoloji, Can Göknil, Türk Mitolojisi
THE MYTHOLOGICAL FEATURES REFLECTION FROM THE
CURRENT ART OF CAN GOKNIL'S WORK
Abstract
Mythology is all of the pre-historic legends of nations that became stories.
Mythological stories have always described transcendental and even supernatural
events. Myths reflected the thoughts and psychology of antiquity and this
reflections has reached today through art. In the early ages people pictured their
1
2
Yrd. Doç. Gazi Üniversitesi Resim-iĢ Öğretmenliği., [email protected]
Gazi Üniversitesi Resim-iĢ Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrenci., [email protected]
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
fears, beliefs and stories on the walls of caves and on the stones. Those myths
evidenced life styles and beliefs of the societies. Nowadays, mythological items in
visual arts revived by being reshaped in many different designs. The artist subject
to our work, Can Göknil, has done a lot of work with different techniques. The
works that he exhibited are quite striking owing to the contributions of them to the
presentation and fame of the Turkish mythology In this article, the mythological
motifs and symbols used with the inspiration of Turkish mythology by the
contemporary artist, Can Göknil will be examined. In the research, content analysis
will be done by searching the related books, articles and theses using qualitative
method.
Keywords: Mythology, Can Göknil, Turkish mythology
1.Sanat ve Mitoloji İlişkisi
Mitoloji, belirli bir uygarlığa ya da dinsel geleneğe özgü inançları, uygulamaları,
kurumları ya da doğa olaylarını açıklamak amacıyla görünüĢte gerçekten yaĢanmıĢ olayları
aktaran, ama özellikle ayin ve törenlerle bağlantılı, çoğunlukla kökeni bilinmeyen ve en azından
kısmen geleneğe dayanan söylenceler toplamına verilen genel isimdir. Bu söylenceler, bir
toplumun manevi değerlerini yansıtan ciddi öykülerdir. Bu öyküler bir toplumun dünya
görüĢünü ve önemli inançların temsil ettikleri için, o toplumun kültürü tarafından değer verilen
ve korunan insani deneyimlerin birer simgesidir.
Söylenceler kökenleri, doğal olayları ve ölümü konu edinebilir; ilahların özellikleri ve
iĢlevleri ya da kahramanlık öyküleri ile kahramanca ve erdemli davranıĢlara birer model
oluĢturmuĢlardır. Kısaca mitoloji, mitleri, doğuĢlarını, anlamlarını yorumlayan, inceleyen bilim
dalının adıdır. (Rosenberg 1998:17)
"Mit ise, " Geleneksel olarak yayılan veya toplumun hayal gücü etkisiyle biçim değiĢtiren
alegorik bir anlatımı olan halk hikâyeleridir, " (tdk.gov.tr) Mit (söylence); Çok eskilerde
yaĢamıĢ milletlerin inandıkları tanrıların, kahramanların, devlerin ve perilerin hayat
hikâyelerinden bahseden hikâyelerdir. Mitler daha çok evrenin yaratılıĢı ve türeyiĢi hakkında
anlatılan öykülerden oluĢmuĢtur.
Mitoslar , insanlığın bugüne geliĢinin öyküsünü verebilecek kültürel zenginlikler içeren,
hatta hayatımızı Ģekillendiren, sınırlamalar getiren, kültür dediğimiz Ģeyin DNA‟sıdır.Mitler
toplumsal bilinçdıĢının ürünleri olarak on binlerce yılın toplumsal deneyim, duygu, korku ve
kabulleniĢlerini ifade eder. (Gezgin 2004:28-29)
Mitoslar antik çağların psikolojilerini yansıtır. Ġnsanın kitonyen1 doğasının karanlığından
ortaya çıkmıĢ Apollonik2 ürünlerdir. Bu anlamda mitoslarla sanatın aynı kaynaktan çıktığını
ileri sürülebilir. Hatta bir adım daha ileri giderek, yazı öncesi sanatın insanların bilinçdıĢından
yükselen mitosları temsil ettiğini söylemek bile mümkündür. (Gezgin 2008:7-8)
Mitolojiler hangi coğrafyada olursa olsun insanlar tarafından sanat eserlerine
yansıtılmıĢtır. Ġnsanlar resim ve heykel yolu ile inançlarını ifade etme ihtiyacı duymuĢlar ve
bunu kimi zamanda tapınma için yapmıĢlardır. Her toplum kendi kutsal saydığı tanrı ve
kahramanlarını hikayelerinde ve sanat eserlerinde daima kullanmıĢlardır.
Türk toplumunda özellikle geleneksel Türk el sanatları örneklerinde ve ÇağdaĢ Türk
resminde, bu kahramanlar ve hikayeleri motif ve sembollerle ,günümüzde de yaĢatılmaya
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
654
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
devam edilmektedir. Bu mitolojik yansımaların etkileri gelenekten yararlanma sürecinde yeni
bir evre olarak tamamlanmasının yanı sıra son dönem sanatçılarının da üzerinde yoğun olarak
eğildiği konulardan birisidir. (Bayramoğlu 2013:37)
Eski simgelerin anlatım dili arasındaki ortak özelliği olan karmaĢık öğeleri basite
indirgeme, sadeleĢtirme, sembolize etme gibi değerler, ÇağdaĢ Sanatçıları bu tarz yaklaĢımlara
yönlendirmiĢtir.
ÇağdaĢ Türk sanatçıların eserlerinde geleneksel Türk sanat örneklerinden olan halı, kilim, hat
sanatı ve minyatürlerde ve bu mitolojik simgelerle kesiĢen plastik ve estetik değerler bulmak
mümkündür.
Bu sanatçıların ortak yanlarından biri de ilkelcilikle çağdaĢlığı bir arada
yürütebilmeleridir. Tarihin alacalı dönemlerinden günümüze intikal eden çeĢitli simgeler ve
iĢaretlerle yeni anlamlar ve plastik değerler kazandırmak kavramı hem modern Batı
ressamlarının hem de Türk ressamlarının yaratıcıklarının esasında duran ortak bir özelliktir.
Modern sanat öncülerinin, geleneksel sanat anlayıĢına yöneldikleri ve bu kaynaklardan yenilikçi
ve yaratıcı bir biçimde faydalandıkları bilinen bir gerçekliktir. ( Yıldız 2011:2)
Türk ressamları da kültürümüzde simgesel anlamlar taĢıyan motifleri eserlerinde
kullanmaya devam etmektedirler. ÇağdaĢ toplumların birçoğunda olduğu gibi Türk toplumunda
da mitolojik ögelerden yararlanarak, yeni yorumlar ve sonuçlara ulaĢma çabaları görülmektedir.
1 Kitonyen: Toprak ve toprak altı anlamına gelir. Cehennemle ilgili ve cehenneme ait.
2.Apollonik (Alm. Apollonisch; Yun. IĢık, Ģiir ve müzik tanrısı Apollo gibi anlamında):
Ölçülü, uyumlu, biçime sokulmuĢ. (http://www.beybut.com/edebiyat-terimleri-sozlugu/)
Bu mitolojik ögelerden yararlanarak eserlerine yeni yorumlar katan Can Göknil de farklı
sonuçlara ulaĢma çabasında olan sanatçılarımızdan birisidir
Can Göknil 1945, Ankara doğumludur. Ġstanbul‟da Robert Kolej‟i bitiren sanatçı 1968
yılında A.B.D. de Illinois eyaletinde Knox Üniversitesi‟nin resim bölümünden mezun olmuĢtur.
1969‟da The City College of The City University of New York ‟da Resim Ana Sanat Dalı‟nda
yüksek lisans yapmıĢtır. Sanatçının Londra‟da Victoria & Albert Müzesi‟nde, San Marino‟da
Museo d‟Arte Moderna‟da, Tokyo‟da Chihiro Müzesi‟nde, New York‟da Schenectady Müzesi
ve Türk Evi‟nde, Bulgaristan‟da Gabrovo Mizah Müzesi‟nde ve ülkemizde çeĢitli
koleksiyonlarda yapıtları bulunmaktadır. 1971‟den günümüze dek Massachusetts Teknoloji
Enstitüsü, New York First National City Bank, Lynn Kottler ve Total Media galerileri gibi
yurtdıĢı ve yurt içinde, pek çok, sanat galerisinde kiĢisel sergiler düzenlemiĢ ve çeĢitli karma
sergilere katılmıĢtır.Pek çok birincilik.ikicilik ve mansiyon ödülleri mevcut olan baĢarılı bir
uluslararası sanatçımızdır.
“Resimlerinde tanrıçalardan muskalara, fallardan aşk büyülerine dek Anadolu halkının
inançlarına ilişkin birçok çarpıcı ayrıntıyı eserlerinde kullanan ressam Can Göknil sanatını
"Kültürel kimlik arayışım sanatsal bir kimliğe dönüştü" diyerek özetlemektedir. İnsanın özünün
mitolojiden geldiğini ve yaşadığı toplumu tanımak için inançlarını bilmek gerektiğini düşünen
Göknil güncel sanatı için için "Bence toplumu dışladı" sözleriyle eleştiriyor.” GÖKÇEN
BEYİNLİ DİNÇ
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
655
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
Can Göknil Türk mitolojisini eserlerine yansıtmıĢ nadir sanatçılarımızdan biridir. Kendi
düĢüncesi ile “İnsanın özünün mitolojiden geldiğini ve yaşadığı toplumu tanımak için inançları
bilmek gerektiğini” savunmaktadır.Bu doğrultuda yaptığı resimlerine, heykellerine ve diğer
çalıĢmalarına Türk ve Anadolu mitolojilerini kendi yorum ve üslubu ile aktarmıĢtır.
Türk mitolojisinde yer alan destanları eserlerinde konu olan sanatçımız, mitolojik ögeler
içerisinde, Bozkurt, ay ve yıldız, su, ışık, ateş ve hayat ağaç gibi unsurları kullanırken; hayat
ağacı, kibele, çeşitli hayvanlar, tılsım, aput ve şahmeran „a da yer vermiĢtir.
2.Sanatçının Eserlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar
Hayat Ağacı,
Türk Tanrıcılık sisteminde Gök-Tanrı'nın simgelerinden biridir. Bu nedenle Türklerdeki
ağaç sevgisi ve saygısını hiçbir zaman tapınmak olarak görülmemiĢtir. Ağaca tapınma denilen
olay, aslında çoğu zaman Oğuzların ağaca gösterdikleri saygının bir ifadesidir.
“Bay Terek”, “Temir Kavak” veya “Hayat(Dünya) Ağacı” denilen kutsal “Evliya Ağaç”
inanıĢına, sadece Türk Mitolojisinde değil tüm dünya halklarının mitolojilerinde
rastlanmaktadır.
Türk etnik-kültürel geleneğine baktığımızda, önemli bir yer tutan ağaç miti. Türk
düĢüncesinde yaratılıĢ nedeninin baĢlıca motiflerinden biri olarak gösterilmektedir.
(Beydili
2004:25)
Türkler arasında ağaç kültü de geniĢ yer almaktadır. BaĢka milletlerde olduğu gibi,
Türklerde de ağacı tanrı yahut tanrıdan ayrılmıĢ bir parça tanıyanlar çok olmuĢ, ağaçlar üzerine
dualar tertiplenmiĢtir. (Uraz 1992:194)
Orta Asya ġaman kaynaklarına göre, Hayat Ağacı, dünyanın merkezi ve bu merkezden
çıkan eksenidir. ġaman‟ın yeraltıyla gökyüzü arasındaki seyahatinde bir merdivendir. ġaman
onun üzerine çıkar ve gökyüzü ile irtibat kurar. Aynı zamanda bolluk ve bereketin sembolü olan
Hayat Ağacının sayısı on iki olup meyveleri besleyici, yaprakları ise her derde deva bir ilaçtır.
(Yayan, G. ve Kılıç, A 2014:33)
Kibele
Cybele (Yunanca Kybele) , Büyük Ana ya da sadece Ana olarak bilinen tanrıça, eski
Akdeniz dünyasının dinsel yaĢamındaki en ilginç kiĢiliklerden biridir. Ġnsanların bu tanrıçaya
bağlılığını gösteren bulgular, bir ana tanrıçaya tapınıldığını açıkça belirten malzemenin
üretildiği en erken çağ olan}vi.Q. 1. bin yılın erken döııeminden, M.S. 5. yüzyılda paganizmin
Roma Ġmparatorluğu'ndaki son günlerine dek uzanmaktadır. (Roller 2004:21)
Hayvanlar
Ġlk Türk dünyasında hayvanlar ilk sırayı almaktadır. Her ne kadar Orhon ve Yenisey
Yazıtlarında hayvanlara sadece sınırlı bir rol biçiliyorsa da kaya çizimleri ve boyalı mezar
taĢları hiç olmazsa sahip oldukları gizemli anlamı ortaya koymaktadır.
Hayvanlar, eski Türkler tarafından en sık kullanılan sembollerdirdir. Ancak onun ne
ölçüde sadece soyut bir Ģey ya da bir Ģahıs yerine kullanılan bu semboller ne ölçüde
kiĢileĢtirilerek kiĢiyle iç içe geçtiğini, her zaman kesin olarak ayırt edilmemektedir. (Roux
1999:74,114)
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
656
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
Geyik
Buğu, Maral, Guva Maral adlarını taĢıyan geyik; güzelliği, inceliği, fedakârlığı,
merhameti ile sevimli bir yaratık olarak görülmüĢtür. Geyik yol gösterici ve kurtarıcı olarak
Moğol ve Tatar‟larında da görülür. Geyik, Totem kabul edilen hayvanlar arasına girmiĢtir.(Uraz
1992:151)
Geyik, Türklerce kutsal bir hayvandır. Türk mitolojisinde ve masallarında yeri çok
büyüktür.(Ögel 1989:569)
Türk Mitolojisinin, kökleri mezolitik devre kadar inen en eski simgelerinden biridir. Gök
ve yer unsurlarına bağlı olarak diğer birçok hayvanla ortak özellikler gösterir. (Çoruhlu
2011:175)
Boğa
Boğa kurban olarak kesildiği gibi Sümer‟ler ve Elmalılarca da tanrı tanınmıĢ,
Göktürk‟lerin ongunu olmuĢtur. Oğuz destanında, Oğuz‟un ayakları kuvvetin timsali olan
Öküze benzetilmiĢtir. (Ak Boğa) Türk efsanelerinde geçmektedir. Yunanlı‟ların Serapis‟i,
Mısırlı‟ların Apis‟i gibi, Eti‟lerin de (Gud), Hitit‟lerin (Hurri) ve (ġerri) adında kutsal boğaları
vardır. (Uraz 1992:149,150)
Eski Türklerde özellikle boğa ya da öküz alplık ongunu ya da timsaliydi. Erken devir
Türklerinde savaĢ ilahı sayılmıĢ Ch‟ih-yo‟nun baĢı; kaplan, ejder ve yabani boğayı andıran bir
mask olarak da kullanılıyordu. (Çoruhlu 2011:178)
Kuş
Uçmaları nedeniyle, cennetle dünya arasındaki bağlantıyı kuran varlıkları
simgelemektedir. Yunan‟da cennetten mesaj getirerek önceden uyaranlardır. Tao öğretisinde
aynı anlamı taĢıması yanında yerkürenin ağırlığından kurtularak hafifleĢmenin biçimi olarak
kuĢlar ölümsüzlüğü simgeler. Göğe doğru uçan kuĢlar motifi Brahmanizm‟de özverinin
önerilmesi veya ritüelik dansçıların simgesidir. Aynı bakıĢ açısına göre de bedenden kaçan
ruhlardır veya bir alt derecede aklın anlayıĢını hızlandıran kanatlı yaratıklardır. ġaman
kültüründe, Ģamanın uçan ruhudur. (Sözeri 2012:181)
Türk halklarında ölen birinin ruhunun kuĢ Ģeklinde uçup gittiğine inanılmıĢtır. Yakutlarda
ayrıca, çocuk ruhunun bir kuĢ Ģeklinde göklerden geldiğine de inanılırmıĢtır ĠnanıĢa göre, ölen
bir insanın ruhu kuĢ kılığına girip ve tüm kâinatı saran Dünya Ağacı‟nın dallarından birini
mesken tutmuĢtur. ( Beydili 2004:356,357)
Çalamak (Çaput Bağlamak)
Ağaçlara bez ve çaput bağlama uygulamasıdır. Yapılan eyleme Çalama/Calama denir.
Uluğ Kayın inancıyla bağlantılıdır. Mayalamak sözcüğü Türkçede Çalmak fiili ile ifade
edilmiĢtir.(Karakurt 2011:69)
At
At eski Türk dünyasında özellikle insanın ayrılmaz dostu (ki bu sıfatıyla özel bir kiĢiliğe
sahiptir) ve özellikle gök tanrı için Kurban hayvanı olarak kabul edilmiĢtir. , at ile gök arasında
Ģüphesiz bir bağlantı kurulmuĢtur (Roux, 1999, s.35)
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
657
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
ġamanist törenlerde at samanın gökyüzüne çıkacağı bineği ve kurbanlık hayvan olarak
önem kazanmıĢtır. ġamanın davulu da hemen hemen her zaman at olarak nitelendirilmiĢtir.
Çoğu kere Gök Tanrı‟nın (yeni tespit edilmiĢ rivayetlerde baĢ tanrı sayılan Ülgen‟in)
simgelerinden biri olarak önem kazanmakta ve kurban olarak da sunulmaktadır. (Çoruhlu
2011:173)
Tılsım – Tılsımlı Gömlek
Osmanlı sultanları ve ailesi ve paĢaları kuds içeren taht gücünün ne belalı bir iĢ olduğunu
sezmiĢ ve kendince de bir önlem almıĢ “Beyaz bezden dokunmuĢ üzerinde Kur‟an ayetleri,
dualar, cefr ve vefkler (tılsım iĢaretleri) yazıl, genellikle savaĢlarda zırh altına giyilen,
madalyonlar, geometrik desenler, rumi motiflerle de süslü…” bir tılsımlı gömlek giymiĢtir.
(Sözeri 2012:280)
Tılsımlar hem canlı hem de cansız varlıklar Ģeklinde göze görünebilirler. ĠnanıĢa göre,
bazı yerler onların hükmü altındadır. Gagauzlar bu tılsımlardan korunmak için kurbanlık
keserler. ( Beydili 2004:559)
Balık
Verbitskiy‟in derlediği Altay yaradılıĢ destanında önemli bir yeri olan balık Türk
kozmolojisinde gök gürültüsü unsurunun hayvan biçimli timsalidir. Özellikle göl ve nehir
kıyılarında yaĢayan Türk topluluklarında bereket, refah ve bolluk timsali olarak görülmüĢtür.
Evlilikte de mutluluk ve üremenin simgesidir. (Çoruhlu 2011:177)
Köpek
Köpek Türklerde genellikle kurdun karĢısında koyunun konumuna benzer bir iĢlev
üstlenmiĢtir. Nitekim ayinler sırasında güçlü Ģamanlar kurt, kartal gibi hayvanların biçimine
girerken, zayıf Ģamanlar köpek Ģekline girmĢitir ve köpek genellikle yeraltına inerken
kullanılmıĢtır. (Çoruhlu 2011:188)
Barak adı verilen tüyleri çok ve uzun köpeği de Sümer‟ler kutsal a
sayılmıĢtır Bu köpek çok koĢar, avı iyi saklar. ġaman‟lar da Barak‟a binerek göklere
çıkılacağına inanılmıĢtır. Kırgızlare bu adı vermiĢledir. ( Uraz 1992:152)
Şahmeran
Daha çok güney, orta ve doğu Anadolu resimlerinde, masallarında, hikâyelerinde
rastlanan, bellerinden aĢağısı yılan üstü ise insan Ģeklinde tanımlanan, insanların derdine deva
olabilen doğaüstü yaratıklar. (Karakurt 2012:538)
BaĢı insan, gövdesi yılan biçiminde olduğuna inanılan efsanevi yaratık. (tdk.gov.tr)
Yılan
Yılan Türk ġamanizm‟inde yeraltı ilahı Erlik‟le ilgili bir simgedir. Onun genellikle kara
yılan olarak anılmasının sebeplerinden biri yine Erlik‟le ilgilidir; çünkü Türk mitolojisinde ak
ya da gök renk Gök Tanrı‟yı, kara renkse yeri ve yeraltı tanrısı Erlik‟i temsil eder. Erlik bazı
Ģaman dualarında kara yılandan bir kamçıya sahip olarak tanıtılmaktadır. (.Ġnan
1972:40);(alıntılayan Çoruhlu 2011:193)
Yılanlar eski Türk mitolojisinde önemli yer tutmuĢtur. ( Uraz 1992:153,154)
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
658
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
ġeytani varlıkların en sık rastlanan hayvansal Ģekillerinden biri. Mitolojik görüĢlerde,
yılan ayrıca yer ve su ile bağlantılandırılır ve Ģeytanî tabiatlı varlık gibi Ģaman davullarında da
yeraltı dünyasıyla bağlantıyı sembolize eder. ( Beydili 2004:616)
3.Sanatçının Eserlerinin İncelemeleri
Can Göknil’in Yaratılış Efsaneleri, Kader ve Anadolu Tanrıçaları serilerinden on üç
adet eserini mitolojik unsurları ve imgeleri itibari ile incelemeye çalıĢacağız. Sanatçının
çalıĢmalarının yer aldığı internet sitesinde çalıĢmalara ait teknik ve boyut bilgileri yer almadığı
için bu bilgileri ekleyemedik.
659
Resim 1
Resim 1’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Ak Ana ve Hayat Ağacı”
adlı eserinde sanatçı hayat ağacını ve ana tanrıça figürünü tasvir etmiĢtir. Kompozisyonun
merkezine yerleĢtirilen hayat ağacının dallarında kadın figürleri vardır ve bu kadın figürleri
“Kibele” olarak düĢünülmüĢ. Bunun yanı sıra çeĢitli hayvan figürleri yer almaktadır (Keçi,
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
koyun, kedi gibi hayvanlar). Somut bir mekân tasviri söz konusu değildir. Kompozisyonun
geneline turuncu renk hakimdir. Hayat ağacı, hayvanlar ve Kibele figürleri ile kullanılan sıcak
renkler yaĢamı sembolize etmektedir.
660
Resim 2
Resim 2’de “Kader” Serisindeki “Hayat Ağacı ve Şah Mar” ismindeki eserde mavi
zemin üzerine Ģahmeran tasviri ile onun üzerinden yükselmiĢ bir hayat ağacı motifi yer almıĢtır.
Bu Ģahmeran motifinin solunda insan motifi, sağ tarafında ise kuĢ motifi taçlandırılmıĢtır. Hayat
ağacının dallarındaTürk mitolojisinde de önemi olan insan ve hayvan motifleriyle süslenmiĢtir.
Sol üst tarafta ise iki yarım insan yüzü bulunmaktadır. Bu yüzün iki yarısı farklı iki insanı(kadın
ve erkek) ya da bir insanı temsil etmektedir . Ağaçta kendi rengi kullanılmıĢtır. ġahmeran da ise
genel olarak kahverengi olmak üzere yer yer kırmızılar ve maviler kullanılmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
661
Resim 3
Resim 3’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Dünyayı Taşıyan Melek”
isimli bu eserinde Melek, insan ve hayvanları kolları ile sarmıĢ(kucaklamıĢ) bir biçimde tasvir
edilmiĢtir. Aralarında ağaç tasviri de yer almaktadır ve bu hayatı, yaĢamı veya doğayı temsil
etmektedir. Melek figürünün ve kucakladığı kadın,erkek ve çocuktan oluĢan aile figürlerinin
yüzünde hafif bir tebessüm ile hayat ve mutluluk arasındakı bağa vurgu yapılmıĢtır. Resimde
genel olarak sarı ve tonları hakimdir. Sadece insan, hayvan ve ağaç figürlerinin olduğu bölgede
yeĢil renkle huzur anlatılmaya çalıĢılmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
662
Resim 4
Resim 4’de “Kader” Serisindeki eserde yelkenli bir kayık ve içinde yer alan kürek
çeken bir figür ve yelkenin arkasında bulunan üç at figüründe Türk mitolojisine göre kutsaldır.
Sol tarafta bir siyah renkte ve ters dönmüĢ bir Ģekilde Ay motifi bulunmaktadır. Kayığın
üzerinde Arapça harflerle tılsımlı bir kayık olduğu izlenimi vermek istenmiĢtir ve aynı Ģekilde
Ay‟ın üzerinde de tılsımlarda kullanılan semboller ve harfler vardır. Böylece her tür
kötülüklerden korunması amaçlanmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
663
Resim 5
Resim 5’de “Kader” Serisindeki sanatçının “Tılsımlı Gömlek” adlı eserinde üzerinde
tılsımlı gömlek olan kollarını açmıĢ bir figür yer almaktadır Figür kollarını iki yana açmıĢ
Ģekilde ve yüzünde tebessüm ile verilmiĢ. Sanatçı bu eserinde de kadına gönderme yapmakta
olup hayatın devamında kadının doğurgan olarak önemine de vurgu yapmıĢtır. Tılsımlı gömlek
üzerine giydirilmiĢ olan kadın figürü bu sayede her tür zorluk ve kötülüklerden korunacağı
düĢünülmektedir.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
664
Resim 6
Resim 6’da “Kader” Serisinden “Ana Geyik” isimli eser Sanatçının ahĢap oyma
Geyik Figürü çalıĢmasıdır. Türk mitolojisinde önemli bir yere sahip olan bu motif, sanatçının
eserinde Anadolu geleneklerinde yer alan çaput bağlama ile iliĢkilendirilmiĢtir Geyiğin
boynuzları bir ağaç gibi düĢünülmüĢ ve üzerinde çaputlar vardır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
665
Resim 7
Resim 7’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Tanrı Karahan” adlı eser.
Altay Türklerinin mitolojisinde evrensel tanrıya verilen isimdir Karahan. KumaĢ üzerine yapılan
çalıĢmada figür mavi bir kadın elbisesine benzer bir elbise ile tasvir edilmiĢ burada ana
tanrıçaya göndermede bulunmuĢ olabilir. Bunun yanında figür elleri ile üzerinde kuĢlar bulunan
hayat ağacını tutmaktadır. Kafasının üzerinde de kuĢa benzer bir figür bulunmaktadır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
666
Resim 8
Resim 8’de 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki Bilge BaykuĢ isimli çalıĢma yer
almaktadır. AhĢap üzerine yapılan bu çalıĢmada BaykuĢ figürü ayakta durur bir Ģekilde yapılmıĢ
ve yukarıya doğru bakmaktadır. Figür ayakta duran bir insan gibi tasvir edilmiĢ. Kafasının
üzerinde de bir kadın figürü yer almaktadır. ÇalıĢmada kahverengi ve tonları ağırlıkta olmak
üzere mor ve sarı renkler kullanılmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
667
Resim 9
Resim 9’da “Kader” Serisindeki Eserde, üzerinde kuĢlar bulunan ağaç ve onun yanında
bir yılan tasviri yer almaktadır. Arka planda bir yelkenli vardır. Eserde yer alan desenlerde
detaya girilmemiĢ ve tek renk ile yapılmıĢ özellikle kuĢlar ve ağacın dallarındaki az sayıda
yaprak basit Ģekilde çizilmiĢ. Mekân olgusu yoktur; ağaç, kuĢ ve yılan sembollerine vurgu
yapılmak istenmiĢ.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
668
Resim 10
Resim 10’da 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki “Dünyanın Katları” isimli
eserinde ÇeĢitli hayvan figürleri ve insan figürlerinin bulunduğu kompozisyonda en üst noktada
iki bulutun arasında görünen, oturur vaziyette ana tanrıça yer almaktadır. AĢağıya doğru doğa
ve canlılar vardır. Karada yaĢayan hayvanlar iki hayvan ile tasvir edilmiĢ, onların hemen altında
yeĢillik bir alanda insan figürleri onlarında altında denizleri temsilen mavi bir zemin ve su
canlıları yani balıklar yer alıyor. Resmin genelinde sarı ve tonları ile mavi ve yeĢil renkler
kullanılmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
669
Resim 11
Resim 11’de yer verilen Anadolu Tanrıçaları Serisindeki eserinde mavi zemin
üzerinde figürlerin merkeze yerleĢtirildiği bir kompozisyon oluĢturulmuĢ. Tam ortada ana
tanrıça figürü ve her iki yanında kedigillerden iki hayvan figürü yer almaktadır. Hayvan
figürlerinde sarı renk kullanılmıĢtır. Sanatçı figürleri diğer eserlerinde olduğu gibi kendi üslubu
ile oluĢturmuĢ. Desen ve boyamada fazla detaya girilmemiĢ ve daha çok renk ile imgelere
ağırlık verilmiĢ. Eserde mekân anlayıĢı ana tanrıçanın oturduğu zemin ve ayaklarını bastığı yer
ile sınırlıdır. Oturduğu yerde de renk baskın olarak kullanılmamıĢ ve arka planda bırakılmıĢ.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
670
Resim 12
Resim -12’de yer verilen 1994-1997 Yaratılış Efsaneleri Serisindeki eserinde Nuh‟un
gemisinin tasvir edildiği resimde mavi renk baskınlığında figürlerin merkezde yer aldığı bir
kompozisyon vardır. Genel olarak birçok hayvan figürü vardı.Bunun haricinde iki tane insan
figürü bulunuyor. Geminin baĢ kısmı geyik kafası Ģeklindedir. Geminin içerisinde kedi, keçi ve
geyik gibi figürler, alt kısımda ise balık figürleri vardır. Resimde yer alan insan figürleri bir
erkek ve bir kadından oluĢmaktadır. Erkek figürünün ellerinde bulunan tavuk göze
çarpmaktadır. Figürler geminin arka ve ön kısmında yer alıyor.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
Mitolojik Unsurların Günümüz Sanatçılarından Can Göknil’in Çalışmalarına
Yansımaları
Resim 13
Resim 13’te yer verilen “Kader” Serisindeki eserinde bordo renkte bir zemin üzerine
ġahmeran figürü, daha çok yeĢil renk baskınlığında mavi ve turuncu renkler kullanılarak tasvir
edilmiĢtir. ġahmeranın üzerinde çocuğa benzer bir figür vardır. Hemen yanında kafa hizasında
Ģahmerana benzer ve daha çok gri ve mavi renklerle oluĢturulmuĢ baĢka bir figür daha yer
almaktadır.
4.SONUÇ
ÇağdaĢ toplumların birçoğunda mitolojik ögelerden yararlanarak, yeni yorumlar ve
sonuçlara ulaĢma çabası görülmektedir. Modern sanat öncülerini, geçmiĢin izlerini olan mitleri
ve imgeleri eserlerinde kullanarak hem geçmiĢ hem de gelecek nesiller için öncü olmuĢlardır.
Sanatçımız Can Göknil de geçmiĢin izlerini taĢıyan bu mit ve imgeleri eserlerinde kendi
yorumuyla yaĢatma çabası içinde olan değerli sanatçılarımızdan birisidir. Türk mitolojisini ve
imgelerini, Anadolu inançlarını eserlerinde, tuval üzerinde ve ahĢap oyma teknikleri yaptığı
çalıĢmalarında kendi yorumu en güzel bir Ģekilde izleyicilerine sunmuĢtur. Kendi deyiĢiyle
Resimlerinde tanrıçalardan muskalara, fallardan aĢk büyülerine dek Anadolu halkının
inançlarına iliĢkin birçok çarpıcı ayrıntıyı eserlerinde kullanmıĢtır. Ayrıca "Kültürel kimlik
arayıĢım sanatsal bir kimliğe dönüĢmesinin baĢarılı örneklerini vermiĢtir" Ġnsanın özünün
mitolojiden geldiğini ve yaĢadığı toplumu tanımak için inançlarını bilmek gerektiğini
eserlerinde bilinçli bir Ģekilde vurgu yapmıĢtır.
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 653-672
671
Gonca Yayan _ Oğuzhan Sivri
KAYNAKLAR
BAYRAMOĞLU, M. (2013). 20. Yüzyıl Türk Resim Sanatında Geleneksel Türk Sanat
Örneklerinin
Etkisi,
http://dergipark.ulakbim.gov.tr/kalemisi/article/view/5000104979/5000098175 EriĢim
Tarihi: 26.03.2017
BEYDĠLĠ, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayın
ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Ġstanbul: Kabalcı Yayınları
GEZGĠN, Ġ. (2008). Sanatın Mitolojisi, Ġstanbul: Sel Yayınları
ĠNAN, A. (1972). Tarihte ve Bugün ġamanizm-Materyaller ve AraĢtırmalar, Ankara
KARAKURT,
D.
(2011).
Türk
Söylence
Sözlüğü,
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/34/Turk_Soylence_Sozlugu.pdf
EriĢim Tarihi: 26.03.2017
ÖGEL, B. (1989). Türk Mitolojisi 1.Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu
PAUL ROUX, J. (1999). Eski Türk Mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayıncılık
ROSENBERG, D. (1998). Dünya Mitolojisi, Ankara: Ġmge Kitabevi Yayınları
ROLLER, L.E. (2004).
Kitapevi
Ana Tanrıça‟nın Ġzinde Anadolu Kybele Kültü, Ġstanbul: Homer
SÖZERĠ, T. (2012). Mistik/Gizil Simgeler Gelenek ve Kavramlar, Bursa: KastaĢ Yayınları
URAZ, M. (1992). Türk Mitolojisi, Ġstanbul: DüĢünen Adam Yayınları
YILDIZ, B. (2011). Türk Ġnanç Sisteminin ÇağdaĢ Türk Resim Sanatına Yansıması, Yüksek
Lisans Tezi, Konya
YAYAN, G. ve KILIÇ, A. (2014) KahramanmaraĢ Sandıklarında Kullanılan Motiflerin ve
Sembollerin Dili, Ankara: KahramanmaraĢ Belediyesi
www.tdk.gov.tr
Görsellerin Kaynağı: http://cangoknil.com/en
SOBİDER
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 653-672
672
Download