1 T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI YURTDIŞI

T.C.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
YURTDIŞI GEÇİCİ GÖREV RAPORU
1. GENEL BİLGİLER
Konu
: İstihdama Yönelik Uluslararası Konferans - Romanlar için
İnsan Onuruna Yakışır İş
: 1-2 Aralık 2011 Üsküp - Makedonya
: Davut ÖKSÜZ İstihdam Uzmanı
Görev Tarihi ve Yeri
Katılan Görevliler
Koordinasyon yapılan
Kuruluşlar
:-
2. TOPLANTI İLE İLGİLİ BİLGİLER
Düzenleyen ülke veya kuruluş : Makedonya Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı
İlgili diğer uluslararası kuruluşlar : Toplantıya katılan ülke veya Kuruluşlar : Konuyla ilgili çalışmaları olan 11 ülke.
Toplantının niteliği ve amacı : Romanların yoğunlukla bulunduğu ülkelerde
Romanların istihdam edilebilirliğine, istihdamına, özellikle insan onuruna yakışır
işlerde istihdam edilmelerine yönelik uygulanan politikaların sunulması, iyi
uygulamaların ortaya konması.
Toplantının Gündemi : Romanlar için insan onuruna yakışır iş ve ülke uygulamaları
3. TOPLANTI SIRASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
Gündem maddeleri hakkında ilgili Uluslararası
Kuruluşun Sekreteryası tarafından açıklanan
Görüşler
:Üye ülkelerin ya da katılımcıların görüşleri
:
BİRİNCİ GÜN
Javier Sáez – Romanların İstihdamı: Uyarlanmış Politikalar ve İyi Uygulamalar
(Avrupa Konseyi Temsilcisi)
 Avrupa Konseyi’nde Romanlar konusunda son dönemde gelişmeler yaşandı. 20 Ekim
2010 tarihinde Üst Düzey Toplantı düzenlendi ve Strasbourg Deklarasyonu açıklandı.
Jeroen Schokkenbroek Roman Sorunları Genel Sekreterliğine Özel Temsilci olarak
atandı. Ön yargılara ve basmakalıp düşüncelere karşı farkındalığı artırma kampanyası
başlatıldı.
 Bakanlar Komitesi tarafından Romanlara yönelik eğitim, ulusal kapsamlı politikalar,
sağlık, barınma koşulları, hareketlilik, ekonomik durum ve istihdam konularında
olmak üzere altı adet Tavsiye Kararı alınmıştır.
1
 Açıklanan rapor Romanların ekonomik durumları ve istihdamları konusunda
dışlanmaya ve ayrımcılığa maruz kaldığını belirtmektedir. Söz konusu rapor sosyal
içerme politikaları aracılığıyla ayrımcılıkla mücadelede yararlı olabilecek olası
istihdam uygulamalarını bir araya getirip sunmaktadır. Ayrımcılıkla mücadele ulusal
istihdam politikalarında pozitif ayrımcılık önlemleri aracılığıyla sürdürülmektedir. Bu
önlemler dezavantajlı grupları, özellikle tüm Avrupa devletlerinde en hassas grup olan
Romanları hedef almaktadır.
 Bazı Avrupa ülkelerinin Romanlara yönelik politikaları ve iyi uygulama örnekleri
bulunmaktadır. Finlandiya, 2008 yılında Romanların istihdam edilebilirliğini artırmak
için yöntemlere ilişkin ilk kapsamlı araştırmayı yapmıştır. Araştırmada, düşük eğitim
düzeyi, mesleki eğitim ve iş deneyimi eksikliği, kültürlerinin kendine has özellikleri
gibi faktörler ön plana çıkmıştır. Slovenya’da bulunan Roman İstihdam Merkezi
Romanlara istihdam olanakları, ek beceriler ve nitelikler sağlamakta, daha iyi çalışma
alışkanlıkları kazandırmaktadır. Aynı zamanda Romanların işverenle ilişkisinde
önyargıları ortadan kaldıracak bir bakış açısını desteklemektedir.
 Avrupa Konseyi, Avrupa Konseyi Yatırım Bankası, Avrupa Birliği, Roman
İçermesinin On Yılı 2005-2015 Girişimi, Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler’in de
Romanlara yönelik çalışmaları bulunmaktadır.
Andrey Ivanov – Romanlara Yönelik İstihdam ve Eğitim Olanakları - Bölgesel
Araştırma (UNDP Uzmanı)
 Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından uygulanan
projelerin yanında Avrupa Birliği’ne üye olan ve aday ülkelerde de projeler
uygulanmaktadır.
 Gelişme ve Kalkınma Ajandası genellikle AB üye ülkeleri kapsamaktadır. Bu projeyle
Romanların çok sayıda yaşadığı ülkeler dahil edilmelidir.
 Aynı yaşam ortamını paylaşan farklı etnik grupların ve sosyal seviyeleri ile eğitim
seviyeleri farklı olan ailelerin yaşam şartlarında farklılıklar vardır. Aile bireyleri
arasında klişeleşmiş geleneksel davranışlar ve çocukların eğitimleriyle ilgili farklı
anlayışlar bulunmaktadır. Balkan ülkelerinde bu klişeler daha çok dikkat çekmektedir.
 Romanlar dünyada, özellikle Makedonya’da, en fakir insanlardır. Gelirleri, giderleri ve
yaşam şartları tartışılmaz bir şekilde kötüdür. Romanların yaşadıkları bölgelerde su,
altyapı, elektrik sorunları bulunmaktadır. Roman mahallelerinde su şebekeleri ve sıhhi
tesisler yapılmamıştır. Temel yaşam ihtiyaçları bile karşılanmamıştır.
 Balkanlarda yaşayan Romanların ortak sorunları bulunmaktadır. Özellikle sağlık
hizmetleri oldukça kötü durumdadır. Makedonya Balkan ülkeleri arasında Romanlara
karşı en örnek şekilde davranan ülkedir. Makedonya’yı bu konuda Arnavutluk takip
etmektedir.
 Romanlara yönelik ücretsiz muayene ve sağlık hizmetleri sunulmaktadır. Ancak
Romanların birçoğu doktora gitmek istememektedir. Çünkü Romanların %66’sı
doktora gittiğinde gereken ilaçları alamamaktadır. Bu nedenle tedavi
olamamaktadırlar.
 Eğitimsizlik sorunlardan bir diğeri ve aslında en büyüğüdür. Romanların eğitime
katılım oranı oldukça düşüktür. Makedonya’da ilk ve ortaöğretim yasal olarak zorunlu
olup uymayanlara para cezası uygulanmaktadır. Ancak Romanlar bu yasa kapsamı
dışında tutulmaktadır.
 Romanlar arasında işe katılım oranları da düşüktür. Bunun ana sebebi, şehir dışında
yaşamaları veya yaşadıkları ortamlarda okulların olmayışıdır. Bir Romanın işe girmek
için çok çaba harcaması gerekmektedir. İşsiz kalmaktansa ne tür iş olursa olsun
2
çalışmak da faydalıdır, ancak bu durumda sağlık ve sosyal sigorta hizmetlerinden
mahrum kalmaktadırlar. Arnavutluk ve Moldova’da Romanlar arasındaki işsiz sayısı
oldukça yüksektir.
 “Ne tür bir işte ve kaç paraya çalışmak istersiniz?” sorusuna verilen cevaplarda sadece
Romanların değil, diğer etnik grupların da yarı maaş için çalışmayı kabul ettikleri
ortaya çıkmıştır. Bazıları daha ağır iş yaparak daha fazla para kazanmak istediklerini
belirtmişlerdir. Romanlar ise daha az para için daha kolay işlerde çalışmak
istediklerini belirtmişlerdir.
Cristine Mihes – Normatif ve İstihdam Perspektifinden Roman İçermesi
Yaklaşımı (ILO Uzmanı)
 Romanların iş bulma konusunda yaşadıkları sorunların temelinde kültür veya
kültürsüzlük sorunu bulunmaktadır. Ayrımcılığı önlemek, eğitim ve mesleki eğitimin
sağlanması önemlidir. Romanların dışlanması Avrupa’nın gelişmesine de engel
olmaktadır. Romanlar her toplumun ayrılmaz bir parçasıdır ve Romanların katılımını
sağlamak kazanç getirecektir. Bu nedenle Romanlara yönelik uygulanan politikaların
ülkelere ek bir harcama getireceği düşünülmemelidir.
 Romanlar evrensel bir sorun oluşturmaktadır. Bu sorunun çözümünün kısa vadede
gerçekleşmesi mümkün değildir. Zaman ve maddi desteğin yanı sıra alınan kararların
uygulanması, hayata geçirilmesi de önemlidir. Yapılan eğitimler sonucunda herhangi
bir değişim olup olmadığı takip edilmelidir.
 Global kriz, çalışanların sosyal haklarından mahrum kalmaları anlamına gelmemelidir.
Uluslararası emekçiler-işçi haklarına yönelik genelgeleri her ülke kendi sosyal
politikaları çerçevesinde uygulamalıdır.
 Her bireye eşit iş imkanı sağlanmalıdır. Ayrımcılığa karşı konvansiyonları imzalayan
ülkeler programların sağlanmasıyla yükümlüdür. İşçi sendikaları ve işverenlerle
işbirliği yapılmalıdır. İş yeri seçimi konusunda bireyler hür olmalıdır. Baskıyla değil,
kendi iradesine dayalı, kendi tercihi üzerine iş seçmelidir.
 Süpervizörlük mekanizması ve bağımsız uzmanların denetim faaliyetleri ve önerileri
önem teşkil etmektedir.
 Romanlara yönelik eşit iş imkanları sağlanmalıdır. Romanlar özellikle kamu
kurumlarında iş bulmakta zorlanmaktadır. Tolerans ve saygı eksikliği bulunmaktadır.
Bu durum Romanları dilenmeye zorlamaktadır. Asimilasyon ve ayrımcılığa karşı
programlar geliştirilmelidir.
 Çocuk işgücünün kötüye kullanılması Arnavutluk’tan Hollanda’ya kadar birçok
ülkede söz konusudur.
Doç. Dr. Shane Niall O’Higgins – Makedonya’da Romanlar ve İstihdam
 Makedonya’da işsizlik oranları, özellikle genç işsiz oranı oldukça yüksektir. (%90
civarında). Aylık ücretler kadın ve erkek arasında farklılık göstermektedir. Özellikle
15-25 yaş arası gençler arasında bu farklılıklar daha belirgin olmaktadır. Romanların
düşük eğitim seviyesi ve ayrımcılık bu tarz pratiklerin oluşmasına neden olmaktadır.
Makedonya diğer ülkelere kıyasen bu hususta kayda değer bir gelişme göstermektedir.
Bölge ülkeleri arasında Makedonya üçüncü sırada bulunmaktadır. Makedonya’da
genel anlamda işsizlik sorunu bulunmaktadır. Son dönemlerde Makedonya ilerleme
kaydetmektedir. Sadece Romanlar hususunda değil, diğer etnik topluluklar için de bu
ilerleme geçerlidir.
3
 Romanların eğitime katılımları hususunda yaşanan gelişmeler bulunmaktadır, ancak
bu sorunun çözümü uzun vadelidir. Ayrımcılığın engellenmesi de aynı şekilde uzun
vadede halledilebilecek bir sorundur. Çalışanlar arasında Romanlara yönelik
önyargılar ortadan kaldırılmalıdır.
 Makedonya’da iş bulma imkanları daha çok bireysel olmaktadır. İş bulmaya yönelik
aktif programlar olmalı ve önlemlerin başarılı olabilmesi için işverenlerle iletişimde
olunmalı, iş bulma kurumlarından yardım alınmalıdır.
 Roman çocukların eğitim sistemine dahil edilmesi sağlanmalıdır. Romanların yasa dışı
ve ağır iş koşullarında çalışmaları engellenmeli, önyargılar ortadan kaldırılmalı ve
bunun için farklı stratejiler hazırlanmalı, mesleki eğitim programlarına, kurslara
Romanlar dahil edilmelidir.
İKİNCİ GÜN
Álvaro Gutiérrez Maestro – Roman İstihdamının Desteklenmesi (İspanya)
 Gitano’nun misyonu kültürel kimliğine dayalı olarak kurulan Roman topluluğunun
bütünleştirilmesini teşvik etmektir. Eylemleri arasında doğrudan müdahale ve aktif
politikalar bulunmaktadır.
 İspanya’da 700.000 Roman bulunmaktadır. Bunların %45’i Endülüs bölgesinde
bulunmaktadır. Roman nüfusunun büyük bir kısmı gençlerden oluşmaktadır. %40’ı 16
yaşın altındadır. Ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar, düşük eğitim seviyesine sahiptirler
ve erken okul bırakma mevcuttur. Romanların geleneksel işleri daralma
göstermektedir. Romanlara yönelik temel istihdam politikaları yetersizdir. Yaşam
koşulları kötüdür, sosyal önyargılara ve ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar.
 Roman İstihdamının Desteklenmesi Projesinin amaçları; Roman nüfusuna eşit
koşullarda temel eğitim ve istihdam olanakları tanımak, mesleki nitelik kazandırmak
ve Roman nüfusunun işgücü piyasasına girişini sağlamak, Romanları etkileyen
ayrımcı uygulamalar ve önyargılarla ilgili farkındalığı artırmak ve Roman topluluğuna
ilişkin aktif politikaları geliştirmektir.
 Projeden Kasım 2011’e kadar 64.365 kişi yararlanmış, 43.279 adet hizmet akdi
düzenlenmiş, Romanların %70’ine erişim sağlanmıştır. Bir bütün olarak Roman
yararlanıcılar, işverenler ve toplumda düşünce değişimi sağlanmıştır. Temel
hizmetlere erişim artırılmıştır, yönetimler ve işletmeler arasında işbirliği sağlanmıştır.
Marina Kuvezdic – Hırvatistan İstihdam Kurumunun Romanların İşgücü
Piyasasına Dahil Edilmesine Yönelik Çalışmaları
 Hırvatistan Hükümeti Romanlara yönelik Ulusal Program yayınlamıştır. Ayrıca
Roman İçermesinin 10 Yılı 2005-2015 için de bir Eylem Planı oluşturulmuştur.
Hırvatistan İstihdam Kurumu (CES) işsiz Romanların işgücü piyasasına hazırlanması
ve dahil edilmesi amacıyla çalışmalar yürütmektedir.
 İşsiz Romanlara ilişkin veriler CES danışmanları tarafından işsizlerin bildirimlerine
dayanarak devamlı toplanmaktadır. CES işsiz kişilerin kaydını milletlerine göre
tutmamaktadır.
 Romanlar Hırvatistan İstihdam Kurumunun düzenli uygulamalarına dahil
edilmektedir. Bunlardan bazıları grup bilgilendirmesi ve bireysel danışmanlıktır. Aynı
zamanda CES üç çeşit çalıştay düzenlemektedir. Bunlar “Nasıl iş aranır?”, “İşverene
kendini nasıl tanıtırsın?”, “Kendini Değerlendirme” çalıştaylarıdır.
4
 Romanlara Yönelik Ulusal Program, Romanların eğitimini, kamu işlerini, Romanların
24 ay boyunca istihdam edilmesi için eş-finansmanı, istihdam garantili olmayan
mesleki eğitim ve girişimcilik eğitimlerini kapsamaktadır.
Milena Prica – Sırbistan’da Romanların İstihdamının Desteklenmesi
 Romanların Durumlarının Geliştirilmesi Stratejisi ve Eylem Planı bulunmaktadır.
2011- 2020 yıllarını kapsayan Ulusal İstihdam Stratejisi bulunmaktadır. İstihdama
yönelik Ulusal Eylem Planı (NAPE) yıllık olarak uygulanmaktadır.
 Aktif istihdam politikaları istihdamı artırmayı ve işsizliği azaltmayı amaçlayan
önlemler, plan ve programlar sistemi olarak tanımlanmaktadır. Aktif istihdam
politikasının temel aracı Ulusal İstihdam Eylem Planı’dır.
 İstihdamı güç olan işsizler, sağlık, yetersiz eğitim, sosyo-demografik özellikler ve
işgücü piyasasında arz ve talebin eşleşmemesi nedeniyle istihdam edilemeyenlerdir.
Romanlar da bu sınıfa girmektedirler. Eylem Planı’nda istihdamı güç olanların ve
hassas grupların istihdamının teşvik edilmesi hedef olarak belirlenmiştir.
 İşsiz Romanların iş aramalarının desteklenmesi, Romanların eğitim programlarına
katılımlarının artırılması, işverenlere Romanları istihdam etmeleri yönünde teşvik
verilmesi gibi önlemler planlanmıştır.
 Romanlara çeşitli eğitim ve programlar düzenlenmiştir. Bunlardan bazıları; Aktif İş
Arama Eğitimi, İş İlişkilerine Katılım, Roman Girişimciliğinin Desteklenmesidir.
Petar Atanasov – “Take Your Life In Your Hands” - İnsan Kaynaklarının
Geliştirilmesi Operasyonel Programı (Bulgaristan)
 “Take Your Life In Your Hands” İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel
Programı altında yer alan bir projedir. Projenin amacı, işsizlerin, umudunu yitirenlerin
ve aktif olmayan kişilerin en hassas gruplarına destek sağlamaktır. Proje kapsamında
özellikle Roman nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde kişiler belirlenmekte ve
desteklenmektedir. Mesleki eğitim verilmekte, aracılık hizmetleri sağlanmakta, bir
işverenle çıraklık eğitimi verilmektedir. Çalışmalar 31 Ekim 2013 tarihine kadar
devam edecektir.
 5000 kişinin aracılık hizmetlerinden faydalanması, 3500 kişinin mesleki eğitimlere
dahil edilmesi, katılımcıların %80’inin mesleki niteliklerinin artması, en az 4000
kişinin çıraklık eğitimi alması öngörülmektedir.
SONUÇ VE KANAAT
Toplantının ülkemiz ve Bakanlığımız açısından değerlendirilmesi
:
Romanlar hemen her ülkede ülkemizdekine benzer bir durumda olup yaşadıkları
sorunlar, yaşam standartları, istihdam ve eğitim durumları vb. benzer özellikler
göstermektedir. Başta Avrupa ülkeleri olmak üzere birçok ülkede son dönemde
Romanlarla ilgili önemli gelişmeler yaşanmıştır. Romanların sorunlarını çözmek ve
daha farklı bir konumda olmalarını sağlamak amacıyla pekçok ülke özel programlar
gerçekleştirmiş ve sonucunda olumlu çıktılar elde etmişlerdir.
5
Ülkemizde yaşamakta olan Romanların özellikle istihdam sorunlarını çözmek
amacıyla bazı programların yapılması bir zorunluluktur. Bu vatandaşların istihdam
edilebilirliklerini artırmak amacıyla öncelikle istihdam edilebilecekleri alanların
belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için öncelikle ihtiyaç analizleri yapılmalı ve
Romanların durumları tespit edilmelidir. Arkasından da çalışabilecekleri işlere uygun
hale getirilebilmeleri için gerekli aktif istihdam programları uygulanmalıdır.
Bununla birlikte Romanların çalışabilecekleri işyerlerinin tespit edilmesi ve bununla
paralel olarak işverenlerin de bilinçlendirilmesi önem taşıyan bir diğer husustur.
İşverenlerin sosyal sorumluluk projeleri çerçevesinde hareket ederek Romanları
çalıştırmaya başlamaları son derece önemli olan bir olgudur. Bu yapılırken de
çalıştırılacakları işlerin de insan onuruna yakışır bir iş olması sadece Romanların değil
işyerlerinde çalışan herkesi hakkı olduğu mutlaka vurgulanması gerekmektedir.
Bu bağlamda özellikle yakın zamanda yayınlanacak olan Ulusal İstihdam Stratejisinde
Romanlar mutlaka vurgulanmalı ve bunların istihdamlarının sağlanabilmesi için
gerekli olan politikalar hayata geçirilmelidir. Bu politikalar belirlenirken konuyla ilgili
tüm taraflarla işbirliği çerçevesinde ve belirli bir eylem planı dahilinde hareket
edilmesi amaca ulaşmada son derece önemli bir faktör olarak görülmektedir.
Bir sonraki toplantının tarihi, yeri ve bu toplantıya hazırlanmak açısından
yararlı olabilecek görüş ve öneriler : -
6