PowerPoint Sunusu

TÜRKİYE’DE
İKTİSADİ DEĞİŞİM &
TABAKALAŞMA
LÜTFİ SUNAR
KÜRESELLEŞME
Dünya ticaretini evrensel boyutta serbestleştirme çabalarına verilen isimdir. Sadece ekonomik bir
kavram olmayıp sosyal, siyasal ve kültürel boyutları da olan bir konudur.
1980-90’lı yıllardan itibaren başlayan küreselleşme sürecinin ekonomik boyutu daha kabarıktır.
Küreselleşmeyi hazırlayan etkenler:
Bretton Woods sisteminin çöküşü
1970’ler Petrol Krizleri
1982 Borç Krizleri
FARKLI KÜRESELLEŞMELER
1. İktisadi Küreselleşme
a. Ticari küreselleşme (GATT, DTÖ )
b. Mali küreselleşme
c. Üretimin küreselleşmesi (çokuluslu şirketler)
2. Siyasal Küreselleşme
3. Kültürel Küreselleşme
FARKLI TANIMLAR
1. Sosyoloji: Kültürel ve hegemonik bir süreç
2. Coğrafya: Devletin psikolojik ve fiziksel alanı olarak toprak
3. Uluslararası İlişkiler: Hem belirleyicileri tartışılan ve hem de dünya politikasının Westphaliacı
aktörleri arasındaki ilişkileri belirleyen değişken
FARKLI BAKIŞLAR
Yukarıdan / Merkezden Küreselleşme
Aşağıdan / Karşı Küreselleşme
FARKLI TRENDLER
1. Esnek üretim sistemlerinin gelişmesi
2.Uluslararası büyük şirketlerin devletleri andıran merkezi bürokrasilerinin bu tür bir
esnek üretim biçimini yönetebilecek daha esnek ve yatay bir yapıya dönüşmesi,
3.Bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim operasyonel karar alma süreçlerini
yerelleştirirken, ulusötesi şirketin sınır sisteminin hiçbir zaman olmadığı kadar etkin
çalışabilmesi,
4.Kitle tüketim toplumunun çözülmesi ve neredeyse birbirine çok az benzeyen pazar
kümelerinin ortaya çıkması.
5.Finansal pazarların uluslararasılaşması
6.Üretim temelli ekonomiden tüketim
FARKLI TRENDLER
Sanayinin gelişmiş Kuzey’den Gelişmekte olan Güney’e (özellikle Çin ve Hindistan)
kayması.
Uluslararası ticaretteki artış
Post-Fordist üretime geçişle birlikte üretimin esnekleşmesi
Sermaye akışkanlığının artması/işçi akışkanlığının azalışı
Şehirleşmenin gelişimi
Gelir dağılımının bozulması ve işsizlik sorununun artışı.
1980 SONRASI YENİ
KALKINMA ANLAYIŞI
İhracata yönelik büyüme
Yabancı sermayeye dayalı büyüme
Faiz farklarıyla oynayarak kısa vadeli ve portföy sermayeyi içeri çekmek
SINIFIN SONU MU?
Artan eleştirilere karşı sosyal katmanlaşma alanında sosyal sınıf kavramını savunma yönünde önde gelen ilim
adamlarınca yapılan bir çok teşebbüs mevcuttur. Bu teşebbüslerin çoğu sosyal sınıfı daha iyi
işlevselleştirmeyi (operasyonalizayson) tasarlar mahiyetteki çabaları paylaşmaktadır.
Eric Olin Wright, genelde sosyal sınıf kavramı ve özelde Marksist yaklaşım için yaptığı savunmasında günümüz
işçi piyasalarındaki emek ilişkilerini anlamada sömürü mefhumunun önemini yinelemektedir. İşgücü piyasa
yapısı zamanla değişmesine rağmen o, hala bizim sosyal sınıfları bu mefhuma dayandırarak teşhis
edebileceğimizi ileri sürer.
Portes sosyal müdafaasına sınıf hem modern toplumların bir araya getirilmiş bireyler iddiasını hem de
sınıfların “ bilinçli şekilde seferber edilmiş sosyal yığınlar” olduğu iddiasını reddederek başlamaktadır.
Diğerlerine nazaran, Portes 19. yüzyıldan hareketle sınıf tipolojilerini kabul eder. Marksist hakim ve madun
sınıflar ayrımını sürdürmekle beraber mülkiyet yapılarındaki değişikliği göz önünde bulunduran yeni bir
işlevselleştirmeyi (operasyonalizayson) kabul etmektedir.
1.
Ana sınıflar: baskın/egemen kapitalistler, kapitalistler ve rantiyeciler
2. Madun/ aşağı sınıflar: seçkin/elit çalışanlar, genel çalışanlar, küçük girişimciler ve işten çıkarılmış
çalışanlar
WRİGHT’IN NEO-MARKSİST
YENİ SINIF ŞEMASI
Eric Olin Wright, Marx’ın sınıf analizini takip edip sömürü kavramını merkeze alarak
ampirik çalışmalar gerçekleştirmiştir. İşlevselcilerin önerdiği gibi basit mesleki statü
düzeylerinden ziyade toplumdaki üretim sistemi ile bağlantılı dört sınıf modeli
(kapitalistler, küçük burjuvalar, yöneticiler ve isçiler) geliştirmiştir.
1. Kapitalistler: üretim araçlarının sahipleridir, diğerlerinin işgücünü satın almakta ve kontrol
etmektedir.
2. Yöneticiler: kapitalistler için diğerlerinin işgücünü yalnızca kontrol etmekte ve onların işgücünü
kapitalistlere satmaktadır.
3. İsçiler, kapitalistlere satmak için yalnızca işgücüne sahiptir.
4. Küçük burjuvalar: küçük üretim araçlarına sahiptirler, ancak çok az işçileri vardır veya hiç isçi
çalıştırmamaktadır.
AGÜ’lerde Wright’ın sınıf şemasına “yeni orta sınıf” ve “ marjinal sınıf” eklenerek
çalışmalar yapılmıştır.
BORATAV’IN KENTSEL SINIF
ŞEMASI
Sermaye/işverenler (çalıştırdıkları işçi sayısına göre)
1. Bir veya iki sürekli işçi çalıştıranlar küçük
burjuvazi/işveren
2. Üç veya daha fazla sürekli işçi çalıştıranlar orta-büyük
burjuvazi/işveren
3. Sadece kendi hesabına çalışan esnaf/marjinaller
Ücretli/maaşlılar (meslek niteliğine göre)
5. Belirli bir eğitime ve uzmanlaşmaya ihtiyaç duyulan
beyaz yakalı ücretliler
[hemşire, banka memuru, diş teknisyeni, öğretmen, polis gibi]
6. Herhangi bir nitelik gerektirmeyen bedensel işlerde
çalışan niteliksiz hizmet işçisi
[garson, bekçi, şoför, odacı, tezgahtar]
4. Yükseköğrenim gerektiren elit işlerde çalışan yüksek 7. Dar anlamıyla proleter özelliği taşıyan daha çok
“klasik” sanayi işlerinde çalışan mavi yakalı işçi
nitelikli ücretliler
[hekim, mühendis, avukat gibi]
[sanayi, inşaat, maden işçileri gibi]
Emekliler
İşsizler
(Boratav, 2004, s. 23-25)
BORATAV’IN BİRLEŞTİRİLMİŞ
KENTSEL SINIF ŞEMASI
Kentsel işçi sınıfı = niteliksiz hizmet işçisi + mavi yakalı işçi + işsizler
Kent burjuvazisi = orta-büyük burjuvazi/işveren
Küçük burjuvazi ve marjinaller = küçük burjuvazi/işveren + esnaf/marjinaller
BORATAV’IN KIRSAL SINIF
ŞEMASI
Kırsal toplumsal yapıda sınıf yapıyı belirleyebilmek için Boratav üç temel
ayrıştırma kriteri kullanmıştır: üretim araçlarının mülkiyeti; ücretli işgücü
istihdamı veya ücretli işgücü olarak çalışma durumu; toprağın kiraya verilmesi
veya kiralanması durumu. Bu çerçeve sahip olunan toprak miktarı ve niteliği (kurusulu), traktör sahipliği ve ücretli işçi kullanımı gibi etkenlerle derinleştirilmiştir.
Bu analizin neticesinde sekizli bir kırsal sınıf şeması ortaya çıkmıştır
Kapitalist çiftçi
Zengin çiftçi
Zengin Köylü
Orta köylü
Küçük köylü
Yoksul köylü
Tarım işçisi
Rantiye
KENTSEL SINIFLARDA SOSYAL
HAREKETLİLİK
Kentsel sınıflarda görülen üç hareketlilik şeması:
(1) birinci şemada ömür boyunca meslek ve konum değiştirmede en zayıf olan
beyaz ve mavi yakalılar bulunmaktadır;
(2) işsiz grubun ömür boyu girdiği dönemsel olarak iş bulmak ve tekrar işsiz
kalma döngüsü;
(3) bir kısmı eğitimli gruplar ve kentli esnaf/marjinallerin yükselme potansiyeli
ile ifade edilen ve bu gruptan yüksek nitelikli ücretlilere ve buradan kentli
küçük/orta/büyük burjuvaziye geçiş.
(Boratav, 2004, s. 56-57)
KÜRESEL KAPİTALİST SINIF
Sassen: her toplumda küresel şehir alanında ortaya çıkan dünya ekonomisini
çekip çeviren profesyonel ve girişimci sınıflar.
Sassen, kayıt dışı kitleler ve hizmet işçileri isteğe göre kullanılır şekilde küresel
şehirlerde bu elitler tarafından istihdam edilir.
Sklair: Milletlerüstü şirket yöneticilerinden, küreselleştirici bürokratlardan,
siyasetçilerden, küreselleştirici profesyonellerden ve tüketici elitlerden oluşan
kapitalist sınıf
Cox: “milletlerüstü yönetici sınıf”
YENİ ORTA SINIF
Prof. Dr. Sencer Ayata:
«Sanayileşme ve özellikle son dönemde bilgi ekonomisi dediğimiz sürecin
ilerlemesiyle ortaya birçok yeni ekonomik faaliyet alanı ve sayısız yeni meslek
çıktı. Mesela sanayi firmalarını yöneten beyaz yakalılar... veya kendi hesabına
çalışan doktorlar, mimarlar, dişçiler, avukatlar, bunlar da yine yeni orta sınıftır. En
ciddi geliştiği alanlardan biri de finans sektörü, bankacılık, sigortacılık...»
YENİ ORTA SINIF
Tüketim Kalıpları
Yeni yerleşim biçimleri
Yeni toplumsal üretim örüntüleri
PROLETERYA/İŞÇİ SINIFI
Sanayi proleteryasının düşüşü
Sendikalaşmanın düşüşü
Orta ve alt-orta sınıfın proleterleşmesi
1. Proleterleşme: İşyeri salahiyeti olmaksızın kitlelerin özel-sektör ücretli istihdamına dahil
olması
2. Özellikle üretim ve hizmet sektöründe çalışan yeni proleterler daha öncesinde tarım ya da kamu
sektöründe istihdam edilmişler veya emek piyasasının dışında kalmışlardır.
SINIF ALTI
Evsizler
Mülteciler
Kaçak Göçmenler
SINIFSAL KUTUPLAŞMA
Kutuplaşma, özel sektör elitinin girişimsel, yönetimsel, profesyonel sınıflarda
yükselişini; işçi piyasalarının alt kesimi boyunca yoğunlaşmasını ihtiva
etmektedir.
Bu kutuplaşmanın temsilcileri, kayıt dışı sektör işçilerinin ve yüksek derecede
eğitimli elitlerin eşzamanlı büyümesidir. Ayrıca bununla ilintili olarak hizmet
istihdamının yükselişi ve kamu istihdamının düşüşüdür.
1. Yüksek mevki meslek sahipleri / profesyoneller
1980: % 1.6 --- 2000: %3
2. Mutat vasıfsız çalışan sınıf
1980: %5.4 --- 2000: %12.1
3. Vasıflı imalat işçileri ve düşük vasıflı bazı hizmet çalışanları
1980: %12.9 --- 2000: %14.6