YILLIK RAPOR I. DIġ EKONOMĠK GELĠġMELER I.1
advertisement
YILLIK RAPOR I. DIġ EKONOMĠK GELĠġMELER I.1. DÜNYA EKONOMĠSĠ Dünya ekonomisi, 1994 yılında baĢlayan düĢük fakat istikrarlı büyüme hızını 1996 yılında da sürdürmüĢtür. Sıkı para politikalarındaki kararlılığa paralel olarak enflasyon oranları gerilerken, faiz oranları da enflasyondaki gerilemeye paralel olarak önemli ölçüde düĢmüĢtür. Maliye politikaları ise para politikalarına kıyasla daha az baĢarılı olmuĢtur. Bütçe açıklarını kapatma yönünde gösterilen çabalara rağmen, açıkların hala makroekonomik dengeleri olumsuz yönde etkilediği söylenebilir (Tablo I.1.1). Dünyada ekonomik büyümenin devam etmesine rağmen, ticaret hacmi yüzde 8,9'dan yüzde 6,7'ye gerilemiĢtir. Ticaretteki gerilemenin en önemli nedeni olarak elektronik ürünler piyasasındaki durgunluk gösterilmektedir. Özellikle Amerika BirleĢik Devletleri (ABD) ve Avrupa ülkelerinin yarı iletken ve elektronik ürünlere olan talebindeki daralma dünya ticaretindeki gerilemenin en önemli nedenlerinden biri olarak belirtilmektedir. Dünya'da üretim artışı devam ederken, ticaret hacminde düşme görülmüştür. SanayileĢmiĢ ülkelerin çoğunda enflasyon oranları önemli ölçüde gerilerken, büyüme oranları enflasyon üzerinde baskı yaratmayacak Ģekilde ılımlı olarak artmıĢtır. Yürürlüğe girmesi 1999 yılı baĢı olarak planlanan Avrupa Para Birliği'ne katılmayı amaçlayan ülkelerin, Maastricht AntlaĢması'nın bütçe açığı kriterini tutturabilmek amacıyla uyguladıkları maliye politikaları, bütçe açıkları üzerinde beklenen etkiyi göstermemiĢtir. Bunun nedenleri olarak ılımlı bir büyüme oranı yakalayan ekonomilerini, daraltıcı maliye politikaları ile tekrar durgunluğa itmemek ve iç politik kaygılar nedeniyle yüksek oranlı büyümeden vazgeçememek sayılabilir. Sanayileşmiş ülkelerde ılımlı büyüme ile beraber enflasyon oranlarında gerileme gerçekleşmiştir. SanayileĢmiĢ ülkelerin enflasyonu düĢürme konusundaki baĢarıları ise Maastricht AntlaĢması'nın enflasyon oranı konusunda getirdiği yükümlülüklere, merkez bankalarının enflasyonla mücadelede deneyim kazanmasına, enflasyondan en çok etkilenen yaĢlı insan nüfusunun artmasının getirdiği politik baskılara bağlanabilir. TABLO I.1.1 DÜNYA EKONOMĠK GÖSTERGELERĠ (Yıllık Yüzde ArtıĢ) 1993 1994 1995 1996(1) ÜRETİM Dünya 2,5 3,7 3,5 3,8 SanayileĢmiĢ Ülkeler 1,1 2,8 2,1 2,3 -0,6 2,8 2,5 1,6 6,1 6,6 5,9 6,3 -9,1 -8,8 -1,3 -0,9 Dünya 4,0 8,8 8,9 6,7 SanayileĢmiĢ Ülkeler 1,1 9,3 7,9 5,3 GeliĢmekte Olan Ülkeler 9,3 8,3 11,6 11,3 SanayileĢmiĢ Ülkeler 2,5 8,3 7,3 4,3 Eski Merkezi Planlı E. ve BDT 7,3 4,6 12,2 10,7 2,9 2,3 2,4 2.3 43,1 46,8 19,8 13.3 675,2 264,8 128,0 41,3 ABD doları 3,4 5,1 6,1 5,6 Japon yeni 3,0 2,4 1,3 1,0 Alman markı 6,9 5,3 4,6 3,3 Avrupa Birliği GeliĢmekte Olan Ülkeler Eski Merkezi Planlı ve BDT E. TİCARET HACMİ İthalat İhracat TÜKETİCİ FİYAT İNDEKSİ SanayileĢmiĢ Ülkeler GeliĢmekte Olan Ülkeler Eski Merkezi Planlı ve BDT E. ALTI AYLIK LIBOR FAİZLERİ(2) Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Ekim 1995. (1) Tahmin. (2) Londra Bankalararası Borçlanma Oranları (LIBOR) GeliĢmekte olan ülkelerde yüksek oranlı büyüme devam etmiĢ, hükümetlerin ekonomiye müdahaleleri ve ekonomik kaynakların kamu sektörü tarafından yoğun olarak kullanılması sonucu özel sektörün geliĢimi 1996 yılında da engellenmiĢtir. Hızlı büyüyerek enflasyon tehlikesi ile karĢılaĢan bir çok Asya ülkesinde ise bu yıl büyüme hızı yavaĢlamıĢtır. Gelişmekte olan ülkelerde enflasyon oranları gerilerken büyüme devam etmiştir. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomilerinde enflasyon iki haneye inerken, bazı ülkelerde pozitif büyüme gözlenmiştir. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomilerinde stabilizasyon çalıĢmaları 1996 yılında da sürdürülmüĢtür. Bu çalıĢmalar sonucu Doğu Avrupa ülkelerinin enflasyon oranları önemli oranda düĢerken, serbest piyasa ekonomisine geçmek amacıyla gerekli reformlara hızla devam edilmiĢtir. Aynı zamanda bu ülkelerin yabancı sermayeyi ülkelerine çekme konusunda oldukça baĢarılı oldukları görülmüĢtür. I.1.1. SanayileĢmiĢ Ülkeler SanayileĢmiĢ ülkeler uyguladıkları baĢarılı para politikaları sonucunda 1996 yılında son 30 yılın en düĢük enflasyon oranlarını gerçekleĢtirmiĢlerdir. Enflasyon oranlarını düĢürme konusundaki baĢarı, bu ülkelerdeki merkez bankalarının kredibilitesini artırmıĢ ve aynı zamanda faiz üzerindeki risk priminin azalmasına neden olmuĢtur. SanayileĢmiĢ ülkeler, ABD dıĢında aynı baĢarıyı maliye politikalarında gösterememiĢlerdir. Özellikle 1999 yılında Avrupa Para Birliği'ne girmeyi amaçlayan ve Bütçe Açığı /Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYĠH) oranının yüzde 3 olması kriterini gerçekleĢtirmeye çalıĢan ülkelerden Ġrlanda, Lüksemburg ve Danimarka dıĢındakiler baĢarılı olamamıĢtır. SanayileĢmiĢ ülkelerin iĢsizlik oranlarını düĢürme çabalarının Ġngiltere, Yeni Zelanda ve ABD dıĢında baĢarılı olduğu söylenemez. ABD'de, faizlerin 1995 yılında önemli oranda düĢmesi, yatırımları ve faize duyarlı sektörleri uyarmıĢ ve ekonomide geniĢleme dönemini baĢlatmıĢtır. 1996 yılında sıkı maliye politikaları uygulanmasına rağmen büyüme devam etmiĢ ve reel GSYĠH yüzde 2,4 oranında artmıĢtır. ĠĢsizlik oranı yüzde 5,4 ile son 20 yılın en düĢük değerine ulaĢmıĢtır. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) geçen yıllara göre bir miktar yükselerek yüzde 3,3 oranında artmıĢtır. Bir önceki yıl 164 milyar ABD doları olan bütçe açığı, 1996 yılında önemli ölçüde gerileyerek 107 milyar ABD dolarına düĢmüĢtür. ABD ekonomisi tam istihdama yaklaşırken, bütçe açığı önemli ölçüde gerilemiştir. Almanya ekonomisi durgunluktan çıkamamış, fakat ihracata bağlı büyümenin ilk sinyalleri alınmıştır. Alman markının değerce zayıflaması, düĢük faiz oranları, geniĢleyen bütçe açığı ve büyüyen para arzı, Almanya ekonomisini 1996 yılında durgunluktan tamamen kurtaramamıĢtır. Almanya ekonomisinin 1995 yılında yüzde 1,9 oranında büyüyen GSYĠH'sı 1996'da yüzde 1,4 oranında büyümüĢtür. GeniĢletici bir para politikası izleyen Bundesbank, M3 para arzını yüzde 4-7 bandında tutmayı hedeflemesine rağmen, yıl boyunca bu hedefin üzerinde kalmıĢtır. Para arzı hedefi tutturulamamıĢ, TÜFE yıl sonları baz alındığında yüzde 1,5 oranında artarken, Toptan EĢya Fiyat Endeksi (TEFE) binde 5 oranında gerilemiĢtir. Bütçe açığının GSYĠH'ya oranı bir önceki yıla göre 0,3 puan artarak yüzde 3,8'e ulaĢmıĢ ve Maastricht AntlaĢmasının öngördüğü yüzde 3'lük hedefin üzerine çıkılmıĢtır. Japonya'da büyüme yılın ikinci yarısından itibaren başlamıştır. GeniĢletici bir maliye ve para politikası izleyen Japonya üç yıldır içinde bulunduğu durgunluktan çıkmaya baĢlamıĢtır. Japon yeninin 1995 Haziran ayından 1996 sonuna değin ABD doları karĢısında yüzde 45 oranında değer kaybetmesi, tüm zamanların en düĢük değeri olan uzun dönem faiz oranlarının yüzde 2,5, kısa dönem faiz oranlarının onbinde 25 oranına gerilemesi, ekonominin dıĢ ticarette rekabet gücünü artırırken, iç talepte de belirgin bir yükseliĢ görülmüĢtür. Japonya'da, GSYĠH'nın 1996 yılında yüzde 3,9 oranında büyümesi beklenmektedir. Artan iç talebin enflasyonist baskı yaratmaması, Japonya ekonomisinde görülen önemli diğer bir geliĢmedir. Fransa'da işsizlik en önemli sorun olmaya devam etmiştir. Fransa ekonomisi açısından 1996 yılı oldukça güç bir yıl olmuĢtur. Fransa'da GSYĠH'nın, bir önceki yıla göre önemli ölçüde gerileyerek yüzde 1,3 oranında büyümüĢ olması beklenmektedir. TÜFE bir önceki yıla göre yüzde 2 oranında artarken, bütçe açığının GSYĠH'ya oranı yüzde 4,9'dan, yüzde 4,6'ya gerilemiĢtir. ĠĢsizlik oranı artmaya devam etmiĢ ve 1995 yılında yüzde 11,8 olan bu oran, 1996 yılında yüzde 12,4'e çıkmıĢtır. Fransız frankı yıl boyunca Alman markı karĢısında değer kaybetmiĢtir. Bunun nedenlerinden ilki Fransa CumhurbaĢkanı'nın 1 frankın 7 euro olması yolundaki isteği, ikincisi ise kamyon sürücülerinin ülke çapındaki grevleridir. Ġngiltere ekonomisi yüzde 6,7 ile 1991 yılından bu yana en düĢük iĢsizlik oranına 1996 yılında ulaĢmıĢtır. GSYĠH'nın da yüzde 2,4 oranında büyümüĢ olması beklenmektedir. Büyümenin temel nedeni özel tüketimdeki artıĢtır. Ġç talepteki bu canlılık sadece tüketim malları üretimini artırmakla kalmamıĢ, aynı zamanda ara ve sermaye malları üretim artıĢını da teĢvik etmiĢtir. Ġngiliz sterlini'nin, uluslararası piyasalarda değerini koruması, girdi maliyetlerindeki artıĢı önemli ölçüde etkilemiĢ ve iç talepteki canlılığa rağmen TÜFE'deki artıĢ bir önceki yıla göre gerilemiĢ ve yüzde 2,5'de kalmıĢtır. İngiltere, işsizlikle beraber enflasyon oranını düşürmüştür. İtalya'da bütçe açığı ve büyümede azalma görülmüştür. Ġtalya ekonomisinde 1996 yılı stabilizasyon çalıĢmalarının yoğunlaĢtığı bir yıl olmuĢtur. Bütçe açığının GSYĠH'ya oranı yüzde 7,4'den yüzde 6,7'ye düĢürülürken, uzun ve kısa dönem faiz oranlarında da düĢüĢler gerçekleĢmiĢtir. Fakat Ġtalyan liretinin diğer para birimlerinin yanında güçlü kalması, bir yandan enflasyon oranının düĢük kalmasını sağlarken diğer yandan ihracatı önemli ölçüde azaltmıĢ, sonuç olarak 1995 yılında yüzde 3 olan GSYĠH artıĢı, 1996 yılında binde 8 oranına gerilemiĢtir. Avrupa Para Birliği'nin döviz kuru mekanizmasına 25 Kasım'da tekrar katılan Ġtalya, Para Birliği'ne katılmak için gerekli fakat tek baĢına yeterli olmayan Ģartlardan birini yerine getirmiĢ bulunmaktadır. Kanada'da bütçe açığı azalmıştır. Kanada Merkez Bankası'nın geniĢletici para politikası izleyerek 1995'in Mayıs ayında faiz oranlarını düĢürmesi, meyvesini ancak 1996 yılının üçüncü üç aylık döneminde vermiĢtir. Bu dönemde GSYĠH bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,3 oranında büyümüĢtür. Fakat yılın ilk yarısında ekonominin performansının iyi olmaması nedeniyle, 1996 yılında GSYĠH'nın yüzde 1,4 oranında artmıĢ olması beklenmektedir. Kanada, 1996 yılında bütçe açığını kapatma konusunda oldukça baĢarılı olmuĢ ve bütçe açığının GSYĠH'ya oranı yüzde 3,7'den, yüzde 2,7'ye gerilemiĢtir. Kanada dolarının gereğinden daha az değerli olması ve bunun yanısıra emek maliyetinin düĢük olması ihracatı desteklemiĢtir. Kanada ekonomisinin düĢük kapasite kullanımı ve ucuz iĢgücü maliyeti enflasyonu makul seviyelerde tutmayı kolaylaĢtırmaktadır. Kanada'da 1996 yılında TÜFE'nin yüzde 1,5 oranında artmıĢ olması beklenmektedir. I.1.2. GeliĢmekte Olan Ülkeler GeliĢmekte olan ülkelerde 1995 yılında ortalama yüzde 5,9 düzeyinde gerçekleĢen büyüme hızının, 1996 yılında yüzde 6,3 olması beklenmektedir. GeliĢmekte olan ülkelerde 1994 ve 1995 yıllarında sırasıyla yüzde 46,8 ve 19,8 olan TÜFE'nin artıĢ oranının, 1996 yılında yüzde 13,3'e düĢmesi beklenmektedir. Enflasyon oranlarında 1994 yılından bu yana gözlenen önemli düĢüĢ, geliĢmekte olan ülkelerin çoğunda özelleĢtirme çalıĢmalarını hızlandırarak kamu kesimini küçültme ve dıĢ ticaretlerini liberalleĢtirerek ekonomilerini rekabete açma çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıĢtır. Gelişmekte olan ülkeler enflasyonu düşürme konusunda başarılı olurken, aynı başarıyı bütçe açıklarını daraltma konusunda gösterememişlerdir. Meksika'da 1994'de baĢlayan ve daha sonra tüm Latin Amerika ülkelerini etkileyen krizin yol açtığı üretim kaybının etkisi, 1996 yılında zayıflamıĢtır. Latin Amerika ülkelerinin 1996 yılında yüzde 3 oranında büyümüĢ olması beklenmektedir. Latin Amerika ülkelerinden Arjantin'de büyüme yeniden baĢlamıĢ görünmektedir. 1995 yılında Arjantin'de GSYĠH yüzde 4,6 oranında gerilerken, 1996 yılında yüzde 3,5 oranında büyümüĢ olması beklenmektedir. Arjantin, 1996 yılında Eurobond piyasasından 7 milyar ABD doları borçlanmıĢtır. Büyük ölçüde yabancı sermayeyi ülkesine çekmeyi baĢaran Arjantin, enflasyonu düĢürme konusunda da önemli geliĢmeler sağlamıĢ ve 1996 yılında enflasyon oranını binde 3'e çekmiĢtir. Brezilya'da, Real Planı çerçevesinde uygulamaya baĢlanan istikrar programı sonuçlarını vermeye devam etmiĢ ve enflasyon 1995'teki yüzde 67,4'lük düzeyinden, 1996 yılında yüzde 12,6'ya indirilmiĢtir. GSYĠH'daki artıĢ 1995 yılında yüzde 4,1 iken, 1996 yılında bu oranın yüzde 3,5'e gerilemiĢ olduğu tahmin edilmektedir. ġili'de 1996 yılında uygulamaya konulan daraltıcı para politikası baĢarılı olmuĢ ve enflasyon oranı Merkez Bankası'nın hedefi olan yüzde 6,5'e düĢürülmüĢtür. Bir önceki yıl yüzde 8,5 oranında gerçekleĢen ekonomik büyüme, 1996'da ılımlı bir Ģekilde yavaĢlamıĢ ve büyüme oranı yüzde 6,5'e gerilemiĢtir. Meksika ekonomisi, beklentilerin aksine 1994 yılı sonunda girdiği krizden kurtularak iyileĢme safhasına girmiĢtir. GSYĠH 1995 yılında yaklaĢık yüzde 7 azalırken, 1996 yılında büyümenin yüzde 3,5 oranında gerçekleĢmiĢ olduğu tahmin edilmektedir. Büyüme hızındaki bu artıĢa rağmen, geliĢme sadece Meksika'nın dıĢ ticaretini gerçekleĢtiren ve yaklaĢık 600 Ģirketin faaliyet gösterdiği ihracat sektörü ile sınırlanmıĢtır. Meksika'da uygulanan sıkı kredi ve mali istikrar karıĢımı ortodoks politikalar, finansal piyasaların 1995 yılındaki dalgalanmalardan sonra istikrar kazanmasına imkan sağlamıĢtır. Kurlar 1996 yılı boyunca kontrollü bir Ģekilde artmıĢ ve ġubat ayında yüzde 52 ile zirveye ulaĢan enflasyon oranının Ağustos ayında yıllık yüzde 30 düzeyine indirilmesine yardımcı olmuĢtur. Meksika'nın yaĢadığı finansal kriz, bankacılık sektörünü önemli ölçüde etkilemiĢtir. BeĢ yıl içinde Meksika bankacılık sisteminin yüzde 50'sinin yabancı bankaların eline geçme ihtimali olduğu uluslararası çevrelerce tahmin edilmektedir. Bunun temel nedeni kriz sırasında sermayeleri eriyen bankaların yabancı ortak bularak krizden kurtulmaya çalıĢmalarıdır. Afrika'da bulunan geliĢmekte olan ülkelerde ise büyüme oranları artmıĢ ve diğer geliĢmekte olan ülkeler düzeyine yaklaĢmıĢtır. Afrika ülkelerinde 1994 ve 1995 yıllarında sırasıyla ortalama yüzde 2,9 ve 3 olarak gerçekleĢen büyüme oranının 1996 yılında yüzde 5 olarak gerçekleĢmiĢ olduğu beklenmektedir. Asya'da ihracata bağlı büyüme stratejisi izleyen ülkelerde, büyümenin yavaĢlayarak devam ettiği görülmektedir. Bu ülkelerdeki büyümenin yavaĢlamasının, büyümenin enflasyon üzerinde yaratabileceği baskıyı hafiflettiği söylenebilir. Asya ülkelerinin 1996 yılında ortalama yüzde 8 oranında büyümüĢ olduğu beklenmektedir. Asya ülkelerinde hızlı büyümeye paralel olarak enflasyonist baskıların artması ve cari iĢlemler dengesindeki bozulmalar ülkelerin bir takım önlemler almasını gerekli kılmıĢtır. Uzun süredir yüzde 10'un üzerinde büyüyen Çin'de, bu yıl Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) büyüme hızının yüzde 9,5'e gerilemesi beklenmektedir. Yıllık ortalama enflasyon bir önceki yıla göre yarı yarıya azalarak yüzde 8,5'e düĢmüĢtür. Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası, aĢırı borçlu ülkelerin borç sorunlarını çözmek amacıyla, 1996 yılının Nisan ayında toplanan Geçici ve Kalkınma Komitelerine bir taslak sunmuĢtur. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve Bağımsız Devletler Tapluluğuna bağlı ülkelerde enflasyon düşerken, büyüme oranlarında iyileşmeler gözlenmiştir. I.1.3. Eski Merkezi Planlı Avrupa Ekonomileri ve Bağımsız Devletler Topluluğu Uzun yıllardır reform ve stabilizasyon çalıĢmalarını devam ettiren bu ülkelerde, süregelen üretim kaybı 1996 yılında yerini çok güçlü olmasa da bir büyümeye bırakmıĢtır. Bu büyümenin temelinde iç talep baskısının yanısıra artan ihracatın payı büyüktür. Bununla beraber, önemli ölçüde yabancı sermaye yatırımının bu ülkelere kayması da bu ülkelerin serbest piyasa ekonomisini hayata geçirmelerini kolaylaĢtıran bir etken olmuĢtur. Rusya, 1996 yılında kısıtlayıcı maliye politikaları sonucunda enflasyon oranını yüzde 21'e düĢürmeyi baĢarmıĢtır, ancak büyüme konusunda aynı baĢarıyı gösteremediğinden GSMH'sının 1996 yılında yüzde 5 oranında düĢmüĢ olduğu beklenmektedir. Polonya'da ise yoğun özelleĢtirme programı baĢarıyla uygulanmaktadır. Polonya'ya 1995 yılının tümünde gelen doğrudan yabancı sermaye yatırımı 2 milyar ABD doları iken bu miktar 1996 yılının ilk yarısında 2,5 milyar ABD doları olmuĢtur. Estonya, Litvanya ve Latvia gibi ülkelerde enflasyon baĢarılı bir Ģekilde düĢürülmüĢ, Hırvatistan'da ise fiyat artıĢları 1994 yılında yüzde 94 iken, 1995 ve 1996 yıllarında yüzde 3 oranına düĢmüĢtür. Bu grup ülkeler içinde en baĢarılısı olan Slovak Cumhuriyeti, 1995 ve 1996 yıllarında yüzde 7,4 ve 6,5 oranında büyümüĢ, enflasyon oranını da 1996 yılında yüzde 6 oranına düĢürmeyi baĢarmıĢtır. Arnavutlukta, 1996 yılında büyümenin yüzde 8,6'dan, yüzde 7'ye gerilmesi beklenirken enflasyon oranı yüzde 8'den yüzde 12'ye yükselmiĢtir. Arnavutluk'ta 1996 yılının son aylarında baĢlayan banker krizi iç karıĢıklara ve siyasi belirsizliklere neden olmuĢtur. GSYĠH'sı savaĢ öncesinin yüzde 25'i oranına gerileyen Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nde iĢsizlik oranı yüzde 65'e ulaĢmıĢtır. 1996 yılının ilk altı ayında sanayi üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 70 oranında artmıĢtır. Bu oran 1991 yılı ortalama sanayi üretiminin yüzde 8 oranına karĢılık gelmektedir. Ġstihdamdaki artıĢ, 1995 yılında yüzde 50 iken, 1996 yılının ilk yarısında yüzde 10 civarında kalmıĢtır. Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nin 1996 yılında aldığı önemli miktardaki dıĢ yardımlar ücretleri 1996 yılında 1995 yılına göre önemli ölçüde artırmıĢtır. Enflasyon oranı 1995 yılında yüzde 40 iken, 1996 yılının ilk altı ayında sadece yüzde 4 oranında kalmıĢtır. Sabit döviz kuru sistemi ve ithalatın artması enflasyon oranının düĢük kalmasının en önemli nedenleri olarak gösterilebilir. 1994 yılında bu yana daraltıcı para politikası uygulanan Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nde hükümete Merkez Bankası tarafından açılan krediler her yıl gerilemektedir. Bütçe gelirlerinin bütçe harcamalarına eĢit olduğu Bosna-Hersek Cumhuriyeti ekonomisinde savaĢ sonrası makro ekonomik dengeleri sarsabilecek potansiyel harcamaların bulunduğu görülmektedir. Sırp Cumhuriyeti'nde sanayi ve zirai üretim 1995 yılında sırasıyla yüzde 15 ve yüzde 30 oranında düĢmüĢtür. BirleĢmiĢ Milletler'in Sırp Cumhuriyeti'ne uyguladığı mali ve siyasi yaptırımlar üretim düĢüĢünün en önemli nedenleridir. ĠĢsizlik oranı yüzde 60'ların üzerinde olan Sırp Cumhuriyeti'nde, enflasyon oranı Federal Yugoslav Cumhuriyeti'ndeki geliĢmelerle paralellik taĢımaktadır. Sırp Cumhuriyeti'nde 1995 yılında enflasyon oranı yüzde 200 iken 1996 yılının ilk altı ayında yüzde 11 oranında gerileme kaydetmiĢtir. Piyasa ekonomisine uyum sağlamakta zorlanan ülkelerde, ekonomik reformların ertelenmesi ve politika tercihlerinde yapılan hatalar, finansal piyasalarda istikrarsızlığa yol açmıĢtır. Kamu ve bankacılık sektöründe disiplinin sağlanamaması 1996 yılında Bulgaristan ekonomisini derin bir krize sokmuĢtur. Bu ülkede, IMF'in destek verdiği bir uyum programı çerçevesinde ekonomik durumun iyileĢtirilmesi için çaba gösterilmesine rağmen büyüme durmuĢ ve enflasyon yüzde 70'leri bulmuĢtur. I.1.4. Dünya Ticareti Dünya ticaret hacminin 1994 ve 1995 yıllarında yüzde 8,8 ve 8,9 oranında arttıktan sonra 1996 yılında yüzde 6,7 oranında artmıĢ olduğu tahmin edilmektedir. SanayileĢmiĢ ülkelerin ticaret hacimlerindeki artıĢ hızı yüzde 7,8'den, yüzde 5,3'e düĢerken, geliĢmekte olan ülkelerin ticaret hacimlerinde önemli bir artıĢ olmamıĢtır. Dünya'da büyümenin artarak sürmesine rağmen ticaret hacmi artıĢ hızının gerilemesinin nedenleri, Asya'da ihracata bağlı büyüme stratejisi izleyen ülkelerin 1990'ların baĢından bu yana çok hızlı büyümeleri ve bunun enflasyon baskısı yaratması nedeniyle büyümelerini yavaĢlatmaları ve Avrupa ülkelerinin yarı iletken ve elektronik ürünlere olan talebinin azalmasıdır. ABD'de, cari iĢlemler açığının GSYĠH'ya oranı 1995 ve 1996 yıllarında değiĢmeyerek yüzde 2'de kalmıĢtır. Japonya'da ise 1996 yılında cari iĢlemler fazlası 1990 yılından bu yana en düĢük düzeyine ulaĢmıĢtır. Japonya'nın 1994 ve 1995 yıllarında cari iĢlemler fazlasının GSYĠH'ya oranı sırasıyla yüzde 2,8 ve 2,2 iken 1996 yılında bu oranın yüzde 1,4'e düĢmüĢ olduğu beklenmektedir. Bunun temel nedenleri, Japonya'daki iç talep geniĢlemesi ve 1994 yılı ve 1995 yılı baĢında Japon yeninin değerlenmesinin gecikmeli olarak ihracatı azaltıcı etki yaratması olarak sayılabilir. Almanya'da iç talebin 1996 yılında çok fazla artmaması nedeniyle cari iĢlemler açığında ılımlı bir düĢme beklenmektedir. Dünya ticaret hacmi elektronik ürünler piyasasındaki durgun-luğa paralel olarak azaldı. GeliĢmekte olan ülkelerde ise, artan iç talep baskısı ve yabancı sermaye akımlarının büyümesi sonucunda artan ekonomik büyüme ithalatın artmasına neden olmuĢ bu da 1996 yılında cari iĢlemler açığını yükseltmiĢtir. Latin Amerika ülkelerinden Meksika'da, 1994 yılında GSYĠH'nın yüzde 8'ine ulaĢan cari iĢlemler açığı 1995 yılında ekonominin içine girdiği durgunluk nedeniyle gerilemiĢ, 1996 yılında ise hafif bir artıĢ göstermiĢtir. Asya'daki geliĢmekte olan ülkelerde ise aĢırı büyümenin sonucunda cari iĢlemler dengesinde bozulmalar görülmüĢtür. Tayland ve Malezya'da iç talebin daraltılması sonucunda cari iĢlemler açığı azaltılmıĢtır. Çin'in 1996 yılında ihracatı azalmıĢ, bunun yanısıra özellikle hammadde ve yatırım malları ithalatı artmıĢtır. Güney Kore'de ihracat azalmıĢ, cari iĢlemler açığı ise artmıĢtır. I.1.5. Uluslararası Mali Piyasalar SanayileĢmiĢ ülkelerde farklı devresel geliĢmeler ve bütçe disiplininin sağlanması konusunda varılan uzlaĢma 1996 yılında finans piyasalarını önemli ölçüde etkilemiĢtir. Kanada ve birçok Avrupa ülkesinde 1996 yılının baĢlarında zayıf ekonomik büyüme ve düĢük enflasyon, gevĢek para politikası uygulamasına dolayısıyla da kısa vadeli faiz oranlarının düĢmesine neden olmuĢtur. Avrupa Para Birliği'ne zamanında ulaĢılması konusunda para piyasalarındaki iyimser hava Almanya'daki faiz oranları ile diğer Avrupa ülkeleri faiz oranları arasındaki farkın giderek azalmasını sağlamıĢtır. Nisan ayında Almanya Merkez Bankası Lombard faiz oranını düĢürmüĢtür. Ağustos ayında Almanya'da M3 para arzındaki yavaĢ büyüme nedeniyle Almanya Merkez Bankası para piyasası faiz oranlarını azaltmak için repo faiz oranını düĢürünce baĢta Fransa olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde para piyasası faiz oranları düĢmüĢtür. Japonya ve Amerika'da ise ekonomik büyümenin daha kuvvetli olması nedeniyle kısa vadeli faiz oranlarında değiĢme pek fazla olmamıĢ, bazen hafif yükselmeler Ģeklinde ortaya çıkmıĢtır. Amerika'da 1996 yılının üçüncü üç aylık döneminde ekonomik büyümenin enflasyonist baskı yaratmaması sonucu beklenenin tersine FED faiz oranlarını değiĢtirmemiĢtir. Uzun dönem faiz oranları Amerika baĢta olmak üzere sanayileĢmiĢ ülkelerde 1996 yılının baĢlarında yükselmiĢ, fakat yıl içinde ülkelerin bütçe disiplinine iliĢkin beklentilerde olumlu geliĢmeler söz konusu olduğu veya ekonomik göstergelerin enflasyonist baskı yaratmadığı durumlarda düĢüĢ eğilimine girmiĢtir. Genellikle sanayileĢmiĢ ülkeler arasında uzun dönem faiz oranları yıl içinde birbirinden farklı eğilimler izlemiĢtir. Amerika'da 1996 yılının ortalarına doğru ekonomik büyümenin canlanması sonucu, faiz oranlarının artacağı beklentisinin ağırlık kazanmasının ve denk bütçe konusunda uzlaĢma beklentilerinin yok olmasının etkisiyle uzun dönem faiz oranları yükselmiĢtir. Uzun dönem faiz oranları 1996 yılının son üç aylık döneminde düĢüĢ trendine girdiyse de yıl sonu itibariyle faiz oranları yılın baĢına oranla yüksek düzeylerde gerçekleĢmiĢtir. Avrupa Para Birliği kriterlerini tutturmaya çalıĢan Avrupa ülkelerinden Almanya'da Maastricht bütçe kriterine uyum sağlama konusundaki olumsuz geliĢmeler tahvil getirilerini yükseltmiĢtir. Ġtalya, Ġspanya ve Fransa'da ise bütçe kriterine uyum sağlama konusunda olumlu geliĢmeler görülmüĢtür. Bu da Ġtalya ve Ġspanya'da tahvil getirilerinin düĢmesine yol açarken Fransa'da uzun dönem faiz oranlarının yükselmesini engellemiĢtir. Uluslararası döviz piyasalarında 1996 yılı ikinci üç aylık dönemden itibaren Avrupa Birliği döviz kuru mekanizmasındaki milli paraların merkezi pariteye daha yakın bir aralıkta dalgalanmaya baĢlaması, düĢük enflasyon ve Avrupa Para Birliği'ne zamanında ulaĢılması konusunda Avrupa ülkelerinin gösterdiği kararlılık, döviz piyasalarında istikrara ulaĢılmasında önemli ölçüde rol oynamıĢtır. Döviz piyasasındaki istikrar ve sanayileĢmiĢ ülkelerde döviz kurlarının ekonomik göstergelerle tutarlı hale gelmesi nedeniyle sanayileĢmiĢ ülke merkez bankalarının piyasalara müdahale etme gereksinimi azalmıĢ ve 1996 yılında resmi döviz rezervleri 1995'te olduğundan daha az artmıĢtır. Uluslararası faiz oranlarındaki farklılıkların ABD doları cinsinden yatırım araçları lehine geliĢmesi ve Amerika'da ekonomik büyüme performansının güçlü olması, ABD dolarının birçok para birimi karĢısında değer kazanmasına neden olmuĢtur. Japonya'da cari iĢlemler fazlasının azalması sonucu Japon yeni 1993 yılına göre 1996 yılında reel olarak değer kaybetmiĢtir. ABD dolarının 1996 yılında Japon yeni ve Alman markı karĢısında değer kazanması ile Ġtalyan liretinin değerlenmesi, ABD doları ve Ġtalyan liretinin kendi ülkelerindeki ekonomik göstergelerle daha tutarlı hale gelmesi olarak yorumlanmıĢtır. Uluslararası sermaye piyasalarındaki faaliyetler 1996 yılı Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 30 artıĢ göstermiĢtir. Uluslararası tahvil arzı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 50,5 artmıĢ ve 522,4 milyar ABD doları olmuĢtur. Döviz repo muamelesi fiyat aralıklarının geniĢlemesi ve ABD dolarının döviz piyasalarında değer kazanması, euro-dolar cinsinden düz tahvillere talebin artmasını sağlamıĢtır. Ayrıca yüksek miktarda euro-dolar cinsinden varlığa dayalı tahvil arzı gerçekleĢmesi, değiĢken faizli senet arzının artıĢını sağlamıĢtır. Hisse senedi ile değiĢtirilebilir tahvil arzındaki artıĢ ise düz tahvil getirilerinin düĢük, hisse senedi fiyatlarının ise yüksek olmasından kaynaklanmıĢtır. Bu geliĢmeler sonucunda ABD doları cinsinden toplam tahvil arzının pazar payı yüzde 38,9'dan, yüzde 41,9'a yükselmiĢtir. Alman kamu sektörü tahvillerinin ve ipotek karĢılığı çıkarılan tahvillerin uluslararası sermaye piyasalarında talep görmesi Alman markı cinsinden tahvil arzını artırmıĢtır. Uluslararası tahvil piyasalarından yüksek miktarda fon sağlayan sektörler Amerika'da bankacılık sektörü dıĢındaki özel finans kuruluĢları, Almanya'da ise bankacılık sektörü olmuĢtur. Uluslararası tahvil piyasalarından borçlanan ülkeler arasında OECD ülkeleri yüzde 86,7 pay ile birinci sırada yer almıĢtır. ÖzelleĢtirme çabaları 1996 yılının son üç aylık döneminde hisse senedi piyasalarını olumlu etkilemiĢtir. Uluslararası hisse senedi arzı 1996 yılının Ocak-Eylül dönemini kapsayan sürede yıllık yüzde 76 artmıĢtır. Ayrıca 1996 yılında sanayileĢmiĢ ülkelerde hisse senedi fiyatları birbirine paralel bir yapı sergilemiĢtir. SanayileĢmiĢ ülkelerin hisse senedi fiyatlarındaki artıĢ 1996 yılında 1995'dekinden daha yavaĢ gerçekleĢmiĢtir. Bu geliĢme, söz konusu ülkelerdeki tahvil piyasalarındaki canlanmaya bağlanmaktadır. Buna karĢın, Almanya ve Fransa'da ise hisse senedi fiyatları 1995'e göre daha canlı bir seyir sergilemiĢtir. Eylül ayında sanayileĢmiĢ ülkelerin hisse senedi fiyat endeksi yıl baĢına oranla yüzde 6 ile 12 arasında değiĢen oranda artıĢ kaydetmiĢtir. En fazla hisse senedi ihraç eden ülkeler sırasıyla Amerika, Ġsveç, Ġngiltere, Ġtalya, Fransa ve Almanya olmuĢtur. Uluslararası sendikasyon kredisi miktarlarında 1996 yılı Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre değiĢme olmamıĢ ve kredi miktarı 258 milyar ABD doları düzeyini korumuĢtur. Sendikasyon kredilerini 1995 yılında daha çok piyasada fiyat belirleyebilecek büyüklükteki finans kuruluĢları kullanırken, 1996 yılında anonim Ģirketler kullanmıĢtır. OECD ülkelerinde sendikasyon kredisi kullananlar için ortalama maliyet yükselmiĢtir. Bu da sendikasyon kredisinden yararlananların kredibilitesinin düĢük olduğunu göstermektedir. DeğiĢken faizli kredi olanaklarından yararlanmak isteyenler, bankalar aracılığı ile sendikasyon kredilerinden yararlanmak yerine değiĢken faizli senet arzı ile sermaye piyasalarından yararlanmayı tercih etmiĢlerdir. Uluslararası orta vadeli borçlanma imkanlarında 1996 yılının ilk 11 ayında yıllık yüzde 29 artıĢ sağlanmıĢtır. Orta vadeli borçlanma imkanlarında, euro-ticari senet ve euro-orta vadeli senet arzı önemli ölçüde artmıĢtır. Euro-orta vadeli senet arzında 1996 yılı Ocak-Eylül döneminde yıllık yüzde 15,2 artıĢ sağlanmıĢtır. Son yıllarda euro-orta vadeli senetler, euro-ticari senetlerden daha fazla talep edilirken, 1995 yılının son üç aylık döneminden itibaren birçok yatırımcının kısa vadeli fon kullanımında euro-ticari senetlerini daha esnek bir araç olarak görmelerinin etkisiyle euro-ticari senetlerine talep tekrar artmıĢ ve 1996 yılı Ocal Eylül döneminde OECD ülkelerinde euro-ticari senet ihracında yıllık yüzde 179,3 artıĢ sağlanmıĢtır. Avrupa, sermaye piyasasındaki gelişmelere Maastricht Antlaşmasının getirdiği ekonomik yakınlaşma kriteri damgasını vurmuştur. GeliĢmekte olan ülkelerde döviz piyasaları 1996 yılının ilk altı aylık döneminde bu ülkelere olan sermaye akıĢındaki artıĢ ve ekonomik daralma nedeniyle daha istikrarlı bir yapıya kavuĢmuĢtur. GeliĢmekte olan Asya ülkelerine giren sermayenin önemli ölçüde artması birçok Asya ülkesi paralarının değerlenmesi yönünde baskı yaratmıĢtır. Ayrıca geliĢmekte olan ülkelerin hisse senedi piyasalarında talebin artması nedeniyle hisse senedi fiyatları 1996 yılının ilk altı aylık döneminde yükselmiĢtir. Latin Amerika ülkelerinde faiz oranlarının düĢmesi hisse senedi fiyatlarının artmasına yol açmıĢtır. Asya ülkelerinde 1996 yılının son aylarında hisse senedi fiyatları, daraltıcı para politikası, bazı Doğu Asya ülkelerinde ihracat artıĢının yavaĢlaması ve politik istikrarsızlığın etkisiyle düĢmüĢtür. Önemli ölçüde artıĢ gösteren net sermaye akıĢının büyük bir kısmı geliĢmekte olan Asya ülkelerine olmuĢ ve bunun büyük bir kısmı doğrudan yatırımlar olarak gerçekleĢmiĢtir. Meksika da dahil olmak üzere Latin Amerika ülkelerinde istikrarın sağlanması ve yatırımcı güveninin artması sonucu bu ülkelere sermaye giriĢi önemli ölçüde artmıĢtır. Piyasa ekonomisine geçmekte olan ülkelerden Çek Cumhuriyeti'ne olan sermaye akıĢı, cari iĢlemler açığının artması, Çek kronunun değerlenmesi beklentisinin zayıflaması ve mali piyasalardaki istikrarsızlık nedeniyle azalmıĢtır. GeliĢmekte olan Asya ülkelerinde altyapı projelerinin finansman ihtiyacı ve özelleĢtirme programlarının ilerlemesi sonucu geliĢmekte olan Asya ülkelerine sermaye giriĢinin 1997 yılında da artacağı beklentisi güçlenmiĢtir. Ayrıca geliĢmekte olan ülkelerin güçlü ekonomik büyüme göstermesi ve sanayileĢmiĢ ülkelerde faiz oranlarının düĢük seviyelerde kalması durumunda, geliĢmekte olan ülkelere net sermaye giriĢinin 1997 yılında daha da artması beklenmektedir. I.1.6. Ekonomik BütünleĢme Hareketleri BaĢlama tarihi 1 Ocak 1999 olarak planlanan, Avrupa Birliği'nin üçüncü ve son aĢaması olan Para Birliği'ne katılmak için gerekli ekonomik yakınlaĢma koĢullarını gerçekleĢtirmeye çalıĢan üye ülkelerin çoğu bu konuda baĢarılı olamamıĢtır. Avrupa Birliği'ne (AB) üye ülkelerden Danimarka, Lüksemburg ve Ġrlanda dıĢındakiler Para Birliği'ne geçiĢ için ön koĢullardan biri olan bütçe açığının GSYĠH'ya oranının yüzde 3 veya daha aĢağısında olması kriterini 1996 yılında gerçekleĢtirememiĢtir. Uzun dönem faiz oranlarının, en düĢük enflasyon oranına sahip üç üye ülkenin ortalamalarının yüzde 2 fazlası veya daha düĢük olması kriteri ise Yunanistan ve Ġtalya, haricinde tüm AB ülkeleri tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. AB'ne üye ülkelerin paraları karĢısında önemli oranda değer kaybeden ve Para Birliği'ne geçiĢ için ön koĢullardan birini ihlal eden ve dolayısıyla 1992'de Avrupa Döviz Kuru Mekanizması dıĢında kalan Ġtalyan lireti, 25 Kasım 1996 tarihinde tekrar Döviz Kuru Mekanizması içine alınmıĢtır (Tablo I.1.6.1) Para Birliği'ne katılmak için gerekli kriterleri sadece Danimarka, Lüksemburg ve İrlanda gerçekleştirmiştir. Asya-Pasifik Ekonomik ĠĢbirliği'ne (APEC) üye ekonomilerin ticaret yetkilileri, 1996 yılının ilk yarısında tamamlanma aĢamasına gelen Toplu Eylem Planı'na son Ģeklini vermek üzere toplanmıĢlardır. 18 üye ekonomilerinin hepsi Bireysel Eylem Planları'nı 22-25 Mayıs 1996 tarihleri arasında gerçekleĢtirilen toplantıda sunmuĢlardır. ABD, planında APEC'le ticaretinde önemli yer tutan enformasyon teknolojisi alanında, karĢılıklı taviz ilkesine göre tarifeleri kaldırma teklifi getirmiĢtir. ABD diğer sektörlerde de gümrük vergilerinin liberalizasyonu teklifine planında yer vermemektedir. APEC çerçevesinde yürütülen ticareti serbestleĢtirme görüĢmeleri, Temmuz 1996'da Yeni Zelanda'nın Cristchurch kentinde yapılan Ticaret Bakanları düzeyindeki toplantıyla yeni bir boyut kazanmıĢtır. Yeni Zelanda'daki toplantıda 18 APEC üyesi ülkenin Ticaret Bakanları, 2020 yılında Asya-Pasifik bölgesinde serbest ticaret ve yatırım hedefine ulaĢma yönünde halihazırda kaydedilen ilerlemeleri ve bu hedefe ulaĢmada atılması gerekli adımları tartıĢmıĢlardır. TABLO I.1.6.1 MAASTRICHT ANTLAġMASININ ÖNGÖRDÜĞÜ EKONOMĠK YAKINLAġMA KRĠTERLERĠNE ĠLĠġKĠN ÜYE ÜLKELERĠN 1996 DURUMLARI(1) Enflas yon(3) Uzun Dönem Faiz Oranla rı(4) Bütçe Açığı / GSYĠH Toplam Kamu Borçları/GSYĠH 1996 1997(5) 1996 Ekono mik Döviz YakınKuru laĢma Mekani Kriter zmasın lerini da Bu Sağlalunan yabili Ülke yor mu? ler (7) 1997(5) Almanya 1,4 6,28 4,0 3,2 61,5 62,4 evet hayır Fransa 2,1 6,52 4,0 3,0 56,0 57,8 evet hayır Ġtalya 4,4 10,01 6,4 4,5 123,0 122,0 evet hayır Ġngiltere 2,5 7,95 4,5 3,5 56,0 58,0 hayır hayır Belçika 1,9 6,63 3,1 2,9 132,2 127,0 evet hayır Danimarka 2,0 7,31 0,9 0,6 71,0(6) 68,7 evet evet Yunanistan 8,6 --- 8,1 6,9 111,8 hayır hayır Ġrlanda 2,0 7,48 2,0 1,6 81,3(6) 77,3 evet evet Lüksemburg(2) 1,3 6,63 -0,7 -0,3 6,2 6,8 evet evet Hollanda 1,9 6,24 2,6 2,2 78,2 76,2 evet hayır Portekiz 3,2 9,10 4,5 3,3 69,5 68,5 evet hayır Ġspanya 3,8 9,13 5,0 3,5 65,0 66,0 evet hayır Avusturya 1,8 6,45 4,6 3,1 72,4 73,9 evet hayır Finlandiya(2) 0,5 7,24 3,2 1,4 61,8 61,0 evet hayır Ġsveç(2) 0,9 8,45 4,0 2,6 78,1 78,0 hayır hayır Kriter(8) 2,4 9,44 3,0 3,0 60,0 60,0 114,4 Kaynaklar: Banque Nationale De Paris, World Currency Outlook, Avrupa Komisyonu (Kamu Maliyesi); OECD (Enflasyon) (1) Banque Nationale De Paris tahminleri : 1998 Nisan ayı sonu itibariyle Avrupa Para Birliğine katılma Ģansı yüzde 50'den fazla olan ülkeler sarı renkli gösterilmiĢtir. (2) Enflasyon kriterini sağlayan en iyi üç üye ülke. (3) Ekim 1996 sonu itibariyle yıllık hareketli ortalama; Ġrlanda için ikinci üç aylık dönem sonu itibariyle yıllık hareketli ortalama. (4) Eylül ayı sonu itibariyle 12 aylık ortalama. (5) Banque Nationale De Paris tahminleri. (6) Danimarka ve Ġrlanda'nın toplam kamu borçlarının GSYĠH'ya oranı yüzde 60'tan fazla olmasına rağmen kabul edilebilir bir açık olarak görülmektedir. (7) Kamu maliyesi kriterleri konusunda tanınan esneklikler gözönüne alınarak yorumlanmıĢtır. (8) En düĢük enflasyon oranına sahip üç üye ülke enflasyon oranı ortalamasından en fazla 1.5 puan kriterinin sağlanması ile fiyat istikrarına kavuĢulacaktır. Üye ülkeler arasında sağlanan ekonomik yakınlaĢma istikrarlılığı uzun dönem nominal faiz oranları ile ölçülecektir. Uzun dönem nominal faiz oranları enflasyon oranları en düĢük üç üye ülkenin uzun dönem faiz oranı ortalamasından en fazla 2 puan yukarı olabilir. 25 Kasım 1996 sonu itibariyle referans değerleri fiyatlarda yüzde 2,4, faiz oranlarında yüzde 9,44, bütçe açığı/GSYĠH'da yüzde 3,0 ve toplam kamu borçları/GSYĠH'da yüzde 60'tır. YILLIK RAPOR II. TÜRKĠYE EKONOMĠSĠNDEKĠ GELĠġMELER VE PARA POLĠTĠKASI GĠRĠġ Türkiye, 1996 yılına 1995 yılı sonunda yapılan erken seçimin yarattığı siyasi belirsizlik ortamı içinde girmiĢtir. Belirsizlik ortamı, yeni bir hükümetin oluĢturulduğu yaz aylarına kadar devam etmiĢtir. Siyasi geliĢmeler yanında, IMF ile yapılan Stand-by anlaĢmasının 1996 yılı baĢında sona ermesi ve Gümrük Birliği'ne girilmesi mali piyasalar üzerindeki belirsizliği artıran unsurlar olmuĢtur. Merkez Bankası, içinde bulunulan belirsizlik ortamını gözönüne alarak, enflasyonun düĢürülmesinin yanısıra mali piyasalarda istikrarın sağlanması ve korunması hedefine ağırlık veren bir para politikası uygulamıĢtır. Bu bağlamda, temel ilkeleri geçmiĢ yıllarda uygulananlar ile benzerlik taĢıyan yeni bir para programını yıl içinde uygulamaya sokmuĢtur. Para programı, Merkez Bankası iç varlık artıĢını sınırlamayı ve dıĢ varlık artıĢı kadar Türk lirası yükümlülük yaratmayı öngörmüĢtür. Uygulama sonuçları incelendiğinde, net iç varlıkların yılın son aylarına kadar 1995 yıl sonu düzeyinin altında kaldığı, dıĢ varlıkların arttığı ve rezerv para artıĢının önemli bir bölümünün dıĢ varlık artıĢının finansmanından kaynaklandığı görülmektedir. Merkez Bankası, 1996 yılı baĢında, reel döviz kurlarının istikrarlı hareket etmesini amaçladığını açıklamıĢ ve kurlar üzerindeki gözetimini yıl boyunca sürdürmüĢtür. Merkez Bankası'nın açıklaması, döviz rezervlerinin yılbaĢından itibaren hızla artmasının da etkisi ile, piyasa tarafından inandırıcı bulunmuĢtur. Döviz piyasalarına müdahalenin geçmiĢ yıllara göre azalmasına karĢın, 1996 yılı boyunca reel döviz kurları dar bir aralık dahilinde istikrarlı seyrini sürdürmüĢtür. Faiz oranları 1996 yılı baĢında en yüksek düzeye ulaĢtıktan sonra gerileme eğilimine girmiĢtir. Yılın ilk yarısı boyunca devam eden bu eğilim yaz aylarına kadar sürmüĢ, faiz oranları yılın ikinci yarısında daha istikrarlı bir seyir izlemiĢtir. Gerek döviz kurlarının, gerek faiz oranlarının istikrarlı seyri, Merkez Bankası'nın mali piyasalarda istikrar sağlamaya yönelik para politikası uygulamaları ile belirlenen hedefe ulaĢtığını göstermektedir. Mali piyasalardaki bu geliĢmelere paralel olarak reel ekonomide 1995 yılının ikinci yarısından itibaren süregelen canlılık iç talebin etkisiyle 1996 yılında da devam etmiĢtir. Kamu harcamalarındaki geniĢleme iç talepteki canlılığı desteklemiĢtir ancak bu artıĢ sonucunda kamu kesimi toplam nakit finansman gereksiniminin GSMH içindeki payı yükselmiĢtir. Kamu fiyat artıĢlarının hızlanması ile 1996 yılında TEFE artıĢı 1994 krizi öncesinden daha yüksek bir düzeye oturmuĢtur. II.1. GENEL DENGE Ekonomide 1995 yılının ikinci yarısından itibaren devam eden canlılık 1996 yılında da sürmüĢ ve GSMH ilk dokuz ayda reel olarak yüzde 7,5 oranında büyümüĢtür. Bu büyümeye üretim yönünden sanayi, ticaret ve ulaĢtırma ve haberleĢme sektörleri katkıda bulunmuĢtur. Harcamalar yönünden ise, özel imalat sanayi kesiminde dayanıklı tüketim mallarını da içeren metal eĢya, makine ve otomotiv üretimindeki geliĢmeler GSMH artıĢının hem özel tüketim hem de özel sabit sermaye harcamalarından kaynaklandığını göstermektedir. Kamu açıklarının finansman yöntemi 1997 yılında da iktisadi gelişmelerin temel belirleyicisi olacaktır. GSMH, ilk dokuz ayda reel yüzde 7,5 oranında büyümüştür. GSMH artıĢı iç talepteki hızlı büyümeden kaynaklanmıĢtır. Ġç talepteki büyüme ise iç borç faiz ödemeleri nedeniyle iktisadi birimlerin faiz gelirlerindeki artıĢ, tarımsal gelir, memur maaĢları ve özel kesim iĢçi ücretlerindeki reel artıĢlardan kaynaklanmıĢtır. Diğer yandan, Gümrük Birliği'yle birlikte ithalat olanaklarının daha da artması, talep büyümesine arzdan gelebilecek kısıtları en aza indirmiĢtir. Ayrıca, 1995 yılının son üç aylık döneminde baĢlayan kamu harcamalarındaki geniĢleme 1996 yılında da devam ederek iç talepteki canlılığı desteklemiĢtir. Bunun sonucunda hem kamu harcamalarının hem de kamu açıklarının GSMH içindeki payı 1996 yılında belirgin bir Ģekilde yükselmiĢtir. Kamu açıkları ve bu açıkların finansman yöntemi 1997 yılında da iktisadi geliĢmelerin temel belirleyicisi olacaktır. Parasal istikrarın sağlanması, artan cari işlemler açığına rağmen Merkez Bankası döviz rezervlerinin artmasına ve faiz oranlarında olumlu gelişmelere yol açmıştır. Gümrük Birliği'ne uyum çerçevesinde koruma oranlarının düĢmesi ve iç talepteki canlılık sonucunda ithalat yüksek oranda artmıĢ, ihracattaki artıĢ ise sınırlı kalmıĢtır. Ġthalatın mal guruplarına göre dağılımına bakıldığında, 1996 yılının ilk altı aylık döneminde tüketim malları ithalatının gerek toplam ithalat içindeki payı bakımından, gerek geçen yılın aynı dönemine göre en çok artan kalem olduğu görülmektedir. Yıllar itibariyle incelendiğinde, Türkiye'de tüketim malları ithalatının iç tüketime paralel olarak arttığı gözlenmiĢtir. DıĢ ticaret ve cari iĢlemlerde gözlenen açığa rağmen Merkez Bankası'nın parasal hareketlerde istikrar sağlaması ve dövize yönelik spekülatif hareketleri önleyici politikalara ağırlık vermesi neticesinde Merkez Bankası döviz rezervleri 1995 yılı sonuna göre 4,1 milyar ABD doları artarak 1996 yılı sonunda 16,5 milyar ABD doları düzeyine ulaĢmıĢtır. Nitekim, mali piyasalarda sağlanan istikrarla birlikte döviz kurlarında yıl boyu görülen dalgalanmalar 1996 yılında geçmiĢ yıllara göre önemli oranda azalmıĢtır. Benzer yönde geliĢmeler interbank faiz oranlarında gerçekleĢmiĢtir. Bu geliĢmeler, 1996 yılındaki yüksek kamu açığına rağmen, Merkez Bankası'nın fiyat istikrarını sağlamada önemli adımlar attığını göstermektedir. Türkiye'de GSMH büyümesi ve cari iĢlemler dengesi arasında bir iliĢki mevcuttur. Yüksek büyüme oranlarında cari iĢlemler dengesinin önemli miktarda eksiye dönüĢtüğü, cari iĢlemler fazla verdiğinde ise GSMH büyümesinin gerilediği gözlenmektedir. Bu durum, yüksek büyüme dönemlerinde kamu tasarruf-yatırım açığının özel tasarruf-yatırım fazlasıyla karĢılanamadığını ve dolayısıyla dıĢ alemden kaynak ihtiyacının arttığını göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, artan iç taleple birlikte yatırım ve tüketim harcamaları milli gelirden daha hızlı artmakta ve bu nedenle oluĢan tasarruf açığı cari iĢlemler açığına dönüĢmektedir. Hızlı büyüme dönemlerinde cari işlemler açık vermektedir. Enflasyon şokların ardından daha yüksek bir düzeyde seyretmektedir. Tüketici fiyatları artıĢ hızı yüzde 80'ler düzeyindeki kararlı hareketini 1996 yılında da sürdürmüĢtür. Enflasyon oranının 1981-1987 yılları arasında yüzde 30'larda 1989-1993 yılları arasında yüzde 60'larda 1995 yılından itibaren ise yüzde 80'lerde seyretmesi, Türkiye'de enflasyonun uzunca süre belli platformlara yerleĢtiğini ve dıĢsal talep ve arz Ģoklarının bu platformları zaman zaman yükselttiğini göstermektedir. Diğer bir nokta da, enflasyon oranının artmasıyla birlikte sıçrama dönemlerinin kısalmasıdır. Fiyatların bu hareketi, iktisadi birimlerin ani fiyat artıĢları beklentisini her dönemde sürdürmelerine ve dolayısıyla enflasyonist bekleyiĢlerin kırılmamasına yol açmaktadır. TABLO II.1.1 TEMEL EKONOMĠK GÖSTERGELER 1994 GSMH(2)(Trilyon TL, Cari Fiy.) 1995 1996(1) 3 887,9 7 644,2 14 777,0 BÜYÜME HIZI, GSYĠH (%) -6,0 7,3 7,4 BÜYÜME HIZI, GSMH (%) -6,1 8,1 7,5 NÜFUS (Milyon KiĢi) 61,1 62,2 63,2 ĠSTĠHDAM(3)(Milyon KiĢi) 20,4 20,8 21,4 ĠHRACAT (Milyar ABD ,FOB) 18,1 21,6 24,5 ĠTHALAT (Milyar ABD, CIF) 23,3 35,7 45,0 2,6 -2,3 -6,9 DIġ BORÇ/GSMH (Yıl Ortalaması Kuru) 0,45 0,45 0,44 ĠÇ BORÇ/GSMH 0,19 0,18 0,21 - 86,0 75,9 - 89,0 80,4 CARĠ ĠġLEMLER DENGESĠ (Milyar ABD) DĠE Toptan EĢya Fiyat Ġndeksi(4) (Yıllık % DeğiĢme) DĠE Tüketici Fiyat Ġndeksi(4) (Yıllık % DeğiĢme) Kaynak: DĠE, DPT, TCMB (1) Geçici (2) DĠE yeni GSMH serisi (3) DĠE, Nisan ayı (4) 1994 = 100 , oniki aylık ortalamalar II.1.1. Ekonominin Arz Yönü: Sektörel Üretim GeliĢmeleri ve Ġthalat II.1.1.A. Sektörel Üretim GeliĢmeleri a. Tarım Tarım sektöründe son yıllarda düĢük oranda üretim artıĢı gerçekleĢmiĢtir. Tarım sektörü katma değeri 1994 yılında binde 3 düĢüĢ kaydetmiĢ ve 1995 yılında yüzde 2 artıĢ göstermiĢtir. Tarım sektöründe 1996 yılının ilk üç aylık döneminde ormancılık sektöründeki gerilemeden kaynaklanan yüzde 1,3 oranında bir üretim düĢüĢü gözlendikten sonra, ikinci ve üçüncü üç aylık dönemlerde sırasıyla yüzde 3,2 ve yüzde 1,4 oranında büyüme meydana gelmiĢtir (Tablo II.1.2). Tarım sektörü üretimi önceki yıl fiyatlarından etkilenmektedir. Tarım sektöründe üretim sınırlı artmıştır Tarım sektörünün göreli fiyat yapısı, 1988 yılından itibaren tarım üretiminin GSMH içindeki payı ile birlikte incelenebilir. 1988 yılında yüzde 18,9 olan tarım sektörü katma değerinin GSMH içindeki payı 1993 yılına kadar kademeli olarak yüzde 14,8'e düĢerken, sanayi katma değerinin payı yine aynı dönemler itibariyle yüzde 21,8'den yüzde 22,7'ye yükselmiĢtir. Bu geliĢmeye paralel olarak aynı dönemler itibariyle tarım sektörü fiyatları 16,8 kat artarken, imalat sanayi fiyatları 6,7 kat artıĢ göstermiĢtir. GSMH içinde 1994 yılında tarımın payının artması ile artıĢ hızı yavaĢlayan tarım sektörü göreli fiyatları, 1995 ve 1996 yıllarında tarımın GSMH içindeki payının 1994 yılına göre azalmasıyla birlikte yeniden artmıĢtır. Bu durum, tarım kesiminde bir yıl önce gerçekleĢen fiyatların, bir yıl sonrasının üretimini etkilediğini göstermektedir. TABLO II.1.2 GAYRĠ SAFĠ MĠLLĠ HASILA(1) 1994 1995 1996 Toplam I II III -6,0 -0,2 12,6 10,0 8,0 8,0 Tarım -0,3 0,2 3,9 2,8 -1,2 Sanayi -5,7 -1,3 20,3 17,9 Ġmalat Sanayii -7,6 -1,4 24,0 -7,6 0,3 10,6 GSMH Hizmetler IV Toplam I II III Toplam 9,6 8,9 5,4 7,5 2,0 -1,3 3,2 1,4 1,5 11,9 12,1 8,8 7,4 5,5 7,1 20,8 13,1 13,9 8,6 7,4 5,1 6,9 10,6 8,0 7,6 11,0 10,7 7,3 9,4 Kaynak: DĠE (1) 1987 Üretici fiyatlarıyla, bir önceki yıla göre yüzde değiĢim. TABLO II.1.3 FĠYATLAR (Ortalama Yıllık Yüzde DeğiĢim) 1991(1) 1992(1) 1993(1) 1994(1) 1995(2) 1996(2) Toptan Esya Fiyat Endeksi 55,3 62,1 58,4 120,7 86,0 75,9 Tarım Fiyatları Endeksi 50,8 62,7 62,2 97,8 107,8 86,5 Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar Endeksi 51,8 75,8 64,3 88,2 109,8 83,2 (1) Baz yılı 1987'dir. (2) Baz yılı 1994'dür. Tarım sektöründeki diğer bir geliĢme çiftçinin eline geçen fiyat endeksinde gözlenmektedir. Ekonomik krizin yaĢandığı 1994 yılında TEFE alt kalemi olan tarım fiyatları, TEFE'den daha yavaĢ artmasına rağmen çiftçinin eline geçen fiyatlar endeksinin oldukça üzerinde gerçekleĢmiĢtir. TEFE'nin alt kalemi olan tarım fiyatları ile çiftçinin eline geçen fiyatlar endeksi arasındaki fark, bir yıllık bir uyarlama devresinden sonra 1995 yılında kapanabilmiĢtir ve tarım fiyatlarıyla çiftçinin eline geçen fiyatlar endeksi TEFE'den daha hızlı artmıĢtır (Tablo II.1.3). Ekonomide kriz olan dönemlerde tarım sektörünün yeni fiyat düzeyine uyarlanma süreci uzun sürmektedir. Bu uyarlama sürecinde çiftçinin eline geçen fiyatlar, dalgalanmanın olduğu yılda tarım fiyatlarından oldukça düĢük, izleyen yılda ise daha yüksek olmaktadır. b. Sanayi Sanayi üretimi iç talep ve ithal girdi maliyetlerindeki düşüş nedeniyle artan ithalata bağlı olarak artmıştır. Sanayi üretiminde 1994 yılında baĢlayan gerileme, 1995 yılının ilk üç aylık döneminde de devam etmiĢtir. Ancak ikinci üç aylık dönemden itibaren, ekonomideki belirsizliklerin azalması ve canlanan iç talebin etkisiyle sanayi üretimi önemli artıĢlar göstermiĢtir. Sonuç olarak, 1996 yılının ilk üç aylık döneminde 1995 yılının olumlu etkileri gözlenmiĢtir. Gümrük Birliği'ne girilmesiyle birlikte ithal girdi maliyetlerindeki düĢme ve iç talepteki canlılık, sanayi katma değerinde artıĢa neden olmuĢtur. Sanayi katma değerinin artıĢ oranı yılın ilk üç aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 8,8'e ulaĢtıktan sonra, ikinci ve üçüncü üç aylık dönemlerde sırasıyla 7,4 ve 5,5 olarak gerçekleĢmiĢtir (Tablo II.1.2). Sanayi üretiminde en önemli bileĢen olan özel imalat sanayi içindeki en büyük artıĢlar, elektrik makinaları ve aygıtları, metal eĢya, taĢıt araçları, tütün ve plastik ürünleri alt sektörlerinde görülmüĢtür. Ancak kamu imalat sanayi üretimi 1996 yılında da gerilemeye devam etmiĢtir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, 1996 yılında kamu sektörü sabit sermaye yatırımları artıĢ oranının düĢük kalmasıdır. Özel imalat sanayi üretim artıĢları 1996 yılında geçici verilerle, birinci üç ayda yüzde 10,5, ikinci üç ayda yüzde 10 ve üçüncü üç ayda yüzde 6,9 olarak gerçekleĢmiĢtir. Kamu imalat sanayi üretimi ilk üç ayda yüzde 2,9 arttıktan sonra ikinci ve üçüncü üç aylık dönemlerde sırasıyla yüzde 1,2 ve binde 6 gerileme göstermiĢtir. Ġmalat sanayiinde kapasite kullanım oranı 1995 yılında, 1994 yılında meydana gelen kayıpları telafi ederek ortalama yüzde 79,4'e yükselmiĢtir. Yılın ikinci yarısında düĢme eğilimine giren ortalama kapasite kullanım oranı, 1996 yılı için yüzde 79,1 olarak gerçekleĢmiĢtir. Sanayi üretimindeki artıĢa rağmen ortalama kapasite kullanım oranı yükselmemiĢtir. Bunun en önemli nedeni, ithalattaki artıĢa bağlı olarak artan yatırımların kapasite seviyesinde yarattığı geniĢlemedir. Sanayi sektörü içinde yer alan madencilik sektörü katma değerinde 1995 yılındaki gerileme, 1996 yılının ilk üç aylık döneminde de devam etmiĢ, ancak izleyen ikinci ve üçüncü üç aylık dönemlerde yükselmiĢtir. Ayrıca, sanayi üretimindeki artıĢa bağlı olarak enerji sektöründe hızlı bir büyüme gözlenmiĢtir. c. Hizmetler Hizmetler sektöründe 1996 yılının ilk dokuz aylık döneminde yüzde 9,4 oranında katma değer artıĢı meydana gelmiĢtir (Tablo II.1.2). Hizmetler içinde en önemli büyüme, sanayi sektörü katma değer artıĢına ve sanayi sektöründeki ithal girdi kullanımındaki artıĢa bağlı olarak, ticaret, ulaĢtırma-haberleĢme ve ithalat vergilerinde olmuĢtur. II.1.1.B.Ġthalat Gümrük Birliği'nin etkileri ithalat artışında hissedilmiştir. Toplam ithalat 1995 yılında 35,7 milyar ABD doları olarak gerçekleĢtikten sonra, 1996 yılında Gümrük Birliği'ne girilmesiyle birlikte oluĢan ortamla, Haziran ayı sonu itibariyle geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 29,7 artarak 20,1 milyar ABD dolarına ulaĢmıĢtır. Gümrük Birliği'ne girilmesinden sonra özellikle sanayi sektöründe kullanılan girdilerin maliyetlerinde meydana gelen düĢme, ithalatın dolayısıyla da sanayi üretiminin artmasında etkili olmuĢtur. Toplam ithalat içinde ana mal grupları itibariyle en yüksek paya sahip olan hammadde ithalatı, 1996 yılının ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18,6 artıĢ göstermiĢtir. Ayrıca tüketim malları ve yatırım malları ithalatı, yine aynı dönemler itibariyle sırasıyla yüzde 60,2 ve yüzde 41,6 artıĢ göstermiĢtir. Yatırım maddeleri içinde inĢaat ve makina-teçhizat mallarındaki artıĢlar ise aynı dönemler itibariyle sırasıyla yüzde 49,8 ve yüzde 38,3 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġmalat sanayi üretim ve yatırımlarındaki artıĢ hammadde, inĢaat ve makina-teçhizat ithalatındaki yükselmelerde kendisini göstermektedir. Ana sektörler itibariyle toplam ithalat içinde en önemli paya sahip olan sanayi ürünleri, 1996 yılının ilk altı aylık dönemi sonunda geçen yılın aynı dönemine göre ortalama yüzde 29,6 artıĢ göstermiĢtir. Sanayi ürünleri ithalatının yüzde 91,3'ünü oluĢturan sanayi mamulleri ithalatı artıĢ oranı, aynı dönemde yüzde 30,2 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ayrıca tarım ve madencilik ithalatı da sırasıyla aynı dönemler itibariyle yüzde 52 ve yüzde 16,4 artıĢ göstermiĢtir. II.1.2. Ekonominin Talep Yönü: Ġç Talep ve Ġhracat II.1.2.A. Ġç Talep: Yatırım ve Tüketim Özel nihai tüketim harcamaları ve özel sektör yatırımlarında 1995 yılında ikinci üç aylık dönemden itibaren artıĢ gözlenmiĢtir. Devlet Ġstatistik Enstitüsü'nün (DĠE) 1996 yılına iliĢkin harcamalar yönüyle GSMH verileri henüz yayımlanmamıĢtır. Yapılan çalıĢmalara göre, 1995 yılında gözlenen iç talep canlılığı ve buna bağlı olarak tüketim artıĢı 1996 yılının ilk üç aylık döneminde de devam etmiĢtir. Gümrük Birliği'ne girilmesi, özellikle ara ve yatırım malları ithalatı yoluyla oluĢan maliyet baskısını azaltmıĢ ve bu durum yatırımlar üzerinde arttırıcı etki yapmıĢtır. Özel sektör yatırımlarının yüksek düzeyini koruması, sanayi üretimini de arttırmaktadır. Ayrıca 1995 yılı sonunda ve 1996 yılı baĢında iki kez kamu sektöründe ücret ayarlamaları yapılması, iç talebi yükseltici bir etki yapmıĢtır. Yatırım harcamaları 1996 yılının ikinci üç aylık döneminde yüksek düzeyini, önceki üç aylara göre bir miktar azaltmasına rağmen, korumuĢtur. Merkez Bankası'nın uyguladığı likidite kontrolu, etkilerini yılın üçüncü üç aylık döneminden itibaren özellikle iç talep canlılığının yavaĢlamasıyla göstermeye baĢlamıĢtır. Ġç talep canlılığının yavaĢlamasıyla sanayi üretimi bir miktar yavaĢlamıĢ, ancak dıĢ talebin devam etmesi bu yavaĢlamayı telafi edici bir rol oynamıĢtır. TABLO II.1.4 YATIRIM VE TÜKETĠM (Sabit Fiyatlarla, Yüzde DeğiĢim) 1995(1) 1995 1996(1) Tüketim Harcamaları Kamu 3,1 6,7 6,5 Özel 2,2 7,6 4,9 Kamu 5,9 -16,9 35,7 Özel 6,2 14,9 1,4 Sabit Sermaye Yatırımı Kaynak: DĠE (1) Program hedefleri TCMB Ġktisadi Yönelim Anketi (Anket) Türk sanayi sektörünün genel eğilim ve beklentilerini ölçebilmek amacıyla 200'ün üzerinde firmaya uygulanmaktadır. Ankette firmaların iç ve dıĢ talep, eğilim ve beklentileri, harcama ve stok durumları ve üretim hacmine iliĢkin veriler toplanmaktadır. Ankette yer alan soruların içsel tutarlılığı üzerinde yapılan çalıĢmalarda, sorular arası korelasyon yüzde 76 olarak bulunmuĢtur. Ayrıca, DĠE Sanayi Üretim Ġndeksi ile Anket sorularının çapraz korelasyonlarında da yüksek iliĢkiler saptanmıĢtır. DĠE tarafından harcamalar yönünden GSMH verilerinin yayımlanmaması nedeniyle, 1996 yılı için talep yönlü açıklamalar açısından Anket, önemli ipuçları vermektedir. II.1.2.B. Ġhracat Ġç talebin canlı olması ve OECD ülkeleri büyüme hızlarındaki yavaĢlamaya bağlı olarak, 1995 yılı Temmuz ayından itibaren ihracat artıĢ hızında yavaĢlama meydana gelmiĢtir. Gümrük Birliği'ne giriĢin etkisi 1996 yılının ilk yarısında beklendiği ölçüde yüksek olmamıĢtır. Yılın ilk altı aylık döneminde ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9,3 artarak 10,9 milyar ABD dolarına ulaĢmıĢtır. Ġhracatçı Birlikleri'nden derlenen verilere göre, 1996 yılı ihracatı 23,7 milyar ABD dolarına ulaĢmaktadır. Ġhracat gelirlerindeki artıĢın sınırlı görünmesine neden olan bir baĢka etki de, özellikle eski Sovyet Cumhuriyetleriyle yapılan bavul ticaretinin istatistiklere girmemesidir. Resmi rakamlara yansımamasına rağmen bu yolla yapılan ihracatın önemli boyutlara ulaĢtığı tahmin edilmektedir. Ġhracat 1996 yılının ilk altı aylık dönemi itibariyle incelendiğinde, Nisan ayında yüzde 4,7 oranında gerileme gözlenmektedir. Bu gerilemenin iki önemli nedeni bulunmaktadır. Birincisi, yıllık ihracat sözleĢmelerinin Mart ayında sona ermesi ikincisi, 1995 yılı Nisan ayındaki bayram tatili nedeniyle mal nakliyatındaki gecikmelerdir. Bu iki etkinin birleĢmesi, ihracatın Nisan ayında gerilemesine neden olmuĢtur. İhracat artışı 1996 yılında beklenen oranda gerçekleşmemiştir. Ġhracat artıĢının 1996 yılının ilk altı aylık döneminde yüzde 9,3'den daha yüksek olmamasının bir nedeni de dünya ticaretinin büyüme hızındaki yavaĢlamadır. Dünya ticaret hacmindeki artıĢ 1995 yılında yüzde 8,9 iken 1996 yılında yüzde 6,7'ye düĢmüĢtür. Yukarıda belirtilen dıĢ pazar kısıtı beklenen ihracat artıĢına ulaĢılmasında önemli bir engel yaratmıĢtır. Ana sektörlere göre ihracat artıĢı, yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre tarım ürünlerinde yüzde 12,9, madencilik sektöründe yüzde 11,9 ve sanayi ürünlerinde yüzde 8,8 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ana mal gruplarına göre ihracat incelendiğinde, aynı dönemler itibariyle yatırım malları ihracatının yüzde 11,4, tüketim maddeleri ihracatının yüzde 8,9, hammadde ihracatının yüzde 8,7 arttığı gözlenmektedir. II.1.3. Ġstihdam DĠE tarafından uygulanan Hanehalkı ĠĢgücü Anketi sonuçlarına göre, Ekim 1995'de 21,4 milyon olan toplam istihdam, Nisan 1996'da da yaklaĢık olarak aynı düzeyde kalmıĢtır. Toplam istihdamın yüzde 44'ü kentsel alanlarda, yüzde 56'sı ise kırsal alanlardadır. Türkiye genelinde iĢsizlik oranı yüzde 6,3 olarak bulunmuĢtur. Kırsal yerlerde iĢsizlik oranı yüzde 3,8 iken bu oran kentsel yerlerde yüzde 9,3'tür. Ġstihdamda olup da iĢ arayanlar ya da mevcut iĢinde veya ikinci bir iĢte daha fazla çalıĢmaya uygun olanlar Ģeklinde tanımlanan eksik istihdam ise geçen yıla göre azalarak yüzde 6,3 olmuĢtur. Eksik istihdam, özellikle iĢsizlik sigortasının olmadığı, kendi hesabına ve ücretsiz aile iĢçisi olarak çalıĢanların yoğunlukta bulunduğu ülkelerde en az iĢsizlik kadar önem taĢımaktadır. Eksik istihdam ve iĢsizlik oranının toplamından oluĢan toplam atıl iĢgücü geçen yıla göre azalarak yüzde 12,6 olmuĢtur. TABLO II.1.5 ĠġGÜCÜ VE ĠġSĠZLĠK (Bin KiĢi, Yüzde Pay) (12 + yaĢ) 1994 1995 1996(1) 22136 22900 22809 29,0 30,3 30,2 1740 1522 1431 7,9 6,6 6,3 11,1 10,0 9,3 Kır(%) 5,1 3,9 3,8 Eksik Ġstih.(%) 8,7 7,0 6,3 Atıl ĠĢgücü(%) 16,6 13,6 12,6 ĠĢgücü TOPLAM Kadın(%) ĠĢsiz TOPLAM ĠĢsizlik Oranı TOPLAM Kent(%) Kaynak: DĠE (1) Nisan Çeşitli tanımlara göre istihdamda artış vardır. Teknolojik gelişme nitelikli işgücü talebini artırmaktadır. Ücretsiz aile işçileri kırsal yerlerde işsizlik oranının düşük görülmesini sağlarken, aynı kesim kentsel yerlerde işsizlik oranını yükseltmektedir. Ġstihdamın sektörel dağılımı incelendiğinde son yıllarda tarım sektörünün toplam istihdam içindeki payının yüzde 45, sanayi sektörünün yüzde 20, hizmetler sektörünün ise yüzde 30 civarında değiĢtiği gözlenmektedir. Bu dağılım kentsel yerlerdeki iĢsizliğin ip uçlarını vermektedir. Tarım sektöründe 12 ve daha yukarı yaĢtaki ücretsiz aile iĢçileri istihdamda kabul edildiği için tarımın istihdamdaki payı yüksek ve dolayısıyla da kırsal yerlerde iĢsizlik oranı düĢük görülmektedir. Diğer yandan, kırsal yerlerde iĢsizlik oranının düĢük gibi görülmesini sağlayan ücretsiz aile iĢçileri kentsel yerlere göç ettikleri zaman iĢsizlik oranının kentlerde artmasına neden olmaktadırlar. Türkiye'de gerek üretim ve istihdam arasında, gerek teknoloji ve istihdam arasında belli bir açıklayıcı iliĢki bulunmamaktadır. Çünkü, Türkiye'de büyümenin motoru olan sanayi sektöründe teknolojik geliĢme bir yandan toplam iĢgücü talebinin azalmasına, diğer yandan da nitelikli iĢgücü talebinin artmasına yol açmaktadır. Oysa, kentsel yerlerde ilk kez iĢ arayan niteliksiz iĢgücü teknolojik düzeyle bağdaĢmamaktadır veya bu düzeye uyabilmesi ve nitelik kazanması için belli bir sürenin geçmesi gerekmektedir. TABLO II.1.6 ĠSTĠHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI(%) 1994 1995 1996(1) Tarım 44 48 46 Sanayi 22 21 22 Hizmetler 34 31 32 Kaynak:DĠE (1) Nisan II.2. KAMU MALĠYESĠ VE ĠÇ BORÇLANMA II.2.1. Kamu Maliyesi Türkiye'de kamu kesimi, Konsolide Bütçe, reel ve finansal kesimde faaliyet gösteren Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri (KĠT'ler), Mahalli Ġdareler, Sosyal Güvenlik KuruluĢları, Döner Sermayeli KuruluĢlar ve Bütçe DıĢı Fonlar'ı kapsamaktadır. 5 Nisan Kararları, kamu açığının 1994 ve 1995 yıllarında düşük düzeyde kalmasında etkili olmuştur. Fakat 1996 yılında kamu açığı tekrar artmıştır. Finansal piyasalarda, 1994 yılı baĢında yaĢanan kriz sonrasında alınan 5 Nisan Kararları ile kamu açığını daraltmaya yönelik önemli adımlar atılmıĢtır. Bu önlemlerle birlikte kamu harcamalarının GSMH içindeki payı 1993 yılında yüzde 31,2 iken, 1994 yılında yüzde 29,4'e ve 1995 yılında yüzde 26,1'e gerilemiĢtir. Kamu gelirlerinin GSMH içerisindeki payı ise 1993 yılında yüzde 18,9 iken, 1994 yılı sonunda yüzde 21,5 ve 1995 yılında yüzde 20,7 oranında gerçekleĢmiĢtir. Buna bağlı olarak kamu kesimi toplam nakit finansman gereksiniminin GSMH içindeki payı 1993 yılında yüzde 11,6 iken, takip eden iki yılda sırasıyla yüzde 7,9 ve 5,1 oranına gerilemiĢtir. Kamu kesimi nakit finansman gereksinimi 1996 yılı Program hedefi üzerinde gerçekleşmiştir. Bu düĢüĢ eğilimi 1996 yılında devam etmemiĢtir. Bütçe Programında kamu gelir ve harcamalarının GSMH içerisindeki payı sırasıyla yüzde 20,7 ve 28,3 oranında öngörülürken, 1996 yıl sonunda bu değerlerin yüzde 20,5 ve 30,1 oranında gerçekleĢmesi beklenmektedir. Kamu gelirlerinin GSMH içindeki payının programlanandan önemli ölçüde sapmamasına rağmen, kamu harcamalarının payında yaklaĢık iki puan artıĢ olmuĢtur. Bu artıĢ özellikle iç borç faiz ödemelerinin programlananın üzerinde artmasından kaynaklanmıĢtır. Bu geliĢmeler sonucunda, 1996 Yılı Programında yüzde 7,5 oranında hedeflenen kamu kesimi toplam nakit finansman gereksiniminin GSMH içindeki payının yıl sonunda yüzde 9,2 oranında gerçekleĢmesi beklenmektedir (Tablo II.2.1). Diğer Kamu olarak adlandırdığımız Mali KĠT'ler, Mahalli Ġdareler, Sosyal Güvenlik KuruluĢları ve Döner Sermayeli KuruluĢların toplamı hariç, Konsolide Bütçe, KĠT'ler ve Fonların 1993-1995 döneminde, finansman gereksiniminde azalma olmuĢtur. Konsolide Bütçe nakit finansman gereksiniminin GSMH içindeki payı 1996 Yılı Programında yüzde 6,4 olarak hedeflenmiĢken, yıl sonunda bu oranın yüzde 8,4 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir. ĠĢletmeci ve özelleĢtirme kapsamındaki KĠT'lerin borçlanma gereksiniminin GSMH içindeki payı 1993 yılında yüzde 3,5 iken, 1994 yılında yüzde 1,9'a gerilemiĢ ve 1996 yılında binde 2 oranında gerçekleĢmesi beklenmektedir. Bu kuruluĢların gelir-gider dengesi 1995 yılında binde 7 oranında fazla vermiĢ ve kamu kesimi finansman gereksinimindeki düzelme önemli oranda bu kuruluĢların finansman gereksinimindeki azalmadan kaynaklanmıĢtır (Tablo II.2.1). Diğer taraftan, 1996 yılı Programında Fonların gelir-gider dengesinin fazla vermesi öngörülürken, yıl sonunda Fonların borçlanma gereksiniminin bir önceki yıla göre 39,4 trilyon Türk lirası azalarak GSMH içindeki payının binde 6'dan binde 1'e düĢmesi beklenmektedir. Diğer Kamu borçlanma gereksiniminin GSMH içindeki payı 1994 yılında yüzde 1,2 seviyesinden 1995 yılında yüzde 1,5'e çıkmıĢtır. Bu oranın, 1996 yılında ise programlanan hedefin altına düĢerek, binde 4 oranına gerilemesi beklenmektedir (Tablo II.2.1). Kamu kesimi finansman gereksinimi 1996 yılında reel olarak iki kattan fazla artmıştır. Kamu kesiminin nakit finansman gereksiniminin, 1996 yılında cari fiyatlarla yaklaĢık 3,5 kat artarak 1366,3 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir (Tablo II.2.2). Toptan eĢya fiyatlarının yıllık ortalama artıĢı ile karĢılaĢtırıldığında, kamu kesimi finansman gereksiniminin bir yıl öncesine göre reel olarak önemli oranda artmıĢ olacağı tahmin edilmektedir. TABLO II.2.1 KAMU KESĠMĠ NAKĠT FĠNANSMAN GEREKSĠNĠMĠNĠN GAYRĠ SAFĠ MĠLLĠ HASILAYA ORANI(1) (Yüzde) Program 1992 1993 1994 1995 1996 Konsolide Bütçe(2) 5,4 6,3 3,9 3,7 6,4 8,4 KĠT'ler(3) 4,5 3,5 1,9 -0,7 0.8 0,2 Fonlar 1,3 0,9 0,9 0,6 -0,2 0,1 Diğer Kamu(4) 0,5 1,0 1,2 1,5 0,5 0,4 11,7 11,6 7,9 5,1 7,5 9,2 Toplam Nakit Finansman Gereksinimi Kaynak: DPT, HM (1) - iĢareti fazla anlamındadır. (2) Konsolide Bütçe nakit açığının GSMH'ya oranıdır. 1996(5) (3) ÖzelleĢtirme kapsamındaki kuruluĢlar dahildir. (5) Mali KĠT'ler, Mahalli Ġdareler, Döner Sermayeli KuruluĢlar ve Sosyal Güvenlik KuruluĢları'nı kapsamaktadır. (4) GerçekleĢme tahmini. GRAFĠK II.2.1 KAMU KESĠMĠ NAKĠT FĠNANSMAN GEREKSĠNĠMĠ / GSMH TABLO II.2.2 KAMU KESĠMĠ NAKĠT AÇIĞI VE FĠNANSMANI (Cari Fiyatlarla, Trilyon Türk lirası) 1994 1995 Program 1996 1996(4) -106,4 -200,2 -204,5 -315,5 -916,2 -1206,0 Stok Değer ArtıĢı -22,2 -31,8 -100,9 -87,8 -100,9 -160,3 Finansman(1) 128,6 232,0 305,4 403.3 1017,1 1366,3 -16,5 -27,4 -91,3 -191,8 -109,7 -228,1 17,6 27,7 -68,3 -67,9 -80,1 -231,4 Konsolide Bütçe 4,0 21,1 -67,2 -81,2 -113,5 -134,4 KĠT'ler(2) 2,4 -1,3 -4,8 -13,5 -7,2 -51,8 Fonlar 2,0 -0,9 3,1 13,7 11,0 1,0 Diğer Kamu(3) 9,1 8,9 0,5 13,2 29,6 -46,3 127,5 231,8 465,0 662,9 1206,8 1825,9 55,4 105,0 219,1 375,5 974,5 1381,6 Kısa V. Avans 17,4 53,0 51,9 94,7 179,0 228,9 DevletTahvili 15,4 30,1 -70,3 85,7 403,5 274,0 Hazine Bonosu 24,0 22,2 244,2 197,2 392,0 792,1 "Diğer" Finansman -1,4 -0,4 -6,6 -2,1 0,0 86,6 52,2 79,8 111,6 51,7 157,7 146,5 -0,7 8,4 -11,8 0,2 -0,7 0,3 1992 Nakit Açığı Kasa-Banka DıĢ Borçlanma (net) Ġç Borçlanma (net) Konsolide Bütçe KĠT'ler(2) Merkez Bankası 1993 Ticari Banka 4,0 19,5 -7,2 7,8 10,3 3,1 Eximbank -0,3 -0,1 1,2 -0,5 -0,2 0,0 Devlet Tahvili 14,5 14,7 13,9 6,2 0,0 20,0 Net Ödeme Ertelemeleri 34,7 37,2 115,5 38,0 148,3 123,1 10,8 22,9 28,4 41,2 -31,2 17,5 9,1 24,1 105,9 194,5 105,8 280,3 Fonlar Diğer Kamu(2) Kaynak: DPT, HM (1) Konsolide Bütçe nakit açığı finansmanı ve diğer kamu kuruluĢları finansman gereksinimlerinin toplamıdır. (2) ÖzelleĢtirme kapsamındaki kuruluĢlar dahildir. (3) Mali KĠT'ler, Mahalli Ġdareler, Döner Sermayeli KuruluĢlar ve Sosyal Güvenlik KuruluĢları'nı kapsamaktadır. (4) Yılsonu tahmini Bütçe Programına göre 1996 yılı Konsolide Bütçe açığının 861 trilyon Türk lirası olması öngörülmüĢtür. Ocak - Nisan dönemi sonuna kadar, 11 Kasım 1995 tarih ve 22460 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Geçici Bütçe" ödenekleri kullanılmıĢtır. Ġlk dört aylık dönem sonunda bütçe açığında gözlenen daralmanın nedeni ise harcamalar için yeterli olmayan Geçici Bütçe ödeneklerinin, emanet ve avans hesaplarından sağlanmasıdır(1). Konsolide Bütçe açığı 1996'da hızla artmıştır. Bu durum, bütçe açığına emanet ve avans kalemlerinin eklenmesi ile elde edilen nakit açığının hızla artmasına neden olmuĢtur. Nakit açık 1996 yılının ilk dört aylık döneminde, 432 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Harcamalar Mayıs ayından itibaren yeni bütçe ödeneklerinden sağlanmaya baĢlanmıĢtır. Konsolide Bütçe gelirlerinin harcamaları karĢılama oranı bu ayda yüzde 70'lere inmiĢtir. Özellikle iç borç faiz ödemeleri ve yılın ikinci yarısında uygulanan memur zamları ile artıĢ gösteren personel harcamaları, Konsolide Bütçe açığının artmasına neden olmuĢtur (Grafik II.2.2). GRAFĠK II.2.2 BÜTÇE DENGELERĠ / GSMH (1) Bütçe emanetleri, harcamalar kısmında nakit sıkıntısı ile yapılamayan giderlerin, normal kaydı yapılarak bütçe emaneti kısmına alınmasıdır. Nakit sağlandığında emanet hesabından çıkıĢ yapılır, (-) iĢaret emanet verildiğini, (+) iĢaret ise emanetin alındığını gösterir. Avans ise iĢin yapılması için nakit olarak ödenen, daha sonra gider kaydı yapılan harcamalardır. Bütçe içi avans ve krediler, akreditifler, müteahhit avansları ve kiĢi borçları bu kalemde yer alır. (-) iĢaret avans verildiğini, (+) iĢaret ise verilen avansın geri alındığını gösterir. Bütçe ödeneklerinin yetersizliği, "Ek Bütçe"'nin gerekliliğini gündeme getirmiĢtir. Harcamalar Ekim ve Kasım aylarında, yılın ilk dört ayında uygulandığı gibi, avans ve emanetlere kaydırılmıĢ ve nakit açığının hızlanmasına neden olmuĢtur. Konsolide Bütçe nakit açığı 1996 yıl sonu itibariyle 1247 trilyon Türk lirasıdır (Tablo II.2.3). "Ek Bütçe" ile ilgili Kanun 8 Aralık 1996 tarih ve 22841 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢ ve 447 trilyon Türk liralık ek ödenek sağlanmıĢtır. Ekim ayı sonunda revize edilen Bütçe tahminine göre, Bütçe açığının yıl sonunda 1300 trilyon Türk lirası olması beklenmekteydi. Ancak, yıl sonunda Konsolide Bütçe açığı 1218 trilyon Türk lirası olarak gerçekleĢmiĢtir. Nakit açığın GSMH'ya oranı 1996 yılında hızla artmıĢtır. Geçen sene yüzde 3,7 olarak gerçekleĢen bu oran, 1996 yılında yüzde 8,4'e yükselmiĢtir. (Tablo II.2.5). TABLO II.2.3 1996 YILI ÜÇER AYLIK DÖNEMLER ĠTĠBARĠYLE KONSOLĠDE BÜTÇE NAKĠT AÇIĞI VE FĠNANSMANI (Trilyon Türk lirası, kümülatif) 1996 Program I II III -861,0 -74,2 -475,4 -750,5 -1 217,7 - -220,9 -27,0 -56,5 -29,6 -861,0 -295,2 -502,4 -807,0 -1 247,3 861,0 295,2 502,4 807,0 1 247,3 DıĢ Borç(net) -113,5 -55,4 -26,0 -89,4 -134,4 Devlet Tahvili (net) -83,5 -161,2 -209,6 274,0 Bütçe Dengesi Emanet ve Avans Nakit Dengesi Finansman 403,4 IV Hazine Bonosu (net) 392,2 440,5 739,4 1 123,3 792,2 Kısa V. Avans (net) 179,0 68,8 -1,3 26,5 228,9 0 -75,2 -48,5 -43,8 86,6 Diğer(1) Kaynak: HM (1) Emanetler, nakit, vb. net varlıklardaki değiĢmelerdir. - iĢareti varlık artıĢı, + iĢareti varlık azalıĢıdır. Faiz dıĢı bütçe dengesi 1994 yılından bu yana fazla vermektedir. Bütçe Programına göre 1996 yılında 434 trilyon Türk lirası olması planlanmıĢtır. Bu büyüklük yıl sonu itibariyle 280 trilyon Türk lirasına inmiĢtir. Geçen sene yüzde 3,3 olan faiz dıĢı bütçe dengesinin GSMH'ya oranı, 1996 yılı sonunda 1,9 olarak gerçekleĢmiĢtir (Grafik II.2.2). Konsolide Bütçe gelirleri içinde vergi gelirlerinin payı artmıştır. Faiz dışı bütçe fazlası azalmıştır. Konsolide Bütçe gelirleri 1996 yıl sonu itibariyle program hedefinin üzerinde gerçekleĢmiĢtir. Toplam gelirlerin GSMH'ya oranı 1995 yılında yüzde 17,7 iken, 1996 yıl sonunda yüzde 18,5'e ulaĢmıĢtır. Vergi gelirlerinin Konsolide Bütçe gelirleri içindeki payı 1996 yılında artmıĢtır. Bu pay 1995 yılında yüzde 77 iken, 1996 yılında yüzde 82'ye yükselmiĢtir. Vergi gelirlerinin GSMH'ya oranı 1995 yılında yüzde 13,8'den 1996 yılında yüzde 15,2'ye yükselmiĢtir (Tablo II.2.4). TABLO II.2.4 KONSOLĠDE BÜTÇE GELĠRLERĠ (Yüzde) 1992 Vergi Gelirleri/GSMH(1) 1993 1994 1995 1996 12,9 13,2 15,1 13,8 15,2 Dolaylı Vergiler/GSMH(1) 6,4 6,8 7,8 7,9 9,2 Dolaysız Vergiler/GSMH(1) 6,5 6,4 7,3 5,9 5,9 Vergi Gelirleri/Harcamalar 63,9 54,5 65,5 63,4 56,8 Vergi Gelirleri/Faiz DıĢı 78,1 71,7 98,1 94,8 91,5 Bütçe Harcama. Dolaylı Vergiler/Toplam Vergi Gel. 49,6 51,4 51,7 57,5 60,6 Dolaysız Vergiler/Toplam Vergi Gel. 50,4 48,6 48,3 42,5 39,4 Kaynak: HM (1) GSMH, DPT yıl sonu tahminidir. Konsolide Bütçe vergi gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 107 oranında artmıĢtır. Vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin payı 1996 yılında geçen yıla göre artarak yüzde 60,6, dolaysız vergilerin payı ise geçen yıla göre azalarak yüzde 39,4 olarak gerçekleĢmiĢtir. Dolaylı vergilerin GSMH'ya oranı 1995 yılında yüzde 7,9'dan 1996 yılında yüzde 9,2'ye yükselmiĢtir. Dolaysız vergilerin GSMH içindeki payı ise geçen yıla göre değiĢmemiĢ ve 1996 yılında yüzde 5,9 olarak gerçekleĢmiĢtir (Tablo II.2.4). Dolaylı vergiler içinde yer alan mal ve hizmetlerden alınan vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı 1995 yılında yüzde 39,7'den, 1996 yılında yüzde 43,4 oranına çıkmıĢtır. DıĢ ticaretten alınan vergilerin payı 1995 yılında yüzde 17,9 iken, bu oran 1996 yılında yüzde 17,2 olarak gerçekleĢmiĢtir. İç borç faiz ödemeleri Konsolide Bütçe harcamaları içinde en yüksek paya sahiptir. Konsolide Bütçe harcamaları 1996 yılında geçen yıla göre yüzde 130 oranında artmıĢtır. Konsolide Bütçe harcamalarının GSMH içindeki payı 1996 yılında hızla yükselmiĢtir. Bu oran 1995 yılında yüzde 22 iken, 1996 yılı sonunda yüzde 26,8'e ulaĢmıĢtır. Harcamaların hızlanmasında en önemli neden iç borç faiz ödemelerindeki artıĢtır. Konsolide Bütçe harcama kalemlerinin 1996 yılındaki dağılımına bakıldığında, en yüksek payın yüzde 37,9 ile iç ve dıĢ borç faiz ödemelerine ait olduğu görülmektedir. Bu oran 1995 yılına göre yaklaĢık 4 puan yükselmiĢtir. Ġç borç faiz ödemelerinin toplam harcamalar içindeki payı, 1996 yılında, yüzde 33,6, dıĢ borç faiz ödemelerinin toplam harcamalar içindeki payı ise 4,2 dir. TABLO II.2.5 KONSOLĠDE BÜTÇE NAKĠT AÇIĞI VE FĠNANSMAN GÖSTERGELERĠ 1992 1993 1994 1995 Program 1996 GerçekleĢme 1996 (Trilyon Türk lirası) Nakit Dengesi(1) -59,4 -126,1 -151,9 -294,3 -861,0 1 247,3 Faiz Ödemeleri Faiz Hariç Nakit D.(1) 40,3 116,5 298,3 576,1 1 295,4 1 497,4 -19,1 -9,6 146,4 281,8 434,4 250,1 (Yüzde)(2) Faiz Hariç Nakit D./GSMH -1,7 -0,5 3,8 3,6 3,2 1,7 3,8 5,8 7,7 7,3 9,6 10,1 -5,4 -6,3 -3,9 -3,7 -6,4 -8,4 DıĢ Borçlanma(net)/GSMH 0,4 1,1 -1,7 -1,0 -0,8 -0,9 Devlet Tahvili(net)/GSMH 1,4 1,5 -1,8 1,1 3,0 1,9 Hazine Bonosu(net)/GSMH 2,3 1,1 6,3 2,5 2,9 5,4 Kısa V.Avans(net)/GSMH 1,6 2,7 1,3 1,2 1,3 1,5 -0,1 -0,02 -0,2 -0,03 0 0,6 Faiz Ödemeleri/GSMH Nakit Dengesi/GSMH Diğer Finansman/GSMH Kaynak: HM (1) - iĢareti açığı, + iĢareti fazlayı göstermektedir. (2) GSMH, DPT yıl sonu tahminidir. Geçen yıllarda olduğu gibi personel harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı düĢmeye devam etmiĢtir. Memur maaĢlarına yapılan zamma rağmen, 1995 yılında yüzde 29 olan bu oran, 1996 yılında yüzde 24,6'ya inmiĢtir. Sosyal Güvenlik KuruluĢları'na Konsolide Bütçe'den yapılan transferlerdeki artıĢ geçen yılda olduğu gibi 1996 yılında da devam etmiĢtir. Önemli ölçüde bu kesimi kapsayan Diğer Transferler kaleminin, toplam harcamalar içindeki payı 1996 yılında yüzde 22 olmuĢtur. Bu oran 1994 yılında yüzde 17, 1995 yılında ise yüzde 20 olarak gerçekleĢmiĢti. KĠT'lere yapılan transferlerin Konsolide Bütçe içindeki payı 1996 yılında azalmaya devam etmiĢ ve toplam harcamalar içindeki payı yüzde 1,3'e inmiĢtir. Konsolide Bütçe harcamaları içinde yatırım harcamalarının payı azalmaya devam etmiĢtir, 1996 yılı sonunda bu oran yüzde 6,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. Konsolide Bütçe'nin finansmanı ağırlıklı olarak kısa vadeli iç borçlanma ile sağlanmıştır. Nakit açığa ek olarak, net dıĢ borç geri ödemesi için ortaya çıkan toplam 1382 trilyon Türk liralık finansman ihtiyacı, 1996 yılında devlet tahvili net satıĢı, Hazine bonosu net satıĢı, kısa vadeli avans ve diğer kalemleri ile sağlanmıĢtır (Tablo II.2.5), (Grafik II.2.3). Yıl boyunca Konsolide Bütçe'nin finansmanı kısa vadeli iç borçlanma ile sürdürülmüĢ, özellikle Hazine bonosu satıĢına ağırlık verilmiĢtir. Hazine Bonosu net satıĢı Aralık ayında göreli olarak azalmıĢ ve 79,2 trilyon Türk lirası olarak gerçekleĢmiĢtir. Hazine bonosu ile borçlanmanın GSMH'ya oranı 1995 yılında yüzde 2,5'dan 1996 yılında yüzde 5,4'e çıkmıĢtır. GRAFĠK II.2.3 KONSOLĠDE BÜTÇE FĠNANSMANI Hazine kısa vadeli avansı 1996 yılı sonunda tamamen kullanmıştır. Resmi Gazete'de 9 Ekim 1995 tarih ve 22428 sayı ile yayımlanan değiĢiklik uyarınca, 1996 yılında Hazine'nin kullanabileceği kısa vadeli avans limiti, geçen yıl ile cari yıl Genel Bütçe ödenekleri farkının yüzde 10'u ile sınırlandırılmıĢtır. Bu oran 1997 yılı için yüzde 6, 1998 yılı için ise yüzde 3 olarak saptanmıĢtır. Bütçe Programı'na göre 1996 yılı kısa vadeli avans limitinin 179 trilyon Türk lirası olması öngörülmüĢtür. Geçici Bütçe ile Ocak-Nisan döneminde belirlenen kısa vadeli avans limiti 89,4 trilyon Türk lirasıdır. Bu miktar Mayıs ayından itibaren geçerli olan Bütçe ile 184 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Hazine, Merkez Bankası kaynaklarına Temmuz ve Ağustos aylarında daha çok yönelmiĢ, ancak, likidite durumuna göre zaman zaman kısa vadeli avans kullanımını artırsa da Eylül ve Ekim aylarında itfadan çok borçlanarak bu hesaba geri ödemede bulunmuĢtur. Kasım ve Aralık aylarında ise bu limitin sonuna gelinmiĢtir. Ancak, Ek Bütçe'nin yürürlüğe girmesi ile 44,7 trilyon Türk liralık ek kısa vadeli avans Hazine'nin kullanımına açılmıĢ ve kısa vadeli avans limiti 228,9 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Aralık ayında bu miktarın tamamı kullanılmıĢtır. Kısa vadeli avansın GSMH'ya oranını 1995 yılında yüzde 1,2 iken, 1996 yılında yüzde 1,5'a çıkmıĢtır (Tablo II.2.5). Yıl boyunca devlet tahvili ile borçlanma sınırlı düzeylerde kalmıĢ, Kasım ayına kadar net geri ödeme yapılmıĢtır. Ancak, yılın son üç ayında, iç borçlanmanın uzun vadeye yayılması çabaları sonunda, tahville borçlanmada artıĢ olmuĢtur. 1996 yıl sonu itibariyle devlet tahvili yolu ile net borçlanma özellikle Aralık ayındaki artıĢ nedeniyle 274 trilyon Türk lirası olarak gerçekleĢmiĢtir. Devlet tahvili ile iç borçlanmanın GSMH'ya oranı 1995 yılında yüzde 3 iken, 1996 yılında yüzde 1,9'a gerilemiĢtir. Konsolide Bütçe'nin finansmanında 1996 yılı boyunca net dıĢ borç geri ödemesinde bulunulmuĢ ve Aralık ayı itibariyle 134 trilyon Türk lirası net geri ödeme yapılmıĢtır. Emanet ve nakit değiĢmesi kalemlerini içeren Diğer kalemi ise 1996 yılında 86,6 trilyon Türk lirası olarak gerçekleĢmiĢtir. Özellikle 1988 yılından itibaren piyasa faiziyle borçlanmaya baĢlayan KĠT'lerin mali yapısı hızla bozulmuĢ ve kamu finansman dengesi üzerinde önemli yük olmaya baĢlamıĢtır. KĠT finansman gereksiniminde 1992 yılından sonra alınan tedbirler sonucunda önemli iyileĢmeler sağlanmıĢtır. KĠT mal ve hizmet fiyatlarının 1995 yılında girdi maliyetlerine göre belirlenmesi ve uluslararası fiyat hareketlerinden olumlu yönde etkilenmesi özellikle iĢletmeci KĠT'lerin faktör gelirlerinin 8,3 kat artmasına sebep olmuĢtur. ĠĢletmeci ve özelleĢtirme kapsamındaki KĠT'lerin görev zararı ile sübvansiyonlar sonrası dönem kârı toplamının 49,7 trilyon Türk lirası, nakit finansman gereksiniminin 108,9 trilyon Türk lirası olması 1996 yılı Programında hedeflenmiĢti. Bu kuruluĢların 1996 yılı sonu itibariyle, görev zararı ve sübvansiyonlar sonrası dönem kârı toplamının 112,9 trilyon Türk lirası, nakit finansman gereksiniminin 33,5 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir. Nakit finansman gereksiniminin GSMH'ya oranı 1995 yılında binde 7 oranında fazla vermiĢken, bu oranın 1996 yılında binde 2 açığa dönüĢeceği tahmin edilmektedir. Bu kuruluĢların, 1996 yılındaki faiz ödemelerinin 113,4 trilyon Türk lirası olması, faiz ödemeleri hariç nakit finansman gereksiniminin 80 trilyon Türk lirası fazla vermesi beklenmektedir. Alınan tedbirler ve piyasalardaki olumlu gelişmeler sonucunda 1995 yılında KİT'lerin finansman dengesi fazla vermiştir. Ancak, KİT'lerin finansman dengesi 1996 yılında açığa dönüşmüştür. KĠT'leri mali açıdan etkileyecek hükümet kararları Kasım 1996'dan itibaren geçerli olmak üzere yürürlüğe konulmuĢtur. Bu çerçevede, KĠT'lerin banka hesapları dört kamu bankasında, Kamu Ortak Hesabında tutulması ve bunun Türk lirası ve döviz üzerinden açılan vadesiz iki ana hesaptan oluĢması zorunlu hale getirilmiĢtir. Ayrıca, Kamu Ortak Hesabında toplanan mevduatın bu bankalar ve Hazine arasında imzalanacak protokol çerçevesinde belirlenecek faiz oranında Hazinenin kullanımına açılması kararlaĢtırılmıĢtır. Başlıca işletmeci KİT'lerin borçlanma gereksinimi büyük oranda artmıştır. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), TEKEL ve Türkiye ġeker Fabrikaları (TġF) ile Türkiye TaĢ Kömürü Kurumu (TTK), Türkiye Demir Çelik ĠĢletmeleri (TDÇĠ) ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) gibi baĢlıca iĢletmeci KĠT'lerin borçlanma gereksinimi 1996 yılında yüzde 295 oranında artarak 146,7 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir. KĠT mal ve hizmet fiyatlarının girdi maliyetine göre belirlenmesi ve uluslararası fiyatlarda olumlu geliĢmelere ek olarak, TMO alımlarının ve Ģeker üretiminin düĢük düzeyde kalması TMO ve TġF stok maliyetlerini düĢürmüĢ, sonuç olarak 1995 yılında bu KĠT'lerin borçlanma gereksinimlerinin makul düzeyde kalmasını sağlamıĢtır. Ancak 1996 yılında TMO ve TġF alımlarının ve dolayısıyla bu kuruluĢların stok maliyetlerinin artması KĠT'lerin borçlanma gereksiniminin önemli ölçüde artmasına sebep olmuĢtur. TMO, TEKEL, TġF, TTK, TDÇĠ ve TCDD gibi kuruluĢların borçlanma gereksinimlerinin toplam iĢletmeci KĠT borçlanma gereksinimi içindeki payı 1995 yılında yüzde 77 iken, 1996 yılında bu kuruluĢların borçlanma gereksiniminin hızla artarak, iĢletmeci KĠT'lerin borçlanma gereksiniminin 4,2 katına ulaĢması beklenmektedir. Bu kuruluĢlara yapılan bütçe transferleri 1996 yılında yüzde 11 oranında artarak 37,5 trilyon Türk lirasına yükselmesi ve bunlara yapılan transferlerin, KĠT'lere yapılan toplam bütçe transferleri içindeki payının dört puan artarak yüzde 77 düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir. ĠĢletmeci KĠT'ler, 1996 yılında, 48,5 trilyon Türk lirası tutarında net dıĢ borç geri ödemesi gerçekleĢtirmiĢlerdir. Kasa, banka gibi aktiflerinde de 32,5 trilyon Türk lirası azalma olması beklenmektedir. Bu kuruluĢların nakit açığı, net dıĢ borç geri ödemesi ve aktiflerinden doğan 101,4 trilyon Türk lirası tutarındaki toplam finansman gereksiniminin, 78 trilyon Türk lirası net ödeme ertelemeleri adı altında kaydedilen net pasif artıĢları ve ödeme ertelemeleri, 3,4 trilyon Türk lirası iç borç ve 20 trilyon Türk lirası bütçe dıĢı ikraz tahvilleri kullanılarak karĢılanması beklenmektedir. Mali kesimde yer alan KĠT'lerin 1996 Yılı Programında 32,8 trilyon Türk lirası fazla vermesi öngörülmüĢse de, bu kuruluĢların finansman dengesinin 5,2 trilyon Türk lirası açıkla sonuçlanması beklenmektedir. Bu kuruluĢların kasa, banka gibi aktiflerindeki net artıĢın ise 70,1 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir. Finansman gereksinimi ve aktif artıĢlarının, 5,4 trilyon Türk lirası net dıĢ borç kullanımı ve 105,8 trilyon Türk lirası net iç yükümlülük artıĢı ile finanse edilmesi beklenmektedir. Kamu kesimi genel dengesinde yer alan Fonlar, bütçe dıĢında yer alan onbir fon ile 3418 sayılı kanunla eğitim ve sağlık harcamalarına tahsis edilen gelirler ve kullanımları kapsamaktadır. Fonlar'ın 1996 Yılı Programında 25,9 trilyon Türk lirası fazla vermesi öngörülen finansman dengesinin, yıl sonunda 20,1 trilyon Türk lirası açık vermesi beklenmektedir. Fonların finansman gereksinimi hedefine ulaĢılamamasında, Toplu Konut Fonu kesintilerinin kaldırılmasından dolayı Fon gelirlerinin programlananın altına düĢmesi ve net sermaye transferlerinin hedeflenenin tersine, negatif yönde gerçekleĢmesi etkili olmuĢtur. Önemli bir bölümü Kamu Ortaklığı Fonu'nun gelir payı ödemeleri ve Savunma Sanayi Destekleme Fonu harcamalarından oluĢan fon harcamaları, Program hedefinin 8,2 trilyon Türk lirası altında gerçekleĢmiĢtir. Fonların gelirlerinin üzerindeki harcama ve aktif artıĢlarının finansmanı, 1 trilyon Türk lirası net dıĢ borçlanma, 19,1 trilyon Türk lirası net iç yükümlülük artıĢı ile karĢılanmıĢtır (Tablo II.2.2). Program hedefi, 105,9 trilyon Türk lirası olan Mahalli Ġdareler, Döner Sermayeli KuruluĢlar ve Sosyal Güvenlik KuruluĢları'nın finansman gereksiniminin, yıl sonu itibariyle, 1995 yılına göre yüzde 30,1 oranında azalarak 60,1 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir. Mahalli Ġdareler'in finansman gereksiniminin, Program hedefinin 34,8 trilyon Türk lirası altında gerçekleĢerek 36,3 trilyon Türk lirası olması beklenmektedir. Sosyal Güvenlik KuruluĢları'nın finansman gereksiniminin ise, Program hedefinin 11 trilyon Türk lirası altında, 22,5 trilyon Türk lirası olarak gerçekleĢmesi beklenmektedir. Sosyal Güvenlik KuruluĢlarının finansman açığındaki iyileĢmenin programlananın üzerinde gerçekleĢmesi beklenmektedir. Bu kuruluĢların kaynak yapısındaki düzelme esas olarak, gelirlerinin beklenenin üzerinde artması ve bu kuruluĢlara sağlanan bütçe transferlerinin 3,8 kat yükselmesinden kaynaklanmıĢtır. Mahalli idarelerin finansal yapılarındaki iyileĢmenin Program hedefini aĢması ise, harcamaların programlanının üzerinde artmasına rağmen, özellikle vergi ve faktör gelirlerinde sağlanan yüksek oranlı artıĢtan kaynaklanmıĢtır. Mahalli idarelerin ve Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının finansman dengesinde bir yıl öncesine göre iyileşme olmuştur . Bu kuruluşların gelirleri beklenenin üzerinde gerçekleşmiştir. Mahalli Ġdarelerin, 36,3 trilyon Türk lirası tutarındaki toplam finansman gereksinimi ve 13,1 trilyon Türk lirası tutarındaki kasa-banka gibi aktiflerindeki açık, 21,4 trilyon Türk lirası net dıĢ borçlanma ve 28,1 trilyon Türk lirası net iç borçlanma ile karĢılanmıĢtır. Sosyal Güvenlik Kurumlarının, toplam 22,5 trilyon Türk lirası tutarındaki finansman gereksinimi ise, iç borçlanma ile karĢılanmıĢtır. II.2.2. Ġç Borçlanma Toplam iç borç stoku, 1996 yılında, 1995 yılına göre, yüzde 132 oranında artarak 3159,6 trilyon Türk lirası olmuĢtur. Toplam iç borç anapara ve faiz stoku ise, 1995 yılına göre yüzde 158 oranında artarak 4804,8 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Bonoların Ekim ayı itibariyle toplam iç borç stoku içindeki payı, 1995 yılına göre 15 puanın üzerinde artarak yüzde 60,3 olmuĢtur. Aynı dönemde tahvillerin toplam anapara stoku içindeki payı yüzde 17,9'dan 1996 yılında yüzde 11,1'e, özel amaçlı tahviller, tahkim tahvilleri, ikraz tahvilleri, hesaben tahviller ve döviz büfeleri hesabının yer aldığı diğer tahvillerin payı 1996 yılında 9 puan azalarak yüzde 28,6 olmuĢtur (Tablo II.2.6). Ekim ayı itibariyle ihraç edilen bono ve tahvillerin yüzde 84,3'ünü bankalar, yüzde 6,2'sini özel sektör ve tasarruf sahipleri satın almıĢtır. Seçimlerin oluşturduğu olumsuz hava ve politik belirsizlik, faiz oranlarının 1995 yılı son aylarında ve 1996 yılının ocak ayında önemli ölçüde yükselmesine neden olmuştur. Ġhale yoluyla yapılan, satıĢ miktarı ve vade ile ağırlıklandırılmıĢ bileĢik iç borç faiz oranlarında 1995 yılının ikinci ve üçüncü üç aylık döneminde düĢme eğilimi görülürken, yılın son üç aylık döneminde tekrar yükselmeye baĢlamıĢ ve yükselme eğilimi 1996 yılının Ocak ayına kadar devam etmiĢtir. Bu artıĢ bir önceki yılın Aralık ayında yapılan seçimler nedeniyle artan politik belirsizlik, bütçe nakit finansman gereksiniminin artması, ertelenen kamu zamlarının yarattığı enflasyonist beklenti gibi nedenlerden kaynaklanmıĢtır. SatıĢ miktarı ve vade ile ağırlıklandırılmıĢ bileĢik iç borç faiz oranları 1996 yılı ġubat-Mayıs döneminde düĢüĢe geçerek ġubat ayında yüzde 148 seviyesinden, Mayıs ayında yüzde 114'e kadar inmiĢtir. Yılın ikinci yarısında ise bileĢik faiz oranı, Kasım ayındaki yüzde 133'lük oran hariç, yüzde 125-130 düzeyinde kalmıĢtır. Kasım ayında, hazine bonosu ve devlet tahvilleri faiz gelirlerinden yüzde 10 oranında stopaj vergisi alınması kararlaĢtırılmıĢtır. Bu oran 1997 yılı Ocak ayında yüzde 12'ye çıkarılmıĢtır. TABLO II.2.6 ĠÇ BORÇ ANAPARA STOKUNUN VADE YAPISI (Trilyon Türk lirası) 1995 Yüzde Dağılım 512,4 44,8 1 641,9 60,3 3 Ay Vadeli 69,5 6,1 0,0 0,0 6 Ay Vadeli 0,0 0,0 177,3 6,5 9 Ay Vadeli 99,9 8,7 0,0 0,0 36,8 3,2 0,0 0,0 306,2 26,8 1 464,6 53,8 204,3 17,9 303,7 11,1 195,0 17,1 190,5 7,0 1,5-5 Yıl Vadeli 9,3 0,8 113,1 4,2 Konsinye SatıĢ 0,0 0,0 0,0 0,0 426,4 37,3 778,3 28,6 1 143,1 100,0 2 723,9 100,0 Bono Toplamı Halka Satılan (3, 6 ve 9 Ay Vadeli) Kırık Vade Tahvil Toplamı 1 Yıl Vadeli(1) Diğer Tahvil(2) Toplam Stok 1996 (3) Yüzde Dağılım Kaynak: HM (1) Halka satılan bir yıl vadeli senetleri de kapsamaktadır. (2) Diğer Tahviller, Özel Amaçlı Tahviller, Tahkim Tahvilleri, Ġkraz Tahvilleri, Hesaben Tahviller ve Döviz Büfeleri Hesabı'nı kapsamaktadır. (3) Ekim ayı itibariyle Yıl içinde iç borçlanma vadesinde genel bir artış gözlenmiş ve yılın son iki ihalesinde vade bir yılın üzerine çıkmıştır. Ġç borçlanma vadesi, 1995 yılının son aylarında önemli ölçüde düĢmüĢtür. Ġç borçlanma vadesi, 1996 yılının Nisan ayında altı ayın üzerine çıkmıĢtır. Yılın ikinci yarısında yapılan ihalelerin büyük çoğunluğunun vadelerinin altı ayın üzerinde olması ve yılın son ayında yapılan iki satıĢın vadelerinin bir yılın üzerine çıkması nedeniyle iç borçlanma vadesi artmaya devam etmiĢtir. Yukarıda da değinildiği üzere, yılın ikinci yarısında satıĢ miktarı ve vade ile ağırlıklandırılmıĢ bileĢik iç borç faiz oranları Kasım ayı hariç yüzde 125-130 düzeyini korurken, iç borçlanma vadesi yükselmiĢtir. Buna bağlı olarak, borçlanma vadesinde yıl boyu genellikle artıĢ olmuĢ ve yılın son ayında 11,7 aya kadar çıkmıĢtır. Yılın Kasım ve Aralık aylarında yapılan ihalelerdeki satıĢların aynı döneme denk düĢen iç borç itfalarından az olması, Aralık ayında bileĢik faiz oranlarının bir önceki aya göre düĢmesinde ve vadenin uzamasında etkili olmuĢtur. İç borç stokunun GSMH içindeki payı önemli ölçüde artmıştır. Ġç borç stokunun ekonomiye göre büyüklüğünün bir göstergesi olan, tahvil ve bono anapara stokunun GSMH içindeki payı, 1996 yılında yaklaĢık dört puan artarak yüzde 18,9 olmuĢtur. Borç servisi yükünün bir göstergesi olan anapara ve faiz stokunun GSMH içindeki payı ise, 1996 yılında, 1995 yılına göre yaklaĢık 9 puan artarak yüzde 32,5 olmuĢtur (Tablo II.2.7). TABLO II.2.7 ĠÇ BORÇ STOKUNUN ÇEġĠTLĠ EKONOMĠK VE PARASAL BÜYÜKLÜKLERLE KARġILAġTIRILMASI (Yüzde) 1992 1993 1994 1995 1996 Anapara/GSMH(1) 11,7 12,7 14,0 14,6 18,9 Anapara/M2 70,3 87,1 84,6 90,0 104,6 Anapara/M2Y 44,4 46,6 42,8 43,5 52,7 Anapara/TL Pasif(2) 43,7 53,3 60,1 64,5 85,6(3) Anapara/Toplam Pasif(2) 25,8 26,8 29,4 30,3 40,5(3) Anapara+Faiz/GSMH(2) 15,5 21,9 22,2 23,7 32,5 Anapara+Faiz/M2 93,4 149,8 134,6 146,6 180,2 Anapara+Faiz/M2Y 59,0 80,3 68,0 70,9 90,8 Anapara+Faiz/TL Pasif(2) 58,1 91,6 95,6 Anapara+Faiz/Toplam Pasif(2) 34,2 46,0 46.7 105.0 147,4(3) 49,8 70,9(3) Kaynak: DĠE, HM, TCMB (1) GSMH, DPT 1996 yılı için yıl sonu tahminidir. (2) TL ve toplam pasifler, mevduat bankalarının özkaynakları dıĢındaki pasifleridir. (3) Yıl sonundaki borç stoku ve Kasım ayı sonundaki pasif değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Ġç borç stokunun mali sisteme göre büyüklüğünün değerlendirilmesinde ise, dört alternatif finansal gösterge kullanılmıĢtır: GeniĢ tanımlı para arzı (M2), döviz tevdiat hesaplarını da içeren geniĢ tanımlı para arzı (M2Y), bankaların özkaynakları dıĢındaki toplam Türk lirası pasifleri ve özkaynakları dıĢındaki toplam pasifleri (Tablo II.2.7). Gerek anapara stokunun, gerekse anapara ve faiz stokunun alternatif mali sistem göstergelerine oranlarında, 1996 yılında yüksek artıĢlar gözlenmektedir. Destekleme alımları için üreticilere yapılan ödemeler, 1995 yılının aksine, 1996 yılında önemli ölçüde artmıştır. II.2.3. Tarımsal Destekleme Hububat Ģeker pancarı, tütün, haĢhaĢ kapsülü ve çeltik dıĢındaki ürünler 1996 yılında da, 1995 yılında olduğu gibi devlet destekleme alımları kapsamı dıĢında bırakılmıĢtır. Destekleme alımları için üreticilere yapılan toplam ödemeler 1995 yılında düĢük düzeyde tutulurken, 1996 yılında yapılan ödemeler yüzde 138,2 oranında artarak 152 trilyon Türk lirası seviyesine ulaĢmıĢtır. Buğday, Ģeker pancarı ve tütün gibi ürünlere yapılan ödemeler, toplam destekleme alımları için yapılan ödemelerin yüzde 60'ını teĢkil etmektedir. Destekleme alımları için yapılan ödemelerin GSMH içindeki payı 1995 yılında binde 8'den 1996 yılında yüzde 1'e çıkmıĢtır. Destekleme alımı yapan KİT'lerin finansman dengesi, 1996 yılında daha da bozulmuştur. Tarımsal desteklemeden sorumlu KĠT'lere bütçeden yapılan transferler 1993 yılından itibaren giderek azalmıĢ ve 1995 yılında TMO, TġF ve TEKEL'e bütçeden transfer yapılmamıĢtır. Ancak, 1996 yılında TMO ve TġF'ye toplam 1,3 trilyon Türk lirası tutarında kaynak aktarılmıĢtır. ĠĢletmeci KĠT finansman dengesi 1995 yılında 58,5 trilyon Türk lirası fazla verirken, bu kuruluĢlar 3,2 trilyon Türk lirası açık vermiĢlerdir. Bu kuruluĢların finansman dengesi 1996 yılında büyük oranda açık vererek KĠT borçlanma gereksinimin 2,6 katına ulaĢması beklenmektedir (Tablo II.2.8). Merkez Bankası 1996 yılında da tarımsal kredi vermemiştir. Merkez Bankası'nın sağladığı tarımsal kredilerin, toplam TCMB iç kredileri içindeki payı azalma eğilimini sürdürerek, 1995 yılında yüzde 5,7 iken 1996 yılında yüzde 3,2'ye gerilemiĢtir. Önceki yılda olduğu gibi 1996 yılında da Merkez Bankası TMO ve TġF'na tarımsal kredi sağlamamıĢtır. Merkez Bankası'nın, Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla özel sektöre sağladığı tarımsal krediler ise 1996 yılında, 1995 yılına göre yüzde 38,6 oranında azalma göstererek 11,6 trilyon Türk lirasından 7,1 trilyon Türk lirasına düĢmüĢtür. Merkez Bankası'nın özel sektöre açtığı diğer krediler çerçevesinde ġekerbank aracılığıyla kullandırılan kredilerin 1995 yılı sonundaki 55 milyar Türk liralık bakiyesi, 1996 yılı sonunda da aynı seviyede kalmıĢtır (Tablo II.2.9). TABLO II.2.8 TMO, TÜRKĠYE ġEKER FABRĠKALARI ve TEKEL'ĠN FĠNANSAL GÖSTERGELERĠ (Yüzde) KĠT'lerin Kamu Kesimi Borçlanma Gereksinimi Ġçindeki Payı TMO, TġF ve TEKEL'in Borçlanma Gereksinimi / KĠT Borçlanma Gereksinimi 1994 1995 1996(1) 24,0 -14,5 7,7 0,13 - 2,63 TMO, TġF ve TEKEL'in Kamu Kesimi Borçlanma Gereksinimi Ġçindeki Payı 3,2 0,8 6,2 KĠT'lerin Borçlanma Gereksinimi/GSMH 1,9 -0,7 0,2 TMO, TġF ve TEKEL'in Gereksinimi/GSMH 0,3 0,04 0,6 0,05 0,0 0,01 GSMH'ya Oranlar Borçlanma TMO, TġF ve TEKEL'e yapılan Bütçe Transferleri/GSMH (1) DPT GerçekleĢme Tahmini. TABLO II.2.9 MERKEZ BANKASI TARIMSAL KREDĠLERĠ (Milyar Türk lirası) 1994 %Değ. 1995 %Değ. 1996 %Değ. Kamu Sektörü TMO 25096,3 106,0 0,0 -100,0 0,0 - TġF 0,0 -100,0 0,0 0,0 0,0 - - - Kamu Sek.Kredi. Ġçind. Payı 16,9 - - - Özel Sektör Tarım Kredi Kooperatifleri 11647,6 0,0 11647,6 0,0 7147,6 Diğer 55,0 0,0 55.0 0,0 54,6 0,0 Özel Sek. Kredi. Ġçind. Payı 95,0 - 95,5 - 94,3 - 11702,6 -68,2 7202,2 -38,5 Genel Toplam TCMB Ġç Kredileri Ġçindeki Payı Kaynak: TCMB 36798,9 23,0 41,5 - 5,7 - 3,2 -38,6 - II.3. ÖDEMELER DENGESĠ VE DIġ BORÇLANMA II.3.1. Ödemeler Dengesi Yüksek büyüme oranı ve canlı iç talebe bağlı olarak 1996 yılında ithalat harcamaları artmıĢ ve dıĢ ticaret açığı Ocak-Haziran 1996 döneminde 8,6 milyar ABD doları düzeyine ulaĢmıĢtır. DıĢ ticaret açığının görünmeyen kalemlerden elde edilen net gelirler ile kısmen kapanması sonucunda cari iĢlem açığı bu dönemde 2,3 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Cari açığın finansmanı sermaye giriĢi ile sağlanmıĢ ve 1996 yılının ilk yarısında 5,5 milyar ABD doları net sermaye giriĢi gerçekleĢmiĢtir. Bu dönemde resmi rezerv artıĢı 4 milyar ABD doları olmuĢtur (Tablo II.3.1) TABLO II.3.1 ÖDEMELER DENGESĠ (Milyon ABD doları) 1995 2 631 -2 339 -2 314 -6 850 -4 216 -13 212 -8 564 -19 350 6 847 10 873 6 250 12 500 -4 194 4 722 5 472 10 020 1 769 2 275 798 2 130 -546 -5 005 -3 956 -5 300 Cari ĠĢlemler DıĢ Ticaret Dengesi 1996 1996 (Ocak-Haziran) (Tahmin)(1) 1994 Görünmeyenler Dengesi Sermaye Hareketleri (Rezerv hariç) Net Hata ve Noksan Resmi Rezerv (DeğiĢim) Kaynak: TCMB, DPT (1) DPT Program tahmini II.3.1.A. Cari ĠĢlemler Gümrük Birliği'nin 1996 yılı baĢından itibaren iĢlerlik kazanması sonucu, Avrupa Birliği'ne üye ülkelerden yapılan sanayi malları ithalatında korumalar tamamen kaldırılmıĢ olup, üçüncü ülkelerden yapılan ithalatta ise Avrupa Birliği'nin uyguladığı Ortak Gümrük Tarifesi uygulamasına geçilmiĢtir. Gümrük Birliği ile birlikte belge ve kayıt sisteminde meydana gelen değiĢiklikler, 1996 yılı ödemeler dengesine iliĢkin resmi verilerin açıklanmasında gecikmelere neden olmuĢtur. Mevcut veriler Ocak-Haziran dönemi ile sınırlıdır. Reel efektif döviz kuru 1996 yılında 1995 yıl sonu düzeyini korumuştur. Büyüme ve üretimdeki artışın yüksek, iç talebin canlı olması ithalat artışını açıklamaktadır. Ġthalat harcamaları (FOB) 1996 yılı Ocak-Haziran döneminde 1995 yılının aynı dönemine göre yüzde 30 oranında artarak 19,6 milyar ABD doları, ihracat gelirleri ise yüzde 9 oranında artarak 11 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleĢmiĢ, bu geliĢmeler sonucunda, dıĢ ticaret açığı iki katına çıkarak 8,6 milyar ABD dolarına ulaĢmıĢtır. GSMH artıĢının 1996 yılının ilk yarısında yüksek düzeyde gerçekleĢmesi ve üretim artıĢının yüksek, iç talebin canlı olması ithalat artıĢını açıklayan en önemli faktörlerdir. Ġzlenen kur politikası hedeflerine 1996 yılında büyük ölçüde ulaĢılması sonucunda, reel kur endeksindeki dalgalanmalar dar bir aralık içinde seyretmiĢ ve reel efektif döviz kuru yaklaĢık olarak 1995 yılı sonundaki düzeyini korumuĢtur. Dolayısıyla, döviz kuru geliĢmeleri ithalat ve ihracat üzerinde belirleyici rol oynamamıĢtır (Tablo II.3.2). TABLO II.3.2 REEL EFEKTĠF DÖVĠZ KURU(1) e1(2) e2 e3 e4 1987 100,0 132,8 100,0 120,7 1988 96,3 128,0 100,4 121,2 1989 90,5 120,2 93,6 113,0 1990 75,3 100,0 82,8 100,0 1991 72,0 95,7 86,9 105,0 1992 72,3 96,0 94,4 114,0 1993 68,5 91,0 96,3 116,3 1994 91,1 121,0 122,4 147,7 85,0 112,9 110,9 133,9 Q2 80,1 106,4 106,3 128,3 Q3 77,3 102,7 106,1 128,1 1995 Q1 Q4 73,7 97,9 107,7 130,0 75,4 100,1 108,8 131,4 Q2 76,6 101,7 107,4 129,6 Q3 78,6 104,3 111,1 134,1 Q4 75,7 100,5 110,0 132,8 1996 Q1 Kaynak: TCMB, DĠE ve IFS (1) Hesaplamalarda ABD doları ve Alman markı TCMB döviz alıĢ kurlarının üç aylık ve yıllık ortalama değerleri kullanılmıĢ ve söz konusu ülkeler eĢit ağırlıklandırılmıĢtır. Ġndeks değerinin düĢmesi Türk lirasının söz konusu paralar karĢısında reel olarak değer kazandığını göstermektedir. (2) e1 ve e2 ABD ve Almanya'nın toptan eĢya fiyat endeksleri ve Türkiye'nin tüketici fiyat endeksi ile, e3 ve e4 söz konusu ülkelerin tüketici fiyat endeksleri ve Türkiye'nin toptan eĢya fiyat endeksi ile ağırlıklandırılmıĢtır. e1 ve e3 1987 yılı, e2 ve e4 1990 yılı baz alınarak hesaplanmıĢtır. e1 ve e2Türkiye'nin ithalatını, e3 ve e4 ihracatını açıklamaktadır. REEL DÖVĠZ KURU TANIMLARI VE HESAPLAMA YÖNTEMLERĠ Reel döviz kuru en basit tanımı ile ülkeler arasındaki enflasyon farklılıklarını gözönüne alacak Ģekilde hesaplanan nominal döviz kurudur. Önemi, bir ülkenin dıĢ ticaretinde rekabet gücüne iliĢkin olarak kullanılan bir gösterge olmasından kaynaklanmaktadır. Merkez Bankası açısından taĢıdığı önem bilançosu üzerindeki etkileri ve dolayısıyla sağlıklı bir para politikası izlenebilmesi yönündedir. ÇeĢitli nedenlerle reel döviz kurunda ortaya çıkacak hareketler kısa vadeli sermaye hareketlerine, dolayısıyla Merkez Bankası'nın net dıĢ varlıklarına yansıyacaktır. Net dıĢ varlıklar kalemindeki hareketler bilançonun yükümlülükler tarafında yer alan emisyon miktarını etkileyebilecektir. Bu kalemdeki değiĢme ise, ana hedefi fiyat istikrarını sağlamak olan Merkez Bankası'nın, para politikası araçlarını kullanarak likidite dalgalanmalarını düzenlemesini gerektirecektir. Reel döviz kuru tanımları iki ana baĢlık altında toplanabilir. Bunlardan birincisi, geleneksel olarak kullanılan ve satın alma gücü paritesi temelinde yapılan tanımlamadır. Bu tanıma göre, uzun dönemde reel döviz kuru, yabancı ülke fiyatlarının (P*) yurtiçi fiyatlara (P) oranı ile düzeltilmiĢ nominal döviz kuru (e) çarpımından oluĢmaktadır ve matematiksel olarak; rppp = eP*/P Ģeklinde ifade edilmektedir. EĢitlikteki rakamsal düĢüĢ, reel döviz kurundaki bir değerlenmeyi göstermektedir. Ġkinci tanım ise, dıĢ ticarete konu olan ve olmayan mallar ayrımına göre yapılmaktadır. DıĢ ticarete konu olan malların fiyatlarının herhangi bir kısıt olmadığı takdirde dünya ölçeğinde eĢitleneceği varsayımı altında matematiksel olarak ifadesi; rr = PT/PN = eP*T/PN Ģeklindedir. Yukarıdaki ifadede PT dıĢ ticarete konu olan malların ülke içindeki fiyatlarını, P*T aynı malların dünya fiyatlarını, PN ise dıĢ ticarete konu olmayan malların fiyatlarını göstermektedir. Ġfadenin rakamsal olarak azalması reel döviz kurunda bir değerlenmeyi göstermektedir. Tüketim ve yatırım malları ithalatının yüksek düzeyde artması iç talep ve üretim artışı etkilerini doğrulamaktadır. Ġthalat harcamalarının ana mal gruplarına göre dağılımı incelendiğinde, 1996 yılı Ocak-Haziran döneminde, tüketim ve yatırım mallarının toplam içindeki payı artarken hammadde ithalatının payının azaldığı gözlenmektedir. Söz konusu dönemde yatırım malları ithalatı yüzde 42, tüketim malları ithalatı yüzde 60, hammadde ve aramalları ithalatı ise yüzde 19 oranında artmıĢtır (Tablo II.3.3). Dağılımdaki geliĢmeler de iç talep ve üretim artıĢı etkilerini doğrular niteliktedir. TABLO II.3.3 ĠTHALATIN ANA MAL GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI(1) (Milyon ABD doları) 1995 Yüzde Pay 1996 Yüzde Pay Yüzde DeğiĢim 15 469 100,0 20 069 100,0 29,7 4 233 27,4 5 995 29,9 41,6 393 2,5 588 2,9 49,8 2. Makina ve Teçhizat 3 818 24,7 5 281 26,3 38,3 Tüketim Malları 1 809 11,7 2 897 14,4 60,2 Hammadde ve Aramalları 9 428 60,9 11 177 55,7 18,6 Toplam Ġthalat (CIF) Yatırım Malları 1. ĠnĢaat Kaynak: DĠE (1) Değerler Ocak-Haziran dönemini kapsamaktadır. Türkiye'nin dıĢ ticaret hacminde OECD ülkelerinin payı belirleyici düzeydedir. Söz konusu ülkelerin 1996 yılında büyüme oranlarında yavaĢlama görülmesi, bu ülkelere olan ihracatı daraltıcı, ithalatı ise artırıcı etki yapmıĢtır (Tablo II.3.4). Ayrıca, bu dönemde iç talebin canlı olması ihracat gelirlerindeki artıĢın sınırlı düzeyde kalmasına neden olmuĢtur. OECD ülkelerinin büyüme oranlarında yavaşlama görülmesi ihracat gelirlerinin sınırlı düzeyde artmasında etkili olmuştur. GerçekleĢen 8,6 milyar ABD doları düzeyindeki dıĢ ticaret açığı 1996 yılının OcakHaziran döneminde net görünmeyen kalem gelirleri ile kısmen kapanmıĢ ve cari iĢlem açığı 2,3 milyar ABD doları olmuĢtur. Görünmeyen kalem gelirleri içinde yer alan turizm gelirleri, turist sayısına paralel olarak yüzde 14 oranında artarak 2 milyar ABD dolarına ulaĢmıĢtır. Faiz gelirleri yüzde 18, navlun, taĢımacılık ve müteahhitlik hizmet gelirleri ile özel ve resmi hizmet gelirlerini içeren "diğer" gelirler yüzde 37 oranında artmıĢtır. Gider kalemlerinden dıĢ borç faiz ödemeleri yüzde 12 oranında azalırken, turizm giderleri yüzde 29 oranında, navlun, diğer taĢımacılık, kâr transferleri ile resmi ve özel hizmet giderlerini içeren "diğer" giderler yüzde 25 oranında artmıĢtır. Yüksek düzeyde gerçekleşen dış ticaret açığı görünmeyen kalem gelirleri ile kısmen kapanmıştır. KarĢılıksız transferlerden elde edilen net gelirler 1996 yılı Ocak-Haziran döneminde bir önceki yıla göre yüzde 15 oranında azalmıĢ ve iĢçi gelirleri 1,7 milyar ABD doları, resmi karĢılıksız transferler içinde yer alan hibeler 215 milyon ABD doları olarak gerçekleĢmiĢtir. TABLO II.3.4 ĠTHALAT VE ĠHRACATIN ÜLKE GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI(1) (Milyon ABD doları) Toplam Ġthalat OECD Ülkeleri 1995 Yüzde Pay 1996 Yüzde Pay Yüzde DeğiĢim 15 469 100,0 20 069 100,0 29,7 10 165 65,7 13 967 69,6 37,4 Diğer Avrupa Ülkeleri 1 882 12,2 1 918 9,6 1,9 608 3,9 851 4,2 39,8 Orta Doğu Ülkeleri 1 350 8,7 1 471 7,3 9,0 Diğer Asya Ülkeleri 1 044 6,7 1 438 7,2 37,8 421 2,7 423 2,1 0,4 9 956 100,0 10 881 100,0 9,3 OECD Ülkeleri 6 214 62,4 6 610 60,7 6,4 Diğer Avrupa Ülkeleri 1 390 14,0 1 805 16,6 29,8 Afrika Ülkeleri 517 5,2 572 5,3 10,5 Orta Doğu Ülkeleri 993 10,0 980 9,0 -1,2 Diğer Asya Ülkeleri 592 5,9 654 6,0 10,6 Diğer Ülkeler 250 2,5 260 2,4 4,0 Afrika Ülkeleri Diğer Ülkeler Toplam Ġhracat Kaynak: DĠE (1) Değerler Ocak-Haziran dönemini kapsamaktadır. II.3.1.B. Sermaye Hareketleri Cari iĢlem açığının finansmanı 1996 yılı Ocak-Haziran döneminde gerçekleĢen sermaye giriĢi ile sağlanmıĢtır. 2,3 milyar ABD doları düzeyindeki cari iĢlem açığına karĢılık, 5,5 milyar ABD doları net sermaye giriĢi gerçekleĢmiĢ ve resmi rezerv artıĢı 4 milyar ABD doları olmuĢtur. GiriĢlerin 1,6 milyar ABD doları uzun, 3,9 milyar ABD doları kısa vadelidir. Cari işlem açığı sermaye girişi ile finanse edilmiş ve 1996 yılının ilk yarısında resmi rezerv artışı gerçekleşmiştir. Uzun vadeli sermaye giriĢlerinin 267 milyon ABD doları net doğrudan yatırım kaynaklıdır. Portföy yatırımları 1,6 milyar ABD doları net giriĢ Ģeklinde gerçekleĢmiĢtir. Bu dönemde tahvil ihracı yoluyla sağlanan kredileri; Hazine'nin Euroyen piyasasından sağladığı 362 milyon ABD doları, Euromark piyasasından sağladığı 339 milyon ABD doları, Samurai piyasasından sağladığı 686 milyon ABD doları ve Eurodolar piyasasından sağladığı 500 milyon ABD doları tutarındaki krediler oluĢturmaktadır. Ayrıca, Türkiye'de yerleĢik kiĢiler ile yurt dıĢında yerleĢik kiĢilerin menkul alım-satımları sonucunda ise 246 milyon ABD doları net giriĢ gerçekleĢmiĢtir. Orta ve uzun vadeli sermaye hareketlerinde dıĢ borç anapara geri ödemelerinin kredi kullanımlarından yüksek olması nedeniyle 286 milyon ABD doları çıkıĢ gerçekleĢmiĢ, Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesaplarında, 356 milyon ABD doları süper döviz hesaplarından olmak üzere 592 milyon ABD doları net artıĢ olmuĢtur. Kısa vadeli yükümlülüklerdeki artıĢ 1995 yılında özellikle bankaların ve kuruluĢların yurtdıĢından sağladıkları döviz kredilerinden kaynaklanmıĢtır. Bu artıĢ, 1996 yılının Ocak-Haziran döneminde artan ithalata paralel olarak kamu ve özel sektör kuruluĢlarının ithalatın finansmanı amacıyla sağladıkları ticari kredilerden kaynaklanmıĢtır. Yükümlülüklerde 2,7 milyar ABD doları artıĢ olurken varlıklarda bankalar döviz mevcutları ve diğer varlıklar kaleminden kaynaklı 1,2 milyar ABD doları azalma meydana gelmiĢtir. II.3.2.DıĢ Borçlar Dış borç stoku 1996 yılı Eylül sonunda 78 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Cari iĢlem açığı ve geri ödemeler 1995 ve 1996 yıllarında büyük ölçüde dıĢ borçlar ile finanse edilmiĢtir. DıĢ borç stoku, 1995 yılı sonunda 73,3 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleĢmiĢ, 1996 Eylül sonu geçici verilerine göre yüzde 6,5 artarak 78 milyar ABD doları olmuĢtur. DıĢ borç stokundaki artıĢ kısa vadeli dıĢ borçlardan kaynaklanmaktadır. Bu dönemde kısa vadeli dıĢ borçlar yüzde 22,5 oranında artarak 19,2 milyar ABD doları, orta ve uzun vadeli dıĢ borçlar yüzde 2,1 oranında artarak 58,8 milyar ABD doları olmuĢtur. Bu geliĢmeler sonunda, kısa vadeli dıĢ borçların toplam dıĢ borç stoku içindeki payı yüzde 21,4'ten yüzde 24,6'ya çıkmıĢtır. ABD dolarının Japon yeni ve Alman markı karşısında değer kazanması dış borç stokunun ABD dolar değerini azaltıcı etki yapmıştır. Öte yandan, yıl içinde ABD dolarının Japon yeni ve Alman markı karĢısında değer kazanması dıĢ borç stokunda lehte 2,9 milyar ABD doları kur etkisi yaratmıĢ ve dıĢ borç stokundaki nominal artıĢ 4,8 milyar ABD dolarıyla sınırlı kalmıĢtır (Tablo II.3.5). Dış borç stoku içinde en büyük paya yüzde 37,4 ile ABD doları sahiptir. DıĢ borç stokunun yabancı para kompozisyonuna bakıldığında ise, Alman markının payının yüzde 34,8'den yüzde 34,1'e gerilediği, en büyük paya, payını yüzde 34'ten yüzde 37,4'e çıkaran ABD dolarının sahip olduğu görülmektedir. Önemli üçüncü para konumundaki Japon yeninin ise payı yüzde 19,2'den yüzde 17,1'e gerilemiĢtir (Tablo II.3.6). GRAFĠK II.3.1 DIġ BORÇ STOKU VE VADE AYIRIMI TABLO II.3.5 YIL SONLARI ĠTĠBARĠYLE DIġ BORÇ STOKUNA KUR ETKĠSĠ(2) (Milyon ABD Doları) DIġ BORÇ STOKU Yıl Sonu Kuru ile Önceki Yıl Sonu Kuru ile Kur Farkı(A) Nominal Hareket(B) Reel Hareket(C) 1989 41 751 42 058 -307 1 029 1 336 1990 49 035 45 913 3 123 7 284 4 161 1991 50 489 50 345 144 1 454 1 310 1992 55 592 56 975 -1 383 5 103 6 486 1993 67 356 67 892 -536 11 764 12 300 1994 65 601 61 300 4 301 -1 755 -6 056 1995 73 278 71 308 1 970 7 677 5 707 1996 (1) 78 042 80 896 -2 854 4 764 7 618 Kaynak: TCMB, HM (1) Eylül sonu geçici. (2) (A) Borç stokunun ilgili dönem sonu kuru ile hesaplanan tutarı ile bir önceki yıl sonu kuru ile hesaplanan tutarı arasındaki farktır, (B) Bir önceki yılın borç stoku tutarı ile bir sonraki yılın borç stoku tutarı arasındaki farktır, (C) Nominal hareket Kur farkı. TABLO II.3.6 DÖVĠZ KOMPOZĠSYONU ĠTĠBARĠYLE DIġ BORÇ STOKUNA KUR ETKĠSĠ(2) (Milyon ABD doları) 1995 1996(1) Yıl Sonu Kuru ile(A) Önceki Yıl Kuru ile(B) Eylül Sonu Kuru ile(C) Kur Farkı (C-B=D) ABD Doları 24 917 29 214 29 214 0 4 297 4 297 Alman Markı 25 533 28 255 26 589 -1 666 1 056 2 722 582 690 671 -19 89 108 2 388 2 028 1 864 -164 -524 -360 787 838 836 -2 49 51 14 062 14 248 13 384 -864 -678 186 Fransız Frangı 1 314 1 499 1 426 -73 112 185 Hollanda Florini 1 064 1 082 1 017 -65 -47 18 Diğer(ABD) 2 631 3 042 3 042 0 411 411 73 278 80 896 78 042 -2 854 4 764 7 618 Ö. Çekme Hakları Ġsviçre Frangı Ġngiliz Sterlini Japon Yeni TOPLAM Nominal Reel Hareket Hareket (C-A=E) (E-D=F) Kaynak: TCMB, HM (1) Eylül sonu geçici. (2) (A) 1995 yıl sonu dıĢ borç stoku, 1995 yıl sonu kuru ile hesaplanması; (B) 1996 Eylül sonu dıĢ borç stoku, 1995 yıl sonu kuru ile hesaplanması; (C) 1996 Eylül sonu dıĢ borç stoku, Eylül 1996 kuru ile hesaplanması; (D) Borç stokunun Eylül 1996 kuru ile hesaplanan tutarı ile, 1995 yıl sonu kuru ile hesaplanan tutarı arasındaki farktır; (E) 1995 yılı borç stoku rakamıyla 1996 Eylül sonu borç stoku rakamları arasındaki farktır; (F) Nominal hareket - Kur farkı. DıĢ borç anapara ve faiz ödemelerinin döviz gelirlerine oranı olarak hesaplanan dıĢ borç servis oranı 1996 yılı Ocak-Haziran döneminde 1995 yılının aynı dönemine göre sekiz puan düĢerek yüzde 23 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu geliĢme, 1996 yılında ödemelerin daha az, gelirlerin ise diğer hizmet gelirlerinden kaynaklı yüksek oluĢundan kaynaklanmaktadır (Tablo II.3.7). TABLO II.3.7 DIġ BORÇ SERVĠS ORANI(1) (Milyon ABD doları) 1994 1995 1996 2 704 3 814 3 256 Faiz Ödemeleri 1 788 2 131 1 882 Ġhracat 7 808 10 128 11 041 Diğer hizmet gelirleri 4 902 7 040 9 130 KarĢılıksız transferler 1 452 (özel) 1 711 1 785 14 162 18 879 21 956 32 31 23 Anapara geri ödemeleri Gelirler toplamı DıĢ borç servis oranı Kaynak : TCMB (1) Değerler Ocak-Haziran dönemini kapsamaktadır. II.3.2.A. Orta ve Uzun Vadeli Borçlar Orta ve uzun vadeli borçlar önemli ölçüde proje ve program kredileri, uluslararası para piyasası kredileri, tahvil ihracı yoluyla sağlanan krediler ve özel kredilerden oluĢmaktadır. Dış borç servis oranı 1996 Ocak-Haziran döneminde 8 puan düşerek yüzde 23 olmuştur. Orta ve uzun vadeli dıĢ borçlar, 1996 yılı Eylül sonu geçici verilerine göre çapraz kurlardaki haraketlerin de etkisiyle 1,2 milyar ABD doları artmıĢ, toplam dıĢ borçlar içerisindeki payı yüzde 75,4'e gerilemiĢtir. Bunların dıĢında, kamu sektörü (Merkez Bankası dahil) borçlarında 196 milyon ABD doları azalıĢ, özel sektör borçlarında 1,4 milyar ABD doları artıĢ olmuĢtur. Borç verene göre incelendiğinde, uluslararası kuruluĢlardan sağlanan kredilerde 788 milyon ABD doları ve yurtdıĢı ticari bankalardan sağlanan kredilerde 330 milyon ABD doları azalma gözlenirken, tahvil ihracı yolu ile sağlanan kredilerde 932 milyon ABD doları ve ikili anlaĢmalar yoluyla sağlanan kredilerde 1 milyar ABD doları artıĢ olmuĢtur. Öte yandan, kredi türlerine göre en büyük düĢüĢ yüzde 14,1 ile uluslararası para piyasası kredilerinde olmuĢtur. II.3.2.B. Kısa Vadeli Borçlar Kısa vadeli borçlar, ticari bankalar, özel ve kamu kuruluĢları ile Merkez Bankası'nın yükümlülüğündeki borçları kapsamaktadır. Özel ve kamu kuruluĢlarının kısa vadeli dıĢ borçlarını kısa vadeli ithalat borçları ve prefinansman kredileri ile bu kuruluĢların yurtdıĢından doğrudan sağladıkları döviz kredileri, ticari bankaların kısa vadeli dıĢ borçlarını ise yurtdıĢı Döviz Tevdiat Hesapları (DTH), döviz kredileri ve yurtdıĢı depolar oluĢturmaktadır. Merkez Bankası'nın yükümlülüğündeki kısa vadeli dıĢ borçlarda Dresdner Hesabı en önemli paya sahiptir. Kısa vadeli dıĢ borçlar, 1996 yılı Eylül ayı itibariyle esas olarak Merkez Bankası kısa vadeli borçlarındaki 22 milyon ABD doları, ticari bankaların borçlarındaki 969 milyon ABD doları ve diğer sektör borçlarındaki 2,5 milyar ABD doları artıĢtan dolayı 3,5 milyar ABD doları artmıĢtır. Kısa vadeli borçlardaki artıĢ temel olarak, artan ithalatın finansmanı amacıyla sağlanan kısa vadeli borçlardaki yüzde 46,6, yurtdıĢı DTH'larında yüzde 21,7, ve kuruluĢların sağladığı döviz kredilerindeki yüzde 9,9 oranındaki artıĢlardan kaynaklanmaktadır. Yukarıdaki geliĢmeler sonucunda bankaların yurtdıĢından sağladıkları kısa vadeli borçlar yüzde 14,6 oranında artarak 7,6 milyar ABD dolarına ulaĢmıĢ, yüzde 96,2'sini Dresdner Hesabı'nın oluĢturduğu Merkez Bankası'ndaki kısa vadeli borçlar 1 milyar ABD doları olmuĢtur. GRAFĠK II.3.2 BRÜT DÖVĠZ REZERVLERĠ VE KISA VADELĠ BORÇLAR FARKI GRAFĠK II.3.3 BRÜT REZERVLER VE KISA VADELĠ BORÇLAR FARKI Merkez Bankası döviz rezervleri ve kısa vadeli borçları arasındaki fark 1996 Eylül ayı sonunda 16,2 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Ticari bankaların kısa vadeli borçları 1996 yılının ilk dokuz ayında 969 milyon ABD doları artarken bankaların döviz rezervlerinde 1995 yıl sonuna göre nominal olarak 2,2 milyar ABD doları azalma olmuĢtur. Öte yandan Merkez Bankası'ndaki kısa vadeli borçlar 22 milyon ABD doları artarken, döviz rezervleri 4,9 milyar ABD doları artmıĢtır. Bu geliĢmeler sonucunda bankaların döviz rezervleri ile kısa vadeli dıĢ borçları arasındaki fark 1995 yılındaki 3,5 milyar ABD doları seviyesinden yüzde 89,3 oranında düĢerek 1996 Eylül'ünde 374 milyon ABD dolarına inmiĢtir. Buna karĢın, Merkez Bankası döviz rezervleri ile kısa vadeli dıĢ borçları arasındaki fark yüzde 42,6 artmıĢ ve 16,2 milyar ABD dolarına yükselmiĢtir. Ekonominin tümüne bakıldığında ise döviz ve altın rezervlerini de içeren brüt rezervler ile toplam kısa vadeli dıĢ borçlar farkının yüzde 10 oranında azalarak 7,4 milyar ABD doları olarak gerçekleĢtiği gözlenmiĢtir. Altın rezervleri ise geçen yılki 1,4 milyar ABD doları seviyesini korumuĢ ve brüt rezervler içindeki payı yüzde 5,2 olmuĢtur (Tablo II.3.8). TABLO II.3.8 BRÜT REZERVLER ĠLE KISA VADELĠ BORÇLAR (KVB) FARKI(2) (Milyon ABD doları) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 442,9 1 643,1 1 100,0 -2 259,0 3 799,1 6 858,3 6 5 117,3 4 361,1 5 544,0 5 546,2 6 284,1 11 397,6 16 Bankalar -1 402,4 374,4 6 26,0 487,0 -1 066,2 3 313,0 3 509,7 Diğer Sektörler(3) -3 272,0 -3 344,0 -4 931,0 591,0 -6 739,0 -5 798,0 -770,9 5 209,1 1996(1) Brüt Döviz 030,9 Rez.-KVB Merkez 247,5 Bankası Brüt Rez.(4)-KVB 413,8 1 911,1 Kaynak: TCMB 3 136,4 2 593,7 -8 049,0 -10 8 241,4 7 (1) Eylül sonu geçici. (2) (-) iĢareti açığı göstermektedir. (3) Diğer sektörlerin yurtdıĢı döviz mevcut ve alacaklarına iliĢkin veri olmadığından tutarlar bu sektörlerin yurtdıĢına olan borçlarını yansıtmaktadır. (4) Brüt rezervler, altın ve döviz rezervlerinin toplamıdır. II.4. PARA POLĠTĠKASI MB para programı finansal piyasalarda istikrarın sağlanmasına yönelmiştir. Enflasyon ile mücadeleye yönelik ciddi bir siyasi iradenin 1996 yılında da oluĢmaması Merkez Bankası para politikasının, enflasyonun düĢürülmesine değil, finansal piyasalarda istikrarın sağlanması ve korunmasına yönelik oluĢturulmasını gündeme getirmiĢtir. IMF ile yapılan stand-by anlaĢmasının sona ermesi, Gümrük Birliği'ne girilmesi, 1995 yıl sonundaki erken genel seçim ve yıl içinde ortaya çıkan iktidar değiĢikliklerinin piyasalar üzerinde yarattığı belirsizlikler istikrar hedefini en az enflasyon ile mücadele hedefi kadar önemli hale getirmiĢtir. Merkez Bankası kurlar üzerinde yıl boyu gözetimini sürdürürken yıl içinde uygulamaya soktuğu program ile bilançosundaki büyüklükler üzerinde disiplin sağlamaya yönelmiĢtir. Faiz oranları para ve döviz piyasalarında oluĢan istikrarlı hareketten olumlu etkilenmiĢ ve reel faiz oranları sene baĢında ulaĢtığı en yüksek seviyesinden yıl boyunca, kademeli olarak, azalma göstermiĢtir. Erken genel seçimler ve bunun ardından uzun bir süre hükümet kurma çalıĢmalarının devam etmesi Merkez Bankası açısından piyasalarda istikrara yönelik önlemleri enflasyonu düĢürmeye yönelik önlemlerin önüne koymuĢtur. Ġstikrarın en fazla gerek duyulduğu ve yıl boyunca da en fazla hissedildiği piyasalar döviz piyasaları olmuĢtur. Merkez Bankası'nın sene baĢında reel döviz kurlarında istikrarı amaçladığını açıklaması ve piyasanın bu açıklamayı inandırıcı bulması, geçmiĢ yıllara göre 1996 yılı boyunca Merkez Bankası'nın döviz piyasalarına aktif müdahale ihtiyacını, önemli ölçüde düĢürmüĢtür. Döviz kurlarında yukarı doğru hareket beklentisinin kırılması Merkez Bankası döviz rezervlerinin de yılın ilk aylarından baĢlayarak önemli oranda artmasına neden olmuĢtur. Reel döviz kurları 1996 yılı boyunca dar bir band dahilinde hareket etmiĢ ve 1996 yıl baĢındaki düzeyinde kalmıĢtır. Para programı, iç varlık artışını sınırlandırarak dış varlık artışı kadar TL yükümlülük yaratmayı öngörmüştür. Merkez Bankası yıl içinde yeni bir programı uygulamaya sokmuĢtur. GeçmiĢ yıllarda uygulanan para programları ile benzerlik taĢıyan 1996 yılı para programı Merkez Bankası iç varlık artıĢını sınırlamayı ve dıĢ varlık artıĢı karĢılığı Türk lirası yükümlülük yaratmayı öngörmüĢtür. Merkez Bankası Kanunu gereği Hazine'ye açılan kısa vadeli avansın bir sınırının olması ve 1996 yılında kısa vadeli avans imkanı dıĢında hiç bir kamu kuruluĢuna Merkez Bankası kaynaklı kredi kullandırılmaması iç varlık artıĢının Merkez Bankası kontrolünde ve düĢük oranlı gerçekleĢmesine neden olmuĢtur. Bu durum, para programının takip ettiği değiĢkenlerden biri olan net iç varlıkların yıl boyunca öngörülen limitler içinde hareketini sağlamıĢtır. Yıl içinde zorunlu döviz devir oranlarının önemli miktarda düĢürülmesine rağmen Merkez Bankası'na yapılan zorunlu döviz devirleri beklenenin üzerinde gerçekleĢmiĢtir. Bununla birlikte döviz piyasalarına satıĢ yönlü yapılan müdahalelerin de geçmiĢ yıllara göre azalıĢ göstermesi, para programının diğer bir değiĢkeni olan net dıĢ varlıklardaki artıĢın yüksek oranlı olmasına neden olmuĢtur. Öte yandan, enflasyonun yüksek seviyede fakat göreli bir sakinlikte devam etmesi ve aynı Ģekilde faizlerdeki hareketliliğin azalması, özellikle dar tanımlı paraya olan talebin öngörülebilirliğini kolaylaĢtırmıĢtır. Bu mantık içinde Merkez Bankası yıl boyunca rezerv para artıĢını talep artıĢı ile paralel götürmeye çalıĢmıĢtır. Net dıĢ varlıklardaki artıĢın rezerv para üzerinde yarattığı arz fazlasının çekilmesinde ise açık piyasa iĢlemleri yıl boyunca aktif olarak kullanılmıĢtır. Ekonomideki Türk lirası faizler 1996 yılı baĢında en yüksek noktaya ulaĢmıĢ, daha sonra azalıĢ eğilimine girmiĢtir. Yılın ilk yarısı boyunca devam eden bu eğilim, yaz aylarında ulaĢtığı yüzde 125'ler düzeyinde istikrar kazanmıĢtır. Bu ortalama olarak yaklaĢık yüzde 20'ler düzeyinde bir reel faize denk gelmektedir. Yılın son ayında ise faiz oranlarında yeni bir azalıĢ eğilimi ortaya çıkmıĢtır. Rezerv para büyüklüğünü kontrol altında tutmaya çalıĢan Merkez Bankası'nın aynı zamanda bir faiz hedefinin olması söz konusu olamaz. Ekonomideki reel faiz oranları temelde, piyasalardan en büyük fon talep eden kurum olan, kamunun borçlanma ihtiyaçlarının ve stratejisinin bir sonucu olarak belirlenmektedir. Bu süreçte Merkez Bankası'nın rolü ancak ekonomideki belirsizliklerin faizler üzerinde yarattığı "prim"in, bu belirsizliklerin azalmasına katkıda bulunarak, düĢürülmesi olabilir. Bu doğrultuda, para programının uygulamaya konulması ile birlikte, kısa vadeli iĢlemlerin gerçekleĢtirildiği, para piyasalarında oluĢan faiz oranlarının hareketliliğinin azaltılması amaçlanmıĢtır. Nitekim, Merkez Bankası Türk lirası interbankında oluĢan faizlerin hareketliliğinin zaman içinde azaltılması, bu faizin piyasalar tarafından bir referans faiz olarak rolünü artırırken, diğer piyasalarda oluĢan faizlerdeki istikrara da katkıda bulunmuĢtur. Özetle, 1996 yılı Merkez Bankası'nın yürüttüğü para politikalarında istikrarı öne çıkardığı ve kısa süreli küçük dalgalanmalar dıĢında bunu sağlayabildiği bir yıl olmuĢtur. II.4.1. TCMB Analitik Bilançosu Merkez Bankası analitik bilançosundaki geliĢmelere bakıldığında, dıĢ varlıkların bir önceki yılda olduğu gibi hızlı bir artıĢ eğilimi gösterdiği, iç varlıklardaki artıĢın ise sınırlı kaldığı görülmektedir. Merkez Bankası 1996 yılı boyunca dıĢ varlık artıĢı kadar Türk lirası yükümlülük yaratmaya dikkat etmiĢtir (Tablo II.4.1). Merkez Bankası dış varlıklarının artışı büyük oranda merkez bankası parasındaki artışla finanse edilmiştir. Yıl sonu itibariyle bakıldığında, Merkez Bankası dıĢ varlıklarındaki artıĢ yüzde 129,5 olarak gerçekleĢmiĢ ve yıl boyunca sürekli artan bir eğilim göstermiĢtir. Aynı dönem içinde, Merkez Bankası toplam döviz yükümlülükleri ise yüzde 92,8 artıĢ kaydetmiĢtir. Merkez Bankası toplam döviz yükümlülüklerinin artıĢı büyük oranda yerleĢiklere olan döviz yükümlülüklerinin artıĢından kaynaklanmıĢtır. Bu artıĢta Hazine'nin yıl içinde gerçekleĢtirdiği döviz cinsinden borçlanmalardan elde ettiği dövizi Merkez Bankası'na mevduat olarak yatırması etkili olmuĢtur. DıĢ varlıkların dıĢ yükümlülüklerden daha hızlı artması neticesinde aradaki fark merkez bankası parasını artırmıĢtır. Dövizli borçlanmanın kısmen Türk lirasına dönüĢmesi de merkez bankası parası artıĢına neden olmuĢtur. Bu geliĢmeler sonucunda dıĢ varlıkların toplam döviz yükümlülüklerine oranı olarak ifade edilen kur riski oranı 1995 yılı sonundaki değeri olan yüzde 86,8'den yüzde 103,3'e yükselmiĢtir. Merkez Bankası analitik bilançosunun ikinci önemli kalemi kamuya açılan nakit krediler, bankalara açılan nakit krediler, değerleme hesabı ve diğer kalemlerden oluĢan iç varlıklar toplamıdır. Yıl içinde genellikle azalıĢ eğilimi gösteren iç varlıklar toplamı, Aralık ayındaki yüksek oranlı artıĢın etkisiyle, yıl sonu itibariyle yüzde 25,7 artmıĢtır. Hazine'ye tanınan kısa vadeli avans imkanı, kamu kuruluĢlarına kullandırılan krediler, menkul kıymetler porföyünde bulunan devlet iç borçlanma senetleri ve tahkim olunan alacaklardan oluĢan Kamuya Açılan Krediler kalemi yılın genelinde artıĢ yönünde bir eğilim göstermiĢ, Eylül ve Ekim aylarında Hazine'nin borç kapatması nedeniyle, bu kredilerde bir azalma meydana gelmiĢtir. Aralık ayında Hazine'ye tanınan kısa vadeli avans imkanının tümünün kullanılmasıyla, Kamuya Açılan Krediler kalemi 1995 yıl sonuna göre yüzde 57,2 oranında artmıĢtır. Kamuya Açılan Krediler kalemi esas olarak Hazine'ye açılan kısa vadeli avanslar nedeniyle değiĢme göstermiĢ, Hazine dıĢında hiçbir kamu kuruluĢuna Merkez Bankası kaynaklı kredi kullandırılmamıĢtır. Öte yandan, bugüne kadar nakit olarak ödenen, Hazine'den birikmiĢ alacaklarının tasfiyesi amacıyla Merkez Bankası'na verilmiĢ olan devlet tahvillerine iliĢkin faiz ödemelerinin, 1996 yılı Bütçe Kanununa konulan bir madde ile özel tertip devlet iç borçlanma senedi verilmesi yoluyla ödenmesi imkanı sağlanmıĢtır. Ġç varlıklar içinde yeralan bankalara açılan krediler kaleminde ise, Eylül ayında meydana gelen 4 trilyon liralık düĢüĢ dıĢında, bilançoyu etkileyecek önemli bir değiĢme gerçekleĢmemiĢtir. Merkez Bankası'nın kur riski oranı yıl içinde genellikle artış göstermiştir. Rezerv paradaki artışın büyük bölümü, dış varlık artışının finansmanından kaynaklanmıştır. Diğer kalemler baĢlığı altında menkul değerler azalıĢ farkı, demirbaĢlar, sermaye, karĢılıklar ve kar-zarar hesabı gibi aktif ve pasif hesaplar netleĢtirilmektedir. Geçen yıllardan farklı olarak, Merkez Bankası'nın 1996 yılında faaliyet kârında devlet iç borçlanma senetleri ve Açık Piyasa ĠĢlemleri'nden kaynaklanan yüksek artıĢ olmuĢtur. TABLO II.4.1 BĠLANÇO BÜYÜKLÜKLERĠ VE AYLIK GELĠġMELERĠ (Trilyon TL) 29 25 31 29 Haz. Tem. Ağu. 1996 1996 1996 BĠLANÇO TOPLAMI 1421,1 1505,2 1635,0 1712,5 1835,8 1856,0 1966,8 2101,0 2318,0 2390,1 2547,2 2681,9 2225,0 30 Eyl. 1996 (63,1) 31 31 29 29 Ara. Ocak ġub. Ekim Kas. Ara. 1995 1996 1996 1996 1996 1996 25 31 Mart Nis. May. 1996 1996 1996 (5,9) (15,0) (20,0) (29,2) (30,6) (38,4) (47,8) (68,2) (79,2) (88,7) TOPL.ĠÇ YÜKÜML. 645,4 721,5 789,4 1121,5 1103,1 1202,8 1272,5 (73,8) 29 31 927,5 1006,7 1077,4 - (11,8) (22,3) (25,3) (38,8) (36,9) (43,7) (56,0) (70,9) (86,4) (97,2) (66,9) ĠÇ VARL. 509,3 487,4 516,6 506,1 482,4 497,9 640,3 808,6 545,9 895,9 505,0 883,5 (56,6) 471,3 466,3 606,7 610,0 (19,8) - (-4,3) (1,4) (-5,3) (-2,2) (25,7) (7,2) (-0,8) (-7,5) (-8,4) (19,1) (-0,6) MB PARASI 524,2 372,8 435,4 452,5 511,4 529,0 706,1 442,5 - (16,8) (21,4) (37,2) (41,9) (89,4) (18,7) (27,2) (27,0) (33,8) (61,6) (71,1) (40,6) Kaynak: TCMB 474,1 473,5 498,7 602,6 637,9 Parantez içindeki rakamlar 29Aralık 1995'e göre kümülatif yüzde değiĢimlerdir. Ġç varlıkları oluĢturan diğer bir kalem olan değerleme hesabında Merkez Bankası'nın kur riski nedeniyle uğradığı zararlar kaydedilir. Değerleme hesabı, Nisan ayında Hazine ile Merkez Bankası arasındaki anlaĢma çerçevesinde Hazine'nin yaptığı menkul kıymet Ģeklindeki borç ödemesi nedeniyle negatif değer almıĢtır. Bu olumlu geliĢmeyi destekler biçimde yıl içinde kur riski oranı sürekli artarak yıl sonunda yüzde 100'ün üzerine çıkmıĢ ve Merkez Bankası'nın kur artıĢlarından kaynaklanan kayıpları azalmıĢtır. Bunun yanısıra, ABD doları/Alman markı paritesinin yıl genelinde ve özellikle yılın son aylarında yükselmesi de değerleme hesabında aynı yönde geliĢmelere yol açmıĢtır. Bu geliĢme de iç varlıkları azaltıcı bir etki doğurmuĢtur. Merkez Bankası net döviz varlıklarının artıĢının bir kısmı, analitik bilançonun pasifinde merkez bankası parası tarafından finanse edilmiĢtir. Merkez bankası parasının alt kalemlerinden rezerv para, bir önceki yıl sonuna göre, 31 Aralık 1996'da yüzde 80,9 artmıĢtır. Döviz alımları, Hazine itfaları gibi nedenlerle özellikle yılın son aylarında piyasalarda oluĢan likidite bolluğunun çekilmesi için Açık Piyasa ĠĢlemleri'ne baĢvurulmuĢ ve Açık Piyasa ĠĢlemleri yüzde 222,5 oranında artıĢ göstermiĢtir. II.4.2. Para-Kredi GeliĢmeleri Dar ve geniş tanımlı para arzları reel olarak genişlemiştir. Krediler reel olarak artmıştır. Gerek dar tanımlı para arzı M1 gerek geniĢ tanımlı para arzları M2 ve M2Y 1996 yılında reel olarak artıĢ göstermiĢtir (Tablo II.4.2). Ancak, bütün yıl boyunca reel olarak artıĢ gösteren geniĢ tanımlı para arzları M2 ve M2Y'den farklı olarak, dar tanımlı para arzı M1 Mayıs-Ekim dönemi boyunca reel olarak daralmıĢ, yılın son iki ayında ise vadesiz mevduatlarda gözlenen yüksek artıĢların etkisiyle reel olarak geniĢlemiĢtir. Yıl boyunca mevduat bankalarının kullandırdığı kredilerdeki reel artıĢ, Aralık ayı dıĢında, toplam mevduattaki reel artıĢın oldukça üstünde gerçekleĢmiĢtir. Faiz oranları Şubat ayından itibaren kade-meli olarak azalmıştır. Reel faizler 1995 yılı Eylül ayından itibaren yükselmeye baĢlamıĢ, 1996 yılı Ocak ayında ise en yüksek düzeyine ulaĢmıĢtır. ġubat-Haziran döneminde gerileyen Hazine bonosu faizlerine paralel olarak, diğer yatırım araçlarının reel faizleri de söz konusu dönemde gerilemiĢtir. Temmuz ayından itibaren Hazine bonosu faizlerinde gözlenen dalgalanmalar ise diğer yatırım araçlarının faizlerine yansımamıĢ ve yılın ikinci yarısında, hızı yavaĢlamakla birlikte, reel faizlerdeki gerileme eğilimi devam etmiĢtir. Yıl baĢında reel döviz kurlarında istikrarı amaçladığını açıklayan Merkez Bankası'nın bu yönde izlediği politikalar sonucunda, siyasi belirsizliğin arttığı dönemler dıĢında, döviz sepetindeki artıĢlar aylık fiyat artıĢları civarında gerçekleĢmiĢ ve reel döviz kurlarındaki dalgalanmalar sınırlı bir düzeyde kalmıĢtır. TABLO II.4.2 TEMEL PARASAL GÖSTERGELER(1) (Yüzde DeğiĢim)(2) 1992 1993 1994 1995 1996(3) Rezerv Para 67,1 68,7 82,6 84,9 80,0 Parasal Taban 97,6 51,0 51,2 92,3 72,8 Merkez Bankası Parası 105,5 45,5 50,8 93,0 72,2 Toplam Ġç Yükümlülükler (TĠY) 104,9 48,5 73,4 113,1 94,5 Bilanço 85,3 59,7 142,5 105,1 88,5 M1 67,4 87,6 80,6 65,7 109,9 M2 61,1 59,6 120,0 97,7 120,5 M2Y 80,5 88,2 133,2 106,5 109,7 M3Y 80,1 86,0 133,1 106,8 111,2 Mevduat 60,0 56,7 122,0 100,9 132,7 Krediler 78,5 99,4 85,3 149,9 114,0 TĠY/GSMH(2) 0,11 0,10 0,07 0,08 0,09 TĠY/M2Y(2) 0,41 0,32 0,25 0,25 0,23 Toptan EĢya Fiyat Ġndeksi(4) 61,4 60,2 149,5 65,6 84,9 Kaynak: TCMB (1) Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Zorunlu KarĢılıkları + Bankalar Serbest Ġmkanı + Fon Hesapları + Banka DıĢı Kesimin Mevduatı Parasal Taban = Rezerv Para + Açık Piyasa ĠĢlemlerinden Borçlar Merkez Bankası Parası = Parasal Taban + Kamu Mevduatı Toplam Ġç Yük. = MB Parası + Döviz Olarak Takip Olunan Mev. + Bankaların Döviz Mevd. M1 = DolaĢımdaki Para + Mevduat Bankalarındaki V.siz Mev. + Merkez Bankasındaki Mev. M2 = M1 + Mevduat Bankalarındaki Vadeli Mevduat M2Y = M2 + Döviz Tevdiat Hesabı (TL) M3Y = M2 + Resmi Mev.+ Merkez Bankasındaki Diğer Mev. + Döviz Tevdiat Hesapları (TL). (2) TĠY/GSMH, TĠY/M2Y için tabloda verilen değerler yüzde değiĢim değil orandır (3) 29 Aralık 1995-27 Aralık 1996; geçici. (4) 1992-1994 yılları için DĠE Toptan EĢya Fiyat Ġndeksi (1987 = 100), yıl sonu; 1995-1996 yılları için DĠE Toptan EĢya Fiyat Ġndeksi (1994 = 100), yıl sonu. Yılın ikinci yarısında kısa vadeli faiz oranları ve reel döviz kurlarında istikrar sağlanmıştır. Kredi mevduat oranı son beş yıldaki en yüksek düzeyine ulaşmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi, Merkez Bankası yıl boyunca süren siyasi belirsizliğin piyasalar üzerinde yarattığı olumsuz etkileri azaltmaya önem vermiĢtir. Yıl genelinde kısa vadeli faiz oranları ve döviz kurlarındaki dalgalanmaların sınırlı düzeylerde kalması ve reel faizlerdeki gerileme eğiliminin sürmesi, bu çabanın büyük ölçüde sonuç verdiğini göstermektedir. Ekonomideki belirsizliğin azalması ise, yılın ikinci yarısında kademeli olarak yavaĢlamakla birlikte, 1995 yılı Nisan ayından itibaren baĢlayan ve temelde iç talepteki artıĢtan kaynaklanan ekonomik canlanmanın 1996 yılında sürmesine katkıda bulunmuĢtur. Merkez Bankası rezervlerindeki hızlı artıĢın yol açtığı para arzı artıĢı, iç talepteki bu canlanmayı destekler nitelikte olmuĢtur. Yılın ikinci yarısında gerilemekle birlikte, 1996 yılının ilk yarısında son beĢ yılda gözlenen en yüksek düzeyine ulaĢan kredi-mevduat oranının seyri, söz konusu dönemde ekonomik canlanmanın bankacılık kesimindeki olumlu beklentilerle de birleĢtiğini göstermektedir. TABLO II.4.3. TEMEL PARASAL BÜYÜKLÜKLERĠN AYLIK GELĠġMELERĠ (Yüzde Kümülatif DeğiĢim) 26 23 29 26 31 28 26 29 27 25 Ocak ġub. Mart Nis. May. Haz. Tem. 1996 1996 1996 1996 1996 1996 1996 29 Ağu. Eyl. Ekim Kasım 1996 1996 1996 1996 27 Ara. 1996 M1 109,9 -9,9 17,1 6,4 31,9 18,5 29,1 34,3 55,8 56,6 57,8 83,0 DolaĢımdaki Para -1,2 87,2 27,2 9,0 59,1 25,0 33,1 51,5 75,0 72,8 78,4 63,1 -17,8 7,8 4,0 6,8 12,6 25,3 18,6 38,2 41,9 38,9 101,2 1,0 13,8 13,0 29,3 32,8 43,7 49,4 67,2 77,4 86,9 6,0 12,3 16,1 28,3 39,3 50,5 56,4 72,6 87,1 100,5 107,2 M2Y 109,7 -1,7 5,9 12,0 22,8 27,6 37,0 44,6 58,1 68,1 78,1 92,1 DTH (TL) 99,5 -4,3 -1,4 11,1 16,7 22,8 30,7 40,2 49,6 59,4 69,8 85,2 M3 123,0 7,3 15,9 15,7 29,4 35,3 45,3 50,6 68,5 79,9 88,9 103,6 M3Y 111,2 1,5 7,2 13,4 23,0 29,0 38,0 45,4 59,1 69,6 79,3 Vadesiz Mevduat 130,7 M2 120,5 Vadeli Mevduat 125,8 99,4 94,4 Kaynak: TCMB "Kamu Ortak Hesabı" uygulamasına geçilmesi, yılın son iki ayında vadesiz mevduatlarda yüksek artışa yol açmıştır. Mart ve Temmuz dışında, vadeli mevduatlarda yüksek artışlar gözlenmiştir. Türk lirası cinsinden yatırım araçlarına göre DTH artışı sınırlı düzeyde kalmıştır. Ocak-Nisan döneminde reel olarak artan dolaĢımdaki para, Mayıs-Kasım döneminde gerilemiĢ, yıl sonu itibariyle ise öteki parasal büyüklüklere göre sınırlı bir artıĢ göstermiĢtir. Ġlk on aylık dönemde, devalüasyon beklentilerinin yükseldiği ve yabancı para cinsinden mevduatlara talebin arttığı Mart ve Temmuz ayları dıĢında, vadesiz mevduatlar artmıĢtır. 31 Ekim 1996 tarihinde yayınlanan BaĢbakanlık genelgesiyle Kasım ayında "Kamu Ortak Hesabı" uygulamasına geçilmesi, yılın son iki ayında vadesiz mevduatlarda yüksek artıĢlara yol açmıĢ ve yıl sonu itibariyle vadesiz mevduatlar reel olarak geniĢlemiĢtir. Devalüasyon beklentilerinin yükseldiği Mart ve Temmuz aylarında vadeli mevdutların artıĢ hızı yavaĢlamıĢ, diğer aylarda ise vadeli mevduatlarda yüksek artıĢlar gözlenmiĢtir. Yıl sonu itibariyle Türk lirasının ABD doları ve Alman markı karĢısındaki değer kaybı genel fiyat seviyesindeki artıĢın altında gerçekleĢmiĢ, Mart ayından bu yana gerilemesine karĢın Türk lirası cinsinden vadeli mevduatların reel getirisi ise yıl boyunca pozitif düzeylerde kalmıĢtır. Dolayısıyla, Türk lirası cinsinden yatırım araçlarıyla kıyaslandığında, DTH'larındaki artıĢ biraz daha sınırlı düzeylerde kalmıĢtır (Tablo II.4.3). Ayrıca, DTH'larına yatırılan döviz cinsleri itibariyle bakıldığında, 1996 yılında özellikle ABD doları cinsinden DTH'larının artıĢ hızının bir önceki yıla göre önemli ölçüde yavaĢladığı gözlenmektedir. Rezerv para çarpanı yılın ikinci yarısında hızla artmıştır. Rezerv paranın M2 ile ölçülen para yaratma kapasitesinin bir göstergesi olan rezerv para çarpanı, 1994 yılının ikinci yarısında yükselmeye baĢlamıĢ, 1995 yılının ilk on aylık döneminde ise 1994 yılı sonunda ulaĢtığı yüksek düzeyde istikrar kazanmıĢtı. Geçen yılın son iki aylık dönemi ve 1996 yılı Ocak ayında yeniden yükselme eğilimi gösteren rezerv para çarpanı, ġubat-Mayıs döneminde emisyonda meydana gelen değiĢmelere paralel olarak dalgalı bir seyir izlemiĢtir. Çarpan, HaziranAğustos döneminde yılbaĢındaki düzeyinde yeniden istikrar kazanmıĢtır. Yılın son dört aylık döneminde ise, Aralık ayı dıĢında rezerv paradaki artıĢın sınırlı bir düzeyde kalmasına karĢın, vadeli mevduatlardaki yüksek artıĢın devam etmesi ve yılın son iki ayında özellikle vadesiz mevduatlarda gerçekleĢen yüksek artıĢlar, rezerv para çarpanının hızla artmasına yol açmıĢtır (Grafik II.4.1). GRAFĠK II.4.1 PARA ÇARPANI MBP çarpanı yılın ikinci yarısında hızla yükselmiştir. Diğer taraftan, Merkez Bankası'nın yarattığı toplam Türk lirasının M2 ile ölçülen parasal geniĢlemeye katkısını gösteren ve M2/MBP Ģeklinde tanımlanan merkez bankası parası çarpanı, 1996 yılının ilk iki ayında azalma eğilimi göstermiĢtir. Mart-Haziran döneminde ise, Nisan ayında açık piyasa iĢlemlerinde gözlenen düĢüĢ, diğer aylarda ise çarpanın bileĢenlerinden vadeli mevduat-vadesiz mevduat oranındaki artıĢa paralel olarak yeniden yükselmiĢtir (Grafik II.4.2). Temmuz ve Ağustos aylarında daha çok açık piyasa iĢlemlerinde görülen yüksek artıĢlar nedeniyle gerileyen merkez bankası parası çarpanı, Eylül ve Ekim aylarında açık piyasa iĢlemlerinin negatif yönde gerçekleĢmesi ve vadeli-vadesiz mevduat oranındaki artıĢın devam etmesi sonucunda yükselme eğilimine girmiĢtir. Çarpanın Kasım ayındaki yükseliĢinde ise, "Kamu Ortak Hesabı" uygulamasına geçilmesi nedeniyle vadesiz mevduatlarda görülen yüksek artıĢ etkili olmuĢtur. Aralık ayında ise, açık piyasa iĢlemlerinin yeniden pozitif yönde gerçekleĢmesi sonucunda, çarpan azalma eğilimi göstermiĢtir. Özetle, gerek rezerv para gerek merkez bankası parası çarpanı 1996 yılında önemli dalgalanmalar göstermiĢ, yıl genelinde yükselme eğiliminde olan her iki çarpan, yıl sonu itibariyle son beĢ yılda gözlenen en yüksek düzeylerde gerçekleĢmiĢtir. GRAFĠK II.4.2 REZERV PARA ÇARPANININ BĠLEġENLERĠ II.4.3. Faiz Oranları Şubat-Mayıs döneminde gerileyen Hazine bonosu faizleri, siyasi belirsizlik nedeniyle Haziran ve Temmuz aylarında yeniden yükselmiştir. Ağustos-Ekim döneminde Hazine bonosu faizlerinde önemli dalgalanmalar yaşanmamış, Kasım ayında yükselen faizler Aralık ayında yeniden gerilemiştir. Hazine bonolarının satıĢ miktarı ve vade ile ağırlıklandırılmıĢ bileĢik faiz oranları incelendiğinde, 1995 yılının son üç aylık döneminde yükselen Hazine bonosu faizlerinin, 1996 Ocak ayında en yüksek düzeyine ulaĢtığı gözlenmektedir. ġubat ve Mart aylarında Hazine'nin finansman için Merkez Bankası kaynaklarına ağırlık vermesi sonucunda faiz oranları gerilemeye baĢlamıĢtır. Hazine, Nisan ve Mayıs aylarında iç piyasalardan borçlanmakta bir sorunla karĢılaĢmamıĢ ve faiz oranlarındaki düĢüĢ eğilimi söz konusu aylarda da devam etmiĢtir. Haziran ayında satılan Hazine bonosu miktarındaki artıĢ ve siyasi belirsizlik faiz oranlarının yeniden Nisan ayındaki düzeyine yükselmesine yol açmıĢtır. Temmuz ayında ise yeni kurulan koalisyon hükümetinin izleyeceği iktisadi politikalara iliĢkin belirsizliğin hakim olması nedeniyle Hazine iç piyasalardan borçlanmakta güçlük çekmiĢtir. Bu nedenle bileĢik faiz oranlarındaki artıĢ Temmuz ayında da devam etmiĢtir. Temmuz ve Ağustos ayında emisyonda gerçekleĢen yüksek artıĢlar piyasalardaki likiditeyi arttırmıĢ, Ağustos ayında Merkez Bankası'nın bankalararası para piyasasındaki üst faiz limitini düĢürmesi sonucunda kısa vadeli faiz oranları gerilemiĢtir. Para ve döviz piyasalarında Mayıs ayından bu yana sağlanan istikrarın sürdürülmesi belirsizliği göreli olarak azaltmıĢtır. Bunun sonucunda, Hazine bonosu faizleri Ağustos ayında yeniden gerilemiĢ ve Hazine itfa miktarlarının üstünde borçlanmaya baĢlamıĢtır. Ağustos ayındaki bu geliĢmede, stopaj uygulamasına geçileceğine iliĢkin açıklamaların etkisiyle, alıcıların ihalelere düĢük faiz teklifiyle katılmaları da etkili olmuĢtur. Hazine, Eylül ve Ekim aylarında da itfa miktarlarının üstünde borçlanmayı sürdürmüĢ, Merkez Bankası'nın piyasalardaki dengeleri gözeterek likidite talebini karĢılaması sonucunda, söz konusu aylarda faiz oranlarında önemli dalgalanmalar yaĢanmamıĢtır. Kasım ayında devlet iç borçlanma senetleri'nden elde edilen faiz kazançlarına yüzde 10 oranında stopaj uygulaması baĢlatılmıĢ, bu oran Ocak ayında yüzde 12'ye yükseltilmiĢtir. Bunun yanısıra, Kasım ve Aralık aylarında Hazine borçlanma tarzını değiĢtirerek itfa miktarının altında borçlanmaya baĢlamıĢtır. Bu değiĢikliklerle birlikte, Kasım ayında yükselen bileĢik faizler, Aralık ayında yeniden gerilemiĢ ve son iki ihalede vadeler bir yıldan uzun gerçekleĢmiĢtir. Söz konusu aylarda, piyasalarda oluĢan likidite fazlasını açık piyasa iĢlemleri aracılığıyla çeken ve artan döviz talebi nedeniyle Türk lirasına sıkıĢan piyasaları interbank aracılığıyla fonlayan Merkez Bankası, interbank üst faiz limitini Kasım ayının ikinci yarısında yükseltmiĢ, Aralık ayı baĢında ise yeniden düĢürmüĢtür. Kasım ayında stopaj uygulaması başlatılmış ve Hazine yılın son iki ayında itfa miktarlarının altında borçlanmıştır. Şubat-Nisan döneminde gerileyen mevduat faizleri, yılın ikinci yarısında yüzde 100 düzeyinde istikrar kazanmıştır. Mevduat faizleri 1995 yılı Eylül ayından itibaren yükselmeye baĢlamıĢ, 1996 yılı Ocak ayında ise en yüksek düzeyine ulaĢmıĢtır. ġubat-Nisan döneminde gerileyen vadeli mevduatların nominal getirilerinin Mayıs ayından bu yana önemli bir değiĢiklik göstermediği ve 1 ay ve 3 aylık vadelerde istikrar kazandığı gözlenmektedir. Toplam vadeli mevduatlar içinde en yüksek paya sahip olan 3 ay ve 6 ay vadeli mevduatların reel faizleri, 1995 yılı Mayıs ayından bu yana pozitif yönde gerçekleĢmiĢtir. Daha önceki yıllarda, Hazine bonosu faizlerindeki kısa dönemli dalgalanmaların büyük ölçüde mevduat faizlerine de yansıdığı gözlenmektedir. 1996 yılı ortalarından bu yana ise, reel mevduat faizleri kısa dönemli dalgalanmalardan etkilenmeyerek istikrarlı bir seyir izlemiĢtir. VDMK ve repo faizleri de yılın ikinci yarısında istikrar kazanmıştır. Mevduata alternatif yatırım araçlarından biri olan 3 ay vadeli repo reel faizleri ile 3 ay vadeli mevduatların reel faizleri karĢılaĢtırıldığında, 1995 yılının ikinci yarısı ile 1996 yılı Ocak-Nisan dönemi boyunca mevduat faizi aleyhinde gerçekleĢen faiz marjının, Mayıs ayından itibaren kapanmaya baĢladığı gözlenmektedir. Yılın son dört aylık döneminde, söz konusu faiz marjı 1 puana kadar gerilemiĢtir. Mevduat faizlerine benzer bir biçimde, yılın ikinci yarısında 3 ay vadeli repo reel faizlerinin de Hazine bonosu faizlerindeki dalgalanmalardan etkilenmeyerek istikrar kazandığı gözlenmektedir. Bir diğer alternatif yatırım aracı olan 3 ay vadeli Varlığa Dayalı Menkul Kıymetlerin (VDMK) reel faiz oranları ise, 1995 yılının Mayıs-Eylül döneminde mevduat faizlerinin bir miktar altında gerçekleĢmiĢ, diğer aylarda ise mevduat faizlerine benzer bir seyir izlemiĢtir. GRAFĠK II.4.3 3 AYLIK REEL FAĠZLER Bankaların kısa vadeli ticari kredilere uyguladıkları faiz oranlarında ise 1996 yılı Ocak-Eylül döneminde yaklaĢık 15 puanlık bir gerileme olmuĢtur. Reel olarak 1995 yılının ikinci üç aylık döneminden itibaren pozitif düzeyde gerçekleĢen kredi faiz oranları, 1996 yılı baĢından bu yana gerileme eğilimindedir. II.4.4 Döviz Kurları Kısa vadeli kredi faizleri Ocak-Eylül döneminde 15 puan gerilemiştir. IMF ile 1995 yılı baĢında yapılan "Stand-by" anlaĢması çerçevesinde, 1,5 Alman markı ve 1 ABD doları olarak tanımlanan kur sepetinin, yine bu anlaĢma çerçevesinde öngörülen aylık enflasyon oranları kadar arttırılması hedeflenmiĢti. 1995 yılı için öngörülen enflasyon oranına bağlı olarak hedeflenen kur sepetindeki artıĢ yüzde 38,4 olarak saptanmıĢ ve bu tarihten itibaren kur sepetinin hedef değerleri piyasalara duyurulmuĢ, Eylül ayı itibariyle ise kur sepeti hedefi gerçekleĢtirilmiĢti. Ancak, yılın son üç aylık döneminde ortaya çıkan siyasi belirsizlik ve gerçekleĢen enflasyon oranlarının yılbaĢındaki öngörüleri aĢması nedeniyle, Merkez Bankası kur politikasını yeniden ĢekillendirmiĢtir. Bu nedenle, yılın son üç aylık döneminde kur sepetindeki artıĢ hızlanmıĢ ve 1995 yıl sonu itibariyle, kur sepeti karĢısında Türk lirası yüzde 60,1 oranında değer kaybetmiĢtir. Aynı dönemde TEFE'deki artıĢ ise yüzde 64,9 olmuĢtur. MB, 1996 yılında reel kurlardaki dalgalanmaların en aza indirilmesini hedeflemiştir. Merkez Bankası'nın 1996 yılında uyguladığı para politikası finansal piyasalarda istikrarın sağlanması ve sürdürülmesine öncelik vermiĢtir. Bu çerçevede oluĢturulan kur politikası ise, reel döviz kurlarındaki dalgalanmaların en aza indirilmesi hedefine yönelmiĢtir. Yıl baĢında Merkez Bankası reel döviz kurlarında istikrarı amaçladığını piyasalara duyurmuĢtur. Kur sepetindeki geliĢmeler incelendiğinde, siyasi belirsizliğin arttığı Mayıs-Temmuz dönemi ve Hazine'nin borçlanma tarzını değiĢtirmesi sonucunda piyasalarda belirsizliğin hakim olduğu Kasım-Aralık dönemleri dıĢında, aylık ortalama kur sepetindeki artıĢların aylık enflasyon oranlarına yakın düzeylerde gerçekleĢtiği görülmektedir. Kur sepetinde 1996 yılı sonundaki artıĢ yüzde 77,3 olarak gerçekleĢmiĢ, Türk lirasının ABD doları karĢısındaki değer kaybı yüzde 84,1, Alman markı karĢısındaki değer kaybı ise yüzde 70,8 olmuĢtur. Yıl sonu itibariyle TEFE'deki artıĢ ise yüzde 84,9'e ulaĢmıĢtır. Sonuç olarak, reel kur endeksindeki dalgalanmaların 1996 yılı boyunca dar bir aralık içinde seyretmesi izlenen kur politikası hedefine büyük ölçüde ulaĢıldığını göstermektedir. Bu durum, açıklanan kur politikasının piyasalar tarafından gerçekçi bulunduğunun bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir. II.5. FĠYATLAR Mali kriz sonrasında enflasyon şok önce-sinden daha yüksek bir düzeye oturmuştur. Reel kur endeksindeki dalgalanmalar, yıl boyunca dar bir aralık içinde seyretmiştir. Yıllık bazda yüzde 60 civarında gerçekleĢen yüksek enflasyon 1988 yılından 1994 yılına kadar etkili olmuĢtur. Mali sektörde 1994 yılında baĢlayan krizle birlikte, yıllık enflasyon üç haneli rakamlara ulaĢmıĢtır. Bu krizin etkilerinin sürdüğü dönemler dıĢarıda tutulduğunda, 1996 yılında 1993 yılı ve öncesine göre fiyat artıĢları hızlanmıĢtır. Bu geliĢme, ortalama fiyat artıĢ hızının Ģok sonrası sıçrama gösterdiği, ardından enflasyon gerilediğinde Ģok öncesi düzeyden daha yüksek bir düzeye oturduğunu göstermektedir. Nitekim, kriz öncesi dönemlerde yüzde 60'lar civarında olan yıllık enflasyon düzeyi, krizin etkilerinin 1995 yılının ilk dört ayında devam etmesinden sonra, yüzde 70-80 civarında yeni bir düzeye oturmuĢtur. Öte yandan, 1995 yılının ilk aylarında fiyat artıĢları yüksek olduğu için, 1996 yılının ilk yarısında TEFE'de yıllık bazda artıĢ yavaĢlamıĢ görülmektedir. Ancak, 1996 yılında aylık bazda geçmiĢ yılların aylık ortalamalarından daha yüksek artıĢlar gerçekleĢmiĢtir. Ortalama TEFE artıĢ oranı, 1993 yılında yüzde 58,4 iken, 1994 yılında krizin ve o zaman alınan fiyat yükseltici kararların etkisiyle yüzde 120,7'ye yükselmiĢ, 1994 bazlı endeksle 1995 yılında yüzde 86 ve 1996 yılında yüzde 75,9 olmuĢtur (Tablo II.5.1). DĠE, 1996 yılının baĢında 1994 bazlı yeni bir endeks oluĢturmuĢtur. Alt sektörlerin içeriği ve ağırlıkları değiĢmesine rağmen, yeni endeksle eski endeksin eğilimleri birbirine benzemektedir. Bu, enflasyonun geliĢme eğiliminin göreli fiyat dalgalanmalarından bağımsız olduğunun bir göstergesidir. TABLO II.5.1 FĠYATLAR (Yıllık Ortalama Yüzde DeğiĢim) 1992(1) 1993(1) 1994(1) 1995(2) 1996(2) 70,1 66,1 106,3 89,0 80,4 Gıda 71,3 63,5 110,0 92,3 72,2 Giyim 59,8 66,4 104,8 100,7 82,6 EĢya 61,7 66,8 122,2 82,6 65,1 Sağlık 70,4 68,4 113,1 75,5 94,0 UlaĢım 74,5 56,8 108,0 84,7 97,2 Kültür 76,3 73,5 102,9 86,0 84,5 Konut 77,0 71,8 91,0 86,8 85,4 62,1 58,4 120,7 86,0 75,9 Tarım 62,7 62,2 97,8 107,8 86,5 Madencilik 60,3 57,9 132,8 85,6 89,3 Enerji 97,7 67,8 102,3 56,4 101,7 Ġmalat 59,7 56,6 129,4 81,0 70,4 TÜFE TEFE Özel 59,8 59,3 130,5 81,1 68,2 Kamu 59,4 50,7 126,9 80,7 77,1 Kaynak: DĠE (1)TÜFE ve TEFE için baz yılı 1987=100 alınmıĢtır. (2)TÜFE ve TEFE için baz yılı 1994=100 alınmıĢtır. Kamu fiyat ayarlamalarının 1996 yılında yoğunlaşması, TEFE artışını hızlandırmıştır. Fiyat artıĢlarında uzun dönemde kamu açıkları belirleyici bir faktör olurken, kısa dönemde fiyatlarla karĢılıklı etkileĢim gösteren döviz kuru ve faiz oranları gibi maliyet unsurları önemli bir rol oynamaktadır. Kur artıĢlarına bağlanan kamu fiyat ayarlamaları ve fiyat bekleyiĢleri, fiyatları para arzına dayalı iç talep geniĢlemesinden daha çabuk etkilemektedir. Kurlardaki istikrar ve reel faizlerdeki azalma eğilimine karĢın, 1995 yılında seçim nedeniyle ertelenen kamu fiyat ayarlamalarının 1996 yılında yoğunlaĢması, TEFE artıĢını hızlandırıcı bir etki yapmıĢtır. Özellikle demir-çelik ve akaryakıt gibi girdi olarak kullanılan önemli sektörlerde fiyat artıĢlarının hızlanması bir maliyet baskısı yaratmıĢtır (Tablo II.5.3). Nitekim, 1996 yılında ortalama kamu sektörü fiyat artıĢı yüzde 81,9'a yükselirken, özel sektörde artıĢ yüzde 74,2'de kalmıĢtır (Tablo II.5.2). TABLO II.5.2 FĠYATLAR(1) (Yıllık Ortalama Yüzde DeğiĢim) 1995 I 1996 II III IV Yıllık I II III IV Yıllık TÜFE 122,5 82,8 83,3 80,4 89,0 78,3 82,2 80,7 79,9 80,4 TEFE 137,6 83,4 76,8 68,8 86,0 64,3 73,2 78,4 84,4 75,9 Özel 133,3 88,1 80,5 72,5 88,8 65,3 72,2 76,5 80,3 74,2 Kamu 153,0 69,0 64,8 56,6 77,0 61,2 76,9 85,0 99,4 81,9 Tarım 126,9 124,1 102,2 88,6 107,8 75,7 82,5 92,0 93,0 86,5 Maden. 152,1 75,9 75,9 81,6 95,2 99,2 89,3 79,4 66,3 85,6 Enerji 95,2 47,6 48,6 48,6 56,4 76,6 98,6 104,5 120,4 101,7 Ġmalat 143,7 73,6 71,5 63,5 81,0 59,3 68,1 71,8 79,0 70,4 Özel 136,8 73,9 72,4 65,6 81,1 60,2 66,8 69,2 74,1 68,2 Kamu 168,3 72,8 68,8 56,5 80,7 56,4 72,1 80,0 95,1 77,1 Kaynak: DĠE (1)TÜFE ve TEFE için baz yılı 1994=100 alınmıĢtır. Son yıllarda artışı hızlanan enerji ve tarım fiyatları, TEFE'de maliyet etkisi yaratmıştır. Kurlardan etkilenen özel sektör imalat sanayi fiyatlarının artışı, 1996 yılında kur artışının altında kalmıştır. Maliyet artıĢı yaratabilecek diğer önemli etkenler olarak, son yıllarda artıĢı hızlanan enerji ve tarım fiyatları sayılabilir. TEFE içinde yüzde 22 ağırlığa ve güçlü mevsimsel etkilere sahip olan tarım fiyatları, 1996 yılında ortalama olarak yüzde 86,5 oranında artıĢ göstermiĢtir. Enerji sektöründe ise, önceki yıllarda yılda bir kaç kez uygulanan fiyat artıĢlarının, her ay uygulanmasıyla, yıllık bazda artıĢ yüzde 101,7 oranına yükselmiĢtir. TEFE'de en büyük ağırlığa sahip olan imalat sanayi fiyatları artıĢı ortalama yüzde 70,4 olurken, bu artıĢ kamu sektöründe yüzde 77,1 ve özel sektörde yüzde 68,2 oranında gerçekleĢmiĢtir (Grafik II.5.1). Kurlardaki geliĢmelerden etkilenen özel sektör imalat sanayi fiyatları artıĢı, 1996 yılında kur sepeti yüzde 77,3 oranında artmasına rağmen, bu oranın altında kalmıĢtır. Kamu sektörü ile özel sektör imalat sanayi fiyatları artıĢlarında 1996 yılında gözlenen farka rağmen, özel sektör imalat sanayi fiyat artıĢları 1993 yılına göre hızlanmıĢtır (Tablo II.5.1). GRAFĠK II.5.1 DĠE-TOPTAN EġYA VE ÖZEL SEKTÖR ĠMALAT SANAYĠ FĠYATLARI (1994=100, Yıllık Yüzde DeğiĢim) Yılın son üç ayında TÜFE'nin TEFE'nin altında kalması iç talep yavaşlamasına işaret etmektedir. İlk dokuz ayda TEFE'nin yüksek olması ise, kamunun yarattığı maliyet baskısından kaynaklanmıştır. Mali krizin etkilerinin yaĢandığı 1995 yılının ilk üç ayından sonra, TÜFE artıĢ oranı yüzde 80 civarında bir düzeye yerleĢmiĢ ve bu eğilim 1996 yılında da devam etmiĢtir. Özellikle, yılın ilk üç ayında yaĢanan iç talep canlılığının, yılın ortasında yapılan ücret artıĢının ve üçüncü üç aylık dönemdeki mevsimsel faktörlerin etkisiyle, 1996 yılında ortalama yıllık tüketici fiyatları artıĢı yüzde 80,4 olmuĢtur. Yıllık ortalama tüketici fiyatları artıĢı toptan eĢya fiyatlarının üzerinde gerçekleĢmesine rağmen, bir önceki yılın Aralık ayına göre karĢılaĢtırıldığında, tam tersi bir eğilim söz konusudur (Grafik II.5.2). Bu geliĢme, 1996 yılında kamu fiyat artıĢlarının TEFE'de yarattığı baskıdan kaynaklanmıĢtır. Ayrıca, TEFE'nin TÜFE'nin üzerinde olması enflasyon beklentilerine de iĢaret edebilir. Alt gruplar itibariyle tüketici fiyatlarına bakıldığında, aylık ortalamalarla en önemli artıĢın, sırasıyla, ulaĢtırma, sağlık ve eğitim kalemlerinde gözlendiği, en büyük ağırlığa sahip gıda, içki ve tütün kaleminin yüzde 72,2, giyim ve ayakkabı kaleminin yüzde 82,6 ve konut kaleminin yüzde 85,4 oranında arttığı gözlenmiĢtir (Tablo II.5.1). GRAFĠK II.5.2 DĠE-TOPTAN EġYA VE TÜKETĠCĠ FĠYATLARI (1994=100, Yıllık Yüzde DeğiĢim) TABLO II.5.3 TEFE'DE SEKTÖREL FĠYAT ARTIġLARI(1) (Yıllık Ortalama Yüzde DeğiĢim) TOPLAM KAMU ÖZEL SEKTÖRLER 1995 1996 1995 1996 1995 1996 GENEL 86,0 75,9 76,7 81,9 88,8 74,3 TARIM 107,8 86,5 0,0 0,0 107,8 86,5 Tarım, Avcılık 107,5 84,5 0,0 0,0 107,5 84,5 Ormancılık 97,1 105,5 0,0 0,0 97,1 105,5 Balıkçılık 128,5 119,3 0,0 0,0 128,5 119,3 MADENCĠLĠK 85,6 89,3 86,6 88,1 82,9 92,4 Kömür Madenleri 84,0 89,2 81,7 86,9 90,8 95,6 100,4 93,3 102,4 93,4 76,5 92,1 Metal Cevheri 78,4 78,1 77,9 77,2 80,4 81,8 TaĢocakçılığı 69,7 90,1 58,2 91,3 73,3 89,8 ĠMALAT 81,0 70,4 80,7 77,1 81,1 68,2 Gıda 83,8 81,9 97,3 96,6 81,5 79,2 Ham Petrol, Doğalgaz Tekstil 78,9 53,5 120,6 52,4 77,1 53,5 Giyim 88,7 69,6 86,5 56,7 88,7 70,0 Deri 100,3 84,6 118,2 51,4 94,2 97,4 Kağıt 119,1 28,1 112,4 38,9 121,6 24,3 Petrol Ürünleri 76,3 96,5 76,0 92,1 78,8 95,5 Kimyasal Ürünler 78,3 57,2 95,6 33,6 73,4 64,8 Plastik ve Kauçuk 91,2 60,9 0,0 0,0 91,2 60,9 Metalik Olmayan Madenler 62,8 76,4 65,5 70,6 62,5 77,0 Metal Ana Sanayi 81,2 57,8 90,2 56,5 74,0 58,9 Metal EĢya 83,1 58,1 73,4 49,1 83,1 58,2 Makina-Teçhizat 87,3 70,7 112,4 59,0 87,0 70,9 Elektrikli Cihazlar 70,0 55,7 105,0 78,7 69,1 55,0 Motorlu Kara TaĢıtı 91,1 71,5 0,0 0,0 91,1 71,5 ENERJĠ 56,4 101,7 56,4 101,7 0,0 0,0 Elektrik 53,8 104,0 53,8 104,1 0,0 0,0 Su 69,1 90,9 69,0 91,1 0,0 0,0 Kaynak: DĠE (1) 1994=100 baz olarak alınmıĢtır. YILLIK RAPOR III. MALĠ PĠYASALAR III.1. BANKACILIK SEKTÖRÜ VE KREDĠ POLĠTĠKASI III.1.1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Toplam Merkez Bankası kredileri kamu ve bankacılık sektörüne açılan krediler olmak üzere iki ana kalemden oluĢmaktadır. Kamu sektörüne açılan krediler, Hazine'ye Kısa Vadeli Avans kaleminden oluĢurken, Bankacılık Sektörü Kredileri ise sanayi kredileri, tarımsal krediler ve ticari kredilerden meydana gelmektedir. Toplam Merkez Bankası kredileri 1996 yılında yüzde 85,4 oranında artarak 378,6 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. 1. Kamu Sektörüne Açılan Krediler Merkez Bankası kredilerinde 1996 yılındaki artış Hazine'ye Kısa Vadeli Avans kalemindeki artıştan kaynaklanmıştır. Merkez Bankası kredilerinin tamamına yakın bölümünü Hazine'ye kısa vadeli avans kalemi oluĢturmaktadır. Bu nedenle, Merkez Bankası kredilerindeki artıĢ söz konusu kalemdeki artıĢtan kaynaklanmıĢtır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu'nun Hazine'ye kısa vadeli avans hesabını düzenleyen 50'inci maddesinde 3985 Sayılı Kanun ile yapılan değiĢikliğe göre, Hazine'ye kısa vadeli avans hesabı üst limiti, 1996 yılı için, bir önceki mali yılı bütçe ödenekleri toplamını aĢan tutarın yüzde 10'u olarak belirlenmiĢ ve finansman bu limit dahilinde sürdürülmüĢtür. Bu çerçevede, kısa vadeli avans hesabının bakiyesi 1996 yılında yüzde 93,2 oranında artarak 370,9 trilyon Türk lirasına yükselmiĢ ve toplam Merkez Bankası kredileri içindeki payı 1996 yıl sonu itibariyle yüzde 98 olarak gerçekleĢmiĢtir. Diğer taraftan, Merkez Bankası Kanunu'na yukarıda sözü edilen 3985 Sayılı Kanun ile eklenen geçici 9. maddesi uyarınca, 1994 ve önceki dönemlere ait biriken borç ile 1995-1998 döneminde kullanılacak avans tutarlarının Merkez Bankası ve T.C. BaĢbakanlık arasında belirlenecek esaslara göre tasfiyesi öngörüldüğünden, 1994 yılı ve önceki dönemlere ait 122,3 trilyon Türk liralık avans borcunun 25 trilyon Türk liralık bölümü 2 Haziran 1995 tarihinde, 1995 yılı sonunda önceki yıllarla birlikte biriken 192 trilyon liralık avans borcunun ise 50 trilyon Türk liralık bölümü 15 ġubat 1996 tarihinde, T.C. BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı ile Merkez Bankası arasında yapılan protokoller uyarınca devlet iç borçlanma senetleri alınmak yoluyla tasfiye edilmiĢtir. Geçen yıldan devreden ve henüz tasfiye edilmemiĢ olan 142 trilyon Türk liralık borç tutarı ile 1996 yılı yasal limiti dahilinde kullanılmıĢ olup tasfiye edilmesi gereken 228,9 trilyon liralık tutar ile birlikte tasfiye edilecek avans borcu 370,9 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Merkez Bankası Kredileri Merkez Bankası tarafından kamu ve bankacılık sektörüne açılan kredilerin, toplam Merkez Bankası kredileri içindeki payları aĢağıdaki grafikte gösterilmiĢtir. Merkez Bankası tarafından bankacılık kesimine kullandırılan kredilerin payında 1989 yılından itibaren azalma eğilimi gözlenmektedir. Merkez Bankası reeskont kredileri 1984 yılından baĢlayarak hacim olarak daraltılmıĢ, 1990 yılında da reeskont kredilerinin niteliğinde değiĢime gidilmiĢ, buna göre Merkez Bankası'nın orta ve uzun vadeli kredi tahsis etmesine son verilerek bankacılık kesimine geçici likidite ihtiyaçlarının tahsisi için genel kısa vadeli reeskont penceresi açılmıĢtır. Son yıllarda, Merkez Bankası ekonomideki geniĢ tanımlı parasal büyüklüklerinin kontrolünden çok bilançosundaki büyüklüklerin kontrolüne yönelmiĢ ve bu anlamda iç varlık artıĢını sınırlamaya çalıĢmıĢtır. Ġç varlıklar içinde önemli paya sahip olan kamuya açılan kredilerin zaman içinde azaltılamaması, iç varlık artıĢını sınırlayabilmek için bankalara açılan kredilerin daraltılmasına yol açmıĢtır. 2. Bankacılık Sektörü Kredileri Merkez Bankası'nın kamu kesiminin finansmanında oynayacağı rolün azaltılması ilkesi çerçevesinde tarımsal kredilerin bir kısmı tasfiye edilmiştir. Toplam Merkez Bankası kredileri içinde kamu sektörüne açılan krediler dıĢında kalan, 7,7 trilyon Türk lirası tutarındaki yüzde 2'lik bölümünü ise bankacılık sektörüne açılan krediler oluĢturmaktadır. Bankacılık sektörüne açılan krediler içinde yer alan tarımsal kredilerin toplam krediler içindeki payı yüzde 1,9 olup 7,2 trilyon Türk lirası tutarındadır. A. Tarımsal Krediler Tarım sektöründe verimin artırılması, kalitenin iyileĢtirilmesi ve ürünün iĢlenmesi yoluyla değerlendirilerek, yurt içinde ve dıĢında rekabet olanağının sağlanması için Tarım Kredi Kooperatifleri kanalı ile çiftçilere kullandırılmak üzere T.C. Ziraat Bankası'na 15 Eylül 1993 tarihinde belirlenen limit dahilindeki toplam 11,6 trilyon Türk liralık tarımsal reeskont kredisinin 4,5 trilyon Türk liralık kısmı 1996 yılı Programında Merkez Bankası'nın kamu kesiminin finansmanında oynayacağı rolün azaltılması ilkesi çerçevesinde tasfiye edilmiĢtir. Söz konusu kredi, kalan limit dahilinde kullandırılmaya devam edilmiĢ olup 1996 yılı sonu itibariyle bakiyesi 7,1 trilyon Türk lirasıdır. ġekerbank aracılığı ile Ģeker pancarı alımları dolayısıyla pancar üreticilerine kullandırılmakta olan tarımsal kredi bakiyesi, 1996 yılı sonununda 1995 yıl sonu değeri olan 55 milyar Türk liralık düzeyini korumuĢtur. B. Sanayici Kredileri Bankacılık sektörüne açılan kredilerdeki diğer bir kalem ise sanayici kredileri olup, toplam içindeki payı yalnızca binde 1'dir. Esnaf ve küçük sanatkârların iĢletme kredisi ihtiyacını karĢılamak amacıyla Türkiye Halk Bankası'na kullandırılan kredi 1996 yılında da bir önceki yılda olan düzeyini koruyarak 471,7 milyar Türk lirası olmuĢtur. Orta vadeli reeskont kredisi uygulamasına 1 Ocak 1990 tarihinde baĢlatılan reeskont penceresi sistemi nedeniyle son verilmiĢtir. Bu bağlamda, firma bazında verilen orta vadeli krediler tasfiye edilmekte olup bu kapsamda kullandırılan krediler 1996 yılında yüzde 81 oranında azalarak 14,4 milyar Türk lirası olmuĢtur. 3. Ticari Krediler Para politikasının gereği olarak Merkez Bankası tarafından banka sistemine kısa vadeli reeskont kredisi tahsis edilmemiştir. Ġzlenen para politikası gereği 1996 yılı içinde de Merkez Bankası tarafından banka sistemine kısa vadeli reeskont kredisi tahsis edilmemiĢtir. Bu sistem çerçevesinde önceki yıllarda tahsis edilmiĢ bulunan ihtisas kredilerinin kullandırılması ise sınırlı olarak sürüldürülmüĢtür. Bankacılık sektörünün likidite gereksinimlerinin karĢılanması amacıyla ticari nitelikte kabul edilen reeskont senetlerinin 1994 yılı sonu itibariyle 7,7 milyar Türk lirası olan bakiyesi 1995 yılı içinde tamamen tasfiye edilmiĢ ve 1996 yılında bu kapsamda kredi kullandırılmamıĢtır. Yurt dıĢındaki muteber bir bankanın, ödeme garantisini içeren kredili veya kabul kredili ihracata iliĢkin senetlerle, uygun vesaiki ibraz ve amir bankaca kabul edilmiĢ gayrikabilirücu vadeli akreditiflerin iskontosuna dayalı olarak bankalara döviz üzerinden düzenlenmiĢ, vadelerine en çok 120 gün kalan poliçelerin reeskontu karĢılığı kullandırılmakta olan kabul finansmanı kapsamında 1996 yılı içinde 1,4 milyon ABD doları senet karĢılığı 111,4 milyar Türk liralık finansman olanağı sağlanmıĢ olup, 1996 yıl sonu itibariyle borç bakiyesi 0,2 milyon ABD dolarıdır. Banka Meclisi'nin 3 Eylül 1996 tarih, 7226/16825 sayılı Kararı ile Türk Eximbank tarafından garanti edilen vadeli ihracat alacakları için de adı geçen Bankaya kabul finansmanı kapsamında reeskont olanağı sağlanmıĢtır. III.1.2. Bankalar III.1.2.A. Bankaların Konsolide Bilançoları ile Konsolide Kâr/Zarar Hesaplarındaki GeliĢmeler a) Konsolide Bilançodaki GeliĢmeler Makroekonomik belirsizlikler 1996 yılı içinde azalmıĢ ve ekonomik istikrar korunabilmiĢtir. Siyasi istikrarsızlıkların yıl içinde zaman zaman etkili olmasına karĢın, özellikle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Hazine MüsteĢarlığı'nın uyumlu çalıĢmaları mali piyasalardaki istikrarın garantisi olmuĢ ve bankacılık sektörü, mali piyasalardaki en önemli değiĢkenler olan döviz kurları ile faiz oranlarındaki dalgalanmaların oldukça düĢük düzeylerde seyrettiği istikrarlı bir ekonomik ortamda çalıĢma olanağı bulmuĢtur. Piyasalardaki istikrarın korunması, bankaların kolaylıkla önlerini görebilmelerini sağlamıĢ ve sektör ekonomik canlanmaya bağlı olarak artan kredi taleplerini karĢılayarak kredi arzını artırmıĢtır. Bankacılık sektörü, büyümesini 1996 yılında da sürdürmüştür. Bankacılık sektörünün toplam varlıkları, 1996 Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal olarak, yüzde 116,3, reel olarak yüzde 16,5 oranında büyümüĢtür. Sektörün toplam aktiflerindeki reel büyüme oranı, bir önceki yılda gözlemlenen yüzde 14,5 oranındaki büyüme oranından daha yüksektir. Son dört yılda yaklaĢık yüzde 52 dolayında seyreden bankacılık sektörü toplam aktiflerinin GSMH'ya oranı, sektörün büyüme hızının GSMH'nın büyüme hızını geçmesi sonucu 1996 Eylül itibariyle yüzde 66'ya yükselmiĢtir. Sektörün büyümesi krediler ve menkul değerlerdeki büyümeden kaynaklanmıştır. Bankacılık sektörünün toplam aktiflerindeki reel büyüme, krediler ve menkul değerler portföylerindeki artıĢlardan kaynaklanmaktadır. Sektörün toplam kredileri 1996 Kasım ayı itibariyle bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 23,7 oranında artmıĢtır. Toplam kredilerdeki artıĢ oranı, bir önceki yıl gerçekleĢen yüzde 27 oranındaki artıĢtan daha düĢük düzeydedir. 1996 yılında siyasi belirsizliklerin zaman zaman etkili olmasının toplam kredilerin reel artıĢ hızının önceki yıla göre daha düĢük düzeyde kalmasına neden olduğu söylenebilir. Bankacılık sektörünün açtığı krediler çeĢitli banka grupları bazında incelendiğinde, kredilerini en fazla artıran grubun özel sektör bankaları olduğu görülmektedir. Özel sektör bankalarının kredi portföyü 1996 yılı Kasım ayı itibariyle, bir önceki yılın aynı dönemine göre, reel olarak yüzde 32,4 oranında büyümüĢtür. Aynı dönemde kamu bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının toplam kredileri reel olarak yüzde 15 oranında artarken, yabancı bankaların toplam kredileri geçen yıldaki düzeyinde kalmıĢtır. Bankacılık sektörünün konsolide bilançosundaki payı yüksek olan menkul değerler portföyünün önceki yıla göre reel olarak önemli oranda büyüdüğü görülmektedir. Bankaların net menkul değerler cüzdanı 1996 yılı Kasım ayı itibariyle, bir önceki yılın aynı dönemine göre, reel olarak yüzde 52,6 oranında artıĢ göstermiĢtir. Özellikle yabancı para menkul değerlerdeki artıĢ dikkat çekicidir. Bankaların, vergi avantajı sağlaması nedeniyle yurtdıĢından sağlanan kredilerle yabancı para menkul değerlere yatırım yapmalarının yabancı para menkul değerler cüzdanındaki büyümede etkili olduğu söylenebilir. Menkul değerler cüzdanındaki değiĢim banka grupları itibariyle incelendiğinde, özellikle kamu bankaları ile yabancı bankaların yabancı para menkul değerler portföyündeki artıĢın belirgin olduğu görülmektedir. Disponibilite yükümlülüğü dışında tutulan menkul değerlerde önemli artış görülmüştür. Disponibilite yükümlülüğü dıĢında bulundurulan devlet iç borçlanma senetleri tutarı da önemli oranda büyümüĢtür. Bankaların disponibilite yükümlülüğü dıĢında bulundurdukları menkul değerler tutarı 29 Kasım 1996 tarihi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 148 oranında artıĢ göstererek 644 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Disponibilite yükümlülüğü dıĢında bulundurulan menkul değerler tutarındaki reel artıĢ, yüzde 33,6 olarak gerçekleĢmiĢtir. Devlet iç borçlanma senetlerinin bankalar açısından önemli bir pasif yönetimi aracı olan REPO iĢlemlerinde kullanılması ve ayrıca, söz konusu senetlerin reel getirisinin genellikle tatmin edici düzeylerde bulunmasının bankaların bu senetlere olan talebini etkileyen diğer faktörler olduğu söylenebilir. Yukarıda özetlenen geliĢmeler sonucunda, 1995 yılı Kasım ayında, sırasıyla, yüzde 11,1 ve 39,4 olan menkul değerler ve krediler portföylerinin konsolide bilanço toplamı içindeki payları, Kasım 1996'da, sırasıyla, yüzde 14,6 ve 41,8'e yükselmiĢtir. Mevduat munzam karşılıklarının bilanco toplamı içindeki payı azalmıştır. Konsolide bilançonun aktif tarafındaki diğer kalemlerde ise Ģu geliĢmeler gözlemlenmiĢtir. Mevduat munzam karĢılıklarının Kasım 1995'te yüzde 6 olan bilanço toplamı içindeki payı Kasım 1996'da yüzde 5,5'e inmiĢtir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın Temmuz 1996 tarihinde yaptığı yeni bir düzenleme ile mevduat munzam karĢılık uygulamasındaki sabit-artan ayrımının kaldırılması, bankaların munzam karĢılık yükünü belirli oranda hafifletmiĢtir. Yapılan yeni düzenlemenin de etkisi ile Kasım 1995 tarihinde yüzde 11,5 olan efektif munzam karĢılık oranı, Kasım 1996 tarihinde yüzde 9 dolayına çekilmiĢtir. Tahsili gecikmiĢ alacakların bilanço toplamı içindeki payı 1996 yılında da azalmıĢtır. Kasım 1995 tarihinde binde 6,9 olan net tahsili gecikmiĢ alacakların bilanço toplamı içindeki payı Kasım 1996 tarihinde binde 4,1'e inmiĢtir. Azalma, ayrılan karĢılıkların payındaki azalıĢa rağmen gerçekleĢmiĢtir. Bu karĢılıkların reel olarak azalmasına karĢın net tahsili gecikmiĢ alacakların azalması, bankaların alacak tahsillerinin de olumlu yönde geliĢtiğini yansıtmaktadır. Bankaların faiz ve diğer gelirlerini geçici olarak muhasebeleĢtirdikleri faiz ve gelir tahakkuk ve reeskontları kaleminin Kasım 1995 tarihinde yüzde 12 olan bilanço toplamı içindeki payı, Kasım 1996 da yüzde 9,4'e inmiĢtir. Aktif taraftaki diğer kalemler olan sabit kıymetler ile iĢtirakler ve kuruluĢlar kalemlerinin bilanço toplamı içindeki paylarında önemli bir geliĢme görülmemiĢtir. Tahsili gecikmiş alacakların bilanço toplamı içindeki payı azalmıştır. Sektör, yabancı para kredi kullanımını artırmıştır. Konsolide bilançonun pasif tarafındaki geliĢmeler incelendiğinde, toplam mevduatın artıĢının sürdüğü ve bankaların Türk lirası kredi kullanımını bir önceki yıla göre bir miktar azalttıkları görülmektedir. Bununla birlikte, sektörün yabancı para kredi kullanımını önceki yıla göre artırdığı görülmektedir. Sektörün kullandığı Türk lirası krediler bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 36 oranında azalırken, yabancı para krediler reel olarak yüzde 27 oranında artmıĢtır. Bu geliĢmeler sonucu sektörün toplam kredi kullanımı bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 15,6 oranında artmıĢtır. Uygulanan para politikasının da etkisiyle döviz kurlarındaki dalgalanmanın 1996 yılında ılımlı düzeylerde seyretmesi, döviz cinsinden fonlamanın maliyetinin makul sınırlar içerisinde kalmasını sağlamıĢ ve bankalara aktiflerini çeĢitli kaynaklardan finanse etme imkanı tanımıĢtır. Toplam mevduattaki artış devam etmektedir. Bankalararası mevduat dahil toplam mevduat, 1996 Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal olarak yüzde 132 ve reel olarak yüzde 24,9 oranında artarak, 2 310 trilyon Türk lirasından 5 356 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Toplam mevduatta 1996 yılında gerçekleĢen artıĢ, bir önceki yılda gerçekleĢen artıĢtan daha yüksektir. Mevduattaki artıĢ, mevduatın güvenli bir yatırım olması nedeniyle tasarruf sahipleri açısından çekiciliğini koruduğunu ifade etmektedir. Toplam mevduattaki geliĢmeler banka grupları itibariyle incelendiğinde, çeĢitli banka gruplarının aktif finansman eğilimlerindeki farklılığın 1996 yılında belirginleĢtiği gözlenmektedir. Kamu bankaları daha çok Türk lirası mevduata, özel sektör ve yabancı bankaların ise daha çok yabancı para mevduata yöneldikleri görülmektedir. Yabancı para mevduatın ortalama maliyetinin 1996 yılı içinde genellikle Türk lirası mevduatın maliyetinden daha düĢük düzeyde seyrettiği göz önüne alınırsa, özel sektör bankalarının, fonlama maliyetini daha etkin bir biçimde yönettikleri anlaĢılmaktadır. Sektörün toplam özkaynakları Kasım 1996 itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 12 oranında artmıĢtır. Toplam özkaynaklardaki artıĢ, ödenmiĢ sermaye kaleminin reel olarak yüzde 15,3 oranında artmasından kaynaklanmaktadır. Sektöre yeni bankaların katılmasının, ödenmiĢ sermaye kalemindeki artıĢta etkili olduğu söylenebilir. Bankaların döviz varlık ve yükümlülüklerinde ise aĢağıdaki geliĢmeler gerçekleĢmiĢtir. 27 Aralık 1996 tarihli geçici verilere göre bankaların yurtdıĢı döviz varlıklarında dikkati çeken bir değiĢme görülmemiĢ, yurtiçi döviz varlıkları ise bankaların Merkez Bankası'ndaki döviz mevduatının artıĢına ve yurtiçine açılan döviz kredilerinin artıĢına bağlı olarak, 1995 yıl sonuna göre ABD doları bazında yüzde 23 oranında artmıĢtır. Yine 27 Aralık 1996 tarihli geçici verilere göre bankaların kısa vadeli döviz yükümlülükleri, 1995 yılı sonuna göre ABD doları bazında yüzde 23,3 oranında artıĢ göstermiĢtir. Kısa vadeli döviz yükümlülüklerindeki artıĢ, açılan akreditifler ile bankaların yurtdıĢından sağladıkları kredilerdeki artıĢlardan kaynaklanmıĢtır. Sektörün özkaynakları, reel olarak artmıştır. Bankaların kısa vadeli yurtiçi döviz yükümlülükleri ise anılan dönemde ABD doları bazında yüzde 14,4 oranında artıĢ göstermiĢtir. Yurtiçi döviz yükümlülüklerindeki artıĢ, yerleĢiklerin açtıkları döviz tevdiat hesaplarındaki artıĢtan kaynaklanmıĢtır. Sektörün döviz pozisyon açığı normal düzeyde seyretmiştir. Bankaların döviz varlık ve yükümlülüklerindeki yukarıda özetlenen geliĢmeler sonucu bankaların döviz pozisyon açıkları 1996 yıl sonu itibariyle 2,5 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Sektörün döviz pozisyon açığı 1996 yılı içerisinde 3-3,5 milyar ABD doları arasında seyretmiĢtir. Merkez Bankası ile Hazine MüsteĢarlığı'nın 1995 yılında yaptıkları ve bankaların döviz pozisyon açıklarını sermaye tabanlarının yüzde 50'si ile sınırlayan düzenleme kadar, yabancı para cinsinden fonlamanın azalmasına karĢın bankaların döviz pozisyon açıklarını ılımlı düzeylerde tutmaları da sektörün döviz pozisyon açığının ılımlı olarak nitelenebilecek bu aralıkta seyretmesinde etkili olmuĢtur. Döviz pozisyon açıklarının normal düzeylerde seyretmesi sektörün kur riskinin de normal düzeylerde bulunmasını sağlamıĢ ve mali piyasalardaki istikrarın korunmasına yardımcı olmuĢtur. Sektörün 1996 yılındaki ortalama kur riski oranı yüzde 91.3 olmuĢtur. b)Konsolide Kâr / Zarar Hesaplarındaki GeliĢmeler Sektörün net kârı 86 trilyon Türk lirası olmuştur. Bankacılık sektörü 1996 Eylül ayı itibariyle 85,8 trilyon Türk lirası net kâr sağlamıĢtır. Kârın, sektörün en önemli gelir kalemi olan kredilerden alınan faizlerden sağlandığı, faiz dıĢı gelir-gider dengesinin ise bir önceki yılda olduğu gibi zararla sonuçlandığı görülmektedir. Bankaların kredilerden aldıkları faizler, bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 21,4 oranında artıĢ göstermiĢtir. Diğer yandan, menkul değerlerden sağlanan faiz gelirleri de reel olarak yüzde 31 oranında artmıĢtır. Sektörün toplam faiz giderleri reel olarak yüzde 24 dolayında artıĢ göstermiĢtir. Faiz giderlerinin büyük bölümü, sektörün aktif finansmanında daha çok mevduat kaynağına yönelmesine paralel olarak, mevduata ödenen faizlerden kaynaklanmaktadır. Mevduata ödenen faiz tutarı, bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 30,6 oranında artmıĢtır. Sektörün mevduat kaynağına yönelmesi ve özellikle yurtiçi kredi kullanımını azaltması sonucu, kullanılan kredilere ödenen faiz tutarı bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 19,6 oranında azalmıĢtır. Yukarıda özetlenen geliĢmeler sonucu sektörün en önemli gelir kaynağı olan net faiz gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 34 oranında artarak, geçen yıldaki 157,6 trilyon Türk lirasından 380,5 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Sektörün kâr düzeyini belirleyen diğer bir geliĢme ise net faiz dıĢı gelirlerdir. Sektörün faiz dıĢı gelir - gider dengesi, bir önceki yılda olduğu gibi 1996 yılında da zararla sonuçlanmıĢtır. Faiz dıĢı gelir ve giderlerdeki değiĢimler ayrıntılı olarak incelendiğinde, sermaye piyasası iĢlemlerinden sağlanan net kârların önceki yıla göre reel olarak azalması, kambiyo zararının önceki yıla göre artması ve diğer faiz dıĢı giderlerin ise önemli oranda büyümesinin sektörün faiz dıĢı gelir-gider dengesinin zararla sonuçlanmasına neden olduğunu yansıtmaktadır. Bu geliĢmeler sonucu sektörün net kârı bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 36 oranında azalarak, 85,8 trilyon Türk lirası düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Kârını en fazla artıran banka grubu kalkınma ve yatırım bankalarıdır. Sektörde sağlanan kârın banka grupları itibariyle dağılımı incelendiğinde, 1996 yılı Eylül ayı itibariyle kârını en fazla oranda artıran banka grubunun kalkınma ve yatırım bankaları olduğu görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankalarının kârı, bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 56,3 oranında artarak, 7,6 trilyon Türk lirasından 21,4 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Özel sektör bankaları, kârlılıkta ikinci sıradadır. Sektördeki kârlılıkta ikinci sırayı özel sektör bankaları almaktadır. Özel sektör bankalarının net kârı bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yaklaĢık yüzde 16 oranında artarak 109,8 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Kamu bankalarının zararı 61,7 trilyon Türk lirasına yükselmiĢ, yabancı bankaların reel kârları ise bir önceki yıldaki düzeyinde kalmıĢtır. c) Mevduat Mevduat reel olarak artmıştır. Bankalararası mevduat dıĢındaki toplam mevduat, 1996 yılı Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal olarak yüzde 138 ve reel olarak yüzde 30,7 oranında artarak 4 818 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. TABLO III.1.1 MEVDUAT TÜRLERĠNĠN TOPLAM MEVDUAT ĠÇĠNDEKĠ YÜZDE PAYLARI (Bankalararası Mevduat Hariç) Döviz Tevdiat Hesabı Tasarruf Mevduatı Ticari Mevduat Resmi Mevduat Diğer Mevduat ve Mevduat Sertifikası 1990 23,0 40,0 15,0 4,0 18,0 1991 34,0 37,0 12,0 3,0 14,0 1992 Kasım 40,0 33,0 10,0 3,0 14,0 1993 Kasım 45,0 29,0 10,0 4,0 12,0 1994 Kasım 52,1 29,4 8,3 2,7 7,5 1995 Kasım 49,2 32,7 8,0 2,3 7,8 1996 Kasım 50,2 31,7 7,2 3,5 7,4 Kaynak: TCMB Mevduatta görülen artıĢ bütün mevduat türlerindeki reel artıĢtan kaynaklanmıĢtır. 1996 yılı Kasım ayında Türk lirası mevduat, 1995 yılı Kasım ayına göre nominal olarak yüzde 133,2 ve reel olarak yüzde 28 oranında artarak 2 397 trilyon Türk lirasına yükselmiĢir. Aynı dönemde döviz tevdiat hesapları da nominal olarak yüzde 143,4 ve reel olarak yüzde 33 artarak 2 421 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Döviz tevdiat hesaplarının dolar cinsinden büyüklüğü ise bu dönemde yüzde 30,3 oranında artıĢ göstermiĢtir. Tasarruf sahipleri kısa vadeyi tercih etmektedir. Mevduatın 1996 yılında vadelere göre dağılımı tasarruf sahiplerinin kısa vadeyi tercih ettiklerini göstermektedir. Kasım ayı itibariyle, vadesiz mevduatın payı yüzde 26,8, 1 ay vadeli mevduatın payı yüzde 13,5, 3 ay vadeli mevduatın payı yüzde 33,7, 6 ay vadeli mevduatın payı yüzde 16,5 ve 1 yıl vadeli mevduatın payı yüzde 9,5'dur. Mevduatın üç ay ve daha kısa vadeli mevduatta yoğunlaĢtığı görülmektedir. Toplam mevduatın yüzde 74'ünün vadesi üç ay veya daha kısa vadelidir (Grafik III.1.1). Türk lirası mevduatta en yüksek artış, resmi mevduatta gerçekleşmiştir. Türk lirası mevduatın türlerine göre artıĢ hızları Ģöyle gerçekleĢmiĢtir. 1996 yılı Kasım ayında, yıllık artıĢ oranları tasarruf mevduatında yüzde 130,4, ticari mevduatta yüzde 114,7, resmi mevduatta yüzde 260,4, mevduat sertifikasında 28,6 ve diğer mevduatta yüzde 131,5 oranında gerçekleĢmiĢtir. Yine Kasım ayı itibariyle yıllık bazda en yüksek artıĢ, toplam mevduatın yüzde 3,5'u olan resmi mevduatta gerçekleĢmiĢtir. Tasarruf mevduatı ve diğer mevduatta da yüzde 130'un üzerinde artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Döviz tevdiat hesabı ve resmi mevduatın toplam mevduat içindeki payı artarken, diğer mevduat türlerinin payları bir miktar azalmıĢtır (Tablo III.1.1). Krediler reel olarak artmıştır. GRAFĠK III.1.1 MEVDUATIN VADELERE GÖRE DAĞILIMI (Yüzde) d) Krediler Bankacılık sektörünün toplam kredileri, 1996 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre, nominal olarak yüzde 129,6 ve reel olarak yüzde 23,7 oranında artarak 3293 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Mevduatın kredilere kanalize edilen miktarını gösteren kredi/mevduat oranı 1995 yılına göre bir miktar düĢüĢ göstererek yüzde 61,5'e gerilerken, kredi/toplam varlık oranı yüzde 41,8'e yükselmiĢtir (Tablo III.1.2). Kredi hacminde, özel bankaların ağırlığı sürmektedir. Bankacılık sektörünün toplam kredileri içinde, 1996 yılı Kasım ayı itibariyle özel bankaların payı yüzde 55, kamu bankalarının payı yüzde 32,4, kalkınma ve yatırım bankalarının payı yüzde 10,5 ve yabancı bankaların payı yüzde 2,1 olarak gerçekleĢmiĢtir. Özel bankaların payı 1995 yılının aynı dönemine göre artmaya devam etmiĢ, diğer banka gruplarının payı ise azalma göstermiĢtir. Bir yıllık bazda özel bankaların kredi hacmi, 1996 yılı Kasım ayı verilerine göre, yüzde 145,8 oranında artarken, kamu bankalarının yüzde 113,8, yabancı bankaların yüzde 91 ve kalkınma ve yatırım bankalarının yüzde 113,3 oranında artmıĢtır. Reel olarak bakıldığında özel bankaların yüzde 32,4, kamu bankalarının yüzde 15,2, yabancı bankaların yüzde 2,9 ve kalkınma ve yatırım bankalarının yüzde 14,9 oranında artmıĢtır (Grafik III.1.2). TABLO III.1.2 BANKA KREDĠLERĠNDEKĠ GELĠġMELER Krediler (yüzde artıĢ) Kredi/mevduat (yüzde) Kredi/Toplam Varlık (yüzde) 1990 Aralık 73,5 81,1 45,9 1991 59,7 73,9 42,3 1992 Kasım 92,0 71,8 38,9 1993 Kasım 103,9 88,8 42,6 1994 Kasım 61,2 56,7 35,4 1995 Kasım 118,4 62,0 39,4 1996 Kasım 129,6 61,5 41,8 Kaynak: TCMB GRAFĠK III.1.2 KREDĠLERĠN BANKA GRUPLARI ĠÇĠNDEKĠ PAYI(Yüzde) Kredilerin büyük bir bölümü, 1995 yılında olduğu gibi 1996 yılı Kasım ayında da ticari krediler, ihracat kredileri ve ihtisas kredilerinden oluĢmaktadır. Ġhracat kredileri yüzde 31,1'lik payla ilk sırayı alırken, ticari krediler yüzde 30,9 ve ihtisas kredileri de 22,2 pay almaktadır. Geçen yılın Kasım ayına göre ticari krediler ve ihracat kredilerinin payı bir miktar artarken, ihtisas kredilerinin payı bir miktar azalmıĢtır. Diğer taraftan tüketici kredilerinin payı yüzde 4,7, ithalat kredilerinin payı binde 2, mali kesime açılan kredilerin payı yüzde 6,8, ihracat garantili yatırım kredilerinin payı yüzde 2,3 ve diğer yatırım kredilerinin payı yüzde 1,8 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu kredi türleri yaklaĢık 1995 yılı Kasım ayındaki düzeylerini korurken, mali kesime kullandırılan kredilerin payında bir miktar azalıĢ gerçekleĢmiĢtir. Toplam kredilerin Türk lirası ve yabancı para krediler arasındaki dağılımı incelendiğinde, yabancı para cinsinden kredilerin toplam krediler içindeki payının artmaya devam ettiği görülmektedir. Geçtiğimiz yıl Kasım ayında toplam kredilerin yüzde 49,8'i olan Türk lirası krediler, 1996 yılı Kasım ayında yüzde 47,9'a gerilemiĢtir. Yabancı para cinsinden kullandırılan kredilerin payı ise, yüzde 50,2'den yüzde 52,1'e yükselmiĢtir. Bu dönemde yabancı para krediler yüzde 138,3 oranında artıĢ göstermiĢtir. Kredilerin büyük bir kısmı ticari, ihracat ve ihtisas kredilerinden oluşmaktadır. Krediler kısa vadede yoğunlaşmaktadır. Kredilerin vade yapısı incelendiğinde, 1996 yılı Kasım ayına göre toplam kredilerin yüzde 82,6'sının kısa vadeli kredilerden, yüzde 17,4'ünün orta vadeli kredilerden oluĢtuğu görülmektedir. Geçen yıl Kasım ayında kısa vadeli kredilerin payı yüzde 82,3 ve orta vadeli kredilerin payı 17,7 idi. 1996 yılında, 1995 yılına göre kredilerin vade yapısında önemli bir değiĢiklik olmamıĢtır. Para Politikası ve Bankalar Ülkemizde mali piyasaların en önemli bloku olan bankaların performansı, tüm ekonomiyi etkileyebilme özelliğine sahiptir. Bankacılık kesiminde herhangi bir nedenle baĢlayan sıkıntılar kolaylıkla reel kesime yansımakta ve ekonominin tümü olumsuz biçimde etkilenebilmektedir. Bu nedenle, bankacılık kesiminin faaliyette bulunduğu piyasalarda istikrarın korunması, ekonominin tümü açısından önemlidir. Fazla bir derinliği olmayan ve çeĢitli Ģoklar altında çalıĢan mali piyasalarımızda istikrarın korunmasında Merkez Bankası'na önemli görevler düĢmektedir. Merkez Bankası'nın mali piyasalarda istikrarı korumak için en önemli silahı kredibilitesidir. Mali piyasalarda göreli istikrarın sürdürülebilmesi için para politikasının dikkatle uygulanması ve piyasalara güven verilmesi bu kredibilitenin unsurlarıdır. Para politikasının dikkatli bir biçimde yürütülmesi durumunda, mali piyasalardaki en önemli değiĢkenler olan döviz kurları ve faiz oranlarındaki dalgalanmalar azalmaktadır. Merkez Bankası'nın, politikalarını siyasi karar ve tercihlerin de etkisini taĢıyan yüksek enflasyon ortamında titizlikle uygulaması sonucu mali piyasalarda göreli istikrar korunmuĢ ve siyasi istikrarsızlıkların ekonomi üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirilebilmiĢtir. Bankacılık kesimindeki istikrar, bir ölçüde de uygulanan para politikalarının baĢarısını yansıtmaktadır. 3.1.2.B. Yasal ve Ġdari Düzenlemeler Bankalarla ilgili olarak 1996 yılında yapılan yasal düzenlemeler aĢağıda özetlenmiĢtir. a) Bankalar Kanunu'na ĠliĢkin Düzenlemeler Anayasa Mahkemesi'nce 16 Haziran 1994 tarih ve 538 sayılı "Bankalar Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Kanun Hükmünde Kararname"nin 18'inci maddesiyle değiĢtirilen 3182 sayılı Yasa'nın 512 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değiĢik 38'inci maddesinin sınırlama kararı uyarınca incelenen (2.a) bendinin "Tüzel kiĢilere nakit olarak verilen krediler" yönünden Anayasa'ya aykırı olduğuna karar verilerek 19 Temmuz 1996 tarihinde iptal edilmiĢtir. 19 Kasım 1996 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 16 sayılı Hazine MüsteĢarlığı Tebliği ile bir bankanın tüzel bir kiĢiye nakit, mal, kefalet ve teminat Ģekil ve mahiyetinde vereceği kredilerin özkaynaklarının yüzde 20'si ile sınırlanmasını düzenleyen söz konusu madde aynen korunarak ortaya çıkan yasal boĢluk giderilmiĢtir. b) Tekdüzen Hesap Planı ve Tekdüzen Raporlama Paketinde Yapılan DeğiĢiklik Tekdüzen hesap planı, bankacılık uygulamalarında ve teknolojide gerçekleĢen hızlı geliĢmeler sonucunda yetersiz hale geldiğinden, yeni bankacılık uygulamaları, uluslararası muhasebe standartları, gereksiz hesapların iptali, gözetim denetim otoriteleri arasındaki yaklaĢım farklılıklarının ortadan kaldırılması, gözetim ve denetim otoritelerinin fonksiyonlarının artırılması, uygulama farklılıklarının ve belirsizliklerinin giderilmesi, Ģeffaflık ilkesi doğrultusunda kamuya daha açık ve anlaĢılabilir bilgi verilmesi yönlerinden gözden geçirilerek değiĢtirilmiĢtir. Yeni tekdüzen hesap planı Bankalar Kanunu'nun 51'inci maddesinin verdiği yetkiye istinaden Hazine MüsteĢarlığı'nca 1 Ocak 1996'dan geçerli olmak üzere yürürlüğe konulmuĢtur. Buna bağlı olarak 1986 yılında yürürlüğe konmuĢ olan bankaların gözetimi amacıyla hazırlanmıĢ olan "Merkez Bankası gözetim paketi" bankacılık alanında ülkemiz ve uluslararası geliĢmeler dikkate alınarak daha etkin gözetim amacına yönelik olarak yeniden revize edilerek 1 Ocak 1997 tarihinden baĢlamak üzere yürürlüğe konulmuĢtur. c) Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine ĠliĢkin Kanun Karaparanın aklanmasının önlenmesi konusunda uygulanacak esasları belirlemek amacıyla, Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine, 2313 sayılı UyuĢturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda ve 178 sayılı Maliye Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 4208 Sayılı Kanun, 19 Kasım 1996 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Söz konusu Kanun bankalara ve diğer mali kurumlara ve ilgili gerçek ve tüzel kiĢilere müĢterilerinin kimliklerini tesbit zorunluluğu getirilmesi hususlarında yükümlülükler getirmektedir. d) Mevduat Munzam KarĢılıkları Mevduat munzam karĢılıkları hakkındaki muhtelif tarihli tebliğlerimizle değiĢik 85/1 sayılı Merkez Bankası Tebliği, 22 Temmuz 1996 tarih, 22704 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak 26 Temmuz 1996 tarihli mevduat munzam karĢılık cetvelinden baĢlamak üzere yürürlüğe giren 96/1 sayılı Merkez Bankası Tebliği ile; I-M sayılı Merkez Bankası Genelgesinin Döviz Tevdiat ve Altın Depo Hesabı Munzam KarĢılıkları bölümü de 25 Temmuz 1996 tarih, 22707 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan I-A/R sayılı Merkez Bankası Genelgesi ile yürürlükten kaldırılarak 96/1 sayılı Mevduat Munzam KarĢılık Tebliği çereçevesinde vade ayrımı gözetmeksizin Türk lirası mevduat hesaplarında yüzde 8, ABD doları, Alman markı, Fransız frankı, Hollanda florini, Ġsviçre frankı cinsinden döviz tevdiat hesapları için kendi döviz cinsi üzerinden, diğer döviz cinsleri üzerinden açılan döviz tevdiat hesapları için de ABD doları üzerinden yüzde 11, altın depo hesaplarından ise yüzde 0 oranında munzam karĢılık tesisi öngörülmüĢtür. Söz konusu tebliğ ile yurtiçi bankalararası mevduat, Tek Hazine Sistemi çerçevesinde açılan Hazine Cari Hesabı ile Memurlar ve ĠĢçiler ile Bunların Emeklilerine Konut Edindirme Yardımı Yapılması Hakkındaki 3320 sayılı Kanun uyarınca açılan hesaplar hariç, Türkiye'de münhasıran kıyı bankacılığı yapanlar hariç, serbest bölgelerde faaliyet gösteren bankalar da dahil olmak üzere Türkiye'de kurulmuĢ veya Ģube açmak suretiyle faaliyet gösteren bankaların kabul ettikleri mevduat ile Türkiye'deki bankaların yurtdıĢı Ģubeleri adına kabul ettikleri mevduat tutarları üzerinden tebliğde belirtilen oranda munzam karĢılık tesisi öngörülmüĢtür. e) Umumi Disponibilite 1- Umumi Disponibilite Hakkında 5 sıra No.lu Tebliğ 3 Ocak 1996 tarih ve 22512 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, 5 Ocak 1995 tarih ve 22162 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 95/1 sıra No.lu tebliğin 3'üncü maddesi değiĢtirilmiĢ ve bankaların, yalnızca yabancı para taahhütleri için disponibl değer olarak sayılan dövize endeksli en az bir yıl vadeli senetleri Türk lirası taahhütlere de sayılması imkanı getirilmiĢ, ayrıca dövize endeksli ve döviz üzerinden düzenlenmiĢ senetlerde en az bir yıl vadeli olma koĢulu kaldırılmıĢtır. 2- Umumi Disponibilite Hakkında 6 sıra No.lu tebliğ 28 Mart 1996 tarih ve 22594 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, 5 Ocak 1995 tarih ve 22162 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 95/1 sıra No.lu tebliğin, 1'inci maddesine (d) fıkrası olarak, pozisyon aĢımlarına iliĢkin taahhütler eklenmiĢ, 3'üncü maddesine de (d) fıkrası olarak, bankaların pozisyon aĢımlarına iliĢkin taahhütleri için tamamı Merkez Bankası nezdinde bulunan vadesiz serbest tevdiat olmak üzere yüzde 9 oranında disponibl değer bulundurma yükümlülüğü getirilmiĢtir. 3- Umumi Disponibilite uygulamasına iliĢkin esas ve Ģartlar 22 Temmuz 1996 tarih ve 22704 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan, Umumi Disponibilite Hakkında 96/1 Sıra No.lu Tebliğ ile yeniden düzenlenmiĢtir. Söz konusu tebliğ ile disponibilite yükümlülüğüne esas alınacak taahhütlerde sabit ve artan ayrımı kaldırılarak, taahhütler ve taahhütler ile ilgili disponibl değer yükümlülükleri sadeleĢtirilmiĢtir. Taahhütler, mevduata iliĢkin taahhütler, mevduat dıĢı pasif hesaplara iliĢkin taahhütler ve pozisyon aĢımlarına iliĢkin taahhütler olmak üzere üç ayrı bölümde ele alınmıĢtır. Bu taahhütlere iliĢkin olarak bulundurulması gereken disponibilite oranları yeniden belirlenmiĢtir. Bankaların taahhütleri ile ilgili olarak bulundurulması gereken disponibl değer ve oranları; Türk lirası mevduat için tamamı senet olmak üzere yüzde 6, yabancı para mevduat için tamamı senet olmak üzere yüzde 3, mevduat dıĢı Türk lirası pasif hesaplarda yüzde 8'i Türk lirası vadesiz serbest tevdiat, yüzde 6'sı senet olmak üzere toplam yüzde 14, mevduat dıĢı yabancı para pasif hesaplarda yüzde 11'i yabancı para serbest tevdiat, yüzde 3'ü senet olmak üzere toplam yüzde 14'dür. Pozisyon aĢımlarına iliĢkin taahhütler için bulundurulacak disponibilite oranı, tamamı Merkez Bankası nezdindeki vadesiz serbest tevdiat olmak üzere yüzde 8'dir. f) Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı Standart Rasyosu Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye Tabanı Standart Rasyosuna ĠliĢkin Tebliğde DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Tebliğ 7 Ağustos 1996 tarih ve 22720 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, döviz varlık ve yükümlülüklerin hesabında, Hazine MüsteĢarlığınca veya Hazine MüsteĢarlığının garantisi ile ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı'nca yurtiçinde döviz üzerinden veya değeri döviz karĢılığı Türk lirası olarak belirlenerek çıkarılmıĢ ve çıkarılacak menkul kıymetlerin Yüzde 100'ünün döviz varlık ve yükümlülüklerin hesabında dikkate alınacağı hükme bağlanmıĢtır. g) Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Hakkında 17 No.lu tebliğ 22 Temmuz 1996 tarih ve 22704 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, kabul kredili, vadeli akreditif ve mal mukabili ödeme Ģekline göre yapılan ithalatta yüzde 0 olan fon kesintisi oranı yüzde 6 olarak tespit edilmiĢ, fon kesintisinin, ithalat tutarının, fon kesintisinin yatırıldığı tarihteki Merkez Bankası döviz alıĢ kuru esas alınarak bulunacak Türk lirası karĢılığı üzerinden hesaplanarak, malın fiili ithalinden önce bankalara veya özel finans kurumlarına yatırılacağı hükme bağlanmıĢtır. Fiduciary ĠĢlemler tanımlanarak, Türkiye'de kurulmuĢ bankaların yabancı bankalar veya yurt dıĢındaki kendi Ģubeleri adına yurt içinden kabul ettikleri mevduat veya aracılık ettikleri havalelerle karĢılıklı olarak yurtdıĢından açtırılan mevduat hesapları ile havale olarak gelen ve Türkiye'de yerleĢik kiĢilerin kullanımına sunulan paraların tebliğ uygulamasında kredi olarak kabul edileceği belirtilmiĢtir. 6 No.lu tebliğin Fon'a kesinti yapılmayacak kredileri düzenleyen 3'üncü maddesine 18'inci, 19'uncu ve 20'nci bentler eklenerek, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara iliĢkin 95-32/13 sayılı tebliğ çerçevesinde kullandırılan altın kredileri, Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Bankası A.ġ. nezdinde kurulan Borsa Para Piyasası iĢlemleri, Yurt dıĢından, bankalarca sağlanan ortalama vadesi asgari 1 yıl ve bankalar dıĢında Türkiye'de yerleĢik kiĢilerce sağlanan ortalama vadesi asgari 2 yıl olan döviz kredileri (fiduciary iĢlemler hariç), fon muafiyeti kapsamına alınmıĢtır. Tebliğe konulan geçici madde ile tebliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce Ġthalat Yönetmeliğine göre baĢlamıĢ iĢlemlerin eski mevzuat hükümlerine göre sonuçlandırılacağı belirtilmiĢtir. Ġthalat Yönetmeliğinde baĢlamıĢ iĢlem, ithal edilecek malların gümrüğe gelmiĢ olması veya çıkıĢ ülkesinde ihracat iĢlemlerinin tamamlanmıĢ olması Ģeklinde tanımlanmıĢ bulunmaktadır. Daha sonra, 6 Eylül 1996 tarih, 22746 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve 22 Temmuz 1996 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 18 No.lu tebliğimizle, 17 No.lu tebliğin geçici maddesi değiĢtirilerek, vadeli akreditif (kabul kredili akreditif dahil) ödeme Ģekline göre yapılan ithalatta, akreditifin açılmıĢ olması, diğer ödeme Ģekillerine göre yapılan ithalatta ise ithal edilecek malların gümrüğe gelmiĢ olması veya çıkıĢ ülkesinde ihracat iĢlemlerinin tamamlanmıĢ olması, baĢlamıĢ iĢlem olarak kabul edilmiĢtir. Ancak, vadeli akreditif ödeme Ģekline göre yapılan ithalatta, ödeme vadesinin temdit edilmesi veya akreditif tutarının artırılması halinde temdit edilen veya artırılan tutarları yüzde 6 oranında fon kesintisine tabi tutulacağı hükme bağlanmıĢtır. III.1.2.C. Özel Finans Kurumları Özel Finans Kurumlarının (ÖFK) sayısı, 1995 yılında toplam beĢ iken 24 Ekim 1996 tarihinde Asya Finans Kurumu'nun faaliyete geçmesi ile 1996 yılında altı olmuĢtur. Özel Finans Kurumlarının konsolide bilançoları reel olarak büyümüştür. Özel Finans Kurumlarının konsolide bilanço büyüklüğü, 1995 yılı sonunda 84,8 trilyon Türk lirası iken Aralık 1995 - Ekim 1996 döneminde nominal yüzde 96,5, reel yüzde 18,9 oranında artarak 166,7 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Yabancı para varlıkların toplam varlıklar içerisindeki payı Aralık 1995 döneminde yüzde 73,2 iken, Ekim 1996 döneminde yüzde 73,8'e, yükümlülüklerin payı ise aynı dönemler itibariyle yüzde 72,8'den yüzde 74,3'e yükselmiĢtir. Pozisyon fazlası Aralık 1995 döneminde 351 milyar Türk lirası iken Ekim 1996'da 737 milyar Türk lirası pozisyon açığına dönüĢmüĢtür. Özel Finans Kurumlarının toplam aktiflerinin yüzde 74'ünü kullandırdıkları fonlar oluĢturmaktadır. Cari ve katılma hesapları ile özkaynaklarından kullandırdıkları fonlar Aralık 1995 - Ekim 1996 döneminde 53 trilyon Türk lirasından, nominal yüzde 105,3, reel yüzde 24,2 oranında artıĢla 108,8 trilyon Türk lirasına yükselirken, özel proje fonlarından kullandırımlar, nominal yüzde 87,3, reel yüzde 13,3 oranında artarak 7,4 trilyon Türk lirasından 13,9 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Özel Finans Kurumlarının kaynak yapısı incelendiğinde, varlıklarını yüzde 4 oranında özkaynakları ile finanse eden kurumların, yüzde 96 oranında yabancı kaynak kullandığı görülmektedir. Yabancı kaynakların 1996 Ekim dönemi itibariyle yüzde 78'i özel cari hesaplar ile katılma hesaplarından, yüzde 4'ü ise özel projeler için sağlanan fonlardan oluĢmaktadır. Aralık 1995 - Ekim 1996 döneminde özel cari ve katılma hesaplarında toplanan fonlar reel yüzde 19,2 oranında artarak 63,7 trilyon Türk lirasından 125,5 trilyon Türk lirasına, özel projeler için sağlanan fonlar ise 3,1 trilyon Türk lirasından 6,1 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Özel Finans Kurumları varlıklarını ağırlıklı olarak yabancı kaynaklarla finanse etmektedirler. Özel Finans Kurumlarının Aralık 1995 döneminde 4,1 trilyon Türk lirası olan toplam özkaynakları Ekim 1996 döneminde 6,5 trilyon Türk lirasına yükselmiĢtir. Nominal yüzde 58 oranında artarken reel yüzde 4 oranında azalıĢ gösteren özkaynakların toplam kaynaklar içerisindeki payı da yüzde 4,9'dan yüzde 3,9'a inmiĢtir. Özkaynakların yüzde 57,9'unu ödenmiĢ sermaye, yüzde 27,3'ünü dönem kârı oluĢtururken, yüzde 11,6'sı sabit kıymet yeniden değerleme fonuna aittir. Özel Finans Kurumları, 1995 yıl sonunda 682 milyar Türk lirası kâr elde etmiĢken 1996 Ekim döneminde 1,8 trilyon Türk lirası kâr elde ederek, dönem kârında nominal yüzde 161,9, reel yüzde 58 oranında bir artıĢ sağlamıĢlardır. Özel Finans Kurumlarının aktif kârlılığı 1996 Ekim döneminde 1995 yılı sonuna göre, dönem kârında gerçekleĢen bu yüksek artıĢ nedeniyle binde 8'den yüzde 1,1'e, özkaynak kârlılığı ise yüzde 16,5'dan yüzde 27,3'e yükselmiĢtir. Özel Finans Kurumları konsolide bilançosunun, Ekim 1996 itibariyle, yüzde 41'ini Al Baraka Türk, yüzde 20'sini Ġhlas Finans, yüzde 18'ini Kuveyt Türk, yüzde 13'ünü Faisal Finans, yüzde 8'ini de Anadolu Finans Kurumu oluĢturmaktadır. Özel Finans Kurumlarının konsolide bilançosu bankacılık sektörü ile karĢılaĢtırıldığında, Özel Finans Kurumlarının toplam aktif büyüklüğü bankacılık sektörü toplam aktif büyüklüğünün yüzde 2,3'ü; cari ve katılma hesapları ile özkaynaklardan ve özel proje fonlarından kullandırılan fonlar bankacılık sektörü kredilerinin yüzde 4'ü; cari ve katılma hesapları ile özel projeler için sağlanan fonlar bankacılık sektörü toplam mevduatının yüzde 2,6'sı düzeyindedir. Bankacılık sektörü özkaynaklarının yüzde 1,1'i oranında toplam özkaynağa sahip olan Özel Finans Kurumlarının, 1996 Ekim dönemi itibariyle elde ettikleri dönem kârı bankacılık sektörünün yüzde 1,5'i oranındadır. III.2. PARA PĠYASALARI 1995 yılının son aylarından itibaren politik belirsizliğin artması nedeniyle, tüm parasal göstergelerde izlenen oynaklık 1996 yılının bir kısmında da devam etmiĢtir. Para piyasaları, böyle bir konjonktürde, para programının ara hedeflerinden olan rezerv parayı, program limitleri içinde tutmak, bunu yaparken de döviz kurundaki dalgalanmayı enaza indirmek ve aynı zamanda piyasanın ihtiyacı olan likidite miktarını, piyasadaki hassas dengeleri ve istikrarı bozmamaya özen gösterecek Ģekilde ayarlamak amacını gütmüĢtür. Merkez Bankası, bu amacı bankalararası para piyasası, açık piyasa iĢlemleri ve döviz piyasalarını, fiyat göstergelerindeki istikrarı kollayacak Ģekilde, zaman zaman ayrı ayrı, zaman zaman da birlikte kullanarak gerçekleĢtirmiĢtir. III.2.1. Devlet Ġç Borçlanma Senetleri SatıĢları ve Faizleri Toplam ihracın yüzde 79,4'ü kısa vadeli bonolardan oluşmaktadır. Hazine, bu yıl alışılmış borçlanma metodlarının yanısıra, döviz tahvilleri yolu ile de borçlanmıştır. Bu yıl Hazine toplam 5 709 trilyon Türk lirası değerinde menkul kıymet ihraç etmiĢ, bunun 5 200,3 trilyon Türk lirası opsiyon ve ortalama dahil olmak üzere ihale yolu ile, kalan 508,7 trilyon Türk lirası ise halka arz, kuponlu ve döviz tahvilleri olarak satılmıĢtır. Ġhale dıĢı satıĢlar toplam ihracın yüzde 8,91'ini oluĢturmaktadır. Döviz tahvilleri ise çeĢitli dövizlerden oluĢtuğu için değiĢik faiz oranlarından satılmıĢtır. Bunların 1 425 milyon dolarlık kısmı libor +2,6 faizle, 785 milyon mark değerindeki kısmı fibor+2 faizle, 10 milyon sterling değerindeki kısmı yüzde 1,7 faizle, 200 milyon Fransız frankı değerindeki tahviller binde 9,7 faizle, 320 milyon Belçika frankı değerindeki tahviller binde 8,8 faizle, 180 milyon Avusturya Ģilingi değerindeki tahviller binde 8,6 faizle ve 100 milyon Hollanda florini cinsinden olan tahviller ise binde 8,7 faizle satılmıĢtır. Bir diğer ayırıma göre, toplam ihracın yüzde 79,42'si halka arzları da içeren kısa vadeli bonolardan, yüzde 20,58'i ise ihalede satılan 12 aylık menkul kıymetlerle, ihale dıĢı satılan uzun vadeli tahvillerden oluĢmaktadır. Ġhaleyle satılanların ise yüzde 86,92'sini bonolar, yüzde 13,08'ini tahviller oluĢturmaktadır. Hazine bu yıl halka arz yolu ile borçlanmaya, yılın ilk üç ayı ile Temmuz ayındaki maaĢ ödemeleri sırasındaki sıkıĢıklık nedeniyle baĢvurarak, toplam 200,5 trilyon Türk lirası değerinde menkul kıymet satmıĢtır. Ġhale sisteminde 96/8635 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile 1 Kasım 1996 tarihinden itibaren değiĢiklik yapılmıĢtır. Devlet iç borçlanma senetlerini daha etkin bir Ģekilde vergilendirilmesini teminen mevcut ihale sisteminde aĢağıdaki değiĢiklik yapılmıĢtır. a) Ġhale teklifleri mevcut sistemde olduğu gibi verilecek, en düĢük faiz oranından en yüksek faiz oranına doğru sıralamaya tabi tutulacaktır. Ġhaleyi kazananların hepsine uygulanacak faiz oranı, ihaleyi kazanan en son teklifin faiz oranı, yani en yüksek faiz oranı olacaktır. Diğer bir ifadeyle ihalenin kesildiği yerdeki en düĢük fiyat kazanan tüm tekliflere uygulanacaktır. b) Ġhaleyi kazananlara Hazine MüsteĢarlığının izniyle ihalede kazandıkları miktarla sınırlı kalmak üzere, ihalede kabul edilen en yüksek faize denk gelen fiyattan ilave bono ve tahvil satma opsiyonu tanınabilecektir. İhale sistemi Kasım ayından itibaren değişmiştir. Bu değiĢikliğe göre, Kasım 1996 tarihinden itibaren ihraç edilecek Devlet iç borçlanma senetlerinden elde edilecek faiz kazancına, itfa tarihlerinde yüzde 10 oranında stopaj uygulanacak, buna ilaveten alınacak stopaj miktarı üzerinden yüzde 10 oranında savunma sanayini destekleme fonu kesilecektir. 29 Aralık 1996 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan yazı ile yüzde 10 olan stopaj oranı yüzde 12'ye yükseltilmiĢtir. Eylül ayında 3 aylık ihale faizleri düşmüş, Kasım ve Aralık aylarında ise vadeler uzarken, faizler de yükselmiştir. Bu yılın baĢlarında yüzde 135 düzeyinde olan 3 aylık ihale faizleri, yılın ilk yarısında giderek düĢmüĢ ve Mayıs ayında yüzde 81,7 düzeyine inmiĢtir. Haziran ve Temmuz aylarında Hazine'nin, kısa vadeli avans kullanımı yerine iç borçlanmaya ağırlık vermesi, Temmuz ayındaki kamu maaĢ zamlar ve onu takibeden rezerv para artıĢının enflasyon beklentilerini körüklemesi nedeniyle, 3 aylık faizlerdeki düĢüĢ trendi tersine dönmüĢtür. Hazine'nin, Ağustos ayından itibaren tekrar kısa vadeli avans kullanımına yönelmesi ve hükümetin bundan sonra kısa vadeli borçlanmaya gidilmeyeceği yönündeki demeçleriyle birlikte, devlet iç borçlanma senetlerine stopaj konulacağına dair beklentiler, Eylül ayında yapılan 3 aylık ihaleye yoğun bir talep yaratmıĢ ve alıcıların düĢük faizle gelmeleri nedeniyle faizler düĢmüĢtür. Ayrıca, Hazine'nin özellikle Kasım ve Aralık ayında yoğun kısa vadeli avans kullanımı ve 3 aylık ihale açmaması nedeniyle, Ekim ayından itibaren devlet iç borçlanma senetlerinin vadeleri uzayarak 3 aylıktan 6, 9 ve 12 aylık senetlere kaymıĢtır (Tablo III.2.1). TABLO III.2.1 ĠHALE FAĠZLERĠ(1)(2) 3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık Ocak 133,46 133,98 - - ġubat 104,60 110,92 - - 87,47 102,05 - - Nisan - 102,27 - - Mayıs 81,70 97,42 - - Haziran 92,25 99,84 - - Temmuz 95,58 102,77 - - - 102,20 - - Mart Ağustos Eylül Ekim 87,78 - 102,57 - - 108,72 111,25 121,92 Kasım - 109,38 106,50 - Aralık - - 120,80 128,62 Kaynak: TCMB (1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmıĢ olup, bir ay içinde birden fazla aynı vadeli ihalenin gerçekleĢmesi durumunda, ihalede gerçekleĢen basit faizler satıĢ miktarıyla ağırlıklandırılarak hesaplanmıĢtır. (2) Kırık vadeli ihaleler nedeniyle, 90- 136 gün arasındaki vadeler 3 aylık ihale kapsamına, 137-227 günlük kırık vadelere 6 aylık ihaleler kapsamına, 228-318 günlük kırık vadeler 9 aylık ihale kapsamına, 319-392 günlük kırık vadeler ise 12 aylık ihale kapsamına dahil edilmiĢtir. TABLO III.2.2 ĠHALE MĠKTARLARI(1)(2) (Trilyon Türk lirası) 3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık 328,2 115,7 - - ġubat 88,9 248,7 - - Mart 95,4 151,9 - Nisan - 502,8 - Mayıs 136,2 85,7 - Haziran 134,7 291,3 - - Temmuz 154,2 159,2 - - - 339,8 - - 133,9 482,7 - - Ekim - 108,6 288,2 311,1 Kasım - 121,1 39,2 - Aralık - - 100,0 250,6 Ocak Ağustos Eylül Kaynak: TCMB (1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmıĢ olup, bir ay içerisinde aynı vadeye birden fazla ihale düĢmesi halinde o ay için bu ihalelerin toplamı alınmıĢtır. (2) Kırık vadeli ihaleler nedeniyle, 90-136 gün arasındaki vadeler 3 aylık ihale kapsamına, 137-227 günlük kırık vadelere 6 aylık ihaleler kapsamına, 228-318 günlük kırık vadeler 9 aylık ihale kapsamına, 319-392 günlük kırık vadeler ise 12 aylık ihale kapsamına dahil edilmiĢtir. III.2.2. Açık Piyasa ĠĢlemleri Eylül ve Ekim aylarında Hazine'nin itfa miktarından daha fazla satış yapması sonucu, kısa vadeli repo ihaleleri artmıştır. Ekonominin, 1996 yılında artan likiditesi karĢısında daha etkili olabilmek için 1995 yılında 500 trilyon Türk lirası olan açık piyasa iĢlemleri portföy limiti, Mart 1996 tarihinde 650 trilyon Türk lirasına yükseltilmiĢtir. Diğer yıllarda olduğu gibi 1996 yılında da açık piyasa iĢlemleri zaman zaman tek baĢına, zaman zaman da döviz piyasası ve interbank piyasası ile birlikte dönemsel olarak likiditede meydana gelen dalgalanmaların piyasanın istikrarını bozmasının engellenmesi amacıyla yapılmıĢtır. Bu kapsamda yapılan iĢlemlerden repo, yılın ilk yarısında sadece Mayıs ayında, yılın ikinci yarısında ise, özellikle Eylül, Ekim ve Kasım aylarında oldukça fazla miktarda yapılmıĢtır. Haziran ayı sonuna doğru baĢlanan kısa vadeli repo ihaleleri, Eylül ve Ekim aylarında Hazine'nin itfa miktarından daha fazla satıĢ yapmasının yarattığı likidite sıkıĢıklığı nedeni ile yoğunlaĢmıĢtır. Eylül ve Ekim aylarında repo iĢlemleri daha çok ihale yöntemiyle yapılırken, Kasım ayında çoğunlukla ĠMKB repo piyasasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Yıl sonuna kadar yapılan kısa vadeli repo ihalelerinin yanısıra vergi ve maaĢ ödeme dönemlerinde ortaya çıkan çok kısa dönemli likidite sıkıĢıklığının önlenilmesine yönelik olarak da ĠMKB'de genelde bir gecelik vadeli repo iĢlemleri yapılmıĢtır. Bu nedenle bu aylarda repo dönüĢleri de yoğun olmuĢtur. Devlet iç borçlanma senetleri faiz oranlarında meydana gelen istenmeyen dalgalanmaların önüne geçmek amacı ile 1996 yılında ĠMKB tahvil ve bono piyasasında 44 trilyon Türk lirası değerinde doğrudan alım iĢlemi gerçekleĢtirilmiĢtir. Ters repoya ise yoğun olarak kamu maaĢ zamları nedeniyle fazla likit olan Temmuz ayında baĢvurulmuĢ, yapılan ters repoların uzun vadeli olup, dönüĢlerinin Kasım ayına isabet etmesi ve Hazine'nin Kasım-Aralık döneminde itfa miktarından daha az borçlanması nedeniyle oluĢan likidite fazlalıklarının giderilmesi amacıyla bu aylarda yoğun olarak ters repo iĢlemi yapılmıĢtır. Toplam açık piyasa iĢlemleri yolu ile en fazla para, likidite sıkıĢıklığının en yoğun olduğu Eylül ayında verilmiĢ, benzer miktarda para ise Kasım ayında çekilmiĢtir. Ayrıca, Aralık ayının ikinci yarısından itibaren para piyasalarında baĢlatılan uygulamaya paralel olarak ĠMKB repo piyasasında da T/N (Tomorrow Next-Ertesi gün valörlü bir gecelik) ve T/W (Tomorrow Week- Ertesi gün valörlü bir haftalık) iĢlemleri yapılmasına baĢlanmıĢtır. Açık piyasa ihalelerine getirilen bir diğer yenilik de yıl ortasından itibaren bu ihalelerin EFT aracılığıyla yapılmaya baĢlanmasıdır. TABLO III.2.3 AÇIK PĠYASA ĠġLEMLERĠ (Trilyon Türk lirası) Doğrudan Doğrudan Alım Satım Ters Repo Ters Repo DönüĢ Repo Repo DönüĢü TCMB Ġtfa Net Etki Ocak 0,0 15,4 40,3 38,3 0,0 0,0 15,4 (2,0) ġubat 0,0 31,8 59,3 16,5 0,0 0,0 28,6 (46,1) Mart 7,8 13,1 0,0 18,5 64,8 65,0 0,0 13,0 Nisan 8,3 16,1 0,0 41,4 50,0 50,2 8,5 41,9 Mayıs 14,4 24,2 46,4 23,9 132,1 123,0 18,1 (5,0) Haziran 0,5 3,1 23,5 0,0 74,2 47,9 0,0 0,1 Temmuz 7,9 5,8 174,5 167,9 111,4 129,0 0,0 (22,1) Ağustos 0,0 4,3 13,3 22,8 34,6 51,6 Eylül 0,0 14,3 7,5 17,8 276,9 172,6 1,1 101,4 Ekim 0,0 25,4 26,3 108,5 269,7 316,9 4,0 13,5 Kasım 4,7 40,6 106,6 108,4 290,5 360,6 12,9 (91,3) Aralık 0,3 3,4 77,1 30,1 139,6 122,1 4,2 (28,3) Toplam 44,0 197,6 574,9 594,2 1,443,7 1,439,1 92,8 (36,8) 0,0 (12,0) Kaynak: TCMB Parantez içindeki rakamlar piyasadan para çekildiğini göstermektedir. III.2.3. Bankalararası Para Piyasası Bankalararası para piyasasında 1996 yılında katılan yeni banka olmadığından geçen yıldaki gibi yine 69 banka iĢlem yapmıĢtır. Bu piyasada 1996 yılında gerçekleĢen toplam tek taraflı iĢlem hacmi 9 041,4 trilyon Türk lirası değerinde olup, bu rakam tahmini GSMH'nın yüzde 61,2'sini oluĢturmaktadır. Bu oran 1995 yılında yüzde 67,9 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bir gecelik iĢlemler toplam iĢlem hacminin yüzde 94,7'sini oluĢturmuĢtur. Toplam iĢlem hacmi yılın ilk yarısında Mart ayında yoğunlaĢırken, yılın ikinci yarısında bu yoğunluk giderek artmıĢ ve yıl genelinde en yoğun iĢlem hacmi vergi ve döviz ödemelerinin yoğun olduğu Kasım ve Aralık aylarında gerçekleĢmiĢtir. Bankalararası para piyasasında yapılan işlem miktarı yılın ikinci yarısında artmıştır. Bankalararası para piyasasında Ocak ayında yüzde 95.2 olan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranları, takip eden aylarda gerileyerek Mayıs ayında yüzde 62,7 düzeyine inmiĢ, ancak yılın ikinci yarısında ihale faizleriyle birlikte tekrar yükselme trendine girerek, Haziran-Aralık döneminde yüzde 65-77 aralığında değiĢen, birinci yarıya göre daha istikrarlı bir seyir izlemiĢtir. Merkez Bankası likiditeyi düzenlemek için yılın ilk yarısında, özellikle Ocak, ġubat ve Mayıs aylarında net alıcı iken, diğer aylarda ve yılın ikinci yarısında net satıcı konumunda olmuĢtur. Bir gecelik iĢlemlerde en yoğun satıĢ iĢlemi sırasıyla Kasım ve Mart ayında gerçekleĢmiĢtir. Tablo III.2.4'ten de izlenebileceği gibi, Merkez Bankası'nın satıĢlarının yoğun olduğu aylarda faizler yüksek düzeylerde seyretmiĢtir. TABLO III.2.4 BANKALARARASI PARA PĠYASASI (Bir gecelik iĢlemler) Ortalama(1) ĠĢlem Hacmi (Milyar TL) Merkez(2) Bankası Net AlıĢları (Milyar TL) Ağırlıklı Ortalama Bir Gecelik Faiz Oranı (yüzde) Ocak 26 725,0 68 970,8 95,22 ġubat 29 040,5 14 091,7 83,26 Mart 35 357.2 (515 713,7) 89,94 Nisan 29 490,4 (162 317,3) 76,39 Mayıs 26 860,9 21 120,1 62,66 Haziran 29 531,6 (56 770,4) 65,30 Temmuz 30 222,2 (346 785,3) 74,59 Ağustos 36 891,6 (79 816,2) 68,08 Eylül 38 964,0 (427 375,1) 73,87 Ekim 37 183,9 (376 047,7) 74,76 Kasım 54 841,7 (710 127,2) 76,82 Aralık 32 077,5 (153 496,3) 73,99 Kaynak: TCMB (1) ĠĢlem hacmi rakamları tek taraflıdır. (2) Net alıĢlar, toplam alıĢlardan toplam satıĢlar düĢülerek bulunmuĢtur. Parantez içindeki rakamlar negatif değerleri, bir diğer deyiĢle satıĢların alıĢlardan fazla olduğunu göstermektedir. Aralık ayında uygulamaya konulan T/N ve T/W gibi yeni işlem türleri ile bu piyasadaki işlem çeşitliliği artmıştır. Bankalararası para piyasasında, Aralık ayında T/N (bir iĢ günü sonrası valörlü, ertesi iĢ günü vadeli) ve T/W (bir iĢ günü sonrası valörlü, bir hafta vadeli) gibi yeni vade türlerinde iĢlemler için Merkez Bankasınca kotasyon verilmeye baĢlanmıĢtır. Bankaların nakit akımlarını planlamalarına yardımcı olacağı ve piyasaların derinlik kazanmasına destek vereceği düĢünülen bu iĢlemler, piyasa tarafından da olumlu karĢılanmıĢ ve Aralık ayı boyunca 705,7 trilyon Türk lirası değerinde tek taraflı bir gecelik iĢlem hacminin yanısıra, 448,1 trilyon Türk lirası değerinde T/N ve 27,6 trilyon Türk lirası değerinde T/W iĢlem hacmi gerçekleĢmiĢtir. T/N iĢlem hacmi toplam iĢlem hacminin yüzde 4,96'sını oluĢtururken, T/W binde 3'ünü oluĢturmuĢtur. Aralık ayında T/N iĢlemlerde ağırlıklı ortalama faiz oranı yüzde 74,3 olarak gerçekleĢmiĢ, T/W'de ise sadece yüzde 75 faiz oranından iĢlem gerçekleĢmiĢtir. III.3. DÖVĠZ VE EFEKTĠF PĠYASALARI Döviz ve efektif piyasalarındaki en yüksek işlem hacmi Türk lirası-döviz piyasasında gerçekleşmiştir. Döviz piyasalarında yıl içinde en yüksek müdahaleler Kasım ve Aralık aylarında gerçekleşmiştir. Geçen yıl olduğu gibi 1996 yılında da döviz ve efektif piyasalarındaki en fazla iĢlem hacmi 23,9 milyar ABD doları ve yüzde 75 pay ile Türk lirası-döviz piyasasında gerçekleĢmiĢtir. Ġkinci ve üçüncü sırayı ise 4,3 milyar ABD doları ve yüzde 13 pay ile Türk lirası-efektif ve 2,9 milyar ABD doları ve yüzde 9 pay ile döviz depo piyasaları almıĢlardır. Türk lirası-döviz piyasalarında yılın ilk iki ayında yüksek düzeylerde gerçekleĢen iĢlem hacmi, Mart-Haziran döneminde düĢmüĢtür. Temmuz ayındaki yükseliĢinin ardından Ağustos-Ekim döneminde yeniden gerileyen Türk lirası-döviz piyasaları iĢlem hacmi, Kasım ve Aralık aylarında hızla artmıĢtır. En düĢük iĢlem hacmi, sırasıyla, Ağustos ve Nisan aylarında, en yüksek iĢlem hacmi ise Ocak, Aralık ve Kasım aylarında gerçekleĢmiĢtir. TABLO III.3.1 DÖVĠZ VE EFEKTĠF PĠYASALARI ĠġLEM HACMĠ(1) (Milyon ABD Doları) TL TL Döviz Döviz Efektif Efektif Döviz Döviz Efektif Efektif Döviz Depo Toplam Ocak 5 315,4 921,9 42,1 0,0 3,4 65,5 6 348,3 ġubat 2 468,6 260,4 67,5 0,0 1,8 158,9 2 957,2 Mart 1 434,7 466,8 60,6 0,0 5,1 256,2 2 223,4 Nisan 616,3 254,2 46,1 0,0 0,7 298,4 1 215,7 Mayıs 1 447,6 318,3 67,0 0,0 5,3 338,9 2 177,1 Haziran 1 229,6 271,4 37,8 0,0 3,3 154,0 1 696,2 Temmuz 2 002,0 330,0 72,2 0,0 1,3 75,3 2 480,8 478,0 164,5 96,5 0,0 0,1 151,9 891,1 Eylül 1 485,3 331,3 154,5 0,0 0,5 314,0 2 285,7 Ekim 1 142,3 245,7 107,4 0,0 0,0 384,0 1 879,4 Kasım 2 812,6 406,8 120,4 0,0 0,1 277,0 3 616,9 Aralık 3 444,9 303,7 107,0 0,0 0,4 390,0 4 246,0 Toplam 23 877,4 4275,1 979,1 0,0 22,1 2 864,2 32017,8 Ağustos Kaynak: TCMB (1) Tablo çift taraflı olarak hesaplanmıĢtır. Ocak ayında rezerv artıĢı sağlamak amacıyla yoğun bir Ģekilde döviz alımları yapılmıĢtır. Merkez Bankası vadeli döviz satım iĢlemleri tarihlerinin Hazine'nin yüksek itfalarının olduğu tarihlere denk getirilmesi, bu tarihlerde hem döviz hem de Türk lirası piyasalarındaki iĢlem hacimlerinin artmasına neden olmuĢtur. Merkez Bankası, Türk lirası karĢılığı döviz ve efektif piyasalarında, Mart ve Mayıs ayları hariç, yılın ilk yarısında net alıcı konumundayken, yılın ikinci yarısında net satıcı konumuna geçmiĢtir. Özellikle Mayıs ayı boyunca siyasi belirsizliğin artmasının yanısıra Alman markı/ABD doları paritesinin de yükselmesi, bankaları dövize yönelterek döviz kuru üzerinde tekrar baskı oluĢturmuĢtur. Haziran ayı boyunca Merkez Bankası döviz ve efektif alarak kura artıĢ yönlü destek verirken, Temmuz ayında Hazine'nin yeterince iç borçlanma yapamaması ve piyasada likidite fazlası kalması Merkez Bankası'nın döviz satarak piyasalara müdahalesini gerektirmiĢtir. Ağustos ayında ise dengeli bir Ģekilde döviz-efektif alım-satımı yapılmıĢtır. Eylül ayında Hazine'nin itfa miktarlarından daha fazla iç borçlanma yapmasının yarattığı likidite sıkıĢıklığını gidermek için Merkez Bankası Türk lirası piyasalarında satıcı olmuĢ, bunun yanısıra paritenin de yükselmesi Merkez Bankası'nın kura satıĢ yönlü müdahalesini gerektirmiĢtir. Ekim ayında Merkez Bankası yine dengeli bir Ģekilde döviz-efektif alım-satımı yapmıĢtır. Kasım ve Aralık aylarında ise Hazine borçlanma tarzını değiĢtirerek itfa miktarlarının altında iç borçlanma yapmıĢtır. Bu değiĢikliğin yarattığı belirsizlik ve piyasalarda oluĢan likidite fazlasının döviz talebini artırması sonucunda, Merkez Bankası döviz satarak piyasalara müdahale etmiĢ ve 1996 yılı içinde gözlenen en yüksek müdahaleler Kasım ve Aralık aylarında gerçekleĢmiĢtir. Mayıs-Temmuz ve Kasım-Aralık dönemleri dışında, ortalama kur sepetindeki aylık artışlar TEFE'deki aylık artışların altında gerçekleşmiştir. IMF ile 1995 yılı baĢında yapılan Stand-by anlaĢması çerçevesinde belirlenen hedefler doğrultusunda, kur sepetinin öngörülen aylık enflasyon oranları kadar artırılması kararlaĢtırılmıĢtı. Geçtiğimiz yıl kurlardaki geliĢmeler incelendiğinde, Türk lirasının, özellikle yılın ikinci yarısında ABD doları karĢısında daha hızla değer kaybettiği gözlenmektedir. Kur sepetindeki artıĢ oranı 1995 yıl sonu itibariyle yüzde 60,1 olarak gerçekleĢirken, aylık ortalama kurlara göre hesaplanan kur sepetindeki artıĢ oranı ise yüzde 58,3 olmuĢtur. TEFE'deki yıllık ortalama artıĢ oranı ise 1995 yılında yüzde 86 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu yıl içindeki geliĢmeler incelendiğinde ise, Mayıs-Temmuz ve Kasım-Aralık 1996 dönemleri dıĢında, ortalama kur sepetindeki aylık artıĢların TEFE'deki aylık artıĢların altında seyrettiği gözlenmektedir. Aylık ortalama kur sepetindeki en düĢük artıĢ yüzde 3,5 ile Ağustos ayında, en yüksek artıĢ ise yüzde 6,3 ile Mart ayında gerçekleĢmiĢtir. Diğer taraftan, ay sonu değerlerine göre hesaplanan kur sepetindeki en düĢük artıĢ yüzde 3 ile Ocak ayında, en yüksek artıĢ ise yüzde 7 ile yine Mart ayında gerçekleĢmiĢtir. Ay ortalamalarına göre, 1996 yılında Türk lirasının kur sepetinde yer alan para birimlerinden ABD doları karĢısındaki değer kaybı yüzde 84,1'e, Alman markı karĢısındaki değer kaybı ise yüzde 70,8'e ulaĢmıĢtır. Yıl sonu itibariyle, aylık ortalama kur sepetindeki artıĢ yüzde 77,3 olarak gerçekleĢmiĢ, TEFE'deki yıllık ortalama artıĢ ise yüzde 75,9'a ulaĢmıĢtır. GRAFĠK III.3.1 DÖVĠZ KURU SEPETĠ VE TEFE (1994=100) (Aylık yüzde değiĢim) III.3.1.A. Döviz-Efektif Piyasalarına ĠliĢkin Düzenlemeler Türk lirası-döviz ve Türk lirası -efektif piyasalarına iliĢkin olarak, 1996 yılı içinde, söz konusu piyasaların para piyasalarında yaĢanan geliĢmelere uyumunu sağlamak ve etkinliğini artırmak amacıyla aĢağıdaki iki düzenleme yapılmıĢtır. Zorunlu döviz devir oranları yıl içerisinde kademeli olarak indirilmiĢ ve bankalar ile yetkili müesseselerin döviz ve efektif piyasalarına satabilecekleri ve devredebilecekleri miktarlar değiĢmiĢtir. 7 Mayıs 1996 tarihli talimat gereğince, bankalar, özel finans kurumları ve PTT'ye, ihracat ve görünmeyen iĢlemlerden alıĢını yaptıkları döviz ve efektiflerin yüzde 10 oranındaki kısmını Merkez Bankası'na devretme zorunluluğu ve buna ilaveten yüzde 4 oranındaki kısmını da hesaba geçtiği tarihten itibaren takip eden ayın son iĢgününe kadar yine Merkez Bankası bünyesindeki döviz ve efektif piyasalarına satma veya Merkez Bankası'na devretme zorunluluğu getirilmiĢtir. Bankalar nezdinde açılan altın depo hesapları için ise bankaların Türk lirası karĢılığı alıĢını yaptıkları altının yüzde 14 oranındaki kısmını ABD doları karĢılığı üzerinden Merkez Bankası'na devri zorunluluğu getirilmiĢtir. Aynı talimat ile, yetkili müesseselerle kıymetli maden aracı kuruluĢlarının yüzde 14 oranında zorunlu döviz devri yapmaları veya toplam devirlerini aynı süre içinde Merkez Bankası bünyesindeki döviz ve efektif piyasalarına satmaları zorunluluğu getirilmiĢtir. Zorunlu döviz devir oranları yıl içinde aşamalı olarak azaltılmıştır. Ġkinci düzenleme olan ve 25 Aralık 1996 tarih, 22861 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile T.C. BaĢbakanlık, Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığının 91-32/5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin Merkez Bankası I-A/Z sayılı Genelgesi ile; I-M sayılı Merkez Bankası Genelgesinin 1. maddesinde yeralan, Merkez Bankasınca alım-satım konusu yapılan dövizlere "Portekiz esküdosu (PTE), Ġrlanda lirası (IEP) ve Lüksemburg frankı (LUF)" dahil edilmiĢtir. III.4. MENKUL KIYMET PĠYASALARI Ġhracı 1996 yılında gerçekleĢen toplam menkul kıymet tutarı 3 864,7 trilyon Türk lirasıdır. Bunun yüzde 96,8'i kamu kesimince çıkarılan menkul kıymet ihraçlarından, yüzde 3,2'si ise özel sektör menkul kıymetlerinden oluĢmaktadır. II.4.1. Birincil Piyasalar III.4.1.A. Kamu Kesimi Kamu kuruluĢlarının menkul kıymet ihracı 1996 yılında 3 742,4 trilyon Türk lirası olmuĢtur. Ġhracın yüzde 83,8'ini kısa vadeli hazine bonosu ihraçları oluĢturmaktadır. Hazine bonosu ihracı 1996 yılında geçen yıla göre yüzde 186,1'lik bir artıĢla 3136,8 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Devlet tahvili ihracı da geçen yıla göre yüzde 75,9'luk bir artıĢla 604 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Gelir ortaklığı senetleri (GOS) ihracı 1996 yılında yapılmamıĢtır. Dövize endeksli senet 1996 yılında çıkarılmamıĢ ve geri ödemeler nedeniyle geçen seneye oranla dövize endeksli senet stoku yüzde 46,2 azalarak 21,8 trilyon Türk lirasından 11,7 trilyon Türk lirasına gerilemiĢtir. ÖzelleĢtirme tahvili adı verilen ve ilk defa 1995 yılında 25 trilyon Türk liralık ihraç edilen menkul kıymetin 1996 yılında stok yekunu 26,6 trilyon Türk lirasına ulaĢmıĢtır. 1 Kasım 1996 tarihinden itibaren devlet tahvili ve hazine bonosu üzerinden stopaj kesilmesi uygulaması yürürlüğe girmiĢtir. GerçekleĢtirilen özelleĢtirme gelirleri 20 Kasım 1996 tarihi itibariyle 290,8 milyon ABD dolarıdır. 1986-1996 döneminde yapılan özelleĢtirme geliri toplam 3070 milyon ABD dolarıdır. OECD ülkelerinin bir çoğuna göre özelleĢtirme uygulamaları yavaĢ ilerlemektedir (Tablo III.4.1). Türkiye'nin 1996 yılı özelleĢtirme geliri hedefi 2,5 milyar ABD dolarıdır. TABLO III.4.1 TÜRKĠYE'DE VE DĠĞER ÜLKELERDE ÖZELLEġTĠRMEDEN SAĞLANAN GELĠRLER (Milyon $) 1993 1994 1995 1996 2149 1982 9 398 4 900 75 31 585 500 Belçika 987 559 2 697 100 Kanada 750 537 3 805 2 100 Danimarka 111 3171 - 200 Finlandiya 208 1 119 325 100 7 134 12 790 5 715 4 500 10 689 518 16 900 - - - 600 255 - 159 - Ġtalya 1 604 4 741 7 191 6 300 Japonya(2) 9 675 5 548 - 6 300 Avustralya Avusturya Fransa Almanya Yunanistan Ġrlanda Meksika 2 503 766 167 300 188 28 98 100 2 126 518 500 454 1 182 2 315 2 600 3 184 1 474 2 921 2 500 244 1 654 940 800 Hollanda - 3 776 3 946 1 100 Türkiye - 2 264,2(1) 515 291,7) 8 108 9 801 4 747 6 400 250 250 250 700 38 438 51 635 46 810 57 791,7 Yeni Zelanda Norveç Portekiz Ġspanya Ġsveç Ġngiltere(2) ABD(3) Toplam OECD Kaynak : OECD, Financial Market Trends No: 64 June 1996, T.C. BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı, Kasım 1996 Bülteni.. (1) 1986-1994 dönemidir. (2) Japonya ve Ġngiltere rakamları mali yıl bazlıdır. (3) Ġhale yoluyla elde edilen gelirler dahil değildir. III.4.1.B. Özel Kesim Toplam özel kesim menkul kıymet ihracı 1996 yılında 122,4 trilyon Türk lirasıdır. Bunun en büyük bölümü yüzde 57,4 ile hisse senedi ve yüzde 32,4 ile VDMK'lerdir. Bunları Menkul Kıymet Yatırım Fonu (MKYF) yüzde 3, finansman bonosu yüzde 2,4, gelir ortaklığı senetleri yüzde 2,2 ve banka bonosu yüzde 1,9'la izlemektedir. Kar-zarar ortaklığı belgesi ihracı 1996 yılında yapılmamıĢtır. Tahvil ihracı ise yüzde 56,4 oranında azalma göstermiĢtir. VDMK ihracı toplam ihraçlar içinde önemli bir paya sahip olmakla birlikte 1995 yılına göre yüzde 65,2 oranında bir azalma göstermiĢtir. Menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi ihracındaki azalma ise bir önceki yıla göre yüzde 12,8 dir. Bu yıl ilk defa 2 713,8 milyar Türk lirası tutarında gayrimenkul sertifikası ihracı yapılmıĢtır. Özel kesim menkul kıymet ihracı çok fazla bir geliĢme gösterememektedir. Yıllar itibariyle özel kesimin piyasa payı yüzde 10 civarında değiĢirken kamu kesimi geri kalan yüzde 90 civarında bir pay almaktadır. TABLO III.4.2 ĠKĠNCĠL PĠYASA ĠġLEM HACMĠNDEKĠ GELĠġMELER (Trilyon TL) 1995 1996(1) Yüzde DeğiĢme Toplam Ġçindeki yüzde Pay 1995 1996 ÖZEL SEKTÖR 2 674 2 215,6 -17,1 12,0 5,8 Hisse Senedi 2 375 1 885,3 -20,6 10,7 5,0 Tahvil 43 80,0 86,0 0,2 0,2 Banka Bonosu 91 25,1 -72,4 0,4 0,06 0,01 0,0 - 0,0 - 165 225,2 36,5 0,7 0,6 19 573,5 35 867,1 83,2 88,0 94,2 4 580 5 682,6 24,1 20,6 14,9 14 831 29 880,5 101,5 66,7 78,5 - 0,0 - - - 162,5 303,9 87,0 0,7 0,8 0,0 0,1 - 0,0 0,0 22 247,5 38 082,7 71,2 100,0 100,0 Finansman Bonosu VDMK KAMU SEKTÖRÜ Devlet Tahvili Hazine Bonosu GOS Döv. End. Sen. Konut Sertifikası TOPLAM Kaynak: SPK Ekim 1996 Aylık Bülteni (1) 1996 yılı Eylül ayı itibariyle. III.4.2.Ġkincil Piyasalar Ġkincil piyasa toplam iĢlem hacmi 1996 yılında 38 082,6 trilyon Türk lirası olmuĢtur ve 1995 yılına göre yüzde 71,2 oranında artıĢ göstermiĢtir (Tablo III.4.2). Ġkincil piyasada iĢlem gören özel sektör kağıdı 1996 yılında 2 215,6 trilyon Türk lirası olmuĢtur. Toplam ikincil piyasa iĢlemleri içindeki payı yüzde 5,8'dir. ĠĢlem gören kamu kağıtları 35 867,1 trilyon Türk lirasıdır ve yüzde 94,2'lik bir payı ifade etmektedir. Kamu kesimi ikincil piyasalarda da ağırlığını hissettirmektedir. Ġkincil piyasa iĢlemlerinin yüzde 7,8'i banka-dıĢı aracı kurumlar ve yüzde 92,2'si ise bankalar tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. III.4.3. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası (ĠMKB) ĠMKB bileĢik endeksi 1996 yılı sonunda bir önceki yıla göre Türk lirası bazında nominal yüzde 144 artıĢla 97 589 seviyesine ulaĢmıĢtır (Tablo III.4.3). Mali endeks ve sınai endeks sırasıyla yüzde 205 ve yüzde 126 artmıĢtır. BileĢik endeks, mali endeks ve sınai endeks 1996 yılında ABD doları bazında sırasıyla yüzde 39, yüzde 74 ve yüzde 29 artıĢ göstermiĢtir. Mayıs ayında risk-getiri arasındaki ilişki bozulmuştur. Ay sonu verilerine göre yılın ilk üç ayında Türk lirası bazında yüzde 68 artıĢ gösteren bileĢik endeks, Mayıs ayındaki düĢüĢten sonra Haziran-Temmuz döneminde önemli bir geliĢme göstermemiĢtir. Ağustos ayındaki düĢüĢ ve Eylül ayındaki küçük bir artıĢtan sonra, ay sonu verilerine göre bileĢik endeks EkimAralık döneminde Türk lirası bazında yüzde 35 artıĢ göstermiĢtir. Bileşik endeks ABD doları bazında yüzde 39 artmıştır. Hisse senedi fiyatları 1996 yılında aylık ortalama yüzde 7,5 artmıĢtır. Yılın ilk ve son üç ayı en yüksek artıĢların gözlendiği dönemler olmuĢtur (Tablo III.4.4). Söz konusu dönemlerde dalgalanma da artıĢ göstermiĢtir. Mayıs ayında hisse senedi piyasasında risk-getiri arasındaki iliĢki bozulmuĢ, ortalama günlük ve aylık getiriler negatife dönüĢürken risk yılın en yüksek düzeyine ulaĢmıĢtır. Risk günlük getirilerin standart sapması olarak tanımlanmıĢtır. Ağustos ayı birim getiri baĢına riskin en yüksek olduğu ay olarak dikkat çekmektedir. Toplam işlem hacmi ABD doları bazında yüzde 28 azalmıştır. Toplam iĢlem hacmi 1996 yılında bir önceki yıla göre ABD doları bazında yüzde 28 azalmıĢtır (Tablo III.4.5). Borsa Ģirketlerinin toplam piyasa değeri 1996 yılında yüzde 48 artıĢ göstermiĢtir. Ortalama fiyat/kazanç oranı bir önceki yıla göre yüzde 18 azalırken, temettü veriminde önemli bir değiĢiklik olmamıĢtır.TABLO III.4.3 ĠMKB ENDEKSLERĠ BileĢik 1988 374(1) 120(2) 1989 2 218 561 Mali Sınai 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 3 256 256 3 256 643 643 643 4 369 3 355 4 963 502 385 570 4 004 2 434 4 915 273 166 335 20 683 19 190 22 288 833 773 898 27 257 22 964 30 474 413 348 462 40 024 30 004 46 247 383 287 442 97 589 91 447 104 591 534 500 572 Kaynak: ĠMKB Aylık Bültenleri. (1) KapanıĢ fiyatlarına göre ve Türk lirası bazında; (2) KapanıĢ fiyatlarına göre ve ABD doları bazında. BileĢik endeks Ocak 1986 = 100. Tüm veriler yıl sonuna aittir. TABLO III.4.4 1996 YILINDA AYLAR ĠTĠBARĠYLE ĠMKB BĠLEġĠK ENDEKSĠ Aylar Endeks(1) Aylık DeğiĢim(2) Günlük DeğiĢim(3) Günlük Risk(4) DeğiĢim Katsayısı(5) Ocak 44 921 11,1 1,01 2,87 2,84 ġubat 54 077 20,4 1,31 3,03 2,31 65563 21,2 0,51 2,22 4,35 Nisan 68 031 3,8 -0,17 1,79 -10,59 Mayıs 64 334 -5,4 -0,23 2,52 -11,18 Mart Haziran 66 945 4,1 0,72 1,40 1,93 Temmuz 68 240 1,9 -0,45 1,49 -3,31 Ağustos 64 419 -5,6 0,10 1,43 14,75 Eylül 66 807 3,7 0,56 1,15 2,06 Ekim 79 114 18,4 0,61 1,92 3,15 Kasım 84 696 7,1 0,56 1,99 3,57 Aralık 93 135 10,0 0,32 1,77 5,47 Tüm aylar 68 441 7,5 0,38 2,09 5,45 (1) ĠMKB bileĢik endeksi günlük gözlemlerinin ay ortalaması; (2) Ay ortalaması verilerine göre aylık değiĢim (yüzde); (3) Ortalama günlük değiĢim (yüzde); (4) Ortalama günlük değiĢim gözlemlerinin standart sapması (yüzde); (5) Günlük standart sapmanın ortalama günlük değiĢime bölünmesiyle elde edilen değiĢim katsayısı, birim getiri baĢına riski göstermektedir. Mali Piyasaların Bilgiye Dayalı Etkinliği Mali piyasalarda etkinlik üç değiĢik Ģekilde incelenebilir: kaynakların tahsisi bakımından etkinlik, faaliyet etkinliği ve bilgiye dayalı etkinlik. Kaynakların tahsisi bakımından etkinlik kıt kaynakların en üretken ekonomik faaliyetlerde kullanılmasını ifade ederken, faaliyet etkinliği herhangi bir mali piyasada mikroyapı özelliklerine göre piyasanın iĢleyiĢi ile ilgili etkinlik olarak tanımlanabilir. Bilgiye dayalı etkinlik (informational efficiency), bir piyasadaki cari fiyatların söz konusu fiyatları etkilediği düĢünülen tüm bilgileri yansıttığını ve yatırımcıların söz konusu bilgileri kullanarak iĢlem maliyetlerinin üzerinde sürekli ve olağanüstü kâr etme olanağı bulamadıkları bir ortamı ifade eder. Bilgiye dayalı etkinlik zayıf (weak form), yarı-güçlü (semi-strong form) ve güçlü (strong form) etkinlik olarak sınıflandırılmaktadır. Cari piyasa fiyatlarının geçmiĢ fiyat hareketleri ve iĢlem hacimleri gibi bilgileri yansıtması zayıf etkin, kamuya açık tüm bilgileri yansıtması yarı-güçlü etkin bir piyasayı gösterir. Cari fiyatların kamuya açıklanmamıĢ bilgileri de yansıtması piyasanın güçlü etkin olduğu anlamındadır. Türkiye'de hisse senedi piyasası, döviz piyasası ve bankalararası para piyasanın yarı-güçlü etkinliği Granger-nedensellik sınamaları kullanılarak incelenmiĢtir. Bu amaçla 1989-1995 dönemine ait ĠMKB bileĢik endeksi, serbest piyasa satıĢ fiyatları kullanılarak oluĢturulan kur sepeti, gecelik faiz oranları ve emisyon günlük verileri kullanılmıĢtır. Emisyondan gecelik faiz oranlarına, döviz kurlarına ve borsaya doğru tek yönlü nedensellik iliĢkisi vardır. Gecikme değerlerinin iĢaretleri incelendiğinde, emisyondaki değiĢimlerin, kurları aynı yönde, gecelik faizleri ise ters yönde etkilediği görülür. Öngörülen likidite artıĢının bir kısmı borsa yatırımlarına yönelerek, borsa üzerinde pozitif bir etki yaratmaktadır. Buna göre, Türkiye'de mali piyasalar bilgiye dayalı etkin değildir. Anılan piyasalardan emisyona doğru herhangi bir nedensellik iliĢkisi bulunamamıĢtır. Gecelik faiz oranları ve döviz kurları arasında iki yönlü nedensellik iliĢkisi bulunmuĢtur. Benzer Ģekilde, döviz kurları ile borsa arasında ve gecelik faiz oranları ile borsa arasında da iki yönlü nedensellik iliĢkisi vardır. Mali piyasalar arasındaki nedensellik iliĢkileri fon akımları bakımından anılan piyasaların birbirleriyle iliĢkili olduğunu göstermektedir. Öte yandan, mali piyasalardaki günlük geliĢmeler emisyondaki değiĢimleri tahmin etmede yardımcı olamamaktadır. TABLO III.4.5 ĠMKB VERĠLERĠ ĠĢlem Hacmi(1) 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 Piyasa Değeri(2) 9 709 13 938 105 3 182 118 3 125 149 2 048 115 1 128 1 736 15 553 773 6 756 15 313 55 238 5 854 18 737 35 487 78 907 8 502 15 564 56 339 84 809 ġirket Sayısı(3) 80 82 79 76 110 134 145 Fiyat/Kazanç Temettü Oranı(4) Verimi(5) 5,1 9,2 3,7 13,1 15,9 2,8 13,4 4,9 5,0 10,5 6,4 8,4 15,7 3,4 6,6 10,8 24,0 2,6 23,3 2,6 15,9 4,0 13,6 4,7 11,4 6,4 1993 1994 1995 1996 8 567 9 922 255 222 546 316 21 770 37 824 650 864 836 118 23 203 21 875 2 374 055 1 264 998 52 357 20 782 3 031 737 3 275 038 37 737 30 797 160 176 193 213 10,7 5,8 25,8 1,7 15,4 4,2 24,8 2,8 18,2 4,3 9,2 3,6 13,1 3,6 12,2 2,9 10,7 3,9 Kaynak: ĠMKB Aylık Bültenleri. (1) Toplam iĢlem hacmi. Üstteki rakam milyar Türk lirası bazında, alttaki rakam milyon ABD doları bazındadır. (2) Hisse senetleri Borsa'da iĢlem gören Ģirketlerin toplam piyasa değeri. Üstteki rakam milyar Türk lirası bazında, alttaki rakam milyon ABD doları bazındadır. (3) Hisse senetleri Borsa'da iĢlem gören Ģirketlerin sayısı (yıl sonu). (4) Fiyat/kazanç oranı. Üstteki rakam yıl sonu değerini, alttaki rakam aylık ortalama değeri gösterir. (5) Temettü verimi oranı (yüzde). Üstteki rakam yıl sonu değerini, alttaki rakam aylık ortalama değeri gösterir. III.4.4. ĠMKB'de Dalgalanma Yüksek dalgalanma, geliĢen piyasaları geliĢmiĢ borsalardan ayıran önemli bir özelliktir. ĠMKB BileĢik endeksi 1988-1996 döneminde günlük bazda yüksek dalgalanma göstermektedir (Tablo III.4.6). Bu tabloda dalgalanma günlük getirilerin mutlak değeri olarak tanımlanmıĢtır. TABLO III.4.6 ĠMKB'DE DALGALANMA Ortalama(1) Risk(2) DeğiĢim Katsayısı(3) 1988 1,76 1,69 0,96 1989 2,22 2,02 0,91 1990 2,68 2,28 0,85 1991 2,54 2,36 0,93 1992 1,68 1,48 0,88 1993 2,13 1,69 0,79 1994 2,81 2,36 0,84 1995 1,98 1,71 0,86 1996 1,59 1,37 0,86 (1) ĠMKB bileĢik endeksinin ortalama günlük dalgalanması (yüzde). Dalgalanma, günlük getirilerin mutlak değeri olarak tanımlanmıĢtır. (2) ĠMKB bileĢik endeksine ait günlük dalgalanma gözlemlerinin standart sapması (yüzde). (3) Riskin ortalamaya bölünmesiyle elde edilen değiĢim katsayısı, birim dalgalanma baĢına riski göstermektedir. ĠMKB'de ortalama günlük dalgalanma yıllar itibariyle değiĢmektedir (Tablo III.4.6). Ortalama günlük dalgalanma verilerine göre, 1990, 1991 ve 1994 yılları ĠMKB'de dalgalanmanın yükseldiği dönemler olarak dikkat çekmektedir. Söz konusu üç yıl, dalgalanma ve dalgalanmanın değiĢkenliği (risk) bakımından diğer yıllara göre farklılık gösterirken, birbirleri arasında herhangi bir farklılık gözlenmemiĢtir. Her üç yılın ortak özelliği, öngörülemeyen iç ve dıĢ geliĢmelerin yaĢanmıĢ olmasıdır. Körfez Krizi ve Körfez SavaĢı 1990 ve 1991 yıllarındaki geliĢmeleri temsil ederken, 1994 yılı da önemli bir iç ekonomik krizin yaĢandığı yıl olmuĢtur. Buna göre, iç ve dıĢ krizler ĠMKB'de dalgalanmayı artırmıĢtır. İç ve dış krizler İMKB'de dalgalanmayı artırmaktadır. DeğiĢik dalgalanma tanımlarının kullanılması yukarıdaki sonuçları değiĢtirmemektedir. Dalgalanmanın günlük getirilerin standart sapması olarak tanımlandığı 1988-1994 dönemine iliĢkin bir baĢka çalıĢmada da, iç ve dıĢ kriz dönemleri ĠMKB'de risk-getiri iliĢkisinin bozulduğu dönemler olarak bulunmuĢtur. Örneğin, 1990 ve 1992 yılları ortalama günlük getiriler bakımından birbirinden farklılık göstermezken, 1990 yılı günlük getirilerinin dalgalanması 1992 yılı günlük getirilerinin dalgalanmasından yaklaĢık 2,5 kat daha fazladır. Benzer Ģekilde, 1992 yılında günlük dalgalanma 1994 yılındaki günlük dalgalanmanın yalnızca dörtte biridir. ĠMKB'de haftanın günleri arasında da dalgalanma farklılıkları vardır. Dalgalanmanın her bir gün için ayrı ayrı hesaplanan günlük getirilerin standart sapması olarak tanımlandığı bir çalıĢmada dalgalanmanın en yüksek olduğu gün olarak Pazartesi bulunmuĢtur. En düĢük dalgalanma Cuma günleri gözlenmiĢtir. ÇarĢamba günü, Cumadan sonra dalgalanmanın en düĢük olduğu ikinci gündür. Aynı geliĢmeler uluslararası borsalarda da görülmektedir. III.4.5. Diğer GeliĢmeler Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından 1996 yılında ĠMKB ve sermaye piyasası kurumları ile ilgili önemli düzenlemeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Bankaların menkul kıymet bölümlerinin ayrı bir anonim Ģirket olarak örgütlenmesi zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu düzenlemenin sermaye piyasası kurumları arasında rekabeti artıracağı beklenmektedir. SPK tarafından sermaye piyasası kurumları arasında rekabeti artırmaya ve anılan kurumların sermaye yapılarını güçlendirmeye yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Borsa aracı kurumlarının günlük iĢlem hacimleri sermaye büyüklükleri ile sınırlandırılmıĢtır. Bu sınırlamanın aracı kurumları sermaye yapılarını güçlendirmeye teĢvik edeceği beklenmektedir. Ayrıca aracı kurumların sermayelerinin belli bir bölümünün kamu menkul kıymetlerine yatırım yapılarak Takasbank'ta bloke edilmesi kuralı getirilmiĢtir. Söz konusu kuralın aracı kurumların sermaye maliyetini artırması olumsuz bir geliĢme olarak değerlendirilmektedir. Borsa aracı kurumları tarafından uygulanabilecek komisyon oranlarına alt ve üst limitler getirilmiĢtir. Buna göre aracı kurumlar en düĢük binde 2, en yüksek yüzde 1 komisyon uygulayabilecektir. Komisyon oranlarına iliĢkin bu düzenlemenin, ĠMKB'de gün içi dalgalanmayı azaltacağı beklenmektedir. YILLIK RAPOR IV. YÖNETĠM, PERSONEL VE ĠDARĠ ĠġLER IV.1. BANKA MECLĠSĠ Hissedarlar Genel Kurulunun 16 Mayıs 1996 tarihinde yaptığı olağan toplantısında, Banka Meclisi'ndeki görev süreleri 30 Nisan 1996 tarihinde sona eren Banka Meclisi Üyelerinden Naci ÜNVER ile Prof.Dr. Hasan Erdoğan SORAL'dan açılan Banka Meclisi Üyeliklerine Osman Cavit ERTAN ile Sami KURTOĞLU 1 Mayıs l996 tarihinden itibaren 3 yıl süre için seçilmiĢlerdir. IV.2.YÖNETĠM KOMĠTESĠ Açık bulunan Merkez Bankası BaĢkanlığı'na (Guvernörlüğüne) 10 Nisan 1996 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile Süleyman Gazi ERÇEL atanmıĢtır. Merkez Bankası BaĢkan (Guvernör) Yardımcılıklarına, 30 Mayıs 1996 tarih ve 96/45668 sayılı Kararname ile Sermaye Piyasası Kurulu BaĢkan Vekili Aydın ESEN ve Devlet Bakanlığı MüĢaviri Hasan ġükrü BĠNAY atanmıĢlardır. BaĢkan (Guvernör) Yardımcılarından Osman Cavit ERTAN, Banka Meclisi Üyeliğine seçildiği 1 Mayıs 1996 tarihi itibariyle Merkez Bankası BaĢkan Yardımcılığı görevinden ayrılmıĢtır. IV.3. DENETLEME KURULU Hissedarlar Genel Kurulunun 16 Mayıs 1996 tarihinde yaptığı olan olağan toplantısında; Denetleme Kurulu'ndaki görev süreleri 30 Nisan 1996 tarihinde sona eren (A) Sınıfı Üyesi Hilmi OKÇU (A) Sınıfı Hissedarınca, (B-C) Sınıfı Üyesi Necati GÜVEN (B-C) Sınıfı Hissedarlarınca, 1 Mayıs 1996 tarihinden geçerli olmak üzere 2 yıllık süre için tekrar Denetleme Kurulu Üyeliklerine seçilmiĢlerdir. IV.4. KADRO VE PERSONEL DURUMU Merkez Bankası'nın 1995 yılı sonu itibariyle 8537 adet olan personel kadro sayısı, uygulanan personel politikasına paralel olarak eleman sayısının zaman içinde azalma eğilimi gösterdiği dikkate alınmak suretiyle kullanılma olanağı bulunmayan kadroların iptali sonucunda 286 adet azalıĢla 8251 olarak tespit edilmiĢ ve personel kadrolarının faaliyet dönemi sonu itibariyle doluluk oranı yüzde 83,54 olmuĢtur. Bu faaliyet dönemi içinde istifa, nakil, emeklilik ve ölüm gibi sebeplerle 220 personel ayrılmıĢ, buna karĢılık birimlerdeki iĢ durumunun gerektirdiği zorunluluklar nedeniyle açılan sınavlarla yeni personel alınmıĢ ve yıl sonu itibariyle fiili personel mevcudu 6893 olmuĢtur. Merkez Bankası'ndaki personel mevcudunun yüzde 76,21'ini genel idare hizmetleri, yüzde 13,90'ını yardımcı hizmetler sınıfı, yüzde 9,89'unu destek hizmetleri personeli (Sağlık, teknik, avukatlık, eğitim ve öğretim hizmetleri grubu ile sözleĢmeli elemanlar) oluĢturmaktadır. Birimlerin eleman ihtiyaçları, halen çalıĢtırılmakta olan personelin niteliklerine göre yerinde istihdamlarının sağlanabilmesi bakımından geliĢtirilmiĢ olan banka içi eleman temini yöntemi esas alınarak, mevcut insan gücü kaynağından karĢılanmaktadır. Merkez Bankası TeĢkilatı içinde "ġube" Ģeklinde örgütlendirilmiĢ olan Banknot Matbaası, iĢlevleri nazara alınarak, "Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü" olarak Ġdare Merkezi bünyesinde yeniden örgütlendirilmiĢtir. IV.5. EĞĠTĠM FAALĠYETLERĠ Merkez Bankası eğitim programları, katılımcıların yaĢ, öğrenim ve mesleki formasyonları dikkate alınarak kurumiçi yaygın ve mesleki eğitime iliĢkin ilke ve esaslar çerçevesinde düzenlenmektedir. Bu bağlamda 1996 yılında düzenlenen eğitim etkinliklerine 1762 Banka elemanı katılmıĢtır. Belli bir alandaki ihtiyacı karĢılamak üzere düzenlenen Eğiticilerin Eğitimi, Veznedarlık, Vezne Yönetimi, Güvenlik, Bütçe Hazırlama ve Uygulama, Kontrolör Yardımcılığı Kursu ve Vergi Hukuku Mevzuatı gibi mesleki eğitim programlarına 1996 yılı içinde toplam 328 kiĢi katılmıĢtır. Ayrıca, ülkemizle çeĢitli ülkeler arasında bankacılık alanında iĢbirliğini sağlamak amacıyla imzalanan eğitim protokolleri çerçevesinde 1996 yılında düzenlenen "Merkez Bankacılığı Eğitim Programları" seminerine Rusya Federasyonu, Moldova, Ukrayna, Bulgaristan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nden 73 kiĢinin katılımı sağlanmıĢtır. Yönetim Eğitimi kapsamında Teknik Hizmetler Sınıfı ġef Yardımcılığı Kursu ve Yönetim Seminerleri düzenlenerek toplam 246 kiĢiye eğitim verilmiĢtir. Ġdare Merkezi Konferans Salonu'nda düzenlenen "Gümrük Birliği Sürecinde Politikalar ve Uygulamalar" programına 40'ı diğer kurumlardan olmak üzere toplam 173 kiĢiye, Ön Eğitim, KonuĢurken/Yazarken Doğru ve Güzel Türkçeyle Kendimizi Ġfade Edebilme, Türkçe Yazılı Anlatım Teknikleri, Hızlı Okuma Teknikleri ve Ġngilizce Yazım Teknikleri programları kapsamında ise 858 kiĢiye Genel Amaçlı Eğitim Seminerleri düzenlenmiĢtir. Merkez Bankası'nı geleceğe taĢıyacak bir düĢünce yapısı geliĢtirebilmek, ideal bir Merkez Bankası'nın nasıl olması gerektiğini ve Merkez Bankası'nın nasıl olabileceğini tasarlamak ve bu tasarımlar ıĢığında yeniden yapılacak düzenlemelerle strateji ve taktikleri belirlemek amacıyla bir dizi ARAMA konferansları düzenlenmiĢ ve bu konferanslara 84 üst düzey yöneticisi katılmıĢtır. Banka dıĢındaki kurum ve kuruluĢların düzenlediği eğitim programlarına 55, yurtdıĢında düzenlenen kısa süreli Meslek Eğitimi programlarına ise toplam 17 Banka elemanı gönderilmiĢtir. YurtdıĢı lisanüstü master programına 1996 yılı içinde 7 kiĢi gönderilmiĢ, önceki yıllarda doktora'ya baĢlayan 3 kiĢiden 1'i programını tamamlayıp diğeri ise sağlık nedenleriyle geri dönmüĢ, 1 kiĢi de halen doktora programına devam etmektedir. Ayrıca, yıl içinde toplam 217 üniversite öğrencisine Merkez Bankası'nda staj olanağı sağlanmıĢtır. IV.6. TEKNĠK DONANIM FAALĠYETLERĠ BilgisayarlaĢma faaliyetlerine genel olarak bakıldığında 1996 yılında, uzun süredir yapılması planlanan fakat çeĢitli nedenlerle gerçekleĢtirilemeyen yatırım projelerinin baĢladığı ve mevcut bilgisayarlaĢmanın sürekliliğinin daha kaliteli ve güvenli olarak yürütülmeye sağlandığı bir yıl olduğu gözlenmektedir. Uygulama geliĢtirme ve teknik destek faaliyetlerinde 1996 yılında yoğunluğun çok kısa bir zamanda gerçekleĢtirilen, otomasyona geçmemiĢ Ģubelerin bilgisayarı bulunan diğer Ģubelere bağlanması suretiyle otomasyona alınmasında olduğu, Bankamızın çeĢitli birimlerinin talepleri doğrultusunda gerçekleĢtirilen yeni bilgisayar uygulamalarının mevcut uygulamalarda yapılan bakım faaliyetlerine göre oranının biraz daha yükseldiği gözlenmektedir. Bu alanda diğer bir husus da birimlerimize bilgisayarlaĢma alanında sunulan teknik desteğin yanında organizasyon faaliyetlerine yardımcı olmada da destek sağlanması olmuĢtur. Ġdare Merkezi birimleri için, Bankacılık Gözetim Sistemi ve ĠĢçi Dövizleri uygulamalarının II.nesil çalıĢmaları, Kamu hesaplarını izleme, Turizm Gelir-Gider Anketi Değerlendirme, Telerate-Reuters bilgilerine anabilgisayardan eriĢim, TMSF Muhasebe Sisteminin oluĢturtulması, Mali Değerlendirme Sistemi oluĢturma, Sahte Efektif ve Fersude Banknotların Ġzlenmesi gibi yeni uygulama projelerinin gerçekleĢtirilmesinin yanında baĢta yoğun olarak Para Piyasaları uygulamaları olmak üzere Devlet Ġç Borçlanma Sistemleri Takibi, Firmalar Bilanço Analizi, Disponibilite Hesaplama ve izleme, Personel MaaĢ ve Muhasebe BiliĢim Sistemi Uygulamalarında oluĢan değiĢiklik ve yenilikler mevcut uygulamalara yansıtılmıĢtır. Yeni Otomasyona geçen 8 Ģube için temel bilgisayar uygulamalarının kullanıma açılmasının yanında Hazine Bono ve Tahvil Ġhale Sisteminin Ģube uygulamaları, Muhasebe, Vezne, Fon Kaynaklı Kredi Kullanımı, Aile Yardımı ve Sağlık Bilgileri Takibi, Bankalara Menkul Kıymetler Depo Teyit mesajları iletme Havale Uygulamasına Onay sistemi konulması ile HaberleĢme ve ġifreleme alanlarında yeni çalıĢmalar yapılmıĢtr. Ayrıca bu yıl içerisinde yoğun olarak yapılan Ġhracatçılara Fon Ödemelerine hız kazandırıcı yönde gerekli destek sağlanmıĢtır. Para Piyasaları ve Fon Yönetimi AlıĢveriĢ Odası teknik donanımının yenilenmesi, Telerate ve Reuters Sistemlerinin yeniden düzenlenmesi, anabilgisayarların da kurulu iĢletim sistemlerinin düzeylerinin yükseltilmesi, Merkez Bankası Yerel ĠletiĢim Ağlarının kurulması amacı ile yeni bir kablolama sisteminin kurulması ve bu konudaki araĢtırmalara hız kazandırılması, güvenlik ile ilgili yeni yazılımların geliĢtirilmesi, ĠletiĢim yapısının iyileĢtirilip yedeklenmesi, birimlerin ihtiyaçları doğrultusunda yeni mikrobilgisayar/yazıcıların temin edilerek gerekli eğitimin sağlanması ve Ġdare Merkezi ve ġubelerde bulunan bilgisayarların minumum arıza ile sürekli çalıĢmalarının sağlanması yine bu yıl gerçekleĢtirilen çalıĢmalar arasında sayılabilir. Halen kullanmakta olan bilgisayar sistemlerinin bakım ve onarımlarına yönelik faaliyetler yeniden gözden geçirilerek büyük bir çoğunluğu 7 gün 24 saat olacak Ģekilde ve daha çok avantaj sağlayabilecek anlaĢmalar gerçekleĢtirilmiĢtir. EFT II.Nesil ve Elektronik Fon Transferi projeleri birlikte ele alınarak en uygun Ģartlarda tamamlanması için danıĢman Ģirket ile birlikte yapılan çalıĢmalar sonucunda Ģartnameler son haline getirilmiĢ olup ilgili Ģirketlere iletilmiĢtir. EFT katılımcı sayısı 1996 yılında 71'e, mesaj adedi bir önceki yıla göre % 60 artarak 6,640,370'e, parasal hacimde % 115 lik bir büyüme ile 81.695 Katirilyon TL ye ulaĢmıĢtır. AraĢtırma Genel Müdürlüğü'nün koordinasyonunda yürütülen Türkiye'de Elektronik Ödemeler Sisteminin Genel Değerlendirmesi konulu çalıĢma yayınlanmak üzere tamamlanmıĢ, Bankamızca diğer ülke Merkez Bankaları için düzenlenen eğitimler çerçevesinde EFT Merkezi ve operasyonlarını tanıtıcı sunumlar verilmiĢtir. Ayrıca EFT Kullanım Kuralları Dökümanı yeniden düzenlenerek, sistemi tanıtıcı bir kılavuzun hazırlanmasına baĢlanmıĢtır. IV.7. DĠĞER FAALĠYETLER ġubelerde muhtelif bina tadilatı, yangın ihbar sistemleri ve kesintisiz güç kaynağı tesisi iĢleri gerçekleĢtirilmiĢtir. ġube hizmet binalarına kapalı devre televizyon sistemi kurulması iĢleri tamamlanmıĢtır. Ġdare Merkezi hizmet binasında bulunan Kesintisiz Güç Kaynağı 5.yıl revizyonu yapılmıĢtır. Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü hizmet binası düĢük basınç buhar kazanının değiĢtirilmesi, çevre aydınlatma sistemi ile topraklama sisteminin yenilenmesi, galvano atölyesi bakır banyosu için bağımsız soğutma tesisatı kurulması iĢleri yaptırılmıĢtır. Ġzmir Özdere Eğitim, Seminer ve Dinlenme Tesisi'nin elektrik trafosu özel regüleli trafo ile değiĢtirilmiĢ, tesisat ve elektrik galerileri (altyapı) yenilenmiĢ evsel atıksu arıtma tesisinin revizyonu yapılmıĢ pissu hattı iyileĢtirilerek, elektrik panoları ve yangın tesisatı yaptırılmıĢtır. Ġdare Merkezi hizmet binalarında bulunan teknik donanımlarla ilgili periyodik bakım ve onarım hizmetleri yürütülmüĢtür. YILLIK RAPOR V. MERKEZ BANKASI BĠLANÇOSU V.1. BĠLANÇO AÇIKLAMASI Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın 1996 yılı faaliyetlerinin sonucunda ortaya çıkan bilançosundaki ana hesaplar aĢağıda sunulmaktadır; Aktif 1. Altın Mevcudu 1995 1996 84.603.083.353.000 152.873.102.467.000 737.261.217.097.000 1.749.607.208.751.000 274.065.392.200 428.655.882.800 654.434 13.030.693.714.705 5. Menkul Değerler Cüzdanı 308.193.829.393.609 427.972.560.490.000 6. Ġç Krediler 205.770.470.767.427 380.884.358.918.500 7. Açık Piyasa ĠĢlemleri 37.425.998.787.000 99.725.164.122.000 8. DıĢ Krediler 65.665.280.669.500 124.699.849.043.500 346.939.635.000 533.520.990.000 4.456.937.956.131 7.703.517.088.181 4.825.560.764 4.825.560.764 2. Döviz Borçluları 3. Madeni Para 4. Dahildeki Muhabirler 9. ĠĢtirakler 10. Gayrimenkuller ve DemirbaĢlar 11. Takipteki Alacaklar 12. Ġtfaya Tabi Hesaplar ve AktifleĢtirilen Alacaklar 25.939.808.678.000 39.738.646.000 13. Muvakkat Borçlular 3.163.572.973.335 2.529.716.034.731 13.821.468.899.464 37.963.252.584.216 Aktif Toplamı TL 1.486.927.499.816.864 2.997.996.164.293.397 Nazım Hesaplar 2.365.355.441.566.012 6.301.446.245.636.332 223.934.486.450.920 382.242.902.193.970 244.032.700.000 10.455.289.412.679 5.483.020.619.500 8.834.516.269.500 1.111.246.246.299.615 2.148.567.569.506.394 32.378.071.313.000 121.762.643.667.500 5.850.561.435.000 1.842.779.707.000 12.445.940.960.146 33.322.474.171.996 147.525.441.600 634.012.398.500 25.000.000.000 25.000.000.000 10. Ġhtiyat Akçesi 5.856.961.596.368 9.257.374.807.355 11. KarĢılıklar 1.914.492.511.300 1.921.126.952.300 12. Ġtfaya Tabi Hesaplar - 49.973.610.172.000 13. Muvakkat Alacaklılar 2.399.191.681.136 3.315.373.776.186 83.564.966.989.679 140.483.012.904.618 1.437.001.818.600 85.358.478.353.399 Pasif Toplamı TL 1.486.927.499.816.864 2.997.996.164.293.397 Nazım Hesaplar 2.365.355.441.566.012 6.301.446.245.636.332 14. Diğer Aktifler Pasif 1. Tedavüldeki Banknotlar 2. Hazine'nin Alacakları 3. Döviz Alacaklıları 4. Mevduat 5. Açık Piyasa ĠĢlemleri 6. DıĢ Krediler 7. Ġthalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitolar 8. Ödenecek Senet ve Havaleler 9. Sermaye 14. Diğer Pasifler 15. Kar Aktif Hesaplar : 1. Altın Mevcudu Uluslararası standartta olan ve uluslararası standartta olmayan altınlarımızdan oluĢan ve bilançoda 1 ons altın = $ 369,14 esasına göre 1 safi gram altın TL. 1.275.881,9972 kuru üzerinden değerlendirilen Merkez Bankası altın mevcudu, 1996 yılı sonu itibariyle toplam 119.817.587,21 safi gram olup karĢılığı 152.873.102.467.000,- Türk lirasıdır. Safi Gram Türk Lirası Uluslararası Standartta Olanlar 116.548.361,97 148.701.956.839.000,- Uluslararası Standartta Olmayanlar 3.269.225,24 4.171.145.628.000,- 119.817.587,21 152.873.102.467.000,- Toplam 116.548.361,97 safi gram karĢılığı 148.701.956.839.000,- Türk lirası olan uluslararası standarttaki altınlarımız; 1996 yılı içinde 752.993,33 ABD doları karĢılığı 60.604,17 safi gram altın alıĢı ve 7.800,50 safi gramlık altın munzam karĢılığı giriĢi, 30.814,00 safi gram altın munzam karĢılığı çıkıĢı ile 336.256,53 ABD doları karĢılığı 26.420,55 safi gram altın satıĢı sonucu oluĢan net 11.170,12 safi gram karĢılığı 13.784.811.000,- Türk lirasının yanısıra, yıl içinde Türk lirasının ABD doları karĢısında değer kaybetmesinden hasıl olan 66.393.700.701.000,- Türk liralık altın kur farkı kadar artıĢ göstermiĢtir. Uluslararası standartta olmayan altınlarımızda ise, geçen yıla göre, Türk lirasının ABD doları karĢısında değer kaybetmesinden dolayı 1.862.533.602.000,- Türk liralık altın kur farkı kadar artıĢ meydana gelmiĢtir. 2. Döviz Borçluları Konvertibl ve konvertibl olmayan dövizler karĢılığında hariçteki muhabirlerimiz nezdinde açılan hesaplar ile TC Merkez Bankası ġubeleri kasalarında bulunan efektifleri içeren ve yıl sonundaki döviz ve efektif alıĢ kurlarından bakiyesi 1.749.607.208.751.000,- Türk lirası olan bu kalemi; 1.749.374.999.570.000,- Türk lirası konvertibl, 232.209.181.000,- Türk lirası ise konvertibl olmayan dövizlerimiz oluĢturmaktadır. A) Konvertibl: Hariçteki muhabirler hesabının yıl sonu itibariyle 1.717.974.708.717.500,- Türk liralık konvertibl dövizler ile Merkez Bankası ġubeleri kasalarındaki 31.400.290.852.500,- Türk liralık efektif mevcutlarını içermektedir. B) Konvertibl Olmayan: Ġkili AnlaĢmalar gereğince muhabirlerimiz ve Bankamız nezdinde anlaĢma doları ve mısır lirası üzerinden açılan muhabir hesaplarının 14.150.538.500,- Türk liralık kısmı konvertibl olmayan dövizleri, 218.058.642.500,- Türk lirası ise ġubelerimiz hesaplarında mevcut konvertibl olmayan efektifleri ifade etmektedir. 3. Madeni Para Bu kalem Merkez Bankası kasalarında mevcut madeni paraları göstermekte olup yıl sonu bakiyesi 428.655.882.800,- Türk lirasıdır. 4. Dahildeki Muhabirler Muhabirlik AnlaĢması gereğince açılan Türk Parası Muhabir hesapları yıl sonu bakiyesi 214.705,- Türk lirası; yurtiçindeki bankalar nezdinde açılan yabancı para cinsinden depo hesapları mevcudu ise 13.030.693.500.000 Türk lirasıdır. 5. Menkul Değerler Cüzdanı 1211 Sayılı TC Merkez Bankası Kanunu'nun 52'nci maddesine istinaden satın alınan Devlet Ġç Borçlanma Senetleri, 61. maddesi uyarınca Merkez Bankası'nın aktif ve pasifindeki altın, döviz ve efektiflerin yeniden değerlendirilmesinden meydana gelen ve yıl sonlarında protokola bağlanan aleyhte kur farklarına ve geçici 9'uncu maddesi gereğince kısa vadeli avans borcuna karĢılık Hazine'den alınan Devlet Ġç Borçlanma Senetleri, 2974 ve 3836 Sayılı Tahkim Yasaları uyarınca Hazine, Kamu Kurum ve KuruluĢları'nın, tahkime tabi tutulan borçları karĢılığında alınan Devlet Ġç Borçlanma Senetleri, TMO'nin Merkez Bankası'na olan borcuna karĢılık Hazine MüsteĢarlığı'ndan alınan Özel Tertip Devlet Ġç Borçlanma Senedi ile bu senetlerin faizleri için 1996 Bütçe Kanunu'nun 34. maddesi gereğince alınan devlet iç borçlanma senetleri ile 3182 sayılı Bankalar Kanunu'nun 33. maddesi gereğince Merkez Bankası'nın ayırdığı Kanuni Yedek Akçeler karĢılığı Devlet Tahvilleri hesabına yatırılan paralardan oluĢmaktadır. Devlet Ġç Borçlanma Senetleri Vergi Usul Kanunu'nun 279. maddesi gereği alıĢ bedelleri üzerinden değerlendirilmektedir. Merkez Bankası'nın bankalarla yaptığı geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım iĢlemleri nedeniyle; Menkul Değerler Cüzdanı'ndaki artıĢ ve azalıĢların, Bilançonun aktif ve pasifinde yer alan Açık Piyasa ĠĢlemleri kaleminin "Röpor Borçluları" ve "Röpor Alacaklıları"nın "Menkul" değerler bölümleri ile birlikte değerlendirilmesi gereken bu kalemin yıl sonu bakiyesi 427.972.560.490.000,- Türk lirasıdır. 6. Ġç Krediler 1995 yılında 205.770.470.767.427,- Türk lirası olan iç krediler, 1996 yılında kamu sektöründe 179.674.433.116.673,- Türk liralık artıĢ, bankacılık sektöründe 4.560.544.965.600,- liralık azalıĢ göstererek 175.113.888.151.073,- Türk liralık net artıĢla, 380.884.358.918.500,- Türk lirasına ulaĢmıĢtır. Merkez Bankası'nca açılan kredileri gösteren bu kalemin dökümü aĢağıda yapılmıĢtır. Türk Lirası A) Kamu Sektörü: 373.195.688.069.500,- a) Hazine i- Hazine'ye Kısa Vadeli 370.952.877.000.000,- Avans b) Kamu Ġktisadi KuruluĢları: c) Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri B) Bankacılık Sektörü a) Ticari b) Tarım c) Sınai (avans karĢılığı) -,2.242.811.069.500,7.688.670.849.000,7.674.317.657.000,-,14.353.192.000,- d) Tahvil Üzerine Avans -,- e) Diğer -,380.884.358.918.500,- 7. Açık Piyasa ĠĢlemleri Yıl sonu bakiyesi geçen yıla göre 62.299.165.335.000,- Türk lirası artıĢ ile 99.725.164.122.000,- Türk lirasına ulaĢan bu kalem; bankaların Merkez Bankası'na Menkul Değer Röpor iĢlemlerinden nakit olarak 18.164.167.629.000,- Türk liralık, menkul değer olarak 47.330.996.493.000,- Türk liralık ve Bankalararası Para Piyasası iĢlemlerinden 34.230.000.000.000,- Türk liralık borçlarını göstermektedir. 8. DıĢ Krediler Irak, Cezayir ve Sudan Merkez Bankaları ile TC Merkez Bankası arasında imzalanan Bankacılık AnlaĢmaları uyarınca Bankamızca kullandırılan krediler ile Rusya Federasyonu'na TMO'ce yapılan buğday ihracatı karĢılığında Vnescheconombank tarafından düzenlenen ve Merkez Bankası'nca satın alınan senetler karĢılığında ve ihracatçılarımızın vadeli satıĢlarından doğan alacaklarının finansmanı için yurtdıĢındaki bir bankanın geçerli ödeme garantisini içeren dövizi natık senetler karĢılığında bankalar aracılığı ile kullandırılan kredilerin izlendiği bu kalemin yıl sonu bakiyesi 1.159.944.644,86 ABD doları karĢılığı 124.699.849.043.500,- Türk lirasıdır. 9. ĠĢtirakler Yıl sonu itibariyle bakiyesi 533.520.990.000,- Türk lirası olup, 1211 Sayılı Bankamız Kanunu'nun 3. maddesi gereğince TC Merkez Bankası'nın, Bank For International Settlements, Basle'deki 5.000.000,- altın karĢılığı Ġsviçre frangı ile Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT)'deki 935.000,- Belçika franklık iĢtirakini göstermektedir. Bu iĢtiraklerimiz 1 altın Ġsviçre frangı = 106.077,- lira ve 1 BEF = 3.354,- lira üzerinden değerlendirilmiĢtir. 10. Gayrimenkuller ve DemirbaĢlar Bu kalem, Merkez Bankası'nın sahip olduğu bina, arsa ve demirbaĢlardan oluĢmaktadır. Arsalar hariç yeniden değerlemeye tabi tutulan gayrimenkullerin yeniden değerlendirilmiĢ bedelleri toplamı 7.838.274.405.564,- Türk lirasından, binalar için maliyet bedelleri üzerinden ayrılan amortismanlar ile her yıl yeniden değerlemeye tabi tutulan birikmiĢ amortismanlar toplamı 567.769.551.164,- Türk lirasının düĢülmesinden sonra kalan net değeri, 7.270.504.854.400,- Türk lirası olup 4.453.517.854.000,- Türk lirasına sigortalıdır. 1990 yılından bu yana yeniden değerlemeye tabi tutulmayan demirbaĢların daha önceki yıllarda yapılan yeniden değerleme dahil tutarı 1.108.694.657.164,- Türk lirasından, yeniden değerlendirilmiĢ amortisman tutarı 675.682.423.383,- Türk lirası düĢüldükten sonra kalan net değeri 433.012.233.781,- Türk lirası olup 894.794.258.500,- Türk lirasına sigortalıdır. 11. Takipteki Alacaklar Ġflasları 20 Kasım 1985 ve 12 Mart 1986 tarihlerinde kesinleĢen ĠĢçi Kredi Bankası ile T. Bağcılar Bankası'nın karĢılık ayrılmak suretiyle ġüpheli Alacaklar hesabına alınan ana para, faiz ve vergi borçlarını gösteren bu hesabın yıl sonu bakiyesi 4.825.560.764,- Türk lirasıdır. 12. Ġtfaya Tabi Hesaplar ve AktifleĢtirilen Alacaklar Yıl sonu bakiyesi toplam 39.738.646.000,- Türk lirası olup dökümü aĢağıda gösterilmiĢtir. A- 3836 Sayılı Tahkim Kanunu Uyarınca AktifleĢtirilen Alacaklar: 3836 Sayılı Kamu Kurum ve KuruluĢlarının Birbirlerine Olan Borçlarının Tahkimi Hakkındaki kanun'dan doğan ve tahkim kapsamına alınan Merkez Bankası alacağı 1993 yılında Hazine'den Devlet Ġç Borçlanma Senetleri alınmak suretiyle, tasfiye edildiğinden bakiye göstermemektedir. B- TC Merkez Bankası Kanunu'nun 61. Maddesi Gereğince Değerlendirme Farkı: a) Madde Kapsamına Alınanlar : 1995 yıl sonu itibariyle oluĢan 25.939.808.678.000,- Türk liralık aleyhte kur farkının, 25.900.000.000.000,- Türk liralık kısmı için 25.4.1996 tarihinde TEFE faizli DĠBS alınması, 70.032.000,- lirası ise 1995 yılı kâr dağıtımından sonra Hazine'ye devredilmesi gereken meblağdan mahsup edilmesi sonucu kalan 39.738.646.000,- lira TC Merkez Bankası Kanunu'nun 61. maddesi gereğince tasfiye edilecektir. b) Madde Kapsamına Alınmayanlar : TC Merkez Bankası Kanunu'nun 61. maddesi gereğince yıl içinde hareket gösteren bu hesap, yıl sonlarında "Madde Kapsamına Alınanlar" hesabına devredildiğinden bakiye göstermemektedir. 13. Muvakkat Borçlular Yıl sonu bakiyesi 2.529.716.034.731,- Türk lirası olan bu hesabın 2.196.146.211.731,- lirası Türk parası, 333.569.823.000,- Türk lirası da yabancı para cinsinden olan alacaklarımızı göstermekte olup Türk parası cinsinden alacaklarımızın dökümü aĢağıda gösterilmiĢtir. - TCMB Sosyal Güvenlik ve YardımlaĢma Sandığı Vakfına ödenen ve Banka Meclisi'nin sırasıyla, 1 Kasım 1995 ve 21 Aralık 1995 tarih, 7004/16603 ve 7039/16638 sayılı kararları gereğince anılan Vakıftan geri istenen ve tahsil edilinceye kadar muvakkat hesaba alınan Banka Katılma Payları - Banka Meclisi'nin 24 Ocak 1995 tarih ve 6809/16408sayılı kararı gereğince ödenen -Vakıf Senedi gereğince aylık olarak ödenen Banka Katılma Payları -Avans ve Depozitolar - Ödenecek Kurumlar Vergisinden mahsup edilecek geçici vergi ve tahsil edilecek vergiler - Diğer 1.717.160.608.650,(1.500.000.000.000,-) (217.160.608.650,-) 62.151.569.431,357.441.340.650,59.392.693.000,- -----------------------------2.196.146.211.731,- 14. Diğer Aktifler ÇeĢitli hesaplarda yer alan ve 36.531.114.294.716,- lirası Türk parası, 1.432.138.289.500,- Türk lirası da yabancı para cinsinden olmak üzere, Merkez Bankası'nın yıl sonu itibariyle toplam 37.963.252.584.216,- Türk liralık alacağını gösteren bu kalemin dökümü aĢağıdadır. Türk Lirası Hesaplar Tutarı TL a)Konvertibl TL Borçluları b) Borçlu Transituar Hesaplar 15.822.900,- Yabancı Para Hesaplar Tutarı TL -,- Toplam TL 15.822.900,- 36.531.098.471.816,- 1.432.138.289.500,- 37.963.236.761.316,----------------------------------------------------------------- 36.531.114.294.716,- 1.432.138.289.500,- 37.963.252.584.216,- Pasif Hesaplar: 1. Tedavüldeki Banknotlar Merkez Bankası Kanunu'nun 36. maddesi ile verilen yetkiye dayanılarak tedavüle çıkarılmıĢ banknotların yıl sonu bakiyesi 382.242.902.193.970,- Türk lirasıdır. 2. Hazine'nin Alacakları A- Altın : 345.574,68 safi gram karĢılığı, 440.912.512.000,- Türk liralık Hazine altın alacağı geçen yıla göre 196.879.812.000,- Türk liralık artıĢ göstermiĢtir. Bu artıĢ 1996 yılı içinde Türk lirasının dolar karĢısında değer kaybetmesi nedeniyle altın kurunda meydana gelen değiĢikliklerden ileri gelmiĢtir. B- Diğer : Hazine'nin çeĢitli iĢlemlerinden doğan alacak ve borçlarının netleĢtirilmiĢ tutarı olup, 10.014.376.900.679,- Türk liralık alacak bakiyesi göstermektedir. 3. Döviz Alacaklıları Hariçteki muhabirlerimize olan konvertibl dövizlerden 4.484.145.541.000,- Türk lirası, konvertibl olmayan dövizlerden 4.350.370.728.500,- Türk lirası olmak üzere toplam 8.834.516.269.500,- Türk lirası borcumuzu göstermektedir. A- Konvertibl: Geçen yıla göre 3.315.522.049.000,- Türk lirası artıĢ göstererek, 4.484.145.541.000,- Türk lirası olan Konvertibl Döviz Alacaklıları, Hariçteki Muhabirler ve yurtdıĢı bankaların Merkez Bankası nezdindeki hesaplarından oluĢmaktadır. B- Konvertibl Olmayan: Ġkili anlaĢmalar gereğince AnlaĢma doları üzerinden açılan hesaplarımız içinde yer alan, nostro hesaplarımız 25.563.815,19 ABD doları karĢılığı 2.748.237.951.500,Türk lirası, Loro hesaplarımız ise 14.902.867,56 ABD doları karĢılığı 1.602.132.777.000,- Türk lirası bakiye göstermekte olup, toplam 40.466.682,75 ABD doları karĢılığı 4.350.370.728.500,-Türk lirasıdır. 4. Mevduat Yıl sonunda 2.148.567.569.506.394,- Türk lirası bakiye gösteren hesabın Türk lirası ve yabancı para olarak dökümü aĢağıda gösterilmiĢtir. Türk Lirası A) Kamu Sektörü: a) Hazine, Genel ve Katma Bütçeli Ġdareler i) Hazine Hesapları Yabancı Para 37.418.694.436.707,- 172.527.452.124.500,- 33.274.170.477.201,- 172.169.875.426.000,- (17.387.420.505.713,-) (39.736.190.382.500,- ) ii) Genel Bütçeli Ġdareler iii) Katma Bütçeli (11.263.599.030.286,-) (132.159.602.940.000,(4.623.150.941.202,-) (274.082.103.500,- ) Ġdareler b) Kamu Ġktisadi KuruluĢları 41.251.596.692,- -,- c) Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri 27.016.055.534,- 342.461.832.000,- d) Diğer B) Bankacılık Sektörü: a) Yurtiçindeki Bankalar 4.076.256.307.280,- 15.114.866.500,- 228.197.458.403.857,- 353.440.862.425.000,- 52.685.421.244.494,- 78.077.194.055.500,- 53.863,- -,- 175.512.037.105.500,- 275.363.668.369.500,- b) YurtdıĢındaki Bankalar c) Mevduat KarĢılıkları (TCMB Kanunu Madde 40) i) Nakit (175.512.037.105.500,-) (275.363.668.369.500,- ii) Altın (Safi gram -,-) d) Diğer (Valörlü ĠĢlemler) C) Muhtelif 1.285.173.278.144.500,a) Kredi Mektuplu Döviz 1.284.555.169.754.500,Tevdiat b) Diğer D) Uluslararası KuruluĢlar E) Fonlar a) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu b) Diğer Genel Toplam 1.851.243.296.459.000,- -,- -,- -,- -,- 383.676.033.023,-,- 383.676.033.023,- 618.108.390.000,- 24.772.498.491.786,- -,- 6.551.945.682.021,- 40.101.703.765.000,- 2.610.820.149,- 37.666.415.741.500,- 6.549.334.861.872,- 2.435.288.023.500,- 297.324.273.047.394,- 5. Açık Piyasa ĠĢlemleri TC Merkez Bankası'nın para ve menkul değer piyasaları iĢlemlerinden bankalara olan borcunu gösteren bu kalemin yıl sonu bakiyesi 121.762.643.667.500,- Türk lirası olup, bu borcumuzun 57.048.143.685.500,- Türk lirası menkul değer röpor iĢlemlerinden nakit, 17.999.999.982.000,- Türk lirası menkul değer olarak, 46.714.500.000.000,- Türk lirası ise Bankalararası Para Piyasası iĢlemlerinden kaynaklanmaktadır. Bu kalemde geçen yıla göre menkul değer röpor iĢlemlerinden 33.495.772.372.500,- Türk lirası nakit, 17.999.999.982.000,- Türk lirası menkul değer, para piyasası iĢlemlerinden ise 37.888.800.000.000,- Türk lirası olmak üzere toplam 89.384.572.354.500,- Türk lirası artıĢ olmuĢtur. 6. DıĢ Krediler Bu hesap, Merkez Bankası'nca yurtdıĢı kaynaklardan kredi anlaĢmaları gereğince sağlanan kısa, orta ve uzun vadeli krediler ile Merkez Bankası borcuna dönüĢtürülen Dövize Çevrilebilir Türk Lirası Mevduat Hesaplarını göstermekte olup yıl sonu bakiyesi 1.842.779.707.000,- Türk lirasıdır. 7. Ġthalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitolar Ġthalat Yönetmelikleri gereğince Merkez Bankası'na yatırılan mal bedelleri ve teminatları ile döviz satıĢı yapılmıĢ akreditif iĢlemlerinin Türk lirası karĢılıklarını içeren bu hesabın yıl sonu bakiyesi 33.322.474.171.996,- Türk lirası olup bu tutarın, 33.304.447.676.500,- Türk lirası döviz satıĢı yapılmıĢ ithalat akreditif iĢlemlerini, 18.026.495.496,- Türk lirası ise Merkez Bankası'na yatırılan mal bedelleri ve teminatları göstermektedir. 8. Ödenecek Senet ve Havaleler Yıl sonu bakiyesi 634.012.398.500,- Türk lirası olan bu hesabın 66.054.316.000,Türk lirası Türk parası, 565.368.654.000,- Türk lirası konvertibl, 2.589.428.500,Türk lirası ise konvertibl olmayan dövizler üzerinden TC Merkez Bankası ġubelerince lehdarlarına ödenecek havale bedellerini göstermektedir. 9. Sermaye Merkez Bankası Sermayesi, 1211 Sayılı Kanun'un 5. maddesi gereğince her biri 100.000,- Türk lirası itibari kıymette, 250.000 hisseden ibaret olup hisse senetlerinin sınıflarına göre dökümü aĢağıda yapılmıĢtır. Toplam Ġçindeki Sınıfı Adedi yüzdesi TL Tutarı A 136.832 54.73 13.683.200.000,- B 58.089 23.24 5.808.900.000,- C 6.833 2.73 683.300.000,- D 48.246 19.30 4.824.600.000,- 250.000 100.00 25.000.000.000,- 10. Ġhtiyat Akçesi Belirli kanunlar gereğince ayrılan ihtiyat akçeleri toplamı 9.257.374.807.355,- Türk lirası olup dağılımı aĢağıdaki gibidir. A. Adi Ġhtiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 60) 1.941.462.441.100,- B. Fevkalade Ġhtiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 60) C. Hususi Ġhtiyat Akçesi (1211 S.K. Madde 59) 4.978.995.515,- D. Ġleride Vukuu Muhtemel Zarar KarĢılığı (3182 S. Bankalar Kanunu Madde 32) 25.000.000.000,- E. Değer ArtıĢ Fonu (2791 ve 3094 S. Kanunlar) F. Maliyet ArtıĢ Fonu (49. Seri No.lu K.V. Genel Teb.) 777.386.953.900,- 6.495.536.009.981,13.010.406.859,- ----------------------9.257.374.807.355,- 11. KarĢılıklar Muhtelif riskleri karĢılamak üzere her yılın gayri safi kârlarından ayrılan karĢılıkları gösteren bu hesabın tutarı 1.921.126.952.300,- Türk lirasıdır. A. Tahviller Kıymet DüĢüĢ KarĢılığı B. Banknot, efektif vb. kıymetler yollaması sigorta karĢılığı C. Banka malı dövizlerin yıl sonu evalüasyon zarar karĢılığı D. ġüpheli alacaklarımız karĢılığı 11.936.200,1.916.039.301.600,250.153.800,4.825.560.700,-----------------------1.921.126.952.300,- 12. Ġtfaya Tabi Hesaplar Yıl sonu bakiyesi 49.973.610.172.000,- Türk lirası olan bu kalemin açıklaması aĢağıdadır. A- TC Merkez Bankası Kanunu'nun 61. Maddesi Gereğince Değerlendirme Farkı : a) Madde Kapsamına Alınanlar : 1996 yılı sonu itibariyle bakiye göstermemektedir. b) Madde Kapsamına Alınmayanlar Daha önceki yıllarda Merkez Bankası'nın aktif ve pasifindeki altın, döviz ve efektiflerin yeniden değerlendirilmesinden meydana gelen aleyhte kur farkı, 1996 yılında Merkez Bankası'nın döviz mevcutlarındaki artıĢlar ile bu dövizlerin kurlarındaki artıĢın, yükümlülüklerimizi oluĢturan dövizlerin kurlarındaki artıĢtan fazla olması sonucu lehe dönüĢmüĢ ve 11 Mart 1996 tarih ve 7109/16708 No.lu Banka Meclisi Kararı gereğince 15 Mart 1996 tarihinden itibaren bilançonun pasifinde izlenmeye baĢlanmıĢtır. 1996 yılı lehte kur farkı 49.973.610.172.000,Türk lirası 1211 sayılı kanun'un 61. maddesi çerçevesinde tasfiye edilecektir. 13. Muvakkat Alacaklılar Yıl sonu bakiyesi 3.315.373.776.186,- Türk lirası olan bu hesabın 73.918.509.686,lirası Türk parası, 3.241.455.266.500,- Türk lirası da yabancı para cinsinden olan Merkez Bankası'nın borçlarını göstermektedir. 14. Diğer Pasifler ÇeĢitli hesaplarda yeralan ve 129.941.701.230.118,- Türk lirası Türk parası, 10.541.311.674.500,- Türk lirası yabancı para cinsinden olmak üzere Merkez Bankası'nın yıl sonu itibariyle toplam 140.483.012.904.618,- Türk liralık borçlarını göstermektedir. V.2. 1996 YILI KÂRI VE DAĞITIMI Merkez Bankası'nın 1996 yılı Bilanço safi kârı, 85.358.478.353.399,- Türk lirasıdır. Bu kârın, 1211 sayılı Merkez Bankası Kanunu'nun 60. maddesi gereğince aĢağıdaki gibi dağıtılması öngörülmektedir. 1996 YILI SAFĠ KARI VE DAĞITIMI TABLOSU 1996 Yılı Safi Karı 85.358.478.353.399,- A. Ġhtiyat Akçeleri Adi Ġhtiyat Fevkalade Ġhtiyat 17.071.695.670.700,6.828.528.268.300,- B. Hissedarlara Ġlk Kar Hissesi 1.500.000.000,- (-)23.900.223.939.000,- Ġkinci Kar Hissesi C. Memurlara Temettü Olarak 1.500.000.000,- (-)3.000.000.000,- 286.900.000.000,- (-)286.900.000.000,- D. Vergiler ve Fonlar Kurumlar Vergisi 17.139.786.693.000,- Gelir Vergisi 8.995.088.926.000,- Fon Payı 2.613.487.561.000,- (-)28.748.363.180.000,- Hazine'ye Devredilecek Tutar 32.419.991.234.399,- Bu dağıtıma göre 1996 yılı kârından hissedarlara düĢen miktar: Ġlk Kar Hissesi 1.500.000.000,- Ġkinci Kar Hissesi 1.500.000.000,3.000.000.000,- liradır. Bunun 250.000 hisseye bölünmesi sonucunda her hisseye 12.000,- Türk lirası düĢmektedir. Bu raporu Merkez Bankası Genel Kurulu'na sunarken, hissedarlara dağıtılacak kâr hisseleri ile Banka mensuplarına ödenecek temettünün ... Nisan 1997 tarihinden itibaren ödenmeye baĢlanmasını onayınıza sunmaktayız. Son olarak, baĢarılı çalıĢmaları nedeniyle bütün Merkez Bankası mensuplarına takdirlerimizi bildirmeyi görev sayarız. TÜRKĠYE CUMHURĠYET MERKEZ BANKASI A.ġ. 1996 ALTMIġBEġĠNCĠ HESAP YILINA AĠT DENETLEME KURULU RAPORU BĠLANÇO, KAR VE ZARAR HESABI TURKĠYE CUMHURĠYET MERKEZ BANKASI BĠLANÇOSU AKTĠFSAYFASI TURKĠYE CUMHURĠYET MERKEZ BANKASI BĠLANÇOSU PASĠFSAYFASI TURKĠYE CUMHURĠYET MERKEZ BANKASI KARZARARHESABI ZARARSAYFASI TURKĠYE CUMHURĠYET MERKEZ BANKASI KÂRZARARHESABI KÂR S A Y F A S I 1996 YASAL VE ĠDARĠ DÜZENLEMELER YILLIK RAPOR VI. YASAL VE ĠDARĠ DÜZENLEMELER Ülke ekonomisi üzerinde etkili olan, 1996 yılı içinde çıkartılan Kanun ve Bakanlar Kurulu Kararlarından oluĢan yasal düzenlemeler ile Tebliğ, Yönetmelik ve Genelge'den oluĢan idari düzenlemeler, Mevzuat No ve Tarihi, Mevzuat BaĢlığı, Resmi Gazete Tarih ve Numarası biçiminde sunulmuĢtur. MEVZUAT NO, TARİHİ RESMİ GAZETE TARİHİ ve NUMARASI MEVZUAT BAŞLIĞI KANUNLAR 1 Kanun No.4139 1 Ocak 1996 Bütçe Kanunu (1996 Mali Yılı) 26 Nisan l996 22622 Mük. 2 Kanun No.4140 1 Ocak 1996 Katma Bütçeli Ġdareler 1996 Mali Yılı 5 ġubat 1996 22624 Mük. 3 Kanun No.4143 20 Haziran 1996 Milletlerarası Finansman Kurumuna Katılmak için Hükümete Salahiyet Verilmesine Dair Kanunun Bir Maddesinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Karar. 20 Haziran 1996 22672 4 Kanun No.4150 31 Temmuz 1996 Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası KuruluĢ AnlaĢmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. 31 Temmuz l996 22713 5 Kanun No.4163 7 Ağustos 1996 Ġslam Ülkeleri Arası Yatırım ve Ġhracat Kredi Sigortası Kurumu KuruluĢ AnlaĢmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. 7 Ağustos 1996 22720 6 Kanun No.4179 3 Eylül 1996 Amme Alacaklarının Tahsili Usulu Hakkında 6183 S.lı Kanuna Bir Ek Madde Eklenmesine Dair Kanun. 3 Eylül 1996 22746 7 Kanun No.4180 4 Eylül 1996 Yatırım ve Hizmetlerin Yap-ĠĢlet-Devlet Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında 3996 S.lı Kanunda 4 Eylül 1996 22747 DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun. 8 Kanun No.4182 12 Eylül 1996 Kamu Kurum ve KuruluĢlarının TaĢınmaz Mallarının SatıĢı Hakkında Kanun. 12 Eylül 1996 22755 9 Kanun No.4208 19 Kasım 1996 Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine, 2313 S.lı UyuĢturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanunda, 657 S.lı Devlet Memurları Kanununda ve 178 S.lı Maliye Bak.lığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında K:H:K. DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun. 19 Kasım 1996 22822 10 Kanun No.4213 30 Kasım 1996 Kıymetli Maden ve Ziynet EĢyası Beyanı Hakkında Kanun. 30 Kasım 1996 22833 11 Kanun No.4218 8 Aralık 1996 4139 Sayılı 1996 Mali Yılı Bütçe Kanunu ile Bağlı(A) ĠĢaretli Cetvelde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun. 8 Aralık 1996 22841 12 Kanun No.4219 1 Ocak 1997 1997 Mali Yılı Bütçe Kanunu. (Kanun No:4219) 26 Aralık 1996 22859 Mük. 17 Mayıs 1996 22639 Mük. BAKANLAR KURULU KARARLARI 13 BKK.95/07376 17 Mayıs 1996 1996 Yılı Yatırım Programı. (15.10.95 Gün ve 22434 Sayılı R.G.'de Yayınlanan 14.10.95 Gün 95/7376 S.lı 1996 Yılı) 14 BKK.95/07536 4 Ocak 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası ġubesince Banknot ve Kıymetli Evrak Üretiminde Kullanılmak Amacıyla Ġthal Edilecek Makine, Donanım ve ĠĢletme Malzemesi ile Ġlgili Karar. 4 Ocak 1996 22513 15 BKK.95/07599 3 Ocak 1996 Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Petrol Arama ve Petrolle Ġlgili Faaliyetleri Düzenleme Fonu Kurulmasına ĠliĢkin 20 Sayılı Kararda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Karar. 3 Ocak 1996 22512 16 BKK.95/07623 6 Ocak 1996 Ġhracaat Rejimi Kararı. 6 Ocak 1996 22515 17 BKK.96/07793 27 Ocak 1996 GeliĢtirme ve Destekleme Fonu Kurulması Hakkında Kararda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Karar. 27 Ocak 1996 22536 18 BKK.96/07843 10 ġubat 1996 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 47 nci Maddesine ĠliĢkin Karar. 10 ġubat 1996 22550 19 BKK.96/07871 Destekleme ve Fiyat Ġstikrar Fonu Hakkında Kararda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Karar. 6 Mart 1996 22572 20 BKK.96/07887 1 Nisan 1996 Yurt DıĢına Çıkan KiĢilerin Toplu Konut Fonu Harcırahından Muaf Tutulması Hakkında Karar. 31 Mart 1996. 22597 Mük. 21 BKK.96/07890 3 Nisan 1996 96/7890 Ġthalat Rejimine Ek Karar. 3 Nisan 1996 22600 22 BKK.96/07924 8 Nisan 1996 20/12/96 tarih ve 95/7606 Sayılı Ġthalat Rejimine Ek Karar. 8 Nisan 1996. 22605 Mük. 23 BKK.96/07931 9 Nisan 1996 Merkezi Hollanda'nın Amsterdam ġehrinde Bulunan Internationale Nederlanden Bank N.V. 9 Nisan 1996 22606 24 BKK.96/07952 28 Mart 1996 Uluslararası Ġmar ve Kalkınma Bankasından Kamu Mali Yönetim Projesinin Finansmanı Ġçin Sağlanan Krediyle Ġlgili Ġkraz AnlaĢması ve Ek Mektubun Onaylanması Hakkında Karar. 16 Nisan 1996 22613 25 BKK.96/08006 4 Nisan 1996 Avrupa Konseyi Sosyal Kalkınma Fonundan Muhtelif Projelerin Finansmanında Kullanılmak Üzere Sağlanan Krediye ĠliĢkin AnlaĢmanın Onaylanması Hakkında Karar. 21 Nisan 1996 22618 26 BKK.96/08010 10 Nisan 1996 Açık Bulunan T.C. Merkez Bankası BaĢkanlığına Gazi Erçel'in Atanmasına Dair Karar. 18 Nisan 1996 22615 27 BKK.96/08160 27 Nisan 1996 Ġthalat Rejimi Hakkında Karar. 22 Mayıs 1996 22643 28 BKK.96/08171 9 Mayıs 1996 T.C.Ziraat Bankasının Makedonya Üsküp'te Kurulacak Mahalli Bir 21 Mayıs 1996 22642 Bankaya ĠĢtirakine Ġzin Verilmesi Hakkında Karar. 29 BKK.96/08259 28 Haziran 1996 Ġthalat Rejimine Ek Karar. 28 Haziran 1996 22680 30 BKK.96/08429 24 Temmuz 1996 Avrupa Konseyi Kalkınma Fon'undan Muhtelif Projelerin Finansmanında Kullanılmak Üzere Sağlanan Kredilere AnlaĢmaların Onaylanması Hakkında Karar. 25 Ağustos 1996 22738 31 BKK.96/08435 5 Eylül 1996 20.12.1995 tarihli 95/7606 Sayılı Ġthalat Rejimi Kararına Ek Karar'ın Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar. 5 Eylül 1996 22748 Mük. 32 BKK.96/08485 24 Ekim 1996 Otomobiller için Uygulanmakta Olan Ek TaĢıt Alım Vergisi Nispetlerinin Yeniden Tespiti Hakkında Karar. 24 Ekim 1996 22797 Mük. 33 BKK.96/08486 24 Ekim 1996 Bazı ġahsi ve Ticari Mahiyette EĢyanın Bedelsiz Ġthaline ĠliĢkin Karar. 24 Ekim 1996 22797 Mük. 34 BKK.96/08500 22 Eylül 1996 Suudi American Bank T.A.ġ.'nin Kurulmasına Ġzin Verilmesi Hakkında Karar. 22 Eylül 1996 22765 35 BKK.96/08514 21 Ağustos 1996 Karadeniz Ekonomik ĠĢbirliği Çerçevesinde, Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası 29 Eylül 1996 22772 KuruluĢ AndlaĢması'nın Onaylanması Hakkında Karar. 36 BKK.96/08525 27 Eylül 1996 T.C.Ziraat Bankasınca, Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nde Bir Banka Kurulması ve Kurulacak Bankanın Ġsminde Türk Kelimesinin Kullanılması Hakkında Karar. 27 Eylül 1996 22770 37 BKK.96/08528 27 Eylül 1996 Ġthalat Rejimi (95/7606 S.lı) Kararına Ek Karar. 21 Eylül 1996 22764 38 BKK.96/08569 9 Kasım 1996 Türkiye ile AT Arasında OluĢturulan Gümrük Birliği Dolayısıyla Bir Kısım Gümrük Rejimlerinin Uygulanmasına ĠliĢkin Esaslar Hakkında Karar. 9 Kasım 1996 22812 39 BKK.96/08576 1 Kasım 1996 T.C.Merkez Bankası A.ġ.'nin Esas Mukavelesinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Karar. 1 Kasım 1996 22804 40 BKK.96/08613 1 Ocak 1996 Türkiye-Avrupa Topluluğu Arasında Bir Ortaklık Yaratan Ankara AntlaĢması Uyarınca GeçiĢ Dönemi Ġçin Akdedilen Katma Protokolun 19/2 Maddesine Dayanarak 2/95 S.lı Ortaklık Konseyi Kararıyla Belirlenen Bazı EĢyada III Ülkelere Ortak Gümrük Tarifesi Hadleri Üzerinde Gümrük Vergisi Uygulanması Hakkında Karar. 30 Aralık 1996 22863 41 BKK.96/08629 1 Ocak 1997 1997 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve Ġzlenmesine Dair Karar. 18 Ekim 1996 22791 Mük. 42 BKK.96/08635 31 Ekim 1996 Gelir Vergisi Kanunu'nun 94.Maddesindeki Kazanç, Ücret, Menkul ve G.Menkul Sermaye Ġratlarından Yapılacak Vergi Tevkifatına Dair Karar. 31 Ekim 1996 22803 Mük. 43 BKK.96/08685 21 Kasım 1996 Kamu Kurum ve KuruluĢlarının TaĢınmaz Mallarının SatıĢına ĠliĢkin Esas ve Usullerin Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar. 21 Kasım 1996 22824 44 BKK.96/08703 29 Aralık 1996 Belirli Üçüncü Ülkelerde ĠĢlem Gördükten Sonra Türkiye'ye Geri Ġthal Edilen Tekstil Ürünlerine ve Giyim EĢyasına Uygulanan Ekonomik Etkili Hariçte ĠĢleme Rejimi Kararı. 29 Aralık 1996 22862 45 BKK.96/08871 24 Aralık 1996 1996 Yılı Yatırım Programının Düzeltilmesi Hakkında Karar. 24 Aralık 1996 22857 46 BKK.96/08952 1 Ocak 1998 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Nispetini Belirleyen Kararnamenin Yürürlük Tarihinin Ertelenmesine Dair Karar. 29 Aralık 1996 22862 47 BKK.96/08955 29 Aralık 1996 193 S.lı Gelir Vergisi Kanunu'nda Yer Alan Bazı Maktu Had ve Miktarlar ile Bazı Tevkifat Oranlarının Değerlendirilmesi Hakkında Karar. 29 Aralık 1996 22862 T.C. Merkez Bankası'nda açık bulunan Merkez Bankası BaĢkan Yardımcılığı kadrolarına H. ġükrü BĠNAY ve Aydın ESEN'in Atanmalarına Dair Karar. 31 Mayıs 1996 22652 ATAMA KARARI 48 96/45668 30 Mayıs 1996 YÖNETMELĠKLER 49 Yönetmelik 15 Kasım 1996 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığının Yurtiçi Özel Ġthalat Döviz Hesabına Dair Yönetmelik. 15 Kasım 1996 22818 50 Yönetmelik 15 Kasım 1996 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. Yurtiçi Özel Ġthalat Döviz Hesabı Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik. 5 Aralık 1996 22838 51 Yönetmelik 15 Ocak 1996 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. Ġhracat Yönetmeliği. 6 Ocak 1996 22515 52 Yönetmelik 21 Aralık 1996 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. Ġthalat Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik. 21 Aralık 1996 22854 53 Yönetmelik BaĢbakanlık DıĢ 28 Aralık 22861 1 Ocak 1997 Ticaret MüsteĢarlığı. Ġthalat Yönetmeliğine Ek Yönetmelik. 1996 54 Yönetmelik 1 ġubat 1996 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. DıĢ Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği. 1 ġubat 1996 22541 Mük. 55 Yönetmelik 1 Ocak 1997 BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı. DıĢ Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği. 25 Aralık 1996 22858 56 Yönetmelik 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği. 19 ġubat 1996 22559 57 Yönetmelik 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Yönetmenlik. 19 ġubat 1996 22559 58 Yönetmelik 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği. 19 ġubat 1996 22559 59 Yönetmelik 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası TeĢkilat, Görev ve ÇalıĢma Esasları Yönetmeliği. 19 ġubat 1996 22559 60 Yönetmelik 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği. 19 ġubat 1996 22559 61 Yönetmelik 18 Ekim 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Ġstanbul Altın Borsası Vadeli ĠĢlemler ve Opsiyon Piyasası Yönetmeliği. 18 Ekim 1996 22791 TEBLĠĞLER 62 Tebliğ 16 Mayıs 1996 BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı. 3182 Sayılı Bankalar Kanunu'na ĠliĢkin 15 Sayılı Tebliğ. 16 Mayıs 1996 22638 63 Tebliğ 19 Kasım 1996 BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı. Bankalar Kanunu'na ĠliĢkin 16 Sayılı Tebliğ. 19 Kasım 1996 22822 64 Tebliğ Sıra No:1996-1 12 Kasım 1996 BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı. 50.000.- Liralık Madeni Paraların Tedavüle Çıkarılması ile Ġlgili Tebliğ. 2 Kasım 1996 22805 65 Tebliğ 96-32/17 14 Haziran 1996 Devlet Bakanlığı. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'a ĠliĢkin 94-32/12 Sayılı Tebliğde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Tebliğ. 14 Haziran 1996 22666 66 Tebliğ Seri. 01 Sermaye Piyasası Kurulu. 19 ġubat 1996 22559 No. 21 19 ġubat 1996 Hisse Senetlerinin ġekil ġartlarına ĠliĢkin Tebliğe Ek Tebliğ. 67 Tebliğ Seri. 01 No. 22 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına ve SatıĢına ĠliĢkin Esaslar Tebliği. 19 ġubat 1996 22559 68 Tebliğ Seri. 01 No. 23 27 Temmuz 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Seri:I No:22 Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına Alınmasına ĠliĢkin Esaslar Tebliği'nde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Tebliğ.(Seri:I No:23) 27 Temmuz 1996 22709 69 Tebliğ Seri. 03 No. 20 20 Mart 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve SatıĢına ĠliĢkin Esaslar Tebliği. 20 Mart 1996 22586 70 Tebliğ Seri. 03 No. 21 14 Haziran 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetlerin Kurul Kaydına Alınmasına ve Genel Finans Ortaklarının KuruluĢ ve Faaliyet Ġlkelerine Dair Esaslar Tebliği'nde DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Tebliğ. 14 Haziran 1996 22666 71 Tebliğ Seri. 04 No. 22 19 Aralık 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Sermaye Piyasası Araçlarının Kaydi Değer Haline Getirilmesine ĠliĢkin 19 Aralık 1996 22852 Esaslar Tebliği. 72 Tebliğ Seri. 05 No. 29 19 Aralık 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Portföy Yöneticiliği Faaliyetine ve Bu Faaliyette Bulunacak Portföy Yönetim ġirketlerine ĠliĢkin Esaslar Tebliği. (Seri:5 No:29) 19 Aralık 1996 22852 73 Tebliğ Seri. 07 No. 10 19 Aralık 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Yatırım Fonlarına ĠliĢkin Esaslar Tebliği. 19 Aralık 1996 22852 74 Tebliğ Seri. 08 No. 28 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Seri:VII,No.22 Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında SatıĢ Yöntemlerine ĠliĢkin Esaslar Tebliği'nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Tebliğ. (Seri.VIII, No.28) 19 ġubat 1996 22559 75 Tebliğ Seri. 08 No. 29 19 ġubat 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına ĠliĢkin Esaslar Tebliği'nde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Tebliğ. 19 ġubat 1996 22559 76 Tebliğ Seri. 10 No. 16 4 Mart 1996 Sermaye Piyasası Kurulu. Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ. (Seri:X, No: 16) 4 Mart 1996 22570 77 Tebliğ. 7 Ağustos 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Sermaye ye Tabanı Standart 7 Ağustos 1996 22720 Rasyosuna ĠliĢkin Tebliğ'de DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Tebliğ. 78 Tebliğ. 11 Ekim 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T.C.Merkez Bankası'nın Kanuni KarĢılıklar Hakkında Tebliğ. 23 Kasım 1996 22826 79 Tebliğ 1 ġubat 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T. C. Merkez Bankası'nca Belirlenen,DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı ile Ġlgili Tebliğ. 1 ġubat 1996 22541 80 Tebliğ 1 Mart 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T. C. Merkez Bankası'nca Belirlenen,DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ. 1 Mart 1996 22567 81 Tebliğ 1 Haziran 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T. C. Merkez Bankası'nca Belirlenen;DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ. 1 Haziran 1996 22653 82 Tebliğ 1 Ağustos 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T.C. Merkez Bankası'nca Belirlenen DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak 1 Ağustos 1996 22714 DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ. 83 Tebliğ 1 Eylül 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T.C. Merkez Bankası'nca Belirlenen DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ. 1 Eylül 1996 22744 84 Tebliğ 1 Aralık 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T.C. Merkez Bankası'nca Belirlenen, DıĢ Kredi Kur Farkı Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ 1 Aralık 1996 22834 85 Tebliğ 1 Ocak 1997 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. T.C. Merkez Bankası'nca Belirlenen, DıĢ Krediler Kur Farkı Fonu Kapsamındaki Kredilere Uygulanacak DeğiĢken Faiz Oranı Hakkında Tebliğ. 31 Aralık 1996 22864 86 Tebliğ Sıra. 18 22 Temmuz 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. 12.5.96 Tarih ve 88/12944 Sayılı Kararnameye ĠliĢkin Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu Hakkında Tebliğ. (Sıra No: 18) 6 Eylül 1996 22746 87 Tebliğ 2 Ocak 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğ. (Sıra No. 5) 3 Ocak 1996 22512 88 Tebliğ 1 Nisan 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğ. 28 Mart 1996 22594 89 Tebliğ 22 Temmuz 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğ. 22 Temmuz 1996 22704 Mük. GENELGELER 90 Genelge Sayı.I-A/N 1 Ocak 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin T. C. Merkez Bankası Genelgesi. 11 Ocak 1996 22520 91 Genelge Sayı.I-A/O 1 Mayıs 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 ve 95-32/13 Sayılı Tebliğlerine ĠliĢkin T.C. Merkez Bankası Genelgesi.(Sayı:I-A/O) 4 Mayıs 1996 22626 92 Genelge Sayı.I-A/P 9 Temmuz 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin Genelge. (Sayı:I-A/P) 9 Temmuz 1996 22691 93 Genelge Türkiye Cumhuriyet 25 Temmuz 22707 Sayı.I-A/R 26 Temmuz 1996 Merkez Bankası. Tük Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile T.C.BaĢbakanlık Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 S.lı Tebliğine iliĢkin T.C.Merkez Bankası Genelgesi. (Sayı:I-A/R) 1996 94 Genelge Sayı.I-A/S 2 Ağustos 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin T.C.Merkez Bankası Genelgesi. 2 Ağustos 1996 22715 95 Genelge Sayı.I-A/T 2 Ağustos 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parasını Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 S.lı Tebliğine ĠliĢkin T.C. Merkez Bankası Genelgesi. 2 Ağustos 1996 22715 96 Genelge Sayı.I-A/U 5 Ekim 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parasını Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı'nın 91/32-5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin T.C. Merkez Bankası Genelgesi. (Sayı(I-A/U) 5 Ekim 1996 22778 97 Genelge Sayı.I-A/V Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. 7 Kasım 1996 22810 98 7 Kasım 1996 Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine ve DıĢ Ticaret MüsteĢarlığının 91-32/5 S.lı Tebliğine ĠliĢkin T.C.Merkez.Bankası Genelgesi. Genelge Sayı.I-A/Y 11 Aralık 1996 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile BaĢbakanlık Hazine MüsteĢarlığı'nın 91-32/5 Sayılı Tebliğine ĠliĢkin T.C. Merkez Bankası Genelgesi. (Sayı:I-A/Y) 11 Aralık 1996 22844 ĠSTATĠSTĠK TABLOLARI YILLIK RAPOR VII. ĠSTATĠSTĠK TABLOLARI TABLO 1 EKONOMĠNĠN GENEL DENGESĠ (CARĠ FĠYATLARLA) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1103604.9 1997322.6 3887902.9 7854887.2 1996(1) GSMH 14777000.0 DıĢ kaynak 531.3 22 049.2 96 906.1 -57 322.7 256 712.3 1125654.1 2094228.7 3830580.2 8111599.5 Toplam yatırımlar 3711470.3 259973.3 551137.4 835058.4 1946048.1 Kamu 681.5 74 642.5 145 538.3 140 597.0 296 780.5 Özel 3048788.8 185 330.7 405 599.2 694 461.4 1649267.6 Sabit sermaye yatırımı 3543799.7 258 403.9 525 507.1 947 685.9 1839774.2 81 294.9 143 977.4 191 229.3 326 720.8 177 109.0 381 529.7 756 456.6 1513053.4 25 630.3 -112 627.4 106 273.9 167 Toplam kaynaklar 15591531.2 Kamu 459.9 Özel 2866339.8 Stok değiĢmesi 670.7 1 569.4 814 662 677 Kamu 778.3 -6 652.3 1 560.8 -50 632.3 -29 940.3 -14 Özel 449.0 8 221.7 24 069.5 -61 995.1 136 214.2 182 Toplam tüketim 11880060.9 865 680.8 1543091.3 2995521.8 6165551.4 Kamu harcanabilir 1000772.5 geliri 125 632.0 191 329.7 374 041.1 723 242.1 Kamu tüketimi 1523418.8 134 575.6 244 925.9 415 607.4 751 021.3 Kamu tasarrufu 646.3 -8 943.6 -53 596.2 -41 566.3 -27 779.2 -522 Kamu yatırımı 681.5 74 642.5 145 538.3 140 597.0 296 780.5 662 Kamu tasarruf1185327.8 yatırım farkı -83 586.2 -199 134.4 -182 163.3 -324 559.7 Özel harcanabilir 13776227.5 gelir 977 972.9 1805992.9 3513861.8 7131645.1 Özel tüketim 10356642.1 731 105.2 1298165.4 2579914.4 5414530.1 - Özel tasarruf 3419585.4 246 867.7 507 827.5 933 947.4 1717115.0 Özel yatırım 3048788.8 185 330.7 405 599.2 694 461.4 1649267.6 61 537.0 102 228.3 239 486.0 67 847.4 25.2 28.1 26.6 24.1 237 924.1 454 231.3 892 381.1 1689335.8 S. sermaye 24.0 yatırımı/GSMH 23.4 26.3 24.4 23.4 Yurtiçi 19.6 tasarruflar/GSMH 21.6 22.7 23.0 21.5 Özel tasarruf796.6 yatırım farkı Özel tasarruf oranı 24.8 Toplam yurtiçi 2896939.1 tasarruflar 370 Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (1) GerçekleĢme tahmini. TABLO 2 EKONOMĠNĠN GENEL DENGESĠ (1994 FĠYATLARIYLA) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996(1) GSMH 4511877.5 3828122.2 4139808.4 3887902.9 4197095.3 DıĢ kaynak 503.6 34 073.9 240 660.6 -57 322.7 75 884.2 Toplam kaynaklar 4677381.1 3862196.1 4380469.0 3830580.2 4272979.6 Toplam yatırımlar 1194153.7 910 748.2 1178901.0 835 058.4 1095849.4 Kamu 176.3 278 267.8 329 238.4 140 597.0 172 539.7 165 219 Özel 977.4 632 480.4 849 662.6 694 461.4 923 309.7 Sabit sermaye yatırımı 1142942.5 905 261.9 1122335.5 947 685.9 1038721.6 Kamu 690.1 301 523.7 325 793.7 191 229.3 188 634.2 223 Özel 252.4 603 738.2 796 541.8 756 456.6 850 087.4 919 5 486.3 56 565.5 -112 627.4 57 127.8 51 Kamu 4513.7 -23 255.9 3 444.7 -50 632.3 -16 094.5 - Özel 724.9 28 742.2 53 120.8 -61 995.1 73 222.3 55 Toplam tüketim 3483227.4 2951447.9 3204568.0 2995521.8 3177130.2 Kamu harcanabilir 324.9 geliri 388 208.3 331 698.5 374 041.1 421 193.2 288 Kamu tüketimi 907.0 421 162.7 442 404.4 415 607.4 437 965.4 473 Kamu tasarrufu 582.1 -32 954.4 -110 705.9 -41 566.3 -16 772.2 -185 Kamu yatırımı 176.3 278 267.8 140 597.0 172 539.7 Stok değiĢmesi 211.2 329 238.4 Kamu tasarruf-yatırım -311 222.2 -439 944.3 758.5 farkı 974 219 -182 163.3 -189 311.9 -404 Özel harcanabilir gelir 4223552.6 3439913.9 3808109.8 3513861.8 3775902.1 Özel tüketim 3009320.4 2530285.2 2759163.6 2579914.4 2739164.8 Özel tasarruf 1214232.2 909 628.8 1048946.2 933 947.4 1036737.3 Özel yatırım 977.4 632 480.4 849 662.6 694 461.4 923 309.7 974 Ö.tasarruf-yatırım 254.9 farkı 277 148.3 199 283.6 239 486.0 113 427.7 239 27.5 26.6 27.5 Özel tasarruf oranı 28.7 23.6 Toplam yurtiçi 1028650.1 tasarruflar 876 674.4 938 240.4 892 381.1 1019965.2 S. sermaye 25.3 yatırımı/GSMH 23.6 27.1 24.4 24.7 Yurtiçi 22.8 tasarruflar/GSMH 22.9 22.7 23.0 24.3 Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (1) GerçekleĢme tahmini. TABLO 3 GAYRĠ SAFĠ MĠLLĠ HASILA (CARĠ ÜRETĠCĠ FĠYATLARIYLA) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996 (1) Tarım 163 826.6 305 524.9 598 168.8 1 218 178.1 1 806 031.0 Sanayi 280 121.8 485 672.1 1 019 767.4 2 042 394.8 2 440 969.5 ĠnĢaat 74 509.4 145 833.5 263 719.8 426 214.9 572 719.8 Ticaret 202 368.9 368 384.6 760 918.7 1 587 690.8 2 031 383.8 UlaĢtırma ve haberleĢme 133 337.7 236 860.0 514 110.0 981 069.9 1 275 616.6 Mali kuruluĢlar 43 492.2 84 453.0 115 011.4 322 589.9 471 839.4 Konut sahipliği 41 215.5 68 178.1 127 918.0 249 169.5 305 054.5 Serbest meslek ve hizmetler 39 576.6 71 449.2 142 794.6 287 000.2 374 290.8 (-) Ġzafi banka hizmetleri 41 188.2 75 654.1 163 471.2 270 343.6 359 297.5 Devlet hizmetleri 111 841.0 203 921.6 344 529.6 619 784.7 862 119.3 Kar amacı olmayan özel hizmet kuruluĢları 3 553.4 6 015.0 9 069.9 14 576.7 12 070.4 Ġthalat vergisi 40 713.1 81 229.1 135 892.0 284 130.0 308 407.5 G.S.Y.Ġ.H. (Alıcı fiyatlarıyla) 1 093 368.0 1 981 867.1 3 868 429.2 7 762 456.1 10 101 204.8 DıĢ alem net faktör gelirleri 10 236.9 15 455.5 19 473.7 92 431.1 187 299.8 G.S.M.H. (Alıcı fiyatlarıyla) 1 103 604.9 1 997 322.6 3 887 902.9 7 854 887.2 10 288 504.7 Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir. TABLO 4 GAYRĠ SAFĠ MĠLLĠ HASILA (1987 ÜRETĠCĠ FĠYATLARIYLA) (Milyar TL) 1992 1993 Tarım 14 651.1 14 463.0 14 358.2 14 640.2 12 003.3 Sanayi 24 268.3 26 259.8 24 775.0 27 765.9 21 882.8 ĠnĢaat 5 814.4 6 271.8 6 144.4 Ticaret 17 902.3 19 974.7 18 455.2 20 586.7 16 791.5 UlaĢtırma ve haberleĢme 10 898.9 12 080.6 11 835.1 12 511.0 10 020.6 Mali kuruluĢlar 2 463.1 2 453.4 2 416.8 2 424.2 1 822.8 Konut sahipliği 4 841.1 4 975.5 5 116.7 5 224.2 4 000.2 Serbest meslek ve hizmetler 2 050.9 2 192.5 2 098.4 2 251.9 1 797.6 (-) Ġzafi banka hizmetleri 2 115.6 2 103.1 2 066.1 2 059.5 1 531.9 Devlet hizmetleri 4 258.6 4 336.2 4 370.9 4 481.5 3 376.0 385.8 397.5 387.7 382.8 Kar amacı olmayan özel hizmet kuruluĢları 1994 1995 5 857.5 1996 (1) 4 565.1 285.2 Ġthalat vergisi 3 981.9 5 288.6 3 428.6 3 821.5 G.S.Y.Ġ.H. (Alıcı fiyatlarıyla) 89 400.7 96 590.4 91 320.7 97 887.8 DıĢ alem net faktör gelirleri 921.8 1 086.2 412.3 1 140.4 G.S.M.H. (Alıcı fiyatlarıyla) 90 322.5 97 676.6 91 733.0 99 028.2 3 574.2 78 587.2 1 464.2 80 051.3 Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir. TABLO 5 SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SABĠT SERMAYE YATIRIMLARI (CARĠ FĠYATLARLA) (Milyar TL) 1995 1996(1) Kamu Özel Toplam Kamu Özel 38 710 59 586 98 296 69 959 128 760 198 6 326 16 474 22 801 11 297 26 833 38 Ġmalat 400 18 049 384 161 402 210 30 646 737 754 768 Enerji 345 42 286 7 384 49 671 83 358 24 987 108 108 693 238 397 347 090 219 811 464 519 684 Turizm 601 8 199 36 233 44 432 16 760 65 840 82 Konut 241 4 667 682 243 686 910 5 341 1 235 1 Toplam Tarım 719 Madencilik 130 UlaĢtırma 330 689 030 Eğitim 751 27 375 10 004 37 379 72 385 21 366 93 Sağlık 232 12 966 18 026 30 992 31 279 47 953 79 Diğer hizmetler 262 59 450 60 545 119 993 136 624 112 639 249 326 721 1 513 1 839 677 460 2 866 3 053 774 T O P L A M 543 340 800 Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (1) GerçekleĢme tahmini. TABLO 6 SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SABĠT SERMAYE YATIRIMLARI (1994 FĠYATLARIYLA) (Milyar TL) 1995 1996(1) Kamu Özel Toplam Kamu Özel 22 818 32 353 55 171 25 979 40 991 66 3 656 9 218 12 875 3 432 8 463 11 Ġmalat 257 10 361 207 942 218 303 9 154 233 103 242 Enerji 787 24 104 4 044 28 148 25 910 7 877 33 UlaĢtırma 876 62 821 127 281 190 102 71 612 147 264 218 Turizm 728 4 788 20 364 25 152 5 590 21 138 26 Konut 998 2 802 400 217 403 019 1 780 402 218 403 Toplam Tarım 970 Madencilik 894 Eğitim 008 15 876 5 574 21 450 24 158 6 850 31 Sağlık 731 7 624 10 221 17 845 10 379 15 352 25 33 784 32 874 66 657 45 698 35 997 81 188 634 850 087 1 038 223 690 919 252 1 Diğer hizmetler 694 T O P L A M 142 722 942 Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (1) GerçekleĢme tahmini. TABLO 7 BAġLICA SANAYĠ ÜRÜNLERĠ ÜRETĠMĠ 1992 1993 1994 1995 1996 2 829 2 722 2 839 2 248 2 424 Linyit (1) (Bin Ton) 49 847 45 957 48 838 51 945 52 503 Ham petrol (Bin Ton) 4 296 3 892 3 686 3 514 3 499 47 177 43 744 35 066 32 305 26 019 3 739 5 425 4 784 3 360 3 671 63 773 69 803 77 938 75 382 70 736 Rakı ve bira (Milyon Lt.) 543 620 666 740 763 Gazete Kağıdı (Bin Ton) 119 94 110 138 74 Kraft Kağıdı (Bin Ton) 88 72 78 74 57 Sülfirik Asit (2) 642 757 730 630 623 MADENCĠLĠK TaĢkömürü (1) (Bin Ton) ĠMALAT SANAYĠ Pamuk ipliği (2)(Ton) Yün ipliği (2)(Ton) Filtreli sigara (Ton) (Bin Ton) Polietilen (Ton) 260 571 270 772 282 964 301 087 299 457 PVC+PCC Kompound (Ton) 150 453 159 294 156 942 181 036 202 562 709 707 733 792 826 Nafta (Bin Ton) 1 242 1 249 1 266 1 473 1 609 Benzin (Bin Ton) 2 946 3 215 3 339 3 554 3 373 Motorin (Bin Ton) 6 565 7 252 7 399 7 983 7 485 Fuel Oil (Bin Ton) 8 441 8 701 7 588 7 786 7 408 422 437 440 506 603 4 508 4 355 4 604 4 363 5 263 Sıvı Çelik (Bin Ton) 10 343 11 519 12 179 12 798 13 382 Bilister Bakır (Ton) 26 092 33 453 30 437 24 416 30 341 156 474 141 550 155 299 171 978 159 298 Çimento (Bin Ton) 28 607 31 311 29 493 33 153 35 214 Traktör (Adet) 23 012 33 294 24 249 38 295 45 656 265 090 343 481 208 531 222 145 196 176 20 743 29 739 11 235 19 172 29 516 19 302 21 585 8 791 12 424 18 612 66 983 73 734 78 261 86 291 95 373 24 268 26 260 24 775 27 766 29 682 LPG (Bin Ton) ġiĢe ve Cam EĢya (Bin Ton) Ham Sıvı Demir (Bin Ton) Alümina (Ton) Otomobil (Adet) Kamyon (Adet) Otobüs ve Minibüs (Adet) ENERJĠ Elektrik Enerjisi (Milyon Kwh) SANAYĠ KATMA DEĞERĠ (1987 FĠYATLARIYLA) (Milyar TL.) Kaynak : DĠE - DPT (1) Ocak Üretimi (3) (2) Kamu Kesimi (3) 1996 yılı tahminidir. TABLO 8 ENERJĠ DENGESĠ (MĠLYON TON PETROL EġDEĞERĠ OLARAK "MTPE") (1) 1992 MTPE 1993 % MTPE 1994 % MTPE 1995 % MTPE 1996(2) % MTPE 63.1 100. 67.6 % TÜKETĠM 100.0 56.3 100.0 59.8 100.0 58.7 100.0 0 Ticari 89.5 49.1 87.4 52.6 88.0 51.6 87.9 56.0 88.7 60.5 Petrol 47.6 24.9 44.3 28.4 47.5 27.2 46.3 29.3 46.4 32.2 Linyit 16.4 10.7 19.0 9.9 16.6 10.3 17.5 10.6 16.8 11.1 TaĢkömürü(3) 8.0 6.8 12.1 6.7 11.2 6.4 10.9 6.8 10.8 5.4 Asfaltit 0.1 0.1 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 2.4 4.3 3.0 5.0 2.8 4.8 3.2 5.1 3.8 Net 0.0 Elekt.ithali 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -0.1 -0.2 0.0 Doğalgaz 11.7 4.2 7.5 4.6 7.7 4.9 8.3 Ticari olmayan 10.5 7.2 12.8 7.2 12.0 7.1 12.1 Odun 8.3 5.4 9.6 5.5 9.2 5.5 Artık 2.2 1.8 3.2 1.7 2.8 1.6 5.6 Hidroelekt.(4) ARZ 100.0 56.3 100.0 59.8 100.0 9.8 7.9 7.1 11.3 7.1 9.4 5.5 8.7 5.6 2.7 1.6 2.6 1.5 63.1 100. 67.6 58.7 100.0 6.2 0 Ġç üretim 40.7 26.5 47.2 26.0 43.5 26.1 44.5 26.3 41.7 Petrol 5.2 4.5 8.0 4.1 6.9 3.9 6.6 Linyit 16.4 10.4 18.5 9.8 16.4 10.5 17.9 TaĢkömürü(3) 2.5 1.7 3.0 1.7 2.8 1.6 2.7 1.3 2.1 1.7 Asfaltit 0.1 0.1 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 2.4 4.3 3.0 5.0 2.8 4.8 3.3 5.2 3.8 Odun 8.3 5.4 9.6 5.5 9.2 5.5 9.4 5.5 8.7 5.6 Artık 2.2 1.8 3.2 1.7 2.8 1.6 2.7 1.6 2.5 1.5 Doğalgaz 0.3 0.2 0.4 0.2 0.3 0.2 0.3 0.2 0.3 0.2 Ġthalat 59.3 31.4 55.9 36.2 60.5 35.3 60.1 39.7 62.9 40.1 Petrol 42.6 22.7 40.4 26.8 44.8 25.7 43.8 28.3 44.8 28.8 TaĢkömürü(3) 5.5 4.7 8.4 4.9 8.2 4.7 8.0 5.2 8.2 3.7 Elektrik 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Doğalgaz 11.2 4.0 7.1 4.5 7.5 4.9 8.3 6.2 9.8 7.6 Ġhracat 0.0 2.0 3.6 2.3 3.8 2.2 3.7 2.0 3.2 0.0 Petrol 0.0 ihracı 2.0 3.6 2.2 3.7 2.2 3.7 1.9 3.0 0.0 Elektrik 0.0 ihr. 0.0 0.0 0.1 0.2 0.0 0.0 0.1 0.2 0.0 Ġhrakiye 0.0 0.4 0.7 0.3 0.5 0.4 0.7 0.4 0.6 0.0 Stok değiĢimi 0.0 0.8 1.4 0.2 0.3 -0.1 -0.2 -0.2 -0.3 0.0 3.7 27.5 5.9 3.5 10.7 17.0 11.1 5.6 Hidroelekt.(4) Ġstatistik 0.0 hata 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 -0.3 -0.5 0.0 Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (1) Elektrik kalori birimi olarak 860 KCal/KWh alınmıĢtır. (2) Geçicidir. (3) Ġkincil kömür, kok ve petrokok dahil edilmiĢtir. (4) Jeotermal, güneĢ vb. kaynaklar dahil edilmiĢtir. TABLO 9 SEÇĠLMĠġ TARIM ÜRÜNLERĠ (Bin ton) 1992 1993 1994 1995 19 300 21 000 17 500 18 000 18 6 900 7 500 7 000 7 500 8 Çavdar 236 230 235 195 240 Yulaf 275 240 245 230 250 Mısır 000 2 225 2 500 1 850 1 900 129 135 120 150 47 44 39 44 1 644 1 746 1 498 1 675 1996(2) TAHILLAR Buğday 500 Arpa 000 Pirinç 174 Diğerleri 36 2 BAKLAGĠLLER Yemeklik 642 1 Yemlik 165 178 200 81 174 3 450 3 700 3 450 3 550 250 270 279 300 2 100 2 080 2 095 2 100 ġeftali 350 370 370 375 340 Portakal 920 820 840 920 842 2 441 2 390 2 656 2 461 520 305 490 455 29 50 40 36 252 243 243 224 15 126 15 621 12 944 11 171 14 Patates 750 4 600 4 650 4 350 4 750 4 Soğan (kuru) 900 1 700 1 650 1 800 2 850 1 950 815 740 900 Susam 28 34 30 34 30 Yer fıstığı 80 67 70 70 70 Soya 50 95 63 70 75 750 550 1 400 515 MEYVALAR YaĢ üzüm 550 YaĢ incir 235 Elma 100 Diğer yaĢ meyvalar 446 Fındık 450 Antep fıstığı 50 Diğer kabuklu meyvalar 223 3 2 2 ÇEġĠTLĠ ÜRÜNLER ġeker pancarı 455 YAĞLI TOHUMLAR Ayçiçeği 790 Zeytin 500 KEYĠF VERĠCĠ MADDELER 1 Tütün 230 334 339 187 204 YaĢ çay 604 724 579 654 523 6 3 12 25 64 61 58 55 1 536 1 561 1 620 2 224 1 1 0.4 0.2 BüyükbaĢ (3) 2 327 2 346 2 527 2 037 KüçükbaĢ (3) 9 300 8 547 9 331 6 903 39 416 37 541 35 646 33 791 Kıl keçisi (3) 9 440 9 192 8 767 8 397 Tiftik keçisi (3) 1 014 941 797 714 Sığır (3) 11 951 11 910 11 901 11 789 Manda (3) 352 316 305 255 158 770 184 460 190 033 135 251 27 732 25 884 17 953 9 702 449 432 466 415 Afyon (kapsül) (ton) 5 DOKUMA MADDELERĠ Tiftik, yapağı ve kıl (3) Pamuk (ham) (3) YaĢ koza (ton) (3) DERĠLER (bin adet) HAYVAN SAYISI (bin adet) Koyun (3) Kümes hayvanı (3) Ġpek böceği (tohum (3) kutu) HAYVANSAL GIDA MADDELERĠ Et (3) Süt (3) 10 279 10 406 10 561 10 602 8 215 10 006 9 845 10 269 60 59 55 69 454 556 601 649 Tomruk (3) 3 064 3 177 2 939(1) (3) Yakacak odun (3) 4 600 4 305 Yumurta (milyon adet) (3) Bal (3) Su ürünleri (3) ORMAN ÜRÜNLERĠ (bin m3) 3 351(1) (3) Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir. (2) Tahmini bilgilerdir. (3) Veriler henüz derleme ve değerlendirilme aĢamasında olduğundan elde edilememiĢtir. TABLO 10 BELEDĠYELERCE VERĠLEN RUHSATNAMELERE GÖRE YENĠ ĠNġAAT 1992 1993 1994 1995 1996(1) Ev 16 726 684 31 308 294 59 562 882 102 766 653 98 603 330 Apartman 69 059 633 145 660 701 277 209 985 490 140 312 449 531 662 Ticari yapılar 10 697 420 23 216 453 44 022 279 75 277 048 77 253 025 Sınai yapılar 7 426 258 11 680 503 20 789 625 49 907 791 61 029 166 Kültürel, sıhhi ve sosyal yapılar 2 434 790 3 949 218 9 101 146 14 697 749 18 446 375 Değer (Milyon TL) Diğer yapılar 2 118 712 5 160 151 7 125 424 12 388 414 11 649 725 108 463 497 220 975 320 417 811 341 745 177 967 716 513 283 3 238 538 7 548 366 --- --- --- Ev 11 552 12 053 11 938 11 769 6 827 Apartman 45 579 55 573 53 446 54 756 30 517 Ticari yapılar 7 694 9 472 9 145 9 000 5 600 Sınai yapılar 5 054 4 398 3 945 5 435 4 114 Kültürel, sıhhi ve sosyal yapılar 1 660 1 507 1 787 1 593 1 248 Diğer yapılar 1 523 2 077 1 456 1 405 824 73 062 85 081 81 716 83 957 49 130 T O P L A M Onarım ve değiĢiklik Alan (Bin m2) T O P L A M Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir. TABLO 11 BELEDĠYELERCE VERĠLEN YAPI KULLANMA ĠZĠN BELGELERĠNE GÖRE YENĠ ĠLAVE VEYA KISMEN BĠTEN YAPILAR 1992 1993 1994 1995 1996 (1) 7 210 533 12 290 890 24 020 563 40 698 680 42 507 637 38 429 093 65 583 225 116 320 460 214 590 740 239 654 553 Ticari yapılar 6 312 049 12 780 042 26 213 201 42 200 325 53 401 804 Sınai yapılar 3 056 396 5 449 901 9 743 691 24 139 489 23 548 565 Değer (Milyon TL) Ev Apartman Kültürel, sıhhi ve sosyal yapılar 535 153 1 201 612 3 600 413 3 494 294 6 399 984 Diğer yapılar 978 883 1 666 158 3 260 893 5 181 452 4 767 082 56 522 107 98 971 828 183 159 221 330 304 980 370 279 625 5 063 4 938 5 109 4 664 2 972 25 477 25 549 23 014 24 205 16 547 Ticari yapılar 4 716 5 373 5 722 5 073 3 941 Sınai yapılar 2 048 2 161 1 846 2 579 1 559 Kültürel, sıhhi ve sosyal yapılar 368 448 697 380 411 Diğer yapılar 688 684 666 609 350 38 360 39 153 37 054 37 510 25 780 T O P L A M Alan (Bin m2) Ev Apartman T O P L A M Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir. TABLO 12 ULAġTIRMA HĠZMETLERĠ 1992 1993 1994 1995 1996(1) TaĢınan yolcu (milyon kiĢi) 511 540 543 603 657 TaĢınan yük (milyon ton) 193 279 271 321 340 Yolcu taĢıma (mil.kiĢixkm) 142 172 146 029 140 743 155 202 164 514 Yük taĢıma (mil.tonxkm) 67 704 97 843 95 020 112 515 118 141 TaĢıt (milyon taĢıtxkm) 28 514 30 807 31 251 34 833 36 923 KARAYOLU ULAŞIMI TAŞIMA FAALİYETLERİ TAġIT PARKI (2) Binek otomobil 2 181 388 2 619 852 2 861 640 3 058 511 3 274 575 Kamyon-Kamyonet 595 340 659 801 688 244 719 164 776 206 Otobüs-Minibüs 220 904 244 154 253 969 263 248 277 747 Asfalt, beton, parke (km) 48 745 49 693 50 381 50 805 51 819 Stabilize, kırmataĢ, toprak tesviye ve ham yol (km) 11 097 10 077 9 451 9 194 8 406 TaĢınan yolcu (mil.kiĢi) 131 146 120 105 98 TaĢınan yük (milyon ton) 16 16 15 16 16 Yolcu taĢıma (mil.kiĢixkm) 6 259 7 147 6 335 5 797 5 317 Yük taĢıma (mil.tonxkm) 8 383 8 517 8 338 8 432 9 002 58 58 58 50 50 562 556 553 545 529 DE Manevra lokomotifi 91 91 89 81 76 Elektrikli lokomotifler 52 59 59 59 59 763 764 759 735 714 37 57 68 60 56 101 100 99 98 98 1 086 1 094 1 100 1 100 1 127 19 847 19 513 19 132 18 532 18 042 323 440 439 425 376 4 280 4 304 4 043 3 632 3 062 DEVLET ve ĠL YOLLARI UZUNLUKLARI DEMİRYOLU ULAŞIMI TAŞIMA FAALİYETLERİ TAġIT PARKI (Mevcut) Çeken Araçlar: Buharlı lokomotif DE Anahat lokomotifi Toplam lokomotifler Dizelli Dizi Elektrikli dizi Çekilen araçlar: Yolcu vagonu Yük vagonu Furgon Vagonlar (yolcu+yük) Diğer vagonlar DENİZYOLU ULAŞIMI TAŞIMA FAALİYETLERİ TaĢınan yolcu (mil.kiĢi) TaĢınan yük (mil.ton) Yolcu taĢıma (mil.kiĢixkm) Yük taĢıma (mil.tonxkm) 105 96 85 85 86 - - - - - 766 720 662 672 693 - - - - - 121 143 119 735 115 250 119 382 118 867 - - - - - 4 688 6 099 7 274 8 599 9 313 52 750 70 004 85 111 90 846 91 404 40 58 59 64 65 TAġIT PARKI Yük gemisi (gross ton) Yolcu gemisi Tanker - (gross ton) (gross ton) HAVAYOLU ULAŞIMI TAŞIMA FAALİYETLERİ TaĢınan yolcu (bin kiĢi) TaĢınan yük (ton) (Yolcu+Kargo Uçağı) TAġIT PARKI Uçak sayısı Kaynak: Ġlgili KuruluĢlar (1) Geçicidir. (2) Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü TABLO 13 HABERLEġME HĠZMETLERĠ (Bin adet) 1992 1993 1994 1995 MEKTUP POSTASI (1) 1 672 272 1 633 722 1 425 010 1 482 090 1 564 090 Yurtiçi 1 298 519 1 278 536 1 127 472 1 160 067 1 207 595 373 753 355 186 297 538 322 023 356 495 161 113 174 941 192 492 220 789 250 500 YurtdıĢı Gelen 1996 Giden 212 640 180 245 105 046 101 234 105 995 TELGRAF TRAFĠĞĠ (1) 5 153 4 972 4 510 4 471 4 622 Yurtiçi 5 046 4 886 4 431 4 405 4 570 107 86 79 66 52 Gelen 54 45 42 30 23 Giden 53 41 37 36 29 TELEFON TRAFĠĞĠ 42 009 238 49 722 706 52 702 564 64 438 738 81 728 499 ġehiriçi (kontörlü) 41 760 438 49 443 814 52 407 064 64 057 245 81 247 812 ġehirlerarası (adet) 19 647 14 336 8 424 7 932 7 254 229 153 264 556 287 076 373 561 473 433 TLF. ABN. SAYISI (Adet) 9 471 888 11 019 710 12 393 908 13 664 834 15 098 204 Otomatik abone 9 303 656 10 892 970 12 194 542 13 215 682 14 286 478 106 837 42 553 24 587 12 022 7 166 61 395 84 187 93 503 103 833 113 560 - - 81 276 333 297 691 000 41 623 40 124 34 692 31 222 25 843 Merkezler 1 135 1 145 1 137 1 154 1 153 ġubeler 2 881 2 885 2 872 2 856 2 653 37 607 36 094 30 683 27 212 22 037 YurtdıĢı Uluslararası (çıkan / Dk.) Manuel abone Araç Telefonu Cep Telefonu PTT ĠġYERLERĠ (Adet) (1) Acenteler Kaynak: Posta ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü, Türk Telekominikasyon A.ġ. (1) 1996 yılı geçicidir. TABLO 14 Ġġ ĠSTEYENLER VE AÇIK ĠġLER (KiĢi) 1992 1993 1994 1995 1996 (1) 814 544 546 604 362 666 335 787 411 170 2 102 615 1 794 131 1 311 350 1 018 182 990 872 Yıl içinde bildirilen açık iĢler 301 355 278 715 251 017 272 707 267 060 Toplam açık iĢler 334 277 302 892 282 383 303 982 291 813 Açık iĢsizler 775 901 609 119 469 345 401 292 416 795 Yıl içinde iĢe yerleĢtirilenler 297 765 267 088 242 466 264 111 243 280 Yıl içinde iĢ isteyenler Toplam iĢ isteyenler Kaynak: ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu (1) Geçicidir. TABLO 15 DIġ ÜLKELERE GÖNDERĠLEN ĠġÇĠLER (KiĢi) 1992 1993 1994 1995 216 119 106 294 (1) Amerika BirleĢik 278 Devletleri 1996 Avustralya 97 208 166 139 248 Avusturya 5 239 82 10 16 7 2 1 1 106 75 46 50 1 685 1 999 2 032 2 246 Fransa 16 21 8 17 13 Hollanda 5 21 12 12 13 Ġngiltere 36 44 18 59 43 Ġsviçre 31 52 32 13 18 2 432 2 549 1 869 1 753 2 46 467 35 826 13 050 14 529 5 8 502 22 356 43 791 40 259 30 60 000 63 244 61 145 59 483 40 Belçika 2 Danimarka 39 Almanya 443 Libya 063 Suudi Arabistan 635 Diğer ülkeler 047 T O P L A M 697 2 Kaynak: ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu (1) Geçicidir. TABLO 16 TOPLU Ġġ SÖZLEġMELERĠ 1992 1993 1994 1995 1996 1 822 3 888 1 423 2 357 1 871 Kamu 807 879 675 969 861 Özel 1 015 3 009 748 1 388 1 010 TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ KAPSADIĞI İŞÇİ 450 906 1 068 289 227 880 765 928 515 840 Kamu 269 938 733 832 85 937 508 696 281 190 Özel 180 968 334 457 141 943 257 232 234 650 KAPSADIĞI İŞYERİ 9 537 16 699 6 770 11 274 10 290 Kamu 5 888 12 340 3 682 8 480 6 971 Özel 3 649 4 359 3 088 2 794 3 319 Kaynak: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı TABLO 17 GREVLER VE LOKAVTLAR 1992 1993 1994 1995 1996 98 49 36 120 38 62 189 6 908 4 782 199 867 5 461 1 153 578 574 741 242 589 4 838 241 274 322 11 9 4 5 3 2 284 1 437 552 4 047 3 761 158 545 286 789 104 869 162 512 160 368 GREVLER Sayısı ĠĢçi sayısı Kaybolan iĢgünü LOKAVTLAR Sayısı ĠĢçi sayısı Kaybolan iĢgünü Kaynak: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı TABLO 18 FĠYAT ENDEKSLERĠ 1992 1993 1994 1995 1996 Genel 1 072 1 698 3 747 7 065 12 337 Tarım 1 036 1 680 3 324 7 267 12 925 Maden 1 053 1 664 3 873 6 842 12 557 Ġmalat 1 068 1 673 3 838 7 041 12 084 Enerji 1 292 2 167 4 383 6 479 12 842 172 709 268 110 591 138 1 111 281 1 906 838 1 283 2 131 4 396 8 512 15 271 3 094 5 244 10 818 21 182 41 323 Genel 1 299 2 082 5 196 8 567 15 582 Tarım 1 187 2 083 4 874 9 314 15 968 Maden 1 287 2 109 5 151 8 696 16 299 Ġmalat 1 320 2 041 5 288 8 404 15 356 Enerji 1 527 2 674 5 372 7 292 16 304 YILLIK ORTALAMA TOPTAN EġYA FĠYATLARI (1987=100) (1) (1968=100) (2) Genel TÜKETĠCĠ FĠYATLARI Türkiye Tük.Fiy. (1987=100) (1) Genel Ġstanbul Ücretliler (1985=100) (2) Genel YIL SONLARI TOPTAN EġYA FĠYATLARI (1987=100) (1) (1968=100) (2) Genel 210 956 325 830 828 807 1 330 489 2 361 023 1 588 2 717 6 127 10 962 19 345 3 852 6 590 14 845 28 255 53 798 TÜKETĠCĠ FĠYATLARI Türkiye Tük.Fiy. (1987=100) (1) Genel Ġstanbul Ücretliler (1985=100) (2) Genel Kaynak: (1) Devlet Ġstatistik Enstitüsü (2) Ġstanbul Ticaret Odası TABLO 19 ALTIN FĠYATLARI (Bin TL/Adet, Bin TL/Gram) 1992 1993 1994 1995 1996 ReĢat 560 987 2 536 4 028 7 125 Cumhuriyet 516 892 2 460 3 908 6 957 77 130 366 571 1 018 ReĢat 654 1 255 3 140 5 130 8 850 Cumhuriyet 615 1 198 3 064 4 990 8 500 92 176 459 719 1 251 YILLIK ORTALAMA Külçe YIL SONLARI Külçe Kaynak: Merkez Bankası TABLO 20 FĠYAT ENDEKSLERĠ (Aylık) Yıllı 1996 Aralı Ocak ġubat k Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım k (Ort. ) TOPTAN EŞYA FİYATLARI (1987=100) (1) Gene 15 l 582 9 10 11 11 12 12 12 13 14 14 776 427 350 806 071 328 763 475 212 998 10 10 11 12 12 12 12 12 13 14 15 128 925 969 527 566 674 645 445 667 550 545 414 Made 16 n 299 9 528 12 9 10 10 11 12 12 13 14 14 15 819 155 606 402 091 623 180 124 946 908 Ġmal 15 at 356 8 998 12 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 353 046 932 495 826 204 692 344 998 759 Ener 16 ji 304 8 826 12 10 10 11 12 12 13 13 14 14 15 211 678 649 045 579 134 713 342 990 634 Tarı 15 m 968 9 262 12 337 12 557 084 842 (1968=100) (2) Gene 142347 14808 15891 16808 175482 18514 19104 20063 211244 22049 22767 23610 19068 l 3 84 95 35 6 51 92 71 9 01 80 23 38 TÜKETİCİ FİYATLARI Türkiye Tüketici.Fiyatları (1987=100) (1) Genel 11 19 15 811 345 271 12 12 13 14 14 14 15 16 17 18 273 880 770 424 722 927 630 643 926 898 İstanbul Ücretliler (1985=100) (2) Genel 29 53 41 702 798 323 31 33 36 39 40 41 41 44 50 52 458 112 701 627 910 442 902 289 690 237 Kaynak: (1) Devlet Ġstatistik Enstitüsü (2) Ġstanbul Ticaret Odası TABLO 21 ALTIN FĠYATLARI (Aylık ortalama) (Bin TL/Adet, Bin TL/Gram) Yıllı 1996 Aralık Ocak ġubat k Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım (Ort. ) ReĢat 850 5 5 6 6 6 6 7 7 7 8 8 575 775 110 375 780 813 063 464 800 275 620 Cumhuri 5 500 6 yet 388 957 5 6 6 6 6 6 7 7 7 8 825 140 350 610 750 950 260 575 900 230 843 876 928 973 995 1 1 1108 1 1 028 069 158 205 8 7 125 Külçe 251 018 778 1 8 1 Kaynak: Merkez Bankası TABLO 22 TARIMSAL DESTEKLEME FĠYATLARI (TL/Kg) ÜRÜNLER 1992 1993 1994 1995 1996 1 156 1 843 3 532 7 433 22 093 Arpa(1) (*) 988 1 615 2 729 5 423 15 115 Çavdar(1) (*) 923 1 517 2 754 5 414 14 489 Mısır(1) (*) 1 185 1 600 2 974 6 769 16 859 Yulaf(1) (*) 924 1 185 2 744 - 14 101 5 600 6 095 25 427 40 440 68 636 25 715 32 615 53 093 100 963 189 170 356 556 1 032 2 750 4 773 Ayçiçeği 2 500 4 000 9 529 18 001 35 000 Fındık(5) 9 000 14 200 56 284 81 800 192 028 Kuru incir(6) 7 500 12 519 26 504 64 200 87 245 Çekirdeksiz kuru üzüm(7) 6 200 9 500 21 352 38 502 81 120 Zeytinyağı(8) 13 000 21 500 62 411 148 621 211 596 Tiftik (9) 25 000 40 000 67 745 - 228 032 Antep fıstığı(10) 25 000 40 017 82 086 - 293 949 Soya fasulyesi 2 600 4 161 9 497 15 001 23 635 HaĢhaĢ kapsülü(1) (*) 4 655 9 000 18 683 24 485 73 718 Çeltik(1) 3 010 4 719 - 24 232 42 534 - 2 975 - - - 2 191 - - - - Yer fıstığı (11) 11 400 17 700 19 071 38 493 61 352 YaĢ koza 20 017 34 900 71 927 198 896 382 571 7 600 14 874 21 994 - 211 973 Buğday(1) (*) Pamuk(2) Tütün(3) (*) ġeker pancarı(4) (*) (*) YeĢil mercimek(1) Nohut(1) Çöplü kırmızıbiber Zeytin(12) 17 500 29 000 44 503 94 259 159 276 Gülçiçeği 2 400 3 701 15 001 35 014 84 018 Kırmızı mercimek 3 381 4 523 7 944 24 148 - Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (*) 1994-1996 döneminde Devlet Destekleme Alımları kapsamındaki ürünlerdir. (1) TMO ortalama alım fiyatıdır. (2) Ege ve Antalya St. 1 beyaz kütlü pamuk fiyatıdır. (3) Tekel ortalama alım fiyatıdır. (4) T. ġeker Fab. A.ġ. ortalama alım fiyatıdır. 1996 yılı tahminidir. (5) Yüzde 50 randımanlı tombul kabuklu fındık fiyatıdır. (6) 100 gr. rüfuzlu 53-56 adetli 6/a iĢmalı fiyatıdır. (7) 9 numara naturel çekirdeksiz kuru üzüm fiyatıdır. (8) 5 asit baz lampant zeytinyağı fiyatıdır. (9) Birinci kalite oğlak cinsi tiftiğin fiyatıdır. (10) Yüzde 100 içli ve analizli kuru kırmızı kabuklu antep fıstığı fiyatıdır. (11) Ġhraçlık yüzde 75 randımanlı yer fıstığı alım fiyatıdır. (12) 220 Kalibrajlı sofralık zeytin fiyatıdır. TABLO 23 KONSOLĠDE BÜTÇE (Milyar TL) GELĠRLER 1992 1993 1994 1995 1996(1) 174 224 351 392 745 116 1 377 124 2 738 148 Dolaysız vergiler 71 393 128 324 283 733 441 745 884 041 Dolaylı vergiler 70 209 135 949 304 027 643 670 1 364 379 Vergi dıĢı gelirler 29 542 82 165 151 248 278 525 Katma bütçe 1 380 3 357 5 166 5 780 44 193 BağıĢlar 1 700 1 597 942 7 404 1 832 221 658 485 249 897 296 1 696 595 3 955 888 Personel harcamaları 94 076 169 511 273 062 502 724 974 071 Diğer cari harcamalar 20 145 35 318 73 407 137 744 310 812 Faiz ödemeleri 40 298 116 470 298 285 576 115 1 497 401 9 753 23 952 65 117 100 596 168 314 Ġç borç faiz ödemeleri 30 545 92 518 233 168 475 519 1 329 087 Yatırımlar 29 239 53 161 72 788 88 164 255 244 8 145 25 850 21 029 45 512 50 344 29 755 84 939 158 725 346 336 868 016 -47 434 -133 857 -152 180 -319 471 -1 217 740 -778 10 905 20 092 52 057 16 325 AVANSLAR -11 227 -3 151 -19 837 -29 737 -45 931 NAKĠT DENGESĠ -59 439 -126 103 -151 925 -297 151 -1 247 346 59 439 126 103 151 925 297 151 1 247 346 4 038 21 062 -67 174 -81 238 -134 410 18 835 45 168 34 122 129 432 253 296 HARCAMALAR DıĢ borç faiz ödemeleri KĠT'lere transferler Diğer transferler BÜTÇE DENGESĠ BÜTÇE EMANETLERĠ FĠNANSMAN NET DIġ BORÇLANMA Borç alımları 443 703 Devirli kredi 883 972 9 908 28 314 24 390 -15 680 -25 078 -111 204 -238 984 -412 097 NET ĠÇ BORÇLANMA 15 408 30 135 -70 339 85 657 274 040 Borç alımları 35 657 64 820 24 858 222 453 583 276 -20 249 -34 685 -95 197 -136 796 -309 236 41 372 75 251 296 073 291 941 1 021 141 Merkez Bankası,net 17 394 53 010 51 857 94 723 228 953 Hazine bonoları,net 23 978 22 241 244 217 197 218 792 189 75 918 171 155 624 169 1 147 241 3 266 449 -51 940 -148 913 -379 952 -950 023 -2 474 260 -1 380 -345 -6 635 790 86 574 Borç ödemeleri Borç ödemeleri KISA VADELĠ BORÇLANMA Gelen Ödenen DĠGER (Net hata dahil) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) Geçicidir. TABLO 24 KAMU ĠKTĠSADĠ TEġEBBÜSLERĠ FĠNANSMAN DENGESĠ(1) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996(2) SABĠT SERMAYE YATIRIMLARI -20 341 -33 148 -45 812 -64 328 -140 144 STOKLARDAKĠ DEĞĠġĠM -12 759 -30 246 -34 367 -40 830 -122 598 -445 -2 006 -3 161 6 428 -4 895 SABĠT KIYMETLER DEĞĠġĠMĠ ĠġTĠRAKLER SERMAYE ARTIġI -145 -16 -376 -1 158 0 FON ÖDEMELERĠ -246 -463 -589 -2 980 -6 028 TOPLAM FĠNANSMAN ĠHTĠYACI -33 936 -65 879 -84 305 -102 868 -273 665 BÜNYE ĠÇĠ FONLAR -16 022 -15 617 15 683 105 088 191 144 -42 192 -49 672 -87 550 -29 344 -23 675 11 666 17 657 34 783 80 261 123 486 1 684 2 317 8 497 11 244 5 382 12 812 13 828 59 953 42 927 85 951 7 253 0 0 0 -49 958 81 496 -68 624 2 221 -82 521 8 418 26 235 21 370 45 941 48 500 7 650 21 970 21 000 45 440 40 483 Görev zararı 495 3 880 0 0 7 017 Yardım 272 385 370 501 1 000 DFĠF 0 0 0 0 0 GELĠġTĠRME VE DESTEKLEME FONU 0 0 0 0 0 -41 541 -55 261 -47 254 48 162 -34 021 42 098 71 357 159 336 169 361 224 545 -10 613 -33 414 -81 063 -147 208 -146 536 -10 055 -17 319 31 018 70 316 43 989 10 055 17 319 -31 018 -70 316 -43 989 -3 241 -7 311 -11 525 -44 978 -12 468 Yedekler Amortisman KarĢılıklar Kur farkı karĢılığı Haz. dıĢı ortak ser. kat. KURUM DIġI FĠNANSMAN KAYNAKLARI BÜTÇE TRANSFERLERĠ Sermaye KĠT BORÇLANMA GEREĞĠ Ertelenen ödemeler PeĢin ödemeler Nakit ihtiyacı Finansman Kasa banka değiĢimi Menkul Kıymetler, Mevduat -1 434 -1 179 -10 357 -14 484 -6 378 Ġç borçlanma -1 298 14 150 -15 950 5 563 3 434 Merkez Bankası -714 8 416 -11 777 231 254 Ticari bankalar -276 5 797 -5 424 5 642 3 180 Eximbank -308 -63 1 251 - 310 0 1 519 -3 049 -7 036 -22 657 -48 544 Kullanım 5 708 3 653 13 110 11 406 45 762 Ödemeler -4 189 -6 702 -20 146 -34 063 -94 306 14 509 14 707 13 850 6 240 19 966 1 103 843 1 997 323 3 887 903 7 854 887 14 777 000 KĠT BORÇLANMA GEREĞĠ/GSMH 3.8 2.8 1.2 0.6 0.2 BÜTÇE TRANS.HARĠÇ KĠT BG/GSMH 4.5 4.1 1.8 0.0 0.6 DıĢ borçlanma, net Devlet Tahvili GSMH (3) Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) ÖzelleĢtirme kapsamındaki KĠT'ler hariç (2) GerçekleĢme tahmini. (3) GSMH rakamları olarak DPT rakamları baz alınmıĢtır. TABLO 25 FON KAYNAK VE HARCAMALARI(1), CARĠ FĠYATLARLA (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996(2) FON KAYNAKLARI 48 857 89 334 132 458 259 126 502 655 Vergi gelirleri 33 699 57 029 69 822 135 049 190 984 Vergi dıĢı normal gelirler 3 955 6 011 10 990 33 189 45 680 Faktör gelirleri 3 913 4 964 7 932 11 200 35 764 Cari transferler 1 611 6 123 11 047 32 984 172 327 Sermaye transferleri 5 678 15 207 32 666 46 705 57 901 FON ÖDEMELERĠ 62 733 106 317 167 507 308 668 522 799 Cari giderler 4 985 9 197 17 794 43 596 82 839 Vergi giderleri - - - - - Vergi dıĢı normal giderler - - - - - Faktör giderleri 2 955 1 472 1 800 3 886 5 611 Cari transferler 26 221 45 722 76 458 167 975 280 651 Sermaye transferleri 13 807 22 005 45 589 52 324 77 409 Sabit sermaye yatırımları 14 766 27 921 25 866 40 886 76 739 -13 876 -16 984 -35 049 -49 542 -20 144 13 876 16 984 35 049 49 542 20 144 4 924 2 150 8 100 22 295 41 870 DıĢ borç ödemesi -2 907 -3 071 -5 008 -8 597 -40 836 Ġç borç-alacak iliĢkisi (net) 10 812 22 924 28 424 41 222 1 753 1 047 -5 019 3 533 -5 378 17 357 -1 430 -4 463 -2 500 6 270 9 586 23 846 -7 701 -14 049 -26 346 KAYNAK-ÖDEME FARKI FĠNANSMAN DıĢ borç kullanımı Kasa-banka değiĢmesi ÖZELLEġTĠRĠLECEK KURULUġLAR Kaynaklar Ödemeler Finansman gereği Kaynak: Devlet Planlama TeĢkilatı (1) Kamu kesimi genel dengesine giren fonlarla, 3418 Sayılı Kanun ile eğitimsağlık harcamalarına tahsis edilen gelir ve kullanımları kapsamaktadır. ÖzelleĢtirme kapsamındaki kuruluĢlar hariçtir. (2) GerçekleĢme tahmini. TABLO 26 KONSOLĠDE BÜTÇE ÖDENEKLERĠ, HARCAMALARI VE GELĠRLERĠ (MALĠ YIL) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996 (1) BaĢlangıç 207 867 397 178 819 021 1 330 978 3 512 598 Yıl sonu 221 507 507 888 957 573 1 808 465 4 095 073 BaĢlangıç ödeneği 103 321 176 748 322 890 550 891 1 046 791 Yıl sonu ödeneği 104 240 210 547 375 686 682 557 1 351 014 BaĢlangıç ödeneği 26 890 46 222 84 786 85 032 236 007 Yıl sonu ödeneği 36 781 65 226 87 294 120 015 281 785 BaĢlangıç ödeneği 77 656 174 208 411 345 695 055 2 229 800 Yıl sonu ödeneği 80 486 232 115 494 593 1 005 893 2 462 274 HARCAMALAR 221 658 485 249 897 297 1 724 194 3 955 888 Cari harcamalar 114 221 204 829 346 469 645 945 1 284 883 29 239 53 161 72 788 102 989 255 244 ÖDENEKLER Cari hizmet ödenekleri Yatırım ödenekleri Transfer ödenekleri Yatırım harcamaları Transfer harcamaları 78 198 227 259 478 040 975 260 2 415 761 GELĠRLER 174 224 351 392 745 116 1 409 250 2 738 148 Vergiler 141 602 264 273 587 760 1 084 350 2 248 420 31 242 83 762 152 190 303 410 445 535 1 380 3 357 5 166 21 490 44 193 1992 (1) 1993 1994 1995 1996(2) GENEL BÜTÇE 163 237 286 926 677 031 1 169 006 2 778 030 Ġstikrazlar 86 388 190 505 239 384 511 769 1 250 154 Konsolide borçlar 34 602 31 933 133 417 25 939 40 Bonolar 42 247 64 488 304 230 631 298 1 527 836 HAZĠNE KEFALETLERĠ 10 222 12 217 25 127 8 424 13 037 Bonolar 10 180 12 180 25 096 --- --- 42 37 31 8 424 13 037 Vergi dıĢı gelirler Katma bütçe gelirleri Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) Geçicidir. TABLO 27 KAMU BORÇLARI (ĠÇ BORÇLAR) (Milyar TL) Tahviller Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) 1992 yılından itibaren tahkim (özel tertip tahviller) istikrazlara dahil edilmiĢtir. (2) Geçicidir. "Bu sayfa, tabloların sunuĢ düzenine bağlı olarak boĢ bırakılmıĢtır." TABLO 28.A KAMU GĠRĠġĠMLERĠ HAKKINDA ÖZET BĠLGĠLER SERMAYE YATIRIMI (MĠLYON TL) GĠRĠġĠM FAALĠYET ALANI 1994 1995 1996 (1) MAKĠNA VE KĠM. END. KUR. Makina ve kimya 181 432 199 626 1 132 750 TAKSAN Takım tezgahları 21 603 32 284 78 000 TÜMOSAN Traktör ve motor üretimi 79 1 103 39 000 TESTAġ(2) Elektronik ASĠL ÇELĠK Endüstriyel çelik 32 524 168 319 1 121 270 SEKA Kağıt 234 523 393 398 772 000 T. ÇĠMENTO SAN. T.A.ġ. Çimento 367 624 T. DEMĠR ÇELĠK ĠġL. GN. MD. Demir ve çelik 241 841 289 184 1 023 681 GERKONSAN Çelik konstrüksiyonu 573 125 3 000 ORÜS (2) Orman ürünleri ETĠBANK GN. MD. Maden, alüminyum ve kimyasallar 402 410 813 714 1 995 355 K. BAKIR ĠġLETMELERĠ (2) Bakır ÇĠNKUR (3) Çinko ve kurĢun T. TAġ KÖMÜRÜ KURUMU Kömür madenciliği 267 304 222 108 840 000 T. KÖMÜR ĠġLETMELERĠ Linyit madenciliği 123 190 212 335 748 000 T. ELEKTRĠK KURUMU (4) Elektrik TEAġ Elektrik üretimi 6 750 873 11 964 641 30 200 000 TEDAġ Elektrik dağıtımı 7 150 292 12 964 074 21 000 000 TEMSAN Elektromekanik 1 760 638 15 300 T.P.A.O. Petrol arama ve çıkarma 2 327 710 3 290 395 7 112 886 TÜPRAġ (2) Rafineri 2 006 173 8 800 000 BOTAġ Boru hattı döĢeme, pet.ve doğalgaz nakli 1 669 285 2 235 733 DĠTAġ (3) Deniz taĢımacılığı PETROL OFĠSĠ A. ġ. (2) Petrol dağıtımı 59 878 ĠGSAġ Gübre hammaddesi ve gübre 29 159 45 833 T. GÜBRE SANAYĠ A. ġ. Kimyevi gübre üretimi ve dağıtımı 12 254 63 687 177 000 T. ġEKER.FAB. A. ġ. ġeker, ispirto, makina üretimi 463 413 657 596 1 363 316 ET VE BALIK KURUMU (2) Et ve balık TOPRAK MAHSULLERĠ OFĠSĠ Hububat, bakliyat piyasaları 1 055 064 525 352 1 215 920 T SÜT ENDÜSTRĠSĠ KURUMU (2) Süt ÇAYKUR Çay üretimi 32 412 36 449 263 360 TEKEL Tütün mamülleri ve alkollü içecekler 724 151 3 085 286 5 238 800 TARIM ĠġLETMELERĠ Tohumluk üretimi ve dağıtımı 4 067 49 934 511 525 YEM SANAYĠ T.A.ġ. (2) Yem T. ZĠRAĠ DONATIM KURUMU Tarım makinaları ve malzemeleri 4 563 D.M.O. Kamu kurumlarının kırtasiye ihtiyacı 6 380 9 170 70 000 T. C. DEVLET DEMĠRYOLLARI Demiryolu ve liman iĢletmeciliği 4 048 478 4 094 215 9 735 800 TÜVASAġ Vagon üretimi 20 152 22 366 61 875 TÜDEMSAġ Demiryolu makinaları 1 490 3 076 16 000 TÜLOMSAġ Lokomotif ve motor üretimi 4 346 30 120 45 000 4 270 000 415 5 000 P.T.T. (5) Posta,Telefon,Telgraf 19 054 237 POSTA ĠġLETMESĠ Posta hizmetleri 5 852 066 2 558 500 T. TELEKOM A. ġ. Telekomünikasyon hizmetleri 15 107 815 40 273 500 DEVLET HAVA MEY. ĠġL. Seyrüsefer, pat sahaları ve term. hiz. 1 857 357 8 110 000 T.H.Y. (2) Hava yolları T. GEMĠ SANAYĠ (3) Gemi yapımı ve bakımı T DENĠZCĠLĠK ĠġLETMELERĠ (3) Denizcilik D. B. DENĠZ NAKLĠYAT (3) Yük taĢımacılığı 73 027 999 139 996 838 578 394 4 086 983 HAVAġ (3) SÜMER HOLDĠNG (2) Tekstil, dokumacılık PETKĠM HOLDĠNG (2) Petrol ürünleri PETLAS (2) Lastik imalatı TÜRBAN (2) Otelcilik GENEL TOPLAM 37 557 440 248 22 396 52 465 233 Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) GerçekleĢme tahmini (2) 1993 yılından önce özelleĢtirme kapsamına alınanlar. (3) 1993 yılında özelleĢtirme kapsamına alınanlar. (4) TEK 1994 yılında TEAġ, TEDAġ olarak ikiye ayrılmıĢtır. (5) PTT 1995 yılında Posta ĠĢletmesi ve T.Telekom A.ġ. olarak ikiye ayrılmıĢtır. TABLO 28.B KAMU GĠRĠġĠMLERĠ HAKKINDA ÖZET BĠLGĠLER ÇALIġAN SAYISI 1994 1996 1995 ĠHRACAT (Bin ABD doları) 1996 1994 1995 (1) KAR/ZARAR (Milyon TL) 1996 1994 1995 (1) (1) 10 061 390 9 381 9 211 60 742 10 488 10 025 70 980 847 210 6 696 670 249 242 276 -323 -38 279 158 000 862 000 041 459 456 454 29 7 -322 -289 935 266 -707 -911 761 171 -230 2 257 481 322 -818 5 226 962 214 3 023 101 846 939 -21 273 -12 038 -12 265 193 20 640 -122 -552 000 468 299 225 -1 212 000 841 807 792 37 900 39 406 24 215 2 523 000 8 366 224 8 083 7 722 26 224 24 580 3 155 10 000 4 275 000 4 072 2 846 3 584 3 044 928 18 818 145 11 617 10 253 187 491 60 769 170 070 000 274 268 266 -96 000 241 3 848 413 3 549 3 549 4 722 1 499 -3 621 -1 604 422 729 -5 023 3 733 479 657 -1 000 13 635 422 000 12 210 12 007 276 909 338 516 315 369 14 2 130 382 1 904 1 778 9 175 6 415 12 653 -139 -2 499 164 985 7 105 -153 000 -15 589 -20 640 461 265 53 524 10 242 2 000 522 476 26 628 212 24 119 23 176 -35 000 26 298 278 22 527 21 785 17 450 000 21 056 583 20 184 19 845 -10 476 4 732 299 244 -2 538 1 892 812 487 4 000 40 529 146 27 131 27 063 23 000 434 425 456 -36 723 -13 582 -90 4 059 696 3 940 3 916 1 823 7 518 14 174 535 -3 999 -4 997 690 644 311 180 1 353 000 000 4 773 947 4 585 4 471 173 193 133 437 158 900 -5 000 1 891 674 1 917 1 919 27 285 7 386 000 314 313 332 5 368 6 243 2 980 130 382 329 529 6 800 234 6 361 6 262 1 415 744 589 5 773 8 604 405 408 1 848 4 001 -242 000 18 000 722 280 701 678 5 395 4 261 3 524 7 342 080 -1 726 -1 166 241 000 965 603 4 511 000 4 676 903 4 236 4 133 8 451 9 459 5 507 -1 000 22 384 176 19 240 20 510 165 548 2 883 4 326 5 643 000 5 173 587 4 158 3 676 953 30 9 -833 -14 148 588 484 538 145 5 186 -8 000 7 340 349 7 100 6 913 366 986 85 300 37 550 10 979 000 1 644 -133 207 67 -1 356 -1 344 010 172 -4 315 -6 825 379 430 10 688 13 205 519 214 -402 1 774 368 566 -2 758 -1 194 482 218 -6 091 -3 585 389 478 730 905 1 767 000 14 406 337 12 709 12 392 4 201 -16 000 46 381 408 41 997 38 584 102 521 217 145 332 527 9 000 7 666 881 7 552 7 315 292 7 058 3 000 309 133 72 -700 000 5 562 000 1 633 679 4 452 1 650 3 990 1 603 1 500 51 1 484 15 53 -6 2 746 000 45 951 024 000 45 263 43 738 47 500 56 300 91 000 -25 485 -38 001 905 064 -55 1 987 -691 1 566 1 566 -149 -149 108 108 -320 -598 099 496 -333 -551 441 117 000 1 639 -224 1 909 1 909 000 2 510 -342 2 395 2 237 124 89 132 000 173 413 41 115 905 42 012 38 913 2 616 321 6 134 6 059 10 728 -1 771 000 80 687 804 74 720 73 822 121 400 149 438 2 219 17 331 000 4 002 345 3 935 4 289 96 410 153 997 198 739 7 524 9 072 21 521 482 -2 188 366 189 9 -851 -2 031 -2 742 697 310 219 4 261 000 9 106 614 9 416 9 515 862 695 859 156 997 046 460 000 3 415 669 3 109 2 800 8 524 4 883 7 050 000 7 076 648 6 878 6 361 90 779 121 749 141 814 9 665 000 2 063 004 1 689 1 611 144 442 127 556 113 859 218 997 208 421 1 -13 663 -8 872 -14 022 233 000 2 352 28 145 800 000 252 938 24 436 17 712 41 243 15 294 14 861 6 350 149 6 154 5 854 162 775 155 692 102 961 5 057 36 093 852 836 -698 -1 016 882 101 -130 -257 171 332 50 000 1 241 159 1 180 1 144 4 613 8 368 9 910 -1 000 2 235 -426 2 235 2 235 000 555 496 352 472 637 3 102 2 583 2 914 -84 439 17 187 702 643 597 102 926 109 171 111 000 TABLO 29.A PARASAL YETKĠLĠLER- SEKTÖREL HESAPLAR (Milyar TL) VARLIKLAR 1992 1993 1994 1995 1996(1) DIġ VARLIKLAR 73 521.0 124 913.7 372 835.2 888 771.9 2 040 223.9 Uluslararası Standartta Olan Altın 12 780.3 21 515.5 54 548.9 82 294.5 140 158.5 Konvertibl Döviz 51 388.7 88 374.9 277 049.7 740 456.3 1 783 366.1 Diğer DıĢ Varlıklar 9 352.0 15 023.3 41 236.6 6 116 699.3 87 974.0 141 744.3 349 777.4 598 000.5 702 885.4 53 229.3 109 811.9 216 360.6 572 060.7 736 509.7 531.6 790.5 1 316.6 2 816.7 Hazine IMF Pozisyonu 942.1 15 87.0 17 668.4 47 758.2 79 173.5 Hazine'ye Kısa Vadeli Avans 30 983.1 70 421.0 122 278.0 192 000.0 212 613.5 MERKEZĠ YÖNETĠMDEN ALACAKLAR Bütçe Ġle ilgili Kurumlar Hazine'ce Çıkarılan Madeni Para 6021.1 5 581.4 Devlet Ġç Borçlanma Senetleri (2) 20 772.5 37 013.4 75 097.6 Tahkimle AktifleĢtirilmiĢ Alacaklar 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Hazine'deki Diğer Alacaklar (Net) 0.0 0.0 0.0 318.0 0.0 34 744.7 31 932.4 133 416.8 25 939.8 11 600.6 12 515.2 25 929.8 1 203.3 8 655.3 16 866.2 20 502.8 28 677.0 79 163.4 7 920.3 16 861.3 12 251.7 12 220.2 7 670.5 7 669.3 16 699.2 12 157.6 12 174.2 7 661.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 251.0 162.1 94.1 46.0 9.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 735.0 4.9 8 251.1 ALACAKLAR 1 517.2 1 995.9 70.6 29.0 9.0 Kalkınma ve Yatırım Bankalarından Alacaklar 1 517.2 1 995.9 70.6 29.0 9.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 DAĞITILAMAYAN VARLIKLAR 6 495.6 8 958.1 9 224.7 23 579.1 15 093.1 T O P L A M 189 763.7 306 993.4 778 340.5 1 540 260.8 2 839 175.0 Yeniden Değerlendirme Hesapları 329 167.8 439 141.3 -33 624.3 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠNDEN ALACAKLAR (3) 1 800.2 MEVDUAT BANKALARINDAN ALACAKLAR Avans ve Reeskont Ticari Tarımsal Orta Vadeli Sınai Kredileri (Bankalar) Tahvil Üzerine Avans Bankalar Kanalıyla KĠT' lere Verilen Krediler Diğer Alacaklar 16 456.8 71 492.9 DĠĞER MALĠ KURUMLARDAN Banka DıĢı Mali Kurumlardan Alacaklar Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle (2) Devlet Ġç Borçlanma Senetleri tutarında, geri satın alma anlaĢmalarına iliĢkin düzeltme yapılmaktadır. KarĢılık düzenlemeleri mevduat bankaları hesabındadır. (3) Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri senetlerinin bankalar tarafından iskonto edilmesine iliĢkin iĢlemler Mevduat Bankalarından alacaklar olarak sınıflandırılırken, doğrudan Mali Olmayan Kamu GiriĢimlerine açılan krediler Mali Olmayan Kamu GiriĢimlerinden alacaklar olarak gösterilmiĢtir. TABLO 29.P PARASAL YETKĠLĠLER- SEKTÖREL HESAPLAR ( Milyar TL) YÜKÜMLÜLÜKLER 1992 1993 1994 1995 1996(1) REZERV PARA 76 773.1 128 901.8 282 973.1 507 819.1 900 662.7 DolaĢıma Çıkan Kağıt ve Madeni Para 37 302.6 63 820.2 121 442.8 226 477.1 361 686.2 Mevduat Bankaları DıĢındaki Para 30 243.6 51 364.3 101 401.1 188 505.9 305 117.4 Bankalardaki Para 7 059.0 12 455.9 20 041.7 37 971.2 38 931.8 63 979.9 160 368.2 278 885.7 536 440.5 30 775.7 51 478.7 122 542.5 250 873.4 420 609.3 8 156.1 12 501.2 37 825.7 28 012.3 115 831.2 1 101.7 1 162.1 Bankalar Mevduatı Mevduat Munzam KarĢılıkları Serbest Rezervler Vadesiz Mevduat (TL) Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri Yerel Yönetimler Özel Sektör Diğer Mali Kurumlar VADELĠ TASARRUF MEVDUATI 538.7 56 568.8 2 456.3 2 536.0 29.6 2.8 2 394.6 2 292.1 36.2 298.4 44.2 460.0 653.8 1 074.7 9.1 3.4 7.9 9.8 19.2 33.4 146.1 35.3 22.3 221.9 1 981.9 2 941.6 6 773.2 12 425.1 25 333.6 YABANCI PARA MEVDUAT Banka DıĢı Mali Kurumlar Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri Yerel Yönetimler BLOKE MEVDUATLAR DIġ YÜKÜMLÜLÜKLER IMF Kredileri Kullanımı (UFC) DıĢ Krediler 1 842.6 3 827.1 3 130.4 12 147.1 33 945.7 1 638.7 3 556.6 2 594.2 11 921.2 33 209.4 189.2 236.1 528.8 215.1 721.9 14.7 34.4 7.4 10.8 14.4 13.6 11.3 12.2 15.3 22.0 59 825.6 108 401.0 398 134.8 769 307.1 1 334 119.1 0.0 0.0 13 221.1 40 832.5 67 572.8 11 016.7 4 576.7 6 391.3 15 093.6 11 333.6 Kredi Mektuplu Döviz Mevduatı 54 486.9 100 844.2 356 895.2 687 737.8 Diğer YerleĢik Olmayanların Mevduatı 471.4 691.1 11 437.4 27 062.6 290.6 474.4 1 487.5 14 309.0 16 541.1 22 482.0 103 109.4 335 449.0 Genel ve Katma Bütçeli Ġdareler Mev. 8 904.1 6 163.5 10 236.3 88 034.2 307 604.9 Genel ve Katma Büt. Ġd. Proje Kredileri 3 787.5 7 961.6 7 237.8 11 407.7 15 679.6 Katma Bütçeli Ġdareler 145.8 21.3 138.5 7.3 101.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 14.5 3.4 15.7 16.3 14.1 100.9 425.0 3 774.9 244.0 2 263.1 1 356.2 1 966.3 1 078.8 3 399.9 9 786.1 3 468.3 8 781.8 13 708.7 19 191.7 DAĞITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER 31 549.6 37 587.7 51 126.1 116 246.0 184 964.6 T O P L A M 189 763.7 306 993.4 778 340.5 1 540 260.8 2 839 175.0 Muvakkat Alacaklılar (YP) MERKEZĠ YÖNETĠM MEVDUATLARI Resmi Sosyal Güvenlik Kurumları Akreditif Bedelleri (Resmi Kurumlar) Merkezi Yönetime Diğer Yükümlülükler Bütçe DıĢı Fonlar SERMAYE VE REZERVLER 2 340.6 1 222 935.5 27 632.6 4 961.5 24 678.3 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 30 MERKEZ BANKASI - KREDĠLER (Milyar TL) KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE 1992 1993 1994 1995 1996(1) MERKEZĠ YÖNETĠM 30 983.1 70 421.0 122 278.0 192 318.0 212 613.5 Hazine'ye Kısa Vadeli Avans 30 983.1 70 421.0 122 278.0 192 000.0 212 613.5 Hazine'deki Diğer Alacaklar (net) 0.0 0.0 0.0 318.0 0.0 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠ 11 600.6 12 515.2 25 929.8 1 203.3 Hazine Kefaletini Haiz Bonolar 11 077.0 12 180.1 25 096.3 0.0 0.0 0.0 Kısa Vadeli Senet Reeskontu, TMO 0.0 0.0 0.0 0.0 523.6 335.1 833.5 1 203.3 0.0 0.0 0.0 0.0 1 800.2 Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri, Diğer (ĠDT 'nin Vadesinde Ödenmeyen Borç.) Ġktisadi Dev.TeĢ.,Ticari Senetler MALĠ KURUMLAR Mevduat Bankaları Avans ve Reeskont Ticari Tarımsal Orta Vadeli Sinai Krediler (Bankalar) Tahvil Üzerine Avans 1 800.2 0.0 8 674.6 17 691.5 12 322.3 12 249.2 7 679.5 7 920.3 16 861.3 12 251.7 12 220.2 7 670.5 7 920.3 16 861.3 12 251.7 12 220.2 7 670.5 7 669.3 16 699.2 12 157.6 12 174.2 7 661.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 251.0 162.1 94.1 46.0 9.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Kamu Ġktisadi Kurumlarından Alacaklar 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 754.3 830.2 70.6 29.0 9.0 Ġhracat Avans ve Reeskontları 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Özel Ġhracat Kredileri, Eximbank 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Eximbank Kredi. DıĢ Ticaret Sermaye ġir. 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Ġhracat Reeskont Kredileri 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Diğer Tic. Krediler, KYB 567.9 707.2 4.3 0.0 0.0 Orta Vadeli Krediler, KYB 186.4 123.0 66.3 29.0 9.0 Banka DıĢı Mali Kurumlar 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Tasarrufları Koruma Fonu Avansı 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 51 258.3 100 627.7 160 530.1 205 770.5 222 093.2 1992 1993 1994 1995 14 16 112.7 18 102 Diğer Krediler Kalkınma ve Yatırım Bankaları T O P L A M Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 31 MERKEZ BANKASI - MEVDUAT (Milyar TL) KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE 1996(1) MERKEZĠ YÖNETĠM 171.8 193.6 Genel ve Katma Bütçeli 604.9 Ġdareler 8 904.1 691.4 6 163.5 10 236.3 333 849.1 88 034.2 307 TL 4 742.8 2 370.0 6 073.3 13 397.8 19 905.8 YP 699.1 4 161.3 3 793.5 4 163.0 74 636.4 287 Genel ve Katma Büt.Ġd. Proje Kredileri 3 787.5 7 961.6 7 237.8 11 407.7 15 679.6 TL 0.2 YP 3 787.3 Katma Bütçeli Ġdareler 0.0 7 961.6 0.4 7 237.4 0.0 11 407.7 0.0 15 679.6 145.8 21.3 138.5 7.3 101.2 TL 138.5 5.2 124.9 7.3 101.2 YP 7.3 16.1 13.6 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Kanunla Kur. Sosyal Kurumları Güv. Bütçe DıĢı Fonlar 1 356.2 1 966.3 1 078.8 3 399.9 9 786.1 TL 655.3 1 350.3 642.9 3 086.8 7 037.7 YP 700.9 616.0 435.9 313.1 2 748.4 MALĠ KURUMLAR 938.3 40 67 755.2 622.1 Bankalar Mevduatı 440.5 38 058.3 63 979.9 931.8 Mevduat Munzam 609.3 KarĢılıkları TL 605.4 30 51 478.7 11 30 341.3 8 156.1 57 509.2 21 137.4 711.0 Serbest Rezervler 831.2 122 542.5 064.7 YP 003.9 160 368.2 775.7 19 163 65 033.3 12 501.2 37 290 569 921.2 278 536 885.7 250 420 873.4 106 165 549.3 144 255 324.1 28 012.3 115 20 790.2 75 776.8 825.7 Yurtiçi Bankalar (YP) Mevduat Bankaları (Serbest Mev. TL) Diğer Mali KuruluĢlar Kalkınma ve Yatırım Bankaları 4 133.4 6 510.7 31 711.5 4 022.7 5 990.5 6 114.2 7 222.1 40 054.4 1 690.3 3 775.3 2 690.1 12 035.5 33 497.8 842.5 476.2 1 888.1 129.9 120.7 TL 32.8 6.9 22.0 19.1 61.8 YP 97.1 113.8 820.5 457.1 18 26.3 Banka DıĢı Mali Kur. (Tas.Mev.Sig.Fonu) TL (Vadesiz) YP Finansman KuruluĢları (ÖFK) 1 542.2 0.6 1 541.6 3 582.0 139.2 3 442.8 1 787.0 13.3 17 73.7 11 467.3 3.2 11 464.1 315 43.2 160.1 31 383.1 18.2 72.6 43.5 92.0 66.5 0.0 0.0 17.1 0.0 0.0 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠ 225.4 534.5 573.0 244.7 724.7 Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri 225.4 534.5 573.0 244.7 724.7 36.2 298.4 44.2 29.6 2.8 189.2 236.1 528.8 215.1 721.9 YEREL YÖNETĠMLER 474.7 688.2 1 082.1 2 405.4 2 306.5 TL (Vadesiz) 460.0 653.8 1 074.7 2 394.6 2 292.1 14.7 34.4 7.4 10.8 14.4 ÖZEL SEKTÖR (TL) 9.1 3.4 7.9 9.8 19.2 BLOKE MEVDUATLAR 4.4 5.1 7.0 10.8 17.5 Yetkili Döviz Müesseseleri TL (Vadesiz) YP YP YERLEġĠK OLMAYANLAR 250 MEVDUATI Kredi Mektuplu Mevduat 222 Diğer Mevduat (TL) DĠĞER MEVDUAT T O P L A M 156 54 958.3 54 535.3 100 368 332.6 356 486.9 844.2 895.2 471.4 691.1 11 437.4 0.6 0.8 110 488.2 Kaynak: Merkez Bankası 101 186 635.2 0.3 551 752.6 714 800.4 687 737.8 27 062.6 4.8 1 111 246.2 1 568.1 1 935.5 27 632.6 111.0 2 857.1 (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 32.A MEVDUAT BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR (Milyar TL) VARLIKLAR 1992 1993 1994 1995 1996(1) REZERVLER 44 838.8 74 625.4 172 476.5 314 479.7 582 319.8 7 059.0 12 455.9 20 041.7 37 971.2 56 568.8 Merkez Bankasındaki Mevduatlar 37 779.8 62 169.5 152 434.8 276 508.5 525 751.0 Mevduat Munzam KarĢılıkları 30 669.5 51 455.4 119 412.9 249 914.4 435 294.6 7 110.3 10 714.1 33 021.9 26 594.1 90 456.4 14 213.1 14 396.1 8 449.1 19 497.4 24.3 14 207.0 14 390.0 8 443.0 19 476.0 0.0 Para Serbest Rezervler MERKEZ BANKASINDAN DĠĞER ALAC. Swap ve Röpor AnlaĢmaları Altında TCMB'den Alınan Krediler (Net) Diğer Alacaklar 6.1 6.1 6.1 21.4 24.3 DIġ VARLIKLAR 73 144.2 154 976.0 335 160.2 593 595.8 817 889.1 MERKEZĠ YÖNETĠMDEN ALACAKLAR 56 218.9 100 522.6 224 793.0 413 346.7 1 240 655.8 Bütçe ile Ġlgili Kurumlar 54 213.8 96 619.5 203 152.8 385 467.2 1 126 977.3 Merkezi Yönetime Verilen Krediler 10 140.2 5 244.0 187.6 20 524.9 11 912.0 Merkezi Yönetimce Çıkar. Bono ve Tahv. 37 871.7 76 943.6 146 232.9 252 821.9 750 579.1 Merkezi Yönetimden Diğer Alacaklar 6 201.9 14 431.9 56 732.3 112 120.4 364 486.2 2 005.1 3 903.1 21 640.2 27 879.5 113 678.5 2 005.1 3 903.1 21 27 879.5 113 Bütçe DıĢı Kurumlar Bütçe DıĢı Fonlardan Alacaklar 640.2 678.5 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠNDEN ALACAKLAR 7 120.2 24 051.5 65 819.6 40 288.7 44 679.4 KĠT'lere Verilen Krediler 6 750.3 23 698.7 64 582.0 37 637.0 43 613.9 KĠT'lerce Çıkarılan Tahviller 249.4 7.4 3.5 0.0 0.0 KĠT'lere ĠĢtirakler 11.1 15.6 6.8 2.6 0.1 109.4 329.8 1 227.3 2 649.1 1 065.4 0.0 0.0 2 756.4 4 745.6 5 699.6 KĠT'lerden Diğer Alacaklar YEREL YÖNETĠMLERDEN ALACAKLAR DĠGER MALĠ KURUMLARDAN ALACAK. 3 481.0 6 748.3 20 039.9 32 858.7 64 916.7 Kalkınma ve Yatırım Bankalarından Alacak. 2 489.4 4 855.8 17 847.6 28 032.0 54 322.1 Banka DıĢı Mali Kurumlardan Alacaklar 991.6 1 892.5 2 192.3 4 826.7 10 594.6 ÖZEL GĠRĠġĠMLERDEN ALACAKLAR 182 233.4 336 615.4 550 330.7 1 356 669.1 2 679 582.2 Özel GiriĢimlere Verilen Krediler 168 157.4 312 325.9 507 238.4 1 277 943.5 2 532 419.3 45.9 17.5 66.6 22.6 Özel GiriĢimlerce Çıkarılan Tahviller 4 180.2 Özel GiriĢimlere ĠĢtirakler 9 345.1 16 343.0 27 416.5 50 578.0 71 011.5 Özel GiriĢimlerden Diğer Alacaklar 4 685.0 7 929.0 15 609.2 28 125.0 71 971.2 YURTĠÇĠ BANKALARARASI ALACAK. 21 707.5 81 682.5 47 366.7 143 585.4 289 787.5 DAĞITILAMAYAN VARLIKLAR 99 470.5 168 592.9 361 502.3 777 198.8 1 380 442.2 T O P L A M 502 427.6 962 210.7 1 788 694.4 3 696 265.9 7 105 996.6 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 32.P MEVDUAT BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR (Milyar TL) YÜKÜMLÜLÜKLER 1996(1) VADESĠZ MEVDUAT 386 1992 1993 1994 1995 45 73 125 193 590.3 Özel Sektör 248 36 618.5 Yerel Yönetimler 25 2 222.3 401.7 59 928.8 3 849.6 102 813.3 7 400.3 428.5 816.5 155 340.0 961.3 12 023.8 684.5 Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri 107 5 864.9 8 329.5 Diğer Mali Kurumlar 399.5 884.6 1 946.5 13 20 438.9 088.9 2 547.1 509.2 5 625.8 4 458.9 VADELĠ MEVDUAT (2) 863 124 654.4 Özel Sektör 811 120 373.4 Yerel Yönetimler 16 874.2 183 910.3 177 175.1 1 434 517.9 418 004.8 2 620.7 959 240.8 914 329.3 2 559.8 3 847.0 1 1 006.9 877.3 8 886.7 32 206.4 361.8 Diğer Mali Kurumlar 21 295.3 6 838.9 660.1 Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri 14 1 361.0 5 005.7 5 866.2 713.3 050.1 YURTĠÇĠ YERLEġĠKLERĠN YABANCI PARA MEVDUATI 185 101 390.9 MEVDUAT SERTĠFĠKALARI 10 3 708.9 186 789.7 3 063.7 561 874.8 4 633.4 1145 818.7 2 026.6 6 918.9 316.6 TAHVĠLLER 770.7 6 191.8 24 524.1 DIġ YÜKÜMLÜLÜKLER 679 54 628.9 MERKEZĠ YÖNETĠM MEVDUATLARI 345 38 069.4 Resmi Sosyal Güv. Kur. ve 203 Bütçeye ait Hes. Bütçe DıĢı Fon Hesapları 142 14 831.5 23 237.9 T.C.M.B. DEN KREDĠLER 12 8 652.4 135 596.1 65 802.5 22 439.3 43 363.2 17 902.8 Bankalararası Mevduat, Merkez 357.2 Bankası T.C.M.B. Kredileri 686.2 650.2 8 002.2 930.8 16 972.0 SERMAYE HESAPLARI 684 50 208.9 YURTĠÇĠ BANKALARARASI YÜKÜM. 434 27 125.3 DAĞITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER 496 42 206.4 T O P L A M 105 502 427.6 99 670.4 96 385.5 75 163.9 962 210.7 15 36 689.8 7 756.6 125 647.2 91 714.8 31 315 754.7 595.9 143 855.7 797.0 66 113.4 788.3 59 133.5 77 742.3 926.5 12 663.5 12 586.3 661.2 341.1 12 043.4 286.4 12 299.9 4 7 320.1 182 053.1 61 252.8 172 733.0 1 788 694.4 383 838.6 494.5 206 457.5 791.1 291 676.4 3 696 265.9 049.0 7 996.6 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle (2) Vadeli mevduatlar, mevduatın yanında Bankalar Kanununda mevduat olarak tanımlanmayan muhtelif alacaklar ve alacaklı geçici hesaplar gibi banka yükümlülüklerinin bazılarını da içermektedir. Bu nedenle kurumsal sektörlere göre banka hesaplarındaki mevduat tanımına giren rakamlar resmi mevduat rakamlarından farklıdır. TABLO 33.A MEVDUAT BANKALARI- MEVDUAT (Milyar TL) KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE 1992 1993 1994 1995 1996(1) 16 020.3 27 001.3 45 749.8 70 835.7 221 677.2 8 844.0 16 417.7 23 388.3 46 118.5 175 460.2 Resmi Kurumlar 4 896.1 9 700.1 12 171.5 25 574.5 149 667.6 Diğer Kurumlar 3 947.9 6 717.6 11 216.8 20 544.0 25 792.6 7 176.3 10 583.6 22 361.5 24 717.2 46 217.0 MALĠ KURUMLAR MEVDUATI 18 680.8 75 415.4 43 522.1 178 967.8 372 649.7 Bankalararası Mevduat 16 949.2 72 243.2 35 969.3 167 475.8 347 200.1 341.1 286.4 4 357.2 MERKEZĠ YÖNETĠM Sos. Güven. Kur. ve Bütçeye Ait Hes. Bütçe DıĢı Fonlar Merkez Bankası 650.2 930.8 YurtdıĢı Bankalar 994.1 5 117.5 12 617.7 75 665.0 124 404.0 Yurtiçi Bankalar 15 304.9 66 194.9 23 010.5 91 524.4 218 438.9 Diğer Mali KuruluĢlar Mev. Kalkınma ve Yatırım Bank. Banka DıĢı Mali Kurumlar 1 731.6 3 172.2 7 552.8 11 492.0 25 449.6 804.2 1 783.6 5 181.8 5 117.5 9 541.8 927.4 1 388.6 2 371.0 6 374.5 15 907.8 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠ 7 515.3 10 968.2 20 253.4 50 909.6 119 522.4 YEREL YÖNETĠMLER 3 096.5 5 344.6 10 021.0 50 909.6 119 522.4 1 045 792.0 2 114 760.1 4 179 687.6 ÖZEL SEKTÖR 245 393.4 392 243.4 Tasarruf Mevduatı, Gerçek KiĢiler 90 283.1 122 268.2 325 200.0 682 572.7 1 520 291.5 Ticari Kurumlar 25 364.0 40 438.1 78 534.8 131 561.2 191 943.8 Diğer Kurumlar 24 898.6 39 683.7 75 549.0 147 888.6 272 109.1 101 138.8 186 789.7 561 874.8 1 145 818.7 2 185 026.6 Yurtiçi YerleĢiklerin Yabancı Para Mev. Mevduat Sertfikaları YURTDIġI T O P L A M 3 708.9 3 063.7 4 633.4 6 918.9 10 316.6 5 444.6 11 526.9 37 811.0 109 450.8 161 442.6 296 150.9 522 499.8 1 203 149.3 2 543 786.7 5 097 803.3 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 33.B MEVDUAT BANKALARI- MEVDUAT (Milyar TL) TÜRLERİNE GÖRE 1992 1993 1994 1995 1996(1) 90 750.0 123 096.2 326 227.0 684 284.7 1 523 434.5 Vadesiz 12 164.2 19 421.6 34 538.2 54 611.7 93 705.5 Vadeli 78 585.8 103 674.6 291 688.8 629 673.0 1 429 729.0 36 222.7 56 845.9 108 459.6 202 023.7 355 194.6 30 377.1 47 823.4 79 828.3 120 677.4 265 760.7 9 022.5 28 631.3 81 346.3 89 433.9 55 562.8 105 136.2 187 872.6 336 883.6 TASARRUF MEVDUATI TĠCARĠ KURUMLAR MEVDUATI Vadesiz Vadeli DĠĞER KURUMLAR MEVDUATI 5 845.6 35 041.6 Vadesiz Vadeli Bilgi Ġçin: Fonlar (2) RESMĠ KURUMLAR MEVDUATI Vadesiz Vadeli MEVDUAT SERTĠFĠKALARI Vadesiz Vadeli DÖVĠZ TEVDĠAT HESAPLARI 8 131.1 12 740.6 21 850.6 30 561.0 54 983.9 26 910.5 42 822.2 83 285.6 157 311.6 281 899.7 5 559.8 8 078.8 16 613.7 13 980.8 26 858.8 6 593.1 12 539.7 19 064.2 36 803.7 172 285.5 6 272.1 11 988.0 17 340.4 33 039.5 163 515.9 321.0 3 708.9 20.1 3 688.8 551.7 1 723.8 3 764.2 8 769.6 3 063.7 4 633.4 6 918.9 10 316.6 25.5 3 038.2 34.2 4 599.2 26.8 6 892.1 31.0 10 285.6 106 277.0 197 364.7 598 477.8 1 253 289.7 2 342 946.6 Vadesiz 24 801.1 52 553.2 172 546.1 364 908.2 621 787.1 Vadeli 81 475.9 144 811.5 425 931.7 888 381.5 1 721 159.5 DÖVĠZE ÇEVRĠLEBĠLĠR TL BANKALARARASI MEVDUAT T.C. Merkez Bankası 0.1 17 557.5 650.2 0.0 74 026.8 930.8 Kamu Mevduat Bankaları 5 565.8 4 395.3 Özel Mevduat Bankaları 9 486.9 61 799.6 Kalkınma ve Yatırım Bankaları YurtdıĢındaki Bankalar Özel Kan. Mev. Kabule Yet. Kur. T O P L A M 0.0 0.0 0.0 41 151.1 172 593.4 356 741.9 341.1 286.4 4 357.2 3 403.2 20 895.4 40 450.4 19 607.3 70 629.0 177 988.5 804.2 1 783.6 5 181.8 5 117.5 994.1 5 117.5 12 617.7 56.3 0.0 0.0 0.1 0.0 296 150.9 522 499.8 1 203 149.3 2 543 786.7 5 097 803.3 75 665.0 9 541.8 124 404.0 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle (2) Diğer kurumlar mevduatı içerisinde yer alan Bütçe DıĢı Fonlar Mevduatı para arzlarına dahil edilmemiĢtir. TABLO 34.A KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR (Milyar TL) VARLIKLAR 1996(1) 1992 REZERVLER 135 10 380.5 1993 19 738.2 1994 1995 52 84 105.6 327.0 373.1 Para 29.2 Merkez Bankasındaki Mevduat 5.9 17.5 21.5 35.8 141.8 129.5 851.8 483.0 1 888.1 Mevduat Bankalarından 133 Alacaklar 455.8 Mevduat Bankalarınca 0.0 Çıkarılan Menkul Değ. Mevduat Bankalarına 133 Verilen Krediler 455.8 10 232.8 19 591.2 51 83 586.8 453.7 0.0 10 232.8 0.4 19 590.8 0.0 51 0.0 83 586.8 453.7 MERKEZ BANKASINDAN DĠĞER ALACAKLAR 0.2 DIġ VARLIKLAR 98 -21.9 -534.7 4 756.5 8 859.2 60.0 18 513.0 795.0 777.0 60 544.8 MERKEZĠ YÖNETĠMDEN ALACAKLAR 19 460.8 2 622.6 4 579.1 7 079.0 304.6 2 446.3 3 925.0 6 445.0 0.1 0.0 Merkezi Yönetimce 15 Çıkarılan Bono ve Tah. 501.8 110.9 920.9 2 040.4 4 777.5 Merkezi Yönetimden Diğer 2 Alacaklar 528.2 193.6 1 525.4 1 884.6 1 667.5 156.2 176.3 654.1 634.0 156.2 176.3 654.1 634.0 1 320.0 1 712.5 585.5 468.4 538.7 333.8 KĠT' lerce Çıkarılan 0.0 Tahviller 0.0 0.0 0.0 0.0 KĠT'lere ĠĢtirakler 12.1 4.9 12.8 11.9 12.0 729.6 1 231.3 721.6 8 876.5 2 292.0 5 717.0 5 942.0 10 130.5 185.8 Bütçe Ġle Ġlgili Kurumlar 18 030.0 Merkezi Yönetime Verilen 0.0 Krediler Bütçe DıĢı Kurumlar 0.0 0.0 1 155.8 Bütçe DıĢı Fonlardan 1 Alacaklar 155.8 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠNDEN ALACAKLAR 6 1 272.2 9 222.3 140.9 KĠT' lere Verilen Krediler 10.0 Diğer Alacaklar 6 118.8 YEREL YÖNETĠMLERDEN 18 ALACAKLAR 294.7 BANKA DIġI MALĠ KURUMLARDAN ALACAKLAR 690.9 ÖZEL SEKTÖRDEN ALACAKLAR 153 118.7 13 930.7 709.8 22 562.4 229.6 45 136.4 78 313.9 136.6 557.2 Özel Sektöre Verilen 148 Krediler 992.7 13 434.0 22 035.3 43 76 291.3 943.3 Özel GiriĢimlerce Çıkarılan 0.0 Tahviller 0.0 0.0 0.0 0.0 Özel GiriĢimlere ĠĢtirakler 251.2 173.3 612.4 737.3 245.5 353.8 580.9 1 285.3 98.3 285.9 222.4 807.5 7 696.1 14 417.4 2 869.6 Özel Sektörden Diğer 1 Alacaklar 694.9 KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI ARASI ALACAKLAR 2306.1 DAĞITILAMAYAN VARLIKLAR 78 37 52 318.8 564.0 783.1 T O P L A M 513 41 031.7 76 090.3 165 845.9 303 435.8 127.0 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 34.P KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - SEKTÖREL HESAPLAR (Milyar TL) YÜKÜMLÜLÜKLER 1996(1) VADELĠ MEVDUAT (2) Özel Sektör Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri TAHVĠLLER 411.0 1992 1993 1994 1 255.2 1 663.9 1 826.7 2 896.6 2 909.5 1 153.5 1 605.0 1 810.8 2 879.4 2 844.2 101.7 8 856.2 58.9 16 15.9 39 255.3 545.3 DIġ YÜKÜMLÜLÜKLER 589.3 7 946.0 13 5 309.3 13 30 961.3 4 196.3 Bütçe DıĢı Fonlar Hesabı 093.4 1 113.0 7 103.3 50 65.3 70 48 81 672.0 23 549.8 201.7 Bütçe ve Sosyal Güvenlik 388.3 Kur. Mev. 17.2 758.3 558.4 MERKEZĠ YÖNETĠM MEVDUATI 481.7 1995 44 74 215.3 12 151.3 31 61 964.8 6 098.4 11 398.5 12 13 250.5 PARASAL SEKTÖRE 159 YÜKÜMLÜLÜKLER 6 653.2 12 42 760.1 080.4 Merkez Bankası Kredileri 753.4 Mevduat Bankalarına Olan 158 Yükümlülükler 5 899.8 SERMAYE HESAPLARI 772.9 7 495.2 828.9 11 71.0 42 689.1 251.5 12 3 516.6 6 982.9 254.3 643.5 30.0 719.9 88 224.3 13 173.7 057.7 DAĞITILAMAYAN YÜKÜMLÜLÜKLER 319.1 88 33 923.6 77 009.5 14 319.0 35 46 629.8 T O P L A M 513 41 031.7 76 090.3 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle 165 785.9 303 435.8 127.0 (2) Kalkınma ve Yatırım Bankaları mevduat kabul etmemesine karĢın bazı yükümlülükleri, PARASAL DURUM'daki sınıflandırmaya sadık kalmak için mevduat olarak nitelendirilmiĢtir. TABLO 35 KALKINMA VE YATIRIM BANKALARI - KREDĠLER (Milyar TL) KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE 1996(1) 1992 1993 1994 1995 MERKEZĠ YÖNETĠM 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 585.5 468.4 538.7 333.8 10.0 MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠMLERĠ YEREL YÖNETĠMLER 2 292.0 5 717.0 MALĠ KURUMLAR 7 635.0 7 430.7 Mevduat Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları 5 942.0 10 130.5 18 294.7 16 293.1 45 031.7 66 037.0 98 109.6 15 575.4 44 604.6 65 178.5 95 505.5 98.3 285.9 222.4 807.5 2 306.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 98.3 285.9 222.4 807.5 2 306.1 106.0 431.8 204.7 51.0 298.0 Özel Finans Kurumları 0.0 74.8 0.0 0.0 0.0 Sigorta ġirketleri 0.0 19.9 0.0 0.0 0.0 106.0 337.1 204.7 51.0 298.0 Eximbank Diğer Kalkınma ve Yatırım Bankaları Banka DıĢı Mali Kurumlar Diğer Mali Kurumlar ÖZEL SEKTÖR 992.7 13 22 035.3 434.0 Özel GiriĢimler 360.1 9 631.6 43 76 291.3 148 63 628.3 132 943.3 15 965.1 34 585.2 Hanehalkı Diğer YURTDIġI KREDĠLER 52.2 154.0 279.5 468.2 676.0 3 750.2 5 916.2 9 078.6 12 194.8 15 956.6 1 102.6 1 039.5 1 370.6 38 744.3 80 961.5 T O P L A M 368.5 25 45 553.3 049.2 96 826.3 191 346 536.9 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 36 MEVDUAT BANKALARI- KREDĠLER (Milyar TL) KURUMSAL SEKTÖRLERE GÖRE 1996(1) MERKEZĠ YÖNETĠM MALĠ OLMAYAN KAMU GĠRĠġĠM. (KĠT) YEREL YÖNETĠMLER MALĠ KURUMLAR 591.8 1992 10 140.2 6 750.3 0.0 8 380.8 1993 1994 1995 5 244.0 187.6 20 524.9 11 912.0 23 698.7 64 582.0 37 637.0 43 613.9 0.0 17 060.4 2 756.4 35 4 745.6 5 699.6 69 718.4 112 26 257.9 48 109.2 3 627.1 10 073.7 38 035.5 488.9 Kalkınma ve Yatırım Bankaları 4 430.3 17 069.4 684.8 741.6 5 155.4 817.6 3 688.7 11 914.0 22 630.8 370.7 913.4 342.5 1 480.7 3 033.8 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 Özel Finans Kurumları 239.4 319.6 269.9 176.6 2 441.8 Diğer Mali Kurumlar 131.3 593.8 72.6 1 304.1 591.6 Eximbank Diğer Kalk. ve Yat. Bankaları Banka DıĢı Mali Kurumlar Sigorta ġirketleri Yurtiçi Bankalararası Krediler ÖZEL SEKTÖR 532 1 502.4 6 507.7 11 716.7 18 077.0 41 979.8 168 312 507 1 277 157.4 Özel GiriĢimler 982 121 325.9 239 238.4 385 943.5 899 61 448.8 2 419.3 1 712.3 Hanehalkı (2) Diğer (3) 499.8 2 280.1 44 864.6 7 107.6 TOPLAM 751 17 53.4 195 182.1 4 697.2 13 418.6 114 364 509.9 927.9 20 329.9 22 551.8 363 026.2 597.0 6 980.3 65 353.7 165.0 YURTDIġI 748.2 630 583.2 534.8 25 384.7 524 45 650.1 1 433 2 121.2 886.7 (1) Kasım sonu itibariyle (2) Bankaların kendi personeline verdiği kredileri içerir. (3) Tüketici kredileri ile Tarım Kredi ve Tarım SatıĢ Kooperatiflerine verilen kredileri içerir. TABLO 37 BANKACILIK SEKTÖRÜ - YURTĠÇĠ KREDĠ HACMĠ (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 42 82 148 193 1996(1) MERKEZ BANKASI (Dolaysız 413.7 Krediler) Merkezi Yönetim 613.5 Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri Banka DıĢı Mali Kurumlar MEVDUAT BANKALARI 596 Merkezi Yönetim Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri 583.7 30 936.2 70 983.1 421.0 11 600.6 12 515.2 0.0 185 0.0 342 207.8 122 278.0 25 929.8 0.0 575 214 521.3 192 212 318.0 1 203.3 1 800.2 0.0 0.0 1 342 2 418.6 182.0 106.9 331.7 10 140.2 5 244.0 187.6 20 524.9 11 912.0 6 750.3 23 698.7 37 637.0 43 613.9 64 582.0 678.6 Yerel Yönetimler Banka DıĢı Mali Kurumlar Özel Sektör 532 0.0 0.0 2 756.4 4 745.6 5 699.6 370.7 913.4 342.5 1 480.7 3 033.8 168 312 157.4 KALKINMA VE YATIRIM 595.4 BANKALARI 507 325.9 16 238.4 28 50 628.7 1 277 2 943.5 86 806.6 419.3 167 417.6 652.5 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 Mali Olmayan Kamu GiriĢimleri 585.5 468.4 538.7 333.8 10.0 Yerel Yönetimler 2 292.0 5 717.0 106.0 431.8 Merkezi Yönetim BankadıĢı Mali Kurumlar Özel Sektör 992.7 13 204.7 22 434.0 T O P L A M 978 5 942.0 10 130.5 18 294.7 51.0 43 943.3 76 291.3 773 1 622 298.0 148 035.3 244 419.9 453 770.7 943.4 659.6 2 687.7 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 38 PARASAL SEKTÖR ANALĠTĠK BĠLANÇOSU (M3Y PARA ARZI VE KARġILIK KALEMLERĠ) (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 32 36 196 424 1996(1) K A R Ş I L I K L E R İ K A L E M DIġ VARLIKLAR (Net) 872 784.2 864.3 648.1 059.4 697.3 DıĢ Varlıklar 858 146 665.2 DıĢ Yükümlülükler 985 -113 881.0 YURTĠÇĠ KREDĠLER 280 313 764.2 Merkezi Yönetimden 484 Alacaklar (Net) Merkezi Yönetimden 943 Alacaklar Eksi: Merkezi Yönetim 459 Mevduatları Yerel Yönetimlerden Alacaklar Mali Olmayan Kamu 479.6 GiriĢimleri. Alacak. Özel Sektörden Alacaklar 679 Kalkınma ve Yatırım 331.1 Bankalarından Alacak. Banka DıĢı Mali Kurumlardan 594.6 Alacaklar DĠĞER KALEMLER (Net) 199 107 811.8 144 192.9 -36 -243 025.4 564 497.6 182 571.3 242 266.9 -59 695.6 0.0 0.0 18 720.8 182 36 566.7 336 233.4 615.4 4 006.6 6 851.7 707 995.4 -511 347.3 1 161 298.2 496 351.2 574 570.4 -78 219.2 2 756.4 70 1 482 2 367.7 113.0 -1 058 -1 308.3 415.7 2 273 4 523.3 845.4 837 1 728.9 158.3 1 011 1 347.2 541.2 -173 - 618.3 382.9 4 745.6 5 699.6 41 492.0 46 558.7 571 521.3 17 1 356 2 669.1 582.2 28 061.0 54 4 826.7 10 918.2 991.6 -40 306 492.6 P A R A 889.7 381.1 055.8 TOPLAM 954 279 1 892.5 2 192.3 -111 -124 145.0 490 216.9 407.8 1 233 538.5 -202 399.4 2 495 183.3 423.0 4 119.7 A R Z L A R I M1 708 78 341.1 Bankalar DıĢındaki Para 309 30 129 087.1 51 230 846.9 102 388 184.5 189 525.6 388.9 Vadesiz Mevduat 399 Parasal Yetkililer Mevduat Bankaları 398 47 086.6 183.9 307.0 177.1 47.2 123.3 47 190 112 112 293 969.7 YerleĢiklerin YP Mevduatı 218 Parasal Yetkililer 945.7 Mevduat Bankaları 185 103 77 135.0 282 441.9 153 354.8 153 354.8 473 058.7 190 128 341.4 630 348.0 399 501.1 399 501.1 1 195 353.2 565 198 672.1 597.3 186 561 1 145 Resmi Mevduat 172 (Vadeli/Vadesiz) 6 593.1 Diğer TCMB Mevduatı 329.1 5 929.8 12 539.7 4 618.5 533.3 19 505.1 1 157 101 600.1 007.2 2 414 12 147.1 259.1 1 447.0 3 130.4 668 007.2 868 3 827.1 299 1 447.0 1 842.6 203 532.8 868 005.2 874.8 2 631.5 616.8 789.7 963.3 1 256 233.5 390.9 M3 735 198 719.3 395.1 M2Y 4727 439.0 518.5 395.1 Mevduat Bankaları 800 128 465.2 442.0 736.2 Vadeli Mevduat 800 77 328.4 952.2 768.3 M2 508 645.1 2 965.8 972.3 33 2 818.7 026.6 1 337 2 217.5 147.4 36 803.7 064.2 19 285.5 43 782.3 54 121.1 M3Y (M2Y + Resmi Mevduat+ Diğer TCMB Mevduatı) 954 306 492.6 Kaynak: Merkez Bankası 490 216.9 1 233 538.5 2 495 183.3 4 119.7 (1) Kasım sonu itibariyle TABLO 39 MERKEZ BANKASI - ANALĠTĠK BĠLANÇO (Milyar TL) 1992 1993 1994 1995 1996(1) 75 758 128 126 368 701 911 817 2 049 320 101 486 157 675 324 304 509 295 497 909 66 751 125 751 190 499 464 283 488 868 62 602 108 482 214 161 466 496 651 292 9 442 18 862 12 327 12 254 7 684 Diğer Kalemler -5 293 -1 593 -35 989 -14 467 -170 108 Değerleme Hesabı 34 735 31 924 133 805 45 012 9 041 177 244 285 801 693 005 1421 112 2 547 229 89 407 157 688 499 865 1048 318 2 018 192 DıĢ Yükümlülükler 61 347 111 133 390 084 775 667 1 344 483 Ġç Yükümlülükler 28 060 46 555 109 781 272 651 673 709 Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat 10 798 16 692 14 237 102 802 341 102 Bankaların Döviz Mevduatı 17 262 29 863 95 544 169 849 332 607 MERKEZ BANKASI PARASI 87 837 128 113 193 140 372 794 529 037 Emisyon 36 838 63 104 120 212 223 934 356 589 Bankalar Mevduatı 23 120 36 048 63 662 113 792 205 825 Bankalar Zorunlu KarĢılıkları 19 064 30 341 57 510 106 549 165 605 4 056 5 707 6 152 7 243 40 220 VARLIKLAR DIġ VARLIKLAR ĠÇ VARLIKLAR Nakit ĠĢemler Kamu'ya Açılan Nakit Krediler Bankalara Açılan Nakit Krediler TOPLAM YÜKÜMLÜLÜKLER TOPLAM DÖVĠZ YÜKÜMLÜLÜKLERĠ Bankalar Serbest Ġmkanı Diğer Merkez Bankası Parası Fon Hesapları Banka DıĢı Kesimin Mevduatı Açık Piyasa ĠĢlemlerinden Borçlarımız Kamu Mevduatı TOPLAM 27 879 28 961 9 266 35 068 -33 377 693 1 491 657 3 193 7 198 544 1 078 1 207 2 565 2 470 21 779 21 835 1 138 15 926 -63 026 4 863 4 557 6 264 13 384 19 981 285 801 693 005 177 244 1 421 112 2 547 229 Kaynak: Merkez Bankası (1) Kasım sonu itibariyle Not: Her Hafta Resmi Gazete'de yayınlanan Haftalık Vaziyet (Merkez Bankası Bilançosu) Aktif = Pasif toplamı ile ekonomik tahlillerde kullanılmak üzere hazırlanan Analitik bilanço Aktif = Pasif toplamı aĢağıdaki nedenlerden dolayı eĢit olmamaktadır. A)Hazinenin kullanılabilir kredi imkanı ve IMF hesabı Analitik Bilançoda yer alırken, Haflalık Vaziyette bulunmamaktadır. B)Haftalık Vaziyetimizin aktifinde yer alan Madeni Para, Dahildeki Muhabirler, Gayrimenkuller, Muvakkat Borçlular, Diğer Aktif Hesaplar toplamı ile pasifte yer alan Ödenecek Senet ve Havaleler, Sermaye, Ġhtiyat Akçesi, KarĢılıklar, Muvakkat Alacaklılar, Diğer Pasifler toplamları netleĢtirilerek bakiye, Analitik bilançonun aktif tarafına net olarak Diğer Kalemlere yazılmaktadır. C)Haftalık Vaziyette Pasifte yer alan Hazine Altın Alacağı Analitik Bilançoda Hazinenin diğer borçları ile netleĢtirilmektedir. Ayrıca Açık Piyasa ĠĢlemleri Bir Gecelik ĠĢlemler Pasif tarafta netleĢtirilmektedir. TABLO 40 ĠHRAÇ EDĠLEN MENKUL DEĞERLER (Milyar TL) KAMU KESĠMĠ 1992 1993 1994 1995 1996(2) 142 334 910 1 446 3 740 447.5 597.1 457.1 139.4 735.0 Devlet iç borç.tah. 61 845.4 150 090.2 186 593.0 343 345.4 603 963.0 Ġç istikraz haz.bon. 75 926.1 179 150.9 647 752.1 1 096 321.0 3 136 772.0 - - 20 380.2 6 473.0 - 4 676.0 5 356.0 55 731.8 - - ÖZEL KESĠM 22 528.9 71 993.0 84 727.6 174 526.2 162 215.2 Tahvil 796.9 715.2 491.1 1 883.1 1 229.0 5 322.8 9 573.4 37 553.0 51 332.6 102 456.5 60.0 - - 300.0 - 770.0 2 387.5 2 024.6 1 300.0 2 362.5 1 006.6 1 205.5 156.5 1 533.0 2 880.0 92.0 5 355.0 2 203.0 4 249.0 8 945.0 14 480.6 52 756.4 42 299.4 113 928.5 41 628.5 - - - - 2 713.7 1992 1993 1994 1995 1996(4) 1 494 1 488 1 410 1 383 1 383 Gelir ortaklığı senetleri (GOS) Dövize endeksli senetler Hisse senedi(1) Kar-zarar ort.belgesi Banka bonosu Finansman bonosu MKYF katılma belgesi VDMK Gayrimenkul Sertifikası Kaynak: Sermaye Piyasası Kurulu (1) Piyasa Değeri (2) Geçicidir. TABLO 41 ULUSLARARASI REZERVLER (Milyon ABD doları) ALTIN (1) BRÜT DÖVĠZ REZERVLERĠ 13 760 16 274 15 109 22 560 25 265 Merkez Bankası 6 116 6 213 7 112 12 391 17 263 Bankalar 7 644 10 061 7 997 10 169 8 002 15 254 17 762 16 519 23 943 26 648 2 1 5 20 39 15 252 17 761 16 514 23 923 26 609 BRÜT ULUSLARARASI REZERVLER (2) Muhabir borçları (Overdrafts) NET REZERVLER (3) Kaynak: Merkez Bankası (1) Altın 1988-1995 yılları sonunda 369.1 dolar/ons üzerinden değerlendirilmiĢtir. (2) Uluslararası rezervler altın ve brüt döviz rezervlerinin toplamıdır. (3) Net rezervler brüt uluslararası rezervler eksi muhabir açıklarıdır. (4) Geçicidir. (Eylül 1996 itibariyle) TABLO 42 DIġ TĠCARET Milyon TL Milyon ABD doları DıĢ ticaret DıĢ ticaret Ġthalat Ġhracat hacmi Ġthalat Ġhracat 1964 126 4 878 3 697 948 537 411 - 1965 108 5 193 4 174 1 036 572 464 - 1966 227 6 522 4 415 1 209 718 491 - dengesi 1967 163 6 217 4 701 1 207 685 522 - 1968 268 6 934 4 468 1 260 764 496 - 1969 264 7 275 4 832 1 338 801 537 - 1970 360 10 348 6 408 1 536 948 588 - 1971 494 17 725 9 090 1 848 1 171 677 - 1972 678 22 346 11 876 2 448 1 563 885 - 1973 769 29 797 18 037 3 403 2 086 1 317 - 1974 246 53 124 21 197 5 310 3 778 1 532 -2 1975 338 68 987 20 075 6 140 4 739 1 401 -3 1976 169 82 941 30 775 7 089 5 129 1 960 -3 1977 043 104 882 31 338 7 549 5 796 1 753 -4 1978 311 113 290 55 358 6 887 4 599 2 288 -2 1979 808 178 505 75 744 7 330 5 069 2 261 -2 1980 999 613 267 221 498 10 819 7 909 2 910 -4 1981 230 1 002 356 530 716 13 636 8 933 4 703 -4 1982 097 1 461 425 937 311 14 589 8 843 5 746 -3 1983 507 2 127 081 1 298 945 14 963 9 235 5 728 -3 1984 623 4 034 897 2 608 332 17 891 10 757 7 134 -3 1985 385 5 994 853 4 252 949 19 301 11 343 7 958 -3 1986 648 7 561 157 5 012 346 18 562 11 105 7 457 -3 1987 968 12 353 8 844 331 24 348 14 158 10 190 -3 16 809 326 25 997 14 335 11 662 -2 24 819 337 27 417 15 792 11 625 -4 34 071 035 35 261 22 302 12 959 -9 57 373 403 34 640 21 047 13 593 -7 159 628 111 123 37 586 22 871 14 715 -8 934 668 328 904 171 144 44 773 29 428 15 345 -14 847 874 683 826 550 041 41 376 23 270 18 106 -5 641 707 1 649 154 1 001 123 57 346 35 709 21 637 -14 021 478 1 148 823 621 695 25 822 16 746 9 076 -7 540 476 041 1988 673 20 476 720 1989 167 33 762 160 1990 343 58 755 207 1991 454 88 914 171 1992 156 1993 083 1994 164 1995 072 1996 670 (1) Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir (Ocak-Mayıs 1996 dönemi rakamları) TABLO 43 ĠHRACATIN SEKTÖREL DAĞILIMI (Milyon ABD doları) 1992 1996(1) 1993 1994 1995 TARIM 700 2 259 2 381 2 470 2 314 BĠTKĠSEL ÜRÜNLER 639 2 055 2 037 2 165 2 101 419 311 151 73 Meyve 222 826 917 1 114 1 235 Sebze 157 167 173 180 Diğer 366 653 642 727 613 HAYVANCILIK ÜRÜNLERĠ 140 294 245 155 Canlı hayvanlar 128 284 223 132 Yün,kıl 3 2 7 4 Diğer 9 8 15 19 SU ÜRÜNLERĠ 50 44 53 54 ORMAN ÜRÜNLERĠ 14 6 8 4 MADENCĠLĠK VE TAġOCAK. 92 265 238 272 406 METALĠK OLMAYAN Ü. 212 201 215 249 49 32 50 144 1 2 2 1 3 3 5 12 12 191 12 731 15 364 18 917 TARIMA DAYALI SANAYĠ 490 1 242 1 322 1 660 2 097 Gıda sanayii 466 1 205 1 269 1 615 1 940 Hububat 2 49 46 26 1 19 12 2 57 MADEN CEVHERLERĠ 31 YAKIT MADDELERĠ 0.1 DĠĞER 3 ĠMALAT SANAYĠĠ 710 4 Diğer 53 45 157 231 172 235 277 10 718 11 237 13 469 16 543 139 90 145 141 Kimya sanayii 188 mamulleri 489 465 575 711 Deri, kösele 79 mamulleri 561 534 530 538 5 311 5 453 6 366 8 262 395 368 416 530 - 1 999 2 356 2 248 Demir dıĢı metal 76 sanayii mamulleri 164 182 224 353 Makina sanayii 168 mamulleri 324 352 542 685 TaĢıt araçları, 250 malzeme ve parçaları 379 373 494 804 2 956 1 421 1 821 2 271 14 715 15 350 18 106 21 636 24 PETROL TÜREVLERĠ 74 DĠĞER 146 Çimento 4 31 Dokumacılık mamulleri 993 Seramik, cam 142 mamulleri Demir ve Çelik 574 Sanayii mamulleri Diğer 645 502 Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir (Ocak-Mart 1996 dönemi rakamları) TABLO 44 1 5 ĠTHALATIN SEKTÖREL DAĞILIMI (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 1996(1) 1 184 1 674 1 214 2 452 758 BĠTKĠSEL ÜRÜNLER 661 926 679 1 369 430 Hububat ve baklagiller 156 344 160 475 245 58 72 75 204 48 Diğer 447 510 444 690 137 HAYVANCILIK ÜRÜNLERĠ 359 407 359 927 293 73 80 282 100 30 Ham deriler, postlar 166 215 7 464 145 Diğer 120 112 70 363 118 19 23 25 34 4 145 318 150 122 31 3 055 3 041 2 969 3 479 924 METALĠK OLMAYAN Ü. 80 84 77 113 22 MADEN CEVHERLERĠ 80 68 55 121 22 2 894 2 887 2 834 3 240 877 1 2 3 5 2 18 632 24 715 19 087 29 778 7 767 TARIMA DAYALI SANAYĠ 935 1 033 848 1 500 338 Gıda sanayii ürünleri 507 551 569 1 057 239 278 111 462 640 143 229 440 107 417 96 112 114 53 257 41 TARIM Yağlı tohumlar Yün,kıl SU ÜRÜNLERĠ ORMAN ÜRÜNLERĠ MADENCĠLĠK ve TAġOCAK. YAKIT MADDELERĠ DĠĞER ĠMALAT SANAYĠĠ Hayvani ve nebati yağlar Diğer ĠĢlenmiĢ orman ürünleri Dokumaya elveriĢli iĢlem görmüĢ elyaflar 26 24 30 59 0.3 Diğer 290 344 196 127 58 PETROL TÜREVLERĠ 864 1 075 974 1 374 337 16 833 22 607 17 265 26 904 7 092 2 624 2 981 1 378 4 292 1 120 Gübreler 240 311 170 364 91 Ġlaç ve boya 307 464 598 614 157 2 077 2 206 610 3 314 872 986 1 161 1 006 1 784 465 Dokumacılık mamulleri 926 1 279 1 307 2 125 584 Seramik, cam mamulleri 197 215 175 297 82 2 118 3 089 2 401 3 534 738 DemirdıĢı metal sanayii mamulleri 426 472 444 823 231 Madeni eĢya sanayii mamulleri 135 187 138 200 63 Makine sanayi mamulleri 4 044 5 202 3 723 5 666 1 537 Elektrikli makina sanayii mamulleri 1 762 2 035 1 784 2 152 645 TaĢıt araçları,malzeme ve parçaları 2 222 4 012 2 137 3 600 973 1 393 1 974 2 772 2 431 654 22 871 29 430 23 270 35 709 9 453 DĠĞER Kimya sanayii mamulleri Diğer Lastik ve plastik sanayii mamulleri Demir çelik sanayii mamulleri Diğer Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir (Ocak-Mart 1996 dönemi rakamları) TABLO 45 ÜLKELERE GÖRE ĠHRACAT VE ĠTHALAT (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 1996(1) AB 7 600 7 290 8 269 11 078 2 729 Almanya 3 660 3 655 3 934 5 036 1 206 Ġtalya 943 750 1 034 1 457 371 Fransa 809 771 851 1 033 253 Ġngiltere 796 835 889 1 136 280 Hollanda 500 517 621 737 178 Belçika-Lüksemburg 290 295 371 452 117 Diğer 602 467 569 1 227 324 2 771 2 705 2 986 2 970 803 Irak 212 160 141 124 35 Libya 247 247 179 238 71 Ġran 455 290 250 268 49 Suudi Arabistan 486 652 609 470 107 1 371 1 356 1 807 1 870 541 ABD 865 986 1 520 1 514 408 ĠSVĠÇRE 223 216 239 238 84 JAPONYA 162 159 187 180 44 3 094 3 994 4 905 5 656 1 434 14 715 15 350 18 106 21 636 5 502 10 049 12 950 10 279 16 861 4 867 Almanya 3 754 4 533 3 646 5 548 1 598 Ġtalya 1 919 2 558 2 009 3 193 884 Fransa 1 351 1 952 1 458 1 996 592 Ġngiltere 1 187 1 546 1 170 1 830 501 698 870 740 1 084 312 ĠHRACAT ORTADOĞU ve K. AFRĠKA Diğer DĠĞER ĠTHALAT AB Hollanda Belçika-Lüksemburg 551 683 532 912 247 Diğer 589 808 724 2 298 733 3 414 3 518 3 179 3 846 985 Irak 1 - - - 5 Ġran 365 667 692 689 199 Suudi Arabistan 1 665 1 500 1 229 1 385 338 Diğer 1 383 1 351 1 258 1 772 443 ABD 2 600 3 351 2 430 3 724 812 ĠSVĠÇRE 688 651 473 816 236 JAPONYA 1 113 1 621 968 1 400 294 DĠĞER 5 007 7 339 5 941 9 062 2 259 22 871 29 430 23 270 35 709 9 453 ORTADOĞU ve K. AFRĠKA Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir (Ocak-Mart 1996 dönemi rakamları) TABLO 46 YATIRIM TÜKETĠM VE HAMMADDE ĠTHALATI (Milyon ABD doları) YATIRIM MALLARI ĠnĢaat malzemesi Makine ve teçhizat Hayvancılık TÜKETĠM MALLARI 1992 1993 1994 1995 1996(1) 6 772 9 566 6 894 10 488 5 011 792 955 745 946 493 5 885 8 520 6 129 9 245 4 397 95 91 20 297 121 2 971 4 116 2 780 4 414 2 413 HAMMADDELER 13 128 15 747 13 596 20 807 9 365 22 871 29 429 23 270 35 709 16 789 Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Geçicidir (Ocak-Mayıs 1996 dönemi rakamları) TABLO 47 KAYNAKLARIN ÇEġĠDĠNE GÖRE ĠTHALAT (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 1996(1) 21 618 27 699 21 964 34 427 - Fuar tahsisli - - - - - Müsaadeye tabi - - - - - 86 85 84 58 - 8 6 11 0 - 335 224 418 150 - - - - - - Bedelsiz 354 326 82 95 - Finansal Kiralama 470 1089 528 751 - 183 228 - Liberasyon Nato Yabancı sermaye Proje kredisi Surplus Hibe Diğerleri - - - - - 22 871 29 429 23 270 35 709 - Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü (1) Gümrük beyannamelerindeki değiĢiklikten dolayı 1996 yılından itibaren bu bazda bilgi üretilmemektedir. TABLO 48 ÖDEMELER DENGESĠ (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 14 891 15 611 18 390 21 975 11 14 715 15 345 18 106 21 636 10 176 266 284 339 -23 081 -29 771 -22 606 -35 187 - -22 871 -29 428 -23 270 -35 709 - -1 430 -1881 -480 -1 322 - -151 -229 -251 -301 - 1 371 1 767 1 395 2 145 1 -8 190 -14 160 -4 216 -13 212 -8 10 419 11 788 11 691 16 094 9 Turizm 3 639 3 959 4 321 4 957 2 Faiz Gelirleri 1 012 1 135 890 1 488 Diğer 5 768 6 694 6 480 9 649 6 -7 262 -7 829 -7 936 -9 717 -4 1996 (1) A. CARİ İŞLEMLER DENGESİ Ġhracat FOB 041 Ġhracat 881 Transit Ticaret 160 Ġthalat FOB 19 605 Ġthalat (CIF) 20 069 Altın Ġthalatı 594 Transit Ticaret 146 Navlun ve Sigorta 204 DıĢ Ticaret Dengesi 564 Diğer Mal ve Hizmet 130 Gelirleri 000 789 341 Diğer Mal ve Hizmet 978 Giderleri Turizm -776 -934 -866 -911 - Faiz Giderleri -3 439 -3 574 -3 923 -4 303 -1 Diğer -3 047 -3 321 -3 147 -4 503 -2 -5 033 -10 201 -461 -6 835 -4 3 147 3 035 2 709 3 425 1 0 0 0 0 3 008 2 919 2 627 3 327 139 116 82 98 912 733 383 1 071 66 44 37 38 846 689 346 1 033 -974 -6 433 2 631 -2 339 -2 3 648 8 963 -4 194 4 722 5 Doğrudan Yatırımlar (Net) 267 779 622 559 772 Portföy Yatırımları (Net) 640 2 411 3 917 1 158 1 724 -938 1 370 -784 -79 3 523 4 857 3 349 4 126 1 -4 871 -4 412 -5 448 -5 667 -2 410 925 1 315 1 462 547 882 549 Toplam Mal ve Hizmetler 412 KarĢılıksız Transferler 785 (Özel) : Net Göçmen Transferleri 0 ĠĢçi Gelirleri 1 673 Diğer 112 KarĢılıksız Transferler 313 (Resmi) : Net ĠĢçi Gelirleri 30 Diğer 283 Cari ĠĢlemler Dengesi 314 B. SERMAYE HAREKETLERİ 472 (Rezerv Hariç) Diğer Uzun Vad. Serm. 286 Hareket. Kullanımlar 1 - 885 Ödemeler 763 Dresdner (Net) 592 Kısa Vadeli Sermaye 851 Hareketleri 1 396 3 054 -5 127 2 305 3 -2 438 -3 291 2 423 -1 791 1 -327 -289 -38 293 -2 111 -3 002 2 461 -2 084 1 Yükümlülükler (Net) 3 834 6 345 -7 550 4 096 2 Sağlanan Krediler 4 091 5 681 -7 495 3 096 2 -257 664 -55 1 000 -1 190 -2 222 1 769 2 275 1 484 308 206 4 658 3 -1 484 -308 -206 -4 658 -3 0 0 340 347 -1 484 -308 -546 -5 005 Varlıklar (Net) 164 Verilen Krediler - 309 Banka.Rez. ve Diğer 473 Varlıklar 687 231 Mevduatlar 456 C.NET HATA VE NOKSAN 798 Genel Denge 956 D.REZERV HAREKETLERİ 956 IMF 0 Resmi Rezervler -3 956 Kaynak: Merkez Bankası (1) Geçicidir (Ocak-Haziran 1996 itibariyle) TABLO 49 ÖDEMELER DENGESĠNDEKĠ BAZI KALEMLERĠN AYRINTILARI (Milyon ABD doları) CARİ İŞLEMLER DENGESİ 1992 1993 1994 1995 1996 (1) -974 -6 433 2 631 -2 339 -2 314 SERMAYE HAREKETLERİ hariç) (Rezerv 3 648 8 963 -4 194 4 722 5 472 Doğrudan Yatırımlar 779 622 559 772 267 Portföy Yatırımları 2 411 3 917 1 158 1 724 1 640 (2 806) (3 727) (99) (386) (1 394) -938 1 370 -784 -79 -286 -1 093 -930 -1 461 -537 -449 1 092 525 365 723 346 410 925 1 315 1 462 592 -2 595 -2 380 -3 141 -2 722 -1 387 7 193 -282 273 -98 554 682 352 500 134 DıĢ Borç Anapara Ödemeleri -547 -489 -634 -227 -232 Diğer Sektörler (Özel Sektör Dahil) 148 2 107 959 185 261 Kredi Kullanımları 1 877 3 650 2 632 2 903 1 405 (Proje Kredileri) (335) (224) (418) (149) (Finansal Kiralama) (469) (1 089) (716) (775) (454) -1 729 -1 543 -1 673 -2 718 -1 144 1 396 3 054 -5 127 2 305 3 851 -2 438 -3 291 2 423 -1 791 1 164 -327 -289 -38 293 -309 -2 142 -2 894 2 451 -2 030 1 513 31 -108 10 -54 -40 3 834 6 345 -7 550 4 096 2 687 100 193 168 279 120 55 144 115 101 37 DÇM 0 0 0 0 0 Muhabir Açıkları 0 0 0 0 0 (Sermaye Piy. Sağ.Krd.) DĠĞER UZUN VADELĠ SERMAYE HAREKETLERĠ Kamu Sektörü (Merkez Bankası Dahil) Kredi Kullanımları Kredi Mektuplu DTH Hesabı DıĢ Borç Anapara Ödemeleri Ticari Bankalar Kredi Kullanımları DıĢ Borç Anapara Ödemeleri KISA VADELĠ SERMAYE HAREKETLERĠ Toplam varlıklar Yurt DıĢına Verilen Krediler Ticari Bankalar Rezervi Diğer Varlıklar Yükümlülükler Merkez Bankası Kredi Mektuplu DTH Hesabı 0 Banker Kredi 0 0 0 0 0 45 49 53 178 83 2 093 4 302 -6 771 1 700 657 Döviz Tevdiat Hesabı -311 520 -170 899 419 Bankaların Sağladığı Krediler 2 404 3 782 -6 601 801 238 1 641 1 850 -947 2 117 1 910 1 645 2 244 -816 1 671 1 605 -4 -394 -131 446 305 0 0 0 0 0 KARġILIK KALEMLERĠ 0 0 0 0 0 ÖDEMELER DENGESĠ FĠNANSMANI 0 0 0 0 0 -1 484 -308 -546 -5 005 -3 956 Döviz Rezervi -1 484 -314 -625 -5 032 -3 956 Altın Rezervi 0 6 79 27 0 Diğer Ticari Bankalar Diğer Sektörler Ticari Krediler KuruluĢların Sağladığı Krediler Diğer RESMĠ REZERVLER Kaynak: Merkez Bankası (1) Geçicidir (Ocak-Haziran 1996 itibariyle) TABLO 50 DIġ BORÇ BAKĠYESĠ (DÖNEM SONU) (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 1996 (1) (Vadeye göre) KULLANILMIġ BORÇ B. 55 592 67 356 65 601 73 278 78 042 Orta ve Uzun Vadeli 42 932 48 823 54 291 57 577 58 808 Kısa Vadeli 12 660 18 533 11 310 15 701 19 234 54 291 57 577 58 808 (Borç alana göre) ORTA VE UZUN VADELĠ 42 932 48 823 Kamu (KĠT'ler dahil) 33 598 36 237 39 550 39 472 38 945 6 150 6 618 8 597 10 486 10 817 (5 771) (6 282) (8 308) (10 397) (10 808) Özel Sektör 3 184 5968 6 144 7 619 9 046 KISA VADELĠ 12 660 18 533 11 310 15 701 19 234 572 667 828 993 1 015 (569) (666) (823) (973) (976) Ticari Bankalar 7 157 11 127 4 684 6 659 7 628 Diğer Sektörler 4 931 6 739 5 798 8 049 10 591 42 932 48 823 54 291 57 577 58 808 9 160 8 674 9 183 9 081 8 293 0 0 344 573 663 5 761 5 440 5 380 5 191 4 695 463 250 264 86 70 2 880 2 952 3 065 3 114 2 739 40 15 117 108 118 3 2 0 0 0 13 15 13 9 8 15 035 18 153 20 678 21 558 22 564 OECD Ülkeleri 13 542 16 607 19 001 19 552 20 108 OPEC Ülkeleri 363 317 236 247 216 Diğer Ülkeler 1 130 1 229 1 441 1 759 2 240 Ticari Bankalar 3 640 3 083 2 325 2 346 2 016 Tahvil Ġhraçları 9 316 12 623 13 788 14 186 15 118 Özel Kesim 5 781 6 290 8 317 10 406 10 817 (5 771) (6 282) (8 308) (10 397) (10 808) 12 660 18 533 11 310 15 701 19 234 Ticari Bankalar 6 490 9 526 2 901 4 263 4 599 Özel Kesim Kredileri 6 170 9 007 8 409 11 438 14 635 Merkez Bankası (Dresdner Hesabı) Merkez Bankası (Dresdner Hesabı) (Borç verene göre) ORTA VE UZUN VADELĠ Uluslararası KuruluĢlar IMF IBRD,IDA,IFC AYB AKIF IKB OPEC Fonu IFAD Ġkili AnlaĢmalar (Dresdner Hesabı) KISA VADELĠ (Kredi türüne göre) ORTA VE UZUN VADELĠ 42 932 48 823 54 291 57 577 58 808 Proje ve Program Kredi. 21 819 21 760 25 219 23 598 22 524 Uluslararası Para Piy.Kr. 3 640 3083 2 325 2 346 2 016 Tahvil Ġhraçları 9 316 12 623 13 788 14 186 15 118 10 8 9 9 9 DÇM'ler 0 0 0 0 0 Banker Kredileri 0 0 0 0 0 10 8 9 9 9 8 147 11 349 12 950 17 438 19 141 (5 771) (6 282) (8 308) (10 397) (10 808) KISA VADELĠ 12 660 18 533 11 310 15 701 19 234 Krediler 10 065 15 436 8 044 11 230 14 001 Banker Kredileri 0 0 0 0 0 Muhabir Açıkları 2 1 5 20 39 2 630 4 762 3 772 5 361 7 861 945 1 148 1 371 1 606 1 541 Bankaların Sağladığı Döv. Krd. 5 132 8 696 2 241 3 161 3 371 KuruluĢların Sağladığı Döv. Krd. 1 356 829 655 1 082 1 189 0 0 0 0 0 Mevduatlar 2 595 3 097 3 266 4 471 5 233 Döviz Tevdiat Hesapları 2 025 2 431 2 443 3 498 4 257 569 666 823 973 976 1 0 0 0 0 ErtelenmiĢ Borçlar Garantisiz Ticari Borçlar Özel Krediler (Dresdner Hesabı) Kısa Vadeli Ġthalat Borç. Pre-finansman Kredileri Diğer Dresdner Hesabı DÇM'ler Kaynak : Hazine MüsteĢarlığı, Merkez Bankası (1) Eylül 1996 itibariyle TABLO 51 DIġ BORÇ STOKUNUN YIL SONU KURLARIYLA DÖVĠZ CĠNSLERĠNE GÖRE DAĞILIMI (Milyon ABD doları) DÖVĠZ CĠNSĠ 1992 1993 1994 1995 1996 (1) Alman Markı 17 342 19 124 22 235 25 533 26 589 2 419 1 889 2 295 2 388 1 864 443 760 792 787 836 Japon Yeni 9 530 10 177 13 481 14 062 13 384 Fransız Frangı 1 115 1 068 1 137 1 314 1 426 21 131 31 198 21 665 24 917 29 214 12 15 357 582 671 812 686 921 1 064 1 017 2 788 2 439 2 718 2 631 3 041 55 592 67 356 65 601 73 278 78 042 Ġsviçre Frangı Ġngiliz Sterlini ABD Doları SDR Hollanda Florini Diğer (ABD Doları) TOPLAM Kaynak: Merkez Bankası, Hazine MüsteĢarlığı (1) Eylül 1996 itibariyle TABLO 52 KREDĠ MEKTUPLU DÖVĠZ TEVDĠAT HESAPLARI (Milyon ABD doları) 1992 1993 1994 1995 TOPLAM 001 6 368 6 975 9 225 11 558 12 YurtdıĢı Adresliler 784 6 340 6 948 9 131 11 370 11 1996 (1) Kısa Vadeli 569 666 823 973 5 771 6 282 8 308 10 397 28 27 94 188 976 Orta- Uzun Vadeli 10 808 Yurtiçi Adresliler 217 Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları Döviz BileĢimi (Orijinal Döviz Cinsleri Ġtibariyle)(Milyon) ABD Doları 103 156 170 141 118 9 324 11 050 13 311 15 526 Fransız Frangı 344 219 219 258 296 Hollanda Florini 772 570 604 652 712 Ġsviçre Frangı 118 116 113 111 116 Japon Yeni 0 0 0 0 0 Ġngiliz Sterlini 0 0 0 0 0 Alman Markı 191 17 Kaynak: Merkez Bankası (1) Eylül 1996 itibariyle TABLO 53 DÖVĠZ TEVDĠAT HESAPLARI (Milyon ABD doları) Döviz Tevdiat Hesapları YurtdıĢı Adresliler Yurtiçi Adresliler 1992 1993 1994 1995 1996 (1) 14 425 19 105 18 643 25 561 27 307 2 025 2 431 2 443 3 498 4 257 12 400 16 674 16 200 22 063 23 050 Bankalararası 1 241 4 414 1 743 2 847 2 973 11 159 12 260 14 457 19 216 20 077 1 369 1 462 1 681 2 425 2 394 4 516 8 726 7 032 10 601 12 618 13 483 14 901 15 426 18 442 19 178 1 929 2 001 2 054 2 573 2 430 Hollanda Florini 891 914 933 968 938 Ġsviçre Frangı 378 367 405 417 448 4 581 6 757 2 047 7 133 8 448 112 309 121 147 194 Diğer Döviz Tevdiat Hesapları Munzam KarĢılığı Döviz Tevdiat Hesapları Döviz BileĢimi (Orijinal Döviz Cinsleri Ġtibariyle) (Milyon) ABD Doları Alman Markı Fransız Frangı Japon Yeni Ġngiliz Sterlini Kaynak: Merkez Bankası (1) Eylül 1996 itibariyle TABLO 54 DIġ BORÇ ÖDEMELERĠ PROJEKSĠYONU (BORÇLULARA GÖRE) (Milyon ABD doları) 1996 1997 1998 1999 2000 9 841 12 351 12 675 9 634 8 117 32 Anapara 6 585 9 012 9 805 7 308 6 203 26 Faiz 3 256 3 339 2 870 2 326 1 914 5 2001 (1) TOPLAM 148 176 972 Kamu sektörü Anapara 5 089 5 729 7 812 6 202 5 284 23 Faiz 2 908 2 774 2 490 2 038 1 641 5 81 2 2 2 2 5 0 0 0 0 1 415 3 281 1 991 1 104 917 343 565 380 288 273 023 223 Merkez Bankası Anapara 1 Faiz 0 Özel sektör Anapara 3 152 Faiz 749 Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) 2001 yılı ve daha sonraki yıllarda yapılacak ödemeleri kapsamaktadır. Not: Tahvil ihracı yoluyla sağlanan kredilere ait anapara geri ödemeleri dahildir. TABLO 55 YABANCI SERMAYELĠ ġĠRKETLERĠN SEKTÖREL DAĞILIMI (31 Aralık 1996 tarihi itibariyle) Toplam Faaliye t Toplam Sermaye Yabancı Ġçindeki Göstere n Yabancı Sermaye Toplam Yabancı ġirket Sermaye Ġçindeki Sermaye Sermaye Sayısı Milyon TL Payı % Milyon TL Payı % TARIM 88 805 583 0.67 2 037 364 39.54 MADENCİLİK 49 804 629 0.66 1 449 316 55.52 SEKTÖRLER İMALAT SANAYİİ Gıda Sanayii 113 5 941 883 4.91 9 847 190 60.34 Ġçki Sanayii 6 62 332 0.05 136 171 45.77 Tütün Sanayii 10 5 926 180 4.89 6 734 712 87.99 2 884 0.00 1 090 81.10 35 172 891 0.14 665 706 25.97 119 1 133 454 0.94 2 615 834 43.33 18 36 305 0.03 98 228 36.96 2 7 388 0.01 15 067 49.03 11 41 873 0.03 637 342 6.57 2 12 675 0.01 15 250 83.11 1 17 500 0.01 35 000 50.00 10 364 816 0.30 935 263 39.01 7 87 868 0.07 102 902 85.39 33 2 906 876 2.40 3 670 810 79.19 Endüstriyel Kimyasal Ürünler 28 1 913 953 1.58 2 825 822 67.73 Diğer Kimyasal Ürünler 42 3 459 774 2.86 3 963 918 87.28 5 325 580 0.27 369 658 88.08 1 20 128 0.02 20 750 97.00 34 1 149 427 0.95 1 980 563 58.04 Lastik Sanayii 5 2 659 538 2.20 4 789 778 55.53 Gübre Sanayii 3 13 996 0.01 23 885 58.60 Metal DıĢı Madeni Ürünler 2 166 549 0.14 166 600 99.97 Seramik PiĢm. Kil ve Çim.Ger 16 157 531 0.13 1 365 904 11.53 10 726 855 0.60 13 643 374 5.33 Dokuma Giyim ve Deri Sanayii Ġplik Dokuma Örme ve Apre Sanayii Hazır-Giyim Sanayii Deri ve Deri Mamulleri San. Ayakkabı Sanayii Orman Ürünleri Mobilya Sanayii Kağıt ve Basım Yayın Sanayii Kağıt Sanayii Basım-Yayın Sanayii Kimya Sanayii Diğer Petrol ve Kömür Ürün. Kauçuk Sanayii Plastik Sanayii Cam Sanayii Çimento Sanayii 9 2 482 964 2.05 6 200 551 40.04 1 2 700 0.00 4 500 60.00 Temel Metal Sanayii 5 288 916 0.24 557 616 51.81 Demir Çelik Sanayii 11 3 733 620 3.08 19 161 230 19.49 Demir DıĢı Metal Sanayii 14 862 049 0.71 1 508 962 57.13 Makina Ġmalat Sanayii 12 25 766 0.02 46 384 55.55 Madeni EĢya Sanayii 35 169 316 0.14 1 373 999 12.32 Elektriksiz Makina 22 65 180 0.05 274 510 23.74 Elektrikli Makina 51 4 034 349 3.33 5 504 493 73.29 Elektronik Sanayii 39 2 333 619 1.93 3 976 560 58.68 23 13 579 714 11.21 28 967 395 46.88 64 2 593 669 2.14 6 290 327 41.23 13 80 542 0.07 144 853 55.60 Uçak Sanayii 2 539 158 0.45 1 120 930 48.10 Diğer Ġmalat Sanayii 76 1 806 850 1.49 3 157 618 57.22 892 59 904 668 49.47 132 950 745 45.06 1477 15 588 144 19 274 013 80.88 83 1 369 271 1.13 1 747 367 78.36 269 6 285 373 5.19 14 058 009 44.71 82 502 308 0.41 648 422 77.47 Kara TaĢımacılığı 19 41 725 0.03 72 617 57.46 Deniz TaĢımacılığı 32 285 183 0.24 349 461 81.61 Diğer Metal DıĢı Madenler San. San. TaĢıt Araçları Ġmalat San. TaĢıt Araçları Yan San. Ölçü-Kont. ve Opt.Do.Ġ.S. ĠMALAT SANAYĠĠ TOPLAMI HİZMETLER Ticaret Restorant Kafe Yeme-Ġç.Yer Otel Pansiyon Kamp.ĠĢl. ĠnĢaat Taahhüt Hizmetleri 12.87 Hava TaĢımacılığı 44 200 407 0.17 390 547 51.31 TaĢımacılıkla Ġl. Diğ. Hiz. 60 341 816 0.28 535 608 63.82 5 1 083 782 0.89 4 438 900 24.42 35 9 830 458 8.12 16 876 469 58.25 Yatırım Finansmanı 26 3 851 579 3.18 5 077 037 75.86 Sigortacılık 30 968 422 0.80 3 190 397 30.35 Kiralama 3 169 511 0.14 185 500 91.38 Özel Eğitim 7 10 565 0.01 10 800 97.82 AraĢtırma ve GeliĢ. 12 555 051 0.46 557 960 99.48 Sağlık Hizmetleri 14 227 709 0.19 1 092 005 20.85 Diğer Toplumsal Hizmetler 107 10 844 603 8.96 17 972 774 60.34 Sinema ve Diğer Eğlence Yerl. 3 7 519 0.01 19 300 38.96 ÇamaĢırh. ve Kuru Temiz.Hizm. 2 3 000 0.00 16 600 18.07 13 228 266 0.19 380 180 60.04 Diğer Faaliyetler 230 7 187 902 5.94 12 617 049 56.97 HĠZMETLER TOPLAMI 2553 59 582 594 49.20 99 511 015 59.88 3582 121 097 474 235 948 440 51.32 HaberleĢme Bankacılık ve Diğ.Fin.Hiz. Faal. Diğer ÇeĢitli ġahsi Hiz. GENEL TOPLAM 100.00 Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı TABLO 56 YABANCI SERMAYE ĠZĠNLERĠNĠN YILLARA GÖRE DAĞILIMI Ġzin Verilen Yabancı Faaliyet Gösteren Sermaye Miktarı Kümülatif Yıllar ġirket Sayısı (Milyon $) (Milyon $) 1981 109 338 435 1982 147 167 602 1983 166 103 705 1984 235 271 976 1985 408 234 1 210 1986 619 364 1 574 1987 836 655 2 229 1988 1 172 821 3 050 1989 1 525 1 512 4 562 1990 1 856 1 861 6 423 1991 2 123 1 967 8 390 1992 2 330 1 820 10 210 1993 2 554 2 063 12 273 1994 2 830 1 478 13 751 1995 3 161 2 938 16 689 1996 (1) 3 582 3 837 20 526 Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı (1) Geçicidir. TABLO 57 1996 YILI DEVLET ĠÇ BORÇLANMA SENETLERĠ ĠHALE FAĠZLERĠ(1) (Yüzde) Aylar 3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 12 Aylık (91 güne kadar) (182 güne kadar) (273 güne kadar) (273 günden fazla) Ocak 131.69 ġubat 109.72 Mart 98.08 Nisan 96.88 Mayıs 82.55 108.03 97.42 Haziran 93.93 101.14 Temmuz 97.11 107.87 Ağustos 103.78 Eylül 95.19 102.50 Ekim 109.99 Kasım 109.85 121.92 106.50 Aralık 120.80 129.05 Kaynak: Merkez Bankası (1) Faizler ihale tarihlerine göre verilmiĢtir. Aynı ay içinde birden fazla aynı vadeli ihale yapılmıĢsa basit aritmetik ortalama alınmıĢtır. TABLO 58 1996 YILI DEVLET ĠÇ BORÇLANMA SENETLERĠ ĠHALELERĠNDE SATILAN MĠKTARLAR(1) (Milyar TL) Aylar 3 Aylık (2) 6 Aylık (2) 9 Aylık (2) 12 Aylık (2) (91 güne kadar) (182 güne kadar) (273 güne kadar) (273 günden fazla) Ocak 452 826.1 ġubat 350 019.4 Mart 269 495.8 Nisan 272 680.2 Mayıs 141 640.1 267 776.5 96 152.1 Haziran 278 079.4 162 568.5 Temmuz 240 699.2 117 241.1 Ağustos 452 715.5 Eylül 264 525.6 386 986.2 Ekim 427 414.9 Kasım 136 991.8 354 514.7 63 935.0 Aralık 131 892.7 325 814.1 Kaynak: Merkez Bankası (1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmıĢtır. (2) Ortalama faizlerden ve opsiyonlu satıĢlardan verilen miktarlar dahil edilmiĢtir. Tahkim kağıtları dahil edilmemiĢtir. TABLO 59 BANKALARARASI PARA PĠYASASI ĠġLEMLERĠ (1996 yılı aylık ortalama) Günlük Aylar Günlük ĠĢlem GerçekleĢen Bir Günlük Faizler(%) ĠĢlem Hacmi En En Adedi (1) (Milyar TL) (2) DüĢük Yüksek Ortalama(3 ) Ocak 334 53 472.8 70.00 130.00 95.22 ġubat 356 58 243.0 55.00 110.00 83.26 Mart 280 70 733.4 55.00 95.00 89.94 Nisan 300 58 980.9 45.00 91.00 76.39 Mayıs 320 53 767.2 45.00 80.00 62.66 Haziran 304 59 088.2 45.00 78.00 65.30 Temmuz 278 60 444.5 50.00 80.00 74.59 Ağustos 312 73 792.6 50.00 78.00 68.08 Eylül 272 77 928.1 50.00 75.00 73.87 Ekim 246 74 757.0 63.00 75.00 74.76 Kasım 256 109 683.4 70.00 80.00 76.82 Aralık 234 107 408.4 57.00 80.00 73.99 Kaynak: Merkez Bankası (1) Aylık ortalama çift taraflı iĢlem adedi (2) Aylık toplam çift taraflı iĢlem hacmi (3) Birgün vadeli iĢlemlerin aylık ortalama faizi TABLO 60 DÖVĠZ VE EFEKTĠF PĠYASALARI ĠġLEMLERĠ Bankalararası Döviz Piyasası ĠĢlemleri Gösterge Kuru (TL/USD) Aylık Kurlar Aylık Aylık Toplam (TL/$) Ortalama Toplam ĠĢlem Ayın Ayın Katılan ĠĢlem Hacmi En En KuruluĢ En Yüksek DüĢük Kuru Kuru Sayısı Yüksek 41 080 39 680 44 Aylık Ortalama Gösterge En Kuru Tarih (TL/$) Sayısı Milyon DüĢük $ Ocak 40 1995 393.0 3 090 ġubat 41 1 586 1 666 40 980 39 806 642 41 510 40 615 29 41 478 40 632 055.0 Mart 41 2 314 1 146 42 170 41 550 35 42 160 41 572 866.0 Nisan 42 2 172 1 344 42 860 41 905 33 42 834 41 943 388.5 Mayıs 43 2 588 1 201 44 400 42 300 35 44 334 42 297 315.5 Haziran 43 2 558 2 074 44 150 42 900 38 44 109 42 930 519.5 Temmuz 44 2 636 1 341 45 120 44 065 35 45 115 44 075 595.0 Ağustos 46 1 914 1 236 48 130 45 175 30 48 147 45 267 707.0 Eylül 48 1 910 1 162 49 120 47 080 29 49 129 47 192 160.5 Ekim 50 2 534 1 992 51 250 49 165 38 51 241 49 243 242.0 Kasım 53 4 840 4 618 54 700 51 270 53 54 736 51 287 011.5 Aralık 58 7 372 4 804 62 250 54 490 78 61 361 54 996 178.5 Ocak 61 1996 005.0 5 796 ġubat 64 2 530 5 229 62 845 58 902 67 62 817 59 193 2 957 66 610 66 070 45 66 117 62 898 507.5 Mart 68 3 420 2 223 70 990 66 360 50 70 929 66 421 675.0 Nisan 72 2 036 1 216 74 670 71 300 39 74 608 71 328 968.0 Mayıs 76 3 036 2 177 78 470 75 090 44 78 478 75 177 827.5 Haziran 80 2 870 1 696 81 760 78 320 45 81 718 78 367 042.5 Temmuz 82 3 466 2 481 83 680 81 920 41 83 551 81 943 747.0 Ağustos 84 1 760 891 86 290 83 420 30 86 382 83 451 916.5 Eylül 89 3 298 2 286 91 770 86 760 44 91 787 86 760 273.5 Ekim 93 2 782 1 879 96 150 91 900 39 96 113 91 875 994.0 Kasım 99 4 366 3 617 101 860 96 430 54 101 830 96 471 150.5 Aralık 105 4 370 3 445 108 290 102 50 108 045 420 102 483 264.0 Kaynak: Merkez Bankası TABLO 61 TARTILI REEL EFEKTĠF KUR ABD Ortalam Ortalam Ortalama Çapra a a z Fiyat Kur Kur Kur Fiyat Almany a Fiyat Endeksi Endeks i ABD Almanya Fiyat Fiyat Endeks Endeksi i P(1) TL/$ TL/DM DM/$ 12.198 6 270.3 755.02 379.42 12.198 72.5 7 401.9 991.01 12.198 66.7 8 663.9 1 (2) (2) TERK 95.7 95.3 66.8 (3) (3) TERK 12.198 82.3 9 12.199 86.5 0 12.199 79.4 1 12.199 80.1 2 12.199 79.0 3 12.199 69.3 4 12.199 70.0 5 12.199 72.9 6 1.99 - 796.44 1 106.6 607.8 570.3 302.3 927.6 267.6 37 402.77 28 163.5 56 587.52 51 104 935.9 297.52 7 15 1.1994 77.9 291.2 2. 72.3 164.23 7 912.5 3. 66.4 488.5 17 704.20 8 88.6 94.1 1.75 104.2 97.2 60.6 91.8 95.3 1 1.74 108.3 100.0 75.4 96.4 98.3 1 1.50 114.6 101.5 78.5 100.0 100.0 3 1.56 111.9 104.1 73.5 100.6 102.4 5 1.58 113.7 104.6 73.9 101.4 103.8 8 1.71 113.7 104.5 73.5 102.9 103.7 23 1.57 - 105.8 105.0 108.3 106.4 110.4 103.8 1 023.62 328.35 914.72 233.79 274.90 14 034.01 17 66.3 8 343.24 6 95.4 5 049.26 4 100.4 2 871.15 2 1.63 2 309.87 1 606.34 20 323.21 - 215.92 764.64 - 39 1.44 - 267.24 - 67 1.55 - - - 229.52 - - 8 1.74 114.3 104.9 72.0 102.6 103.8 10 1.74 114.5 104.9 66.7 102.6 104.0 1.69 115.0 104.9 61.4 103.1 104.1 701.44 186.37 11 990.67 4. 54.8 11 062.6 5. 56.4 12 175.8 6. 61.7 12 618.8 7. 62.6 12 794.8 8. 62.4 13 141.9 9. 61.7 13 955.5 10. 63.6 14 986.4 11. 65.3 15 965.3 12. 69.3 17 267.6 18 68.3 1.1995 2. 70.0 671.5 19 805.8 3. 69.4 20 706.6 4. 70.1 21 565.7 5. 70.5 21 895.0 6. 71.3 22 310.1 32 158.32 33 880.32 31 682.55 30 969.79 31 664.00 33 916.53 34 882.19 36 258.27 37 402.77 40 156.90 40 977.15 41 671.19 42 199.45 42 839.00 43 076.95 18 1.70 115.0 104.9 50.6 103.2 104.1 1.66 115.0 104.9 52.3 103.5 104.3 1.63 - 104.2 104.2 104.6 104.3 105.2 104.5 105.0 104.7 105.2 104.9 105.8 105.0 105.8 105.1 106.9 105.6 107.4 105.8 107.6 105.9 108.6 106.2 109.1 106.2 109.4 106.3 924.90 20 391.93 19 414.22 19 1.57 - 715.26 20 1.56 1.55 1.52 1.54 1.57 - 1.53 1.50 1.41 1.38 1.40 751.95 1.40 - - 592.36 30 - - 643.85 30 - - 644.38 30 - - 242.65 29 - - 176.59 27 - - 764.64 26 - - 593.14 23 - - 925.43 23 - - 838.79 22 - - 242.88 21 - - - - 7. 71.3 23 015.2 8. 72.0 23 916.4 9. 74.3 25 028.8 10. 73.0 26 163.9 11. 72.3 27 115.2 12. 70.0 28 163.5 30 71.9 1.1996 2. 71.8 783.9 32 407.2 3. 72.2 34 620.4 4. 73.5 37 468.1 5. 72.5 38 587.5 6. 72.1 39 791.1 7. 70.7 40 751.2 8. 71.0 42 377.4 9. 72.3 44 44 347.95 46 501.45 47 653.24 49 874.41 52 254.95 56 587.52 60 291.32 63 893.33 68 105.29 72 361.42 76 534.95 79 478.50 82 495.09 84 695.28 88 31 1.39 - 919.24 32 1.44 32 1.46 35 1.42 36 1.42 39 1.44 41 - 1.46 43 1.47 46 1.48 48 1.50 49 1.53 52 1.53 54 1.51 57 1.48 58 1.50 - 105.5 108.8 105.4 109.2 105.4 110.1 105.5 110.3 105.5 109.8 105.5 109.6 103.5 109.6 103.4 109.7 103.6 - - 130.71 109.2 - - 752.09 106.4 - - 017.00 108.3 - - 894.64 106.4 - - 332.84 108.3 - - 096.67 106.4 - - 487.94 108.4 - - 341.05 106.4 - - 267.24 108.7 - - 911.18 106.3 - - 241.68 108.9 - - 557.00 106.2 - - 303.75 109.1 - 806.6 10. 73.0 624.57 47 93 292.0 11. 72.7 935.9 - 1.51 - 67 297.52 1.55 103.8 110.4 103.8 110.4 103.8 - - 229.52 110.1 - - 001.24 104 - - 65 233.57 51 1.53 047.33 98 865.6 - 61 413.09 49 12. 72.9 918.91 - - (1) Ortalama Toptan EĢya Fiyat Endeksi 1988 ġubat ayından itibaren DĠE %60, ĠTO %40 ağırlıklandırılarak geliĢtirilmiĢtir. (2) Sınai Mallar Fiyat Endeksi, 1985=100 (3) Sınai Mallar Fiyat Endeksi, 1990=100 TABLO 62 SINIFLARINA GÖRE FĠĠLĠ PERSONEL DURUMU (31Aralık 1996) Kadr o ġubeler Aded K E Topla i m Gn.Ġd. Hiz. Teknik Hiz. Avukat Sağlık Hiz. K E K E K Hiz. E K Eğt. Öğr Hiz. E Yardım SözleĢ -meli Toplam Hiz. K E K E K E Ġdare Merkezi 45 45 3 3 796 1 1 103 102 014 Adana 1 177 210 76 73 Ankara 616 704 312 266 Antalya 1 111 123 55 40 321 9 5 15 6 8 1 48 396 1 1 285 743 118 4 1 1 2 9 11 88 88 1 9 27 322 294 1 4 10 59 51 Bursa 138 161 59 64 1 2 12 61 77 Denizli 1 98 109 26 59 1 2 9 28 69 Diyarba 4 71 kır 89 16 41 1 2 7 18 49 101 29 43 1 3 7 32 51 Erzurum 4 73 99 6 50 1 2 10 8 61 EskiĢeh 91 ir 109 33 44 1 3 10 36 55 Gaziant 3 87 ep 110 29 44 1 1 9 30 54 Ġskende 95 run 110 36 42 2 3 12 39 56 Ġstanbu 1 914 l 1 428 298 9 13 2 7 14 1 Edirne 83 2 6 1 44 110 489 424 3 1 25 62 229 247 8 11 49 75 4 10 21 72 4 12 26 67 093 Ġzmir 476 543 193 170 Ġzmit 1 125 137 39 61 3 Kayseri 1 94 112 17 61 1 Konya 1 94 113 21 54 1 Malatya 1 7 92 69 10 40 1 3 7 13 48 Mersin 124 141 59 49 2 7 7 66 58 Samsun 1 100 121 40 46 4 9 44 55 Trabzon 2 83 98 21 47 1 4 8 25 56 Van 4 80 6 34 1 3 8 9 43 8 6 2 1 194 764 2 3 1 1 1 56 Toplam 46 77 2 120 373 12 7 27 8 11 251 613 640 977 793 893 Kaynak: Merkez Bankası Toplam Personel Sayısı 6 893 Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü ĠĢçi Sayısı 17 Toplam 6 910 31 Aralık 1995 Tarihindeki Personel Mevcudu 6 992 FARK -82 TABLO 63 T.C. MERKEZ BANKASI ġUBE, TEMSĠLCĠLĠK VE BÜROLAR AçılıĢ Yılı Personel Sayısı 1996 Sonu Adana 1969 177 Ankara 1931 616 Antalya 1963 111 Bursa 1969 138 Denizli 1974 98 Diyarbakır 1955 71 Edirne 1963 83 Erzurum 1959 73 EskiĢehir 1954 91 Gaziantep 1956 87 Ġskenderun 1951 95 Ġstanbul 1931 914 Ġzmir 1932 476 ŞUBELER Ġzmit 1983 125 Kayseri 1968 94 Konya 1974 94 Malatya 1977 69 Mersin 1933 124 Samsun 1933 100 Trabzon 1963 83 Van 1978 56 1958 734 Frankfurt Temsilciliği 1976 8 Berlin Bürosu 1982 3 Londra Temsilciliği 1977 4 New York Temsilciliği 1977 3 Banknot Matbaası (*) TEMSİLCİLİK VE BÜROLAR Kaynak: Merkez Bankası (*) 16.02.1996 tarihinde Genel Müdürlük olarak yeniden yapılandırılmıĢtır.
