Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Uygulaması
advertisement
ÇALIŞMA TEBLİĞİ NO: 12/13 Sektörel Reel Efektif Döviz Kurları: Türkiye Uygulaması Mart 2012 Hülya SAYGILI Gökhan YILMAZ Sibel FİLAZİOĞLU Hakan TOPRAK © Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 2012 Adres: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İdare Merkezi Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü İstiklal Caddesi No: 10 Ulus, 06100 Ankara, Türkiye Telefon: +90 312 507 54 02 Faks: +90 312 507 57 33 Burada yer alan görüşler yazarlarına ait olup Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının görüşlerini yansıtmamaktadır. Tebliğler hakem değerlendirmesi sürecinden geçmektedir. Hakemlik süreci Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü tarafından yönetilmektedir. Sektörel Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri: Türkiye Uygulaması1 Hülya Saygılı Gökhan Yılmaz Sibel Filazioğlu Hakan Toprak MART 2012 Özet Bu çalışmanın amacı Türk İmalat Sanayine ait sektörel reel efektif döviz kuru (REK) endekslerini oluşturmaktır. Sektörlere özgü rekabet ve dış ticaret ortaklarının farklılaştığı düşünüldüğünde, sektörel endekslerin imalat sanayi bütünü için hesaplanan endekslerden farklı bir seyir izleyerek, sektörel rekabet gücü gelişmelerinin anlaşılmasında daha bilgilendirici olması beklenmektedir. REK’ler dış ticaretimizde ilk 10 sırada yer alan imalat sanayi sektörleri için hesaplanmıştır. Hesaplamalarda 38 ticaret ortağının 2004-2008 dönemi ikili ticaret akımları kullanılmıştır. Ülkelerin sektörel efektif döviz kuru endeksleri içindeki ağırlıkları hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazarlarına ait rekabeti yansıtacak şekilde hesaplanmıştır. Son aşamada ise kurlar sektörel fiyat endeksleri kullanılarak fiyat etkilerinden arındırılmıştır. Sonuçlar sektörel REK’lerin sadece sektörler arası değil aynı zamanda hem ÜFE hem de TÜFE bazlı genel REK’lerden de önemli ölçüde farklılaştığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Sektörel reel efektif döviz kurları; İmalat sanayi alt sektörleri; Türk İmalat Sanayi Rekabet Gücü. JEL Sınıflaması: C82, F31, L60. 1 Bu çalışmada ifade edilen görüşler yazarlara ait olup, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın görüşlerini yansıtmaz. Yazarlar değerli katkılarından dolayı Cengiz Cihan, Mustafa Kılınç ve Soner Başkaya’ya teşekkür eder. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü, Ankara. e-posta: [email protected] ve [email protected]. Bağlantı kurulacak yazarlar: Hülya Saygılı ve Gökhan Yılmaz, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü, İstiklal Caddesi, No:10, Ulus, 06100 Ankara, Türkiye. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara. e-posta: [email protected] ve [email protected]. 1 1. Giriş Nominal efektif döviz kuru (NEK), belirli bir ölçüt gözetilerek seçilmiş çift taraflı nominal kurların uygun bir ağırlıklandırma yöntemi kullanılarak elde edilmiş ortalamasıdır (Turner ve Van’t dack, 1993). Reel efektif döviz kuru (REK) ise, NEK’in ülkeler arasındaki göreli fiyat farklılıkları veya maliyet unsurlarıyla düzeltilmiş halidir. Bu tanımdan da anlaşılabileceği üzere, REK ülkeler arasındaki göreli fiyat farklılıkları veya maliyet gelişmeleri hakkında bilgi içermekte ve dolayısıyla ekonomilerin rekabet güçlerinin değerlendirilmesinde kullanılan anahtar makroekonomik göstergelerden birisi olarak kabul edilmektedir.2 Bu açıdan, REK’in doğru bir şekilde ölçülmesi önemlidir. 2010 yılı Temmuz ayında, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) EVDS veri tabanında yayınlamakta olduğu REK endekslerini güncelleyerek kamuoyu ile paylaşmaya başlamıştır.3 Yapılan güncellemede çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından da izlenen yöntem benimsenerek ülke kapsamı genişletilmiş ve ülke ağırlıkları yenilenmiştir. Bu kapsamda, eski serilerde reel efektif döviz kuru endekslerinin ağırlık hesaplanmasında 19881990 dönemine ilişkin ticaret akımları kullanılırken yeni endekslerde 2006-2008 dönemi ticaret verileri kullanılmış, eski endeks ağırlıklarının oluşturulmasında 19 ülke kapsanmakta iken yeni endekslerde ülke sayısı TÜFE bazlı endeks için 36’ya, ÜFE bazlı endeks için ise 31’e çıkarılmış, yeni serilerde TÜFE ve ÜFE bazlı endekslere ek olarak birim işgücü bazlı reel efektif döviz kuru endeksi türetilmiş, ayrıca TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi, ülke ağırlıkları hesaplamalarına dâhil edilen gelişmiş ve gelişmekte olan ülke grupları için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Yeni seriler, TÜİK'in yayınladığı mevcut tüketici fiyatları endeksi verileri ile uyumlu olacak şekilde 2003 yılından itibaren yayınlanmıştır. Bu çalışmanın amacı TCMB’nin halen imalat sanayi bütününe ait dış ticaret verilerini kullanarak yayınlamakta olduğu REK endekslerini sektörel detayda hesaplayarak, sektörel reel kur endekslerini oluşturup politika yapıcıların araç setini ve analiz kapasitesini arttırmaktır. Sektörel reel kur endekslerinin sektörlere özgü rekabet ve dış ticaret ortaklarının farklılaşacağı düşünüldüğünde, imalat sanayi 2 bütünü için hesaplanan genel kur Alternatif rekabet gücü ölçütleri için Fagerberg, Srholec ve Knell (2007), Siggel (2006), Clark ve Guy (1998), Porter (1990), Di Bella, Lewis ve Martin (2007), Durand, Simon ve Webb (1992), Turner ve Van’t dack (1993) ve Yılmaz (2009)’a bakılabilir. 3 Uygulanan güncelleme yönteme ilişkin detaylar için bakınız: Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010). 2 endekslerinden farklı bir seyir izlemesi beklenmektedir. Örneğin, belirli bir sektör için oldukça önemli olan bir dış ticaret ortağı, genel reel kur hesaplamasında önemsizleşebilecektir. Bu durum, sektörel endekslerin sektörel rekabet gücü gelişmelerinin anlaşılmasında daha bilgilendirici olmasına neden olabilecektir.4 Sektörel endekslerin oluşturulmasında Türkiye’nin dış ticaretinde ilk 10 sırada yer alan imalat sanayi sektörleri belirlenmiş ve bu sektörlere ait 38 ticaret ortağının 2004-2008 dönemi ikili ticaret akımları kullanılmıştır. Ülkelerin sektörel efektif döviz kuru endeksleri içindeki ağırlıkları hem yurtiçi hem de üçüncü ülke pazarı rekabetini yansıtacak şekilde hesaplanmıştır. Ayrıca, sektörel efektif döviz kurları sektörel fiyat endeksleri kullanılarak fiyat etkilerinden arındırılmıştır. Çalışmanın takip eden bölümünde sektörel REK hesaplamalarında ön plana çıkan konular tartışılarak hesaplamalarda kullanılan yöntem sunulmuştur. Üçüncü kısımda hesapladığımız sektörel REK endekslerindeki ülke ağırlıklarına ve sektörel REK gelişmelerine değinilmiş, bulgular sonuç kısmında özetlenmiştir. 2. Yöntem İktisat yazınındaki REK hesaplama yöntemleri beş ana noktada birbirinden farklılaşmaktadır. Bunlardan ilki, endekse dâhil edilecek mal çeşidinin saptanması; ikincisi ülke yelpazesinin belirlenmesi; üçüncüsü hangi ağırlıklandırma sisteminin (ikili veya tek yönlü) kullanılacağı; dördüncüsü kullanılacak fiyat endeksinin saptanması (TÜFE, ÜFE, birim işgücü maliyetleri, sektörel fiyatlar) ve beşincisi hangi ortalama sistemiyle (aritmetik veya geometrik) hesaplamaların yapılacağıdır. Bu bölümde, çalışmada kullanılan yöntem belirtilen farklılıklar çerçevesinde kısaca özetlenecektir. 2.1. Dış Ticaret Kapsamı: Sektörel Ticaret Ağırlık hesaplamalarında sektörel imalat sanayi dış ticaret verileri kullanılmaktadır. Fakat son yıllarda, Türkiye’nin sektörel dış ticaret paylarında, önemli derecede kaymalar olmuştur. İhracat payı ilk sıralarda yer alan tekstil, giyim gibi geleneksel sektörler, 2000’li yıllarda, yerlerini ana metal sanayi ve motorlu kara taşıtları gibi yeni sektörlere bırakmış, ayrıca bu sektörler en yüksek toplam ticaret payına sahip sektörler olmuştur (Tablo 1).5 Tekstil ve giyim sektörlerinin 2003 yılında sırasıyla yüzde 8,52 ve 7,38 olan toplam ticaret içindeki 4 Türk İmalat Sanayi alt sektörlerine ait rekabet gücü ölçüm çalışmaları için Gönenç ve Yılmaz (2007), Gönenç ve Yılmaz (2008) ve Yılmaz (2009)’a bakılabilir. 5 Sektörel dış ticaret kaymalarının nedenlerine yönelik tartışmalar için bakınız: Aydın, Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010). 3 payları, 2011 yılına gelindiğinde yüzde 5,27 ve 3,83’lere gerilemiştir. Öte yandan, ana metal sanayinin 2003 yılında yüzde 9,60 olan dış ticaret payı yüzde 11,48’e ulaşmıştır. Motorlu kara taşıtlarının payında hafif bir düşüş eğilimi görülse de dış ticaret payı halen ilk üç sırada yer almaktadır. Bununla birlikte, kok kömürü ve elektrikli makine sektörlerinin dış ticaret içindeki payları genellikle artış eğilimi içinde olmuştur. Söz konusu gelişmeler, genel imalat sanayi verileri kullanılarak hesaplanan REK’lerin sektörel rekabet gücü dinamiklerini tam olarak yansıtamayabileceğini göstermektedir. Tablo 1: Sektörlerin Toplam Ticaret İçindeki Payı* 2003 ISIC dizgisi 2004 2005 2006 2007 Sektör Adı 2008 2009 2010 2011 2003-2011 ISIC dizgisi Pay 27 Ana metal sanayi 9,60 11,14 10,81 11,73 12,78 14,69 11,69 11,05 11,48 11,66 27 34 Motorlu kara taşıtları 10,16 12,82 11,86 11,54 11,58 10,44 9,73 10,23 9,83 10,91 34 24 Kimyasal madde ve ürünler 11,29 11,01 10,67 10,25 9,98 9,58 10,56 10,93 10,64 10,55 24 29 Makine ve teçhizat 9,66 8,88 8,97 9,03 9,06 8,02 8,48 8,21 8,63 8,77 29 17 Tekstil ürünleri 8,52 7,33 6,68 5,99 5,81 4,92 5,72 5,67 5,27 6,21 17 18 Giyim eşyası 7,38 6,19 5,58 4,95 4,74 4,01 4,68 4,33 3,83 5,08 18 23 Kok kömürü, petrol vb. 3,25 3,21 4,22 4,90 5,20 6,33 5,80 6,00 6,50 5,05 23 31 Elektrikli makine ve cihazlar 2,79 2,96 3,23 3,47 3,76 3,69 4,41 4,36 4,05 3,64 31 15 Gıda ürünleri ve içecek 3,67 3,27 3,36 3,02 2,82 3,07 3,64 3,38 3,67 3,32 15 32 Radyo-TV 4,27 4,61 4,08 3,55 3,11 2,28 2,70 2,45 2,21 3,25 32 25 Plastik ve kauçuk ürünleri 2,49 2,43 2,43 2,49 2,54 2,46 2,77 2,80 2,86 2,58 25 28 Metal eşya sanayi 2,26 2,35 2,43 2,58 2,55 2,70 2,92 2,72 2,70 2,58 28 35 Diğer ulaşım araçları 1,34 2,02 1,91 2,02 1,79 1,94 2,35 2,35 2,26 2,00 35 36 1,95 1,88 1,90 1,86 1,98 1,83 1,99 1,94 1,92 1,92 36 1,99 1,89 1,94 1,87 1,78 1,76 2,02 1,84 1,56 1,85 26 33 Mobilya Metalik olmayan diğer mineral ürünler Tıbbi aletler, hassas optik aletler ve saat 1,34 1,39 1,48 1,39 1,34 1,28 1,44 1,42 1,37 1,38 33 21 Kağıt ve kağıt ürünleri 1,45 1,35 1,35 1,31 1,32 1,22 1,44 1,50 1,34 1,36 21 30 Büro, muhasebe vb. 1,07 1,13 1,33 1,29 1,11 0,89 1,12 1,09 0,91 1,11 30 19 Dabaklanmış deri, vb. 0,62 0,59 0,64 0,66 0,66 0,60 0,60 0,62 0,62 0,62 19 20 0,33 0,38 0,44 0,45 0,48 0,44 0,47 0,51 0,51 0,44 20 22 Ağaç ve mantar ürünleri Basım ve yayım, plak, kaset vb. 0,27 0,23 0,27 0,21 0,26 0,22 0,27 0,23 0,21 0,24 22 16 Tütün ürünleri 0,13 0,09 0,11 0,12 0,10 0,11 0,15 0,13 0,11 0,12 16 26 İlk 10 sektör toplam payı 70,59 71,42 69,46 68,43 68,84 67,03 67,40 66,62 66,11 68,43 * Toplam ticaret payı= (Sektörel ihracat + sektörel ithalat)/(toplam ihracat + toplam ithalat). Sektör sıralaması 2003-2011 ortalamasına göre yapılmıştır. Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. Sektörlere ait dış ticaret verileri iki aşamada elde edilmiştir. İlk aşamada Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması USTS Rev. 3 (Standard International Trade Classification, SITC Rev. 3) dizginli çift taraflı ihracat ve ithalat verileri Birleşmiş Milletler’in dış ticaret veri 4 tabanından (UN Comtrade) alınmıştır. İkinci aşamada ise Birleşmiş Milletler ve Eurostat tarafından yayımlanan dizgi eşleştirme tabloları kullanılarak USTS Rev. 3 dizgisindeki veriler 2 basamaklı sektörel Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması USSS Rev 3 (International Standard Industrial Classification, ISIC Rev. 3) dizgisine çevrilerek toplulaştırılmıştır. 2.2. Dış Ticaret Ortakları Dış ticaret içindeki sektörel paylar değişirken, küresel üretim yapısına bağlı olarak ülkelerin sektörel ticaret ağırlıkları da zaman içinde farklılıklar göstermektedir. Burada uygulanması gereken yaklaşım hem yakın dönem dış ticaret verilerini hem de mümkün olduğu kadar fazla ticaret ortağını analize dâhil etmektir. Ağırlık hesaplamalarına esas teşkil edecek ülkeleri belirlerken birkaç ölçüt uygulanmıştır. İlk olarak 2004-2008 dönemi sektörel ihracat ve ithalat değerleri kullanılarak, Türkiye’nin dış ticaretinde ilk 10 sırada yer alan ve Tablo 1’de daha koyu olarak vurgulanan sektörler belirlenmiştir. Ağırlık hesaplamalarında, sektörel üretim değerlerinin tüm ülkeler için mevcut olması nedeniyle 2004-2008 yıllarına ait veriler kullanılmıştır.6 İkinci aşamada, Türkiye’nin bu 10 sektördeki ticaret ortaklarının geçici bir listesi oluşturulmuştur. Ülkeler, ticaret hacmi içindeki paylarına göre sıralandıktan sonra ticaret ağırlıkları hesaplamalarına dâhil edilecek 56 ülke belirlenmiştir. Üçüncü aşamada, analize dâhil edilecek ülkelerin belirli kalitede düzenli veri erişiminin mümkün olup olmadığı araştırılmıştır. Bu çerçevede, dış ticaret, sektörel üretim veya sektörel fiyat verilerinde kalite ve istikrar sorunu olan birkaç ülkenin listeden çıkarılması gerekmiştir.7 Yapılan ön analiz sonucunda 38 ülkelik bir grup oluşturulmuştur. Elde edilen 38 ticaret ortağımız mal ticaretimizin yüzde 76’sını kapsamaktadır. 2.3. Ağırlıklandırma Yöntemi: İkili Ağırlıklandırma Sektörel REK endekslerinde kullanılacak ülke ağırlıklarının hesaplanmasında, BIS, IMF ve ECB gibi uluslararası kuruluşların uygulamakta olduğu yöntem tercih edilmiştir. Bu yöntem 6 Saygılı ve diğ. (2010)’da genel imalat sanayi reel kur hesabında 2006-2008 dönemine ait 3 yıllık dış ticaret ve üretim verileri kullanılmışken bu çalışmada 2004-2008 dönemine ait 5 yıllık veriler kullanılmıştır. Bunun temel nedeni, 5 yıllık döneme ait veri kullanılmasıyla çalışmada kapsanan ülkelerdeki sektörel üretim teknolojileri kaymalarının daha iyi gözlemlenebileceğinin düşünülmesidir. 7 Türkiye’nin dış ticaret yapısı son yıllarda hızla değişmekte, Ortadoğu, Afrika ve Asya gibi yeni pazarlara yapılan ticaretin payları dikkat çekici oranda artış eğilimi içindedir. Bu saptamaya rağmen düzenli ve kaliteli veri erişiminin mümkün olmadığı fakat ticaret ortaklarımız olarak önemi artan Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Suudi Arabistan, Sırbistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Ukrayna, İran, Irak, Gürcistan, Tunus, Cezayir, Mısır, Suriye, Fas, Yemen ve Etiyopya gibi ülkeler analize dâhil edilememiştir. 5 ekonomi yazınında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada da metodolojik anlamda temel olarak ECB’nin (Buldorini ve diğerleri, 2002), BIS’in (Elmar, 1984; Klau, 2006) ve TCMB’nin (Saygılı ve diğerleri, 2010) yayımlamış oldukları çalışmalarda kullanılan yöntem benimsenmiştir.8 Belirtilen çalışmaların temel avantajı hem ticaret ortaklarının kendi iç piyasalarındaki rekabeti, hem de üçüncü ülke piyasasında yapmış oldukları rekabeti endekslere yansıtabiliyor olmasıdır. Örneğin, Türkiye, Çin ve Almanya’dan oluşan bir uluslararası ticaret ağı düşünüldüğünde, kullanılan hesaplama yöntemiyle hem Türkiye ve Çin’in kendi iç pazarlarında yapmış oldukları rekabet, hem de Almanya pazarında yapmış oldukları üçüncü ülke rekabeti dikkate alınmaktadır. Öte yandan bu kuruluşlar tarafından ilan edilen REK endeksleri imalat sanayinin genelini kapsamaktadır. Bu çalışmanın söz konusu çalışmalardan temel farkı ise REK endekslerini imalat sanayi alt sektörleri için hesaplamasıdır. İkili ticaret ağırlıklı REK hesaplamalarının ilk aşamasında, Türkiye’nin ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin karşılıklı ve dünyanın geri kalanıyla yaptıkları ticareti özetleyen sektörel ihracat-üretim-ithalat matrisleri hesaplanmıştır. Bu matrislerin hesaplanması hakkında detaylı bilgi için Saygılı ve diğerleri (2010) çalışmasına bakılabilir.9 10 İkili dış ticaret verileri Birleşmiş Milletler’in dış ticaret veri tabanından alınmıştır. Dış ticaret verilerine ek olarak ülkelerin sektörel yurtiçi arzı da ağırlıkların hesaplanmasında önemli rol oynamaktadır. Yurtiçi arz değeri yurtiçi sektörel üretime aynı sektörün toplam ithalatının eklenip ihracatının çıkarılmasıyla elde edilmektedir. Ülkelerin kendi pazarına yaptığı arzın 8 IMF yöntemi imalat sanayi dışındaki mal ve hizmet ticaretini de ağırlık hesaplamalarına dâhil etmektedir. Ancak, veri kalitesi problemlerinden dolayı diğer ulusal ve uluslararası kuruluşlar bu yöntemi tercih etmemektedir. IMF yöntemine ilişkin daha geniş bilgi için bakınız: Bayoumi, T., Lee, J. ve Jayanthi S. (2005). 9 Bu yöntemde yaygın olarak yapılan varsayım, analize dâhil edilen ülkelerin birbirleri ile yaptıkları ticaretin, kur ağırlıklarının hesaplanmasına temel oluşturmasıdır. Analize dâhil edilen ülkelerin dışında kalanlar tek bir ülke gibi sınıflandırılarak “diğer ülkeler” adı altında yer almaktadır. Diğer ülkelerin ihracat (ithalat) değerleri ise analize dâhil edilen ülkelerin dünya ticaretleri ile bu ülkelerin analize dâhil edilen ülkelere yaptıkları ihracat (ithalat) değerleri farkıdır. Diğer ülkelerin yaptığı ihracat analiz dışında tutulmuştur. Burada dolaylı olarak, diğer ülkelerin ihracatçı veya üretici olarak Türkiye ile rekabet etmedikleri, ama bir pazar olabildikleri ölçüde ağırlıkların belirlenmesinde etkili oldukları varsayılmaktadır. 10 Ülkelerin beyan ettikleri ikili ticaret rakamları aynı veri tabanından (UN Comtrade) alınmakla birlikte zaman zaman önemli farklılıklar göstermektedir. Bu gibi durumlarda genel kabul gören yöntem, gelişmişlik düzeyi daha yüksek olan ülkenin verilerinin daha sağlıklı olduğu varsayımıyla hareket etmektir. Bu çerçevede, gelişmişlik düzeyini belirlemek amacıyla Dünya Bankası’nın düzenli olarak yayınladığı Beşeri Kalkınma Endeksi (Human Development Index – HDI, 2010) kullanılmıştır. İkili ticarete ilişkin verilerin farklılaşması durumunda daha yüksek HDI seviyesine sahip ülkenin verisi kullanılmıştır. ECB kişi başına geliri kullanmaktadır. Ancak, istatistiki veri kalitesi açısından HDI’nın daha uygun olduğu düşünülmektedir. İkili ticaret matrisi, HDI’sı daha yüksek olan ülkelerin Comtrade’e beyan ettiği verileri kullanarak oluşturulduğundan, her bir ülkenin kendi beyan ettiği ihracat-ithalat değerleriyle önemli sapmalar gösterebilmektedir. Verilerin tutarlılığını sağlamak amacıyla analize dâhil edilen ülkelerin örneklem dışındaki ülkeleri de içeren toplam ihracat ve ithalatı sapma oranıyla düzeltilmiştir. Sapma oranı ise “matriste hesaplanan 38 ülke ile ticaret hacmi/ülkenin bu grupla yaptığını beyan ettiği ticaret hacmi” şeklinde belirlenmiştir. Bu yöntemle hata oranı en aza indirilmeye çalışılmıştır. 6 hesaplanmasında sektörel üretim değerleri kullanılmıştır. Bu değerler Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Örgütü (The United Nations Industrial Development Organization UNIDO) veri tabanından alınmıştır. İhracat-üretim-ithalat matrisi oluşturulduktan sonraki aşama, ikili ağırlıklandırma yöntemine dayanan bir hesaplama yöntemini uygulamaktır. Bu yöntemde, bir ülkenin Türkiye’nin REK endeksindeki ağırlığını, basit ithalat payı ve ikili ağırlıklandırma yöntemiyle hesaplanan ihracat payı belirlemektedir. İhracatın payının hesaplanmasında hem Türkiye’nin ticaret ortaklarının Türkiye’nin ihracat pazarlarındaki payı, hem de üçüncü ülkelerdeki karşılıklı rekabetleri etkili olmaktadır. Böylece diğer ülke ihracatçıları kaynaklı rekabet baskısından oluşan “üçüncü ülke etkisi” analize dâhil edilmektedir (Turner ve Van’t Dark, 1993). Son aşamada ise ihracat ve ithalat ağırlıkları, ticaret ortaklarının Türkiye’nin dış ticaretindeki payları kullanılarak REK ağırlıkları haline getirilmektedir. İthalat, ihracat ve bunların birleşiminden oluşan genel ağırlıkların hesaplama formülleri aşağıda sunulmuştur. Türkiye’nin “j” sektörü kur endeksindeki “i” ülkesinin ağırlığı aşağıdaki formüller yardımıyla hesaplanmıştır. Formüllerde, “k” dış pazarları, “h” yabancı üreticileri göstermektedir (k > h). Türkiye “j” sektöründe “i” ekonomisiyle çift taraflı dış ticaret yapmakta, ayrıca Türk ihracatçıları “i” ekonomisinin ve diğer tüm “h” ülkelerinin ihracatçılarıyla “k” dış pazarda, “j” sektörü özelinde rekabet etmektedir. Bu varsayımlar altında, Türkiye’nin ikili ağırlıklandırma içeren sektörel efektif kur endeksinde “i” ülkesinin para biriminin ağırlığı aşağıda gösterilmiştir. “j” sektöründe “i” ülkesinin ithalat ağırlığı: w mji m ijTUR (1.a) m jTUR “j” sektöründe “i” ülkesinin ihracat ağırlığı: x ijTUR w x jTUR x ji y ji y x i ji h jh xk jTUR k i x jTUR x kji y x k jk h jh (1.b) “j” sektöründe “i” ülkesinin ikili genel ağırlığı: m jTUR w ji x jTUR m jTUR m x jTUR w ji x jTUR m jTUR x w ji 7 (1.c) xijTUR (mijTUR ) Türkiye’nin “i” ülkesine “j” sektörü ihracatı (“i” ülkesinden “j” sektörü ithalatı). x jTUR (m jTUR ) Türkiye’nin “j” sektöründe toplam ihracatı (ithalatı). x kji = “i” ülkesinden “k” ülkesine “j” sektörü ihracatı. y ji = “i” ülkesinin “j” sektörü yurtiçi arzı (“j” sektörü üretimi artı ithalatı eksi ihracatı). x i jh = Türkiye hariç “h” ülkelerinden “i” ye olan toplam “j” sektörü ihracatı. h Bir ülkenin sektörel ithalat ağırlığı (1.a) o ülkenin sektörel ithalat içerisindeki basit ithalat payı olarak değerlendirilmektedir. Sektörel ihracat ağırlıkları ise iki kısımdan oluşmaktadır: “doğrudan ihracat rekabeti” ve “üçüncü piyasa rekabeti”. Yukarıdaki (1.b) denkleminin sağ x ijTUR tarafındaki ilk terim, x jTUR y ji y x i ji h jh , Türkiye’nin “j” sektörü ihracatçıları ile “i” ülkesinin yerli “j” sektörü üreticileri arasındaki doğrudan rekabeti, ikinci terim ise, x kjTUR k i x jTUR x kji y x k jk h jh , üçüncü piyasa rekabetini ölçmektedir. Doğrudan etki “i” x ijTUR ülkesinin Türkiye’nin “j” sektörü ihracatı içindeki payına x jTUR ve o ülkenin “j” y ji sektörünün Türkiye dışındaki ülkelerden gelen ticarete açıklığına y ji x ijh h göre belirlenmektedir. Buna göre, bir ülkenin “j” sektöründeki doğrudan ihracat ağırlığı, söz konusu ülkenin Türkiye’nin dış ticaretindeki payı arttıkça ve Türkiye dışındaki ülkelerle ticarete açıklığı düştükçe artmaktadır. Böyle bir ülkenin “j” sektörü yurtiçi pazarında Türk malları ile “i” ülkesi yerel malları daha fazla rekabet edeceklerdir. Diğer taraftan, “j” sektöründe “i” ülkesi ile Türkiye arasındaki dolaylı rekabeti gösteren katsayı, Türkiye’nin ve “i” ülkesinin üçüncü “k” ülke pazarlarındaki payına göre belirlenmektedir. Türkiye’nin “j” x kjTUR sektörü ihracatında “k” ülkesinin payı x jTUR x kji pazar payı y jk x kjh h ve “i” ülkesinin “k” ülkesindeki “j” sektörü arttıkça, “i” ülkesinin Türkiye’nin REK endeksindeki payı 8 artmaktadır. Diğer bir anlatımla, Türkiye ve “i” ülkesinin “j” sektörü malları “k” pazarında daha fazla rekabet içine girmektedir. Genel ağırlık ise (1.c) denkleminde sektörel ihracat ve ithalat ağırlıklarının, sırasıyla, sektörel ihracat ve ithalatın toplam sektörel ticaret içindeki paylarıyla ağırlıklandırılarak hesaplanmaktadır. 2.4. Fiyat Deflatörleri İktisat yazınında genel imalat sanayi REK endeksleri TÜFE, ÜFE, birim işgücü maliyetleri ve dış ticaret fiyat endeksleri kullanılarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, dış ticarete konu olan mallar ile olmayanların oranı ile ihracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına oranı da (dış ticaret hadleri) dış ticaret rekabet göstergesi olarak kullanılabilmektedir. Bu çalışmada sektörel fiyat endeksleriyle REK endeksleri hesaplanmıştır (sektörel hesaplamalar için kullanılan veri kaynakları için bakınız: Ek 1). Sektörel fiyat endeksleri mevcut olmayan ülkeler için genel TÜFE veya ÜFE kullanılmıştır. Çalışmada sektörel REK endeksi 2003 yılı ortalaması baz yılı olarak belirlenmiştir. İmalat sanayi genel REK endeksinin 2003 yılı bazlı olması nedeniyle, sektörel REK endekslerinin de aynı yılı baz alması uygun görülmüştür. Çalışmada verilerin yayınlanma sıklığıyla uyumlu olacak şekilde sektörel REK endeksleri çeyreklik dönemlerde hesaplanmıştır. 2.5. Ortalama Yöntemi Literatürde REK endekslerinin hesaplanmasında aritmetik ve geometrik ortalama yöntemleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Aritmetik ortalama yöntemi, kur endeksini Türk Lirası’nın Türkiye’nin her bir ticaret ortağının yerel parasına karşı reel değerinin doğrusal ortalaması olarak hesaplamaktadır. Buna karşılık geometrik ortalama yönteminde kur endeksinin logaritması her bir ülkenin ticaret ağırlığı göz önüne alınarak hesaplanmaktadır. Bu çalışmada hesaplanan reel efektif döviz kuru endeksleri ülkemiz sektörel fiyat düzeyinin dış ticaret yaptığımız ülkelerin sektörel fiyat düzeylerine oranının ağırlıklı geometrik ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. 11 Bu yöntem aşağıdaki matematiksel formül ile ifade edilebilir. 11 Literatürde genel kabul gören görüşe göre geometrik ortalama aritmetik ortalama yöntemine kıyasla daha tercih edilir istatistiksel özelliklere sahiptir. Bu konudaki tartışmalar için Pietrobelli, C. (1991) ve Atuk ve Öğünç (2001)’e bakılabilir. Pietrobelli (1991) tarafından yapılan REK hesaplanmasında geometrik ortalama aritmetik ortalamaya tercih edilmekte, özellikle taban yılı seçiminde dikkate alınan denge yılının açıkça belirlenemediği durumlarda geometrik ortalamaya göre hesaplamanın daha uygun olduğu belirtilmektedir. Aritmetik ortalama seçilen baz yılı ve REK hesaplanırken ağırlıklandırmanın hangi aşamada yapıldığına bağlı olarak (tek tek kurların reelleştirildikten sonra ağırlıklı ortalamanın hesaplanması ile ağırlıklı ortalama fiyatlar ve nominal kurlar kullanılarak REK hesaplanması) farklı sonuçlar vermektedir. 9 PjTUR REK j i 1 Pji * ei ,TUR N w ji (2) Bu denklemde w ji , PjTUR , Pji , ei ,TUR ve N sırasıyla “i” ülkesinin Türkiye’nin “j” sektörü REK endeksindeki ağırlığını, Türkiye’nin “j” sektörü fiyat endeksini, “i” ülkesinin “j” sektörü fiyat endeksini, TL cinsinden “i” ülkesi parasının kurunu12 ve analize dâhil edilen ülke sayısını göstermektedir.13 Bu denklemlerde reel efektif kurun artışı TL’nin reel olarak değer kazanmasını, diğer bir anlatımla “j” sektöründe Türk mallarının yabancı mallar cinsinden fiyatının arttığını göstermektedir. 3. Bulgular 3.1. Sektörel REK Endekslerindeki Ülke Ağırlıkları Tablo 2’de ülkelerin sektörel endeksler içindeki ağırlıkları sunulmuştur. Ülke sıralaması Beşeri Kalkınma Endeksi (HDI, 2010) kullanılarak yapılmıştır. Analize dâhil edilen 38 ülke, Tablo 2’nin alt bölümünde Uluslararası Para Fonu (IMF) tanımları kullanılarak coğrafi bölgelere göre de toplulaştırılmıştır. Görüldüğü üzere ülke ağırlıkları sektörlere göre farklılık göstermekle birlikte ilk sıralarda genellikle ABD, Almanya, İtalya, İngiltere ve Fransa gibi ağırlıkla gelişmiş ülkeler yer almaktadır. Bunlara ek olarak, Çin, tekstil, makine teçhizat, elektrikli makine ve cihazları ve radyo-TV; Rusya, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ve ana metal; Norveç, kok kömürü, rafine edilmiş petrol; Kore, giyim ve radyo-TV gibi sektörlerde ilk 5 içerisine girmişlerdir. Tablo 2’nin alt bölümü ve Grafik 1 coğrafik bölgelerin sektörel dış ticaret içindeki paylarının değiştiğine işaret etmektedir. Grafik 1.a Avrupa’nın her sektörde en yüksek ağırlığa sahip bölge olduğunu gösterirken, Grafik 1.b dış ticaretimizde gelişmiş ülkelerin ön plana çıktığına işaret etmektedir. Avrupa bölgesi içerisinde özellikle gelişmiş AB ülkeleriyle ticaretimiz ön plana çıkmaktadır (Tablo 2). Avrupa, motorlu kara taşıtları ticaretinde yüzde 85 ağırlığa sahipken, en düşük orana yüzde 45’le giyim eşyası sektöründe sahiptir. Buna karşılık Asya Oysa ki, geometrik ortalama yönteminde ne endeksin baz yılı seçimi ne de ağırlıklandırmanın hangi aşamada yapılacağı sonuçları etkilemektedir. 12 Türkiye’nin REK endeksine dâhil edilen iki ülke Yunanistan ve Slovenya analizin kapsandığı dönemde ulusal paralarından Euro’ya geçmişlerdir. 2001 yılı başında Yunanistan, 2007 yılı başındaysa Slovenya Euro sistemine dâhil olmuştur. Bu tarihten önce ve sonrası için verilerde para biriminin değişiminden dolayı bir kırıklık oluşmaması için bu iki ülkeye ilişkin kur verisinin geriye doğru düzeltilmesi gerekmektedir. Eurostat’ın internet sayfasında bu iki ülke için ima edilen Euro değerleri kullanılarak, söz konusu ülkelerin kur değerleri geriye doğru düzeltilmiştir. 13 Çarpım sonrasında elde edilen değerler 2003 yılı taban alınarak endeks haline getirilmiştir. 10 giyim ve radyo-TV vb. sektörlerinde yüzde 30’ları aşan bir ağırlığa sahiptir. Amerika ise en yüksek ticaret ağırlığını giyim eşyası sektöründe elde etmektedir. Tablo 2: Sektörel Endeksler İçinde Ülkelerin Ağırlıkları (%) Sektörler*& Norveç Avusturalya ABD İrlanda Hollanda Kanada Almanya İsveç Japonya Kore İsviçre Fransa İsrail Finlandiya Belçika Danimarka İspanya Hong Kong Yunanistan İtalya Avusturya İngiltere Singapur Çek Cum. Slovenya Macaristan Polonya Portekiz Romanya Malezya Bulgaristan Rusya Brezilya Çin Tayland Endonezya G. Afrika Hindistan Toplam Avrupa AB Orta ve Doğu Avrupa Asya Amerika 15 0,45 0,68 9,75(3) 0,51 3,28 0,60 19,72(1) 0,52 4,53 2,21 1,61 5,04(4) 0,64 0,33 2,21 0,82 3,68 0,28 1,06 11,96(2) 1,14 4,65(5) 0,22 0,63 0,09 1,39 2,55 0,19 1,56 2,27 1,49 2,48 2,17 3,63 1,54 2,85 0,44 0,85 100,00 17 0,36 0,23 5,93(5) 0,32 3,10 0,43 14,42(2) 0,80 0,58 2,12 0,82 5,57 0,64 0,30 3,04 1,13 3,78 2,17 1,22 15,14(1) 1,46 6,78(4) 0,13 1,10 0,22 0,42 1,81 1,08 1,90 0,70 1,01 1,67 0,26 12,45(3) 1,17 1,82 0,24 3,69 100,00 18 2,36 0,59 24,98(1) 0,07 1,28 0,46 3,63 0,08 1,07 7,41(4) 0,50 1,57 4,24 0,08 1,20 0,81 1,78 13,22(2) 1,31 10,25(3) 0,56 5,25(5) 0,18 0,89 1,57 0,40 1,80 1,12 3,85 0,27 2,94 1,74 0,56 0,85 0,02 0,22 0,09 0,78 100,00 23 39,66(1) 0,04 13,35(2) 0,01 0,60 0,26 2,86 0,46 3,05 1,81 0,02 1,30 1,00 0,00 0,25 0,01 0,62 0,01 0,70 10,39(3) 0,02 7,57(5) 0,06 0,16 0,19 0,14 0,44 0,19 2,47 0,32 0,33 7,80(4) 0,22 2,68 0,06 0,03 0,65 0,28 100,00 67,37 62,82 7,70 67,44 64,59 6,46 45,06 40,46 11,46 76,20 28,72 3,73 21,48 12,52 27,13 6,62 30,00 26,00 17,10 13,83 24 27 0,06 0,48 0,18 1,53 5,20 7,97(3) 1,57 0,30 5,89 1,50 0,21 1,61 16,61(1) 7,47(4) 1,26 0,77 1,18 0,82 2,34 1,87 5,72 0,26 7,15(3) 3,53 2,68 1,63 0,33 0,62 5,94(4) 2,52 0,46 0,14 4,35 5,73 0,05 1,00 1,21 2,03 7,47(2) 11,63(2) 0,84 1,22 5,81(5) 3,22 0,27 0,55 0,45 0,58 0,30 0,21 0,84 0,41 1,00 0,89 0,55 1,08 3,04 6,57(5) 0,78 0,25 1,51 4,40 5,08 11,91(1) 0,51 1,22 5,21 5,90 1,04 0,29 0,74 0,27 0,21 6,21 1,94 1,42 100,00 100,00 Bölgesel 77,44 67,47 66,58 54,82 7,14 13,05 21,33 5,93 25,91 10,79 29 0,40 0,18 6,24(4) 0,20 2,34 0,47 23,78(1) 1,54 4,21 2,74 2,56 6,10(5) 0,67 0,77 1,87 0,99 2,65 0,36 0,75 17,32(2) 1,97 5,25 0,31 0,79 0,32 0,47 1,21 0,23 1,39 0,30 0,66 1,36 0,70 7,23(3) 0,52 0,05 0,57 0,55 100,00 31 0,18 0,13 4,97 0,60 2,36 0,30 21,42(2) 1,60 2,30 1,22 1,24 8,67(4) 0,59 1,20 1,68 0,93 2,40 1,73 0,52 9,29(3) 1,79 6,04(5) 0,43 0,95 0,34 1,58 1,93 0,36 1,43 0,27 1,23 1,53 0,54 16,42(2) 0,44 0,45 0,29 0,63 100,00 32 0,42 0,08 2,88 0,52 6,36(4) 0,33 13,93(2) 3,93 3,44 5,46(5) 0,39 5,09 0,48 3,49 0,98 0,54 3,40 3,13 0,51 3,95 1,01 7,20(3) 1,21 1,79 0,15 5,20 2,44 0,42 0,99 1,31 0,17 0,15 0,29 16,20(1) 0,81 0,71 0,04 0,57 100,00 34 0,23 0,22 2,30 0,40 1,50 0,13 25,68(1) 1,37 4,89 3,85 0,18 13,80(2) 0,40 0,36 3,83 0,23 8,40(4) 0,03 0,43 10,29(3) 0,94 6,53(5) 0,05 1,23 0,33 1,38 3,88 0,55 1,59 0,04 0,24 1,92 0,55 0,70 0,75 0,03 0,47 0,29 100,00 74,92 70,59 4,83 69,28 66,34 7,47 63,05 62,09 10,75 85,30 82,96 8,66 18,29 7,41 26,02 5,81 33,48 3,50 12,96 2,98 Not: *:Sektör kodları Tablo 1’de verilmiştir. &: Toplam dış ticaret içinde yer alan ilk 5 sektörün sıralaması parantez içerisinde gösterilmiştir. Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. Tablo 2’deki veriler, Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1 verileriyle kıyaslandığında, gerek akademik çalışmalarda gerekse politika yapıcıların analizlerinde, sektörel REK kullanımının yapacağı katkı netlik kazanmaktadır. Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1, genel REK endeksleri (TÜFE ve ÜFE) bazında analize dâhil edilen ülkelerin ağırlıklarını 11 göstermektedir (Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010) Tablo 1 için bakınız: Ek 2). Bu iki tablo karşılaştırıldığında bazı ülkelerin genel endeks içindeki payları ile sektörel endeks içindeki paylarının ciddi farklılıklar gösterdiği dikkat çekmektedir. Örneğin, her iki fiyat bazlı genel REK endeksine göre Almanya’nın dış ticaret payı ilk sırada yer almaktadır: TÜFE bazlı endekste değeri yüzde 16,36 olmuşken ÜFE bazlı endekste ise yüzde 19,78’dir. Yukarıdaki Tablo 2 Almanya’nın ağırlığının sektörler arası farklılıklar gösterdiğine işaret etmektedir. Gıda (19,72), kimyasallar (16,61), makine ve teçhizat (23,78), elektrikli makine (21,42) ve motorlu taşıtlar (25,68) gibi sektörlerde Almanya dış ticaretimizde ilk veya ikinci sırada yer alırken, giyim (3,63) ve kok kömürü ve petroldeki (2,86) payı genel endekslerin oldukça altındadır. Grafik 1: Sektörel Ağırlıkların Bölgesel Payları (%) a. Bölgesel Ağırlıklar b. Gelişmişlik Düzeyine Göre Ağırlıklar Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. 3.2. Sektörel Reel Efektif Döviz Kuru Endekslerindeki Gelişmeler Çalışmanın bu kısmında, 2003ç1-2011ç2 dönemi için, önceki bölümlerde anlatılan yöntem çerçevesinde hesaplanan sektörel reel kur endeksleri sunulacaktır. Fakat sonuçlar sunulmadan önce, sadece sektörel REK aracılığıyla rekabet gücü gelişiminin analiz edilmesinin kısıtlı bilgi sağlayabileceğini ve tek bir gösterge ile ilgili sektör bütünü için yapılan değerlendirmelerde ihtiyatlı olunması gerektiğini belirtmek yanlış olmayacaktır. Zira bu gösterge, firma seviyesindeki ürün kalitesi, yenilik kapasitesi ve marka algısı gibi yapısal rekabet gücü belirleyicilerini ve diğer üretim faktörlerindeki gelişmeleri ihmal etmektedir (Buldorini, Makrydakis ve Thimann (2002), Yılmaz (2009)). Ayrıca, dikey uzmanlaşma bazlı bir uluslararası üretim zincirinin olduğu bir ortamda ticaret ağırlıklarıyla elde edilen sektörel REK göstergelerinin yanlı sonuçlar verebileceği de belirtilmelidir (Saygılı ve diğerleri, 2010). 12 Bununla birlikte, firmaların ve dolayısıyla ilgili sektörlerin dış ticaret performanslarının nominal döviz kuru, fiyat ve maliyet gelişmelerinden de etkilenmesi nedeniyle, hesapladığımız sektörel REK’lerin sektörel rekabet gücü analizinde takip edilmesi gereken ve politika yapıcıların analiz setini zenginleştiren önemli bir araç olacağı düşünülmektedir. Grafik 2’de ilgili sektörün ismiyle gösterilen sektörel reel kur endeksleri (kok kömürü ve rafine edilmiş petrol vb. sektörü için enerji ismi kullanılmış) ile (genel imalat sanayi) ÜFE bazlı REK endeksinin zaman içindeki gelişimi görülmektedir. Grafik 2: Sektörel REK ve ÜFE Bazlı REK Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. Grafik 3’te ise sektörel reel kur endeksleriyle TÜFE bazlı (genel imalat sanayi) REK endekslerinin zaman içindeki gelişimi görülmektedir. 13 Grafik 3: Sektörel REK ve TÜFE Bazlı REK Kaynak: Kendi hesaplamalarımız. İncelenen dönemde sektörlere özgü reel efektif kur endekslerinin farklı patikalar izlediği görülmektedir. Dönemsel ortalama değerler giyim sektöründe 103, ana metalde 121, kimyasallarda 94, enerjide 133, radyo-TV sektöründe 92, gıdada 112, makine ve teçhizatta 110, taşıtta 98, elektrikli makinelerde 121 ve tekstil sektöründe 109 olmuştur. Aynı dönemde ÜFE bazlı genel endeksin ortalama değeri 113, TÜFE bazlı genel endeksin değeri ise 115 olarak gerçekleşmiştir. Her iki genel endekste, 100’ün üzerinde gerçekleşen değerler nedeniyle, 2003ç1-2011ç2 döneminde ekonomi genelinde rekabet kaybının olduğuna işaret etmektedir. Aynı dönemde kimyasallar, radyo-TV ve taşıtlarda genel olarak rekabet kazancı olurken, diğer sektörlerde farklı derecelerde rekabet kaybı yaşandığı saptanmıştır. En yüksek rekabet kaybı ise enerji sektöründe gerçekleşirken, bunu ana metal ve elektrikli makineler sektörleri takip etmiştir. 4. Sonuç Türk imalat sanayinin alt sektörlerine özgü rekabet koşulları ve dış ticaret ortakları birbirlerinden önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Buna bağlı olarak sektörel reel kur endeksleri hem ÜFE hem de TÜFE bazlı genel imalat sanayi REK’lerinden önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Bu nedenle sektörel performansların anlaşılmasında oluşturulan sektörel endekslerin kullanılması daha anlamlı olacaktır. 14 Kaynakça Atuk, O., ve Öğünç, F. (2001). Reel Efektif Kur Hesaplamaları: Türkiye Uygulaması. 2. İstatistik Kongresi Bildiriler Kitabı, 2-6 Mayıs 2001 Antalya, Türkiye. Aydın, F., Saygılı, H., Saygılı, M. ve Yılmaz, G. (2010). Dış Ticarette Küresel Eğilimler ve Türkiye Ekonomisi. TCMB Çalışma Tebliği, No: 10/01. Bayoumi, T., Lee, J. ve Jayanthi S. (2005). New Rates from New Weights. IMF Working Paper, WP/05/99. Buldorini, L., Makrydakıs, S. ve Thimann, C. (2002). The Effective Exchange Rates of the Euro. ECB Occasional Paper Series, No.2. Clark, J., ve Guy, K. (1998). Innovation and Competitiveness: A Review. Technology Analysis and Strategic Management. 10(3), 363-395. Di Bella, G., Lewis, M. ve Martin, A. (2007). Assessing Competitiveness and Real Exchange Rate Misalignments in Low Income Countries. IMF WP Series, No 07/201. Durand, M., Simon, J. ve Webb, C. (1992). OECD’s Indicators of International Trade and Competitiveness. OECD Economics Department WP Series, No 120. Elmar, K. (1984). The Measurement of Effective Exchange Rates. Bank of International Settlements WP Series, No 10. Fagerberg, J., Srholec, M. ve Knell, M. (2007). The Competitiveness of Nations: Why Some Countries Prosper While Others Fall Behind?. World Development, 35 (10), 1595-1620. Gönenç, R., ve Yılmaz, G. (2007). The Evolution and Determinants of Profitability in Turkish Manufacturing Industry, 1997-2006. CBRT Research Department WP, No: 07/01. Gönenç, R., ve Yılmaz, G. (2008). How did the Turkish Industry Respond to Increased Competitive Pressures, 1998-2007?. CBRT Research Department WP, No: 08/04. Klau, M. (2006). The New BIS Effective Exchange Rate Indicies. BIS Quarterly Review, March. Siggel, E. (2006). International Competitiveness and Comparative Advantage: A Survey and a Proposal for Measurement. Journal of Industry, Competition and Trade, 6(2), 137-159. Pietrobelli, C. (1991). Real Effective Exchange Rates: Methodological Proposals for a Computable Index and an Application to Chile (1973-1986). Economia Internazionale, Vol, 44(1), s, 57-85. Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York, Free Press, Macmillan. Saygılı, H., Saygılı, M. ve Yılmaz, G. (2010). Türkiye İçin Yeni Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri. TCMB Çalışma Tebliği, No:10/12. 15 Turner, P. ve Van’t dack, J. (1993). Measuring International Price and Cost Competitiveness. Bank of International Settlements Economic Paper Series, No. 39. Yılmaz, G. (2009). A New Competitiveness Measurement: Turkish Experience in 1998-2008. İktisat İşletme ve Finans, 283, 41-58. 16 Ek 1: Veri Kaynakları Sektörel Üretici Fiyat Endeksleri: Türkiye’nin sektörel üretici fiyat endeksleri Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) veri tabanından alınmıştır. İrlanda, Hollanda, Almanya, İsveç, Fransa, Finlandiya, Belçika, Danimarka, İspanya, Yunanistan, İtalya, Avusturya, İngiltere, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Macaristan, Polonya, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Norveç ve İsviçre için Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) veri tabanı sektörel üretici fiyat endeksi (total output price index) kullanılmıştır. ABD, Avustralya ve Güney Kore için ise bu ülkelerin istatistik kurumlarınca üretilen sektörel üretici fiyat endekslerinden yararlanılmıştır. Kanada, Japonya, Hong Kong, Singapur, Malezya, Brezilya, Çin, Tayland, Endonezya, Güney Afrika, Hindistan ve İsrail için sektörel bazda üretici fiyat endeksleri bulunmadığından IMF Uluslararası Finansal İstatistikler (IFS-International Financial Statistics) veri tabanından alınan ÜFE verisi kullanılmıştır.14 Sektörel bazda verisi kullanılan ABD, Fransa, İsviçre ve İrlanda için, 2005 yılı ilk çeyrek dönemi öncesinde ilgili verinin bulunmadığı sektörler için IFS ÜFE artış oranları kullanılıp sektörel üretici fiyat endeksi tahmin edilerek türetilmiştir. Çin için IFS ÜFE verisinde sadece değişim oranı verilip endeks bilgisi yer almadığından 2001 ilk çeyrek verisi 100 kabul edilmiş, izleyen dönemdeki değişimlerle endeks oluşturulmuştur. Rusya için yayınlanan ÜFE verisi bulunmadığından IFS TÜFE endeksi kullanılmıştır. Kurlar: Norveç, Avustralya, ABD, İrlanda, Hollanda, Kanada, Almanya, İsveç, Japonya, İsviçre, Fransa, Finlandiya, Belçika, Danimarka, İspanya, Yunanistan, İtalya, Avusturya, İngiltere ve Portekiz için TCMB EVDS veri tabanından üç aylık ortalama döviz alış kurları kullanılmıştır. Güney Kore, İsrail, Hong Kong, Singapur, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya, Malezya, Bulgaristan, Rusya, Brezilya, Çin, Tayland, Endonezya, Güney Afrika ve Hindistan için 2009 yılı ikinci çeyreğinden itibaren tarihinden itibaren TCMB EVDS veri tabanından “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca Alım Satıma Konu Olmayan Dövizlere İlişkin Bilgi Amaçlı Kur Tablosu” kullanılmıştır. Önceki dönemler için 14 Gıda ürünleri alt sektöründe Norveç, İsviçre ve Avustralya; Radyo televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları alt sektöründe Norveç, Avustralya ve ABD; Giyim eşyası alt sektöründe Norveç, Portekiz, İsveç ve Avustralya; Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makina ve cihazlar alt sektöründe Norveç, Avustralya, İsviçre ve ABD; Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar alt sektöründe Norveç, ABD, Finlandiya, Bulgaristan, Danimarka, İrlanda ve Portekiz; Tekstil ürünleri alt sektöründe Norveç ve Portekiz; Kimyasal madde ve ürünler alt sektöründe Norveç; Motorlu kara taşıtları ve römorklar alt sektöründe İsviçre için sektörel bazda üretici fiyat endeksi bulunmadığından IFS veri tabanından alınan ÜFE verisi kullanılmıştır. 17 ilgili para birimlerinin ABD dolar karşılıkları Oanda (www.oanda.com)’dan alınmış Türk lirasına dönüştürülmüştür. Slovenya’nın 2007 ilk çeyreğinden itibaren Euro kurları kullanılmış, öncesi dönemler ise Oanda’dan dönüştürülmüştür. Dış Ticaret Verileri: REK ülke ağırlıklarına esas teşkil eden dış ticaret verileri için Birleşmiş Milletler’in dış ticaret veri tabanı (UN Comtrade) kullanılmıştır. Comtrade veri tabanında ISIC bazında veri olmadığından SITC-3 bazında 2004-2008 dönemi için indirilen ihracat ve ithalat verileri sınıflandırma kodları kullanılarak ISIC koduna dönüştürülmüştür. Sektörel üretim: Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Örgütü (The United Nations Industrial Development Organization - UNIDO) veri tabanı kullanılmıştır. Beşeri Kalkınmışlık Endeksi (Human Development Index - HDI): Comtrade veri tabanından elde edilen ikili ticaret verileri beyana bağlıdır. Bu nedenle zaman zaman ülkelerin birbirlerinden yaptığını raporladıkları ticaret istatistikleri önemli ölçüde farklılaşabilmektedir. Literatürdeki benzer uygulamalarla paralel olarak ikili ticaret rakamlarının belirlenmesinde Dünya Bankası’nın hazırladığı 2009 yılı HDI endeksi ülke sıralaması kullanılmıştır. Burada, HDI sıralamasında daha yukarıda olan ülkenin istatistiğinin daha az hata içerdiği varsayılarak bu ülkenin beyan ettiği ikili ticaret istatistikleri hesaplamalara esas teşkil etmiştir. 18 Ek 2: Genel Endeksler Bazında Ülkelerin Ağırlıkları (%) TÜFE Almanya Çin İtalya ABD Fransa İngiltere İspanya Rusya Belçika Hollanda Japonya Kore Romanya İsviçre Polonya Hindistan Avusturya İsveç Macaristan Bulgaristan Tayvan Yunanistan Çek Cum. Tayland İsrail Finlandiya Kazakistan İran Suudi Arabistan Danimarka İrlanda Endonezya Malezya Slovakya Mısır Portekiz Ülke Sayısı 36 ÜFE 16,36 10,91 8,04 7,21 6,95 5,41 4,10 3,85 3,70 3,62 2,96 2,86 1,99 1,87 1,72 1,56 1,34 1,34 1,14 1,08 1,05 0,95 0,93 0,86 0,85 0,82 0,80 0,74 0,74 0,73 0,68 0,66 0,63 0,58 0,55 0,41 Toplam 100 Almanya İtalya ABD Fransa İngiltere İspanya Belçika Hollanda Japonya Kore Romanya İsviçre Polonya Hindistan Avusturya İsveç Macaristan Bulgaristan Yunanistan Çek Cum, Tayland İsrail Finlandiya Kazakistan Danimarka İrlanda Endonezya Malezya Slovakya Mısır Portekiz Ülke Sayısı 31 Kaynak: Saygılı, Saygılı ve Yılmaz (2010). 19 19,78 9,72 8,71 8,41 6,54 4,96 4,48 4,38 3,58 3,46 2,41 2,26 2,08 1,88 1,62 1,62 1,38 1,30 1,15 1,13 1,05 1,03 0,99 0,97 0,88 0,83 0,79 0,76 0,71 0,66 0,50 Toplam 100 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Son Dönemde Yayınlanan Çalışma Tebliğleri Çalışma Tebliğlerinin tamamına Banka İnternet sitesinden (http://www.tcmb.gov.tr) ulaşılabilir. Price Search, Consumption Inequality and Expenditure Inequality over the Life Cycle (Yavuz Arslan, Temel Taşkın Working Paper No. 12/12, March 2012) Housing Prices and Transaction Volume (H. Çağrı Akkoyun, Yavuz Arslan, Birol Kanık Working Paper No. 12/11, March 2012) Ins and Outs of Unemployment in Turkey (Gönül Şengül Working Paper No. 12/10, March 2012) Short-Term Inflation Forecasting Models For Turkey and a Forecast Combination Analysis (Kurmaş Akdoğan, Selen Başer, Meltem G. Chadwick, Dilara Ertuğ, Timur Hülagü, Sevim Kösem, Fethi Öğünç, Mustafa Utku Özmen, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/09, February 2012) Common Movement of the Emerging Market Currencies (Meltem G. Chadwick, Fatih Fazilet, Necati Tekatlı Working Paper No. 12/07, January 2012) Trade Openness, Market Competition, and Inflation: Some Sectoral Evidence From OECD Countries (Mahir Binici, Yin-Wong Cheung, Kon S. Lai Working Paper No. 12/06, January 2012 Trend Shocks, Risk Sharing and Cross-Country Portfolio Holdings (Yavuz Arslan, Gürsu Keleş, Mustafa Kılınç Working Paper No. 12/05, January 2012 An Empirical Study on Liquidity and Bank Lending (Koray Alper, Timur Hülagü, Gürsu Keleş Working Paper No. 12/04, January 2012) Learning, Monetary Policy and Housing Prices (Birol Kanık Working Paper No. 12/03, January 2012) Stylized Facts for Business Cycles in Turkey (Harun Alp, Yusuf Soner Başkaya, Mustafa Kılınç, Canan Yüksel Working Paper No. 12/02, January 2012) Oil Prices and Emerging Market Exchange Rates (İbrahim Turhan, Erk Hacıhasanoğlu, Uğur Soytaş Working Paper No. 12/01, January 2012) Global Imbalances, Current Account Rebalancing and Exchange Rate Adjustments (Yavuz Arslan, Mustafa Kılınç, M. İbrahim Turhan Working Paper No. 11/27, December 2011) Optimal Monetary Policy Rules, Financial Amplification, and Uncertain Business Cycles (Salih Fendoğlu Working Paper No. 11/26, December 2011) Price Rigidity In Turkey: Evidence From Micro Data (M. Utku Özmen, Orhun Sevinç Working Paper No. 11/25, November 2011) Arzın Merkezine Seyahat: Bankacılarla Yapılan Görüşmelerden Elde Edilen Bilgilerle Türk Bankacılık Sektörünün Davranışı (Koray Alper, Defne Mutluer Kurul,Ramazan Karaşahin, Hakan Atasoy Çalışma Tebliği No. 11/24, Kasım 2011)
