ULUSLARARASI İLİŞKİLER SÖZLÜĞÜ Uluslararası Örgütler http

ULUSLARARASI İLİŞKİLER SÖZLÜĞÜ
Uluslararası Örgütler
http://www.geocities.com/strateji_taktik/
AB: bkz. Avrupa Birliği
Abu Dhabi Fonu (Abu Dhabi Fund for Arab Economic Development)
Arap ülkelerine ekonomik yardım yapmayı amaçlayan kuruluş. 1971'de Abu Dabi Hükümeti
tarafından kurulan fon, kredi açma, garanti sağlama, önemli projelere katılma faaliyetler
yürütür. İlk kez 1974'de kredi vermeye başlayan bu Fon'un kuruluş sermayesinin tamamı Abu
Dabi Hükümeti tarafından karşılanmıştır. Abu Dabi'nin gayri safi milli hasılasının %30'unu
bulan ekonomik yardımlar, Afrika, Asya ve diğer bölgelerdeki islam ülkelerine yapılmaktadır.
ACP Ülkeleri (African, Caribbean and Pasific Countries)
Avrupa Birliği ile tercihli ticaret ilişkisi sürdüren ülkeler. 1975 tarihli Lome I, 1981 tarihli
Lome II, 1982 tarihli Lome III ve 1988 tarihli Lome IV antlaşmaları ile kurulan ve sürdürülen
bu ilişkilerde amaç, AET'nin sözkonusu ülke kalkınmalarına katkıda bulunması ve bu
ülkelerin de AET ülkelerine ucuz ve sürekli hammadde sağlamalarıdır.
ACP ülkeleri: Angola, Bahama, Barbados, Antiqua ve Barbuda, Belize, Bostwana, Benin,
Burundi, Burkina Faso, Cabo Verde Adaları, Kamerun, O.Afrika Cum., Ekvatoryal Gine, Fiji,
Etiyopya, Gabon, Gana, Gambiya, Grenada, Gine, Gine Bissau, Guyana, Haiti, Jamaika,
Kiribati, Kenya, Lesotho, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Mauritius,
Mozambik, Namibya, Nijer, Nijerya, Papua Yeni Ginesi, Rwanda, St.Kitts ve Nevis, St.
Lucia, St. Vincent, Sao Tome ve Princpe, Senegal, Tanzanya, Togo, Tonga, Trinidad ve
Tobago, Tuvvalu, Uganda, Vanuatis, Bati Samoa, Zaire, zambiya, Zimbabwe.
AET: bkz. Avrupa Ekonomik Topluluğu
Afrika Birliği Örgütü (Organization of African Unity-OAU)
23 Mayıs 1963 tarihinde kurulmuş bölgesel örgüt. İmparator Haile Selasiye'nin tasarısını
temel alan Addis Ababa konferansıyla biraraya gelen 32 Afrika ülkesi "Afrika Birliği
Antlaşması"nı imzalamıştır. Bu gün üye sayısı 51'e yükselen örgütün başlıca organları, devlet
ya da hükümet başkanlarından oluşan Genel kurulu, Bakanlar Konseyi, Genel Sekreterlik ve
Arabuluculuk, Uzlaştırma ve Hakemlik Komisyonudur.
Örgütün amaçları şunlardır: Afrika ülkeleri arasında işbirliği ve dayanışmayı geliştirmek, üye
ülkelerin bütünlüğünü ve bağımsızlığını korumak, Afrika'daki her türlü sömürüye son
vermek, barışçılık ve bloksuzluk politikaları izlemek. Buna rağmen örgütün etkinliği çok
sınırlı kaldı. Bunun gibi örgütün arabuluculuk, uzlaşma ve hakemlik komisyonu da bir
etkinlik gösteremedi. Yalnızca sömürgecilikten kurtulma ilkesi üzerinde bir antlaşma yapıldı,
ama bunun hangi yoldan sağlanacağı konusunda görüş birliğine varılamadı. Etkinliği sınırlı da
olsa bu örgüt Afrika devletleri arasındaki anlaşmazlıklara büyük devletlerin toptan ve
doğrudan müdahale etmelerini önledi.
Örgütün üyeleri: Angola, Benlin, Bostwana, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Cezayir, Cabo
Verde Adaları, O.Afrika Cumhuriyeti, Çad, Comona Adaları, Kongo, Coted'Ivore, Cibuti,
Mısır, Ekvatoryal Gine, Etiyopya, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gine Bissau, Kenya,
Lesotho, Liberya, Libya, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Mauritius, Mozambik,
Namibya, Nijer, Nijerya, Rwanda, Sahra Arap Dem. Cum., Sao Tome veya Togo, Tunus,
Uganda, Zaire, Zambiya, Zimbabwe.
Örgütün merkezi Addis Abada'dadır.
Afrika İktisat Komisyonu (Economic Commission for Africa)
Birleşmiş Milletler'e bağlı olan ve Afrika'nın bölgesel ekonomik sorunlarıyla ilgili bir
komisyon. 1958'de kurulmuştur. Onbeş üyesi, sekiz de ortak üyesi vardır. Komisyon ticaret,
doğal kaynaklar ve sanayileşme ile fiziksel planlama alanlarında faaliyet gösteren alt
komiteler biçiminde örgütlenmiştir. Ayrıca, toplumsal kalkınma konusunda uzmanlar
komitesine, kamu yönetimi konusunda da çalışma grubuna sahiptir.
Afrika Kalkınma Bankası (African Development Bank-AFDB)
Bağımsız Afrikalı ülkeler arasında ekonomik işbirliğini geliştirmek amacıyla kurulmuş olan
banka. Kısa adı AFDB olan Afrika Kalkınma Bankası, 10 Eylül 1964 tarihinde kurulmuştur.
İlk kurulduğu yıllarda "Yeni sömürgecilik" etkilerinden korunmak amacı ile Afrika dışı
bölgelerden üye kabul edilmiyordu. 1972 yılında Afrikalı olmayan ülkelere açık ve bankanın
bir yan kuruluşu olan Afrika Kalkınma Fonu oluşturuldu. Fon aracılığıyla üye ülkelere düşük
faizli borçlanma olanakları tanındı. 1982 yılında banka stütüsünde yapılan bir değişiklik ile
Afrika dışındaki ülkelere de üyelik hakkı verildi.
AGİK: bkz. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
AGİT: bkz. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
Altı'lar (Group of 6)
Avrupa Ekonomik Topluluğu'nu (AET) kurmak üzere 25 Mart 1957 tarihinde Roma
Antlaşması'nı imzalayan altı ülke. Bunlar, Federal Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda
ve Lüksemburg'dur.
Amazon Paktı (Amozan Pact)
Amozan nehri havzasında gelişmeyi koordine etmeyi ve bölgenin çevresini, kaynakları akılcı
kullanmak yoluyla korumayı amaçlayan anlaşma. 1978'deki bu anlaşmaya katılanlar Bolivya,
Brezilya, Kolombiya, Ekvator, Guyanae, Peru, Surinam ve Venezuela'dır. Anlaşma şu
maddeleri içermektedir: a)Bölgedeki su kaynaklarının dikkatli kullanımı, b)diğer üyelerin
topraklarını ihlal etmemek şartıyla, her birinin, Amazon topraklarını geliştirme hakkı,
c)bölgedeki tüm nehirlerde serbest seyahat, d)sağlık konusunda gelişme ve bir taşıma ve
iletişim altyapısı inşa etme, e)ortak araştırma çabalarını teşvik etme, f)turizmi geliştirme. Her
üye ülkenin bakanlarından oluşan Amazon İşbirliği Konseyi, anlaşmadaki modelleri
uygulamak, politikalar ve programlar geliştirmek amacıyla, yıllık olarak toplanmaktadır.
Amazon Paktı, farklı siyasal ve toplumsal sistemlere sahip olmalarına rağmen, bir coğrafi
bölgedeki bağımsız ulusların ortak ekolojik ve kalkınma ile ilgili sorunların üstesinden
gelmek için nasıl birleştiklerine güzel bir örnektir. Temel amaçlara henüz ulaşılamamıştır;
ama önemli mesafeler de katedilmiştir.
Amerikan Devletleri Örgütü (Organization of American States)
30 Nisan 1948 tarihinde Kolombiya'nın Bogota kentinde imzalanan bir antlaşma ile kurulan
örgütün 33 üyesi bulunmaktadır. Örgüt, Amerika kıtasındaki tüm ülkeleri kapsamaktadır
(Kanada 1990'da, Belize 1991'de katıldı). Antlaşmaya göre, Amerika kıtasında bir devlete
karşı yapılacak her türlü saldırı tüm Amerika kıtası devletlerine yapılmış sayılacaktır. Örgütün
başlıca organları, Amerikalılararası Genel Kurul, Dışişleri Bakanlarının Danışma toplantısı,
Daimi Konsey, Pan Amerikan Birliği (Sekreterlik) ve uzmanlık kurumları (Ekonomik ve
Sosyal Konsey; Eğitim, Bilim ve Kültür Konseyi; Hukuk Komisyonu; Nükleer Enerji
Komisyonu; İnsan Hakları Komisyonu) dır.
Amerikan Devletleri Örgütü'nün üyeleri şunlardır: Antiqua ve Barbuda, Arjantin, Bahama
Adaları, Barbados, Bolivya, Brezilya, Kanada, Şili, Kosta Rika, Küba, Kolombiya, Dominik
Cum., Dominika, Ekvator, El Salvador, Guatemala, Grenada, Haiti, Honduras, Jamaika,
Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, St.Kitts and Nevis, St.Lucia, St.Vincent,
Surinam, Trinidad-Tobago, ABD, Uruguay, Venezuela.
Örgütün merkezi A.B.D.nin başkenti Washington D.C. dedir.
1967'de hükümet olarak örgütten çıkarılmakla birlikte Küba, ülke olarak her zaman üye devlet
sayılır. 1982 ilkbaharındaki Falkland adaları bunalımı, Latin Amerika ülkeleri ile ABD
arasında büyük bir anlaşmazlığa yol açtı. Bu ülkeler ABD'yi, Arjantine karşı İngiltere'yi
destekleyerek Rio de Janerio Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması'nı çiğnemekle suçladılar.
Amnesty International: bkz. Uluslararası Af Örgütü
Andean Paktı (Andean Pact)
Bolivya, Ekvator, Peru, Şili ve Kolombiya'nın 1969'da yaptıkları Cartagena Andlaşması ile
kurulan bir gümrük birliğidir. 1974'de Venezuela antlaşmaya imza koymuş, Şili 1976'da
Pakt'tan ayrılmıştır. Andlaşmaya göre, Pakt'ta üye ülkeler arasında ticaret serbestisi olacak,
üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi uygulanacaktır. Ekvator ve Bolivya hariç, öteki
üye ülkeler arasında sanayi ürünleri alanında günümüzde gümrük birliği sağlanmıştır.
Anti-Komintern Paktı (Anti Comintern Pact)
Görünüşte Komünist Enternasyonel'i fakat gerçekte özellikle Sovyetler Birliğini hedef alan
antlaşma. 25 Kasım 1926 tarihinde Almanya ve Japonya arasında Komünist Enternasyonel'e
karşı imzalanan antlaşmaya 6 Kasım 1937 tarihinde İtalyada dahil olmuştur. Antlaşmanın
imzalanmasına, o dönemde Sovyetler Birliği'ne karşı cephe alan ve Japonlar'ın Çin'e karşı
giriştiği savaşın başarısı ile yakından ilgilenen Hitler önderlik etti. Ağustos 1936'da SovyetÇin Saldırmazlık Antlaşması'nın imzalanması ve ardından SSCB'nin Çin'e savaş uçakları ve
mühimmat satması da Japonların tepkisi ile karşılaşmıştı. Antlaşma açık ve gizli olmak üzere
iki kısımdan oluşmakta idi. Açık kısım, Komintern'in faaliyetlerini hedefleyen siyasi bir
antlaşma niteliğinde idi. Gizli kısım ise daha çok askeri bir nitelik taşımakta, Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birliği ile ortaya çıkabilecek bir çatışma durumunda tarafların neler yapması
gerektiğini ele almaktaydı. Paktı 1941 yılında taraflar 5 yıl içinde yenilemişlerdi.
Anzus Paktı (Anzus Pact)
Güvenlik örgütü. 1 Eylül 1951 tarihinde ABD'nin San Francisco kentinde imzalanan bir
antlaşma ile kurulmuştur. Anzus Paktı'nı ortaya çıkaran "üçlü güvenlik antlaşması'na göre
Pasifik bölgesinde taraflardan birisi saldırıya uğrar ise bu, diğer iki tarafa da yapılmış bir
saldırı olarak gözönüne alınacaktır. Amerika Birleşik Devletleri, Pakt ilişkilerine dayanarak
bölgede nükleer araştırma ve deneyler yapmıştır. Örgütün en önemli organı Anzus
Konseyi'dir. Sürekli bir örgüt yapısı ve belirli bir merkezi bulunmamaktadır. Örgütün üyeleri
Amerika Birleşik devletleri, Avusturalya ve Yeni Zelanda'dır.
APEC bkz: Asya Fasifik Ekonomik İşbirliği
Arap Birliği (Arab League)
Etnik, dinsel, kültürel ve siyasal nitelikli bir örgütlenme. Resmi adı Arap Devletleri Birliği
olan örgüt, 22 Mart 1945'de Kahire'de imzalanan bir antlaşma ile kuruldu. Kurucu ülkeler
Mısır, Suudi Arabistan, Irak, Suriye, Ürdün, Lübnan, Yemen ve Filistin Araplarıdır.
Kuruluşundan bu yana örgüte 14 yeni devlet kabul edildi. 1965'te gözlemci statüsü ile kabul
edilen FKÖ, Eylül 1976'da tam üye oldu.
Örgütün kuruluş amaçları, üye ülkelerin karşılıklı kuvvet kullanımına engel olmak, sorunları
barışçı yoldan çözmek, üye ülkelere karşı düzenlenen tehdit ve saldırılarda birlikte önlem
almak olarak sıralanabilir. Antlaşmaya göre her üye devlet bir yıl önceden haber vermek
koşulu ile örgütten ayrılabilir. Antlaşmaya aykırı davranan üye devlet örgütten oybirliği kararı
ile çıkarılabilir. Camp David Antlaşması'ndan sonra Mart 1979'da Bağdat'ta toplanan Arap
Dışişleri ve Ekonomi Bakanları Konferansı İsrail ile yeni ilişkiler kuran Mısır'ın üyeliğini
askıya almayı ve örgüt merkezini Tunus'a nakletmeyi kararlaştırdı. 1990 yılında Arap
Birliği'nin merkezi yeniden Kahire'ye taşındı. Örgütün organları, Arap Konferansı, Ekonomik
Konsey, Savunma Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi ve Genel Sekreterlik'tir. Ayrıca özel
danışma komiteleri bulunur ve bunlar örgütün mali ve idari faaliyetlerini yürüten sekreterliğe
bağlıdır. Dışişleri Bakanları Konseyi'nde her ülke bir oy ile temsil edilir ve oybirliği ile alınan
kararlar bağlayıcı niteliktedir.
Örgütün üyeleri: Mısır, Suudi Arabistan, Irak, Lübnan, Suriye, Ürdün, Yemen, Cezayir,
Bahreyn, Cibuti, Libya, Moritanya, Fas, Umman, Katar, Somali, Sudan, Tunus, B.A.E. ve
F.K.Ö.'dür.
Arap Devletleri Birliği: bkz. Arap Birliği
Arap Ortak Pazarı (Arab Common Market)
Arap Birliği'ne dahil ülkelerce imzalanan bir andlaşmayla kurulan bir ekonomik birlik. Arap
dünyasında siyasal birliğinin gerçekleştirilmesi için 1945 yılında kurulmuş bulunan Arap
Birliği'nin ekonomik alanda da birlikte davranabilmek amacıyla yaptığı girişimler sonucunda
6 Haziran 1962'de bir antlaşma imzalandı. Andlaşma ile bir Arap Ortak Pazarı'nın kurulması
öngörülüyordu. 1964'te Ürdün, Suriye, Kuveyt, Mısır ve Irak da andlaşmaya imza koydular.
Kuveyt hariç, 1 Ocak 1965'te Arap Ortak Pazarı'nın kurulması kabul edildi.
Pazarın kurulmasıyla tarımsal ürünler ile hammaddeler alanında da dış ticaretteki sınırlamalar
kaldırılmıştır. Sanayi ürünlerindeki kısıtlamaların kaldırılması için çalışmalar
sürdürülmektedir.
ASEAN: bkz. Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği
Asya Kalkınma Bankası (Asian Development Bank)
Birleşmiş Milletler Asya ve Uzakdoğu Ekonomik Komisyonu'nun tavsiyesi üzerine 1966
yılında Filipinler'in başkenti Manila'da kurulmuştur. Birleşmiş Milletler'de Asya'da bir bölge
bankasının kurulması yönündeki görüşmeler 1960'ın ilk aylarında başlamış; ancak A.B.D.'nin
bankanın sermayesine katkıda bulunmaya karar vermesine karar görüşmeler bir sonuca
varamamıştır. A.B.D.'nin bu kararından sonra kurulan Asya Kalkınma Bankası, faaliyetine 12
Aralık 1966 tarihinde başlamıştır. Amaç, bölgenin iktisadi kalkınmasına destek olmak ve bu
konuda üyeler arasında işbirliğini geliştirmektir. ABD kaynakları, bölgedeki yoksul ülkelere
cazip koşullarda kredi verilmesinde kullanılır. Açılan krediler ile, özellikle tarım, enerji,
madencilik ve sanayi alanlarındaki projeler finanse edilir. Kaynaklarını üye ülkelerin mali
katkılarından sağlar. Bankaya 31 Asya ve Pasifik, 14 de Asyalı olmayan ülke üyedir. Banka
yönetiminde %66.9 oranında Asya ülkelerinin ağırlığı söz konusudur. Türkiye Nisan 1991
tarihinde kuruluşa üye olmuştur. Bankaya üye olan, fakat Asya'da bulunmayan devletler
arasında Almanya, Kanada, İngiltere ve İsviçre gibi devletler vardır.
Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (Asian Pasific Economic Cooperation-APEC)
Bölgesel nitelikli bir ekonomik örgütlenme. NAFTA Andlaşması'ndan sonra Asya-Pasifik'teki
gelişen pazarı kaybetmek istemeyen ABD tarafından teşvik edilmiştir. Üyeleri Japonya, Çin,
Hong Kong, G. Kore, Singapur, Tayland, Filipinler, Malezya, Tayvan, Brunei, Avusturalya,
Yeni Zelanda, Amerika, Kanada, APEC'e, Japonya gibi ticaret fazlası bulunanlar, Malezya
gibi Amerika'nın üzerinde ekonomik baskı kurmasından endişe duyanlar, Çin gibi insan
hakları konusunda sorunları olan ülkeler sıcak bakmıyorlar.
AT: bkz. Avrupa Birliği
Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (European Atonomic Energy Community-EURATOM)
Avrupa Topluluklarını oluşturan üç kuruluştan biri. Diğer ikisi Avrupa Kömür ve Çelik
Topluluğu ile Avrupa Ekonomik Topluluğu'dur. Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu, Avrupa
Ekonomik Topluluğu ile birlikte 1957 Mart'ında imzalanan Roma Antlaşması ile kurulmuş ve
1958 başında yürürlüğe girmiştir. EURATOM'un amaçları, Avrupa'da nükleer enerji
sanayiinin kurulması ve geliştirilmesi, atom enerjisinin barışçı yollardan kullanılması, enerji
üretiminin artırılması, bunun tarım-sanayi sektörlerinde verimli kullanılması ve teknolojinin
geliştirilmesi biçiminde özetlenebilir. Belçikalı Henri Spaak öncülüğünde kurulan
EURATOM, 1965 tarihli "Füzyon Antlaşması" ile Avrupa Topluluğu bünyesinde faaliyet
göstermeye başlamıştır. A.E.T.'yi kuran altı ülke (Fransa, Fed.Almanya, İtalya, Belçika,
Hollanda ve Lüksemburg) aynı zamanda EURATOM'un kurucusudur. Avrupa Topluluğu'na
yeni ülkelerin katılmasıyla EURATOM'un üye sayısı da artmıştır. Avrupa Atom Enerjisi
Topluluğu (EURATOM)'nun örgüt merkezi, Belçika'nın başkenti Brüksel'dedir.
Avrupa Birliği (European Union)
Aslında birbirinden farklı, ancak birbirini tamamlayan üç topluluğun oluşturduğu birlik. Bu
topluluklar; Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ve Avrupa
Ekonomik Topluluğudur. Bunlardan ilk ikisi kendi özel konularıyla ilgilenirler. Avrupa
Ekonomik Topluluğu ise onların dışında kalan tüm ekonomik konuları kapsar. 1994'e kadar
Avrupa Topluluğu ya da Avrupa Ortak Pazarı ifadeleri kullanılmıştır. Birlik Avrupa
Topluluğu olarak Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması'nı imzalayan altı ülkenin
(Altılar) bu yolda daha ileri bir adım atarak bir "Gümrük Birliği" kurmak üzere, Roma
Antlaşmasını imzalamalarıyla ortaya çıkmıştır. 25 Mart 1957'de imzalanan Roma Antlaşması
ile Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu da kurulmuştur.
Roma Antlaşması'nda bir iktisadi birleşme şekli olarak Gümrük Birliği öngörülüyordu. Diğer
bir deyişle, altı kurucu ülke olan Fed. Almanya, Fransa, İtalya, Belçika, Hollanda,
Luxemburg'un aralarındaki gümrük tarifelerini ve öteki dış ticaret kısıtlamalarını kaldırmaları
ve dışarıya karşı bir ortak gümrük tarifesi uygulamaları kabul ediliyordu. Bununla birlikte,
Roma antlaşması'nda öngörülen amaçlar bundan daha ileri idi. Şöyle ki, Gümrük Birliği'nden
öteye, bölge içinde üretim faktörlerinin serbest dolaşımı sağlanarak bir ortak pazara geçilmesi
ve oradan da ekonomik, mali ve sosyal politikaların uyumlaştırılarak bir iktisadi birlik
kurulması amaçlanmıştır. Roma Antlaşması'nın uzun vadedeki amacının Batı Avrupa ülkeleri
arasındaki bir siyasal birliği gerçekleştirmek olduğu söylenebilir. Avrupa Birliği'nin bu amaca
ulaşmak için benimsediği bazı ortak politikalar vardır. Bunlar arasında örneğin ortak tarım
politikası, ortak rekabet politikası gibi politikalar yer alır. Uzun vadede üye ülkelerin hukuk
sistemlerinde yakınlaşma söz konusudur. Avrupa Topluluğunun üye sayısı 1 Ocak 1973'de
İngiltere, İrlanda ve Danimarka'nın katılımı ile dokuza, 1 Ocak 1981'de Yunanistan'ın katılımı
ile ona, 1 Ocak 1986'da İspanya ve Portekiz'in katılımı ile 12'ye çıkmıştır. Avusturya, İsveç ve
Finlandiya ise 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren Birliğe üye olmuşlardır. Norveç ise halk
oylaması sonucu üyeliği reddetmiştir. Sonuç olarak üye sayısı 15 oldu. Türkiye Cumhuriyeti
ise 1987'de tam üyelik başvurusu yapmıştır. Esasen Ankara Antlaşması ile Avrupa Topluluğu
ve Türkiye arasında bir "ortak üyelik" statüsü kurulmuştur.
Avrupa Birliği'nin ana organları şunlardır:
a)Konsey: Konsey, her üye devletin hükümet üyelerinden birinin katılmasıyla oluşan bir
organdır. Genellikle, Konseye üye devletlerin Dışişleri Bakanları katılmaktadır. Konseyin
görevi, üye devletlerin genel ekonomik politikalarının eşgüdümünü sağlamak ve Roma
Andlaşması'nda öngörülen amaçları gerçekleştirmede karar vermektir. Konsey kimi
kararlarını basit çoğunlukla alır. Ancak, kimi durumlarda da, nitelikli çoğunluk ya da oy
birliği aranmaktadır. Nitelikli çoğunlukta, her üye ülkenin nüfus ve diğer özelliklerine göre
saptanmış ağırlıklı oylar bulunmaktadır.
b)Komisyon: Komisyon üyelerinin seçimi üye devletlerin ortak olurları ile
gerçekleştirilmektedir. Üyeler, görevleri boyunca, hiçbir hükümet veya kuruluştan yönerge
isteyemez ve alamazlar. Komisyonun görevleri, Roma Andlaşması gereğince alınan kararların
uygulanmasını denetlemek, bazı durumlarda tavsiye ve görüşler bildirmek, her yıl Birliğin
çalışmaları hakkında genel bir rapor hazırlamaktır. Komisyon kararları üyelerin çoğunluğu ile
alınır. Uygulamada AB'nin motoru Komisyon almaktadır.
c)Avrupa Parlamentosu: Bu organ Roma Antlaşmasında başında Meclis diye anılmış ve
1962'den bu yana da Avrupa Parlamentosu adını almıştır. AP üyeleri her üye devlette halk
tarafından doğrudan seçilmektedir. Her üye ülkenin belirli bir parlamenter kontenjanının
bulunduğu bu organdaki siyasal gruplar şunlardır: Sosyalistler, Hristiyan Demokratlar,
Avrupa Demokratları, Komünistler, Liberaller, Reformistler, Avrupa İlerici Demokratlar,
Avrupa Sağı Yeşiller ve Bağımsızlar. Parlamento yılda birer hafta süreli on dört toplantı,
bazen de bunlar dışında olağanüstü toplantılar yapar. A.P.'nin başlıca görevi denetim ve
danışmadır. Parlamento, Konsey ve Komisyon'un işlemlerini denetlemektedir. A.P.'nin Birlik
bütçesi üzerindeki yetkileri artmıştır. Ancak, henüz bağlayıcı karar alma yetkisi
bulunmamaktadır.
d)Adalet Divanı: AB yargı organıdır. 13 yargıç ve bunlara yardımcı olan savcılardan
oluşmaktadır. Adalet Divanı'nın görevi Roma Antlaşması'nın yorum ve uygulamasında
hukuka uygunluğu sağlamaktır. Adalet Divanı'na gerçek ve tüzel kişiler başvurabilir. Kararlar
oyçokluğu ile alınır, bağlayıcıdır ve temyiz imkanı yoktur.
e)Ekonomik ve Sosyal Komite: Birliğin ekonomik ve toplumsal konularda danışma organıdır.
Komite üyeleri dört yıl için Konsey tarafından seçilmektedirler ve ulusal devletlerinden
bağımsız olup, hiç bir devlet veya kuruluştan direktif alamazlar.
f)Avrupa Konseyi: 1974 Paris Konferansı kararına göre oluşmuş bir "zirve konferansı"dır.
Bakanlar Konseyi'nin üzerinde bir yetkiye sahiptir. Her üye ülkenin hükümet ya da devlet
başkanlarından, Fransa'nın ise iç hukuku gereği hem hükümet hem de devlet başkanlarından
oluşur. Birlik içinde yaşamsal önem taşıyan durumlarda kararlar alır ve alınan kararlar
bağlayıcı niteliktedir. Birlik mevzuatını oluşturur.
Birliğin ayrıca, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Parasal İşbirliği Fonu
gibi mali kuruluşları vardır.
Avrupa Birliği'nin genel merkezi, Komisyon toplantılarının yapıldığı Brüksel'dir.
Parlamento'nun merkezi Strazburg ve Lüksemburg, Adalet Divanı'nın merkezi ise
Lüksemburg'tur.
1 Temmuz 1987 yılında, Avrupa Topluluğu ülkeleri "Avrupa Tek Senedi"ni kabul etmişlerdir.
Avrupa Tek Senedi, Roma Andlaşması'nın yeniden düzenlenmesi ve güncelleştirilmesi için
oluşturulmuş olan belgedir.
9-10 Aralık 1991'de Hollanda'nın Maastricht kentinde bir araya gelen Topluluk liderleri, 1999
yılına kadar ortak para birimine geçme kararı almışlardır. İngiltere'nin ve Danimarka'nın buna
katılmama istekleri kabul edilmiştir. Ayrıca ortak bir savunma politikasının temelleri
atılmıştır. Maastricht Andlaşması 1 Kasım 1993'te yürürlüğe girmiştir.
Ayrıca 31 Aralık 1992'den itibaren yürürlüğe girmek üzere, Avrupa Birliği içinde mal hizmet,
sermaye, işçi ve turist dolaşımındaki sınırlamalar kaldırılmıştır. Bunun dışında ortak bir tarım,
balıkçılık ve nükleer araştırma politikaları da mevcuttur.
Avrupa Ekonomik Alanı (European Economic Area)
Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA) üyeleri ile AT arasındaki ikili andlaşmalarla
sürdürülen ilişkileri çok taraflı bir çerçeveye oturtmak ve ticaret dışındaki alanlara da yaymak
amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda Ekim 1991'de anılan iki örgütün imzalaması sonucu
kurulmuştur. Avrupa Ekonomik Alanı, Sözleşmesi'yle taraflar arasında mal, hizmet, sermaye
ve işgücünün serbest dolaşımı, standartların uyumlaştırılması, teknik engellerin kaldırılması,
çevre korunması, eğitim, kültür, tüketici haklarının korunması, araştırma ve geliştirme vs. gibi
konularda işbirliğine gidilmesi öngörülür.
Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (Organization for European Economic CooperationOEEC)
1947-1960 yılları arasında faaliyet göstermiş bölgesel nitelikli iktisadi örgütlenme. İkinci
Dünya Savaşı'nın Batı Avrupa ülkelerinde yarattığı hasarı onarmak amacı ile oluşturulmuştur.
Bu amaca yönelik olarak Amerika Birleşik Devletleri'nden Marshall Planı çerçevesinde fonlar
sağlanmıştır. Avrupa Ekonomik İşbirliği örgütü, ABD tarafından sağlanan fonların üye ülke
ekonomilerini canlandırmaya yönelik olarak etkin dağılımını sağlamak ve üye ülkeler
arasındaki ticari ödemeleri kolaylaştırma faaliyetlerini yürütmüştür. Türkiye Cumhuriyeti'nin
8 Temmuz 1948 tarihli ve 5252 sayılı yasa uyarınca katıldığı Örgüt, Batı Avupalı ülkelerin
ekonomilerinin zamanla toparlanıp gelişmesiyle beraber faaliyet alanını genişletmek amacı ile
1961 yılında Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatına (OECD) dönüştü.
Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü'nün üyeleri; İngiltere, İrlanda, Avusturya, Finlandiya,
İzlanda, Danimarka, İsveç, Hollanda, Portekiz, Luxemburg, İsviçre, Belçika ve 1949'larda
katılan Federal Almanya'dır. OEEC, OECD'nin öncü kuruluşu olarak kabul edilmektedir.
Avrupa Ekonomik Topluluğu (European Economic Community)
Avrupa Topluluğu'nu oluşturan kuruluşlardan birisi. İtalya'nın başkenti Roma da 25 Mart
1957 tarihinde Fransa, Fed.Almanya, İtalya, Belçika, Lüksemburg ve Hollandanın aralarında
imzaladıkları bir antlaşma ile kurulmuştur. AET'yi kuran RomaAnt. 1 Ocak 1958 tarihinde
yürürlüğe girmiştir. Avrupa'nın, ABD ve SSCB liderliğindeki bloklardan bağımsız olarak,
kendi başına gelişme sağlaması amacı ile başlatılan girişimlerin bir sonucu durumundadır. 2.
Dünya Savaşı sonrasında yıkılan Avrupa'nın dayanışma içinde yeniden imarına yönelik
faaliyetlerde R. Schuman, K. Adenauer, W.Churchill gibi siyaset adamlarının büyük etkileri
olmuştur. Avrupa Kömür ve Çelik Birliği'nin kurulmasından sonra sözkonusu 6 ülke 1955
yılında Messina'da bir araya gelerek geniş kapsamlı bir ekonomik birlik oluşturma kararı
almışlardır. Amaç birliğe üye olan ülkelerin ekonomik açıdan tek bir ülke gibi davranmalarını
sağlamaktır. Buna göre, iç pazarları yetersiz olan ülkeler, aralarındaki gümrük engellerini
kaldıracak ve her türlü kısıtlama farklılığı giderecek bir ortak pazar kurmak için
birleşeceklerdir.
Ortak Pazar adı ile anılan AET'nin kuruluşundan sonraki ilk 10 yıla "geçiş dönemi adı
verilmiştir. Roma Antlaşması'na göre Topluluğun amaçları şu şekilde özetlenebilir: Üye
ülkelerin ekonomi politikalarının yaklaşımı ile Topluluğun bütünü içinde ekonomik
çalışmaların uyumlu duruma getirilmesi, Topluluk üyesi ülkelerde sürekli ve dengeli bir
gelişme sağlanması için gerekli işbirliğine yönelik kurumlar oluşturulması, üye ülkelerde
yaşam standartlarının yükseltilmesi amacı ile düzenli işbirliği sağlanması, diğer devletler ile
işbirliğinin geliştirilmesi ve bu devletlere karşı ortak ekonomi politikalarının yürütülmesi.
Örgüt sözkonusu amaçlarına ulaşmak için şunları gerçekleştirmeye çalışmaktadır: Üye ülkeler
arasında mal, hizmet, emek ve sermayenin serbest dolaşımı; para, maliye ve kambiyo
politikalarında ortak tutum ve faaliyetler; Topluluk dışı ülkelere karşı ortak ekonomik
politikalar; ulaşım, haberleşme, enerji vb. konularda ortak tutum ve faaliyetler, üye ülkelerin
yasal mevzuatlarının birbiri ile uyumlu duruma getirilmesi ve bunun için gerekli kurumları
oluşturma.
Türkiye 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan ve 1 Aralık 1964'de yürürlüğe giren Ankara
Antlaşması ile AET'ye "ortak üye" olmuştur. Malta ve G. Kıbrıs da ortak üye statüsündedir.
Toplulukla Türkiye arasında ortaklık rejimini düzenleyen şu iki organdır: (a)Ortaklık
Konseyi: Ortaklık rejiminin asıl karar alma merciidir; (b)Türkiye Topluluk Karma Parlamento
Komisyonu: Avrupa Parlamentosu ile TBMM arasındaki işbirliğini yürütür.
Ortak üyeliğin üç aşaması vardır: (i)Hazırlık dönemi, (ii)Geçiş dönemi, (iii)Son dönem. 1
Aralık 1964'de başlayan hazırlık dönemi 5 yılı kapsıyordu. Geçiş dönemi, emeğin serbest
dolaşımı, sanayi ürünlerinde gümrük birliğine ve tarım ürünlerinin serbest dolaşımına hazırlık
niteliğindedir. Son dönem, Ankara Antlaşması'na göre katılma protokolünün yürürlüğe
girişinin 22. yılından itibaren (1995) son dönem başlar. Ancak bu dönemin ne kadar süreceği
belirtilmemiştir.
1965 yılında imzalanan "Füzyon Antlaşması" ile AET, Avrupa Kömür ve Çelik Birliği ve
Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ile birleşerek Avrupa Topluluğu adını aldı.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) (Organization on Security and Cooperation in
Europe-OSCE)
Eski Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'nın yeni adı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği
Konferansı, bağlayıcı nitelikte olmayan bir Nihai Senet'in imzalanmasıyla sonuçlanan bir dizi
uluslararası toplantıdır (1973-75). Bu senet Avrupa'da II. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan
sınırları dokunulmaz olarak kabul etmekte ve anlaşmaya imza atan ülkelerin insan haklarına
ve temel özgürlüklere saygı göstermelerini, bilim, kültür ve başka alanlarda işbirliği
yapmalarını öngörmekteydi. Konferansa Arnavutluk dışındaki bütün Avrupa ülkelerinin yanı
sıra ABD ve Kanada da katıldı. SSCB daha 1950'lerden başlayarak, Doğu Avrupa'da egemen
bir konum elde etmesini sağlayan savaş sonrası düzenlemelerini meşrulaştırmanın aracı olarak
bir Avrupa Güvenlik Konferansı'nın toplanması için uğraşıyordu. Ama Doğu ile Batı arasında
bir yumuşama sürecinin yaşandığı 1970'lerin başına değin bu yönde herhangi bir somut adım
atılamadı. Daha sonra, Kasım 1972 ile Haziran 1973 arasında Helsinki'deki gündemi
belirlemek üzere büyükelçiler düzeyinde hazırlık görüşmeleri yapıldı.
Konferans üç aşamada gerçekleşti. 3,7 Temmuz 1973'te Helsinki'de düzenlenen ilk toplantı,
Dışişleri Bakanları düzeyinde yapıldı. Uzmanlık Komitelerinin konferans belgelerinin
taslağını hazırladığı ikinci toplantı Cenevre'de yapıldı ve 18 Eylül 1973'ten 7 Temmuz 1975'e
değin sürdü. Son olarak 31 Temmuz-1 Ağustos 1975'te Helsinki'de düzenlenen doruk
toplantısında bir araya gelen 35 ülkenin devlet başkanları Nihai Senet olarak bilinen belgeyi
imzaladılar.
Nihai Senet'te öngörülen anlaşmanın uygulanışını gözden geçirmeye yönelik ilk izleme
konferansı, 1977-1978'de Belgrad'da toplandı. İkinci bir gözden geçirme konferansı ise Kasım
1980'de Madrit'te yapıldı.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı, 1985'te iktidara gelen Gorbaçov'un Batı ile
yakınlaşma politikası ve özellikle 1989 sonbaharında Doğu Avrupa ülkelerinde ortaya çıkan
demokratikleşme hareketleriyle özel bir önem ve yeni Avrupa barış ve düzeninin
kurulmasında ağırlıklı bir rol kazandı.
19-22 Kasım 1990'de Paris'te AGİK doruk toplantısı yapıldı. Bu toplantıyla, AGİK, yaptırım
gücü olmayan, ancak Avrupa'daki anlaşmazlık ve çatışmalarda yararlı roller üstlenebilecek
çok daha kapsamlı bir çerçeveye sahip oldu. Toplantı, aynı zamanda, bloklararası rekabetin,
yani soğuk savaşın, tamanlamıyla tarihe karıştığını da resmi hale getirmiş ve Avrupa'nın
bölünmüşlüğünün tümüyle aşılması yolunda önemli bir adım oluşturmuştur.
1975 Helsinki toplantısından sonra, Madrid ve Viyana'da izleme toplantıları için biraraya
gelen üye ülkeler, 1989 Ocak ayında "Avrupa'nın Geleceği için Çerçeve" başlıklı bir kapanış
belgesi yayınlamışlardır. İşte, bu belgede öngörülen çalışma konularının değerlendirilmesi
Paris'te yapıldı. Bu konuların başında Viyana'da yürütülen Avrupa Konvansiyonel Kuvvet
İndirimi (AKKUM) geliyordu. Bu andlaşma NATO ile Varşova Paktı üyeleri arasında 20
Kasım'da Paris'te imzalandı. AGİK'in Paris Toplantısında aldığı kararlar (Parti Şartı) şöyle
sıralanabilir: (i)Sürecin kurumsallaştırılması ve bir sekreteryanın kurulması; (ii)Avrupa
bütünleşmesine yönelik adımların görüşüleceği bir konferansın her iki yılda bir düzenlenmesi;
(iii)Bir "çatışmaların önlenmesi" merkezinin kurulması ve bu merkezde çatışmaların
durdurulmasına yönelik çalışmaların yapılması; (iv)Kurulması planlanan AGİK parlamento
organına "Avrupa Aaomblesi" adının verilmesi; (v)Hukukun üstünlüğünü vurgulayan AGİK
yükümlülüklerinin yinelenmesi; (iv)AGİK'e üye ülkelerdeki seçimlerin denetlenmesine
olanak sağlayacak bir mekanizmanın kurulması; (vii)Serbest rekabete dayalı, pazar
ekonomisinin geliştirilmesine yönelik işbirliği ilkelerinin saptanması ve (viii)Çevre
korunması için çok yönlü işbirliğinin geliştirilmesi.
1992 Temmuz'unda AGİK'in Helsinki'de yaptığı ikinci doruk toplantısında, üye ülkeler
AGİK'in ortak güvenlik işlevini güçlendirmişlerdir. Artık, olağanüstü toplantı için oşbirliği
aranmamakta ve ani bunalımlarda taraflar arasında erken danışma mekanizmaları
oluşturulmaktadır. Araştırma ve rapor hazırlama özel grupları kurulmuş ve bu gruplar bosnaHersek, Ermenistan, Azerbaycan, Ukrayna, Moldova, Beyaz Rusya ve Orta Asya
Cumhuriyetlerinde görev almışlardır. 1992 Helsinki Belgesi AGİK'in Avrupa Birliği, NATO,
Batı Avrupa Birliği ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun barışı koruma mekanizmalarına
AGİK bölgesinde barışın korunması konusunda çağrıda bulunabileceğini hükme bağlamıştır.
Ancak, AGİK'in Bosna-Hersek gibi çatışma noktalarında etkili olamadığı da bir gerçektir.
Avrupa Hava Taşımacılığı Güvenlik Örgütü (European Organization for Safety of Air
Naviation-Eurocontrol)
Avrupa'da hava taşımacılığı ile hava trafiğini düzenlemeyi amaçlayan kuruluş. 13 Aralık 1960
tarihinde Brüksel'de imzalanan bir sözleşme ile kurulan örgütün başlangıçta on bir üyesi
bulunmakta idi. 1963 yılında yürürlüğe giren sözleşmeye göre örgütün organları şunlardır:
Daimi Komisyon, Yönetim Komitesi, Hava Trafik Servisi Ajansı ve Genel Direktörlük.
Örgüt Üyeleri: Belçika, Fransa, Almanya, İrlanda, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere,
Yunanistan, Portekiz, Malta ve Türkiye, İtalya ve Kıbrıs 1991 yılında üye olmuşlardır.
Avrupa İnsan Hakları Divanı
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile kurulan uluslararası yargı yeri. Avrupa Konseyi'ne üye
olan devletlerin sayısı kadar yargıçtan oluşur. Konsey'in Danışma Meclisi, bu yargıçları üye
devletlerce sunulan listelerdeki adlar arasından dokuz yıl süreyle görev yapmak üzere seçer.
Divana yalnız devletler başvurabilir. Başvuru yolu bireylere açık tutulmamıştır. Divan ancak,
yetkisini ayri bir bildiriyle kabul etmiş olan devletler arasındaki uyuşmazlıklara bakar. Ayrıca
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu'na üye devletlerin yurttaşlarınca yapılmış olan bir başvuru,
komisyonca divana götürebileceğinden (Avrupa insan Hakları Sözleşmesi m.32, 48, 54)
bireysel başvuru konusu olan olayların da divanca (dolaylı biçimde de olsa) karara bağlanma
olanağı vardır. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, divan kararlarının uygulanmasını gözetir.
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile kurulmuş yarı yargısal nitelikte organ. Komisyon'un,
sözleşmeye taraf olan devletlerin sayısı kadar üyesi vardır. Bu üyeler, Avrupa Konseyi'nin
parlamenter organı olan Danışma Meclisi'nin hazırladığı listeye göre, Bakanlar komitesi'nce
altı yıllık bir dönem için seçilirler. Üyeler, komisyonda kişisel nitelikleriyle ve yurttaşı
bulundukları devlete karşı da bağımsız olarak görev yaparlar. Komisyon'a hem sözleşmeye
taraf devletler hem de bireysel başvurabilir. Sözleşmeye taraf her devlet, başvurusunda, taraf
olan başka bir devleti sözleşmeye aykırı davranmakla suçlayabilir. Bireylerin başvurabilmesi
için iki ana koşul öngörülmüştür: (1)Aleyhine başvurulan devlet, bireylerine bu hakkı tanımış
olmalıdır, (2)Komisyona başvurmak isteyen kişi, kendi ülkesindeki yargı yollarının tümüne
başvurmasına karşın hakkını elde edememiş olmalıdır.
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu'nun tam bir yargı organı olup olmadığı tartışmalıysa da
komisyon üyeleri bireysel başvurunun kabul edilebilirliği konusunda kesin karar verirken
birer yargıçtan başka bir şey değildir. Komisyon, 1958'de ünlü Lawless Olayı'nda verdiği
kararda da kendisini "uluslararası bir mahkeme" olarak nitelemiştir. Bununla birlikte
komisyon bireysel başvuruları inceledikten sonra önce dostça çözüm (barışçı çözüm) bulmaya
çalışır. Böyle bir çözüm bulunamazsa, sorun Avrupa İnsan Hakları Divanı'na götürülür.
Komisyona yapılan başvuru divanının yargı yetkisini kabul etmiş olmayan bir üye devlet
aleyhine yapılmışsa, bu durumda komisyon, dostça çözüm bulunamadığı hallerde görüşünü
bir raporla Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'ne bildirir.
Komisyon, sözü edilen son kararlarının bir hüküm gibi kesin ve bağlayıcı olmaması
nedeniyle, yargısal değil, yarı yargısal bir organ sayılmaktadır. Türkiye 1987'de, Türk
yurttaşlarının komisyona bireysel başvuruda bulunma hakkını kabul etmiştir.
Avrupa Konseyi (Council of Europe)
5 Mayıs 1949'da kurulan hükümetler arası bir işbirliği örgütü. Siyasal nitelikli bir bölgesel
örgüt. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'da bütünlüğün ve barışın sağlanması için
başlatılan girişimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa Konseyi (Androrra,
Monako, San Marino ve Vatikan dışında) Batı Avrupa'nın tümünü oluşturan 21 ülkeyi bir
araya getirir. Kurucu devletler, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere İsveç, İrlanda,
İtalya, Lüksemburg ve Norveç'tir. Avrupa Konseyi'nin üyeleri Batı demokrasisinin temel
ilkelerine bağlı ülkelerdir. Konseyin amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: Üyeler arasındaki ortak
ilkeleri korumak, ekonomik ve siyasal gelişme için birlik oluşturmak, ekonomik-sosyalkültürel-bilimsel- hukuksal ve yönetimsel ortaklık kurmak, insan hakları ve özgürlüklerini
koruyarak geliştirmek. Sözkonusu amaçlara aykırı davranan üyelerin üyeliği askıya alınabilir
ya da üyelikten çıkarabilir. Örgütün organları; Bakanlar Komitesi, Parlamenterler Asamblesi,
Sekreterlik ve Avrupa, İnsan Hakları Divanı'dır. Bakanlar Komitesi üye ülkeler Dışişleri
Bakanlarından oluşur ve yönetim sorunları dışında oybirliği ile karar alır. Parlamenterler
Asamblesi ise her üye ülkenin nüfusuna göre düzenlenmiş kontenjan adedi kadar
parlamenterden oluşur. Parlamenterler ülkelerini değil, kendilerini temsil ederler. Kararlar 2/3
çoğunluk ile alınır.
Konsey Dışişleri Bakanlarının 1950 yılında imzaladıkları Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesinin 1954 yılında yürürlüğe girmesinden sonra üye ülkeler hukuksal olarak
bağlanmaktadır. Bu sözleşmenin yürütülebilmesi için alt kurumlar oluşturulmuştur.
Bunlar Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Avrupa İnsan Haklarım Divanı'dır. Avrupa İnsan
Hakları Komisyonu her üye devletin bir delege ile temsil edildiği ve üyeleri Avrupa Konseyi
Bakanlar Komitesi tarafından altı yıl için seçilen bir organdır. İnsan haklarının ihlal edildiği
gerekçesi ile kişi, kurum ve ülkelerin başvuruda bulunabildikleri Komisyon, toplantılarını
gizli yapar.
Avrupa İnsan Hakları Divanı ise, Avrupa Konseyi üye sayısı kadar yargıçtan oluşur.
Yargıçlar, üye ülkelerin sundukları isimler arasında Avrupa Konseyi Parlamenterler
Asamblesi tarafından 9 yıllığına seçilirler. Divan, Komisyona gelen davalara, ancak yetkisinin
ilgili taraflarca tanınması halinde bakar. Avrupa Konseyi, sosyal güvenlik, ekonomik ve
kültürel olanlarda da sözleşmeler kabul etmiştir. Örgütün üye sayısı 1996 başında Rusya
Federasyonu'nunda katılımı ile birlikte 40'a yükselmiştir.
Örgütün merkezi Fransa'nın Strazburg kentindedir.
Avrupa Kömür ve Çelik Birliği (European Coal and Steel Community-ECSC)
Avrupa Topluluklarını oluşturan üç topluluktan biri. 1951 yılında kurulmuş ve Avrupa
Topluluğu'nun temel taşını oluşturmuştur. Fikir babası dönemin Fransız Dışişleri Bakanı
Robert Schuman'dır. Schuman Planına göre Fransız-Alman Kömür ve Çelik üretimi,
kurulacak bir birliğin emrine verilecektir. Diğer ülkeler de diledikleri taktirde bu plana
katılabileceklerdir. Böylece hem Almanya'ya karşı kömür ve çelik konusunda bir ticari
kısıtlama uygulanmış olmayacak, hem de Almanya'yı tamamen serbest bırakmanın dünya
barışı bakımından doğurabileceği endişenin önüne geçilmiş olacaktı. Bu şekilde ekonomik ve
politik bakımdan sıkı sıkıya kenetlenmiş bir örgüt kurmak ve Almanya'yı bu gruba üye olarak
almak gerekiyordu. Sonunda 18 Nisan 1951'de altı Avrupa devleti, Avrupa Kömür ve Çelik
Topluluğunu kuran antlaşmayı imzaladılar. Bu alanda açılan işbirliğini daha da ileri götürecek
Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuracak olan bu altı ülke şunlardır: (Altılar) Fransa,
F.Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg. Kömür ve Çelik Topluluğu aslında iki
önemli sanayi hammaddesi olan kömür ve çelik üzerine kurulan bir kartel idi. Bu alanda üye
ülkeler arasında ticari kısıtlamaların kaldırılıp tek bir tarife uygulaması ve bunların ithalinde
dışa karşı olan ortak bir tarife uygulanmasını öngörüyordu. Roma Antlaşması'nın
imzalanmasından sonra kuruluş Avrupa Topluluğu ile bütünleşmiştir. Kömür ve Çelik
topluluğunun kapsamına giren ürünler Roma Antlaşması kapsamı dışında tutulmuş ve kendi
özel statülerine bağlı kalmışlardır.
Örgütün organları şunlardır: Örgüte uluslararası nitelik kazandıran Yüksek Otorite, Konsey,
Danışmanlar Komitesi, Avrupa Parlamentosu ve Yüksek Mahkeme.
Örgüt üyeleri: Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya, İngiltere, İspanya,
Luksemburg, Hollanda ve Portekiz'dir.
Örgüt merkezi, Belçika'nın başkenti Brüksel'dedir.
Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü (European Organization for Nuclear Research-CERN)
Bir bölgesel uzmanlık kuruluşu, 1 Temmuz 1953 tarihinde imzalandı. 2 Eylül 1954 tarihinde
yürürlüğe girdi. Örgütün amacı, Avrupa'da bilimsel nitelikli nükleer araştırmalar konusunda
işbirliği sağlanmasıdır. Konsey, Konsey Komitesi, Bilim Komitesi, Mali Komite, Uzmanlık
Komitesi olmak üzere beş organı vardır.
Örgüt üyeleri: Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Hollanda, İngiltere, İspanya,
İsveç, İsviçre, İtalya, Norveç, Portekiz ve Yunanistan'dır. Finlandiya, Polonya, Türkiye ve
Eski Yugoslavya gözlemci statüsündedir. Örgüt merkezi İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
Avrupa Para Fonu (European Monetary Fund-EMF)
Avrupa para sisteminin kurulmasını öngördüğü bir kuruluş. 1973 Nisan ayında kurulmuştur.
Kısa adıyla EMF'nin, Uluslararası Para Fonu (IMF) benzeri faaliyetleri Avrupa'da
gerçekleştirmesi amacı ile kurulması düşünülmüştür. Yabancı kaynaklarda kısaltılmış şekliyle
EMCOF (European Monetary Cooperation Fund) veya FECOM biçiminde geçer. Bu
kuruluşun Avrupa Topluluğu üyesi ülkeler arasında para politikalarının koordinasyonunu
sağlamak, beliren ekonomik ve mali gereksinmelere göre Avrupa para birimi (ECU) ihraç
edip dağıtmak gibi görevleri bulunacaktır. Dış ödeme güçlüğü çeken üye ülkelere kredi
sağlaması da beklenen Avrupa Para Fonu, aynı zamanda üye ülke paralarında ECU yaratma
görevini üstlenecektir. Avrupa Para Fonu'nun kısa dönemde gerekleşemeyeceği bilindiği için,
bu faaliyetlerin yerine getirilmesi görevi, Avrupa Parasal İşbirliği Fonu (FECOM)'na
devredilmiştir.
Avrupa Parasal İşbirliği Fonu, 3 Nisan 1973 tarihinde para yılanının uygulandığı dönemde
kurulmuştur. Parasal İşbirliği Fonu, üye ülke merkez bankaları arasındaki ilişkilerin, Topluluk
pazarları ile yapılar her türlü müdahalelerin ve borç tasfiyelerinin çok taraflı olmasını sağlar.
Bu amaçla ECU kullanımını artırır. Kısa dönemli desteklemeleri denetler. ECU'lar, Topluluk
üyesi ülkelerin döviz piyasasındaki müdahale işlemleri sonucu ortaya çıkan alacaklarının
tasfiyesi, ya da ödemeler bilançosu açıklarının finansmanında kullanılacaktır. ECU kaydı bir
para olduğundan, bütün işlemler Avrupa Parasal İşbirliği Fonu'nun ancak kayıtlarında
görülebilmektedir.
IMF'ye benzer etkinlik ve otoritede bir kurum olarak düşünülmüş olan EMF'nin 13 Mart 1979
tarihinden itibaren iki yıl içinde kurulması öngörülmüştür. Ancak bugün EMF yerine faaliyet
gösteren kurum hala FECOM'dur.
Avrupa Parasal İşbirliği Fonu: bkz. Avrupa Para Fonu
Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi (European Free Trade Association-EFTA)
İngiltere'nin önderliğinde, 4 Ocak 1960 tarihinde İsveç'in başkenti Stockholm'de imzalanan ve
3 Mart 1960'da yürürlüğe giren bir andlaşma ile, Avrupa Ekonomik Topluluğu'na alternatif
olarak kurulmuştur. Bir iktisadi birleşme modeli olarak serbest ticaret bölgesine dayanır.
Kurucuları, İngiltere, Norveç, Danimarka, Avusturya, Portekiz, İzlanda ve İsviçre'dir.
EFTA'nın amacı, gıda maddeleri dışındaki maddeler için aralarındaki gümrük duvarlarını
kaldırarak sanayi malları alanında serbest bir ticaret bölgesi oluşturmaktır. EFTA üyeleri,
üçüncü ülkeler ile yaptıkları sınai ürün ticaretinde ortak gümrük tarifesi uygulamamaktadırlar.
1973'te İngiltere ile Danimarka Avrupa Topluluğu'na katılınca EFTA'dan çıkmışlardır. Bunun
üzerine geri kalan EFTA üyeleri ile Avrupa Topluluğu arasında, sanayi malları alanında bir
serbest ticaret andlaşması imzalanmıştır. Daha sonraları Portekiz de AT'ye katılarak
EFTA'dan ayrılmıştır.
EFTA ile Avrupa Topluluğu arasında 22 Ekim 1991 tarihinde "EFTA-AT Ekonomik Birlik
Andlaşması" imzalanmıştır. Bu andlaşmaya göre AT ve EFTA üyesi ülkelerde üretim
faktörlerinin serbest dolaşımı sağlanarak bir ekonomik geniş alan oluşturulacaktır. Örgütün
organları şunlardır: Her ülkenin bir temsilcisi ile temsil edildiği ve bağlayıcı karar alabilen
Konsey, EFTA ve Finlandiya Ortak Konseyi, Konsey Komiteleri, Danışma Komitesi ve
Sekreterlik. EFTA'nın üyeleri şunlardır: Avusturya, İzlanda, Norveç, İsveç ve İsviçre.
Finlandiya ortak üye statüsündedir. Örgütün merkezi, İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
Avrupa Sosyal Fonu (European Social Fund)
Avrupa Topluluğu'nun mali organlarından birisi olup 1960 yılında kurulmuştur. Sosyal
Fon'un görevi, topluluk içinde istihdamı kolaylaştırmak ve meslek hareketliliğini
hızlandırmaktır. İşçilerin mesleki yönden eğitimleri ve yeniden işe yerleştirilmeleri
konularında yardımcı olmaya çalışır. Genel olarak, ücretli işçilerin istihdamına ya da yeniden
istihdamına ve bazı durumlarda da ücretli işçilerin istihdamına ya da yeniden istihdamına ve
bazı durumlarda da ücretli olmayan işçilere yönelik mali katkılarda bulunur. Ortak Pazar'ın
işleyişine bağlı veya ondan bağımsız nedenlerden ileri gelen ve istihdam piyasasının uyum
içinde gelişmesini engelleyen durumlar ortaya çıktığında müdahalelerde bulunabilir. İşsizlik
oranının yüksek olduğu geri kalmış bölgelerdeki mesleki yetiştirme ve yeniden eğitim
programları, fonun yardımlarından öncelikli olarak yararlanır. Son yıllarda gençlerin işsizlik
sorunlarıyla da yakından ilgilenmektedir. Avrupa Sosyal fonu, faaliyetlerini Avrupa
Topluluğu Komisyonu'nun yönetimi altında sürdürmektedir.
Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (European Agricultural Guidance and
Guarantee Fund-EAGGF)
Avrupa Topluluğuna ait kuruluşlardan biri. Topluluğun tarımda yüksek fiyatlı destekleme
politikalarının finansmanı, EAGGF tarafından karşılanır. Fon'un garanti kısmı, en az fiyat
garantilerinin ve ihracat sübvansiyonlarının maliyetini karşılar. Yönlendirme kısmı ise
tarımdaki yapısal değişikliklere kaynak sağlar. Önceleri Fon, üye ülkelerin doğrudan katkıları
ile karşılanırken, 1970'den sonra Topluluk genel bütçesine katılmıştır.
AvrupaHava Taşımacılığı Güvenlik Örgütü'nün merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'dedir.
Avrupa Uzay Ajansı (European Space Agency-ESA)
Bir bölgesel uzmanlık kuruluşu. Konu ile ilk kez 31 Temmuz 1973'te Brüksel'de yapılan
Avrupa Uzay Konferansında ele alınmıştır. 1 Mayıs 1973 tarihinde faaliyete geçen örgüt, 30
Ekim 1980 tarihinde ilgili sözleşmenin üye ülkeler tarafından onaylanması ile geçerlilik
kazanmıştır. Örgütün amacı, uzay teknolojisi ve uzay araştırmalarında barışçı amaca yönelik
Avrupa işbirliğini sağlamak ve geliştirmektir. Örgütün organları; Konsey, Bilim Programı
Komitesi, Program Heyeti ve Direktörlük'tür.
Örgütün üyeleri: Avusturya, Almanya, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda,
İspanya, İsveç, İsviçre, İngiltere, İtalya ve Norveç'tir. Finlandiya ortak üye, Kanada ise
gözlemcidir.
Örgütün merkezi, Fransa'nın başkenti Paris'tedir.
Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank-EIB)
Avrupa Topluluğu (AT)'nun mali kuruluşlarından biridir. Roma Andlaşması ile 1958 yılında
kurulmuştur. Topluluk üyeleri aynı zamanda EIB'nin de üyeleridir. Banka'nın merkezi
Lüxemburg'dadır. Kalkınma amaçlı krediler verir. EIB, özellikle AT içinde az gelişmiş
yörelerin kalkındırılmasına yönelik, ilgili ülkenin tek başına finanse edemeyeceği kadar
büyük, bir çok üye için ortak önemi olan, Topluluğun kurulması sonucu ortaya çıkan yeni
faaliyetlerle veya mevcut firmaların modernizasyonu ile ilgili projelerin finansmanı amacına
dönük kredi verir. Bankanın faaliyet alanı önceleri AT ülkeleriyle sınırlı idi. Fakat daha
sonraları Akdeniz ülkeleriyle, Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleri gibi Topluluğu özel
andlaşma ve statülerle bağlı bulunan ülkeleri de kapsamına almıştır. Ticari bir amaç
gütmediği için ancak faaliyet giderlerini karşılayacak düzeyde bir faiz uygulamaktadır. Bu
nedenle banka kredilerinin faiz oranı oldukça düşüktür. Ayrıca kredi vadeleri de nisbeten
uzundur. EIB, Türkiye ile AT arasında Ortaklık Antlaşmasına ek mali protokoller
çerçevesinde, Türkiye'ye de, uygun bulunan projeler için kredi vermektedir. Özel kesime
açılacak kredilerde Hükümetin, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası'nın veya Sınai Yatırım
Bankası gibi kurumların aracılığına gerek vardır. Özel ve kamu kesimine ait projeler EİB
kredilerinden yararlanabilirler.
Avrupa Yayın Birliği (European Broadcasting Union-EBU)
1950 yılında Avrupa ve K.Afrika'nın 23 yayın kuruluşunun katılımı ile oluşturulan
uluslararası kuruluş. Yönetim merkezi Brüksel'dir. Mons yakınında (Belçika) Jurbise'de de bir
dinleme merkezi vardır. Ülkelerin radyo, tv yayınlarının arasında teknik, hukuk ve program
yönünden eşgüdümü sağlamayı amaçlar. Birlik 1962'den beri "Eurovision" ve Brüksel
merkeziyle de "Mondovision"u hazırlamaktadır. Günümüzde 105 üyesi bulunan birliğe TRT
de üyedir.
BAB: bkz. Batı Avrupa Birliği
Batı Afrika Ekonomik Topluluğu (Economic Community of West African States-ECOWAS)
28 Mayıs 1975 tarihindeNijerya'nın başkenti Lagos'ta imzalanan bir antlaşma ile kurulmuş
olan bölgesel bir ekonomik işbirliği örgütü. Örgütün amacı, üye devletler arasındaki gümrük
ve ticaret kısıtlamalarını kaldırmak, serbest ekonomik ilişkiler kurmak ve üye ülke ekonomi
politikaları arasında belirli bir uyumu gerçekleştirmektir.
Topluluk organları: Hükümet ve Devlet Başkanları Üst Kurulu, Bakanlar Konseyi ve
Uzmanlık Komisyonları'dır.
Topluluk üyeleri: Benin, Cabo Verde Adaları, Gambiya, Gana, Girne, Gine Bissau, Fildişi
Sahili, Liberya, Mali Moritanya, Nijer, Nijerya, Sierra Laone, Togo ve Yukarı Volta'dır.
Örgütün merkezi Nijerya'nın başkenti Lagos'tadır.
Batı Avrupa Birliği (BAB) (Western European Union-WEU)
Batı Avrupa ülkeleri arasında güvenlik alanındaki işbirliğini güçlendirmek amacıyla 1954'de
kurulmuş olan siyasal ve askeri nitelikli bir bölgesel örgütlenme. Bu fikir Batı Avrupalı
ülkeler tarafından 1948 yılındaki S.S.C.B.'nin Prag darbesinden sonra ortaya atıldı. Belçika,
Fransa, Luksemburg, Hollanda ve İngiltere'nin oluşturduğu bu örgüt B.Avrupa Savunma
Birliği adını almıştır. Bu ülkeler kendilerine yeni bir savunma gücü sağlamaktan çok ABD'yi
bu tür bir hareketin içine çekmeyi amaçlamışlardır. Başlangıçta İskandinav ülkeleri de
kuruluşa dahil edilmek istenmiş, ancak SSCB ile komşulukları dolayısıyla bundan
vazgeçilmiştir. NATO'nun kurulmasına hizmet etmekle birlikte NATO'nun kuruluşu ile
işlerliğini kaybetmiştir. Bunun üzerine BAB, Batı Avrupa Savunma Birliğini kuran ve 17
Mart 1948 tarihinde imzalanan "ekonomik sosyal ve kültürel işbirliği ve ortak savunma
antlaşması"na dayanarak 23 Ocak 1954'de imzalanan bir protokol ile kurulmuştur. 50 yıl için
kurulmuş olan Örgüt 2. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'nın kendi savunmasını kendisinin
yapmasını amaçlamış ve Kuzey Atlantik Örgütü (NATO)'ne bir alternatif oluşturmayı
istemiştir. Antlaşma üyeler arasında siyasal, sosyal, hukuksal ve askeri alanlarda işbirliğini
öngörmektedir.
Yine antlaşmaya göre taraflarından birisi Avrupa'da silahlı bir saldırıya uğrarsa diğer taraf
ülkeler her türlü yardımı yapacaklardır.Günümüz Avrupa Entegrasyon hareketinin bir öğesi
ve Avrupa Topluluğu'nun savunma örgütü gibikabul edilen B.A.B. üyelerinin önemli bir
bölümünün aynı zamanda NATO'ya üye olmaları nedeni ile fiilen bağımsız faaliyet
göstermemektedir. Birliğin organları, tüm üyelerin katıldığı Konsey, 108 parlamenter bulunan
Savunma Meclisi ve Sekreterlik'tir.
Örgütün üyeleri: Almanya, Belçika, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Fransa, İngiltere, İspanya
ve Portekiz'dir.
Örgütün merkezi: İngiltere'nin başkenti Londra'dadır.
Benelux Ekonomik Birliği (Benelux Economic Union)
Belçika, Hollanda ve Luksemburg'un Avrupa Ekonomik Topluluğu'ndan önce oluşturdukları
gümrük birliği. 1948'de Hollanda'nın Belgo-Luxembourg gümrük birliğine katılmasıyla
oluşmuştur. Bu 3 ülke, aralarındaki ticarette gümrük tarifelerini kaldırdılar, kotaları indirdiler
ve dışarıya karşı ortak bir gümrük tarifesi uygulamaya koyuldular. Benelux bu durumuyla
Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun kuruluşuna öncülük etmiştir. Benelux ülkeleri uzun yıllar
sabit kurlardan birbirine bağlı ulusal paralarının birbirine karşı dalgalanmasını da sınırlar
içinde tutmuşlardır. 1958'de Roma Antlaşması'nın imzalanmasının ardından Benelux, Avrupa
Ekonomik Topluluğu içinde yer almıştır. Ancak bugün 3 ülkeden hala Benelux, ülkeleri diye
sözedilir. Aralarında daha büyük ölçüde bir birlik ve dayanışma vardır. Örgütün merkezi
Belçika'nın başkenti Brüksel'de idi.
Birleşmiş Milletler Örgütü (United Nations Organization-UNO)
Dünyada barış ve güvenliği korumak, hak eşitliği ve kendi kaderini belirleme ilkeleri
temelinde ülkeler arasında dostluk ilişkilerini geliştirmek, ekonomik, toplumsal, kültürel ve
beşeri sorunları çözmede uluslararası işbirliği sağlamak amacıyla 24 Ekim 1945'te kurulan
uluslararası örgütün merkezi New York'tadır.
BM adı ilk kez II. Dünya Savaşı sırasında Mihver'e (Almanya, Japonya, İtalya) karşı birleşen
26 ülkenin 1 Ocak 1942'de Washington D.C.'de imzaladığı BM bildirisinde kullanıldı.
ABD başkanı Franklin Delanor Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Winston Churchill'in 14
Ağustos 1941'de yayınladıkları "Atlantik Bildirisi" BM'nin kurulması yolunda ilk adım
olmuştur. 21 Ağustos-7 Ekim 1944 tarihleri arasında Washington yakınlarındaki Dumbarton
Oaks'ta, ABD, SSCB, İngiltere ve Çin temsilcileri biraraya gelerek BM'nin kuruluş
çalışmalarını başlatmışlardır. Bu çalışmalar sırasında Güvenlik Konseyi'nde oy verme
yöntemi sorun olmuştur. 3-11 Şubat 1945'te Churchill, Roosevelt ve Josef Stalin arasında
yapılan "Yalta Konferansı"nda Çin, ABD, SSCB, İngiltere, Fransa'ya "veto" hakkı verilmesi
ile sorun çözülmüştür. 25 Nisan 1945'te Almanya ve Japonya'ya savaş açan devletler San
Fransisco'da toplanarak yüz onbir maddelik "Birleşmiş Milletler" antlaşmasını oybirliği ile
kabul etmişlerdir. Yetmiş maddelik "Uluslararası Adalet Divanı Statüsü"nün de eklendiği BM
kurucu antlaşması 24 Ekim 1945 tarihinde yürürlüğe girmiştir. BM her ne kadar "Milletler
Cemiyeti"nin siyasal ve hukuksal mirasçısı gibi görünse de ondan farklı ve daha kapsamlıdır.
BM antlaşmasına göre tüm üye devletler eşittirler. Antlaşmazlıklar barışçı yollardan
çözülecektir. Örgüt, barış ve güvenlik adına örgüte üye olmayan devletlere karşı da antlaşma
maddelerini uygulayabilmektedir. Prensip olarak örgütün üye devletlerin iç işlerine
karışmaması esastır.
Örgütün altı temel organı, elliye yakın danışma ve teknik organı bulunmaktadır. Temel
organlar: 1)Genel Kurul, 2)Güvenlik Konseyi, 3)Ekonomik ve Sosyal Konsey, 4)Vesayet
Konseyi, 5)Uluslararası Adalet Divanı, 6)Sekreterlik.
1)Genel Kurul (General Assembly): Örgüte üye tüm devletlerin en çok beş temsilci ile
katıldıkları ve bir oy hakkına sahip oldukları organdır. Genel kurul bir komisyon sistemidir.
Komisyon dört kategoride toplanır: 1)Ana Komisyonlar, 2)Ulusal Komisyonlar, 3)Daimi
Komisyonlar, 4)Ad hoc (özel komisyonlar).
Bunlardan özel komisyonlar a)Siyasal İşler ve Güvenlik Komisyonu, b)Özel Siyasal İşler
Komisyonu, c)Ekonomik ve Parasal İşler Komisyonu, d)Sosyal, İnsancıl ve Kültürel İşler
Komisyonu, e)Yönetim ve Bütçe İşleri Komisyonu, f)Vesayet İşleri Komisyonu, g)Hukuk
İşleri Komisyonu olmak üzere toplam yedi tanedir. Genel ve Yetki Belgeleri Komisyonları da
ulusaldır. Daimi Komisyonlar ise iki tanedir. Bütçe ve İdari İşler Danışma Komisyonu ve
Katkılar Komisyonu.
Genel Kurul yılda bir kez olağan olarak toplanır. Ancak istediği kadar olağanüstü toplantı
yapabilir. Her oturum için bir başkan ve onüç başbakan yardımcısı seçilir. Genel Kurul
kararları genellikle oy çokluğu ile alınmaktadır. Ancak önemli sorunlar sözkonusu olduğu
zaman, hazır bulunan ve oylamaya katılan üyelerin 2/3 oy çokluğu gerekmektedir. Bu önemli
sorunlar; uluslararası barışın ve güvenliğin sağlanması, Güvenlik Konseyi'nin sürekli olmayan
üyelerinin ve Ekonomik ve Sosyal Konsey'in ve Vesayet Konseyi'nin üyelerinin seçimi,
üyelerin üyeliğinin askıya alınması veya düşmesi, yeni üyelerinin kabulü ve Vesayet rejimine
ilişkin kararlarla ilgili sorunlardır. Genel Kurul olağan çalışmaları genellikle Eylül ayında
başlayıp Ocak ayına dek sürmektedir. Genel Kurul kararları hukuksal olarak bağlayıcı
değildir. Sadece tavsiye niteliği taşır.
2)Güvenlik Konseyi (Security Council): Örgütün barış ve güvenliğin korunmasından sorumlu
organıdır. Organ bu çerçevede iki tür yetki ile donatılmıştır. 1. Uluslararası barışın ve
güvenliğin tehdit edilmesi, bozulması ve saldırı durumunda alacağı bağlayıcı karar yetkisi, 2.
Uyuşmazlıkların barışçı çözüm yolları konusunda vereceği tavsiye kararı yetkisi. Güvenlik
Konseyi bir sorunun çözümünde soruşturma, uzlaştırma, arabuluculuk faaliyetlerinde
bulunabilir. Barışın tehdit edilmesi durumunda ise çeşitli zorlama önlemleri alabilir. Bunlar,
ekonomik ilişkileri ulaştırma ve iletişim ilişkilerini kesme biçiminde askeri müdahaleye kadar
tırmanabilir. Gerekli olan her zaman toplanmaya hazır olan Konsey'de kararlar 3/5 oy çokluğu
ile alınır. Konsey'in üyesi olan onbeş ülkenin beş tanesi (A.B.D., Çin, Rusya, Fransa,
İngiltere) sürekli üyelerdir. Diğerleri ise geçicidir ve coğrafi dağılım esas alınarak iki yıl için
seçilir. Güvenlik Konseyi'nde yöntem ile ilgili kararlar için üyelerden dokuz tanesinin olumlu
oyu gerekmektedir. Yöntem dışı kararlarda da sürekli üyelerden herhangi birinin vetosu yoksa
dokuz oy aranır. Sürekli üyelerden birinin olumsuz oy kullanarak kararın alınmasına engel
olması "veto" anlamına gelmektedir.
3)Ekonomik ve Sosyal Konsey (Economic and Social Council): Dünya barışını korumaya
yönelik olarak ekonomik ve sosyal faaliyetlerde bulunan organdır. Bu amaca ilişkin görevi
ekonomik, toplumsal, kültürel alanlarda, eğitim ve sağlık alanlarında ve insan haklarının
korunması alanında incelemeler yapmak ve BM Genel Kurulu üyelerine tavsiyede
bulunmaktır. Önceleri onsekiz olan Konsey üye sayısı bugün elli dörte yükselmiştir. Üyeler
üç yıllık bir süre için seçilirler ve yeniden seçilebilme hakları vardır. Üyelerin coğrafik
dağılımları ise şöyledir: Afrika'dan dört, Asya'dan onbir, Latin Amerika'dan on, Doğu
Avrupa'dan altı, Batı Avrupa ve diğerlerinden onüç'tür. Konsey'in alt organı ise şunlardır:
İnsan Hakları Komisyonu, Uyuşturucu ile Mücadelede Komisyonu, Sosyal Gelişme
Komisyonu, Kadın Statüsü Komisyonu, İstatistik Komisyonu ve Bölgesel Komisyonlar.
Bölgesel Komisyonlar da; Afrika Ekonomik Komisyonu, Avrupa Ekonomik Komisyonu,
Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu, Asya ve Pasifik Ekonomik ve sosyal
Komisyonu, Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu'dur.
4)Vesayet Konseyi (Trusteeship Council): Milletler Cemiyeti'ndeki manda rejiminin yerini
Birleşmiş milletler örgütünde Vesayet konseyi almıştır. Vesayet altında ülke statüsü
örneklerinin günümüzde kalmaması bu organın önemini azaltmıştır. Konsey, Güvenlik
Konseyi'nin beş daimi üyesinden oluşmaktadır. Ancak kararlarda üyelerin veto hakkı yoktur.
Kararlar oy çokluğu ile alınır.
5)Uluslararası Adalet Divanı (International Court of Justice): BM'nin başlıca yargı organıdır.
On beş bağımsız yargıçtan oluşur. Yargıçlar ulusal grupların gösterdikleri adaylar arasından
Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından mutlak çoğunluk esasına göre seçilirler. Organ,
üye devletler arasındaki uyuşmazlıkları, örgüt içi hukuksal sorunları, uzmanlık kuruluşlarının
danışma faaliyetlerini çözüme kavuşturmakla görevlidir. Divan önünde sadece devletler taraf
olabilirler. Kişilerin böyle bir hakkı yoktur. Divanda alınan kararların bağlayıcı etkisi yoktur.
Ancak karara uyulmaması durumunda Güvenlik Konseyi devreye girmektedir. Uygulamada
ise tüm devletlerin divan kararlarına uydukları görülmektedir. Divan'ın, Güvenlik Konseyi'ne,
Genel Kurul'a ve Uluslararası Uzmanlık Kuruluşlarına istenildiği zaman danışma görüşü
verme yetkisi vardır.
6)Sekreterlik (Secretariat): BM örgütünün aktivitelerini düzenleyen ve yöneten organdır.
Sekreterlik; Güvenlik Konseyi'nin tavsiyesi ile beş yıl içinde seçilen bir Genel Sekreter ve
örgüt memurlarından oluşmaktadır. Genel Sekreter her yıl örgüt faaliyetleri hakkında Genel
Kurul'a rapor verir. BM Andlaşması'nın 99. Maddesi gereğince uluslararası barış ve
güvenliğin tehdit edildiğine inandığından Güvenlik Konseyi'nin dikkatini çekebilir. Genel
Sekreter ve ona bağlı olarak görev yapan uluslararası personel, uyruğu altında bulunduğu
ülkeden direktif alamazlar. BM'de şimdiye kadar görev yapmış genel sekreterler sırası ile
şunlardır: Trygvie lie, Dag Hammarskjöld (iki dönem), U'Thant (iki dönem), Kurt Waldheim
(iki dönem), Perez de Cuellar (iki dönem), Boutros Ghali BM üye sayısı yüzseksenbeşi
bulmaktadır. BM üyeleri iki gruba ayrılır. Birinci grupta 51 kurucu üye ülke bulunmaktadır.
İkinci grubu ise sonradan katılan üyeler oluşturmaktadır.
BM: bkz. Birleşmiş Milletler Örgütü
BM Çevre Programı (United Nations Enviroment Programme)
15 Aralık 1972 tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurulu kararı ile kurulan B.M. örgütüne bağlı
teknik uzmanlık kuruluşu, Örgütün amacı, insanın yaşadığı çevreyi etkileyen tüm konularda
uluslararası işbirliğini kolaylaştırmak, çevreyi korumak ve bu konuya hükümetlerin ilgilerini
çekmek olarak özetlenebilir.
Yürütme Konseyi, Program Bürosu, Çevre Fonu, Yönetim Bürosu, Sekreterya örgütün temel
organlarıdır. Yürütme Konseyinin elli sekiz üyesi vardır. Yürütme Konseyi üyelikleri coğrafi
kotalara ve rotasyona bağlıdır. Buna göre Afrika'nın 16, Asya'nın 13, Latin Amerika ve
Karayipler'in 10, Eski Doğu Avrupa ülkelerinin 6, B.Avrupa ve diğerlerinin 13 kotaları vardır.
Örgütün üyeleri, B.M. Örgütün üyeleridir. Örgütün merkezi, Kenya'nın başkenti
Nairobi'dedir.
BM Çocuk Fonu (United Nations Children's Fund-UNICEF)
Birleşmiş Milletler Örgütüne bağlı kültürel uzmanlık kuruluşlarından birisi, BM Genel
Kurulu'nun 11 Aralık 1946 tarihli kararı ile geçici olarak, 6 Ekim 1953 tarihli kararı ile de
sürekli olarak kurulmuştur. Örgütün kuruluş amacı, özellikle azgelişmiş ülkelerde çocuk
sağlığı ile ilgili hizmetlerin gelişmesini ve bu ülkelerdeki çocuk gelişim olanaklarının
artırılmasını sağlamaktır. Kırkbir üyesinin rotasyon ve kotalara göre belirlendiği Yürütme
Konseyi, Ulusal Komiteler ve Sekreterya örgütün temel organlarıdır.
Örgüt üyeleri, Birleşmiş Milletler örgütü üyeleridir.
Örgütün merkezi: New York'tadır.
BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization-UNESCO)
Birleşmiş Milletler Örgütüne bağlı bir uzmanlık kuruluşu. 16 Kasım 1945'te Londra'da
imzalanan bir antlaşma ile kuruldu. Ancak andlaşma 1946'da yürürlüğe girdi.
Amacı üye ülkeler arasında eğitim, bilim, haberleşme ve kültür alanlarında işbirliğini
geliştirerek uluslararası barışın ve huzurun gelişimine hizmet etmektir. Bu bağlamda, eğitim,
doğa bilimleri, sosyal bilimler, kültür ve iletişim alanlarında kimi aktiviteler düzenlemektedir.
Örgüt, bugün 183 asıl ve üç ortak üyeden oluşmaktadır. Merkezi Fransa'nın başkenti
Paris'tedir. Örgütün temel organları, tüm üye ülkeleri kapsayan Genel Kurul, elli bir üyeliği
Yürütme Kurulu ve Sekreterya'dır. Üye ülkelerdeki Milli Komisyonlar da örgütün organları
ile işbirliği içerisinde çalışmaktadırlar. 1984'te Amerika Birleşik Devletleri 1985'te ise
İngiltere ve Singapur örgütten çekilmişlerdir. Bugün bu devletler örgüte yeniden katılma
eğilimindedirler.
BM Kapital Geliştirme Fonu (United Nations Capital Development Fund) UNCDF
Birleşmiş Milletler Örgütüne bağlı ekonomik nitelikli bir uzmanlık kuruluşudur. BM Genel
Kurulu'nun 13 Aralık 1966 tarihli kararı ile oluşturulmuştur. UNCDF'nin kuruluş amacı,
gelişmekte olan ülkelere borç ve hibe biçiminde yardımlar sağlayarak onların eksik sermaye
kaynaklarını geliştirmektir. Başlıca organı, yirmi dört üyeli Yürütme Kurulu'dur. Üyeleri BM
örgütü üyeleri olan kuruluşun merkezi New York'tadır.
BM Sınai Gelişme Örgütü (United Nations Industrial Development Organization-UNIDO)
Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı bir uzmanlık kuruluşu. 17 Kasım 1966 tarihli karar ile
oluşturulmuştur. 1967 yılında faaliyete başlamıştır. 1 Ocak 1986'da Birleşmiş Milletlere bağlı
özel bir ajans statüsü kazandı. Amacı gelişmekte olan ülkelerde endüstriyel ilerlemeyi ve yeni
bir uluslararası ekonomik düzenin kurulmasını sağlamaktır. Örgüt Kuzey-Güney diyalogunun
artmasına zemin oluşturmuştur. Örgütün temel organları; tüm üyelerine katıldığı Genel
Konferans, elli üç üyeli Sınai Gelişme Kurulu, Proje Bölümü, yirmi yedi üyeli Program ve
Bütçe Komisyonu, Birleşmiş Sınai ve Gelişme Fonu ve Sekreterya'dır.
Örgüt üyeleri BM üyelerinden oluşur. BM üyesi olduğu halde örgüte üye olmayan devletler
şunlardır: Antigua ve Barbuda, Burma, Burundi, Kamboçya, Çad, Cibuti, İzlanda, Liberya,
Singapur, Soloman Adaları, Güney Afrika Cumhuriyeti, Batı Samoa. Örgüt merkezi
Avusturya'nın başkenti Viyana'dadır.
BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations Conferenceon Trade and DevelopmentUNCTAD)
1960'larda az gelişmiş ülkeler, çıkarlarına daha uygun, adil ve dengeli bir uluslararası düzen
kurmak amacıyla Bağlantısız Ülkeler Hareketi'ni oluşturmuşlardır. Bu ülkeler dikkatlerini
B.M. teşkilatına çevirerek, bu örgütten sırf kendi ekonomik sorunlarını görüşmek üzere özel
olarak toplanmasını istiyorlardı. Sonunda 1964 yılında BM Genel Kurulu Cenevre'de bu
amaçla özel bir toplantı yaptı. Bu toplantılar zamanla süreklilik kazandı ve B.M.'nin bir organı
durumuna geldi (UNCTAD'ın kuruluş tarihini 30 Aralık 1964 olarak alabiliriz). ABD gibi
bazı gelişmiş ülkelerin karşı olmalarına rağmen UNCTAD her 4 yılda bir kez toplanmış ve az
gelişmiş ülkelerin kalkınma sorunlarını dile getirmiştir. Bu durumuyla Kuzey-Güney
diyaloğuna aracılık eden önemli bir uluslararası forum niteliği taşımıştır. Her üyenin bir oya
sahip olduğu gerçeği dolayısıyla, sayıca çoğunluğu oluşturdukları için az gelişmiş ülkelerin
denetimi altında bulunan bir organdır. Ticaret ve Kalkınma Kurulu (Trade and Development
Board) adlı sürekli bir organı vardır. Az gelişmiş ülkeleri ilgilendiren her konuda çalışmalar
yaparak sonuçları rapor halinde B.M.G. Kurulu'na sunar. UNCTAD'ın ayrıca sanayi malları,
görünmez işlemler, dış ticaretin finansmanı, bölgesel iktisadi birleşmeler gibi konularda
çalışmalar yapan sürekli özel komiteleri bulunmaktadır.
Bu ülkeler, 1973 Cezayir toplantısına katıldıkları sıradaki sayılarının 77 olması sebebi ile
77'ler Grubu (Group of 77) olarak anılmışlardır.
Örgüt Üyeleri: B.M. üyeleri, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti Kore Cumhuriyeti
Liechtenstein, Monako, İsviçre ve Tonga'dır.
Örgüt merkezi Cenevre'dir. 77'ler grubu soğuk savaş sonrası gelişmelerin ardından Haziran
1995'te feshedilmiştir.
BM Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi (United Nations Relief and Rehabilitation
Administration-UNRRA)
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa'da savaştan büyük zarar gören ülkelerin gıda,
giyim gibi temel ihtiyaçları ile hammadde ve makine-donatım gibi ekonomik ihtiyaçlarını
karşılamak için kurulan bir acil yardım kuruluşu. Örgüt, özellikle Yunanistan, İtalya,
Yugoslavya, Avusturya, Çekoslovakya, Polonya.
Ukrayna'da faaliyette bulunmuştur. Savaşın bitiminde Pasifik ülkelerine de yardım
sağlamıştır. Finansmanı ABD ve İngiltere tarafından karşılanmıştır. Sadece acil bir önlem
olarak düşünülmüş ve acil ihtiyaçları karşılamaktan öte bir faaliyet göstermemiştir. 1946
yılında resmen kurulmuş ve görevleri daha sonra Avrupa İmar Programı'nca devralınmıştır.
Boğazlar Komisyonu
İstanbul ve Çanakkale boğazları bölgesinin ve rejiminin kontrolü için Sevr (10 Ağustos 1920)
ve Lozan (24 Temmuz 1923) Antlaşmaları ile kurulmuş olan milletlerarası komisyon.
Komisyon, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Romanya, Yunanistan, Birleşik Amerika
(istediği takdirde) ve Milletler Cemiyetine üye olurlarsa Bulgaristan ve Rusya delegelerinden
kurulacaktır. Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, ABD ve Rusya ikişer; Romanya, Yunanistan,
Bulgaristan birer oya sahip olacaklardır (md.40). Sevr Antlaşması'nın 38. ve 61. maddelerinde
sözkonusu olan komisyon; Çanakkale ve İstanbul boğazları arasında kalan 3 mil açıklarına
kadar olan sularda ve gerektiğinde kıyılarda faaliyette bulunacaktı. Komisyonun kendine has
bayrağı, bütçesi, teşkilatı, zabıtası bulunacaktı (md. 42, 48, 50). Boğazlardan geçen gemileri
tekalüfe tabi tutmak hakkı ve bunlardan elde edilen geliri sarf etmek yetkisi (md. 53, 54);
ayrıca istikraz ahdetmek yetkisi (md. 45) bulunacaktı. Boğazlardan geçiş bakımından gerekli
bütün tedbirleri almak, gerekli sağlık teşkilatını kurmak ve sağlık hizmetlerinde bulunmak
gibi çeşitli yetki ve görevleri bulunacaktı. Komisyon, faaliyetlerini yürütürken mahalli
hükümetten tamamen bağımsız olarak hareket edebilecektir.
Sevr Andlaşması Osmanlı hükümeti tarafından kabul edildiği halde; Türkler milli mücadele
açarak, bu barışı tanımadılar ve böylece Sevr Barışı gereğince kurulması gereken Boğazlar
Komisyonu faaliyete geçemedi. Lozan Konferansı'nda, önce İtilaf devletleri Sevr
Antlaşması'nda olduğu gibi Boğazlar Komisyonu'nun kurulması tezini savunmuşlarsa da Türk
delegasyonunun itirazı üzerine ısrardan vazgeçerek Türk tezini kabul ettiler. Sevr Barışına
göre, Türklerin malı olan boğazlarda seyrüseferi kontrol ve idare edecek komisyonda bir Türk
delegesinin oy hakkına sahip olmaması gibi bir aykırılığa karşılık Lozan Antlaşması'nda Türk
delegesinin daimi başkanlığı altında bir Boğazlar Komisyonu kurulacak (md.10); bu
komisyonda Fransa, İngiltere, Romanya, Yunanistan, Rusya Yugoslavya'nın tayin ettiği
delegeler yer alacaktı. ABD ile Karadeniz'e kıyısı olan devletler sözleşmeye katıldıkları
takdirde komisyonda temsil olunmak hakkı kazanacaklardı. Komisyonun görevi savaş
gemilerinin boğazlardan geçişine dair hükümle tam olarak uyup uymadıklarını kontrolden
ibaretti (md. 14). Boğazlar Komisyonu Milletler Cemiyeti'nin himayesi altında bulunarak;
ticaret ve seyrüsefer bakımından faydalı her türlü bilgiyi bu teşkilata bildirecekti. Boğazlar
Komisyonu Türk hükümetinin boğazlardan seyrüsefer meselesi ile uğraşan makamlarıyla da
sürekli temasta bulunacaktı.
20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan Montreux Antlaşmasıyla Boğazlar Komisyonu
kaldırıldı ve bütün görev ve yetkileri T.C. hükümetine devredildi.
Britanya Uluslar Topluluğu (British Commonwealth)
Britanya İmparatorluğu'nun günümüzdeki sembolik ve gevşek biçimi. Bu toplulukta, artık
hukuksal olmaktan çok manevi nitelik taşıyan belirli bir dayanışma kabul edilmiştir. 1867 ile
1908 arasında, beyaz nüfusun egemen olduğu İngiliz sömürgeleri (Kanada, Avusturya, Yeni
Zelanda, Güney Afrika Birliği), dominyon statüsü ile birlikte geniş bir özerklik elde etti.
Birinci Dünya Savaşı bu gelişmeyi hızlandırdı, 1918-1920 barış görüşmeleri sırasında
dominyonların egemenliği üstü kapalı biçimde kabul edildi. Başbakanlar arasında yapılan bir
dizi toplantı sonunda Commonwealth'ın hazırlanması sağlandı (Bu terim ilk kez 1921'de yeni
bir dominyonu, bağımsız İrlanda devletini, tanıyan Londra Andlaşmasında yer aldı). 1931
Westminster statüsüyle hukuksal açıdan imparatorluğun yerini, bir İngiliz Uluslar Topluluğu
(British Commonwealth of Nations ya da kısaca British Commonwealth) aldı. Bu topluluğun
içinde Birleşik Krallık ve Sömürgeleri, protektoraları ve tahta yalnızca ortak bir bağlılık
yeminiyle ve birleşme yönünde özgür iradeleri ile bağlanan bir grup devlet yer aldı. İmp.
siyasal bakımdan değişirken büyük bunalımın üstesinden gelebilecek bir iktisadi
dayanışmanın canlandırılmasına girişildi. 1932'de, Ottowa Antlaşmalarıyla "İmparatorluk
tercihi" getirildi. Bu, çıkar ayrılıklarının sürmesine engel olmayan bir girişimdi. 2. Dünya
Savaşı ile birlikte, eski imparatorluk sisteminin son kalıntıları ortadan kalktı ve 1945'ten
başlayarak, bağımsızlığa kavuşma eylemi genişledi ve Commonwealth'ın resmi adından
"British" sözcüğünün kalkmasıyla sonuçlandı. 1947'de Hindistan imp. Dağıldı. Bu
bölünmeden ortaya çıkan üç yeni devlet, Hindistan, Pakistan ve Seylan, Commonwealth
çerçevesi içinde tam bağımsızlığa kavuştular. Ardından yabancı egemenliği altındaki
ülkelerin tümünü ayaklandıran özgürleşme eylemi sonucunda, sömürgelerin çoğuna
bağımsızlık tanındı.
Topluluğun 49 üyesi şu devletlerdir: Antiqua ve Barbuda, Avustralya, Bahama Adaları,
Bangladeş, Barbados, Belize, Botswana, Burundi, Kanada, Kıbrıs, Dominik, Gambiya,Gana,
Grenada, Guyana, Hindistan, Jamaika, Kenya, Kiribati, Lesotho, Malavi, Liechtenstein,
Malezya, Malta, Mauritius, Maldiv Adaları, Yeni Zelanda, Nijerya, Namibya, Papua Y. Gine,
Pakistan, St. Lucia, St. Kits ve Nevis, St.Vincent ve Grendin, Seyşel Adaları, Sierra Leone,
Singapur, Solomon Adaları, Vanuatu, Batı Somoa, Zambiya, Zambibwe.
Topluluk Merkezi Londra'dadır.
CENTO: bkz. Merkezi Andlaşma Örgütü
CIA: bkz. Merkezi Haberalma Örgütü
COMECON: bkz. Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi
Commonwealth: bkz. İngiliz Uluslar Topluluğu
Çelik Pakt (Patto D'Acciaio)
Almanya ile İtalya arasında 22 Mayıs 1939 tarihinde imza edilen ittifak. Almanya ve
İtalya'nın "hayat sahaları" sağlama amacına yönelen bu ittifaka göre, taraflar birbirlerini
ilgilendiren bütün sorunlarda birbirlerine yardım edecekler, ve taraflardan biri, bir veya daha
çok devletin saldırısına uğrar ise, diğeri tüm gücü ile ona yardım edecekti. Çelik Pakt,
Batılıların Yunanistan, Romanya ve Türkiye'ye önem vererek ikili antlaşmalar yapmasına
karşı bir tepkidir.
Dünya Bankası (International Bank for Reconstruction and Development-World Bank)
Resmi adı Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası olan bu banka Birleşmiş Milletler
Teşkilatına bağlı çok yönlü bir uluslararası finansman kuruluşudur. Uluslararası Para
Fonu'nun (IMF) bir ikiz kardeşi durumundadır. Her ikisi de 1944'de toplanan Bretton Woods
Konferanslar'ında kurulmuştur. IMF, uluslararası mali sistemin düzenli işlemesinden
sorumludur. Dünya Bankası'nın görevlerinde ise bir değişme olmuştur. Şöyle ki, banka, ilk
faaliyet yıllarında II. Dünya Savaşı'nda yıkılan Avrupa ekonomilerinin yeniden onarımına
katkıda bulunmak için krediler sağlıyordu. (Bankanın adındaki imar kelimesi buradan gelir)
Ancak Batı Avrupa ülkeleri hızla kalkınıp 1950'li yılların sonlarında gelişmiş birer ülke
durumuna gelince bankanın fonksiyonu da değişti. Banka bundan sonra az gelişmiş ülkelere
kredi veren bir kurum halini almıştır. Dünya Bankası 1946 yılında faaliyete geçmiştir. İlke
olarak "Proje Kredisi" verir. Ancak bazı durumlarda program kredisi vermesi de mümkündür.
Ayrıca teknik yardım da sağlayabilir. Dünya Bankası üye ülkelerin hükümetlerine, resmi
kurumlarına ya da özel sektör kuruluşlarına kredi açar. Ancak özel sektöre açacağı krediler
için ülke hükümetinin garanti vermesini ister. Dünya Bankası'ndan kredi alabilmek için önce,
kabul edilir projeler hazırlamak gerekir. Bunlar ülkelerin ekonomik ve mali politikalarıyla
uyumlu olmalıdır. Proje hazırlamasına bazen banka uzmanları da katılabilir. Bankanın bir
ülkenin kredi itibarı hakkındaki değerlendirmeleri öteki resmi ve özel uluslararası finans
çevrelerinin kararları açısından da büyük önem taşır. Bankanın kaynakları, üye ülkelerin
aidatlarından sağlanır. Ancak ihraç ettiği tahvilleri uluslararası mali piyasalarda satarak da
kaynak sağlayabilir. Dünya Bankası üye ülkelerde özel sektöre doğrudan krediler vermek
üzere 1956 yılında Uluslararası Finans Kurumu'nu kurmuştur. Bunun yanında, bankanın kendi
kredilerinde faiz oranlarının yüksekliği karşısında daha düşük faiz oranlarından kredi
sağlamak üzere 1960 yılında Uluslararası Kalkınma Birliği'ni kurdu. Birlikten ancak az
gelişmiş durumdaki ülkeler yardım alabilirler. Böylece ülkelerin farklı niteliklerine ve
projelerin özelliklerine göre Dünya Bankası çerçevesinde farklı kredi kurumları kurulmuştur.
Bunların hepsi "Dünya Bankası Grubu" diye adlandırılır.
Örgütün başlıca organları, Güvenörler Kurulu ve Yürütme Direktörleri'dir. Amerika Birleşik
Devletleri, İngiltere, Japonya, Fransa ve Almanya yürüte direktörü olan yirmi bir ülkeden
ağırlıklı olan beş ülke durumundadır.
Örgütün 151 üyesi vardır. BM örgütüne üye olup da Dünya Bankası'na (IBRD) üye olmayan
ülkeler; Arnavutluk, Burundi, Bulgaristan, beyaz Rusya, Küba, Çek Cumhuriyeti, Slovakya,
Moğolistan, Namibya, Ukrayna, Rusya Birleşmiş Milletler'e üye olmadığı halde örgüte üye
olan ülkeler ise Kore Cumhuriyeti, Kiribati ve Tonga'dır.
Örgütün merkezi: ABD'nin başkenti Washington D.C.'dedir.
Dünya Bankası Grubu (The World Bank Group)
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ve
Uluslararası Finansman Kurumu (IFC)'ndan oluşan finansal grup.
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası Haziran 1946'da faaliyete geçen bir finansal
kuruluştur. Kısaca Dünya Bankası olarak da bilinir. Bankanın günümüzdeki amacı,
kalkınmakta olan ülkelere proje kredisi sağlamak ve bu ülkelere özel yabancı sermaye
yatırımlarını yönlendirmektir. Türkiye'de 1950'lerden itibaren Dünya Bankası'ndan kredi
sağlamakta; son yıllarda daha çok yararlanmaktadır. Banka, sağladığı krediler için devlet
garantisi ister.
Uluslararası Kalkınma Birliği ise Eylül 1960'da kurulmuştur. Birliğin amacı, aldığı kredileri
geri ödemede ve yeni dış kaynaklar bulmakta güçlük çeken en çok geri kalmış ülkelere kredi
sağlamaktır. Birliğin kredilerinden yararlanan bu en düşük gelirli ülkeler arasında Türkiye
bulunmamaktadır.
Uluslararası Finansman Kurumu 1956'da kurulmuştur. Kurumun amacı kredinin sağlandığı
ülkelerde özel sektörün geliştirilmesinin özendirilmesidir. Sağlanan krediler için devlet
garantisi istenmemektedir.
Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu (World Federation of Trade Unions-WFTU)
Hükümetlerin temsil edilmediği, hükümet-dışı örgütlerden birisi. Uluslararası işçi kuruluşu
olan WFTU, ülke sendikaları ve işçi sınıfı arasında dayanışma oluşturmak amacı ile 1945
yılında elli dört ülke sendikasının bir araya gelmesi sonucunda kurulmuştur. Soğuk savaş
döneminde bazı sendikalar örgütten ayrılarak Uluslararası Hür Sendikalar Konfederasyonu'nu
oluşturmuşlardır. Örgütün başlıca dört organı bulunmaktadır: 1)Dünya Sendikalar Kongresi:
Dört yılda bir toplanır, örgüt genel politikasını ve diğer organları belirler, 2)Genel Konsey:
Yılda bir kez toplanır. Üye ülkelerden oluşan Konsey, Büro'nun sunduğu raporları
değerlendirir, bütçeyi kabul eder, örgüt genel sekreterini seçer, 3)Büro: Yılda üç kez toplanır.
Örgütün fiili politikasını yürüten organıdır, 4)Sekreterya: Bir genel sekreter ve beş
yardımcıdan oluşur. Sekreterya, örgütün çok yanlı faaliyetleri ile ilgilenir. Doksan bir üyesi
bulunan örgütün merkezi, Çekoslovakya'nın başkenti Prag'dadır.
Dünya Meteoroloji Örgütü (World Meteorological Organization-WMO)
Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı uzmanlık kuruluşu. 1947 yılında imzalanan bir sözleşme
uyarınca 1951 yılında kurulmuştur. Örgütün amacı, meteoroloji istasyonları kurmak, bunların
yönetimini kolaylaştırmak, meteoroloji alanında haberleşme olanakları geliştirmek,
meteorolojinin çeşitli alanlara uygulanmasını sağlamak ve bu konuda araştırmalar yapmaktır.
Tüm üyelerin yer aldığı Dünya Meteoroloji Kongresi, yirmi dokuz üyeli Yürütme Komitesi,
Bölgesel Birlikleri, Teknik Komisyonlar ve Sekreterya başlıca organlarıdır.
Örgütün yüzellidokuz üyesi bulunmaktadır. BM üyesi olup da örgüte üye olmayan ülkeler,
Antigua ve Barbuda, Batı Samoa, Bhutan, Ekvator Ginesi, Grenada, St.Kitts ve Nevis,
Namibya.
Örgüt merkezi İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
Dünya Posta Birliği (Universal Postal Union-UPU)
Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı uzmanlık kuruluşlarından birisi. 1874 yılında "Genel Posta
Birliği" olarak kurulan örgüt, günümüzdeki adını 1878 yılında almış ve 1947 yılındaki BM
Genel Kurul kararı ile BM Örgütüne bağlanmıştır. Örgüt organları beş yılda bir toplanan ve
çeşitli komisyonları bulunan Konferans ve Büro'dur. Bern'de bulunan Büro, uluslararası posta
işleri ile ilgili haber toplar ve yayınlar, ulusal posta yönetimleri arasında koordinasyonu
sağlar.
Örgütün bugün 177 üyesi bulunmaktadır. BM üyesi olup da örgüte üye olmayan ülkeler
Güney Afrika ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'dir.
Örgüt merkezi İsviçre'nin Bern kentindedir.
Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization-WHO)
B.M. örgütüne bağlı bir uzmanlık kuruluşu. 1948'de kuruldu. Amacı ulusal sağlık örgütleri ile
işbirliği içerisinde özellikle gelişmekte olan ülkelere sağlık alanında çalışmalar yapmaktır.
Örgütün başlıca üç organı bulunmaktadır: 1)Dünya Sağlık Kurulu: Cenova'da yılda bir kez
toplanır. İzlenecek politika, yıllık program ve bütçe konularında çalışmalar yapar. 2)Yürütme
Kurulu: 31 Sağlık uzmanından oluşur. On-onbir üye her yıl içinde Dünya Sağlık Kurulu'nca
değiştirilir. Önemli durumlarda acil kararlar alma yetkisi vardır, 3)Sekreterya.
Örgüt merkezi İsviçre'nin Cenevre kentidir.
Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization-WTO)
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlaşması (GATT)'nın 7 Ocak 1995 tarihinden itibaren
aldığı isim. GATT, çok taraflı bir ticaret sözleşmesi idi. Aynı zamanda yapacağı periodik
toplantılarla gümrük tarifelerini indirmek ve öteki kısıtlamaları kaldırmak suretiyle dünya
ticaretini evrensel olarak serbestleştirmek amacıyla kurulan uluslararası bir örgüttü.
1947-1948 yıllarında Havana'da toplanan elli kadar ülkenin temsilcisi Uluslararası Ticaret
Örgütü (ITO) adlı bir örgütün kuruluş yasasını hazırladılar. Ancak başta ABD olmak üzere
bazı sanayileşmiş ülkeler tarafından onaylanmamıştır. O nedenle ITO hiç bir zaman kurulup
faaliyete geçemedi. Onun amaçlarını gerçekleştirme görevi GATT tarafından devralındı.
GATT önceleri geçici bir anlaşma şeklinde ortaya çıktı. Ancak ITO sözleşmesinin
onaylanmaması üzerine de onun amaçlarını devralan sürekli bir kurulmuş durumuna geldi.
GATT zaman zaman düzenlediği toplantılarla gümrük tarifelerinin indirilmesi yolunda önemli
ilerlemeler sağlamıştır.
GATT toplantıları şunlardır:
1949 Annecy (Fransa)
1951 Turguay (İngiltere, Cenevre (İsviçre),
1960-61 Dillon Görüşmeleri, Cenevre (İsviçre),
1962-1967 Kennedy Görüşmeleri, Cenevre (İsviçre)
1973-1979 Tokyo Görüşmeleri, (Japonya),
1987 Uruguay Görüşmeleri Panta del Estre (Uruguay)
Özellikle Kennedy Görüşmelerinde GATT üyesi ülkeler arasındaki sanayi malları ticareti
üzerinde gümrük tarifelerinin ortalama %35 oranında indirilmesi sağlanmıştır. Tarifelerin
indirilmesinden sonra son yıllarda, tarife dışı engellerin indirilmesine çalışılmaktadır.
Örgütün, dünya ticaretinin serbestleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda belirlediği bazı
kurallar vardır. Bunların başlıcaları şöyle belirtilebilir: a)Üye ülkelerinin birbirleri ile
yapacakları ticarette tarife uygulamaları bakımından ayırım yapmama ülkesi, b)Gümrük
tarifelerini periyodik olarak yapılan görüşmelerde, çok yanlı olarak indirmek, c)İthalat
kotalarının kaldırılması, d)Üyeler arasında başgösterecek ticari anlaşmazlıklarda arabuluculuk
yapma.
Örgütün Organları Genel Kurul, Temsilciler Konseyi ve Sekreterya'dır.
Örgütün doksanbeş üyesi vardır. Türkiye 1953'den beri örgüte üyedir.
Örgütün merkezi, İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
EC: bkz. Avrupa Birliği
ECO: bkz. Ekonomik İşbirliği Konseyi
ECOWAS: bkz. Batı Afrika Ekonomik Topluluğu
EFTA: bkz. Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (Economic Cooperation Organization-ECO)
Türkiye, İran, Pakistan arasında Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Teşkilatı-RCD'nin yerine
oluşturulmuş örgüt. İran devrimi ve İran-Irak savaşları nedeni ile faaliyetlerini sürdüremeyen
RCD fiilen önemini yitirince üç ülke arasındaki işbirliğini geliştirme amacı ile 1985 yılında
ECO kurulmuştur. Kuruluşun çalışmaları arasında, ortak sanayi yatırımların yapılması,
tercihli ticaret sisteminin oluşturulması, yatırım bankası kurulması ve haberleşme-ulaşım
alanlarında İşbirliğinin geliştirilmesi yer almaktadır. Faaliyetlerini, Sanayi İşbirliği Komitesi,
Ekonomi ve Altyapı İşbirliği Komitesi ve Tarım Bilim, Teknoloji Uzmanlık Komiteleri ile
sürdürmektedir. Sovyetler'in dağılmasından sonra, Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleri de
örgüte kabul edilmişlerdir.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organization for Economic Cooperation and
Development-OECD)
Bir uluslararası ekonomik örgütlenme biçimi 1961 Eylül'ünde, Avrupa Ekonomik İşbirliği
Teşkilatı (OEEC)'nin isminin değiştirilmesi ve üyelik kapsamının genişletilmesiyle faaliyete
başlamıştır. Kuruluşu Aralık 1960'da Paris'te OEEC üyeleri ile ABD, Kanada ve İspanya
arasında imzalanan bir konvansiyonla sağlanmıştır. Daha sonra Japonya ve Avustralya da
üyeliğe girmiştir.
OECD'nin amaçları şunlardır: Üye ülkelerde, yüksek istihdam ve mali istikrar içinde
büyümeyi katkıda bulunmak; daha az gelişmiş durumdaki üye ya da üye olmayan ülkelere
kalkınmalarında yardımcı olmak; dünya ticaretinin çok yanlı olarak ve ayrım gözetmeme
ülkesine dayanarak gelişmesine katkıda bulunmak. Buna karşın OECD, bugün Batılı
sanayileşmiş ülkeler arasında uyum sağlanmasına yardımcı olan bir kuruluş durumundadır.
Örgüt içinde ABD geleneksel olarak Batı Bloku'nun liderliğini üstlenmiştir.
Örgütün en yüksek organı Konsey'dir. Konsey Bakanlar düzeyinde toplanır ve gerçekte üye
ülkelerin ekonomik sorunlarının görüşüldüğü ve tartışıldığı sürekli bir konferans niteliği taşır.
Ayrıca, Konsey tarafından atanan ve ona karşı sorumlu olan bir Genel Sekreter vardır.
Örgütün fonksiyonları komiteler aracılığı ile yerine getirilir. Ekonomik Politika Komitesi,
Bilimsel Araştırma Komitesi ve Ticaret Komitesi, belli başlı komiteleri arasındadır. Ayrıca bir
de Kalkınma Yardımları Komitesi (DAC) vardır. OECD'nin gelişmekte olan ülkeler verdiği
krediler bu komite kanalıyla yürütülür.
Örgütün yirmi dört üyesi şunlardır: Avusturalya, Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka,
Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, İspanya, Japonya,
Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Portekiz, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere ve
Amerika Birleşik Devletleri. Örgütün merkezi, Fransa'nın başkenti Paris'tedir.
EOKA (Ethniki Organosis Kyprion Agoniston)
Kıbrısta faaliyet gösteren aşırı sağcı örgüt. Anlamı, "Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Örgütü". II.
Dünya Savaşı sonrasında Kıbrıs'ta Kilise'nin önderliğinde İngilizler'e karşı Enosis'e yönelik
olarak başlatılan mücadelenin vurucu gücü oldu. Grivas'ın liderliğindeki EOKA, 1955-1959
yılları arasında İngiliz yönetime karşı silahlı mücadelesini sürdürdü. Türk-Rum toplumları
arasındaki anlaşmazlıklar başlayınca da Türkler'e karşı girişilen hareketlerin düzenleyiciliğini
üstlendi. 1960'lı yıllarda Makarios'un adada uyguladığı iç ve dış politikalardan rahatsız olan
EOKA, özellikle 1967'de Yunanistan'da Albaylar cuntasının başa gelmesinden sonra "Enosis
davasına ihanet eden" Makarios'a karşı eyleme başladı. 1972'de yoğunlaşan eylemler,
Grivas'ın ölümü nedeni ile bir süre kesildi. Daha sonra EOKA-B adı ile yeniden faaliyete
geçen örgüt eski gücüne ulaşamadı.
Etniki Eteriya (Etniki Hetaireira)
Yunanca'da "Ulusal dernek" anlamına gelen Etnikli Eteriya Örgütü (Epeiros) Makedonya ve
Girit'I Yunanistan'a katmak amacıyla 12 Kasım 1894'te kurulmuştur. Örgüt, Bulgar
milliyetçiliğinin güçlendiği dönemde, Osmanlı topraklarında yaşayan Rumların bağımsızlığı
için mücadele edeceğini açıklamasına rağmen temelde Makedonya'nın Bulgarlaştırılmasını
önlemek için mücadele etti. 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın, Yunanistan'ın ağır
yenilgisiyle sonuçlanmasından sonra sorumlu tutulan örgüt saygınlığını yitirdi ve 1899'da
dağıtıldı.
EU: bkz. Avrupa Birliği
EURATOM: bkz. Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu
FAO: bkz. Gıda ve Tarım Örgütü
Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) (Palestine Liberation Organization-PLO)
Filistin halkının kaybettiği toprakların geri alınması için mücadele eden örgüt. 1947 yılında
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Filistin'in taksim edilmesi sonrasında Filistin ile
Yahudiler çatışmaya başlamış ve Filistin toprakları Yahudiler tarafından işgal edilmişti. Bu
durumda çoğunluğu ülkenin dışında mülteci durumuna düşen Filistinliler, konuya uluslararası
görüşmeler yolu ile çözüm aramışlardır. Ancak bu girişimin sonuç vermeyeceğinin
anlaşılması üzerine Filistinliler, oluşturdukları Kurtuluş Örgütü ile (FKÖ) 1965 yılında gerilla
eylemlerini başlattılar. 1967 Arap-İsrail Savaşı sonrasında Ürdün'e yerleşen örgüt, bu
ülkedeki üslerinden İsrail içlerine sızma temeline dayanan bir yıpratma savaşı başlatmıştır.
Bir süre sonra Ürdün yönetimi ile de çatışmak durumunda kalan FKÖ, 1970 yılında üslerini
Lübnan'a taşımıştır. Bu yeni dönemde örgüt lideri Yaser Arafat'ın ünü giderek artar. Arafat,
mücadelesini siyasal alana kaydırma yönünde başarılı olmuştur. Bu sıralarda FKÖ içerisinde
belirgin gruplaşmalar olmaya başladı. Başında Arafat'ın bulunduğu "El Fetih" en büyük
gerilla grubu olarak bilinmekteydi. Bunun yanında liderliğini George Habbaş'ın yaptığı
"Filistin Halk Kurtuluş Cephesi" (FHKC) ve gruptan ayrılan N. Hawatmet'in liderliğini
yaptığı "Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi" (FDHKC) ile Suriye Baas Partisi
tarafından desteklenen "Al Saika" grupları bulunuyordu.
Arafat 1974'te Rabat İslam Ülkeleri Zirve Toplantısı'nda FKÖ'nün Filistin halkının tek meşru
temsilcisi olduğunu kabul ettirdi. Bundan kısa bir süre sonra Arafat FKJ lideri olarak BM
Genel Kurulu'nda bir konuşma yaptı.
Daha sonra karargah değişik nedenlerle Tunus'a taşındı. Böylece askeri gücü oldukça
zayıflayan örgüt Arafat liderliğinde mücadelesini siyasal ve diplomatik alanda
yoğunlaştırmıştır. Filistin Devleti'nin kurulmasıyla birlikte işlerliğini yitirmektedir.
FKÖ: bkz. Filistin Kurtuluş Örgütü
GATT: bkz. Dünya Ticaret Örgütü
Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agricultural Organization-FAO)
Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı uzmanlık kuruluşu. 1975 yılında Kanada'da kurulmuştur.
FAO'nun temel amacı, tarım, ormancılık, balıkçılık alanlarında araştırma-geliştirme yapmak,
az gelişmiş ülkelerin tarımsal gelişme alanlarına yardım sağlamak ve dünya gıda sorunları ile
ilgilenecek mali ve teknik olanaklar araştırmaktadır. Başlıca organları şunlardır: 1)Genel
Konferans: Tüm üyeler katılır ve iki yılda bir toplanır, 2)Konsey: Yürütme Organıdır. Genel
Konferans tarafından seçilen kırkdokuz üyeden oluşur, 3)Sekreterya.
Örgütün 1990'daki üye sayısı yüz elliyedi idi. 1991'de dağılan SSCB'den bağımsızlığını
kazanan Litvanya, Letonya, Estonya da örgüte katılınca, üye sayısı yüz altmış'a yükselmiştir.
Örgüt merkezi İtalya'nın başkenti Roma'dadır.
Güneybatı Afrika Halk Örgütü (Southwest African People's Organization of NambiaSWAPO)
Namibya'nın bağımsızlığı için mücadele etmiş örgüt. Güney Afrika tarafından işgal edilen
Güneybatı Afrika, işgale karşı silahlı eylem sürdürmüştür. Örgüt, Birleşmiş Milletler ve
Afrika Birliği örgütleri tarafından Namibya halkının meşru temsilcisi olarak kabul edilmiş ve
tanınmıştır. Örgütün verdiği mücadele, 21 Mart 1990 tarihinde Namibya'nın bağımsızlığını
kazanmasında etkili olmuştur.
Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü (Southeast Asia Treaty Organization-SEATO)
Bölgesel askeri bir örgüt. Güneydoğu Asya'nın ortak savunmasına ilişkin olarak Amerika
Birleşik Devletleri'nin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ni çevreleme politikası uyarınca
1954 yılında kurulmuştur. 1955'de yürürlüğe giren SEATO, bölgede Kuzey Atlantik
Antlaşması Örgütü -NATO benzeri bir örgüt oluşturmayı amaçlamıştır. Avusturalya, Fransa,
Yeni Zelanda, Pakistan, Filipinler, Tayland ve ABD'nin kurdukları örgütten, önce Fransa'nın,
sonra da Pakistan'ın ayrılmaları ile örgüt işlerliğini kaybetmiştir.
Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (Association of Southeast Asian Nations-ASEAN)
Bölgesel uluslararası kuruluş. 1967 yılında kurulmuştur. Birliğin amacı, Güneydoğu Asya
bölgesinde barış ve güvenliği korumak ve üye ülkelerde ekonomik gelişmeyi hızlandırmaktır.
Örgütün, Zirve Toplantısı, Bakanlar Konferansı, Sürekli Komite, Sekreterya olmak üzere dört
organı bulunur. Örgüt üyeleri: Burundi, Endonezya, Filipinler, Malezya, Singapur,
Tayland'dır. Papua Yeni Ginesi, gözlemci statüsündedir. Örgüt merkezi, Endonezya'nın
başkenti Jakarta'dadır.
Hınçak Komitesi
Ayrılıkçı, sosyal demokrat Ermeni örgütü. Cenevre'de eğitim gören Rusyalı Ermeni gençler
tarafından 1887'de kuruldu. Marksist bir ekonomik program benimsedi. Önce Osmanlı
ülkesinde yaşayan Ermeniler arasında dayanışmayı yardımlaşmayı hedef alan komite, sonra
ayrılıkçı bir siyaset gütmeye başladı. Avrupa kamuoyunu etkilemek için Erzurum isyanı
(1890), Merzifon, Kayseri, Yozgat olayları (1892-1893), Birinci Sason olayları (1895),
Babıali gösterileri (1895) gibi eylemler düzenledi. Ermeni kilise ve manastırları eylemlerde
merkez ve silah deposu olarak kullanıldı. Patrik Matyas İzmirliyan, 1894'te komite başkanı
seçildi. Rus konsolosları da komiteyi desteklediler. Komite, 1890'da Ermeni komiteleri
federasyonu olan Taşnaksütyan'a katıldıysa da bir yıl sonra ayrıldı. II. Abdülhamid
yönetimine karşı Jön Türkler ile işbirliğine gitti. 1908 ve 1912'de yapılan seçimlerde Osmanlı
Meclisi Mebusanında yer almayı başardılar.
Hükümetdışı Örgütler (non-governmental organizations-NGO)
Özel nitelik taşıyan ulusal gruplar arasında özellikle ekonomik, toplumsal, kültürel, insancıl,
ve teknik olarak hizmet eden özel uluslararası örgütler. Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın 71.
Maddesinegöre, Ekonomik ve Sosyal konsey, yetkisi çerçevesindeki konularda hükümetdışı
örgütlerle danışma halinde bulunmak amacıyla uygun düzenlemeler yapmak hususunda
yetkilendirilmiştir. NGO'lar aynı zamanda uluslar aşırı birlikler olarak da bilinirler.
Hükümetdışı örgütler, uluslararası ilişkilerde uzun yıllardır, aktif bir rol oynamışlardır.
Bugün, binden fazla NGO vardır ve bunlarda üçyüzden fazlası BM Ekonomik ve Sosyal
konseyi çerçevesinde danışman olarak düzenlemiştir. Tüketici ve üretici birlikleri, dinsel
gruplar, öğretmen örgütleri, tıp alanında faaliyet gösteren topluluklar ve ticaret birlikleri
hükümetdışı örgütlere örnektir.
Hükümetlerarası Göç Komitesi (Intergovernmental Committee for Migration-ICM)
Bir uluslararası uzmanlık kuruluşu 1951'de kuruluş çalışmaları başlamış, 1954'te işlerlik
kazanmış ve 1980'de de bu adı almıştır. Örgütün amacı, göç ve iltica olaylarına ilişkin
sorunları çözmek ve muhacir ve mültecilerin bulundukları ülkedeki yaşam koşullarının
iyileştirilmesini sağlamaktır. Başlıca organları; 1)Tüm üyelerin yeraldığı Konsey, 2)her yıl
seçilen dokuz üyeden kurulu Yönetim Komitesi ve 3)Sekreterya Örgütün yirmi dokuz üyesi
şunlardır: Arjantin, Belçika, Bolivya, Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Kıbrıs, Danimarka,
Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Almanya, Yunanistan, Honduras, İsrail, İtalya,
Lüksemburg, Hollanda, Nikaragua, Norveç, Panama, Paraguay, Peru, Portekiz, İsviçre,
Amerika Birleşik Devletleri, Uruguay, Venezuela Türkiye'nin de içinde bulunduğu on üç ülke
gözlemci statüsündedir. Örgüt merkezi, İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
IBRD: bkz. Dünya Bankası
ICAO: bkz. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü
ILO: bkz. Uluslararası Çalışma Örgütü
IMF: bkz. Uluslararası Para Fonu
Interpol: bkz. Uluslararası Kriminal Polis Örgütü
IRA: bkz. İrlanda Cumhuriyet Ordusu
İrlanda Cumhuriyet Ordusu (Irish Republican Army-IRA)
Kuzey İrlanda'da İngiliz yönetimine karşı mücadele veren örgüt. Siyasal ve askeri niteliği
olan bu hareket, tüm İrlanda'nın İngiliz yönetiminde bulunduğu döneme kadar uzanır. Adanın
kuzeyinde Protestanların çoğunlukta olduğu bölgenin İngiliz yönetiminde kalmasını hiçbir
zaman kabul edemeyen IRA, eylemleri nedeni ile 1931 yılında yasadışı ilan edildi. 1968
yılında Kuzey İrlandalı Katoliklerin Protestanlara ve İngiliz yönetimine karşı başlattıkları
mücadeleye destek vererek canlanan IRA, izlenecek politika nedeni ile ikiye bölündü.
Örgütün siyasal kanadı katolikler ile Protestanları kapsayan daha ılımlı bir tutumu savunurken
"Geçiş IRA" denen radikal kanat şiddeti öne çıkaran ve İngilizleri hemen bölgeden çıkartacak
bir stratejiyi savunuyordu. Bir kaç yıl süren çatışmalar sonrasında ılımlı kanat İngilizlerle
ateşkesi kabul ederken, "Geçiş IRA" buna yanaşmıyordu. 1970'li yıllarda mücadele alanını
genişleten örgüt, İngilizlere karşı rastgele sabotaj eylemleri düzenlemeye başladı. Bu hareket
kamuoyundan destek bulamayınca IRA hedefini seçerek belirlediği bir mücadele biçimi
sürdürdü. Son gelişmelerde ise konuya siyasi çözüm bulma ümitleri artarken IRA ateşkesi
kabul etti. Ancak, IRA 1996'nın ilk aylarında sabotaj eylemlerini tekrar başlattı ve böylece
ateşkesi ve barış sürecini baltalamış oldu.
İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) (Islamic Conference Organization-ICO)
Dinsel ortaklık temeline dayanan bir uluslararası örgüt. Fas'ın başkenti Rabat'ta 1969 yılında
yapılan İslam Ülkeleri Zirve Toplantısında kurulmasına karar verildi. Örgüt 1970 yılında
resmen faaliyete başladı. Amacı İslam ülkeleri arasındaki dayanışma ve işbirliğini geliştirmek
olan örgütün, başlıca üç organı bulunmaktadır. 1)Tüm üye ülkelerin hükümet ya da devlet
başkanlarının katıldığı Zirve Konferansı, 2)Genellikle yılda bir kez toplanan Dışişleri
Bakanları Konferansı ve 3)Sekreterya. Kuruluşun Ekonomik ve Ticari, Sosyal, Kültürel
olmak üzere üç de Daimi Komitesi bulunmaktadır. İslam Konferansı'nın mali kurumları İslam
Dayanışma Fonu ve İslam Kalkınma Bankası'dır. Dünya Bankası'na benzer biçimde
örgütlenen İslam Kalkınma Bankası, 1957'de kurulmuştur. "Faizsiz Bankacılık" esasına göre
çalışır; İslam ülkelerindeki kalkınma projelerini desteklemek, teknik ve eğitimsel yardımda
bulunmak ve ticaretin gelişmesini sağlamak amacındadır. Türkiye'nin İslam Konferansına üye
ülkelerle çok taraflı ekonomik ve ticari faaliyetleri, İslam Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve
Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK) çerçevesinde yürütülmektedir. Türkiye komitenin
başkanlığını sürdürmektedir.
Örgütün kırk dört üyesi şunlardır: Afganistan, Cezayir, Bahreyn, Bangladeş, Benin, Burundi,
Burkina Faso, Kamerun, Çad, Comoros, Cibuti, Mısır, Gabon, Gambiya, Gine, Biseau,
Endonezya, İran, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Libya, Malezya, Maldivler, Mali, Moritanya,
Fas, Nijer, Umman, Pakistan, Filistin Kurtuluş Örgütü, Katar, Suudi Arabistan, Senegal,
Bierra Leone, Sudan, Suriye, Tunus, Türkiye, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen,
Nijerya ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti örgütte gözlemci statüsünde bulunmaktadır.
Örgüt merkezi Suudi Arabistan'ın Cidde kentindedir.
ITO: bkz. Uluslararası Ticaret Örgütü
Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (Regional Cooperation for Development-RCD)
Ekonomik nitelikli bir bölgesel örgüt. 1964 yılında Türkiye, İran ve Pakistan arasında kurulan
örgüt. Yine aynı ülkelerden oluşan CENTO (Merkezi Antlaşma Örgütü)'nün devamı
niteliğindedir. Örgütün amacı, bölge içi ticareti geliştirmek, sanayi alanında işbirliği yapmak,
teknik ve kültürel ortak projeler geliştirmektir. Bu amaçları, gerçekleştirme konusunda
başarısız kalan RCD, İran'da 1979'da rejimin değişmesinden sonra önemini yitirmiş ve bir
süre sonra da faaliyetlerine son vermiştir. Örgüt merkezi, Guyana'nın başkenti
Georgetown'dadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi (KEİB)
Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler arasında ekonomik işbirliğini geliştirmeye ve KEİB'e yönelik
ilk toplantı 19-21 Aralık 1990 tarihlerinde Ankara'da, Türkiye, SSCB, Bulgaristan ve
Romanya'nın katılımıyla yapılmıştır. 11-12 Temmuz 1991 tarihlerinde Moskova'da yapılan
toplantıda ise SSCB, yerine Rusya Federasyonu, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan,
Moldova ve Ukrayna'ya bırakmıştır. KEİB Antlaşması, 3 Şubat 1992'de 9 üye ülkenin
yanısıra Yunanistan ve Arnavutluk'un da kurucu üye olarak katıldığı toplantıda, 11 üye ülke
temsilcisi tarafından İstanbul'da imzalanarak yürürlüğe girmiştir. KEİB projesinin amaçları,
KEİB Antlaşmasında yer alan 18. Maddede belirtilmiştir. Antlaşmayla esas olarak amaçlanan,
Karadeniz'de barışın korunmasının yanısıra bir çok alanda işbirliğini geliştirmektir. Ayrıca,
çevrenin korunması, firma ve işletmelerin bireysel ve ortak girişimlerinin desteklenmesi,
ortak projelerin yapılacağı çeşitli alanların tesbiti gibi konular da antlaşma metninde yer
almaktadır. Ancak, KEİB kurumsal bir yapıdan yoksun kalmıştır.
Bölgesel entegrasyona örnek teşkil edeceği düşünülen KEİB'in başlangıçta belirlenen
amaçlarına ulaştığı söylenemeze. Ancak projenin başarıya ulaşması da mümkündür. Çünkü,
herşeyden önce bölgedeki enerji kaynaklarıyla, çok önemli bir altyapının kurulması
mümkündür. Ayrıca bölge, tüketim yönünden patlamaya hazır bir pazardır ve üye ülkelerin
kendi ürettikleri ya da ithal ettikleri malları birbirlerine kaydırmaları suretiyle, bu talebi
karşılamaları olasıdır. Bölgenin telekomünikasyon ve konut alanındaki büyük açığı, Türkiye
ve Yunanistan tarafından karşılanabilir. Bu projenin fikir babalığını yapan Türkiye'nin KEİB'I
canlandırabilmesi durumunda, bölgesinde daha etkin ve önemli bir rol oynaması mümkün
gözükmektedir.
Karayipler Topluluğu ve Ortak Pazarı (Caribbean Community and Common MarketCARICOM)
Bölgesel bir ekonomik örgütlenme. Karayip ülkeleri arasında başta ekonomik olmak üzere her
türlü işbirliğini amaçlayan örgüt, 1973 yılında kurulmuştur. Başlıca organları, Hükümet
Başkanları Konferansı ve Ortak Pazar Konseyi'dir. Örgüt üyeleri şunlardır: Antigua ve
Barbuda, Bahama Adaları, Barbados, Belize, Dominika, Greneda, Guyana, Jamaika,
Montserrat, St. Cristopher ve Nevis, St. Lucia, St. Vincent ve Grenadines Trinidad ve Tobago.
Karışmazlık Komitesi, 1936-1939
Karışmazlık ilkesinden doğan sorunları ele almak amacı ile Londra'da 1936 Eylül'ünde
kurulan komite. İspanya'da dışarıdan silah ve malzeme gönderilmesini önlemek için Nisan
1937'de, İspanya kıyılarını bölgelere ayırarak her bölgenin kontrolünü Fransa, İngiltere, İtalya
ve Almanya'ya verdi. Fakat Mayıs ayında bir Alman gemisinin cumhuriyetçi uçaklar
tarafından batırılması üzerine, bir Alman uçak filosu cumhuriyetçilere ait Almeria'yı
bombaladı ve arkasından da Almanya ve İtalya deniz kontrolünden çekildiler. Karışmazlık
Komitesi 1938 Nisan ayında İspanya'daki bütün yabancı gönüllülerin kademeli olarak
çekilmesi için bir plan kabul etti. Fakat 1939 yılı başlarında Franco'nun iktidarı ele geçirmesi
ile komite fiilen dağılmış oldu.
Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi (Council For Mutual Economic AssistanceCOMECON/CMEA)
Uluslararası ekonomik örgütlenme. 1949 yılında Sovyetler Birliği'nin inisiyatifi ile Doğu
Avrupa ülkelerini kapsayan bölgesel bir birlik kurulmuştur. Daha sonra bölge dışında da üye
alan COMECON'un 1961'den sonraki üyeleri Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya,
Demokratik Alman Cumhuriyeti, Küba, Macaristan, Moğolistan, Polonya, Romanya, SSCB
ve Vietnam olmuştur. Avrupa Kalkınma Programı'na karşıt bir hareket geliştirerek üyelerin
sanayileşmesini hızlandırmak, verimi artırmak, teknik gelişmeye önem vermek, üyeleri
arasında işbirliğini geliştirmek amacı ile oluşturulmuştur. Liberal Avrupa'ya karşı güçlenme
beklentisindeki COMECON üyeleri, merkezi planlamanın araç olarak kullanılmasını kabul
ederek bir araya gelmişlerdir. Örgütün başlıca organları: 1)Tüm üyelerin genel politikasına
yön veren Konsey, 2)1962'de kurulan ve en az üç ayda bir toplanarak daimi komisyonların ve
Sekreterya'nın çalışmalarına yön veren başbakan yardımcılarından kurulu Yürütme Komitesi,
3)Sekretarya. Dünya koşullarındaki ve COMECON üyesi ülkelerdeki ekonomik, siyasal
değişim süreci, örgüt ilke ve faaliyetlerinde değişiklik doğmasına yol açmıştır. Bu gelişmeler
sonunda Şubat 1991'de örgüt feshedilmiştir.
KEİB: bkz. Latin Amerika Serbest Mübadele Birliği
Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (Gulf Cooperation Council-GCC)
Bir bölgesel örgütlenme. 25 Mayıs 1981 tarihinde kurulan örgütün amacı, bölge ülkeleri
arasında, başta ekonomik olmak üzere çeşitli alanlardaki işbirliğini geliştirmektir. Örgüt
organları: 1)Yüksek konsey; Yılda bir kez toplanır, üye devlet hükümet ya da devlet
başkanlarından oluşur. 2)Bakanlar Kurulu: Üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarından oluşur ve
yaklaşık ayda bir toplanır, 3)Genel Sekreterlik. Örgüt üyeleri: Bahreyn, Birleşik Arap
Emirlikleri, Katar, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Umman'dır.
Örgüt merkezi, Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'dadır.
Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (North America Free Trade Association-NAFTA)
Bölgesel nitelikli bir ekonomik örgütlenme. NAFTA Andlaşması ABD-Kanada ve Meksika
devlet başkanları Bush, Mulroney ve Salinas tarafından 12 Ağustos 1992'de Washington'da
imzalanmıştır. Bu andlaşma uyarınca bazı tarım ürünleri bir süre daha korumacılık
kapsamında bırakılmak kaydıyla üye ülkeler arasındaki ticarete uygulanan gümrük vergileri
bazı istisnalar dışında 10 yıl içinde sıfırlanacaktır. NAFTA'nın asıl amaçlarından birisi de
sözkonusu üç ülke arasındaki ekonomik uçurumların kapatılarak Kuzey Amerika kıtasında
toplu halde ekonomik ve toplumsal istikrar kazandırabilmektir. Çünkü ABD'nin ve
Kanada'nın, Meksika'ya yatırımlarını çoğaltmaları durumunda, bu iki ülke ucuz işgücünden
yararlanacak, Meksika'da da işsizlik oranı azalacaktır. Ancak, ABD'deki işçi sendikaları,
kendi ülkelerinde de işsizlik sorununun bulunduğu gerekçesiyle NAFTA'ya karşı
gelmektedirler.
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty Organization-NATO)
Askeri, siyasal nitelikli bir uluslararası örgütlenme. 4 Nisan 1919'da on Batı Avrupa ülkesi ile
Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'nın katılımı sonucu, toplam on iki ülkenin
imzaladıkları bir antlaşma ile kurulmuştur. 1952 yılında Türkiye ve Yunanistan 1955 yılında
Federal Almanya, 1982 yılında da İspanya örgüte üye olmuşlardır. II. Dünya Savaşı
sonrasında Batılı ülkeler ile Sovyetler Birliği arasındaki anlaşmazlıkların bir uzantısı olarak
oluşturulan NATO, daha çok savunma niteliğinde bir örgüttür. Kuruluş antlaşmasına göre,
üyelerden herhangi birisine karşı girişilecek askeri bir saldırı bu örgütün tüm üyelerine
yapılmış sayılacaktır. Taraflardan birisine yapılan saldırı durumunda üye ülke, ortak ya da
bireysel savunma hakkını kullanır. Silahlı güç kullanmayı da kapsamak üzere diğer üyeler
kendisine yardımda bulunur. Fransa, dünya koşullarının değiştiğini ileri sürerek 10 Mart
1966'da NATO'nun askeri kanadından ayrılmış, ABD askerlerinin ülkesinden ayrılmasını
istemiş ve bu 1967'de gerçekleşmiştir. 1974 Kıbrıs bunalımı sonrasında Yunanistan da benzer
bir durum yaratmış, ancak 1980'den sonra eski statüsüne dönmüştür. 1967 yılının Aralık
ayında NATO içinde, 1991'e kadar geçerli olan "Esnek Karşılık" stratejisi kabul edilmiştir.
Dünyadaki hızlı ekonomik, siyasal gelişmeler karşısında NATO'nun savunma kimliği değişim
göstermiştir. Sözkonusu değişimin somutlaştırılması ise 6-8 Kasım 1991 tarihinde Roma'da
yapılan toplantıda gerçekleşmiştir. NATO Kuzey Atlantik Konseyi "İttifakın yeni stratejik
kavramı" başlıklı bir belge, "kapsamlı güvenlik kavramlı stratejisinin temel alınmasını
sağlamış ve, bu kitlesel tehdit, ileri savunma ve esnek karşılık stratejilerinin yerini almıştır.
Yine sözkonusu belgeye göre, NATO güçlerinde kapsamlı indirim, hareket yeteneği daha
fazla, acil müdahale gücüne sahip çok uluslu Çevik Tepki Gücü oluşumu ve nükleer
silahlarda indirim karara bağlanmıştır. NATO'nun yeni stratejisi, krizlerin çözümünde önce
diplomatik yolların kullanılmasını, işbirliği ve diyalogların geliştirilmesini savunarak siyasal
niteliğini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Krizlerin siyasal yollarla çözümlenememesi
durumunda askeri önlemler alınabilecek, nükleer silahlar ise ancak son yanıt olarak
kullanılabilecektir. Kapsamlı güvenlik kavramının bir diğer stratejisi ise Bunalım Yönetimi
olarak saptanmıştır. Burada amaç bunalımın çıkmadan önlenmesidir.
Kasım 1991 zirvesi sonrasında NATO, Baltık Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri ve Eski
Sovyetler Birliği ülkeleri ile ilişkileri geliştirmek için karar almıştır. Bu amaçla onaltı NATO,
altı eski Varşova Paktı ve üç Baltık ülkesinden kurulu Atlantik İşbirliği Konseyi
oluşturulmuştur. Örgütün başlıca organları şunlardır: 1)Kuzey Atlantik Konseyi: Onaltı
üyelerin temsilcilerinden oluşur, üst düzey sorunları ele alınır ve antlaşmanın uygulanması ile
ilgili sorunlarda yetkilidir, 2)Savunma ve Nükleer Planlama Komitesi: Fransa dışında tüm
üyelerin katıldığı en üst düzey askeri organdır, 3)Askeri Komite: Fransa'nın dışındaki üye
ülke genelkurmay başkalarından oluşan organ. Örgütün askeri çatışmalarını düzenler ve askeri
örgütü yönetir, 4)Sekretarya. Örgüt üyeleri: Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya,
Yunanistan, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, Türkiye,
İngiltere ve A.B.D. Örgüt merkezi, Belçika'nın başkenti Brüksel'dedir.
LAFTA: bkz. Latin Amerika Serbest Mübadele Birliği
Latin Amerika Entegrasyonu Birliği (Latin American Integration Association-LAIA)
1980 Montevideo Antlaşması ile kurulan ve Mart 1984'de etkinliğe başlayan ekonomik
işbirliği amaçlı örgüt. Sayısı onbir olan üyeleri üç kategoriye ayrılmıştır. a-En gelişmişler
(Arjantin, Brezilya, Meksika), b-Ortak düzeyde gelişmişler (Şili, Kolombiya, Peru, Uruguay,
Venezuel c)En az gelişmişler (Bolivya, Ekvador, Paraguay).
LAIA, Latin Amerika'da bir ortak pazar kurma amacı ile1960'ta kurulan Latin Amerika
Serbest Ticaret Birliği'nin (LAFTA) yerini aldı. Ama plan fazla bir ilerleme göstermediğinden
ortak Pazar kurmak için herhangi bir takvim sözkonusu olmaksızın iki yanlı tercih
anlaşmalarının özendirilmesi gibi daha esnek ve sınırlı bir yol üstlendi.
LAIA örgütünde, üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarından oluşan Bakanlar Konseyi, İmzacı
Ülkeler Konferansı, teknik ve yönetsel işlerden sorumlu Sekreterlik gibi organlar vardır.
Latin Amerika Nükleer Silahları Yasaklama Ajansı (Organismo Para la Prascripcion de las
Armas Nucleares en la Americana Latine-OPANAL)
Siyasal nitelikli bir bölgesel örgütlenme. 1969 yılında kurulan örgüt, Latin Amerika'nın
nükleer silahlardan arındırılmasını ve bu amaca yönelik kararların uygulamasını sağlamayı
amaçlar. Başlıca organlar: Antlaşmaya taraf olan ülkeler Genel Kurulu, beş ülkenin yer aldığı
Konsey ve Sekreterya'dır.
Örgüt üyeleri: Bahama Adaları, Barbados, Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Kosta Rika,
Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Grenada, Guatemala, Haiti, Honduras, Jamaika,
Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Surinam, Trinidad ve Tobago, Uruguay ve
Venezuela.
Örgüt merkezi Meksika'nın başkenti Mexico City'dedir.
Latin Amerika Serbest Mübadele Birliği (Latin American Free Trade Association-LAFTA)
Bir bölgesel ekonomik örgütlenme. 1960 yılında Montevideo Antlaşması ile kurulmuştur.
Latin Amerika ortak Pazarı yaratmak amacı ile oluşturulan LAFTA, bölgede ticaretin
serbestleşmesini, üye ülkelerin tarımsal kalkınmalarını ve sanayileşme politikalarının
koordine edilmesini öngörür. Üyeler arasındaki büyük gelişme farklılıklarının olması, dış
bağımlılıklarının aralarında uzlaşmalarına engel olması ve bölgede oluşan siyasal
istikrarsızlıklar nedenleri ile örgüt, 1980 yılında feshedilmiş ve yerine Latin Amerika
Entegrasyonu Birliği kurulmuştur. Örgütün başlıca organları, yılda bir kez toplanan
Konferans, Yürütme Komitesi, Yürütme Sekreteri idi.
Örgüte üye olmuş devletler: Arjantin, Brezilya, Şili, Kolombiya, Ekvator, Meksika, Paraguay,
Peru, Uruguay, Venezuaela,
Örgüt merkezi, Uruguay'ın başkenti Montevideo'a idi.
Merkezi Afrika Ekonomik ve Gümrük Birliği (Central African Customs and Economic
Union-UDEAC)
Ekonomik nitelikli bir bölgesel örgütlenme. 1966 yılında kurulan örgüt, Merkezi Afrika'daki
ülkeler arasında ekonomik işbirliğinin sağlanmasını amaçlar. Devlet Başkanları, Konseyi,
Danışma Komitesi, Genel Sekreterlik, başlıca organlardır.
Örgüt üyeleri: Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Gabon, Çad ve Ekvator Ginesi'dir.
Örgüt merkezi, Orta Afrika Cumhuriyeti'nin başkenti Bandui'dedir.
Merkezi Amerika Devletleri Örgütü (Organization de Estados Centromericanos-ODECA)
Siyasal nitelikli bir bölgesel örgütlenme. Amacı bölgedeki ülkeler arasındaki işbirliği ve
dayanışmayı geliştirmektedir. Örgüt organları, Hükümet Başkanları Konferansı, Dışişleri
Bakanları Konferansı, Yasama-Yürütme-Ekonomi-Para Konseyleri ve Merkezi Amerika
Adalet Divanı'dır. Örgüt üyeleri Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua.
Örgütün merkezi El Salvador'un başkenti San Salvador'dadır.
Merkezi Amerika Ortak Pazarı (Central American Common Market)
1960 Aralığında Guatemala, El Salvador, Honduras, Nikaragua ve Kostarika arasında
kurulmuş ve 1962 Temmuz'unda yürürlüğe girmiştir. Bölgesel nitelikli bir ekonomik
örgütlenmedir. Orta Pazar tipi bir iktisadi birleşmeyi öngörür. Üyeler arasında ticaretin
serbestleştirilmesi ve dışa karşı ortak bir tarifenin uygulanması kabul edilmiştir. Ayrıca
gerçek bir ekonomik birlik için üye ülkelerin çeşitli sektörlere sağlayacakları mali teşviklerin
de uyumlaştırılması benimsenmiştir. Bölgedeki sanayi projelerini desteklemek amacıyla
1961'de bir Ekonomik Bütünleşme Merkez Bankası (Central Bank for Economic Integration)
kurulmuştur. 1970'de Honduras, El Salvador ile arasındaki savaştan sonra birlikten çıkmıştır.
1970'lerin sonlarındaki Nikaragua ve Kosta Rika'nın gümrüklerini yükseltmesi bunalımı
birliğin etkinliğini azaltmıştır.
Örgütün organları; Merkezi Amerika Ekonomik Konseyi, Yürütme Konseyi ve Daimi
Sekreterya'dır.
Örgüt üyeleri; Kosta Rika, El Salvador, Honduras, Guatemala, ve Nikaragua'dır. Örgütün
merkezi Guatemala'nın başkenti Gutemala City'dir.
Merkezi Antlaşma Örgütü (Central Treaty Organization-CENTO)
Irak'ın ayrılmasından sonra Bağdat Paktı'na verilen ad. Irak, 14 Temmuz 1958'de yapılan
devrimden sonra yansız ve bağlantısız bir siyaset uygulamak istedi ve 21 Ağustos 1959'da
pakttan ayrıldı. Ekim 1959'da Washington'da toplanan Türkiye, İran, İngiltere ve Pakistan
temsilcileri bir bildiri yayımlayarak NATO ve SEATO arasında yer alan teşkilata, merkezi
durumu dolayısıyla, bu adın verildiğini açıkladılar. ABD, Mart 1959'da CENTO üyeleri
Türkiye, Pakistan ve İran'la ikili anlaşmalar imzaladı. Antlaşmalara göre, bu devletler bir
saldırıya uğrarsa ABD, hükümetlerin isteği üzerine yardıma gelebilecekti. Bu saldırı dolaylı
olarak nitelenebilecek, bir iç olay da olabiliyordu. Teşkilata üye olmayan ABD giderek
çalışmalara daha etkin bir şekilde katılmaya başladı. Kurulan askeri planlama heyetinin başına
bir ABD'li general getirildi. Ancak Pakistan ile Hindistan arasındaki Bangladeş ile ilgili
anlaşmazlıkta, Kıbrıs olayları sırasında ABD'nin tutumu üye ülkeler arasında teşkilatın
yararları hakkında kuşkular doğmasına yol açtı. Buna karşı 21. Bakanlar Konseyi, (1974)
raporunda büyük bir ciddiyetle, teşkilatın üye ülkelerin güvenliği açısından önemli olduğunu
ileri sürdü. Teşkilatın genel sekreterliğine Halük Bayülken atandı (1974). 1979'da, İslam
devrimiyle İran'da Şah rejimi çöktükten sonra yeni yönetim, ABD emperyalizminin bir aracı
olarak nitelendirdiği CENTO'dan ayrıldı. Pakistan da CENTO'nun kapatılmasını savundu.
Giderek faaliyetini yitiren örgüt 1979 yılında kapandı. Örgüt merkezi Ankara'da idi.
Merkezi Haberalma Örgütü (Central ıntelligence Agency-CIA)
ABD'nin merkezi istihbarat teşkilatı. "Soğuk harbin" başında 1946'da başkan Truman
tarafından kuruldu. 1947 tarihli National Security Act (Milli Güvenlik Kanunu) ile bir kurum
haline getirildi. Teşkilatı A.B.D. başkanına doğrudan doğruya faaliyetlerle ilgili bütün
istihbaratı bildirme ödeviyle yükümlüdür. Bu ödevi yerine getirmek için C.I.A.'nın emrinde
önemli miktarda para ve insan vardır. Bütçesi, 12.000. gizli ajanına ve beş kıtaya dağılmış
100.000'den fazla muhabirine ücret vermeye yeterlidir. Bu 12.000 ajan Amerikan
üniversitelerinin en başarılı öğrencileridir ve yüzde 82'sinin elendiği sıkı bir sınavdan
geçirilirler. Faaliyetlerinin yüzde 20'si gizli, yüzde 80'i açıktır. Ordinatör ve elektronik
tercümanların bulunduğu ultramodern cihazlar C.I.A'nın yardımcılarıdır. Washington
yakınlarında Langley merkezinde toplanan bilgiler, CIA tarafından burada değerlendirilir.
CIA genellikle ABD'nin resmi dairelerinden farklı faaliyet gösterdiğinden devlet içinde devlet
haline gelmiştir. Bu yüzden A.F.L kanalıyla antikomünist sendikalara 1947'den beri yaptığı
maddi yardımdan, 1954'te Guatemala başkanı Ardenz'in görevden ayrılmasından, 1953'te
İran'da Musaddık'ın devrilmesinden, 1955'te Güney Vietnam'da Ngö Din Diem ile, Laos'ta
general Fumi Nasovan'ın iktidara gelmelerinden, Kongo Leopoldville'de 1964'te komünizme
karşı olanların kazanmalarını sağlamaktan, 1956-60 arası U-2 uçaklarının SSCB ile Çin
üzerinde uçmalarından, 1961'de Küba'ya asker çıkarma teşebbüslerinden, Afrika ve
İndonezya'da çıkan birçok ihtilalden sorumlu tutularak açıkça suçlanmıştır.
Vietnam savaşlarından idari yönden önemli görülen etkisini azaltmak için Pentagon'a yeni bir
istihbarat servisi kurma ve F.B.I.'nın Güney Amerika'daki faaliyetlerini iki katına çıkarma
yetkisi verilmiştir. Pentagon bunun üzerine 5000 ajanlı Defense ıntelligence Agency'i
(Savunma İstihbarat Ajansı) kurmuştur. Ayrıca C.I.A. müdürünün başkanlığında faaliyet
gösteren Intelligence Advisary Committee'ye CIA, Dışişleri, hava, kara ve deniz kuvvetleri,
atom enerjisi ve F.B.I.'nın çalışmasını koordine etme yetkisi verilmiştir.
Milletler Cemiyeti (League of Nations)
Uluslararası bir siyasal örgütlenme. I.Dünya Savaşı'nın hem kazananlara hem kaybedenlere
getirdiği maliyetler yeni bir sistemi gerekli kılmaktaydı. Savaş galipleri, özellikle İngiltere ve
Fransa, oluşturdukları statükonun korunmasını ve bunun siyasal yollardan sağlanmasını
istemekteydiler. Milletler Cemiyeti Misakı Paris Barış Konferansı'nda hazırlanmış ve yenilen
ülkeler ile yapılan antlaşma eklenmiştir. Böylece örgüt, dünyada barışın korunması amacı ile
oluşturulmuştur. Ancak bu barış galip devletlerin kurdukları ve yenilen devletlere kabul
ettirdikleri bir barıştır.
Milletler Cemiyeti "Ortak Güvenlik Sistemi"ni kurmak ve savaşı engellemek amacı taşıyan
bir örgüt olarak oluşturulmuştu. Milletler Cemiyeti Misakı bir yandan üye ülkelerin
egemenliklerini gözetici hükümler içerirken diğer yanda da ülkelerin davranışlarını sınırlar
hükümler taşımaktaydı. Misak, sorunların barışçı yollardan çözümlenememesi durumunda
güç kullanma yetkisini Milletler Cemiyeti'ne tanımaktaydı. Ayrıca Misak sadece antlaşmaya
taraf olan ülkeleri bağlamaktaydı. Güç kullanımının sadece örgüte tanımış olduğunu gösteren
hükümlerin varlığı. Milletler Cemiyeti'nin güç kullanımını yasaklamadığını, sadece
geciktirebileceğini ortaya koymaktaydı. Bu durum örgüt içinde "saldırı" tanımının
yapılmasında da bazı güçlüklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. 10 Ocak 1920 tarihinde
yürürlüğe giren Misak'a göre örgütün iki temel organ vardır: Genel Kurul ve Meclis.
Sekreterlik ise bu iki organın faaliyetlerini düzenleyen bir kurum niteliğindeydi. Kararların
Genel Kurul ve Meclis oybirliği ile alınması ise, örgüt içerisinde devletlerin egemenliği
ilkesinin geçerli olduğunu ortaya koymaktaydı. Sadece yöntem ile ilgili konularda oy çokluğu
sistemi kullanılmakta idi.
Misak hükümlerini yerine getirebilecek kadar dahi yetkili organların bulunmaması ve geniş
bir katılımın da olmaması, Cemiyet'in etkisini giderek azalttı. Almanya, İtalya, Japonya ve
Sovyetler Birliği'nin örgütten ayrılmaları ve II. Dünya Savaş'ına engel olunamaması örgütün
varlığının sona ermesine neden oldu.
Türkiye 1932 yılında örgüte üye olmuştu.
Müslüman Kardeşler (İhvan-ül Müslimin, Muslim Brothers)
Bölgesel nitelikli bir dinsel örgütlenme. Arap ülkelerinde yayılan İslamcı bir hareket olarak
gelişen faaliyetler, 1928 yılında Mısır'da Hasan El Benna tarafından örgüt durumuna
getirilmiştir. Başlangıçta Mısır'da İngilizlere karşı faaliyet gösteren örgüt, diğer İslam,
özellikle de sünni İslam ülkelerinde de Batı karşıtı hareketin gelişmesine neden oldu. Mısır'ın,
Arap ulusçuluğunun sorunlarını çözmede yetersiz kalması, S.S.C.B. ile ilişkilerinin İsrail
karşısında yenilgiyi engellememesi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin İsrail'I desteklemeyi
sürdürmesi, 1970 sonrasında Müslüman Kardeşler'in güçlenmesine neden olmuştur.
NAFTA: bkz. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi
NATO: bkz. Kuzey Atlantik Andlaşması Örgütü
NGO: bkz. Hükümetdışı Örgütler
Nordik Topluluğu (Nordic Community)
Kuzey Avrupa'daki bir kısım ülkelerin oluşturduğu ekonomik ve siyasal birlik. Üyeleri
Finlandiya, İzlanda, Norveç, İsveç, Danimarka'dır. İzlanda ve İsveç aynı zamanda Avrupa
Serbest Ticaret Bölgesi (EFTA) üyesidir. O bakımdan Nordik Topluluğu gerçek anlamda bir
iktisadi birlik olmaktan çok, Kuzey Avrupa ülkeleri arasında bir işbirliği antlaşması
niteliğindedir.
OECD: bkz. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü
OEEC: bkz. Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü
On'lar Grubu (Group of 10)
1960'larda sanayileşmiş ülkeler arasında oluşturulan birlik. Paris Kulübü diye de adlandırılır.
1960'lı yıllarda sabit kurlu uluslararası para sistemi olan Bretton Woods Sistemi sarsıntı
geçirmeye başlamıştı. Dolara karşı güvenin azalması, döviz spekülasyonlarını
şiddetlendirerek uluslararası mali sistemi sarsmaya başlamıştı. Dış ödeme açıkları içinde
bulunan ülkelere kısa vadeli kredi sağlayacak ve böylece o ülkenin parasından kaçışları
önlemeye katkıda bulunacak bir kaynak Uluslararası Para Fonu idi. IMF'nin kredi kaynakları
sınırlı idi. Bu durumda, 1962 yılıda on sanayileşmiş ülke, aralarında imzaladıkları Ödünç
Alma Genel Anlaşması ve ihtiyaç doğduğu anda (spekülatif para kaçışlarını önlemek gibi),
kendi ulusal paraları cinsinden IMF'ye ödünç vermeyi taahhüt ediyorlardı. Bu şekilde On'lar
Grubu'nu oluşturan sözkonusu ülkeler şunlardı: ABD, Kanada, İngiltere, F. Almanya, İtalya,
Belçika, Hollanda, İsveç, Japonya ve Fransa. Bu düzenleme ile uluslararası rezervler
konusunda para sistemine esneklik kazandırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla ayrıca, On'lar
Grubu'nun 30 Mart 1968 tarihli Stockholm toplantısında Özel Çekme Hakları diye bilinen bir
uluslararası ödeme aracının yaratılması konusunda IMF'ye önerilerde bulunulması
kararlaştırılmıştır.
OPEC: bkz. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü
Paris Kulübü: bkz. On'lar Grubu
Parlamentolararası Birlik (Inter Parliamentary Union)
Oldukça eski geçmişi olan bir siyasal örgüt. Çeşitli ülkelere mensup parlamenterler arasında
görüş alışverişinin yapıldığı bir forum niteliğindedir. Üye sayısı 100'ün üzerindedir. Üyeler
bağlı oldukları devletleri değil, kendilerini temsil ederler. Dünya parlamenterleri arasında
işbirliğini sağlamak, demokratik kurumların gelişmesine katkıda bulunmak, dünya barışına ve
uluslararası dayanışmaya katkıda bulunmak gibi amaçları vardır. Birliğin Cenevre'de daimi
bir Sekreteryası bulunmaktadır.
Pentagonale
Bölgesel birlik. Çekoslovakya (eski), Yugoslavya (eski), Macaristan, İtalya, Avusturya
arasında kurulmuştur. 10-11 Kasım 1989 tarihinde sözkonusu ülkeler arasında işbirliğinin
kurulmasına yönelik faaliyetlere, Çekoslovakya 20 Mayıs 1990'da iştirak etti. Tuna nehri ve
Adriyatik denizi arasındaki Orta Avrupa'yı kapsayan Pentagonale'nin amaçları; çevre
korunması, ulaşım ve trafik düzenlemeleri, küçük ve orta ölçekli girişimler arasında işbirliği,
bilgi alışverişi, telekomünikasyon ağının kurulması, kültür, eğitim ve turizm alanlarında
işbirliğidir. 1 Ağustos 1990 tarihinde kabul edilen program ise şu alanlarda işbirliği
yapılmasını içermektedir. Çevre koruması ve kontrolü için bilgisayarlı bilgi iletişim
sisteminin geliştirilmesi ve bu amaçla Viyana'da kurulan Merkez Bilgi Bankası'nın 1990
sonbaharında çalışmaya başlaması, atıklar konusunda işbirliğinin yapılması, uluslararası doğal
parkların kurulmasında işbirliği; nükleer reaktörlerin yönetimi ve temel güvenlik ilkeleri
çevresinde veriler ve diğer bilgilerin değiş tokuşuna ilişkin anlaşma yapılması ve bu alanlarda
uzmanlar arasında toplantıların düzenlenmesi; enerji kullanımında ekonomiklik ve üretimde
verimliliğin artırılması; çevre üzerinde zararlı etkilerin azaltılması ve bundan kaçınılması;
temiz enerji üretimi için danışma hizmetlerinin kurulması, beş ülkede ekonomik önlemler ve
bu önlemlere ilişkin çıkarılan yasalar konusunda işbirliğinin kurulması.
Pentagonale, örgüt üyesi ülkeler arasında işbirliği ile çevre sorunlarının çözülmesi, sınır
boylarınca ulaşım güçlüklerinin düzeltilmesi gibi çözümlemelere yanıt verecek bir uluslarüstü
birliğin kurulmasını hedeflemektedir.
Petrol İhracatçısı Arap Ülkeleri Örgütü (Organization of Arab Petroleum Exporting
Countries-OAPEC)
Kuveyt, Libya, Suudi Arabistan, Cezayir ve dört Körfez Emirliği arasında 1968 Ocağında
kurulmuştur. Uluslararası petrol fiyatlarının belirlenmesinde OPEC'e öncülük eden kuruluştur.
Petrol konusunda üyeler arasında işbirliği yapmak ve Arap-İsrail anlaşmazlığında petrolü
siyasi bir silah gibi kullanmak amacında idi. OAPEC'in petrol konusunda işbirliği sağlamak
konusunda OPEC'ten daha etkili olduğu düşünülmektedir. Çünkü yalnız petrol ihraç eden
Arap ülkelerinden oluşuyor ve OPEC gibi Arap olmayan Ekvator, Endonezya, İran, Nijerya,
Venezuella, Bahreyn örgütte yer almıyordu. 1971 yılında faaliyetleri son bulmuş ve benzer
amaçlar OPEC tarafından yerine getirilmeye çalışılmıştır.
Örgütün başlıca organları; yılda en az bir kere toplanan ve ülke petrol bakanlarının katıldığı
en yetkili organ durumundaki Bakanlar Konseyi, Yürütme Bürosu ve Sekreterya'dır.
Örgüt üyeleri: Katar, Mısır, Irak, Kuveyt, Libya, Suudi Arabistan, Suriye, Tunus, B.A.E.,
Cezayir'dir.
Örgütün merkezi Kuveyt'in başkenti Kuveyt City'de idi.
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (Organization of Petroleum Exporting Countries-OPEC)
1960'larda başlıca petrol üreticisi ve ihracatçısı ülkelerin kurduğu bir örgütlenme. Petrol
fiyatlarının ve üye ülkelerinin ihracat kotalarının görüşüldüğü bir forum rolü oynar. Geçmişte
çok etkili bir petrol karteli örneği vermiştir. Ancak zamanla gücünü yitirmeye başladı.
Örgütün Arap ülkeleri, petrolü Batılı ülkelere karşı bir silah gibi kullanma istemişlerdi. 1973
sonları ve 1974 başlarında OPEC, petrol fiyatlarında dört kata varan oranlarda zam yaptı.
Petrole 2. Büyük zam 1979 yılında yapıldı. Bu gelişmeler sonucunda örneğin 1969'da varili
1.84 dolar olan petrolün fiyatı 1980 başlarında spot piyasada 34 dolara yükseldi. Petrol
fiyatlarındaki bu aşırı yükselme, ithalatçı durumundaki ülkelerde büyük dış ödeme açıkları ve
dış borç yükü, iç ekonomilerde ise şiddetli enflasyonla birlikte işsizlik (stagflasyon) sorunları
doğurdu. Diğer yandan petrol ihracatçısı ülkeler büyük dolar rezervlerine sahip oldular.
"Petrol Dolar" adı verilen bu fonların batılı ülke ekonomilerinden çekilip OPEC ülkelerinin
kasalarına girmesinin, Batılı sanayileşmiş ülkelerde büyük bir resesyon doğuracağından
endişe edilmişti. Fakat beklenen tehlike gerçekleşmedi. OPEC ülkeleri bu petro dolar
fonlarını, büyük ölçüde Batılı sermaye piyasalarına yaptıkları yatırımda ve Batı'dan satın
aldıkları malların finansmanında kullandılar. Böylece sözkonusu fonlar Batılı ülkelerin
ekonomilerinden çekilmiş olmadı. OPEC, üretimi ve ihracatı sınırlıyordu. Ancak giderek kota
sınırlarının belirlenmesi konusunda görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Suudi Arabistan ve Kuveyt
gibi bir grup OPEC ülkesi, sahip oldukları büyük rezervler nedeniyle yüksek fiyatların OPEC
dışı petrol üretimini ve alternatif enerji kaynaklarını özendireceğini savunarak aşırı fiyat
politikasına karşı çıktılar. İran ve Libya gibi ülkeler ise sınırlı rezervleri dolayısıyla mümkün
olduğu kadar kısa zaman içinde en yüksek geliri elde etmek için yüksek fiyat politikasından
yana idiler. 1980'lerin başında anlaşmazlık sonucu her ülke kendi politikasını izlemeye
koyuldu. Böyle bir yaklaşım kuşkusuz OPEC ülkeleri arasındaki birlik ve dayanışmanın
ortadan kalkması anlamına geliyordu. İthalatçı ülkelerde tasarruf sağlayıcı önlemler almaya
ve alternatif enerji kaynaklarının kullanımını artırmaya yönelik faaliyetler arttı. İngiltere ve
Hollanda gibi ülkeler zengin Kuzey Deniz'inde zengin yataklar keşfettiler. Böylece bir yandan
dünya talebinin düşmesi diğer yandan OPEC dışı üretiminin artması petrol fiyatlarında
düşüşler doğurdu. 1990 yazında Irak'ın Kuveyt'I işgali ile örgüt içi çatlak en üst düzeye çıktı.
PLO: bkz. Filistin Kurtuluş Örgütü
RCD: bkz. Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği
Sadabat Paktı
İki savaş arası dönemde varolan boşluktan endişelenen devletlerin kurdukları bölgesel
nitelikli bir siyasi örgütlenme. Bu örgütlenme Irak, İran, Türkiye ve Afganistan arasında 8
Temmuz 1937'de Tahran'da yapılan Sadabat Antlaşması'nın ürünüdür. Avrupa'daki güçlerin
diğer kıtalardaki ülkelere saldırması ile gelişen olayları, bazı devletleri ittifak arayışına
sokmuştur. Türkiye İtalya'nın Habeşistan'a saldırmasından duyduğu endişeden dolayı bölge
ülkeleri ile bir ittifak arayışına girmiş ve ilk önce Türkiye, Irak ve İran arasında 1935 yılında
üçlü bir antlaşma imzalanmıştır. Bundan önce İran Şahı Rıza Pehlevi 1934 yılının Haziran
ayında Türkiye'yi ziyaret etmişti. Bu ziyaretten sonra iki ülke arasında iyi ilişkiler kurulmuştu.
Diğer yandan, Musul sorununun çözülmesi ile, Irak ile de olan ilişkiler normalleşmişti.
Nihayet Afganistan'la daha Milli Mücadele sırasında başlayan işbirliği devam etmiştir.
Yukarıda sözünü ettiğimiz antlaşmayı, 2 Ekim 1935 tarihinde Cenevre'de taraflar parafe
etmişlerdir. Bu gruplaşmaya daha sonra Afganistan da katılmıştır. Cenevre'de temelleri atılan
paktın gerçekleşmesi uzun sürede olmuştur. Bunun başlıca nedeni Irak ile İran arasında
varolan sınır anlaşmazlığı idi. Pakt ancak 1937 yılında geçerlilik kazanmıştır. Türkiye,
Afganistan, Irak ve İran arasında Dörtlü Pakt 8 Temmuz 1937'de Tahran'da, Sadabat
sarayında imzalanmıştır. Paktın 1 nci maddesi ile taraflar "birbirlerinin iç işlerine her türlü
müdahaleden mutlak suretle kaçınma siyaseti takip etmeyi" taahhüt etmişlerdir. Paktın diğer
maddeleri şu hükümleri içermekteydi: Müşterek sınırların dokunulmazlığına riayet edilecek;
müşterek çıkarları ilgilendiren uluslararası uyuşmazlıklarda danışmada bulunulacak; taraflar
birbirlerine karşı tecavüz hareketine girişmeyecek; uyuşmazlıklar Milletler Cemiyeti'ne
havale edilecek. Pakt beş yıl için imzalanmıştı; ancak, taraflar bu sürenin sona ermesinden altı
ay önce Pakt'ın feshi ihbarında bulunmadıkları takdirde, Pakt otomatik olarak 5 yıl süre ile
uzatılmış sayılacaktır.
Dört devlet başkanı arasında teati edilen telgraflarda Pakt'ın Orta Doğu'da barışın devamı için
zaruri olduğu belirtiliyordu. Pakt, anti-revizyonist ülkeler (Versay Antlaşması düzeninden
yana olanlar), özellikle İngiltere tarafından da olumlu karşılanmıştı. Aslında Paktın
imzalanması sırasında Irak hala İngiliz nüfuzu altında bulunuyorlardı; bunun içindir de,
İngiltere'nin muvakatını almadan Irak'ın katılması mümkün olmazdı.
Sadabat Paktı bugüne kadar taraflarca denonse edilmemiş olmakla birlikte, bu pakt II. Dünya
Savaşı'ndan sonra unutulmuştur.
Sosyalist Enternasyonel
Sosyal Demokrat ve Sosyalist partilerin oluşturduğu birlik. II. Dünya Savaşı'ndan sonra
Sosyalist eğilimi partiler örgütlenme girişimleri başlattılar, 1946'da kurulan ve daha sonra bir
danışma organı olan uluslararası Sosyalist Konfederasyon Komitesi'nin (COMUCO) girişimi
ile Temmuz 1951'de Sosyalist Enternasyonal kuruldu. Örgüt içinde her partinin bir oyu
bulunur ve kararlar oybirliği ile alınır. En yüksek organdan Kongre'nin yanısıra bütünüyle
parti temsilcilerinin yer aldığı alt örgütler ve oniki ülkenin temsilcilerinin oluşturduğu "Büro"
bulunmaktadır. Sosyalist Enternasyonal Sovyetler türü komünist sisteme karşı çıkarak
demokratik sosyalizmi savunmaktadır. Örgüt Sovyetler Birliğine karşı NATO tarafından
desteklenmiştir. Sosyalist Enternasyonal Sovyetler ile yumuşama ve barış içinde birarada
yaşama ilkesini benimsemiş, insan hakları, demokrasi ve genel silahsızlanmanın sağlanmasını
savunmuştur. Sosyalist Enternasyonal Avrupa Birliği gibi kurumların çalışmalarına
katılmaktadır. 60 dolayında parti üyesi vardır. T.C.'den Haziran 1989'de S.D. Halkçı Parti
örgüt üyeliğine kabul edilmiştir.
Taşnaksütyun (Dasnaktsutyun)
1890 yılında Tiflis'te kurulan Ermeni İhtilal Cemiyetleri Birliği'nin kısa adı. Rus sosyal
devrimcilerini örnek alarak Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ve İran'da örgütlenen, çetecilik ve
terör yöntemlerini benimseyen Taşnaksütyum, Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı
İmparatorluğu'na karşı Rusya ile işbirliği yaptı. 1918 yılının Mayıs ayında Taşnaklar,
Kafkaslarda kurulan geçici Ermeni Cumhuriyeti'nin başına geçtiler. 2 Aralık 1920'de
Ermenistan'ı Sovyetleştiren Kızıl Ordu'nun müdahalesiyle iktidardan, çok geçmeden de
ülkeden kovuldular.
Uluslararası Adalet Divanı (International Court of Justice)
B.M. örgütünün altı ana organından birisi. 1945 yılında kurulan U.A.D. ulusal gruplarca aday
gösterilen, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından mutlak çoğunluk esasına göre seçilen
15 yargıçtan oluşur. 9 yıllık bir süre için seçilen bu yargıçların yeniden seçilmesi mümkündür.
Divan yargıçları kendilerine 3 yıl için bir başkan ve bir de Başkan Vekili seçerler. Ayrıca
Divan'ın sekreterliğini yapmak üzere bir de "Greyfe" atanır.
Divan kararları (9 üyeden az olmamak kaydı ile) hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alır.
Gerekçeli olarak alınan bu karara her yargıç kendi "kişisel görüşünü" veya karara karşı ise
"muhalefet şerhini" ekleyebilir.
Yalnızca devletlerin Divan önünde taraf olabilme yetkileri bulunmaktadır. Bu açıdan bireysel
başvuru yolu kapalıdır. Divan'ının "kaza" yetkisi ihtiyari olduğundan yargılama yetkisi
tarafların kendi arzuları ile önüne getirecekleri uyuşmazlıklar ile sınırlıdır. Bununla beraber
devletler, kendi aralarında yaptıkları özel antlaşmalarla Divan'ın yargılama yetkisini önceden
kabul edebilmektedirler. Devletler buna genellikle uyuşmazlığın diğer taraflarca da kabul
edilmesi koşuluyla başvurmaktadır. Öte yandan Divan'ın kararlarının uygulanışı esas
itibariyle tarafların iyi niyetine bırakılmıştır. Bir başka deyişle, Divan tarafından alınan bir
karara uyulmasının herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır. Divan'ın kararlarının
bağlayıcılığına uyulmaması halinde izlenecek yol G.Konseyi'ne başvurmaktır. Bununla
beraber uygulamada Divan'a gitmeyi kabul eden bütün devletler alınan kararlara uymuşlardır.
U.A.D.'nın bir başka yetkisi de uluslararası uzmanlık kuruluşlarına "danışma görüşleri"
vermektir. Dolayısıyla doğrudan uluslararası Adalet Divanın önüne gelmeyen konularda,
Divan'ın görüşünü almak da mümkündür.
Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International)
1961 yılında İngiliz avukat Peter Benenson tarafından insanlığa hizmet amacı ile kurulan özel
(resmi olmayan) siyaset dışı örgüt. Örgütün amacı, tüm dünyada düşüncelerinden dolayı
mahkum edilmiş olanların serbest bırakılmasını, tüm siyasi tutukluların açık ve adil bir
biçimde yargılanmasını, işkence ve ölüm cezasının kaldırılmasını sağlamaktır. 150 kadar
ülkeden, 500.000'in üzerinde üyesi bulunan örgütün kırkiki ulusal bölümü bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletlerde temsil edilen örgüt, 1977 yılında Nobel Barış Ödülü'nü aldı.
Uluslararası Sekreterliği Londra'dadır.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (International Atomic Energy Agency-IAEA)
Bir Birleşmiş Milletler kuruluşu. 1957'de kurulmuş olup merkezi Viyana'dadır. Üye sayısı
90'ın üzerindedir. Nükleer enerjinin barışçı amaçlarla kullanılışı konusunda üye ülkeler
arasında araştırmaları ve işbirliğini desteklemeyi amaçlar.
Kuruluşun en önemli organları, Genel Konferans, Genel Güvernörler Kurulu ve
Sekreterya'dır.
Uluslararası Çalışma Teşkilatı (International Labour Organization-ILO)
Birleşmiş Milletler teşkilatının çalışma konularından sorumlu olup merkezi Viyana'dadır.
1919'da Milletler Cemiyetine bağlı bir kuruluş olarak kurulmuştu. 1946'da Birleşmiş
Milletlerin bir organı durumuna geldi. Kuruluş amaçları dünya işçilerinin çalışma koşullarını
iyileştirmek, sosyal güvenlik önlemlerini yaygınlaştırmak ve sosyal adaleti gerçekleştirici
normlar belirlemek biçiminde özetlenebilir. Zamanla amaçları genişletilmiş, istihdam ve
çalışma standartlarıyla ilgili tüm konuları kapsamına almıştır. Aynı zamanda az gelişmiş
ülkelere teknik yardımlar yapar. Bütçesi üye ülkelerin katkılarından oluşur. Örneğin ABD'nin
katkısı %25, Sovyet Rusya'nın katkısı %10 ve İngiltere'nin katkısı da %10 dolayındadır.
ILO'nun merkezi İsviçre'nin Cenevre kentindedir. Her üye ülke ILO'da iki hükümet temsilcisi
ile birer işçi ve işveren tarafından temsil olunur. Üç organı vardır: 1-Uluslararası Çalışma
Konferansı, örgütün asıl yasa ve politikalarını belirleyici organıdır. Bütün üye ülkelerin
delegelerinden oluşur. 2-Yönetim Kurulu, konferanstaki hükümet işçi ve işveren gruplarınca
seçilen 48 üyeden oluşur. Yıllık olarak toplanan konferanslar arasında gerekli işlemlerle
ilgilenir. 3-Uluslararası Çalışma Ofisi, örgütün yönetiminden sorumlu olan kuruluştur.
Uluslararası çalışma konularında sözleşme tasarıları hazırlar ve üye ülkelerin onayına sunar.
Çalışma standartları belirler ve ayrıca çeşitli konularda görüş belirtir.
Uluslararası Denizcilik Örgütü (International Maritime Orgazation-IMO)
1958 yılında faaliyete geçen Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı uzmanlık kuruluşu. IMO'nun
amacı, deniz kirliliğinin önlenmesine ilişkin alanlardaki hukuksal sorunların çözümü ve
işbirliğinin artırılmasıdır. Uluslararası denizcilik örgütünün belli başlı organları, Meclis ve
Konsey'dir. Ayrıca Hukuk, Seyir Güvenliği gibi komiteleri bulunur.
Örgütün 133 üyesi vardır. Birleşmiş Milletler üye olmadığı halde örgüte üye olanlar; Kore
Demokratik Halk Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Monako, İsviçre'dir. Birleşmiş Milletlere
üye olduğu halde örgüte üye olmayan ülkeler ise, Afganistan, Arnavutluk, Belize, Bhutan,
Botswana, Burundi, B.Rusya, Merkezi Afrika Cumhuriyeti, Comonos, Çad, Nijer, Grenada,
Laos, Lesotho, Lüksemburg, Mali, Moğolistan, Namibya, Paraguay, Ruanda, San Marino, Sao
Tome ve Principe, Güney Afrika Cumhuriyeti, Swaziland, Uganda, Ukrayna, Vietnam, Batı
Samoa, Zambiya, Zimbabwe ve St. Kits ve Nevis'tir.
Örgütün merkezi Londra'dadır.
Uluslararası Ekonomik İşbirliği Bankası (International Bank for Economic Cooperation)
1964'de kurulmuştur. Doğu Bloku ülkelerinin ekonomik kuruluşu olan Karşılıklı Ekonomik
Yardım Konseyi (COMECON)'nin mali organı idi. COMECON içinde işbirliğinin
geliştirilmesine katkıda bulunmak, ikili ticaretin yerine çok yanlı ticaretin gelişmesine
yardımcı olmak, üye ülkelerin geçici dış ödeme dengesizliklerinin giderilmesi için finansman
sağlamak gibi görevleri vardır. Üyeler arasında çok yanlı denkleştirmeyi sağlamak için
"transfer edilebilir Ruble" mekanizmasını kurmuş ancak bu konuda fazla başarılı olmamıştır.
Örgütün 1991 yılında feshedilmesi ile (COMECON) işlevini yitirmiştir.
Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency)
Uluslararası bir uzmanlık kuruluşu. 1974 yılında dünya ekonomik buhranı sonucu Finlandiya,
Fransa ve İzlanda dışındaki OECD ülkeleri tarafından kurulan örgütün amacı, üye ülkeleri
enerji, özellikle de petrol ile ilgili sorunlarına çözüm getirmektir. Bu ana amaca yönelik
olarak; üye ülkelerin petrole olan bağımlılıklarını azaltmak, uluslararası petrol borsaları
konusunda iletişimde bulunmak, petrol piyasalarında istikrar sağlamak ve petrol şokunun
etkilerine karşı üye ülkeleri korumak için faaliyetlerde bulunur. Bu amaçlarla üye ülkeler
belirli miktarlarda petrol stoku bulundurmayı kararlaştırmışlardır.
Örgütün başlıca organları Yürütme Kurulu, İdari Komite ve Sekreterya'dır. Örgütün 21 üyesi
şunlardır: Avusturalya, Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Almanya, Yunanistan,
İrlanda, Japonya, Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç,
İsviçre, Türkiye, Birleşik Krallık ve A.B.D.
Örgütün merkezi Fransa'nın başkenti Paris'tedir.
Uluslararası Finans Korporasyonu (International Finance Corporation-IFC)
1956 yılında kurulan, Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı bir uzmanlık kuruluşu. Dünya
Bankası (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası) içinde de ayrı bir hukuksal kimliğe sahip
olan IFC'nin 135 üyesi vardır. Faaliyetleri üye ülkelerdeki özel sektör kuruluşlarına kredi
vermeye yöneliktir. Hükümet garantisi olmadan özel sektör kuruluşlarının yeterli sermaye
elde edemediği durumlarda özel işletmelere ve özel kalkınma bankalarına finansman sağlar.
Uluslararası özel sermaye akımlarını özendirmek ve az gelişmiş ülkelerdeki sermaye
piyasalarının kurulması ve gelişmesine yardımcı olmak da başlıca amaçları arasındadır. 1950
başlarında az gelişmiş ülkelerde, özel kesime verilecek kredilerde hükümet garantisi koşulu
aramanın bu ülkeye sermaye akışını sınırlandıran önemli bir engel olduğu iyice anlaşılmıştı.
Bu durum karşısında IFC, yatırım projelerinin gerçekleştirilmesinde özel girişimden daha
geniş ölçüde yararlanılmasını sağlamak üzere kuruldu. Ancak 1961'de, sözleşmenin
değiştirilmesine kadar, faaliyetleri sınırlı kaldı. Çünkü elinde dağıtılacak yeteri kadar fon
bulunamıyordu. Ayrıca hisse senetlerine yatırım biçiminde faaliyeti de yoktu. Sözleşmede
yapılan değişiklikler ile faaliyetleri hızla gelişti. Bugün, IFC özel sektör işletmelerine
doğrudan yatırım yapabilir, özel sektör yatırımcılarına kredi verebilir. IFC'nin finansmanı üye
ülkelerin katkılarından oluşur. Kaynak kullanımları hisse senedi yatırımları ve uzun vadeli
krediler biçiminden olur. Kredi olarak talep edilmeyen fonlarını hisse senedi yatırımlarında
kullanır.
Örgüt merkezi Washington D.C. dedir.
Uluslararası Hür İşçi Konfederasyonları (International Confederation of Free Trade Unions)
Uluslararası nitelikli bir sendikal örgütlenme. Özgürlükçü Demokratik ülkelerdeki işçi
sendikaları üyedirler. 1949 yılında, Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu'ndan ayrılan
sendikalar tarafından kurulmuştur. Bu ayrılığın nedeni o yıllarda Dünya İşçi Sendikaları
Federasyonu'nun komünizmin denetimi altına girmesi idi. Genellikle anti-sosyalist
sendikalardan oluşan konfederasyonun organları şunlardır: Ulusal sendikaların bir ya da iki
temsilci ile katıldıkları en üst yetkisi bulunan Dünya Kongresi, genel idare sorunlarının
görüşüldüğü 36 üyeli yürütme Kurul ve Sekreterya.
36 sendikanın üye olduğu kuruluş, yaklaşık 85 milyon işçiyi temsil etmektedir ve merkezi
Brüksel'dedir.
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası: bkz. Dünya Bankası
Uluslararası Kalkınma Birliği (International Development Association-IDA)
1960 yılında Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası IBRD (Dünya Bankası)'nın kurduğu alt
örgüt. En yoksul durumdaki az gelişmiş ülkelere çok uzun vadeli ve çok düşük faizli krediler
vermektedir. Türkiye bunlardan değildir. IDA kredilerinin kaynağını sanayileşmiş ülkelerin
katkıları ve Dünya Bankasının gelirlerinden yapılan transferler oluşturmaktadır. Uygulamada
ise IDA kredileri çok sınırlı kalmıştır. IDA ile Dünya Bankası ve Uluslararası Finansman
Kurumu arasında yakın ilişkiler vardır. Bu üçü Dünya Bankası Grubu'nu oluştururlar. Dünya
Bankası başkanı aynı zamanda IDA'nın da başkanıdır.
Uluslararası Kriminal Polis Örgütü (International Criminal Police Organization-Interpol)
13 Haziran 1956'da, çeşitli ülkelerdeki mevcut hukuk sınırları içerisinde ve İnsan Hakları
Evrensel Beyannamesi'nin ruhuna uygun olarak, tüm polis idareleri arasında mümkün
olabilecek karşılıklı yardımı sağlamak ve geliştirmek amacıyla kurulmuştur. 1994 yılında 159
adet bağımsız devlet örgüte üye idi.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi (International Olympic Committee-IOC)
Bir uluslararası spor kuruluşu, 1894 yılında "Spor Komitesi" olarak kurulmuştur. Amacı
uluslararası barışçı amaçları ile biraraya getirilebilecek spor organizasyonları oluşturmak ve
bunların işleyiş faaliyetlerini düzenlemektir. 152 ülkenin ulusal olimpiyat komitesinden gelen
seksensekiz temsilci görev yapmaktadır. Bu üyeler, ülkelerini değil kendilerini temsil ederler.
En önemli organ, Yürütme Kurulu'dur. Örgütün merkezi, İsviçre'nin Lozan kentindedir.
Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlement-BIS)
1930 yılında kurulan ve merkezi İsviçre'nin Basel kentinde olan uluslararası bir ekonomik
örgütlenme. Almanya'nın müttefiklere ödeyeceği savaş tazminatının yönetimini üstlenmek
üzere kurulmuştur. Bankaya üye olan ülke sayısı 30 dolayındadır. Türkiye'de 1964 yılında
BIS sözleşmesini imzalayarak üye olmuştur. Üye ülkelerin Merkez Bankaları arasında
işbirliği sağlamak, uluslararası mali işlemler için ek finansman olanakları yaratmak ve bu tür
işlemlere güvence veren bir kuruluş olarak görev yapmak gibi fonksiyonları vardır. Bankanın
en yetkili organı üye ülkelerin merkez bankaları temsilcilerinden oluşan Güvernörler
Konseyi'dir. Ayrıca Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya merkez bankaları güvernörleri ile
bunların diğer bazı gelişmiş batı Avrupa ülkelerinin merkez bankaları arasında seçtikleri
temsilcilerden oluşan bir yönetim kurulu vardır. Yönetim Kurulu başkanı aynı zamanda banka
başkanıdır. Yönetim Kurulu yılda en az bir kez toplanır. 1960'lı yıllardan sonra BIS'ın
fonksiyonlarından önemli bir artış olmuştur. Bunun bir nedeni ABD'nin artan dış ödeme
açıkları dolayısıyla "Swap Antlaşmaları"na yaygın biçimde başvurmasıdır. Çünkü banka 1961
tarihli Basel Antlaşması ile yüklendiği döviz piyasaları arasında işbirliğini sağlamak görevi
çerçevesinde, A.B.D. ile diğer merkez bankaları arasında swap işlemlerine aracılık etmiştir.
Diğer bir nedenle Eurodollar piyasasının gösterdiği gelişmelerdir. Banka bu piyasada aktif rol
oynar. Diğer bir deyişle, Eurodollar piyasasında ortaya çıkan dengesizlikler karşısında bu
piyasaya müdahalelerde bulunur. BIS altın ve döviz olarak mevduat kabul eder. Bunların
hemen hemen tamamı merkez bankasından gelir. Gerek topladığı mevduatlardan, gerekse
kendi öz kaynaklarından elde ettiği fonlarla merkez bankasına kredi verir veya bunlarla kısa
vadeli yatırımlarda bulunur. Uluslararası Ödemeler Bankası'nın yürüttüğü bankacılık
faaliyetlerinin dışında bir tür "Merkez Bankası Kulübü" veya "Merkez Bankalarının Bankası"
durumundadır. BIS 1948-1958 yılları arasında Avrupalı ülkeler arasındaki karşılıklı
ödemelerde OECD'nin denkleştirme kurumu olarak görev yapmıştır. Bu gün AB'ye bağlı
Avrupa Parasal İşbirliği Fonu'nun ve ECU kliring sistemiyle çalışan ticari bankalar birliğinin
kliring ajanı durumundadır.
Uluslararası Örgütler (international organizations)
Uluslararası örgüt kavramı, en geniş anlamıyla, uluslararası düzeyde faaliyet gösteren, ticari
amaç taşımayan ve birden çok devleti ilgilendiren fakat devlet niteliği taşımayan her türlü
birleşmedir. Uluslararası örgütler iki türlüdür: Hükümetlerarası uluslararası örgütler
(international inter-governmental organizations) ve hükümetler-dışı uluslararası örgütler
(international non-governmental organizations). Birinci gruba girenler devletler arasında
oluşturulan fakat kendilerini oluşturan devletlerden ayrı ve sürekli bir iradeye sahip olan ve
devlet niteliği taşımayan birleşmelerdir. Dar anlamda bu tür uluslararası örgütler
kastedilmektedir. İkinci gruptakiler ise, değişik uyruktan özel ya da kamu kişilerinin
birleşmesi sonucu oluşan, hiçbir devletlerarası antlaşma konusunu oluşturmayan ve
uluslararası düzeyde faaliyet gösteren örgütlenmelerdir.
Uluslararası örgütler, a)evrensel ya da bölgesel olma b)genel kapsamlı ya da belirli bir konu
ile ilgili olma, c)eşgüdüm (koordinasyon) sağlayıcı ya da ulus-üstü nitelikte olma gibi değişik
ölçütlere göre sınıflandırılabilir. Uluslararası örgütlerin, ihtiyaca bağlı olarak ve amaçları
doğrultusunda genel kurul, konsey, komisyon, sekreterlik, adalet divanı, parlamento, komite
adlarını alan ana organları ve bazen de yardımcı organları bulunmaktadır.
Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund-IMF)
1944'de Bretton Woods Konferansları'nda kararlaştırılan, uluslararası para sisteminin
işleyişini sağlamak üzere kurulan örgüt. Bu konferanslarda kurulmasına karar verilen
Uluslararası Para Fonu ile Dünya Bankası ikiz kardeş durumundadır. Ancak IMF, uluslararası
mali düzeni sağlamak, Dünya Bankası ise uluslararası kalkınma konularına yönelik
faaliyetlerde bulunmak üzere kurulmuşlardır. IMF, Bretton Woods Sistemi'nin merkezi
kuruluşu olarak ortaya çıkmıştı. 1973 Mart'ında bu sistemin yıkılmasından sonra faaliyeti
sona ermemiş, aksine bir ölçüde değişerek artmıştı. IMF'nin başlıca fonksiyonu, dış ödeme
açığı olan ülkelere kısa vadeli kredi açmaktır. O bakımdan uzun vadeli kalkınma kredileri
veren Dünya Bankası'ndan farklıdır. Bugün IMF'ye üye ülkelerin sayısı 150'nin üzerindedir.
IMF'ye üye olanlar aynı zamanda Dünya Bankası'na da üyedirler. Sosyalist Blok ülkeleri
Bretton Woods konferanslarına katılmakla birlikte, bu kuruluşlara üye olmamışlardı. Ancak
zamanla bu ülkeler de Fon'a üye olmaya başlamışlardır. Gerek IMF'nin gerekse Dünya
Bankası'nın merkezleri A.B.D.'nin başkenti Washington D.C.'dedir. IMF'nin en yetkili karar
alma organı üye ülkelerin Maliye Bakanları ve merkez bankaları başkanlarından oluşan
Guvernörler Kurulu'dur. (Board of Governers). İkinci organ fonun güncel işlerini yürütmekle
görevli Yürütme Kurulu (Executive Board)'dur. Her üye ülkeye fona girişte bu katoların
%25'ini üye ülkeler altınla, geri kalanı ise kendi ulusal paraları ile ödüyorlardı. Bu kuruluşa
fon denmesinin sebebi bu şekilde çeşitli ülkelerin paralarını bünyesinde toplamasındandır. O
nedenle de ülkelerin kotalarının bu kısmına "altın tranşı" olarak değişmiştir. Ülke kotalarının
%25'ine eşit olan bu kısmın çekilmesi otomatiktir. O bakımdan bu miktarlar, ülkelerin ulusal
dış rezervlerin bir parçası olarak kabul edilirler. Kotalar aynı zamanda üye ülkelerin
alabilecekleri kredi miktarlarını belirler. Fon'un vereceği krediler yukarıda değinildiği gibi
ödemeler bilançosu amaçlıdır. (Kısa vadeli) Fondan sağlanacak normal kredi hakları beş
dilime ayrılmıştır (tranche). Birinci dilim rezerv tranşıdır. Ve kullanılışı otomatiktir. Ondan
sonraki dilimler kredi tranşlarıdır.
Birinciden dördüncüye doğru Fon'un öne süreceği şartlar ağırlaşır. Esasen IMF'nin kredi
şartlılık ilkesi geçerlidir. Fon'dan borç almak isteyen ülke, ödemeler bilançosu açığını
kapatmaya yönelik iç ve dış istikrar programı hazırlamak, sunmak ve Fon ile anlaşmak
zorundadır.
Bu programların onayı Fon'u "yeşil ışık" yakması anlamına gelir ki bu diğer uluslararası mali
çevrelerin alacakları bakımından da önem taşır.
Fon'u yöneten Guvernörler Kurulu'ndan her üye ülkenin kotası ile orantılı oy hakkı vardır. En
büyük oy hakkı A.B.D.'nindir. Fon'dan borçlanma mekanizması farklıdır. Şöyle ki,
borçlanmak isteyen ülke, Fon'a kendi ulusal parasını yatırarak, karşılığında istediği parayı
fondan çeker. Bunun geri ödenmesi durumunda da, sağlam bir para ödenerek Fon'a yatırılan
ulusal para geri alınır.
Fon kredi tranşları çerçevesinde verdiği normal kredilerden ayrı olarak başka kredi olanakları
da sağlar. Bunlardan birisi destekleme kredileridir. (Stand-by Credits) Bu kanaldan da şartlılık
ilkesi uyarınca kredi verilir. Bretton Woods sisteminin yıkılmasından sonra da Fon'un kredi
fonksiyonu sürmektedir. Ancak bugün bir de üye ülkelere uygulanan kur politikalarını
"gözetme" görevini (surveillance) üstlenmiştir. Buradaki amaç, üyeler hangi sistemi
benimsemiş olurlarsa olsunlar birbirlerine zarar vermemeleri, dolayısıyla kur politikaları
arasında uyum ve düzen sağlayarak, uluslararası ticari ve mali akımların gelişmesine katkıda
bulunmaktır. Bundan başka, Fon, üye ülkelerin özel ya da resmi borçlarını ödeyememeleri
durumunda borç erteleme antlaşmalarının yapılmasına ve borcu geri ödeyecek planların
hazırlanmasına da yardımcı olur.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (International Civil Aviation Organization-ICAO)
Birleşmiş Milletler teşkilatına bağlı bir uzmanlık kuruluşu. 1947'de oluşturulan örgütün 161
üyesi vardır. Uluslararası Sivil Havacılığı geliştirmek üzere güvenlik standartları, etkinlik,
ekonomi ve hizmet yeterliliği, uluslararası hava sahasından yararlanmada fırsat eşitliği gibi
konularda çalışmalar yapar. 1945 yılında geçici bir statü ile kurulmuştu. 1947 yılında,
Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonun (1944 Chicago) yirmi altı kadar ülke tarafından
onaylanması ile daimi statüye kavuştu ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı'na bağlandı.
Örgütün başlıca organları, Genel Kurul, Konsey ve Sekreterya'dır. Örgütün 161 üyesi
şunlardır: B.M.'ye üye olup da örgüte üye olmayan ülkeler; Arnavutluk, Belize, B.Rusya,
Danimarka, Ukrayna, Batı Samoa'dır. B.M.'ye üye olmadığı halde örgüte üye olan ülkeler ise
Kiribati, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Monaka, Nauru, İsviçre ve
Tonga'dır.
Örgüt merkezi, Kanada'nın Montreal kentindedir.
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (International Telecommunication Union)
Merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunan bir Birleşmiş Milletler uzmanlık kuruluşu.
Yüzyirmiden fazla üyesi bulunmaktadır. 1865'de Paris'te Uluslararası Telgraf Birliği
(International Telegraph Union) şeklinde kurulmuştur. Şu gibi görevleri vardır. Radyo
frekanslarını incelemek; kaydetmek; uluslararası telefon ve telgraf havaleleriyle ilgili teknik,
işletmecilik sorunları ve mali konular hakkında önerilerde bulunmak; telekomünikasyon
antlaşmalarıyla ilgili üye ülkelere bilgi sağlamak. Uydular aracılığıyla haberleşme de birliğin
faaliyet alanına girmektedir.
Temsilciler Konferansı, Yönetim Konseyi ve Genel Sekreterlik başlıca organlardır. Örgütün
160 üyesi şunlardır: B.M. üyesi olmadığı halde örgüte üye olan ülkeler; Kore Demokratik
Halk Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Liechtenstein, Monako, Nauru, İsviçre, Tonga, Vatikan
ve Kiribati. B.M. üyesi olduğu halde örgüte üye olmayan ülkeler ise; Dominika, St. Kitts ve
Nevis, St.Lucia ve Seyşel Adaları'dır.
Örgütün merkezi İsviçre'nin Cenevre kentindedir.
Uluslararası Ticaret Örgütü (International Trade Organization-ITO)
II.Dünya Savaşı'ndan sonraki dönemde dünya ticaretini serbestleştirmek için, 1947-48 yılları
arasında Havana'da (Küba) toplanan 50 kadar ülke temsilcisinin kurulmasına karar verdikleri
örgüt. 1930'larda dünya ticaretinde yoğun koruyuculuk ve iktisadi milliyetçilik egemen
olmuştu. Ancak ülkeler, bu kısıtlamaları kaldırılıp dünya ticaretinin serbestleşmesini
istiyorlardı. 1964'de Bretton Woods Konferansları'nın toplanıp Uluslararası Para Fonu ve
Dünya Bankası'nın kurulmasına karar verilmesiyle mali alanda işbirliği gerçekleşmiş ve
belirli bir düzen kurulmuştu. Şimdi ticaret alanında da aynı şeyi yapmak gerekiyordu.
ITO'nun kuruluş yasasında amaçları, uluslararası ticarette gümrük tarifelerinin, kotaların ve
öteki kısıtlamaların kaldırılarak dünya ticaretinin liberalleştirilmesi yolunda çalışmalar
yapmak olduğu belirtiliyordu. Ancak fonksiyonları iç işlerine müdahale niteliği taşıdığı
gerekçesi ile ITO sözleşmesi başta ABD olmak üzere bazı sanayileşmiş ülkelerin yasama
organları tarafından onaylanmamıştır. Gerçekte asıl nedenin ticaretin serbestleşmesinden
zarara uğrayacak endüstri temsilcilerinin baskıları olduğu söylenebilir. Kısacası ITO,
kuruluşunu gerçekleştirilip faaliyete geçememiştir. Ancak ITO'nun yerine hemen hemen
benzer amaçlı Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması (GATT) kurulmuştur.
Uluslarüstü Örgütler (supranational organizations)
Global sistemde var olan örgütlerin bir türü. Kimi yönleriyle geleneksel uluslararası hukuk
yöntemlerinden ayrılan ve iç hukuk yöntemlerine yaklaşan bu tür örgütlerin kararlarının
büyük çoğunluğu bağlayıcı güce sahiptirler. Tavsiye nitelikli kararlara ender olarak rastlanır.
Bu bağlayıcı kararların bu tür örgütlerin kurucu antlaşmalarından kaynaklanan iki önemli
özelliği vardır: i)Üye devletlerde de doğrudan hukuksal etki doğurmaları; ii)Üye devletlerin
yasaları ya da öteki kuralları ile çatışmaları durumunda örgüt kararlarının üstün tutulması.
Bağlayıcı kararların üye devletlere doğrudan hukuksal etki doğurmasının anlamı, bu
kararların örgüt organlarınca alınması ya da yayınlanması anından başlayarak üye devletler
ülkelerinde kendiliklerinden hüküm doğurma gücüne sahip olmaları demektir.
Bu tür örgütlerin bağlayıcı kararlarının üye devlet yasaları ile çatışmaları durumunda üstün
tutulmalarına gelince, bu üstünlük yalnızca örgüt organları önünde değil, özellikle üye
devletlerin yargı organları dahil ulusal organları önünde de söz konusudur.
Ulus-üstü nitelikli örgütlerin bugün en tanınmış ve gelişmiş örneği Avrupa Birliği olmaktadır.
UN: bkz. Birleşmiş Milletler Örgütü
UNCTAD: bkz. BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı
UNESCO: bkz. BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
UNICEF: bkz. BM Çocuk Fonu
Üç'ler Grubu (The Threes, Group of 3)
1 Ocak 1973 tarihinde Avrupa Topluluğu'na katılan üç yeni üyeyi, yani İngiltere, Danimarka
ve İrlanda'yı ifade eder.
Varşova Paktı (Warsaw Treaty Organization)
Siyasal ve askeri nitelikli bir uluslararası örgütlenme. Nato'ya karşılık olarak, Sovyet
Rusya'nın önderliğinde Doğu Bloku ülkeleri arasında kurulan askeri örgüt. Daha II. Dünya
Savaşı sürerken Avrupa'da Sovyet üstünlüğünün ortaya çıkması ve D.Avrupa ülkelerinde
Komünist partilerin iktidara geçmeleri sonrasında, Arnavutluk, Demokratik Almanya
Cumhuriyeti, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya, Çekoslovakya ve Yugoslavya ile
S.S.C.B. arasında benzer ikili antlaşmalar imzalanmıştır. Savaş sonrasında A.B.D. ile
S.S.C.B. arasındaki anlaşmazlığın giderek artması ve Federal Almanya Cumhuriyeti'nin Batı
ile bütünleşmesi sonucunda 1955 yılında yukarıda adı geçen devletler-Yugoslavya dışındaaralarında bir pakt oluşturmuşlardır. Paktı kuran "Dostluk İşbirliği ve Karşılıklı Yardım
Antlaşması" ve NATO'ya karşıt bir güvenlik ve işbirliğini öngörmekteydi. Antlaşmaya göre,
taraflardan birkaçına Avrupa'da silahlı bir saldırı olduğunda, B.M. Antlaşması'nın 51. maddesi
uyarınca bireysel ya da ortaklaşa karşılık verilecekti.
Örgütün başlıca organları; Siyasal Dayanışma Komisyonu, Dışişleri Bakanları Daimi
Komisyonu, Savunma Bakanları Komisyonu, Silahlı Kuvvetler Ortak Komisyonu ve Askeri
Konsey olarak belirlenmişti. Merkezi Moskova'da bulunan ve Bulgaristan, Çekoslovakya
(eski), Macaristan, Polonya, Romanya ve S.S.C.B.'nin Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nin
Federal Almanya Cumhuriyeti ile birleşmesinden sonraki üyeleri olduğu örgüt, dünya siyasal
ve ekonomik konjonktüründeki değişmelerden etkilenerek çözülme sürecine girmiştir. 19
Kasım 1990'da AGİK ve AKKUM liderler zirvesinde kararlaştırılan, 25 Nisan 1991 tarihinde
yürürlüğe giren bir karar ile örgütün askeri kanadı feshedilmiştir. Örgütün siyasal kanadının
da feshedilmesine ilişkin kararın yürürlüğe giriş tarihi ise 1 Nisan 1991'dir.
WHO: bkz. Dünya Sağlık Örgütü
WTO: bkz. Dünya Ticaret Örgütü
Yedi'ler Grubu (Groub of 7)
Uluslararası Para Fonu'nun bünyesindeki ülke gruplarından. Yedi büyük sanayileşmiş ülkenin
(ABD, Kanada, Almanya, İtalya, Fransa, Japonya ve İngiltere) Devlet veya Hüküm
başkanlarından ekonomik, mali ve siyasal konular görüşülür, kararlar alınır ve ortak tutumlar
belirlenir. 22 Eylül 1985'te kurulmuştur.
Yetmişyedi'ler Grubu: bkz. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı Yirmidört'ler
Grubu (Group of 24)
Uluslararası Para Fonu (IMF) ile sıkı bir işbirliği halinde çalışan, amacı uluslararası para
sisteminin reformuna ilişkin çalışmalarda az gelişmiş ülkelerin çıkarlarını savunmak olan
77'ler grubu ile bağlantılı daimi bir komite.
Zenginler Klübü (Richmen's Club)
1956 yılında kurulmuştur. Borç veren ve verdikleri borçları yeni bir ödeme planına bağlamak
isteyen sanayileşmiş ülkelerle, bazı uluslararası mali kurumların temsilcilerinin katılması ile
oluşan gayri resmi bir kuruluştur. Üyeleri arasında A.B.D., Kanada, İngiltere, Almanya,
İtalya, Hollanda, Belçika, Japonya, Danimarka, İsviçre, Avusturya gibi ülkeler ile Uluslararası
Para Fonu (IMF), Dünya Bankası ve OECD gibi kuruluşların temsilcileri yer alır.
Toplantılarda borçlu ülkenin ekonomisi incelenir. Dış borçların ertelenmesi ve yeni dış
yardım sağlanması gibi konular görüşülür. IMF'nin tutumu, alınan kararları büyük ölçüde
etkiler. Toplantılara Fransız Maliye Bakanı başkanlık eder. Sekreterya görevi de aynı ülkenin
Maliye Bakanlığınca yerine getirilir. Paris Klübü'nün yeni ödeme planına bağladığı borçlar
genellikle hükümetlerarası kredilerle, resmi garantili ihracat kredileridir.
Zenginler Klübü, koruyucu politikalar izlenmesi gerektiğini düşünen az gelişmiş ülkelerin,
periyodik görüşmeler yoluyla gümrük tarifelerini indirip dünya ticaretini serbestleştirmek
amacını güden gelişmiş ülkeler için kullandıkları bir tabirdir.