YUNANİSTAN ÜLKE RAPORU
advertisement
YUNANİSTAN ÜLKE RAPORU 2 Yunanistan’ın Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeleri: Ulusal Adı Başkenti Yönetim Biçimi Dili Dini Yüzölçümü Toplam Kara Deniz Komşu ülkelerle sınırları: Arnavutluk Bulgaristan: Türkiye: Makedonya Kıyıları Nüfus Nüfus dağılımı Atina Selanik GSYİH GSYİH büyüme Enflasyon İhracat İthalat Dış borç :Helenik Cumhuriyeti :Atina :Demokrasi :Yunanca :Hıristiyan Ortodoks :131940 km² :130800 km² :1140 km² :282 km :494 km :206 km :246 km :13676 km :10.722.816 (Temmuz 2008 tahmini) :3.757.000 :1.047.000 : 326,4 milyar Dolar :%3,7 (2007) :%2,7 (2007) :25,76 milyar dolar (2007) :79,92 milyar dolar (2007) :86,7 milyar dolar (2007) 3 YUNANİSTAN EKONOMİSİ Yunanistan’daki Ekonomik Mucize Yunanistan’daki ekonomik mucize terimi, 1950’lerden 1970’lerin ortalarına kadar etkili olan sosyal ve ekonomik gelişmeyi belirtmek için kullanılmaktadır. 1950 ve 1973 yılları arasında ülkenin ortalama ekonomik büyümesi %7 ile aynı dönemde Japonya’dan sonra ikinci olmuştur. Büyüme oranları, 1950’ler boyunca, çoğu zaman %10’ları aşıp modern ‘kaplan ekonomi’ ye (sanayi üretimi de özellikle 1960’lı yıllarda %10 oranında artmıştır) yaklaşarak en yüksek konuma gelmiştir. Buna rağmen ‘mucize’ terimi, Yunanistan’da pek yaygın değildir. Bunun nedeni, Yunan toplumunun kendisiyle alakalıdır: 1970’lerdeki savaş sonrası dönem 1967-1974 yılları arasında askeri diktatörlükle sonuçlanan, ağır anlaşmazlıkların olduğu bir dönemdir. Yunanlılar için bu çeyrek yüzyılı olumlu görmek mümkün değildir. Bunun ötesinde, büyüme (en azından en başlarda) yoksul ve zengin arasındaki ekonomik uçurumu genişletip siyasi ayrımları arttırmıştır. 1941-1944 arasında Yunanistan’ın işgali ve direnişçilerle yapılan ateşli mücadelelerin alt yapı ve ekonomi üzerinde beklenmedik, yıkıcı etkileri olmuştur. Ayrıca, savaştan sonra Yunanistan, 1949 yılına kadar “İç Savaş”la uğraşmış ve 1950 yılında Yunan ekonomisi daha da kötüleşmiştir. Ekonomik büyüme açısından Yunanistan, 1950’den sonra (1980’lerdeki ekonomik durgunluk dışında) yıllık büyüme açısından birçok Avrupa ülkesinden daha iyi bir performans sergilemiştir. Bu performans Yunanistan’ı, gelişmiş bir ekonomi haline getirmiştir. Yunanlılar bugün, AB ülkelerinden Fransa ve Almanya’dakine yakın seviyedeki kişi başına düşen gelir seviyelerinin zevkini çıkarmaktadır. Yunanistan, 1981’de başlayan AB üyeliğinin ardından uygulamaya başladığı istikrar politikalarıyla ekonomisini yeniden düzenlemiştir. AB pazarında rekabet edebilmek için ekonomik-ticari düzenlemelerini ve uygulamalarını serbestleştirmek zorunda kalmıştır. Geçmişe bakıldığında Yunanistan, AB bütçesinden faydalanır konumdadır. GSYİH’sinin %4.2 sine tekabül edecek şekilde, 1998’de AB’den Yunanistan’a yapılan toplam net ödeme 3.15 milyar eurodur. 1998’deki net girişin ise, 3.22 milyar euro olduğu tahmin edilmektedir. Yunanistan Delors II paketi çerçevesinde AB’den, Temmuz 1994’te 16.6 milyar ECU (Avrupa Para Birimi) değerinde destek almıştır. Bunun 14 milyar ECU’su Toplum Destek Çerçevesinden (CSF) ve 2.6 milyar ECU’su Uyum Fonu’ndandır (Cohesion Fund). Bu yardım düzeyi, 1999’da düzenlenen temel kamu işleri ve ekonomik gelişim projeleriyle, rekabet, insan kaynakları programları, yaşam koşullarını iyileştirme, yoksul ve gelişmiş bölgeler arasındaki farkı indirgemeye hizmet etmek amacıyla devam etmiştir. Yunanistan’ın , 2007-2013 AB bütçesi fonundan, GSYİH’sinin %1.8’ine denk düşen 20.1 milyar Euro alması kararlaştırılmıştır. Daha sabit makro ekonomik çerçeve ve düşük faiz oranları sayesinde büyüme önemli ölçüde artmıştır. Yunan ekonomisi 1994’ten beri sürekli büyümektedir ve 1996’dan itibaren AB 25 ortalamasının üzerindedir. 2004’te Yunan ekonomisinde büyüme oranı 4.7% olmakla birlikte, AB15teki en belirgin yükselmeyi göstermiştir. Bunun bir bölümü, 2004’te Atina’da gerçekleştirilen Yaz Olimpiyat Oyunları alt yapısına yapılmış olan yatırımlara dayanmaktadır. Bunun sonucunda net gelir, 1997’de AB27 ortalamasının 85%’ne denk düşerken, 2007’de 100%’üne tekabül etmektedir. 4 Son zamanlardaki ekonomik performans tatmin edicidir. Bununla birlikte, yetkililer için iki zorluk vardır: 1) Olimpiyat Oyunlarının coşkusunun ardından meydana gelen ekonomik durgunluk ve AB tarafından çiftçilere 2006’da yapılan mali yardımın geri çekilmesi, 2) Özellikle sosyal güvenlik, kalkınma, işçi piyasası alanında gelecek yatırımları teşvik amaçlı düzenlenen yapısal ekonomik reformlarda ilerleme kaydetmek ve ülkenin yüksek işsizlik oranını azaltarak büyüme ve ekonomik istikrarı arttırmaktır. 2006 yılının 3. çeyreğinde Yunanistan’da, %4.4’lük bir büyüme gerçekleşmişken, geçmiş yılda aynı zaman diliminde %3.8’lik bir büyüme gerçekleşmiştir. Bu, AB ve Avrupa bölgesindeki en yüksek orandır. Şu anki zorluklar, %8.8 oranında olan işsizliği azaltma, sosyal güvenlik sistemi reformu, kamu sektörünün özelleştirmesi, vergi sisteminin gözden geçirilmesi ve belirli bürokratik yetersizliklerin indirgenmesidir. Avrupa Birliği kuralları çerçevesinde Yunanistan, GSYİH’ sini Ekim 2007’de %9,6 oranında yükseltmiştir. (2006’da planlanan değerden daha küçük bir oranda) Yunanistan’da devlet, 1990’lı yılların başlarına kadar savunma sanayi, hava ve demiryolları, rafineriler ve sanayi sektörünün %70’inde etkin rol oynamıştır. Yunanistan’da sürdürülmekte olan özelleştirme faaliyetlerine rağmen devletin ekonomideki etkisi sıfırlanmamıştır. Ekonomisi küçük ama açık olan Yunanistan’ın endüstriyel yapısı diğer AB ülkelerine kıyasla daha sınırlıdır. Ülkedeki sanayinin çoğu Atina ve Selanik şehirlerinde yoğunlaşmıştır. Yunanistan sanayi sektörü özellikle 2000 yılından itibaren Uzakdoğu’dan gelen yoğun rekabet karşısında ciddi sıkıntılarla karşılaşıp küçülmeye başlamıştır. Turizm, toplam milli gelirdeki payı ile, Yunanistan için çok önemli bir kalemdir. Aynı zamanda turizm, ülkenin döviz kaynakları için de büyük önem taşımaktadır. Yunanistan’ın ekonomisi için turizmden sonra en önemli sektörler gayrimenkul ve ticaret sayılabilir. Son yıllarda finans sektörü de büyüme göstermektedir. Telekom pazarının serbestleşmesi de iletişim sektörünün önemini arttırmıştır. GSYİH’nin %74,4’ünü hizmetler (ulaşım, turizm, haberleşme, ticaret, bankacılık, kamu yönetimi, savunma), %20,6’sını sanayi ve %5,1’sini tarım sektörü oluşturmaktadır. (2006) GSYİH (2007) Tarım 3,2% Sanayi 20,6% Tarım Sanayi Hizmetler Hizmetler 76,3% 5 Sektörler: Tarım Yunanistan’ın yaklaşık %80’i dağlık arazidir. Bu nedenle topraklarının yaklaşık %20’si işlenmekte, işlenmekte olan toprakların ise sadece %37’si sulanabilmektedir. Yunanistan birçok tarımsal üründe kendine yetebilen bir ülke olmakla birlikte bazı tahılları, et ve mandıra ürünlerinin çoğunluğunu ithal etmektedir. Yunanistan, şeftali ve domates üretiminde dünyada başı çeken önemli ülkelerdendir. Ülkenin diğer önemli tarım ürünleri arasında tütün, pamuk ve şeker pancarı yer almaktadır. Aynı zamanda balık çiftliklerinde Avrupa’daki balık üretiminin yaklaşık yarısını karşılamaktadır. Yunanistan, dünyanın dördüncü büyük zeytinyağı ihracatçısı konumundadır. Madencilik, Doğal Kaynaklar ve Enerji Yunanistan hem yer üstü hem de yeraltı doğal kaynakları açısından çok zengin olmayan bir ülkedir. Yunanistan, perlit (inci taşı), bentonit, puzolan ve sünger taşı üretiminde dünyada üst sıralarda yer almakta olup, ülkede boksit rezervleri de bulunmaktadır. Maden yatakları alüminyum yönünden zengindir; fakat bu madeni çıkartma bedeli diğer ülkelere kıyasla çok yüksektir ve bu sebeple ülkenin enerji ihtiyacı gittikçe artmaktadır. Yunanistan’ın enerji üretim kaynakları kısıtlıdır. Enerji ihtiyacının %60,5’lik kısmı petrol, %7,1’lik kısmı ise doğalgazla karşılanmakta ve bu miktarın tamamı ithal edilmektedir. Taşoz Adası yakınlarında ciddi miktarda petrol ve doğalgaz yatakları fark edilmiş ancak henüz işletmeye başlanmamıştır. İnşaat Yunanistan’daki yapı endüstrisinin gelişimi Atina’da düzenlenen olimpiyat oyunları ve AB fonlarından sağlanan desteklerle güçlenmiştir. Fonlar ve Çerçeve Programlarından sağlanan desteğin yanı sıra Avrupa Yatırım Bankası’ndan (AYB) alınan kredilerle özel sektörün de işbirliğinde büyük projelere imza atılmıştır. Yunanistan yapı endüstrisinde 1999 yılından bu yana kamu ve özel sektörün işbirliğine büyük önem vermektedir. İmalat Yunanistan’ın üretim sektörü birçok AB üyesi ülkeye kıyasla daha küçüktür. İmalat sanayinde en geniş pazar payına sahip sektör, hammaddelerini yerel kaynaklardan sağlayan yiyecek içecek ve tütün gibi tüketim malları sanayidir. 6 Ayrıca, tekstil ve giyim eşyasının hammaddesi olan pamuk üretiminde AB’den sağlanan tarımsal destek kapsamındaki fonlarında yardımıyla AB’nin ve Avrupa’nın bir numaralı pamuk üreticisi konumuna yükselmesi doğal olarak ilgili sektörlerin gelişmesinde önemli bir etken olmuştur. 1980’li yıllarda AB fonlarından çok yoğun biçimde faydalanan Yunanistan AB’nin korumacılık duvarlarının da etkisiyle oldukça kuvvetli bir tekstil ve hazır giyim sektörü oluşturmuştur. Hatta 1980’li yılların sonuna doğru tekstil ve giyim sektörünün toplam ihracattaki payı %25’lere kadar yükselmiştir; fakat Uzak Doğu ülkeleri ile yapılan rekabet nedeniyle son yıllarda gerileme gerçekleşmiştir. Hazır giyim yanında diğer sektörlerden mobilya, petrokimya ürünleri, kimyasallar, kağıt ürünleri gibi imalat sanayi sektörlerinde yapılan yatırımlarda kendi kendine yeterli hale gelen Yunanistan, beyaz eşya, otomotiv ve high-tech diye nitelendirilen elektronik ürünleri üretiminde iç pazarın çok küçük olması ve AB’de yoğun bir rekabetin hüküm sürmesi nedeniyle fazla bir aşama kaydedememiş ve iç talep tamamen ithalat ile karşılanmıştır. Bankacılık, Sigortacılık Yunanistan’da bankacılık sektörü oldukça gelişmiştir. Yunan bankalarının yaklaşık hepsinin Balkanlarda şubeleri ve bayileri bulunmaktadır. Yerel bankaların yanı sıra belli başlı tüm yabancı bankalar Yunan pazarına girmiş ve Yunan bankaları ile birçok yerel banka arasında birleşme yaşanmıştır. Ancak, sigortacılık sektörü için aynı başarı söz konusu değildir. Yunanistan’ın sigorta piyasası diğer Avrupa ülkelerine kıyasla daha küçüktür. Genel sigortacılık hizmetlerinde hayat sigortasının önemi 1998 yılından itibaren her yıl artış göstermektedir. Turizm Turizm, Yunan ekonomisinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Turizm, GSYİH’nin %15’ini oluşturmaktadır. Son yıllarda Yunanistan’a kendi nüfusundan fazla turist gelmiştir. Sektörün GSYİH’deki büyük payının yanı sıra aynı zamanda istihdam sorununu azaltmaya büyük katkısı bulunmaktadır. Resmi politika, turizm ürünlerini çeşitlendirmeyi ve bu sektörün ülkenin ekonomisine katkısını daha da artırmayı amaçlamaktadır. Hükümet turizm sektörüne yabancı yatırımcıları ve özel sektör işletmelerini çekmeyi amaçlamaktadır. 7 Yunanistan’da Yatırım Teşvikleri: Yunanistan, Dış Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) yatırım ve teşviklere ilişkin düzenlemelerini kabul etmiştir. Yerli ve yabancı yatırımcılar arasında yatırım teşvikleri uygulamasında eşitlik esası söz konusudur. Az gelişmiş bölgelere verilen yatırım teşvikleri daha fazladır. Yunanistan’daki yatırımlar hakkında detaylı bilgi Yunan Yatırım Merkezi ELKE’ den alınabilmektedir. (www.elke.gr ) Yunanistan’daki yatırımcılara sağlanan teşvikler bölgelere göre belirlenmiş olup, bölgeler AB ile mutabakat çerçevesinde gelişmişlik seviyesine göre belirlenmiştir. Yunanistan bu doğrultuda 6 bölgeye ayrılmıştır. (A,B,C,D1,D2,D3) Sıralamada A en gelişmiş, D3 ise en gelişmemiş bölgeyi ifade etmektedir. Yatırım bölgesi haritasından söz konusu bölgeler görülebilmektedir. 8 Bölgelere göre; - Nakit veya leasing sübvansiyonu Vergi muafiyeti İşçi maliyeti sübvansiyonu gibi alanlarda sağlanan teşvikler farklılık gösterebilmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcı arasında teşvik farkı bulunmamaktadır. Ancak yatırımın istihdam yaratacak üretim ağırlıklı girişimlerden oluşması şarttır. Yunanistan’da Ülke Bazında Yabancı Yatırımlar: 2005 yılı rakamları ile Yunanistan’daki toplam yabancı yatırım tutarı 24,7 milyar Euro’dur. Yunanistan’a yatırım yapan ülkeler ağırlıklı olarak AB üyesi ülkelerden oluşmaktadır. Ülke Lüksemburg Hollanda Almanya Fransa İtalya Belçika Portekiz İspanya İrlanda Avusturya Finlandiya Toplam Euro Bölgesi İngiltere İsveç Danimarka Toplam AB Euro Bölgesi hariç Toplam AB Diğer Avrupa ülkeleri ABD Diğer Amerika ülkeleri Afrika ülkeleri Asya ülkeleri Avustralya Toplam Euro Bölgesi hariç Toplam Miktar (milyon Euro) Pay (%) 11,877.7 48,0 2,459.7 9,9 1,118.6 4,5 1,062.7 4,3 364.4 1,5 195.8 0,8 164.7 0,7 172.6 0,7 158.6 0,6 73.4 0,3 18.0 0,1 17,666.0 71,4 1,301.4 5,3 62.8 0,3 32.4 0,1 1,396.5 5,6 19,062.6 77,0 2,653.3 10,7 1,857.2 7,5 887.3 3,6 222.7 0,9 58.0 0,2 2.3 0,0 7,077.3 28,6 24,743.3 100,0 9 Ekonomik ve Ticari İlişkiler Dış Ticareti: Yunanistan 1981 yılından beri AB üyesi bir ülkedir ve ticareti de AB uygulamalarına göre yürütülmektedir. Ödemeler dengesi göstergelerine göre ithalatının 1/3 oranındaki ihracatıyla Yunanistan mal ticaretinde büyük yapısal açığa sahiptir. 1980’li yıllarda AB, Yunanistan’ın ihracatında 3/5 ve ithalatında 2/3 paya sahip iken son yıllarda bu durum özellikle ihracat alanında Balkan ve Doğu Avrupa ülkeleri lehine değişmeye başlamıştır. AB’nin son genişlemesi ile Yunanistan ihracatının %56’sını ve ithalatının ise %59’unu AB ülkeleri ile gerçekleştirir duruma gelmiştir. Yunanistan 1981 yılında Avrupa Birliğine girdikten sonra dış ticaretindeki açık giderek artmıştır. AB’ye girmeden önce, Yunanistan’ın endüstriyel ürünlerinin %45’i gümrük vergileri, kotalar ve diğer kısıtlayıcı önlemler yoluyla koruma altındaydı. 1990’ların başında neredeyse tüm korumalar kaldırılmıştır. Yunanistan ihracat piyasasının büyük bir bölümü 1960 ve 1970’lerde ücretlerin düşük olduğu bir dönemde gelişmiştir. Bugün işgücü maliyeti düşük olan ülkelerin pazarlarıyla büyük bir rekabet içindedir. Yunan şirketleri, ülkede ve bölgede yabancı ortaklarla stratejik birlik kurmak için, daha kaliteli ve yüksek katma değerli mal üretmenin yollarını aramaktadır. Yunan firmaları üretimlerini giderek artan bir şekilde katma değeri yüksek ve kaliteli ürünlere yönlendirmeye ve bölgesel ya da ülke bazında pazarlama tecrübelerinden yararlanmak isteyen yabancı ortaklarla stratejik birlik tesis etmeye çalışmaktadır. Üretimlerini yenilemeyen firmalar ise eski Doğu Bloğu ülkelerinde pazar bulabilmektedir. 2004 yılında toplam ihracatın %32,4’ü Balkanlara, Orta ve Doğu Avrupa’ya ve Kafkaslara gerçekleştirilmiştir. Yunanistan Merkez Bankası tarafından yapılan bir araştırmaya göre sözü geçen ülke gruplarına yapılan ihracat 1995-2001 döneminde yıllık ortalama %20 oranında artış göstermiştir. Yunanistan, Arnavutluk, Makedonya, Bulgaristan gibi Balkan Ülkeleri ile olan ticaretinde fazla verirken, Türkiye ve Romanya ile ticaretinde açık vermektedir. Rusya ile yapılan ticarette verilen büyük açık bu ülkeden ithal edilen gaz ve rafine edilmiş petrol ürünlerinden kaynaklanmaktadır. AB’ye 2004 yılında giren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Polonya gibi sanayileşmiş ülkelerle olan ticarette de önemli oranda açık verilmektedir. Yunanistan’ın AB’nin son genişleme dalgasının yarattığı ihracat fırsatlarından yararlanabilmesi, ticaret fazlası vermesi, Yunanlı üreticilerin performansına bağlıdır. Yunanistan’ın Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliğine girişi öncesinde Yunanlı ihracatçılar ticaret yaptıkları başlıca ortaklarının para birimlerine karşı drahminin değer kazanmasına yol açan sıkı para politikası ile de başa çıkmak zorunda kalmışlardır. Bu durum ayrıca Yunanistan’ın neredeyse tümüyle ithalatına bağımlı olduğu sermaye mallarının fiyatlarının düşük tutulmasına da yardımcı olmuştur. Tek para birimine geçişten bu yana rekabet gücünde düşüş yaşanmış, döviz kuru enflasyondaki artışın etkisiyle Merkez Bankası hesaplarına göre %10 oranında değerlenmiştir. Euro’nun güçlenmesinin ülkeye çeşitli etkileri olmuştur. Yunanistan’ın dış ticareti ağırlıklı olarak Euro bölgesindeki ya da Euro kullanan ülkelerle gerçekleşmiştir. Euro’nun güç kazanması ithal edilen petrolün fiyatının düşük tutulmasına yardımcı olmuştur. Bununla 10 beraber fiyatları daha çok ABD doları ile belirlenen tahıl, kimyasallar ve tütün gibi ihraç ürünlerinin ihracatı zorlaşmıştır. Ülkenin dış ticaret politikası büyük ölçüde üyesi bulunduğu Avrupa Birliği’ne bağlıdır. Gerek ithalat, gerekse ihracat rejimi, Avrupa Birliğinin izlediği politikalara göre belirlenmektedir. Yunanistan’ın İhracatı Yunanistan’ın 2007 yılı toplam ihracatı yaklaşık 25,7 milyar dolardır. İhracatında en önemli kalemleri, tarım ürünlerinden meyve ve sebzeler, tütün, pamuk, kısmen petrol ürünleri, bitkisel yağlar, tekstil iplikleri ve mamulleri, demir dışı metallerden alüminyum, demir-çelik ürünleri oluşturmaktadır. Bunların arasında önemli düzeyde artış gösterenlerden ilki pamuktur. Son 5 yıllık dönemde Yunanistan’ın pamuk ihracatı önemli ölçüde artmıştır. Bunda AB fonlarından pamuk üreticilerine sağlanan yardımların büyük etkisi olduğu düşünülmektedir. Ülke grupları itibariyle Yunanistan’ın AB’ye yönelik ihracatı %45-60 düzeyinde değişmektedir. Bu grup içinde önemli sayılabilecek ülkeler sırasıyla Almanya, İtalya ve İngiltere’dir. Ülke Bazında İhracat (2006) K.Afrika&Ortadoğu 9% Diğer 7% AB-15 43% BDT 4% AB-15 AB-10 Kuzey Amerika OECD Balkanlar 17% OECD 6% Balkanlar BDT K.Afrika&Ortadoğu Diğer Kuzey Amerika 5% AB-10 9% 11 Yunanistan, özellikle tekstil ve giyim eşyası hammaddesi olan pamuk üretiminde AB’den sağlanan tarımsal destek kapsamındaki fonlarının da yardımıyla AB’nin ve Avrupa’nın en önemli pamuk üreticisi konumuna yükselmiştir. Tarım ürünleri ihracatının %70’ini yaş meyve ve sebze, pamuk, tütün ve zeytinyağı oluşturmaktadır. Zeytinyağında İspanya, İtalya ve Tunus’tan sonra dünyanın en büyük dördüncü ihracatçısıdır. Yunanistan’ın ithalatı Yunanistan’ın 2007 yılında toplam ithalatı yaklaşık 79,9 milyar dolardır. Enerjisinin büyük kısmını, bazı yiyecekler (çoğunlukla protein ürünleri), ulaşım teçhizatları, elektrikli eşyalar ve makinelerin çoğunu ithal etmektedir. İthalat ve ihracat rakamlarının kabaca kıyaslanması yapıldığında, ihracatın ithalatı karşılama oranının yaklaşık %34’ten, %38 düzeyine yükseldiği görülmektedir. Yunanistan’da petrol ithalatı haricinde yapılan ithalatların büyük ölçüde tüketim ürünleri ağırlıklı olduğu görülmektedir. Yunanistan ithalatçısı olduğu et ve süt ürünleri gibi temel gıda ürünlerinin yanı sıra her tür sanayi ürününü de ithal etmektedir. Yunanistan, coğrafi yapısının etkisiyle tarıma fazlaca elverişli olmaması nedeniyle, birçok gıda ürününün, özellikle işlenmiş gıdaların, ithalatçısı konumunda bulunmaktadır. İthalatta da ülke grupları için en yüksek pay %50-70 ile AB ülkelerine ait olmuştur. Bunlar içinde en yüksek pay İtalya ve Almanya’ya aittir. Ülke Bazında İthalat (2006) G.D. Asya 5% Çin 4% Diğer 5% AB-15 51% Kuzey Afrika&Ortadoğu 10% AB-15 AB-10 Kuzey Amerika Diğer Gelişmiş Ülkeler BDT 9% Diğer OECD Balkanlar BDT Balkanlar 4% Kuzey Afrika&Ortadoğu Diğer OECD 4% Diğer Gelişmiş Ülkeler 3% AB-10 3% G.D. Asya Çin Diğer Kuzey Amerika 2% 12 TÜRKİYE – YUNANİSTAN EKONOMİK İLİŞKİLERİ Türkiye ile Yunanistan arasındaki ticaret iki ülke arasında yaşanan siyasi sorunlar nedeniyle yeterince gelişememiştir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 1990’lı yılların başına kadar düşük seviyede seyretmiş ama 1990’lı yılların ortasından itibaren yükselmeye başlamıştır. 2007 yılında Yunanistan’a yapılan ihracat 2006 yılına oranla % 41 artmış ve 2,2 milyar doları aşmıştır. Bu ülkeden yapılmakta olan ithalat aynı dönemde % 9 azalmış ve 950 milyon dolar olmuştur. İki ülkenin 2007 yılı ticaret hacmi ise % 21 oranında artarak 3,2 milyon doları geçmiştir. Türkiye-Yunanistan Dış Ticareti (Milyon ABD Doları) Yıllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 İhracat 168,7 209,9 236,5 298,2 370,0 406,8 437,7 476,1 590,4 920,4 1.171,2 1.126,7 1.602,6 2.262,6 İthalat 105,1 200,7 285,0 430,8 319,8 287,6 430,8 266,3 312,5 427,7 594,4 727,8 1.045,3 950,2 Denge 63,6 9,2 -48,5 -132,6 50,5 119,2 6,9 209,8 277,9 492,7 576,4 398,9 557,3 1.312,4 Hacim 273,8 410,6 521,5 729,0 689,9 694,4 868,5 742,4 902,9 1.348,1 1.765,2 1.854,5 2.647,9 3.212,8 Yunanistan’dan ithalatımızda başlıca ürünler: Pamuk Demir – çelik Tütün Balık ve deniz ürünleri Ham deri ve kürk Petrol ve petrol ürünleri Kimyasal ürünler Kâğıt karton mamulleri Yunanistan’ın Türkiye’ye ihracatında pamuk ve tütün önem kazanmaya başlamış ürünlerdir. Yunanistan’da pamuk üretiminin AB kaynaklarından destek görmesi, Türkiye’de ise pamuk üretiminin iç piyasaya yetmemesi ve tekstil sektörünün ihtiyacının artması bu durumu ortaya çıkaran faktörler olmuştur. Yunanistan’ın Türkiye’ye ihracatında bir diğer önemli kalem de ham deridir. Hayvancılığa elverişli kuzey bölgesinde, ham deri sektörü de AB’nin mali desteği ile gelişmiştir. Yunanistan’a ihracatımız ağırlıklı olarak sanayi ürünlerinden oluşmaktadır. İhracatımızın %40’lık bölümü demir-çelik, nükleer reaktörler, otomobil ve elektrikli cihazlar gibi 13 ürünlerden oluşmaktadır. Son yıllarda özellikle tekstil ve giyim eşyası, mobilya ve plastik ürünleri ihracatımız artmıştır. Yunanistan’a ihracatımızda başlıca ürünler: Demir çelik Mineral yakıtlar, yağlar Motorlu kara taşıtları Elektrikli makine, cihazlar, aksamları Nükleer reaktörler, makine ve cihazlar Demir ve çelikten eşya Giyim eşyası ve aksesuarları Mobilya ve aydınlatma Pamuk Dokumaya elverişli sentetik ürünler Gemiler Seramik ürünleri Balık ve deniz ürünleri Yenilen meyvalar, kabuklu yemişler, turunçgiller Türkiye’deki Yunan Yatırımları Türkiye’de 229 Yunan menşeli firma faaliyette bulunmaktadır. Toplam yatırım tutarının 2,8 milyar Euro’ya yaklaştığı belirtilmektedir. (Hazine Müsteşarlığı) 3 Nisan 2006 tarihinde National Bank of Greece tarafından Finansbank hisselerinin % 46’sı ve kurucu hisselerin tamamı 2,291 milyar Euro’ya satın alınmıştır. Yunanistan’ın üçüncü büyük bankası olan EFG Eurobank, 142 milyon Euro karşılığında Tekfenbank’ın % 70’ini satın almıştır. Türkiye’deki Yunan yatırımları genellikle bilişim teknolojileri, tarım uygulamaları, ambalaj, plastik, eczacılık, kozmetik, balıkçılık, turizm, inşaat ve çeşitli hizmet sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Yunanistan’daki Türk Yatırımları Yunanistan’da faaliyet gösteren yaklaşık 10 Türk firması bulunmaktadır (DTM). Söz konusu firmaların turizm, nakliye, gıda ve mobilya mağazaları, dış ticaret ve bilişim sektörlerinde faaliyet gösterdiği belirtilmiştir. Hazine Müsteşarlığı’nın verilerine göre toplam yatırım tutarı 487 bin ABD Doları civarındadır. 5 Nisan 2006 tarihinde “The Mall Athens” alışveriş merkezinde İpekyol, İnci, Koton ve Maçka mağazalarının açılışı gerçekleştirilmiştir. Aynı merkezde “franchising” suretiyle açılmış “Mavi Jeans” mağazası da bulunmaktadır. 14 Yunanistan’da yatırım yapan bazı Türk firmaları: Tike – Atina Güllüoğlu Baklava – Atina İnci Ayakkabı – Atina Koton – Atina İpekyol, Maçka – Atina İstikbal Mobilya - Atina Anlaşma ve Protokoller: İki ülke arasında bugüne kadar imzalanan anlaşmalar aşağıda yer almaktadır. Hava Ulaştırması Anlaşması (22 Temmuz 1947) Ticaret ve Ödeme Anlaşması (7 Kasım 1953) Uluslararası Karayolu Nakliyatına Dair Anlaşma (16 Kasım 1970) Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması (10 Mayıs 2000) Çevrenin Korunmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası (16 Mayıs 2000) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (1 Ağustos 2001) Terörizm, Örgütlü Suçlar, Uyuşturucu Madde Kaçakçılığı ve Yasadışı Göç İle Mücadele İşbirliği Anlaşması (14 Temmuz 2001) Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Anlaşması (10 Mayıs 2000) Gümrük İdarelerinin İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Anlaşması (10 Mayıs 2000) Kültürel İşbirliği Anlaşması (10 Mayıs 2000) Ekonomik İşbirliği Anlaşması (25 Temmuz 2001) Deniz Taşımacılığı Anlaşması (18 Temmuz 2001) Tarım Alanında Teknik, Bilimsel ve Ekonomik İşbirliği Protokolü (2 Kasım 2000) Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (2 Aralık 2003 tarihinde imzalandı ve 01.01.2005 itibarı ile yürürlüğe girdi.) 15 Yunanistan Pazarı ile İlgili Bilgiler T.C. vatandaşları için vize zorunludur. İş gezileri için davet mektubu talep edilmektedir. 10.000 Euro’yu veya 9770 doları aşan tutarlar ülkeye girişte beyan edilmelidir. Seyahat çeklerinin beyanı zorunlu değildir. Yunanistan’da ihracat ve fiyatlandırmada, ilaç sanayi ve tarım ürünleri dışında, fiyatlar tamamen serbest piyasa koşullarına tabiidir. Bir ürünün fiyatlandırılmasında, ihracatçı firma, ödeme ve vadeyi değerlendirmek durumundadır. Siparişler ve piyasa genelde küçüktür. Yunanistan, standartlar konusunda AB tarafından uygulanan hükümlerin doğurduğu uygulamaları takip etmektedir. Yerel firmalarca ve hükümet ihalelerince ISO 9000 istenmektedir. Yunanistan’da standart ve düzenlemeler Yunan Standartlar Kurumu (ELOT) tarafından yürütülmektedir. Yunanistan, AB’nin ortak dış gümrük vergisi uygulamasını, ortak tarım, ulaşım politikasını ve eşya, emek ve sermayenin serbest dolaşımı konusundaki direktifleri kabul etmiştir. AB üyeleri ile ticaret vergiye tabii değildir. İhracatta Gerekli Belgeler AB ile Türkiye arasındaki ticarette ATR1 ve ATR3 olarak kullanılan dolaşım belgeleri, Gümrük Birliği Anlaşması imzalandıktan sonra sadece ATR olarak kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa Birliği yönelen ihracatta, Katma Protokol gereğince malların gümrük muafiyetinden yararlanabilmesi için “ATR Dolaşım Belgesi” ihracatçı ülke yetkilileri tarafından düzenlenerek gümrük irdelerince vize edilmesi gerekmektedir. İhracatçı bağlı bulunduğu odadan aldığı ATR Belgesini eksiksiz ve tam olarak doldurmalı ve odaya onaylatmalıdır. Beş nüsha olarak doldurulan Dolaşım Belgesine, bir Adet Fatura Sureti ve dilekçe eklenmektedir. Dolaşım Belgesinin yeşil renkte olan ilk nüshaları ihracatçıya verilmektedir. Beyaz renkli olan nüshalardan biri ise Gümrük İdaresinde kalmaktadır. Diğer iki nüsha da fiili ihracatı takip eden ilk işgünü içinde Gümrük İdaresince ilgili odaya gönderilmektedir. Türkiye ile AB arasında malların “Serbest Dolaşım” ilkesi çerçevesinde tercihli ticarete konu olması malların menşeinin belirlenmesi bakımından yeni bir düzenlemeye gidilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Tercihli ticarette mallar Türkiye veya AB Menşeli olabildikleri gibi, üçüncü ülke menşeli de olabilmektedir; bundan dolayı menşe kümülâsyonuna hangi ürünlerin girebileceğinin ayrıca tespit edilmesi belgelendirilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyaç nedeniyle Türkiye ile AB arasındaki ticarette, kullanılmakta olan ATR belgesinin yanı sıra bir de Tedarikçi belgesi kullanılmaktadır. “Tedarikçi Beyanı” belgesi taraflar arasında ticarete konu olan malların menşeini belirleyecek ve ithal edilen ürünlerin sisteme taraf ülkelere yeniden ihracının söz konusu olması halinde ithalatçının talebi üzerine düzenlenir. 16 Serbest Bölgeler Yunanistan, Pire, Selanik ve Heraklion-Girit liman bölgelerinde mevcut üç serbest ticaret bölgesine sahiptir. Yabancı orijinli mallar bu bölgelere gümrük ve diğer vergileri ödenmeksizin getirilir ve transit yüklemesi yapılır veya re-export edilirse gümrük ve diğer vergilerden muafiyeti devam eder. Benzer şekilde alıcı adına, depolamaya ve malların transferine ilişkin olarak bölgede düzenlenen belgeler damga vergisinden de muaftır. Yükleme boşatma işlemleri AB’nin 2504/88 e 2562/90 sayılı yönetmeliklerine göre yürütülmektedir. Transit malların antrepolarda tutulma imkânı bulunmaktadır. Ayrıca bölgeler paketleme, tasnif etme ve etiketleme işleri için de kullanılabilmektedir. Montaj ve imalat işlemleri azda olsa Selanik bölgesinde bulunmaktadır. Ambar masraflarının her altı ayda ödenmesi ile depolama süresinde bir sınırlama bulunmamaktadır. Yunanistan ile Türkiye’de bulunan serbest bölgeler arasında gerçekleşen ticaret hacmi 2004 yılında 76,7 milyon dolar, 2005 yılında 37,8 milyon dolar, 2006 yılında ise 59,6 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. (DTM) Ambalaj ve Etiketleme Etiketleme ve markalama koşullarında AB normları uygulanmaktadır. Yunanca etiketleme ürünün gümrükten çıkarılması ile satışa sunulması arasında yapılmak durumundadır. Bu hususta bir problem yaşanması durumunda Yunan ithalatçı ile görüşülerek çözülmesi mümkündür. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Yunan kanunları patent ve markalar için yerli ve yabancı firmalara eşit koruma sağlamaktadır. Yunanistan, Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının Korunması için Paris Konvansiyonu, Dünya Endüstriyel Haklar Organizasyonu ve Bern Konvansiyonu üyesidir. Yunan mevzuatı bu konudaki Avrupa Birliği düzenlemeleri ile de uyum içindedir. Patent ve Marka Patent ve Marka, fikri ve sınai mülkiyet hakları kapsamında çok büyük önem arz etmektedir. Birçok sektörde fiyat ve işçilik avantajını kaybeden Yunan sanayicisi ve ihracatçısı, marka ve patente önem vermeye başlamıştır. Devlet, küçük sanayicilerin moda yaratma ve moda tahmini, dış pazar bulma ve yurt dışı tanıtım faaliyetlerinde yardımcı olmak amacıyla maddi katkı sağlamaktadır. Avrupa Birliği Ülkelerinde geçerli marka tescili için, marka tescilini müteakip İspanya’da kurulu Avrupa Tek Pazar Marka Armonize Kurumuna Yunanistan’dan alınacak marka tescil izninin kaydettirilmesi gerekmektedir. 17 Yunanistan’da marka tesciline ilişkin yetki Yunan Kalkınma Bakanlığı’nın ticaret ve sanayi birimlerinde bulunmaktadır. Marka tescili, 20 Aralık 1983 tarihli uve 40/94 sayılı mevzuat çerçevesinde ilgili kurul tarafından yapılmaktadır. Avrupa Birliğine üye ülkelerin herhangi birisinden alınmış bir marka tescilinin Yunanistan’da uygulanması 353/98 sayılı mevzuat çerçevesinde Yunan Kalkınma Bakanlığı’na müracaat ile mümkün bulunmaktadır. Yunanistan’da Marka Tescili için www.obi.gr internet sitesinden bilgi alınabilir. Çalışma Saatleri: Bir Akdeniz Ülkesi olan Yunanistan 1970’li yıllardan beri haftada beş gün ve günde sekiz saat çalışma sistemini uygulamaktadır. Yunanistan’da çalışma saatleri farklılık göstermektedir ve başlıca kent alanlarında uygulanan çalışma saatleri şu şekildedir: Devlet Daireleri: Pazartesi – Cuma : 7.30 – 15.00 (Ekimden Mayıs’a kadar) Cumartesi – Pazar Tatil Pazartesi – Cuma : 7.00 - 14.30 (Mayıstan Ekime kadar) Cumartesi – Pazar Tatil Ticarethaneler: Pazartesi-Cuma : 8.00 - 17.00 Cumartesi – Pazar Tatil İmalathaneler: Pazartesi – Cuma : 7.00 – 15.00 Cumartesi – Pazar Tatil Bankalar: Pazartesi – Cuma: 8.30-14.00 Cumartesi – Pazar: Tatil Zaman: Türkiye ile aynıdır. Greenwich saat diliminin iki saat ilerisindedir. Resmi Tatiller: 1,6 Ocak 13 Mart 28 Nisan 1 Mayıs 15 Ağustos 28 Ekim 25,26 Aralık 18 Yunan iş dünyası Haziran sonundan başlayarak Temmuz ve Ağustos ayları boyunca devam eden dönemde tatil yapmayı tercih etmektedir. Eylül ortasında düzenlenen Selanik Uluslar arası Fuarına kadar iş hayatı adeta kesintiye uğramaktadır. Bu dönemde Yunanistan’da iş görüşmesi ayarlanması hatta en basit ticari bilgiyi toplamak bile neredeyse imkânsızdır. Bu dönemde ticari tekliflere cevap verilmesi beklenmemelidir. Bu yüzden anılan zaman dilimi içerisinde Yunanistan’a iş amaçlı seyahat yapılmaması tavsiye edilmemektedir. Bölgesel Tatiller: İoannian’ın Kurtuluşu: 20 Şubat Oniki Adalar Accession Günü : 7 Mart İskeçe’nin Kurtuluşu : 4 Ekim St.Demetrios Günü (Sadece Selanik’te): 26 Ekim St.Andreas Günü (Sadece Patra’da): 30 Kasım Çalışma Gelenekleri: Yunanlılar iş kültürleri açısından Türklere büyük benzerlik gösterirler. Yunanlılar için şahsi ilişkiler çok önemlidir. Eğlence iş ilişkilerini pekiştiren bir unsur olabilmektedir. İş görüşmeleri genellikle sosyal konularla ilgili sohbet ile başlar. Toplantı başlangıcında ve bitiminde el sıkışmak bir gelenektir. Herhangi bir ilişki kurulana kadar soyadı kullanılır. Yunanlılar yaz aylarında bile şık giyinme eğilimindedir. Kartvizit kullanımı çok yaygındır ve kartvizitler Yunanca, İngilizce veya çift dilli olabilmektedir. Yunanca bilmeyen katılımcıların bulunduğu toplantılar genellikle İngilizce düzenlenmektedir. Yazışmalar için de İngilizce sıklıkla kullanılmaktadır. Şirket broşürleri Yunancı olduğu kadar İngilizce de basılmaktadır. Yunanca halkın %96’sı tarafından kullanılan resmi dildir. Fakat iş görüşmelerinde bu bir engel değildir. Çünkü Yunanistan’da hükümet görevlileri ve işadamlarının çoğu İngilizcenin yanı sıra Fransızca ve Almanca da bilmektedir. Ülkede mübadele döneminde ya da daha sonra Türkiye’den göç etmiş, Türkçe anlayan ya da konuşabilen pek çok kişi bulunmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Batı Trakya’da yaşayan Türk azanlığı da mevcuttur. Yunanca-İngilizcenin yanı sıra Yunanca-Türkçe tercüman kolaylıkla bulunabilmektedir. İletişim: Yunanistan’da saat 22.00’dan sonra ve hafta sonraları ucuz tarife ile görüşme yapılabilmektedir. Yunanistan’a bazı ithalatçılar telefon numaralarını aynı zamanda faks için kullanabilmektedirler. Cep telefonu şebekesi tüm Yunanistan’da çok gelişmiş durumdadır. Cep telefonu hizmeti veren yaklaşık 25 firma bulunmaktadır. İnternet Yunanistan’da diğer AB ülkelerinde olduğu kadar yaygın değildir. Küçük ölçekli firmalarda e-mail kullanımı oldukça azdır. Özellikle elektronik ve otomotiv sektörü bu dalda öncü sektörlerdir. Yunanistan’da e-mail kullanımı ülkemiz dış ticaret firmalarına göre daha az olmakla beraber her geçen gün yoğunlaşmaktadır. Büyük şehirlerde internet kafeler yaygındır. 19 Posta hizmetleri OTE adlı devlet kurumu tarafından yürütülmekle birlikte özel kargo ve posta hizmeti veren kuruluşlar da bulunmaktadır. Yunanistan’da kargo hizmetleri gerek yurtiçi ve gerekse yurtdışı ve ülkemiz arasında yoğun olarak kullanılmaktadır. Ülkemiz ile Yunanistan arasında her gün iki milli havayolunun sefer düzenlemesi kargo hizmetlerini kolaylaştırmakta ve hızlandırmaktadır. Genelde kargolar alıcının adresine teslim şeklinde olmaktadır. Yararlı Adresler: T.C. Büyükelçiliği: Vasileos Yorgiu B No.8 10674 Athens Tel.00 30 10 72 63 000 Faks.72 29 597 E-Mail; [email protected] T.C. Ticaret Müşavirliği 26, Righilis Str. Athens 10674 Tel: +30/10 722 21 96 - 729 13 52 Faks: 724 29 48 E- mail: [email protected] Yunanistan Cumhuriyeti Büyükelcilıği Adres: Zia Ür-Rahman Cad. No:9-11 G.O.P. - ANKARA Tel: ( +90 312 ) 436 88 60 - 436 88 62 Faks: ( +90 312 ) 446 31 91 Yunanistan Türkiye Ticaret Ataşeliği Tel: 212 2452231, 2927118 Faks: 212 2927119 E-mail:[email protected] Konsolosluklarımız - Atina -Pire Başkonsoloslugu Vasıleos Pavlou 22 154 52 P. Psychıco Greece Tel : 010 671 48 28- 010 672 11 53 Faks : 010 677 64 30 E-Maıl : [email protected] - Gümülcine Başkonsolosluğu Odos Ionon 14 691 00 Komotını Greece Tel : 05310 22 713 -05310 31 823 Faks : 05310 32 761 E-Maıl : [email protected] - Rodos Başkonsolosluğu Odos Iroon Polıtechnıou 10-12 851 00 Rhodes Greece Tel : 02410 23 362 ,!5fyj Faks : 02410 27 472 - Selanik Başkonsoloslugu Odos Aghıou Dımıtrıou 151,546 34 Thessalonıkı Greece Tel : 0310 24 84 52 FAKS : 0310 24 84 50E-Maıl : [email protected] 20
