5. sınıf besinlerin sindirimi

B- BESİNLERİN SİNDİRİMİ :
1- Sindirim Olayı :
Yeryüzünde yaşayan bütün canlılar beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, büyüme, gelişme,
hareket edebilme, üreme gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirebilmek için enerjiye ihtiyaç
duyarlar. İhtiyaç duyulan bu enerji, enerji verici besinlerden sağlanır.
Besinler, enerji elde edilebilmesi ve vücuda yararlı hale gelmesi için vücuttaki bazı yapı ve
organlar tarafından farklı işlemlerden geçirilir ve vücudun her bölgesine dağıtılır. Besinler,
enerji üretilecek yerlere kan yolu ile taşınır. Besinlerin enerji elde edilebilmesi ve vücut
tarafından kullanılabilmesi için en küçük parçalarına yani kana geçebilecek kadar küçük
parçalara ayrılmasına sindirim denir.
2- Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar :
Sindirim olayı vücutta çeşitli yapı ve organlar tarafından gerçekleştirilir. Sindirimde görevli
yapı ve organlar sırayla; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsaktır.
Sindirim sistemi organları ağızda başlayıp anüste biten sindirim kanalını oluştururlar.
Karaciğer ve pankreas, ürettiği sıvılar ile sindirme yardımcı olan organlardır.
a) Ağız : Sindirimin ilk başladığı yerdir. Ağızda sindirimde görevli dil, dişler ve tükürük
bezleribulunur. Dişler, besinleri çiğneme yoluyla parçalar, ezer, öğütür ve küçük parçalara
ayırır. Tükürük bezlerinin salgıladığı tükürük sıvısı besinleri ıslatır, yumuşatır ve
kayganlaştırır. Dil, besinlerin çiğnenmesine, ağızda hareket etmesine, yutulmasına ve
tatlarının alınmasına yardım eder. Ağızda parçalanan, yumuşatılan besinler dil ile yutağa itilir.
b) Yutak : Ağızdan sonra gelen boşluktur. Üst taraftan ağız ve burun boşluğuna, alt taraftan
yemek borusuna ve gırtlağa açılır. Yutak; ağızda çiğnenen, ıslatılan, yumuşatılan ve dil
tarafından itilen besinleri yutkunma ile yemek borusuna iletir. Besinler yutakta sindirilmez.
Yutakta bulunan küçük dil, yemek yerken yukarı doğru çıkarak besinlerin burun kanalına
kaçmasını önlerken, yutağın alt kısmında bulunan gırtlak soluk borusunun kapatılarak
besinlerin yemek borusuna geçmesini sağlar.
c) Yemek Borusu : Yutak ile mide arasında bulunan ve yutaktan gelen besinleri kasılma ve
gevşeme hareketiyle mideye taşıyan borudur. Yemek borusu yaklaşık 25 cm uzunluğunda
olup esnek bir yapıdadır. Yemek borusu sadece besinleri taşır. Yemek borusunda sindirim
olayı gerçekleşmez.
d) Mide : Karın boşluğunun sol üst tarafında, yemek borusu ile ince bağırsak arasında yer
alansindirim sisteminin en geniş organıdır. Midenin yapısında bulunan kaslar ve midede
üretilen sıvılar sindirimde görevlidir.Mide, besinleri bir süre depolar, salgılanan mide sıvıları
ile küçük parçalara ayırır ve kaslar sayesinde kasılıp gevşeyerek yemek borusundan gelen
besinleri karıştırır, çalkalar, yoğururve bulamaç haline getirir. Midenin ürettiği sıvılar aynı
zamanda besinlerle gelen mikropları öldürür. Midede bulamaç haline gelen besinler ince
bağırsağa gönderilir.
e) İnce Bağırsak : Mide ve kalın bağırsak arasında uzanan 7–8 m uzunluğundaki kıvrımlı
boru olup enuzun organdır. İnce bağırsak, besinlerin sindiriminin tamamlandığı ve sindirilen
besinlerin kana geçtiği yerdir. İnce bağırsak, kaslı yapısı sayesinde kasılıp gevşeyerek
mideden gelen besinleri hareket ettirir. İnce bağırsaktaki salgılar sayesinde besinler daha da
küçük parçalara ayrılarak kana geçebilecek hale gelir ve besinlerin içindeki yararlı maddeler
emilerek kana geçer. Kana geçen besinler kan yoluyla vücudun her bölgesine taşınır.
Sindirilen besinlerden kalan atık maddeler, besinlerin sindirilemeyen kısımları ile su,
mineral ve vitaminler ince bağırsaktan kalın bağırsağa gönderilir.
f) Kalın Bağırsak : İnce bağırsaktan anüse kadar uzanan 1,5–2 m uzunluğundaki kalın
borudur. İnce bağırsaktan sonra sindirilen besinlerin atıklarının, besinlerin sindirilmeyen
kısımlarının, su,mineral ve vitaminlerin bir süre bekletilmesini, kalan posa içindeki su,
mineral ve vitaminlerin kana emilmesini ve geriye kalan kısmının da anüsten dışkı yoluyla
vücut dışına atılmasını sağlar. Kalın bağırsakta sindirim olayı gerçekleşmez.
3- Sindirilen Besinlerin Vücutta Taşınması :
Ağza alınan besinler;
▪ Dişler tarafından öğütülür, parçalanır ve tükürük sıvısı ile ıslatılıp yumuşatılarak yutulacak
kıvama geldikten sonra yutkunma yolu ile yutularak yutağa gönderilir.
▪ Yutağa gelen besinler yemek borusuna iletilir ve buradan da mideye geçer.
▪ Mideye gelen besinler mide tarafından salgılanan sıvılar yardımıyla değişikliğe uğrar ve
midenin kasılıp gevşeme hareketi ile bulamaç haline gelip ince bağırsağa gönderilir.
▪ İnce bağırsakta ilerleyen besinler kana geçebilecek hale gelir ve besinler emilerek kana
geçer. Geriye kalan kısım posa olarak kalın bağırsağa gönderilir.
▪ Kalın bağırsaktaki posanın içinde bulunan su, mineral ve vitaminler burada emilerek kana
geçer ve geriye kalan ve daha katı hale gelen posa dışkı olarak anüsten dışarı atılır.
▪ Kana geçen besinler kan yoluyla vücudun her bölgesine taşınarak yaşamsal faaliyetlerde
kullanılır.
NOT : 1- Ağızda yemek varken konuşmak, soluk borusunu açacağından besinlerin soluk
borusuna kaçmasına yol açabilir.
2- İnce bağırsağın uzun ve kıvrımlı olmasının nedeni, besinlerin daha fazla ve hızlı bir şekilde
kana emilmesini sağlamak içindir.
3- Sindirilen besinler kan yoluyla hücrelere taşınırlar.
4- Sindirimin sadece midede gerçekleşmez. Besinler; ağız, mide ve ince bağırsaklarda
sindirilir.