Uluslararas* Ticaret Politikas*
advertisement
Dış Ödemeler Bilançosu Giriş Uluslar arası ekonomik ilşkilerin fiziki yönünü oluşturan uluslararası mal ve hizmet ticareti, Uluslararası Ticaret Teorisi ve Uluslararsı Ticaret Politikası olarak iki gruba ayrılmıştı. Uluslararası ekonomik işlemlerin ödemeyle ilgili yönü ve doğrudan doğruya ticaretten kaynaklanmyan sınır ötesi para ve sermaye akımları Uluslararası Parasal İktisat veya Uluslararası Finans diye tanımlanır. Dış Ödemeler Bilançosu Kavramı Dış ödemeler bilançosu ya da dış ödemeler dengesi (balance of payments), ülkelerin belirli bir dönem içerisindeki dış ekonomik ve mali ilişkilerin durumunu gözler önüne serer. Ülkenin mal, hizmet ve sermaye akımları gibi işlemler dolayısıyla dış dünyadan sağladığı gelirlerin dışarıya yaptığı ödemelere eşit olub olmadığını ortaya koyar. Dış Ödemeler Bilançosu Kavramı devamı Diş ödemeler bilançosundaki denge ve ya denegesizlik, ülkenin uluslararası ödeme gücündeki değişiklikleri yansıtır, diğer yandan uluslararsı mali ve ekonomik itibarının bir göstergesi olarak yorumlanır. Dış ödemeler dengesi, uygulanan ekonomik ve mali politikaların bir sonucudur. Dış Ödemeler Bilançosu Kavramı devamı Dış ödemeler bilançosundaki bir açık veya fazla ülke ekonomisi üzerinde oldukça geniş kapsamlı etkiler doğurur. Örneğin ülkedeki milli gelir ve çalışma düzeyi, kalkınma hızı, döviz kurları, enflasyon oranı, ücret artışları, gelir dağılımı ve dış borçlar gibi temel ekonomik değişkenler ödemeler dengesiyle sıkı sıkıya ilişkilidir. Dış Ödemeler Bilançosu Kavramı devamı Bir ülkenin parasının dış değerindeki değişmelerle (döviz fiyatlarının tersi) onun gerçekleştirdiyi uluslararası ticaret akımları arasında sıkı bir ilişki vardır. Dış ticaret fazlası veren ülkelerin paraları döviz piyasalarında değer kazanır, ticaret bilançosu açık veren ülkerin paraları ise değer kayb eder. Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı Ödemeler bilançosu genellikle, bir ülkede yerleşik kişilerin belirli bir dönem boyunca yabancı ülkelerde yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt biçiminde tanımlanır. Ödemeler bilançosu kayıtları genellikle bir yıllık olarak hazırlanır. Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı devamı Ödemeler bilançosunun belirli bir dönem boyunca gerçekleştirilen işlemleri göstermesi, bunun bir stok eğil, akım kavramı olmasını ifade eder. Örnek: ödemeler bilançosu, ülkenin birikmiş dış borç veya varlıklarının tutarını göstermez ama bunlardaki yıllık değişmeleri gözler önune serer. Diğer bir değişle, bir yıla ait dış ödeme açıklarıo yıl sonunda ülkenin dış borçlarının artmasına ya da dış fazlalarının azalmasına neden olur. Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı devamı Ödemeler bilançosu ile ilgili ekonomik işlem ve ülkede yerleşik olma, alacaklı işlem ve borçlu işlem gibi kavramlar üzerinde biraz durmakta yarar var. a) Ekonomik İşlem ve Ülkede Yerleşik Olma b) Alacaklı ve Borçlu İşlemleri c) Uluslararası Ticaret İşlemlerinin ‘’İkilik’’ Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı devamı a) Ekonomik İşlem ve Ülkede Yerleşik Olma Uluslararası ekonomik işlemler, ele alınan ülke ile dış dünya arasındaki mal, hizmet ve faktör (sermaye, emek ve teknoloji) akımlarını içerir, genellikle bu işlemlerde parasal ödeme vardır. Ülkede yerleşik olma derken normal olarak ekonomik faaliyetlerini o ülkede yürüten kişiler, firmalar ve kamu kuruluşları anlaşılır. Şirketlere geldikde ise onların tüzel kişiliği vardır. Bir şirket normal olarak, faaliyetde bulunduğu ülkede yerleşik sayılır. Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı devamı b) Alacaklı ve borçlu işlemleri: Bir ülkenin dış dünya ile yaptığı her türlü ekonomik işlem ödemeler bilançosuna kaydedilir. Her işlem dış dünyaya karşı bir alacak, ya da bir borç doğurur. Birinci gruptaki alacak işlemlerdir, ve bunlar ödemeler bilançosunun aktif kısmına kaydedilir, diğerleri borçlu işlemler olup ödemeler bilançosunun pasif yanında yer alır. Diş Ödemeler Bilançosunun Tanımı devamı c) Uluslararası Ticaret İşlemlerinin ‘’ İkilik ‘’ Özelliği Her uluslararası ekonomik işlem, ilgili ülkelerden birine fiziki mal ve hizmetlerin devrini, diğerine de bunun karşılığı olan parasal kaynakları talep etme hakkını sağlar. Uluslarasaı ekonomik ve mali işlemlerin çoğunda böyle bir ‘’ikilik’’ vardır. Bir kayıt tekniği olarak, ödemeler bilançosu Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi’ne göre tutulur. Otonom ve Denkleştirici İşlemler Ödemeler bilançosunu temel hesap grupları şunlardır: a) Cari işlemler hesabı b) Sermaye hesabı c) Resmi rezervler hesabı Birde denkleştirme amacıyla kullanılan tek kalemlik bir d) istatistik fark veya net hata ve unutmalr hesabı. Otonom ve Denkleştirici İşlemler devamı a) Cari işlemlere mal ve hizmet akımlarıyla ilgili işlemler ve b) sermaye hesabına da sınır ötesi sermaye giriş ve çıkış işlemleri kaydedilir. c) Resmi rezervler hesabı ise merkez bankasının piyasaya müdahelede bulunarak yaptığı döviz alım ve satımları sonucu ülkenin resmi uluslararası rezervlerindeki net değişmeyi gösterir. Otonom ve Denkleştirici İşlemler devamı Cari işlemler ve sermaye hesabına kaydedilen işlemler otonom nitelikdedir. Çünkü bunların yapılış nedenleri ödemeler bilançosu dengesini sağlamakla ilgili değildir. Bunlar ekonomik hayatın normal işleyişine göre yapılırlar. Ödemeler bilançosunda ekonomik anlamda bir açık veya fazla doğuran işlemler bunlardır. O bakımdan bunlara otonom işlemler adı verilir, bazan da dengesizlik doğuran işlemler denir. Otonom ve Denkleştirici İşlemler devamı Resmi rezerv değişmeleri denkleştirici işlemleri oluşturur. Merkez Bankasının bu tür işlemleri yapması dış dünya ile yürütülen mal, hizmet ve sermaye akımlarının, yani otonom işlemlerin sonucuna bağlıdır. Bunlar merkez bankasının döviz piyasasına müdaheleleri biçimde gerçekleştirilir ve resmi döviz rezervlerinde net bir artış veya azalışa neden olur. Otonom ve Denkleştirici İşlemler devamı Merkez bankası müdaheleleri, piyasada bağımsız biçimde yürütülen otonom işlemlerin doğurduğu dengesizlikleri karşılamak için yapılır. O nedenle, bu tür döviz işlemlerine denkleştirici veya dengesizlik giderici işlemler adı verilmektedir. Ödemeler Bilançosu Ana Hesap Gruplarının İncelenmesi 1. a. b. c. d. Cari İşlemler Hesabı Mal Ticareti Uluslararası Hizmetler Tek Yanlı Transferler Cari İşlemler Dengesi Cari İşlemler Hesabı a. Mal Ticareti: bazen mal ticareti yerine görünür ticaret deyimi kullanılır. Mal ithalatı ve ihracatı coğu ülkenin uluslararası ekonomik işlemleri içinde en büyük yeri tutar. Mal ihracatı ülkeye döviz kazandıran başlıca işlemdir. Kayıt tekniği açısından alacaklı bir işlem olarak aktife kaydedilir. Mal ithalatı yabancılara alacak hakkı doğurduğu için borçlu işlem olarak pasife kaydedilir. Cari İşlemler Hesabı b. Uluslararası Hizmetler: Hizmet ithal ve ihracına görünmez ticaret de denir. Uluslararası hizmetler kapsamındaki bazı işlemler aşağıdaki gibidir: • • • • • • • Dış Turizm Uluslararası taşımcılık Uluslararası bankacılık ve sigortacılık Uluslararası inşaat hizmetleri Lisans bedelleri, kiralar, komisyonlar, vs Yurtdışı resmi hizmetler Dış yatırım gelir ve giderleri Cari İşlemler Hesabı c. Tek-Yanlı Transferler: Ülkeler arasında barış ve hibe şeklinde yapılan işlemler bu grupa girer. Karşılığında hiçbir ödemede bulunmak gerekmediği için, bu tür işlemlere tek yanlı veya karşılıksız transfer denmiştir. Cari İşlemler Hesabı d. Cari İşlemler Dengesi: Cari işlemlerin alacaklı ve borçlu kısımları toplamı arasındaki farka cari işlemler bilançosu veya cari işlemler dengesi adı verilir. İki taraf toplamının birbirine eşit çıkması cari işlmeler bilançosunun dengede olmasını, alacaklı kısım toplamının borçlu kısımdan büyük olması cari işlemler bilançosunun fazla vermesini, tersi de cari işlemler açığını ifade eder. Sermaye Hesabı Sermaye işlemleri, genelde bir ülkede yerleşik kişi ve kuruluşların başka bir ülkede yaptıkları fiziki yatırımlarla (üretim tesisleri, bina arazi vs), sınır ötesine aktardıkları mali fonlardan (yabancı tahvil, hisse senedi, hazine bonosu vs) oluşur. Ülkenin dış dünya ile yaptığı sermaye işlemleri ödemeler bilançosunun sermaye hesabına kaydedilir. Sermaye Hesabı • Uzun Süreli Sermaye: Ülkenin, vadesi bir yıldan daha uzun olan sınır ötesi sermaye işlemleri bu bölümde yer alır. Örneğin: yabancıların ülkede yaptıkları ya da ulusal firmaların yurt dışında gerçekleştirdikleri dolaysız yabancı sermaye yatırımları önemli bir yer tutur. Bunun gibi, yabancı tahvil ve hisse senetlerinin alım satımı da yine bu gruba girer. Söz konusu sermaye akımlarına da uluslararası portfolyo yatırımı adı verilmektedir. Sermaye Hesabı • Kısa Süreli Sermaye: Vadesi bir yıla kadar olan uluslararası sermaye akımlarıdır. Uygulamada bu tür sermaye yatırımlarının süresi çoğunukla 30, 60 ve 90 gündür. Kısa süreli mali yatırımlar: hazine bonoları, finansman bonoları, mevduat sertifikaları, vadeli banka mevduatları vs. Resmi Rezervler Hesabı Bu hesapta merkez bankasının döviz piyasasına yapmış olduğu müdahelelerin sonucunda ülkenin uluslararası resmi rezervlerindeki değişmeler gösterilir. Piyasada döviz talebinin arzı aşması durumunda, eğer kur istikrarının sağlanması amaçlanıyorsa, merkez bankası döviz satışında bulunur. Böylece resmi rezervler eksilir. Resmi Rezervler Hesabı a) Sabit Kur sistemi ve resmi rezerv değişmeleri b) Serbest değişken kur sistemi c) Altın rezervlerinin kaydedilişi İstatistik Fark Hesabı İstatistik farklar, ödemeler bilançosu istatistiklerini muhasebe kayıtlar anlamında denkleştirmek amacıyla kullanılır ve tek bir kalemden ibaret bir kayıttır. Buna bazan net hatalar ve unutmalar hesabı da denir.
