sigara ve sağlık - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU
SİGARA VE SAĞLIK İLİŞKİSİ
(BES 102. Demografi ve Sağlık Dersi)
Beslenme ve Diyetetik Bölümü
(6)
Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER
Ankara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
2016-2017 Bahar Dönemi
1
TÜTÜN/SİGARA TARİHÇESİ
Kristof Kolomb-Amerika keşfi(1492)






Tütünün anavatanı Amerika,
Kristof Kolomb’un 1492 yılında Amerika’yı keşfetmesiyle Avrupa’ya getirildi,
1601 yılında Anadolu’ya girdi,
1605’de Osmanlı Padişahı 1. İbrahim döneminde tütün içenler çoğaldı,
4. Murat zamanında tütün içimi yasaklandı,
1690’da üretime izin verildi.
2
ÖNEM ve ÖNCELİK ÖLÇÜTLERİNE GÖRE
SİGARA SORUNU(Türkiye)
 1. Sıklık ve Yaygınlık (15 yaş ve üstü, toplumun %27.1 ’i sigara
içmekte),
 2. Ölümcüllük (Yılda 100-117 bin kişi ölmekte; Günde 270, saatte
12, her 2 dakikada 1 insan ölüyor),
 3. Sakatlık ve Komplikasyon (KOAH, Kanser, Kalp damar
hastalıkları, Bürger hastalığı/Budama hastalığı, Felç, vb.),
 4. Ekonomik Kayıp (Yılda 5 milyar paket sigara içilmekte, toplam
17,7 milyar dolar ödenmekte),
 Türkiye’de Sigara İçme Sıklığı(2010-%)



Toplam
Her gün Kullanan
24.7
Günde 16 ve Daha Fazla(Sigara İçenlerden)
64.9
İlk Sigarayı Uyandıktan Sonra İlk 30.dak.
İçinde Yakan
17.9
Erkek
38.0
70.1
18.9
Kadın
11.8
49.0
14.7
3
Her Gün Tütün Mamülü Kullananların(15 Yaş ve Üzeri)
Cinsiyete ve Yıllara Dağılımı(%),Türkiye, 2003, 2008, 2010)
Kaynak: Sağlık Bakanlığı Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, Hane Halkı Araştırması 2003,
TÜİK Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008,
TÜİK Sağlık Araştırması2010
4
SİGARA İÇME SIKLIĞI VE MESLEKLER
(Türkiye)
• Sigara içme sıklığı ürkütücü !!!
• Sigara içmek, Türkiye’de normal bir sosyal davranış olarak
kabul ediliyor.
İçme oranı
Öğretmen
51%
64%
51%
Politikacı
27%
30%
28%
Ortaokul
4%
Lise
Anne
Doktor
Gazeteci
5
TÜTÜN/SİGARA KULLANIMI(DÜNYA)
1.
2.
3.
EN SIK GÖRÜLEN SORUN,
EN YAYGIN ÖLÜM NEDENİ,
EN ÖNEMLİ EKOMİK KAYBI,
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre;
En büyük sağlık sorunu,
Bulaşıcı ve öldürücü,
Önlenebilir bir halk sağlığı sorunu,
Dünya nüfusunun(yetişkin)1/3 ( 1.25 milyar kişi) sigara içmekte,
TÜTÜN KULLANIMI,
*** AFET BOYUTUNDA BİR HALK SAĞLIĞI
SORUNU
6
Ülkelere Göre Her Gün Tütün Mamulü Kullanma Durumu
(%),2010
Kaynak: DSÖ Report on the Global Tobacco Epidemic, 2011
7
ÇAĞIMIZIN EN YAYGIN ÖLÜM NEDENİ
DÜNYA
 Dakikada 10,3
 Saatte 618
 Günde(Yirmidört saat) 14784 kişi
 Yılda 5,4 milyon insan ölüyor
TÜRKİYE
 Saatte 12(Her 2 dakikada 1 insan ölüyor)
 Günde 270 kişi(Bir uçak)
 Yılda 100-117 bin insan ölüyor
1 adet sigara ömrü 5-8 dakika azaltıyor,
8
SİGARA TÜKETİMİ ve EKONOMİK KAYIP
SİGARA TÜKETİMİ(yılda/milyar/paket)
 Türkiye
5.5
 Almanya
7.1
 İngiltere
3.7
 Fransa
4.0
TÜRKİYEDE EKONOMİK KAYIP(Yılda/milyar dolar/Türkiye)
 Sağlık-işgücü kaybı
 Sigaraya harcanan
 Toplam
2.72
15.00
17.72
9
SİGARAYA BAŞLAMA NEDENLERİ
 Özenti ve taklit,(Örnek-Model Alma),
 Arkadaş etkisi,
 Öğretmen,Doktor(Özdeşleşme, Bilgisine Güven),
 Gruptan ayrı kalmamak,
 Kendini ispat,
 Bağımsızlık kazanma, otoriteye karşı
gelme(Ergenlikte),
 Anne-baba,
 Mutsuzluk,stres,
10
SİGARADA BULUNAN ZARARLI
MADDELER(4000’den fazla)
Nikotin; Bağımlılık, zehir(Tek sigarada 2 mg, insanı öldürücü doz 2-5
mg),
 Karbonmonoksit; Karboksihemoglobin ve polisitemi,
 Toz partikülleri; Siliyaların dökülmesi,
 Kanserojen maddeler; Yaklaşık 60 tür
(NNK, Benzapren 3-4, Polonyum 210, Kotin, vb.),


NNK(4-methyl nitrosoamino-1-3 pryidyl-1 butanona),

Akciğerde mitozomal enzimler kanserojen gücünü 20-30 kat artırıyor,
11 Beta hidroksi steroid dehidrogenaz enzimi, NNK’yi parçalıyor,
11 BHSDE’ni, Kola, Meyve asitleri, Kortizon, OK, Metranidazol, Ketakenazol,
vb. etkisini azaltıyor,


11
SİGARADAKİ ZEHİRLİ MADDELER
(4000’den fazla)
12
13
SİGARANIN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR
 Solunum yolu hastalıkları (KOAH: Kronik bronşit, Astım bronşiale,
Bronşektazi, Amfizem),
 Kanser; Dil, dudak, gırtlak, akciğer, mide, mesane başta olmak üzere tüm
kanserler,(Erkeklerde ki kanserlerin %40-45’, tüm kanserlerin %30’u
sigarayla ilişkili,
 Kalp damar hastalıkları (Arterioskleroz, hipertansiyon, anjina pektoris,
miyokart enfarktüsü, kalp yetmezliği, trombo anjiitis obliterans/bürger
gangreni),
Erkek kanserlerinin
Tüm kanserlerin
%30’u,
%40-45’i sigaraya bağlanmakta,

Akciğer kanseri ölümlerinin
KOAH ölümlerinin
%80-90’ı,
%75-90’ı,

Koroner kalp hastalığı ölümlerinin
%25-30’u sigarayla ilgili,



14
GEBE KADINA ETKİLERİ
(Aktif/Pasif İçici)
 Düşük,
 Erken Doğum (Prematüre),
 Düşük Doğum Ağırlıklı Bebek,
 Beyin Damarlarında Daralma,
 Kemik Gelişiminde Gecikme,
15
SİGARANIN
SOLUNUM SİSTEMİNE
ETKİLERİ
16
17
SİGARA İÇEN VE İÇMEYEN İKİ BİREYİN AKCİĞERİ
18
KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI
(Kronik Bronşit, Bronşektazi, Amfizem, Astım=KOAH)
19
BÜERGER KANGRENİ/BUDAMA HASTALIĞI
(Trombo anjiitis obliterans)
20
SİGARA VE KALP DAMAR HASTALIKLARI
21
AĞIZ KANSERİ
22
GIRTLAK ve BOYUN KANSERİ
23
AKCİĞER KANSERİ
Kanserli Bölge
Sigara içmeyenin
akciğeri
Sigara içenin
akciğeri
24
ÇOCUK KANSERLERİ
 Kan Kanseri(Lösemi),
 Lenf Kanseri,
25
PASİF İÇİCİLİK
 Ev içinde sigara içiliyorsa,
Bebek ve Çocuklarda;
Hastaneye başvurma
3
Ani Bebek Ölümü(Beşik Ölümü) 2.5
Astım ve solunum yolu iltihabı
2
Kronik bronşit
2-3 kat
artmakta,




 Kocası sigara içen kadınlarda;
 Akciğer kanseri ve ölüm 2-3 kat artmakta,
 Evde sigara içilmesine izin verenler %39.8
26
SİGARAYI BIRAKMANIN
HASTALIK RİSKİNE ETKİSİ
 Koroner kalp hastalığı riski;
 Bir yılın sonunda %50 azalır,
 10-15 yılda içenlerle içmeyenler eşitlenir.
 Akciğer kanseri riski 10. yılda %30-50 azalır.
 Yemek borusu ve ağız kanserleri 5. yılda %50 azalır.
 Mesane kanseri 1. yıl (birkaç yıl) %50 azalır.
27
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(1)
A. HAZIRLIK
1. Uygun bırakma gününe karar verme (Stresin fazla
yoğun olmadığı dönem),
2. Sigara uyaranlarından uzaklaşma,
Sigara içilen yer ve durumlardan kaçınma (toplantı
v.s.) Paket, küllük, çakmak gibi nesneleri kaldırmak,
3. Bilgilenme, bilgilendirme,
28
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLER(2)
B. GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ KRİZİ,
Yüksek Bağımlılık;
Uyandıktan sonra ilk 5-30 dakika içinde sigara içme
(Türkiye,%47.4)
İçilen günlük sigara sayısı fazla,
İçim aralıkları kısa,
Nikotin Yoksunluğu(Abstinens Sendromu),
.Şiddetli sigara içme arzusu,
.Dikkati toplayamama,
.Kolay sinirlenme, kırıcı davranış,
.Sıkıntı(Anksiyete),
29
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(3)
C. GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ KRİZİ İLE BAŞEDEBİLME
( Aşırı istek dalgası yaklaşık 3-5 dakika sürer)
a)Fiziksel Aktivite ve Oyalanma
Kültür fizik hareketleri,
Yürüyüş, koşma,
Ev içinde dolaşma,
İlerlemeden koşma,
İp atlama,
Telefonla sohbet,
30
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(4)
C.GÜÇLÜ İÇME İSTEĞİ İLE BAŞ EDEBİLME
(Aşırı istek dalgası yaklaşık 3-5 dakika sürer)
b) Yudum yudum su veya meyve suyu içme,
c) Derin solunum egzersizleri,
Bir süre nefes al (8 sayana kadar),
Bir süre nefes tut (4 sayana kadar),
Bir süre nefes ver (8 sayana kadar),
d) El oyalama (anahtarlık, kalem, stres topu)
e) Ağız oyalama (Sakız, kabuklu yemiş)
f) Sigara içilen yerlerden kaçınma,
31
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(5)
D. DİĞER DESTEK ÖNERİLERİ
* Doktor ya da psikiyatrist desteği,
* Doktor önerisiyle “Nikotin Bantları, Diğer İlaçlar, ”
* Ödülle destek (Kendisi, Eş, Dost, Arkadaş),
- İlk başarılı günün sonunda,
- İlk başarılı haftanın sonunda,
- İlk başarılı ayın sonunda,
32
SİGARAYI BIRAKMA ÖNLEMLERİ(6)
E. KİLO ALMA ÖNLENEBİLİR
* Yağlı ve şekerli gıdalardan kaçınma,
* Kepekli ve lifli gıdalara yer verme,
Kepekli ekmek,
Sebzeler, (Havuç, marul, salatalık)
Meyveler, (Elma, portakal v.s.)
* Fiziksel aktivite ve spor.
33
SİGARAYI BIRAKTIKTAN SONRA
20 dk. sonra, tansiyon olumlu yönde etkilenir,
1 gün sonra, kalp krizi riski azalmaya başlar,
2 gün sonra, nikotin vücuttan atılmaya başlar,
30 gün sonra, akciğer kapasitesi %30 artar,
1 yıl sonra, kalp krizi riski %50 azalır,
34
“4207 Sayılı Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun”
(Kabul Tarihi:7/11/1996)
“5727 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında
Kanun” (Kabul Tarihi: 3/1/2008)
biçiminde değiştirilmiştir
35
T.C SAĞLIK BAKANLIĞI
“SAĞLIK İSTATİSTİKLERİ YILLIĞI, 2010”
Tütün Kullanma Durumu(%-15 Yaş ve Üstü)
Durum/Özellik
 Her gün sigara kullanan
 Kapalı Ortamda Sigara Dumanına Sunuk Kalma
 Evde Sigara İçilmesine İzin Verme
 Restoranlarda Dumana Sunuk Kalma
 Paket üstündeki Uyarıyı Farkedip Bırakmayı Düşünen
 Sigaranın Ciddi Hast.lara Neden Olduğunu Düşünen
 Sigaranın Ciddi Hastalıklara İlişkin Tutum(2010-%);
 Felce Neden Olduğuna İnanan
 Kalp Krizine Neden Olduğuna İnanan
 Akciğer Kanserine Neden Olduğuna İnanan
 Pasif İçiciliğin Ciddi Hastalıklara Neden Olduğuna İnanan
2008
2010
27.4
38.5
59.7
55.9
46.5
97 2
24.7
14.9
39.8
13.9
38.4
96.2
77.6
90.6
96.7
93.3
36
KAYNAKLAR
Sağlık Bakanlığı., (2011). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010”, Refik Saydam
Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.Sağlık Bakanlığı Yayın No:832; HHM Yayın No:
HHM-2011-29. Ankara: Kalkan Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Sağlık Bakanlığ,., (2009). “Dumansız Hava Sahası Uygulama Rehberi”. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Maddelerle Mücedele Daire Başkanlığı Yayını, Ankara.
Beslenme,Çevre ve Kanser Sempozyumu Bildiri Kitabı., (2002).Uluslar Arası Katılımlı.
Aşut, O., (1993). “Hekim ve Sigara”. Hekimler Birliği Yayını. Ankara: Maya Matbabası.
Doll, R., (1979). “The Epidemiyology of Cancer. A Complishments in Cancer Research”. Philadelphia: 1.B.Lippin Co.
Doll, R., Peto, R., Wheatley, K., Gray, R., Sutherland, I., (1994). “Mortality in Relation to Smoking: 40 Years’
Observation on Male British Doctors”. Brit. Med. J., 309: 901-10.
Aşut, Ö., (1999). “Türkiye’de Hekimlerin Sigara Alışkanlığı”. Ankara: Türk Tabibler Birliği Yayını.
Bilir, M., Güçiz, B., Yıldız, A. H., (1997). ‘Smoking Behaviour and Attitudes, Ankara-Turkey”. Hacettepe Public Health
Foundation No:8. Ankara.
Önder, Ö. R., Ağır, A., (1998). “Ankara Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü Öğrencilerinin Sigara ve Sağlık İlişkisi
Konusunda Bilgi , Tutum ve davranışları”. Modern Hastane Yönetimi Dergisi, 2(5).
T.C. Resmi Gazete., (1996). “4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun”.
Sağlık Bakanlığı., (2008). “Ulısal Tütün Kontrol programı ve Eylem Planı 2008-2012” . Ankara: TŞOF Plaka Matbacılık
A.Ş.
http://www.havanikoru.org.tr
http://www.google.com 21.08.2012.
37
DUMANSIZ BİR ÇEVREDE
DAHA SAĞLIKLI GÜNLER ÜMİDİYLE
Paylaşılan Bilgiler Gönlümüzün Çiçekleri Olsun
(Bilgi-Sevgi-Çiçek)
38