EYLEMLER (FİİLLER) 1-Eylemle, iş-kılış, duruş, durum ve oluş

www.derscalisiyorum.com
EYLEMLER (FİİLLER)
1-Eylemle, iş-kılış, duruş, durum ve oluş bildiren sözcüklerdir.
2-Bir sözcüğün eylem sayılabilmesi için, çekim ekleri atıldıktan sonra kalan bölüme ‘’mek-mak’’ ekinin getirilebilmesi
gerekir.
3-Eylemde 3 temel öğe vardır. ;
-Hareket
-Kişi
-Zaman
H A R E K E T (Eylemin Anlamı)
A) İş ve Kılış Eylemleri ;
Bir nesneyi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen eylemlerdir.
Bilinçli yapılan eylemlerdir.
İnsanlara özgüdür. (Kırmak- Neyi KIRMAK-Bir şeyi KIRMAK-Çocuk camı kırdı)
İş ve kılış eylemleriyle kurulan cümlelerin eylemleri çatı bakımından GEÇİŞLİDİR.
‘’Silmek, dövmek, yırtmak, asmak, atmak, taşımak, bulmak, yazmak, sallamak...’’
eylemleri İŞ ve KILIŞ bildirir.
B) Durum Eylemleri;
Süreklilik gösterir.
Durağanlık vardır.
İnsanlara özgüdür; bilinçli veya bilinçsiz olabilir.
Nesneye bağlı değildir.
Sona ermesi için başka eylemler gereklidir.
Çatı bakımından eylemi GEÇİŞSİZDİR. (Uyumak-Neyi uyumak?-Ne uyumak?
YANITSIZDIR. Yatmak –Uzanmak – Bakmak – Dikilmek eylemleri durum bildirir.
C) Oluş Eylemleri;
Doğa eylemleridir.
Eylemi gerçekleştiren gizli bir güç vardır. Bu gizli güç, dilbilim açısından kişi sayılır.
Bilinç gerektirmez.
Kendi kendine olma anlamı vardır.
Nesneye bağlı olmadığı için eylemi çatı bakımından geçişsizdir.
Rüzgar esiyor
Çiçekler açtı
Güneş doğdu
Ağaçlar yeşerdi
Yapraklar sarardı
KİŞİ
www.derscalisiyorum.com
Gel-di-m / Gel-di-k
Gel-di-n / Gel-di-niz
Gel-di / Gel-di-ler
Zaman ekinden sonra ulanır.
ZAMAN (Eylemlerde Kip)
Eylem bildiren sözcüklerin zaman ve kişi eki alarak biçimlenmesine KİP denir. Kipler
İkiye ayrılır.
D) BİLDİRME KİPLERİ (Haber kipleri)
1.-di’li geçmiş zaman;
-dı, -di, -du, -dü
-tı, -ti, -tu, -tü
(Görülen geçmiş zaman)
İş önce, söz sonra
2.-miş’li geçmiş zaman;
-miş, -mış, -muş, -müş
(Duyulan geçmiş zaman)
İş önce, söz sonra
Eylem, geçmişte yapılmıştır, eylemin yapıldığını başkasından duyma durumu vardır.
3.Şimdiki zaman; -yor
Bu kip, eylemin yapılmakta olduğunu bildirir. Eylem yapılırken kullanılır.
İş, söz ayni zamanda
4.Gelecek zaman; -ecek, -acak
Eylemin gelecekte yapılacağını anlatır.
Söz önce, iş sonra.
5.Geniş zaman; -r, (i)r
Eylemin her zaman yapılabileceğini bildirir.
Söz, iş her zaman
E) DİLEK KİPLERİ
Bu kiplerde zaman kavramından çok, eylemin yapılışıyla ilgili bir duygu, bir düşünce, bir istek, bir dilek anlamı vardır.
1.İstek kipi; -e, -a
Eylemin yapılması için istek bildiren kiptir.
www.derscalisiyorum.com
2.Dilek – koşul kipi; -sa, -se
................................ + -sa, se .........dilek
Sınavı bir kazansa.......
Bu akşam bize gelseniz....
................................. + -sa, -se................ koşul
Çalışırsa kazanır.
Bu akşam bize gelseniz, seviniriz
3.Gereklik kipi; -malı, -meli
Eylemin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu bildiren kiptir.
4.Buyruk (emir) kipi; Eylemin yapılmasını emir yoluyla ister. İnsan kendisine buyrukta bulunamayacağı için, yalnız
ikinci, üçüncü ytekil ve çoğul kişiler için kullanılır.
BİLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER
1.Hikaye (öyküleme) bileşik zamanı;
.............+I. Zaman + II. Zaman
Eylem Diğer - di
Kökü Zaman
Ekleri
Örnek ; Al-mış-tı
Duyulan geçmiş zamanın hikayesi biçiminde okunur.
Al-ır-dı Al-a-y-dı
Al-acak-tı Al-malı-y-dı
Al-(ı)-yor-du Al-sa-y-dı
2.Rivayet bileşik zamanı;
...............+I. Zaman +II. Zaman
Eylem Diğer -miş
Kökü Zaman
Ekleri
Örnek ; Al-acak-mış, Al-ır-mış, Al-sa-y-mış
Geniş zamanın rivayeti biçiminde okunur.
3.Koşul bileşik zamanı;
................+I. Zaman +II. Zaman
Eylem Diğer - se
Kökü Zaman
Ekleri
Örnek; Al-malı-y-sa, Al-(ı)-yor-sa, Al-dı-y-sa
www.derscalisiyorum.com
Şimdiki zamanın koşulu biçiminde okunur.
EYLEM KİPLERİNDE ANLAM (ZAMAN) KAYMASI
A) Şimdiki zaman
Yöntem; ‘’yor’’ ekini gördüğümüzde eyleme ŞU AN, ŞİMDİ’’ sözcüklerini getirip cümleyi okumalıyız. Anlamsız olursa
zaman kayması vardır.
Yusuf, bütün zamanını televizyon seyretmekle geçiriyor.
Şimdi
Şu an
Yüklem ‘’geçirir’’ biçiminde olmalıydı.
‘’-yor’’ eki geniş zaman yerine kullanılmıştır.
; Yusuf, yarın İstanbul’a gidiyor.
; Şimdi
Şu an
Yüklem ‘’gidecek’’ biçiminde olmalıydı. Gelecek zaman yerine kullanılmıştır
Onunla iddiaya giriyor, on dakika sonra kazanıyorum.
Girdim kazandım
- di’li geçmiş zaman yerine kullanılmıştır.
Cumartesi ölüyor, Pazar günü gömüyorlar
Ölmüş gömmüşler
-miş’li geçmiş zaman yerine kullanılmıştır.
B) Geniş Zaman
Yöntem; ‘’-r’’ ekini gördüğümüzde eyleme ‘’DEVAMLI,SÜREKLİ, HER ZAMAN’’
Sözcüklerini getirip cümleyi okuduğumuzda cümle anlamsızlaşırsa zaman kayması vardır. Çocuk, bakkala gider
çikolata alır. (gitti ve gitmiş – aldı veya almış) olmalıdır.
Geçmiş zaman yerine kullanılmıştır. Çocuk, devamlı, sürekli, her zaman bakkala gidip çikolata alamaz. Dünya malı,
dünyada kalır, öldüğün gün. Kalacak olmalıdır.
Güzel günler de gelir elbet. Gelecek olmalıdır.
Bunun hesabını onlardan sorarım. Soracağım olmalıdır.
Gelecek zaman yerine kullanılmıştır.
C) Gelecek Zaman;
Dün beni arayan arkadaşım olacak. (olmalı)
Şimdi kapıyı çalan Ayşe olacak ki ... (olmalı ki...)
-Bir gürültü duyar gibi oldum.
-Üst kattaki adam olacak.. (olmalı...)
Gereklilik kipi yerine kullanılmıştır. Başın derde düştüğünde beni arayacaksın. (Ara)
İstanbul’a varır varmaz beni arayacaksın.(Ara)
Bu cümlelerde de görüldüğü gibi emir kipi yerine kullanılmıştır.
EK – EYLEM
Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem görevine sokan, basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı
eylem durumuna getiren eklere EK-EYLEM denir.
‘’idi, imiş, ise’’ sözcükleri,
www.derscalisiyorum.com
‘’-im, -sin, -dir’’; -iz, -siniz, -dirler’’ ekleri
EK EYLEMLERDE ZAMANLAR
1.Geniş Zaman
Ben yeni öğretmen-im.
Sen yeni öğretmen-sin.
O yeni öğretmen-dir.
Biz yeni öğretmen-iz.
Siz yeni öğretmen-siniz.
Onlar yeni öğretmen-dirler.
Anlamı;
a)Ad soylu sözcükleri geniş zaman anlamıyla yüklem yapar.
b)Cümleye kesinlik ve gereklilik anlamı katar.
Sınav süresi bitmiştir.
Her canlı ölümü tadacaktır.
Kazanmak için çalışılmalıdır.
c)Cümleye olasılık anlamı katar.
O, şimdi beni düşünüyordur.
2.Ek-Eylemin Hikayesi;
Okuldaki en yakın arkadaşımdı.
Çocukken daha mutluyduk.
3.Ek-Eylemin Rivayeti;
Onların evleri Adana’daymış.
Mevsimlerin en güzeli sonbaharmış.
4.Ek-Eylemin Koşulu;
O, ONURLU BİR İNSANSA SUSSUN.
Hastaysa hemen doktara gitsin.
(Ek eylemlere olumsuzluk anlamını ‘’değil’’ sözcüğü katar.)
Çocuk çok güzeldi. (Olumlu)
Çocuk çok güzel değildi. (Olumsuz)
YAPILARINA GÖRE EYLEMLER
Yapılarına göre eylemler üçe ayrılır.
1-Basit (Yalın) Eylemler
2-Türemiş Eylemler
3-Bileşik Eylemler
www.derscalisiyorum.com
1-BASİT (Yalın) EYLEMLER
Kök biçimindeki eylemlerdir. Gel-di / Koş-muş / Al-acak-lar-mış
Yukarıdaki eylemlerde bulunan çekim eklerini çıkarıp eylemi okuduğumuzda yapım eki almadığını görürüz. Kaç-mışlar- ------Basit / Kaç-ır-mış-lar------Türemiş
2.TÜREMİŞ EYLEMLER
Bir addan ya da eylemden yapım eki yardımıyla türetilmiş eylemlerdir.
Baş-la-dı------Addan eylem
Gör-ün-dü-----Eylemden eylem
3.BİLEŞİK EYLEMLER
Özellikleri;
YAZIM AÇISINDAN
1.Ad bileşiklerinde, bileşiği oluşturan sözcükler,her zaman bitişik yazılırken; eylem bileşiklerinin kimi bitişik kimi de
ayrı yazılır.
Hanımeli
Zeytinyağı
Gecekondu
Uyurgezer
Mutlu olmak
Rica etmek
Hissetmek
Sabretmek
Yapısal Açıdan
a.Bir ad +Bir yardımcı eylem
hasta ol-mak
hisset-möek
b.İki eylem
ölebil-mek
giriver-mek
bakakal-mak
düşeyaz-mak
c.Bir eylem + Bir eylemsi
göreceği gel-mek
gideceği tut-mak
www.derscalisiyorum.com
d.Bir eylemsi + Bir yardımcı eylem
anlatacak ol-mak
dinlemez ol-mak
e.Deyimleşme
Bir ad + Bir eylem
Kafa tut-mak
Göze gir-mek
f.Deyimleşme
Birden fazla ad + Eylem
Etekleri zil çal-mak
Ağzının payını ver-mek
Anlam Açısından
a.Gerçek + Gerçek
Hasta olmak, rica etmek, sabretmek,
Mutlu olmak, kabul etmek, affetmek
b.Mecaz + Mecaz (Deyimleşme)
Kulak asmamak
Küplere binmek
ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİLEŞİK EYLEMLER
Sonu eylemle biten deyimler, anlamca kaynaşmış bileşik eylem sayılır.
YAPI
Ad + Eylem
Bileğine güvenmek
Gözünü korkutmak
Ad (Bazen birden çok) + Eylem
Etekleri zil çalmak
Kırkından sonra saz çalmak
Ağzının payını vermek
ANLAM
Mecaz + Gerçek
Bileğine güvenmek
Gözünü korkutmak
Gerçek + Mecaz
Deniz tutmak
Derdine yanmak
Mecaz + Mecaz
Burnundan solumak
www.derscalisiyorum.com
Ağzını bozmak
Gözden düşmek
Göze girmek
İkiden fazla sözcükle kurulan deyimlerde tüm sözcükler mecaz anlamlıdır.
Etekleri zil çalmak
Ağzının payını vermek
Kulağına küpe olmak
KURALLI BİLEŞİK EYLEMLER
1.Eylem + Eylem
(Değişken) (Ayni)
1.Yeterlilik Eylemi
Yöntem
Eylem kökü + (-e)(-a) bil - mek
Cümleye kazandırdığı anlamlar
Gücü yetme
-Başarma anlamı
İnsanlarla iletişim kurabiliyorum
-Olasılık anlamı
Seni bir daha görebilirim + (olumlu)
Seni bir daha gör-me-y-e-bilirim (olumsuz)
Geniş zaman kipinin soru biçimi belli bir istekle ilgili rica bildirir.
Kitabınızı ödünç alabilir miyim?
Yeterlik Eyleminin Olumsuzu
Eylem kökü + (-e)(-a) + (-me)(-ma)
2.Tezlik Eylemi
Eylem kökü + -i ver –mek
Cümleye kazandırdığı anlamlar
Tezlik
Öğretmen zili çaldığı anda içeri giriverdi.
Hakemin düdüğüyle maç başlayıverdi.
Beklenmezlik
www.derscalisiyorum.com
Koca ağaç tepemize yıkılıverdi.
Önemsemezlik
Çocukları yalınayak dışarı salıvermişler.
Saçını, sakalını gelişigüzel bırakıvermiş.
Kolaylık + Tezlik
Soruları on dakikada çözüverdim.
Problemi, kalem kullanmadan çözüverdi.
Olumsuzu
Fiil kökü + (-me)(-ma) + i (-maz)(mez)
Gitmeyiver
Almayıver
Görmeyiver
Eylem kökü + i + ver + (-maz)(-mez)
Bakı-ver-mez-sin
3.Sürerlik Eylemi
Sen düşünedur...
Sen şu çocuğa bakadur, ben geliyorum.
Fiyatları görünce donakaldı.
Boğaz Köprüsü’nde intihar girişimi alışılageldi.
Olumsuzu kullanılmaz.
Bazı ikilemeler cümleye sürerlik anlamı katar.
Pop müziğini oldum olası sevemedim.
O takım, bildim bileli ikinci ligdedir.
Bu kente, oldu bitti ısınamadım.
4.Yaklaşma Eylemi
‘’Neredeyse, az kalsın’’ anlamını verir.
Bileğim burkuldu, düşeyazdım.
ÖSS sonuçlarına bakarken heyecandan öleyazdım.
Olumsuzu kullanılmaz.
ÇOCUK DÜŞEYAZDI.
www.derscalisiyorum.com
Düştü düşecekti / neredeyse / az kalsın düşecekti. Biçimleri kullanılır.
Eylemsilerin Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler
1- İsteklenme Eylemi ; Çocuğun annesini göreceği geldi
2- Beklenmezlik Eylemi; Sinirleneceğim tuttu.
Eylemlerin Yardımcı Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler
Başlama Eylemi; Biz, bu yerden gider olduk
Bitirme Eylemi; İstemezdim ama bağırmış oldum
Yeltenme (Davranma)Anlamı; Sorulara matematikten başlayacak oldu ama....
Sanma (Olasılık) Anlamı; Şu anda sınavda terliyor olmalı.
YARDIMCI EYLEMLİ BİLEŞİK EYLEMLER
Ad ol – mak
et - mek
Ses artması VARSA ------ Bitişik yazılır
Ses düşmesi YOKSA------ Ayrı yazılır
Örnekler ;
Ünlü düşmesiyle bitişenler ; Hapis-ol-mak / Hapsolmak
Ünsüz türemesiyle bitişenler ; His etmek / Hissetmek
Ayrı yazılanlar ; Orada olmak / Kızı olmak / Ayağına oldu / Alay etmek
EYLEMSİ
Eylemsiler, eylemden türeyen ancak eylemin tüm özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Eylem gibi çekimleri
yapılmadığı için eylemden ayrılırlar.
Gel – di – m / Gel – ip / Gel – iş
Uyarı ; ‘’Mavimsi’’ derken rengin tam mavi olmadığını maviye yakın olduğunu anlatmak isteriz. ‘’Eylemsi’’ derken de
sözcüğün tam eylem olmadığını, eyleme yakın olduğunu söylemek isteriz.
O R T A Ç (Sıfat Fiil)
1234567
AN ASI MEZ AR DİK ECEK MİŞ
Gerçek ortaç Zaman anlamlı ortaç
U L A Ç (zarf fiil)
1.-ıp Işıklar sön- üp film başladı. Bağ eylem
2.-ken Söner-ken ‘’ ‘’ Zaman ulacı
3.-ınca Sön-ünce ‘’ ‘’ Zaman ulacı
4.-eli Sön-eli ‘’ ‘’ ‘’ ‘’
www.derscalisiyorum.com
5.-r, -mez Sön-er ‘’ ‘’ ‘’ ‘’
sön-mez
6.-diğinde Zaman ulacı
7.-meden Durum ulacı
8.-erek ‘’ ‘’
9.-cesine ‘’ ‘’
10.-meksizin ‘’ ‘’
11.-e, -e ‘’ ‘’
12.-dıkça ‘’ ‘’
AD EYLEM
-ma, -me
-mak, -mek
-ış, -iş, -üş
Eylemsiler bileşik cümlelerde ‘’Yan Cümle’’ kurabilirler.
Konuşmaya / başladı.
Yan cümle Temel cümle
1- Şimdi, ORTAÇ (sıfat fiil) eklere niçin ‘’ortaç’’ denildiğini açıklayalım.
Tanı (-dık) adam
Eylem ORTA+Ç Ad
Eylemle adın ortasına gelerek eylemi sıfat yapar. Tanıdık adam sıfat tamlamasıdır.
ORTAÇ EKİ
- dık
Tanıdık adam
Çalmadık kapı
Beklenmedik misafir
-ecek
Akacak kan
Gelecek yıl
Okunacak şiir
-miş
Susamış çocuk
Küflenmiş peynir
Sararmış yaprak
-ar, -er
Güler yüz
Koşar adım
Okur yazar adam
-mez, -maz
Utanmaz adam
Bitmez iş
Okunmaz yazı
** Adı niteler, tamlama kurar.
www.derscalisiyorum.com
** Yapım ekidir.
ZAMAN EKİ
Adamı tanıdık
Kapıyı çalmadık
Misafir beklemedik
Çok kan akacak
Yıllar sonra gelecek
Şiir okunacak
Çocuk susamış
Peynir küflenmiş
Yapraklar sararmış
Onun yüzü hep güler
Hızlı adımlarla koşar
O sürekli okur ve yazar
O adam hiç utanmaz
Onun işi bitmez
Onun yazısı okunmaz
** Cümlenin yükleminde bulunur
** Çekim ekidir.
2- ULAÇ (Zarf fiil)
Bu eklere niçin ‘’Ulaç’’ denildiğini açıklayalım.
Sev (+erek) çalıştı
Eylem ULA+Ç Eylem
Birinci eyleme ulanan (eklenen) ‘’-erek’’ eki eylemi zarf yapmıştır.
Severek çalıştı
Zarf Yüklem (Nasıl çalıştı?)
Tümleci
Ulaçlar, çekim eki almazlar. Bu nedenle, cümlenin her zaman zarf tümlecidir.
Ulaçların olumsuzu ‘’-me’’ ile yapılır; Sınavı kazanamayınca çok üzüldü.
3.ADEYLEMLER (İsimfiiller)
Eylem tabanlarına getirilen ‘’-mak, -me, -iş’’ ekleriyle türetilir. ; Gitmek, gitme, gidiş.
A-‘’mek’’ Yapılı Adeylemler
Eylemin adı olma dışında somut ya da soyut varlık adı olamaz.
Sigara içen çakmak taşır. (Somut ad)
Duvarlara çivi çakmak yasaktır.(Ad eylem)
Eve ekmek almayı unutma.(Somut ad)
Bu bahçeye çiçek ekmek gerekiyor.(Somut ad)
www.derscalisiyorum.com
Adın ‘’-de’’ ve ‘’-den’’ durumlarına girebilir.
Çalışmaktan kimseye zarar gelmez.
Ne varsa çalışmakta var.
B-‘’-me’’ Yapılı Adeylemler
Elindeki kazmayla toprağı kazmaya başladı.
Somut ad adeylem
Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Somut ad
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler asmaya
Adeylem
Adın durumlarına girebilir; Çocuk, okumaya başladı.
Okumayı bilmiyor
Kitabı okumadan derse girmeyin
Ulaç eki
Bu örnekte adeylem söz konusu değildir.
Tamlamalarda tamlayan veya tamlanan olabilirler;
Çocuğun ağlaması.
Çalışmanın faydası
Okumanın yararı
Sıfat göreviyle kullanılan adlar, adeylem değildir.
Asma köprü
Burma bıyık
Çoğul eki alabilir;
Konuşmazlar, gülüşmezler...
C.’’-iş’’ Yapılı Adeylemler
Görüş bildirmek de bir sorumluluktur.
Ad
Bakış açısı çok farklıydı.
Ad
Ortalığa sıcak bakışı bizi sevindirdi.
Adeylem
Görüş farkı, olması gereken bir tavırdır.
Ad
Onun gülüşünü unutamıyorum.
Adeylem
www.derscalisiyorum.com
Bu eki alan eylemler, ad anlamlarını yitirmemişlerse, adeylem olarak, eylem anlamlarını
yitirmişlerse doğrudan doğruya ad olarak kullanılabilir.
Dolma (biber)
Dikiş (dikme) AD
Yemek (yemek)
EYLEMİN ÇATISI
Eylemler, cümle içinde yüklem görevinde bulunurlar. Yüklem görevindeki eylemler, öznelerine ve nesnelerine göre
bazı özellikler gösterirler.
İşte bu özelliklere ‘’EYLEM ÇATISI’’ denir.
ÖZNELERİNE GÖRE EYLEMLER
1.Etken Eylemler
Eylem cümlelerinde yüklemin bildirdiği işi yapan (özne) belliyse, bu tür eylemlere ETKEN EYLEM denir. Yani öznesi
bilinen eylemlerdir.
Türkçedeki tüm eylemler, ilk biçimleriyle etken eylemdir.
Gizli özne, gerçek öznedir.
Çocuk , ağladı. (Ağlama işini yapan ‘’Çocuk’’ tur. Gerçek özne.)
Ağladı. (Ağlama işi yapan ‘’O’’ dur. Gerçek özne)
Düşündü, yazdı. (O)
Etken eylem.
Şair düşündü, yazdı.
Etken eylem.
2.Edilgen Eylemler:
Gerçek öznesi belli olmayan eylemlerdir. Bu eylemlerde özne, ya bilinmediği ya da söylenmek istenilmediği için
söylenmez. Edilgen eylemlerde özneyi bulmak için sorulan ‘’ne’’, ‘’kim’’ sorularına yanıt veren sözcük ya da sözcük
öbeklerine SÖZDE ÖZNE denir. Sözde öznenin asıl görevi nesnedir.
Özge, kitap okudu------Etken
Kitap okudu.------Etken
Kitap oku-n-du.-----Edilgen
Sözde özne
B.siz nesne.
Asker kolundan vuruldu
Sözde özne
B.siz nesne
www.derscalisiyorum.com
3.Dönüşlü Eylemler:
Yüklemin bildirdiği eylemi özne yapar ve yaptığı işten yine özne etkilenir.
Edilgen eylemler ‘’L’’, ‘’N’’
Kahve, silahlı kişilerce tarandı.
Önemli evraklar saklandı
Kuralar dün çekildi.
Kurbanlıklar süslendi.
Odunlar kömürlüğe çekildi.
Eşyalar, odaya taşındı.
Ölü yıkandı.
Eylemleri yapan özneler belli değildir.
Dönüşlü Eylemler ‘’L’’, ‘’N’’
Ayşe, sokağa çıkmadan tarandı.(Kendisini taradı)
Çocuk, bir köşeye saklandı. (Kendisini sakladı)
Genç kız, süslendi. (Kendisini süsledi.)
Düşman, cephe gerisine çekildi.
4.İşteş Eylemler:
Eylemin gösterdiği işi birden çok özne (öznedeki birden çok kişi) ortaklaşa ya da karşılıklı
Yapıyorsa, bu tür eylemlere işteş eylem denir.
UYARILAR
Bazı sözcükler, kendiliğinden işteştir. ; Savaş, barış, yarış, güreş....
Öznedeki kişi tek olduğu zaman eylemde işteşlik aranmaz.;
Ayhan, kavgaya tutuştu.
Yaşlı adam, ağlayınca sakinleşti.
Kadın, trene zor yetişti.
Karşılıklı işteşlik;
Şairler, ara sıra dövüşür.
Çok geçmeden barışırlar.
Eleştirmenler, boşuna tartışır.
Birlikte işteşlik;
Düşman askerleri kaçıştı.
(Karşılıklı kaçışılmaz)
Gecenin karanlığına karıştılar.
(Karşılıklı karışılmaz)
www.derscalisiyorum.com
NESNELERİNE GÖRE EYLEMLER
1-GEÇİŞLİ EYLEMLER; Nesne alan,nesneyle kullanılan eylemlerdir. İş ve kılış eylemleri
geçişlidir. ; Pencereyi açtı. Sözünü dinlemedi. Vb.
UYARI: İş-kılış eylemleriyle kurulan cümleler nesne almasa da geçişli sayılır.
2-GEÇİŞSİZ EYLEMLER; Nesne almayan, nesneyle kullanılamayan eylemlerdir.
Durum ve oluş eylemleri geçişsizdir.
Oldurgan Eylemler
-r, -t, -dır.
Geçişsiz eylemlerin geçişli yapılmasına oldurgan eylem denir.
Çocuk uyudu. -----Geçişsiz
Çocuğu uyuttu.-----+Geçişli
Herkes güldü.
Herkesi güldürdü.+
Geçişsiz eylemlerde özne olan sözcük, geçişli eylemlerde nesne olmuştur.
Ettirgen Eylemler
-r, -t, -dır
Geçiş dereceleri artırılmış eylemlere ettirgen eylem denir. Burada ÖZNE, işi yapan değil
İŞİ YAPTIRANDIR.
Kapıyı açtı
Kapıyı açtırdı
Kapıyı açtırttı
Kapıyı açtırttırdı
Öznenin yapılmasını istediği işi bir başkası veya başkaları yapar.
Çiçeği suladı.
Çiçeği sulattı.
Çiçeği sulattırdı
Çiçeği sulattırttı
Parayı bozdu
dereceden geçişli.
Parayı boz-dur-du.
dereceden geçişli
www.derscalisiyorum.com
Parayı boz-dur-t-tu.
dereceden geçişli
Parayı boz-dur-t-tur-du.
dereceden geçişlilik pek kullanılmaz.
UYARI; Ettirgen eylemler etken ve geçişlidir.
www.derscalisiyorum.com
Konu Anlatımlı Videolar, Ders Notları, Çözümlü Sorular, Çıkmış Sorular,Denemeler ve daha
fazlası
Türkiye'nin En Büyük ve Güncel Eğitim Sitesinde
www.derscalisiyorum.com