Giri*

GİRİŞ
Ülkelerin Dış Ticaret
Yapma Nedenleri
Giriş
Dış ticaretin olmadığı bir dünya günümüzün ekonomik
gerçekleri ile bağdaşmamaktadır.
Küreselleşmiş dünyada dışa açık toplumların refah
seviyeleri dışa kapalı toplumlara göre çok daha hızlı
artmaktadır.
Dünya ticaretinin günümüzde 61%i imalat sanayi
ürünlerinden, 8%i tarımsal ürünlerden, 11%i petrol ve
madenlerden ve 20%si ise hizmetlerden oluşmaktadır.
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
Uluslararası ticaretin 20ci yüzyıldaki hızlı artış sebepleri
arasında şunlar sayılabilir:
• Gümrük Tarife İndirimleri
• Karşılaştırmalı üstünlükler
• Uzmanlaşma
• Toplumsal ve Kültürel Tercihler
• Ortaya Çıkan Yeni Alışkanlıklar
• Ödeme Kolaylıkları ve Bankacılık Sisteminin Gelişmesi
• İç ve dış fiyatlar arasındaki farklılık: Ölçek ekonomileri
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
• İç ve dış fiyatlar arasındaki farklılık: Ölçek ekonomileri
• İhtiyaç fazlası ürünlerin değerlendirilmesi
• Yatırım mallarının temininde kolaylık
• Sermaye birikiminin sağlanması
• Farklılaştırılmış mallar ve talepler
• Yeni iş sahalarının açılması
• Teşvikler ve yardımlar
• Diğer Ekonomik Faaliyetler
Yurt Dışı Satış ile Yurt İçi Satış Arasındaki
Başlıca Farklar
•
Bankacılık sistemi yer alır.
•
Bürokrasi vardır.
•
Çok çeşitli taşıma sistemleri kullanılır.
•
Genellikle yabancı para birimleri kullanılır.
•
Hataların telafisi yüksek maliyetlidir.
•
Ödeme sistemleri farklılık gösterir.
•
Örf, adet, farklı kültür, ticari ahlak gibi faktörler dâhil olur.
•
Uluslararası anlaşmaları uygulanır.
•
Risk yüksektir.
Elektronik Ticaret
Günümüzde bilgi ve internet teknolojilerine dayalı yeni
ekonomi olgusunun ortaya çıkması ile elektronik ticaret
yaygınlaşmış ve dünya ticareti içinde önemli bir yer tutar
hale gelmiştir.
Uluslararası ticarete yol açan üç faktör
mevcuttur.
1. Yerli üretimin yetersizliği,
2. Uluslararası fiyat farklılıkları,
3. Uluslararası mal farklılıklarıdır.
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
1. Bir ülke neden diğer bir ülke ile ticaret yapmakta,
uluslararası ticaretten ne gibi faydalar sağlamaktadır?
2. Uluslararası ticaret ile bir ülke içindeki bölgelerarası
ticaret arasında ne gibi farklar vardır?
Ülkeleri birbiriyle ticaret yapmaya iten ve bundan karlı
çıkaran birinci faktör fiyattır.
Acaba fiyat ile maliyetler arasında bir ilişki var mıdır?
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
• Üretim maliyyetleri; emeğe, ödenen ücrete, sermayenin
maliyetine, toprağın değerine, hammadelerin fiyatına ve
üretimde uygulanan etkili teknolojilere bağlıdır.
• Her ülke kendisinde nisbi olarak daha bol bulunan üretim
faktörünü daha çok kullanarak üretmiş oldukları malları
ihraç etmekte, nisbi olarak daha az olan faktörlerin daha
çok kullanılmasıyla üretilmiş olan malları ithal etmektedir.
 Not: yukarıda söylenenler her zaman maliyetler ve fiyatlar üzerinde etkili
olan tek faktör değildir. (iklim, insanların çalışkanlığı, teknoloji ve b. )
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
Yapmış olduğumuz açıklamalar uluslararası ticaretin sadece arz
yönünü gösterir.
Aslında talep, en az arz kadar uluslararası ticareti belirleyen bir
faktördür. Zevkler bazen ulusal sınırları aşarak ülke dışında bir
talebin doğmasına yol açar.
Uluslararası ticareti belirleyen diğer önemli faktörde gelirdir.
Gelir artışı ilr birlikte ekonomide iç fiyatlar yükselir ve ithal malları
nisbi olarak ucuzlar.
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
Dış ticaret teorisi aşağıdaki soruları cevpalaması gerekir:
• Hangi ülkeler, kimlerle, hangi malların ticaretini yapacaktır?
• Dış ticaretten ne gibi kazançlar doğacak ve bunlar nasıl
gerçekleşecektir, ülkelerin refah seviyesini nasıl etkileyecektir?
• Dış ticaret ulusal ekonomik yapı üzerinde ne gibi etkiler
yaratacaktır?
• Dış ticaret ülkelerde gelir dağılımı ile üretim ve tüketimi nasıl
etkileyecektir?
Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri
İki ülke arasındaki dış ticaret sıfır toplamalı değildir.
Birinin kazancı diğerinin kaybı anlamına gelmez. Dış
ticaretten tüm ülkeler kazanarak çıka bilir. Fakat bu
kazancın paylaşımı ülkeler arasında farklı ola bilir.
Uluslararası Ticaret ile Bölgelerarası
Ticaret Arasındaki Farklar
1. Üretim Faktörleri Hareketliliği.
2. Farklı Para Birimleri.
3. Ayrı Piyasalar, Farklı Maliyet ve Ekonomi Politikaları.
4. Farklı Siyasi Birimler.
Uluslararası Ticaret ile Bölgelerarası
Ticaret Arasındaki Farklar
1. Üretim Faktörleri Hareketliliği: Genel olarak emek ve
sermaye ülke içinde hareket serbestine sahiptir. Bunun
sonucunda faktör fiyatları arasında büyük fark
görülmez.
2. Farklı Para Birimleri: Ülkeler, ulusal sınırları içinde
kendi paralarını kullanır ve ona sonsuz ödeme yetkisi
tanırlar.
Uluslararası Ticaret ile Bölgelerarası
Ticaret Arasındaki Farklar
3. Ayrı Piyasalar, Farklı Maliyet ve Ekonomi Politikaları:
her ülke kendi ulusal piyasasına sahiptir ve bu piyalasarda
aynı dil, adet, tüketim alışkanlığı, zevk ve standartlar vardır.
Her bağımsız ülke kendi ekonomi ve maliye politikalarını
uygular.
4. Farklı Siyasi Birimler: Her ülke ayrı bir siyasi birimdir.
Bu siyasi birimde bir merkezi otorite vardır ve ülkede
yaşayanlar aynı dini paylaşmakta, aynı kültüre gelenek ve
adetlere bağlıdırlar.
Uluslararası Ticaret ile Bölgelerarası
Ticaret Arasındaki Farklar
Bölgelerarası ticaret ile uluslararası ticaret arasındaki en
önemli fark, 1ci aynı gruplar arasında, buna karşılık 2ci
ise farklı politik birimler arasında yapılmasıdır.
Alman iktisatçısı F. List’in ifadesiyle iç ticaret kendi
aramızda, dış ticaret ise bizler ve onlar arasında
yapılmaktadır.
Dış Ticaret ve Firmalar
Firma bazında yapılan araştırmalar aşağıdaki 5 önemli
sonuca ulaşılmasını sağlamıştır:
1. Ticarete konu olan alanlarda üretim yapan firmaların
büuük çoğunluğu ihracat yapmamaktadırlar.
2. İhracat yapanların çok azı üretimlerinin önemli bir
kısmını ihraç etmektedirler.
Dış Ticaret ve Firmalar
3. Firmalar karşılaştırmalı üstünlüklere sahip oldukları
alanlarda ihracat yapmaktadırlar.
4. İhracatçı firmaların ihracat yapmayan firmalara göre çok
sayıda farklılıkları var.
5. Ticaretin liberalleştirilmesi endüstride verimliliği artırır.
Dış Ticaret ve Firmalar
Bernard ve Jensen yapmış oldukları araştırmada ABD’de
ihracatçı fimalara ihracatçı olmayanlara göre katma değer
bazında 14%, faktör verimliliğinde ise 3% oranında daha iyi
durumdadırlar.
• İhracat
firmaları daha verimli kılmaktadır. (ihraç ederek
öğrenmek etkisi: learning by exporting)
• Verimli firmalar ihracatçı olmayı tercih ederken daha az verimli
firmalar ihracattan kaçınmaktadırlar. (seçim etkisi: selection
effect)
Günümüzde her iki etkide geçerlidir
Dünya Ekonomisinde Gelişmeler
1950 – 1998 arasında dünya GSMH’sı 6, dünya ihracatı ise
20 kat artmıştır.
Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO) verilerine göre 2007
yılında dünya mal ihracatı 13.5 trilyon dolara, hizmet
ihracatı 3.2 trilyon dolara ulaşmıştır. Her iki toplam 2007
yılında dünya GSMH’nın 25%’ine yaklaşmıştır.
Ülkeler, ürettiklerinin ortalama dörtte birini ihraç
etmektedir.
Küreselleşen Dünya Ekonomisi ve
Türkiye
Küreselleşme, en basit anlamda, yerküresinin farklı
bölgelerinde yaşayan insan, toplum ve devletler arasındaki
iletişim ve etkileşim derecesinin “karşılıklı bağımlılık”
kavramı çerçevesinde giderek artması olarak tanımlanabilir.
Dünya ekonomisi ile bütünleşebilmek amacıyla Türkiye
ekonomisi, 1980 sonrasında köklü bir yapısal değişim
geçirmiştir. Bu dönemde, korumacı ve ithal ikameci
ekonomik yapı, yerini serbest pazar ve ihracat teşviklerine
dayanan, dış ticaretin, kurun, faizin ve sermaye hesabının
serbestleştirilmiş olduğu bir yapıya terk etmiştir.
Dış Ticaretin Genel Durumu (1980-2005*)
Türkiye
Yıllar
İhracat% İthalat % Dış Ticaret İhracatın ithalatı
Dengesi
karşılama oranı %
1980
1985
1990
1995
2000
2001
2002
2003
2004
2005*
28,7
11,6
11,5
19,5
4,5
12,8
15,1
31
33,5
20.5
56
5,5
41,2
53,5
34
-24
24,5
34,5
40,4
21.3
-4.999
-3,385
-9,343
-14,072
-26,728
-10,065
-15,495
-22,087
-34,419
-20.008
36,8
70,2
58,1
60,6
51
75,7
69,9
68,1
64,7
63.6
Kaynak: DTM ve DİE’nin ilgili sayfalarından derlenmiştir. * Ocak-Haziran
Teşekkürler