Ötanazi

ÖTANAZİ
Prof. Dr. Ekin Özgür AKTAŞ
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Adli Tıp Anabilim Dalı
İlkel Topluluklar
Toplumlar
Toplumsal Düzenin Korunması İhtiyacı
Toplumsal İlişki ve Kuralların Gelişimi
Bireyler Arası Dayanışma, Üretim İhtiyaçları
Toplum Menfaatleri
-
Ötanazi benzeri uygulamalar tarihin eski çağlarına uzanır…
-
Eski Japonya’da, yaşlıların ve cüzzamlıların doğaya terkedilmeleri…
-
Eski İsrail’de tedavisi imkansız hastaların, hızlı ölmesi için Günlük Ağacı (Frankincense) özünün
verilmesi…
-
Sardinya adasında; yaşlanan insanların oğulları tarafından sopa ile dövülerek öldürülmesi…
-
Kos adasında; yaşlananların özel törenlerde baldıran otu içerek ölümü seçmeleri…
-
Sparta’da sağlıklı ve güçlü olmayan bebeklerin Taygetos dağı yakınındaki vadiye terk edilmeleri…
• Platon (Eflatun) (MÖ 427-347):
– Kişinin tedavi edilmez, ıstırap verici durumlarda kendi sonunu
belirleme hakkı vardır.
• Aristotales (MÖ 384-322):
– Engelli bebekler toplumun iyiliği için öldürülmelidir
• Seneca (MÖ 4-MS 65):
– Bizler canavar gibiyiz, kuşlarıda, doğal bir şekilde olmayan
çocuklarımızı da boğarız
– Yaşlılık zihnimi bozmaya başlar, kabiliyetlerimi birer birer yok
eder, bana nefes almak dışında hayat bırakmazsa, bu çürük
ve sallanan yapıyı terk ederim.
Ötanazi terimi MÖ: 280’lerde kullanılmaya başlandı…
(ευ-θάνατος)
«Erdemli yaşayarak,
onurlu ve huzurlu bir ölümle
hayata veda etmek»
• Batı Roma imparatorluğunun son döneminde, ilk Hristiyanlar «günahkar
doğdukları» inancı ile cennete gidebilmek ve şehit olmak için intihar
etmeye başladılar…
• Bu dönem dinsel dogmaların etkin olduğu, ortaçağın da başlangıcıdır.
• Bu nedenle dinsel görüşlere de kısaca bakmakta yarar vardır.
Dinsel Bakış Egemenliği
• Semavi dinlerin kutsal kitaplarında, Ötanazi ile ilgili bilgi yok.
• Öldürme ve intihar ile ilgili hükümler var.
–
Hayat onu veren tanrıya aittir ve kimsenin onun üzerinde tasarruf hakkı yoktur.
–
Hayatın her anı değerlidir, kalitesi önemli değildir.
–
Bir insanı –bitkisel hayatta bile olsa- kendi isteği olsun-olmasın öldürmek günahtır.
Dinsel bakış
Yahudilik…
• 6. Emir: «Öldürmeyeceksin»,
• «Nefsi müdafaa, savaş veya ceza infazı dışında bir insanı öldürmek en
büyük günah»
• Tevrat-Tekvin (9-6) «İnsanoğlunun kanını, insanoğlundan kim dökerse,
onun kanı da dökülecektir, çünkü tanrı insanı kendi imajından
yaratmıştır»
Dinsel bakış
Hristiyanlık…
• İnsan tanrının imajından yaratılmıştır, bir kişi kendi
canının alınmasını istese bile başkasını öldürme hakkı
yoktur»
Dinsel bakış
İslamiyet…
• Öldürme ve intihara en şiddetle karşı çıkan dindir.
– «… kim, bir kimseyi öldürürse, onun, tüm insanları topluca öldürdüğünü…. yazdık»
(al-Maide 5:32)
– «..ve kendinizi öldürmeyin, şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir» (Nisa 29)
• İslam'a göre can kutsaldır, Allah tarafından verilmiş ve korunması
istenmiştir.
• İnsanın ona ölüm gelinceye kadar sabır ve ümitle sarılması gereklidir.
Rönesans ve SonrasıDeğişiklikler
Tıp ve Bilim İlkesi: Meliorizm
• Mükemmelliğe ulaşmak mümkün olmasa da,
insanlar dünyayı ve insan hayatını daha iyiye
doğru geliştirebilirler.
– İnsan hayatını nasıl uzatırız araştırmaları
– Tıbbi bilgi ve müdahalenin gelişmesi
– Yaşamın desteklenebilmesi
– 17. yy sonrasında tekrar ötanazi tartışmalarının
artması
Ötanazi Modern Tanımı
Francis Bacon (1561-1626):
Advancement of Learning (Öğrenmenin İlerlemesi-1605)
• Etkisiz tedavilerden ücret almakla suçlanma korkusu
nedeniyle, hekimlerin ölmek üzere olan hastaları tedavi
etmediklerini vurgulamıştır.
• Nasıl rahipler ölmek üzere olan kişilerin ruhları için iyi bir
ölümü (inward euthanasia) vaat ediyorlarsa, hekimlerin de
ölüm döşeğindeki hastalara kolay, ağrısız ve mutlu bir
ölümü (outward euthanasia) sunabilir.
– «Doktorun uygulaması ile ölümün önce çekilmesi»
– «Doktor insan hayatını uzatmanın her yolunu aramalı, bundan sonra
ancak ümitsiz durumda olup acı çekenlerin hayatına son vermeli»
18-19. yy
• David Hume (1711-1776):
– «İntihar insani veya ilahi görevlerin ve sorumlulukların
ihlali değildir»
• Immanuel Kant (1734-1804):
– «Bedensel ve zihinsel acılarda buna katlanmak
kahramanlıktır, ancak mutlak bir görev değildir»
• Arthur Schoppenhauer (1788-1860):
– «İntihar hayatı inkar değil, yaşama özgürlüğü önündeki
engelin kaldırılmasıdır»
Güncel Ötanazi Tanımlamaları
• BTS: Ölme Hakkı
• Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü: Tedavisi mümkün
olmayan hastalıklarda, canlıyı ağrı ve acı vermeden
öldürme, uyutma.
-
Rahat ve kolay ölüm
Acısız ve hoş ölüm
Ölüme izin verme
İntiharın tıbbileştirilmesi
Merhametli öldürme
Güncel Ötanazi Tanımlamaları
Ötanazi, farklı uygulamaları kapsıyor:
• Aktif Ötanazi:
– Sağlık personelinin, önce derin bir sakinleştirici yapıp, sonra
ölüme neden olacak bir ilacı uygulaması
• Pasif Ötanazi:
– Sağlık personelinin hastanın bir süre daha yaşamasını
sağlayabilecek tedavi veya teknik cihaz desteğini
sonlandırması
• Hekim destekli intihar:
– Doktor tarafından verilen bilgi ve teknik desteği hastanın
kendi kendisinin kullanarak hayatını sonlandırması
Güncel Ötanazi Tanımlamaları
Ötanazinin kastedilen anlamı değişiyor
• Dar Anlam:
– Tıbben hafifletilemeyen ağır acılar içinde kıvranan, ölümün
kısa sürede ve kaçınılmaz olduğu tedavisi imkansız hastaların,
rızası ile tıbbi katılımla (aktif veya pasif) öldürülmesi
• Geniş Anlamda:
– Tedavisi imkansız hastalığa yakalanmış kimselerin rızası ile
ve tıbbi katılımla öldürülmesi
• En Geniş Anlamda:
– Yaşamları değersiz kişilerin tıbbi metotlar ile hayatlarının
sonlandırılması
• Ağır Engelliler (Bedensel-Zihinsel)
• Bitkisel Hayatta Olanlar vb.
Güncel Ötanazi Tanımlamaları
Ötanazi, kişinin isteğine ve rızasına göre değişiyor
• İradi (voluntary):
– Kendi hakkında sağlıklı bir şekilde karar verebilecek kişinin,
özgürce verdiği karar sonucu uygulanan ötanazi
•
İradi Olmayan (non voluntary):
– Kendi hakkında karar verebilme yeterliliği olmayan kişi
hakkında yasal yetkili veya temsilci kişiler tarafından
verilen kararla yapılan ötanazi
• İradeye karşı (anti voluntary):
– Hastanın karşıt iradesine rağmen yapılan
Güncel Ötanazi Tanımlamaları
Karar Makamına Göre Ötanazi
• Kazai Ötanazi:
– Mahkeme tarafından verilen izin üzerine yapılan ötanazi
• Medikal Ötanazi:
– Tıbbi konseyler tarafından alınan karar üzerine yapılan
ötanazi
• Ötanazi yaşama kalitesini yitirmiş, çaresiz acılar içindeki umutsuz
bir insanın kendi iradesi, ölüm yerini, zamanını ve şeklini seçtiği
hoş bir ölüm olarak görüldüğü için etik açıdan yumuşak bakılan bir
kavramdır.
• Ancak hukuki sınır oldukça serttir.
Hukuki Açıdan Ötanazi
I. Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı
– MADDE 17- Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlığını
koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
– Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında,
kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz…
Hukuki Açıdan Ötanazi
3. madde:
“Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.”
2. madde:
“Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır.”
Hukuki Açıdan Ötanazi
Kasten öldürme
Madde 81- (1) Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile
cezalandırılır.
Madde 82- (1) Kasten öldürme suçunun;
a) Tasarlayarak,…
e) …beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan
kişiye karşı, …İşlenmesi halinde, kişi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile
cezalandırılır.
Kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi
Madde 83- ...
(3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında,
temel ceza olarak, yirmi yıldan yirmi beş yıla kadar, … hapis cezasına
hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir.
Hukuki Açıdan Ötanazi
Madde 84- İntihara yönlendirme
(1) ..., başkasının intihar kararını kuvvetlendiren ya da başkasının intiharına
herhangi bir şekilde yardım eden kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile
cezalandırılır.
(2) İntiharın gerçekleşmesi durumunda, kişi dört yıldan on yıla kadar hapis
cezası ile cezalandırılır.
(3) …
…
Hukuki Açıdan Ötanazi
MADDE 13 ….
….
Tabip …; teşhis, tedavi veya korunmak gayesi olmaksızın
hastanın arzusuna uyarak veya diğer sebeplerle, akli veya
bendeni mukavemetini azaltacak her hangi bir şey yapamaz.
Hukuki Açıdan Ötanazi
Ötenazi Yasağı
Madde 13- Ötenazi yasaktır.
Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat
hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa
dahil, kimsenin hayatına son verilemez.
Dünyada Ötanazi
• Hollanda
– 10 Nisan 2001 tarihinden itibaren hekim destekli intihar ve pasif ötanazi yasal.
– Çok özel durum ve koşullar altında aktif ötanazi gerçekleştiren hekimlerin cezai
sorumluluğu olmayacağını belirtilmiş
– Ötanazinin yasal olabilmesi için şu şartların varlığı aranmaktadır:
•
•
•
•
Hasta dayanılmaz ve sürekli acılar içinde olmalıdır,
Hasta ölüm isteğini açıkça dile getirmelidir
İkinci bir hekimden görüş alınmalıdır
Hastanın hayatına uygun tıbbi yöntemlerle son verilmelidir.
– 12 yaşından küçük çocuklara ölüm yardımı yapılamaz.16 yaşından küçük çocukların
ölüm talebinin dikkate alınabilmesi için velisinin veya vasisinin izni gerekmektedir
Dünyada Ötanazi
• Belçika
– 28 Mayıs 2002 tarihinden itibaren ötanazi yasaldır.
– Şartları şunlardır:
•
•
•
•
Hasta 18 yaşından büyük olmalıdır
Hastanın talebini bilinçli ve kendi iradesiyle yapması gereklidir
Hasta talebini düşünerek birkaç defa yansıtmalıdır
Hasta fiziki veya psikolojik açıdan, tıbbi olarak sürekli ve dayanılmaz acılar içince
bulunmalı ve hastalık sürecinin çaresiz bir aşamaya gelmiş olması gereklidir
• Hekimin hastayla derinlemesine görüşmesi ve ötanaziden başka bir çare
kalmadığı konusunda hastayla mutabakata varması gereklidir
• Hastanın talebi ile ötanazi tatbiki arasında en az bir ay olmalıdır
• Federal Kontrol Komisyonunun (16 üye, 8 tıpçı, 4 hukukçu, 4 ilgili hastalıkla ilgilenen
bir gruptan) nihai kararı vermesi gereklidir.
Dünyada Ötanazi
• Lüksemburg
• 19 Mart 2009 tarihinden itibaren ötanazi yasaldır.
• Şartları
– Ölümcül bir hastalığa yakalanmış olmak
– İki doktor ve bir bilirkişi onayı alınmalıdır.
Dünyada Ötanazi
• ABD
• Bazı eyaletlerde serbest (Oregon, Washington, Vermont)
• Doktorların hastanın hayatına son vermesine yardım etmesi kabul görüyor.
Dünyada Ötanazi
• İsviçre
• Ötanazi yasak, ancak kasten adam öldürme suçundan
farklı bir maddede özel tanımlanmış çok daha az ceza
öngörülen bir suç.
• İntihara yardım bazı koşullarda serbest
– İntihar edenin rızası
– Yardım edenin çıkarı olmaması (miras, şöhret, ticaret vb)
Dünyada Ötanazi
• Fransa
• Ötanazi yasak
• Mart 2015’te Fransız Ulusal Meclisinde «Derin Uyku
Yasası» olarak bilenen tasarı kabul edildi. Senato
onaylarsa yasalaşacak
• Buna göre «İyileşme umudu olmayan hastalar ilaç
verilerek ölüm anına kadar uyutulabilecek»
Tıbbi Etik Açıdan Ötanazi
•
Dünya Tabipler Birliği Ötanazi Bildirgesi (Madrid - 1987):
– Bir hastanın yaşamını bilerek sonlandırmak olan ötanazi, hastanın ya
da yakın akrabalarının istemi olsa bile, meslek ahlakına aykırıdır.
– Ancak hekim hastanın, terminal dönemde hastalığın doğal seyrine
bırakılması isteğine saygı göstermelidir
•
Dünya Tabipler Birliği 44. Genel Kurul’ bildirgesi(1992):
– Ötanazi gibi hekim yardımlı intihar da etik değildir ve tıp mesleğinde
olanlarca asla uygulanmamalıdır.
– Hekimin, bir kimseye hayatını sona erdirmekte bilerek ve kararlı
olarak yardım etmesi etik değildir. Ancak hastanın tedaviyi
reddetmesi temel bir haktır ve hekimin hastanın bu arzusuna
hürmet etmesi (ölümüne neden olsa bile) etik olmayan bir davranış
sayılmaz.
Ötanazi Hakkında Görüşler: Destekleyenler
– Acılar içinde, isteklerini gerçekleştiremeden, birilerine-bir şeylere
mahkum olmaktansa ölmek daha onurludur.
– İnsanın ne zaman öleceğini, hayatının ne zaman sonlanacağını
belirleme hakkı vardır.
– Kimse yakını ve ailesinden birinin acı içinde kıvranarak başkasının eline
bakmasını istemez
– Kurtulma şansı olmayan ümitsiz vakaların hayatta tutulmaya
çabalanması aile ve devlete her geçen gün daha fazla maliyete neden
olur, bu kısıtlı kaynakların daha iyi yerlere-ümit olan hastalara
harcanmasına engel olur.
Toplumun çıkar ve refah >bireysel çıkar ve refah
Ötanazi Hakkında Görüşler: Karşı Çıkanlar
•
Dini inançlar ötanaziyi yasaklar-Günahtır.
•
Kimin ne zaman öleceğini ancak Allah bilir.
•
Bu maliyetleri azaltmak için uydurulurmuş bir kavramdır.
•
İnsanlığın evrensel ahlaki ilkeleri vardır. Bu ilkeler öldürmeyi yasaklar. Ötanazi
de öldürmeye benzediğinden, o da ahlaki bakımdan kötüdür ve kabul
edilemez.
•
Ötanazi hakkı tanınırsa kötüye kullanımı mümkün olur. Hasta ve yaşlıların
psikolojik durumları, sosyal baskı, aile, doktor veya siyasal otoritelerin menfaat
kaygıları pek çok masum insanın hayatına mal olabilir. Bu nedenle kötüye
kullanılma olasılığı güçlü olan bu hak verilmemeli.
Toplumun çıkar ve refah < bireysel çıkar ve refah
• İslam ülkelerinin çoğunda geleneksel, ahlaki ve dini nedenler ile ötanazi
pek sık tartışılmaz.
• Ülkemizdeki tartışmaların başlaması:
–
–
–
–
–
Bireyin iradi kararının önemsenmeye başlaması
Gelir düzey ve dağılımının adil olmaması
Düzenli, sürekli ve yeterli tıbbi destek sağlanamaması
Tıp teknolojisi ve olanaklarındaki sınırlılıklar
Maddi yetersizlikler
Pasif ötanazi sessiz ve kendiliğinden, sorun çıkarmayacak şekilde ortaya çıkmıştır.
Yasal Açıdan Öldürme ile Eş Tutulması Doğru mu?
ÖLDÜRME
AKTİF-PASİF ÖTANAZİ
•
Kasıt: Ölümü Gerçekleştirme
•
Kasıt: Ölümü Gerçekleştirme
•
İstek ve Rıza: Yok
•
İstek ve Rıza: Var
•
Sebep:, Kin, Öfke, Öç
•
Sebep: Umutsuzluk
•
Amaç: Hayatı Sonlandırma
•
Amaç: Acıları Sonlandırma,
•
Yöntem: Herhangi bir şey
•
Yöntem: Tıbbi
•
Yapan: Herhangi biri
•
Yapan: Hekim (Sağlık Personeli)
Yasal Açıdan Öldürme ile Eş Tutulması Doğru mu?
İNTİHAR
HEKİM DESTEKLİ İNTİHAR
•
Kasıt: Ölmek
•
Kasıt: Ölmek
•
İstek ve Rıza: Var
•
İstek ve Rıza: Var
•
Saik: Hayatı Sonlandırma
•
Saik: Hayatı Sonlandırmak
•
Neden: Psikolojik
•
Neden: Fiziksel ve Psikolojik
•
Yöntem: Herhangi bir yöntem
•
Yöntem: Tıbbi
•
Yapan: Kişinin Kendisi
•
Yapan: Kişinin Kendisi
Ötanazi yeterli bilgi edinmeden (dini, etik, bilimsel ve hukuki) tartışılması oldukça
sakıncalı bir kavram.
Ülkemizde de henüz kavram birliği sağlanmış değil. Anlatılmak istenen ile anlatılan çok
farklı olabiliyor.
Ancak bilimsel ve yasal açıdan tartışılmaya ihtiyacı var.
Ayakta ölmek, dizüstü yaşamaktan iyidir.
Roosevelt