PowerPoint Sunusu

KEKİK
TIBBİ ve AROMATİK BİTKİLER
TAKSONOMİSİ

Familya: Lamiaceae

Cins1: Thymus (58 takson)

Cins2: Thymbra (4 takson)

Cins3: Origanum (26 takson)

Cins5: Satureja (13 takson)
Neden hepsine Kekik deniyor
?

Bu bitkilerin bünyelerinde timol ve karvakrol
bulunmaktadır. Bu etkili maddeler taşıyan bütün
bitkilere Kekik denmektedir.

Türkiye’de 15’den fazla bitki türü “kekik” adıyla
adlandırılıp kullanılmaktadır.

Dünyadaki baharat bitkileri ticaretinde Origanum türleri
önemli bir rol oynamaktadır. Dünya üretimin büyük bir
çoğunluğu Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Origanum
türlerinden karşılanmaktadır.
Türkiye kekik üretim alanı, üretim miktarı
ve verim değerleri
Yıllar Üretim alanı(da) Üretim miktarı (ton) Verim (kg/da)
2004
52.500
7.000
133
2005
47.000
6.400
136
2006
58.853
7.979
136
2007
60.751
5.350
88
2008
84.133
10.082
120
2009
84.957
12.329
145
2010
85.351
11.190
131
2011
77.707
10.953
141
TÜİK, 2013
Türkiye kekik dışsatım ve
dışalım değerleri
Yıllar
Dışsatım
miktarı
(kg)
Dışsatım
değeri
($ )
Birim
fiyatı
(kg/$ )
Dışalım
miktarı
(kg)
Dışalım Birim
Değeri fiyatı
($ )
(kg/$ )
2005
10.424.510
17.882.555
0,58
67.885
159.025
0,43
2006
12.201.968
22.608.243
0,54
320.065
497.161
0,64
2007
11.308.300
39.493.282
0,29
2008
9.682.738
428.77.563
0,23
850.748
2.485.839 0,34
2009
11.474.661
28.662.424
0,40
460.370
1.198.231 0,38
2.340.823 4.455.703 0,53
TÜİK, 2010
Kekik türlerinin etken
maddesi ve kullanım
alanları

Timol : Thymus türleri

Karvakrol : Origanum, Satureja, Thymbra türleri
Thymus spp.

Tymus vulgaris: Bahçe kekiği

Thymus capitatus : İspanyol kekiği

Thymus serpyllum: Yabanı kekik

Thymus x citriodorus: Limon kekiği
Bitkisel özellikleri

Thymus vulgaris daima yeşil kalan, yarı çalımsı, odunumsu, çok
dallanan ve dalları yukarı doğru kalkık durumda olan bitkidir.

Bitki boyu 20-40 cm olup, dalların üst kısımları gri-kadife tüylüdür.

Genellikle ana sap dallanmaz fakat her yaprak koltuğundan çıkan,
sürgünlerle bir demet teşkil eder.

Saplar dört köşelidir.

Esas yapraklar çok kısa saplı veya sapsızdır.
Bitkisel özellikleri

Çiçek düğme şeklinde ve yuvarlağımsıdır.

Taç yapraklar leylak veya pembe renklidir.

Çiçekte ikisi uzun, ikisi kısa dört adet stamen ve anter
bulunmaktadır.

Çiçeklerin bir kısmı hermafrodit, bir kısmı ise yalnız
dişidir.
Origanum spp.

Origanum onites: İzmir kekiği, Mercanköşk,

Origanum vulgare: İstanbul kekiği

Origanum syriacum: Afyon kekiği

Origanum majorana: Tatlı kekik

Origanum minituflorum: Yayla kekiği
Bitkisel özellikleri

Origanum türlerinin yaklaşık %70'i endemik olup, değişik
yörelerde bulunmaktadır.

Origanum cinsine ait türlerin büyük çoğunluğunun
kökeni Akdeniz Bölgesi'dir.

Bunlardan da hemen %75'i Doğu Akdeniz Bölgesinde
bulunmaktadır.
Bitkisel özellikleri

Ancak genelde Origanum türlerinin çok geniş bir yayılma
alanı vardır. Bunlar kıyı bölgelerinden yüksek dağlara,
Doğudan Batı'ya değişik yörelere yayılmışlardır.

Yayılmasının insanlar tarafından mı olduğu yoksa bu
kadar geniş doğal yayılma alanının mı bulunduğu kesin
olarak bilinmemektedir. Ancak geniş bir yayılma bölgesi
bulunmaktadır.
Bitkisel özellikleri

Origanum onites büyük bir yayılma alanına sahiptir.

Yarı çalımsı, kökleri 1 cm kadar kalınlaşabilen çok yıllık
bir bitkidir.

Saplar genellikle dik olarak büyük, boyu 100 cm'yi
bulabilir.

Sapın üzeri tüylerle kaplıdır.

Saplar alttan itibaren dallanır. Her sapta çok sayıda
yaprak bulunur.

Yapraklar kalp şeklinden oval şekle kadar değişir.
Bitkisel özellikleri

Kenarları hafif dişlidir.

Yaprakta çok sayıda salgı tüyleri bulunur.

Çiçekler toplu başak durumundadır.

Şekilleri oval olup kenarları hafif dişlidir.
Bitkisel özellikleri

Origanum onites L.'te çok enteresan olan
mevsimsel dimorfismus bulunmaktadır.

Buna bitkinin adaptasyon yeteneğinin bölgenin
ekstrem koşullarına göre değişmesi denir.

Örneğin ekstrem kurak yaz dönemini geçirebilmek
için iki esas yaprak tipi oluşturmaktadır. Yazın
kurak aylarında küçük, kısa yapraklar teşekkül
ederken, sıcak ayların dışında esas yapraklar çok
daha büyüktür.
Bitkisel özellikleri

Türkiye’de İstanbul kekiği, Çanakkale kekiği gibi yöresel
adlara sahip Origanum vulgare subsp. hirtum ihracatı
gerçekleştirilen ve ekonomik değere sahip diğer bu tür,
Doğu Akdeniz elementi olup, Avrupa Yakası, Batı-Güney
Anadolu, İzmir, Aydın, Muğla gibi geniş bir alanda yayılış
gösterir.

Origanum vulgare subsp. hirtum bitkisi ile yapılan
çalışmalarda uçucu yağında %1-7 verim, %23-80 oranında
karvakrol tespit edilmiştir.
Bitkisel özellikleri

Bitki çok değişik şekillerde kullanıma sahiptir. Baharat ve
çay olarak kullanılmasının yanı sıra halk ilacı olarak da baş
ağrısına ve mide ağrılarına iyi geldiği bilinmektedir .

Türkiye’de kekik olarak en fazla Origanum türlerine ait
bitkiler toplanır.

Origanum türleri arasında özellikle Ege, Akdeniz ve Güney
Doğu Anadolu bölgelerinde yayılış gösteren İzmir kekiği (O.
onites), İstanbul kekiği (O. Vulgare ssp. hirtum), Sütçüler
kekiği (O. minutiflorum), Alanya kekiği (O. majorana, syn.
O. dubium) ve Suriye kekiği (O. syriacum var. bevanii)
ticari olarak büyük önem taşır.

Origanum türlerinin ticari öneminden dolayı bu bitki
üzerine çalışmalar yoğunluk kazanmıştır.
Origanum vulgare
Satureje spp.

Satureja hortensis

Satureja montana
Bitkisel özellikleri

Bu türlerin bazıları doğadan doğal olarak toplanırken
bazılarının ise tarımı yapılabilmektedir.

Kekik olarak ihraç edilen bu türlerin bir kısmını da
Satureja türleri oluşturmaktadır.

Türkiye’de ticareti yapılan kekik türleri arasında
önemli bir yeri olan Satureja’ların 15 türü
bulunmaktadır.

Türkiye’ de bulunan 15 türün 5 adedi endemiktir.

Endemizm oranı %33.4’ tür. Türkiye’nin hemen
hemen her bölgesinde bu cinsin üyelerine
rastlanabilmektedir.
Bitkisel özellikleri

Genel morfolojik özellikleri ne bakıldığında;
Satureja türleri genellikle çok yıllık olup
toprak altı kısımları az veya çok odunsudur.

Hemen hemen tüm türlerin gövdeleri dik
yükselici, basit ya da üst kısımda dallanmıştır.
Yapraklar hemen hemen sapsız, en azından
gençken boyuna katlanmış, grimsi-yeşildir.

Tüyler her iki yüzde de seyrek, yaprak
tabanında sert uzun tüylü, salgı bezeleri her
iki yüzde de çok yoğun ve yaprak yüzeyine
gömülmüş, sarımsı-kırmızı renktedir.
Satureja hortensis
Tymbra spp.

Tymbra spicata subsp. Spicata (Zahter)
Bitkisel özellikleri

Thymbra L. cinsine ait taksonlar Yunanistan, Kıbrıs, Suriye,
Tunus, Lübnan, İsrail, Ürdün, İran ve Irak’ ta yayılış gösterir.

Deniz seviyesinden 1.500 m yüksekliğe kadar yetişebilir.

Gövde dik, uçta yükselici, 16–36 cm, toprağa yakın kısımları
odunlu, basit veya bazen çatallanarak dallanmıştır.

Tüyler kıvrık-tüylü, tabanda seyrek, üstte yoğundur.

Salgı tüyleri kırmızı, yaprağa gömük, yoğun, tabana doğru
seyrek, yaprak sapı 1 mm, tüylüdür.
Tymbra spicata
subsp.spicata
Reyhan (Ocimum
spp.)
Sistematikteki yeri

Familya: Laminaceae
Reyhanın dünyada 66 türü
ve toplam 76 taksonu
 Tür: Ocimum basilicum L. bulunmaktadır.

Cins: Ocimum


2n: 48

Ülkemizde ise sadece
Ocimum basilicum L. türü
olduğu kaynaklarda
belirtilse de birçok türün
var olduğu bilinmektedir.

Ülkemizde kültür
formlarından floraya kaçış
olduğu belirtilmektedir.
Reyhanın bitkisel özellikleri

Reyhan bitkisinin tek yıllık, gövdesinin otsu yapıda,
dallanan ve dik bir yapıda, 15 cm ila 1 m boylanabildiğini,
tüylü veya az tüylü olabileceğini bildirmiştir.

Yapraklarının ovat şekilden mızrak ucu şekle kadar
değişebildiğini, boyunun 25-75 mm ve eninin 13-25 mm
arasında, genellikle dentat, az tüylü, noktasal bezelerinin
bulunduğunu, renginin yeşilimsi mavi ve uzun yaprak sapına
sahip olduğu saptanmıştır.

Çiçek yapraklarının brakte benzeri, geniş ovat, sivri uçlu,
nadiren kaliks boyunu geçtiğini, sıklıkla pembemsi renkte
olduğu belirlemiştir.

Vertisillat çiçek yapısında 6 çiçek bulunduğunu, çiçekte
kaliks boyunun 3-4 mm, meyvede 7-8 mm, korallanın beyaz
veya pembe renkte 7-10 mm uzunlukta, stamenlerin 6 tane,
8.5 mm boya ve stilusun ise 12 mm boya kadar uzayabildiği
bildirilmiştir.
Kullanım alanları

İlaç

Baharat

Parmüferi

Süs bitkisi
İklim ve Toprak isteği


Reyhan bitkisi; 500-8000
mm yıllık yağış alan ve
6-24 °C arasında
sıcaklığa sahip
bölgelerde rahatlıkla
yetişebilir.
Düşük sıcaklıklarda ve
yoğun gölge ortamlarda
bitki gelişimi gerilediği
ve devam eden
periyotta bitkinin
kuruduğu ifade
edilmiştir.

Toprak isteği bakımından
seçici değildir.

pH düzeyi 4,5-8 olan
topraklarda kolaylıkla
yetişebilir.
Tarımı

Reyhan bitkisi doğrudan
tarlaya ekilebildiği gibi
aynı zamanda fide elde
edilerek arazilere
dikilebilir.



Tohumlar küçük
olduğundan direk ekim
tercih edilmez.
Araziye şaşırtılacak
bitkiler, vejetasyon
süresinden daha fazla
faydalanmak için son
don tarihinden önce sera
koşullarında viyol veya
kasalara ekilebilir.

Reyhan 1000 tohum
ağırlığı 1-2 g arasındadır.
Bu tarihin bir ay önce
olması yeterlidir.

Viyollere ekilen
tohumlar uygun
koşullarda 4-5 günde
çimlenebilir.
Hasadı


Reyhan bitkisinin hasadı
elle çalışan aletlerle
yapılmaktadır.
Biçim yüksekliği yerden
en az 10 cm olmalıdır.

Dekara yeşil herba
verimi 4000 kg

Kuru herba verimi 1000
kg

Kuru yaprak verimi 250
kg
Bileşenler

Reyhanda uçucu yağ;

Reyhan uçucu yağında;

Çiçek kısımlarında %2,

Linalol,

Yapraklarında %1

Eugenol,

Gövdesinde ise %0,05

Estragol,

Methylcinnamate
Hastalık ve zararlılar

Kök hastalıkları;
Ve en önemli zararlı ise;

Phythium spp.,
İki ayaklılar

Rhizoctonia spp.,

Fusarium spp.,

Alternaria spp,

Yaprak kurdu,

Sümüklü böcek,

Kınkanatlılar,

Küsküt,