ege bölgesinde izmir kekiği (origanum onites)

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
EGE ORMANCLIK ARAŞTIRMA
ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ
ARAŞTIRMA BÜLTENİ
EGE BÖLGESİNDE İZMİR KEKİĞİ (Origanum onites) ve ADAÇAYI (Salvia triloba)
YAĞ ANALİZLERİNDEN YARARLANARAK YÖRELERE GÖRE KESİM
ZAMANININ BELİRLENMESİ
GİRİŞ
Ticarete konu olan odun dışı orman
ürünlerinin önemli bir bölümü Ege
Bölgesinde yer almaktadır. Bu ürünler yurt
içi
ihtiyacı
karşıladığı
gibi
ihraç
potansiyeline de sahiptir. Dış pazarda belirli
bir yeri olan bu ürünlerin üretimi gelişigüzel
ve ilkel yöntemlerle yöre halkına toplatılarak
yapılmaktadır. Dolayısıyla bugüne değin bu
ürünlerin biyolojilerine ve yetişme ortamı
koşullarına uygun bir işletme şekli
uygulanmamıştır. Bunun sonucu olarak da
üretim ve ihraç miktarlarında azalmalar
görülmektedir. Bu nedenle ticarete konu
olan tıbbi ve aromatik bitkilerin doğadan
üretilmesinde idare, işletme ve yönetme
easalarını ortaya koyacak model planlara
ihtiyaç vardır.
Bu çalışmada Ege Bölgesinde ticari
olarak en çok ilgi gören ve en fazla gelir
getiren
türlerden
olan
ve
orman
ekosistemlerinde doğal olarak yetişen İzmir
Kekiği (Origanum onites) ve Adaçayının
(Salvia triloba) toplama zamanlarının
belirlenmesi amaçlanmıştır.
Adaçayı 50-60 cm boyunda yarı
çalımsı bir bitkidir. Yapraklarının alt yüzü
beyaz tüylü, üstü grimsi yeşildir. Adaçayı
yaprağının içerdiği kimyasal bileşenler
uçucu yağ, tanen ve reçineden oluşmaktadır.
Adaçayı
yağında
“salven”
olarak
adlandırılan bir hidrokarbon ve çeşitli
terpenler bulunur.
Adaçayının dünyada 500, yurdumuzda
ise 90 kadar türü bulunmaktadır. Nezle ve
gripten ileri gelen boğaz ağrıları, ses
kısıklıkları ve böbrek rahatsızlıklarında çay
olarak içilir.
İzmir kekiği olarak bilinen Origanum
onites ise Ege ve Akdeniz’de taşlık ve
yamaçlık yerlerde yaygın 40-50 cm
boylarında çok yıllık bir yarı odunsudur.
Yapraklarının her iki yüzü sık örtü ve salgı
tüyleriyle kaplıdır. Yaprakları baharat olarak
kullanılır. Önemli ihraç ürünlerindendir.
Midevi ve antispazmodik etkisi yanında
antiseptik ve ekspektoran etkiye de sahiptir.
Meksika ve İtalya’da çok kullanılan İzmir
kekiği buralarda pizza otu olarak tanınır.
YAPILAN ÇALIŞMALAR
İzmir
kekiği
örnekleri
kuzey
(Burhaniye, Ayvacık), orta (Nif Dağı,
Cumaovası) ve güney Ege’den (Gökova ve
Köyceğiz’de yer alan Sultaniye Horozlar,
Sultaniye Çardak, Sultaniye Domuz yalağı,
Sultaniye Kule mevkileri) olmak üzere farklı
yörelerden toplanmıştır. Bu yörelerde
yüksek ve düşük rakımları temsilen alınan
alanlardan yapılan toplama işlemi Mayıs
ayında başlamış ve Temmuz ayı sonuna
kadar devam etmiştir.
Adaçayı örnekleri ise Gökova,
Köyceğiz ve Nif Dağından toplanmıştır.
Toplanan ürünlerin bir kısmı uygun
koşullarda kurutularak kuru madde ve su
miktarları bulunmuştur. Diğer bir kısmı ise
yaş haldeyken saplarından ayrılarak tartılmış
ve “Clevenger” cihazında damıtılarak uçucu
yağları çıkarılmıştır. Bunun sonucunda
sapsız kuru madde üzerinden % yağ
verimleri hesaplanmıştır.
Elde edilen uçucu yağlar Gaz
Kramotografisi-Kütle
Spektrofotometresi
(GC-MS) ile analiz edilerek önemli
bileşenlerin
aylara
göre
değişimi
belirlenmiştir.
Elde edilen verilerin istatistik analizi
ile İzmir kekiği ve adaçayının kesim zamanı
ile su miktarı ve uçucu yağ analiz sonuçları
ilişkilendirilmiş
ve
değerlendirmeler
yapılmıştır. Sonuçlar adaçayı ve İzmir
kekiğinde çalışılan yörelerin hepsinde
bitkinin kuru madde miktarları ve uçucu yağ
oranlarının en yüksek olduğu dönem olarak
Haziran
ayının
ikinci
yarısını
göstermektedir.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Sonuçlar adaçayı ve İzmir kekiğinde,
bitki toplanan yörelerin hepsinde kuru
madde miktarlarının ve uçucu yağ
oranlarının haziran ayının sonunda ve
Temmuz ayının başında en yüksek olduğunu
göstermiştir. İzmir kekiği uçucu yağında en
fazla bulunan ve yağ kalitesini etkileyen
karvakrol ile adaçayı uçucu yağında en fazla
bulunan ve kaliteyi etkileyen 1,8-sineol
miktarlarının da bu dönemde daha yüksek
olduğu görülmektedir. Doğadan toplamanın
bu tarihlerde yapılması, en yüksek kuru
madde ve en yüksek uçucu yağ elde etme
açısından uygun olacaktır.
Ancak bu çalışmalar doğal koşullar
için geçerlidir. Türlerin kültüre alınması
durumunda, içeriğindeki bileşenlerin analiz
edilerek kültür alanlarındaki toplama
zamanlarının ayrı olarak belirlenmesi daha
uygun olacaktır.
Odun dışı orman ürünleri arasında
ticari değeri ve ihraç potansiyeli bulunan ve
bu açıdan ön sıralarda yer alan İzmir kekiği
ve adaçayı toplandığı alanlarda ciddi bir
tahribat tehdidi altındadır. Son yıllarda
kültürüne yönelik çalışmaların artması
sevindirici olup, konuyla ilgili detaylı
araştırmaların yapılması yerinde olacaktır.
Teknik Bülten No:21,
Yayınlanma Yılı: 2003,
Kurum İsmi: Ege Ormancılık Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü,
Yazarlar: Dr. Sevinç GÜL, İsmail ÇEVİK,
Mustafa GÜL, Dr. Nihal ÖZEL
Adres: Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü, Mustafa Kemal Bulvarı No:75,
35515 Zeytinalanı/Urla/İZMİR
Tel: 232 7663495
Fax: 232 7663499
E-posta:[email protected],
Web sitesi: www.efri.gov.tr