endokrin sistem hast.
advertisement
ENDOKRİN SİSTEM CERRAHİ HASTALIKLARI TANI YÖNTEMLERİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI Endokrin, üreme, metabolizma, büyüme ve gelişmeyi kontrol eden salgı bezlerinin oluşturduğu bir sistemdir. Vücudumuzda salgı yapan üç tip bez bulunmaktadır. İç Salgı Bezi: Endokrin bezden üretilen salgıları direkt kana verirler. Bu salgılara hormon adı verilir. Dış Salgı Bezi: Endokrin bezden üretilen salgıları kanal yolu ile iletirler. Bu salgılara enzim adı verilir, (gözyaşı, tükrük, terbezi gibi) Karma bez: Ürettikleri hormonları kana, enzimleri de kanala gönderen bezlere karma bez denir. • Endokrin sistemi oluşturan bezler anatomik olarak merkezi sinir sistemi, tiroid ve paratiroid bezleri, gonadlar (erkeklerde testis ve kadınlarda yumurtalıklar), pankreas, böbreküstü bezleri ve timustur. Endokrin Sistemin Cerrahi Hastalıklarında Kullanılan Tanı Yöntemleri Endokrin sisteme bağlı patolojilerde cerrahi girişimler için öykü alınır ve fizik muayene yapılır. Çeşitli laboratuvar testleri, radyolojik görüntüleme teknikleri • Bunlar; 1-Direkt grafi 2-TSH: T3 ve T4 yüksek olan hastalarda hipertiroidizmden, düşük olanlarda ise hipotroidizmden şüphelenilir, 3-Tiroit-paratroit USG 4-Bilgisayarlı tomografi (BT): 5-Manyetik rezonans gorüntüleme (MRG) 6-Tiroit ve paratroit sintigrafisi: Sintigrafik görüntüleme, radyoaktif maddelerden yayılan ışınların özel tarayıcılar tarafından algılanıp çeşitli sistemlerden geçirildikten sonra özel bir yazıcı ile film veya kâğıt üzerinde çizilen noktacıklar hâlinde ya da bilgisayar ekranında gösterilmesidir. 7-ACTH testi • • • • Hemşirenin Sorumlulukları Hemşire, tanı yöntemleri ile ilgili girişimleri uygular, tanıya yönelik hasta eğitimi yapar. Sonuçlarıyla ilgili doktor veya diğer sağlık ekibiyle iş birliği yapar. Tanı yöntemleri hastaya uygulandığında olabilecek belirti/bulgu ve komplikasyonları ayırt eder, gerekli tedbirleri alır. Tanı yöntemlerinin hastada oluşturacağı risk faktörlerini bilir. Hastalıkların fizyopatolijisini bilir. Hipertiroidi • Hipertiroidi ya da hipertiroidizm, tiroit bezinin fazla çalışmasıyla ortaya çıkan hastalık tablosudur • Hipertiroidizmde tiroit bezi, normalin 2-3 katı büyür. Hipertiroidive neden olan faktörler şunlardır: • Graves hastalığı, • Tiroid bezindeki sıcak bir nodülden aşırı hormon salgılanması, • Tiroid bezinin iltihapları (tiroiditler), • Aşırı iyot alınması, • Fazla miktarda Levitron, Tefor gibi tiroid hormonu ilaçlarının alınması. Belirtiler ve Bulgular • Sıcağa karşı tahammülsüzlük • Aşırı terleme • Yavaş başlayıp giderek artan kilo kaybı • Çeşitli derecelerde ishal • Kas zayıflığı • Sinirlilik • Psikolojik bozukluklar • Çabuk ve aşırı yorgunluk • Uykusuzluk • Ellerde titreme (tremor) • Ekzoftalmi • • • • • • • • Tanı Yöntemleri Hastanın şikayetleri Fizik muayenede gözle görülecek kadar troid bezlerinin büyümüş olması Tiroid ultrasonografisi yapılır Kan ve idrar laboratuar tetkikleri (T3-T4-TSH) Tiroid sintigrafisi Tedavi Radyoaktif iyot tedavisi Tıbbi tedavi (troid hormonu yapımını durdurucu ilaçlar verilerek yapılır). Cerrahi tedavi (subtotal ya da total tiroidektomi) Tiroid bezinin bir kısmının veya tamamına yakınının ameliyatla alınması. • HEMŞİRELİK BAKIMI • Hastanın stressiz sakin bir ortamda olması sağlanır. • Hastanın önerilen ilaçlan düzenli zamanında kullanması sağlanır. • Hastaya ve yakınlarına hipertroidizm, cerrahisi ve ilaç tedavisi hakkında bilgi verilir. • Hastaya ve ailesine psikolojik destek sağlanmalıdır. • odasının ara ara havalandırılması gerektiği, ve ateşinin yükseldiğini hissettiğinde soğuğa yakın ılık su ile duş alması gerektiği anlatılır. • Hastanın yaşam bulguları takip edilmelidir. • Hastaya cerrahi girişim yapılacaksa ameliyat öncesi, ameliyat sırasında ve ameliyattan sonra standart hemşirelik bakımları uygulanır. Paratiroid Bezi Hastalıkları • Paratiroid bezleri tiroid bezinin arkasında ve yapışık olarak bulunur ve 4 adettir. Kanda kalsiyum düşük ise paratiroid hormonu salgılanır kan kalsiyumunu yükseltir. Kanda kalsiyum yüksek ise paratiroid hormonu az salgılanır. Hiperparatiroidizm • Paratiroid bezlerinin aşırı çalışmasından oluşan hastalıktır. Normalden fazla çalışan paratiroid bezleri, çok fazla paratiroid hormonu üreteceklerinden kan dolaşımında kalsiyum seviyesinin artmasına neden olur. • Aşırı salınan hormon; kemiklerdeki kalsiyumun kana çekilmesine ve bu kemiklerde lezyonlara, kemik erimesine yol açar. Hormonun etkisi ile böbrekler tarafından idrara atılan kalsiyum miktarı artar. Bunun sonucunda böbrek taşlarının oluşması kolaylaşır. Belirti ve Bulgular • • • • • • • • • • Romatizma benzeri eklem ağrıları ve kas krampları Psikolojik bozukluklar, depresyon Karın ağrısı Bulantı, kusma Halsizlik Aşırı idrar yapma Bilinç bulanıklığı Kas güçsüzlüğü Sık sık böbreklerden kum dökme ve taş düşürme Nedeni belli olmayan hipertansiyon Tanı • • • • • • Hastanın şikayetleri ve fizik muayene Kan ve idrar tahlilleri Kemik röntgeni Kemik dansitometrisi Boyun ultrasonu Paratiroid sintigrafisi Tedavi ve Bakımı • İlaç tedavisi başlanır. • Diyetisyen ile görüşülerek diyet düzenlenir. • Hasta ve yakınlarına hastalık, beslenme konularında eğitim verilir. • Paratiroid dokusu ameliyat ile çıkartılır. • • • • • • • • • • • Cushing Sendromu Adrenal korteksin hiperfonksiyonu sonucu gelişen tablodur. Hipofiz bezindeki adenom nedeniyle oluşursa Cushing hastalığı adını alır. Belirti ve Bulgular Yüzü ay dede yüzü görünümü alır. Omuzlar arasında, ensede ve sırtta kambura benzer yağ birikimi olur ve buna buffalo hörgücü adı verilir. Gövdenin alt kısmında cilt üzerinde çatlaklar görülür. Bitkinlik, kaslarda zayıflık ve güçsüzlük olur. ödem Hipertansiyon Hiperglisemi Depresyon Poliüri, polidipsi ve osteoporoz kadınlarda sık görülür. Bazı hastalarda mental veya psikolojik bozukluklar görülür. • • • • • Tanı Hastanın şikayetleri ve fiziki muayenesi bilgisayarlı tomografi Tedavi ve Bakım Cushing sendromu adrenal bezlerde, hipofiz bezlerinde veya karaciğerde bir tümör sonucu olarak ortaya çıkıyorsa, tümörün alınması veya adrenal bezlerde ise bezlerin hepsinin alınması en iyi tedavi şekli olabilir. Hipofiz bezlerindeki bir tümör için radyasyon tedavisi bir çözüm olabilir. Eksik hormonları karşılaması için ilaç tedavisi başlayabilir. Feokromasitoma • Feokromositoma; adrenal bezin iç kısmı olan medulla kısmından köken alan paroksismal hipertansiyona sebep olan tümördür. Sebebi çoğu hastalarda kalıtım olduğu görülmektedir. Hastalığın ortaya çıkmasında stres, travma gibi durumlar rol oynar. Belirti ve Bulgular • Hipertansiyon görülür, çarpıntı ve nefes almada zorluklar başlar. • karın ve göğüs ağrısı, görme bozuklukları, uyuşma ve kasılmalar olabilir. • Ataklardan sonra görülen yorgunluk, • baş ağrısı, • Bulantı, kusma • Kabızlık • Çarpıntı • Terleme • Kilo kaybı • Sinirlilik hali • • • • • • • • • • Tanı Hastanın şikayetleri ve fiziki muayenesi Kan ve idrar testleri Tomografi MR Sintigrafi Tedavi ve Bakımı İlaç tedavisi başlanır. Kesin tedavi cerrahi işlem olarak tümörün çıkartılmasıdır. Ameliyat öncesi hastanın tansiyon gibi şikayetleri azaltılmalıdır. Hasta ve yakınları hastalığı hakkında bilgilendirilir. Ameliyat öncesi, ameliyat sırasında ve ameliyat sonrası standart hemşirelik bakımları uygulanır. • • • • • • • Tiroid Bezi Tümörleri Tiroid kanseri, tiroid bezinin hücrelerinden köken alan bir kanserdir. Nedeni tam olarak bilinmemekle beraber; radyoaktif maddelere maruz kalma, meme, akciğer, böbrek kanserlerinin metastazı. Belirti ve Bulgular Boyunda görülen şişlik Ses kısıklığı Yutma güçlüğü Nefes darlığı • • • • • • • • • Tanı Hastanın şikayetleri ve fiziki muayenesi Kan ve idrar testleri Ultrasonografi Sintigrafi Tomografi, MR İnce iğne aspirasyon biyopsisi yapılır Tedavi ve Bakım Cerrahi girişim uygulanır. Radyoaktif iyot tedavisi başlanır. Belirli aralıklarda kontrolünün yapılması gerekir. • • • • • • • Paratiroid Tümörleri Paratiroid bezinin bir büyüme şekli olarak tanımlanabilir. Çoğunlukla paratiroid tümörleri iyi huyludur ve adenom adını alır. Paratiroid bezinin kanseri ise oldukça nadir görülür. Paratiroid tümörleri sıklıkla hiperparatiroidizme neden olur. Belirti ve Bulgular Eklem ağrıları ve kaslarda güçsüzlük, kas krampları Bilinç bulanıklığı, duygu durum bozukluğu (depresyon) Karın ağrısı Bulantı, kusma Halsizlik Çok su içme, aşırı idrar yapma • • • • • • • • • Tanı Hastanın şikayetleri ve fiziki muayenesi Kan ve idrar testleri Ultrasonografi Sintigrafi Tomografi MR Tedavi ve Bakımı Paratirod tümörünün tek tedavisi cerrahidir. Nadir de olsa paratiroid tümörü göğüs boşluğunda da yer alabilir ve göğüs kemiğinin kesilmesini de içeren büyük bir ameliyatı gerektirebilir. Paratiroid kanseri, eğer lenf bezi yayılımı yoksa, yapışık olduğu tiroid lobu ile birlikte çıkarılmalıdır. Lenf bezi yayılımı varsa o tarafa boyun diseksiyonu gerekir. • • • • • • • • • • • • Adrenal Bezin Tümörleri Adrenal medulla kaynaklı tümörlere feokromositoma adı verilir. Adrenal korteks malign tümörleri adrenokortikal karsinom olarak adlandırılır. Adrenal korteks kökenli iyi huylu tümörler adrenal adenomlardır. Belirti ve Bulgular Halsizlik, yorgunluk, kas güçsüzlüğü Kan basıncı yüksekliği sıvı mineral dengesizlikleri Kilo değişiklikleri Aydede yüzü görünümü, Abdominal obezite , ciltte çatlamalar ve renk değişiklikleri Karın ağrısı Kadınlarda vücutta kıllanma artışı (hirşutizm), erkeksi vücut şekli ve adet düzensizlikleri duygu durum bozukluklarına yol açabilir. Ayrıca kemiklerde zayıflama görülür Kan şekeri yükselmesi beraberinde şeker hastalığı gelişebilir. • • • • • • • • • Tanı Kan ve idrar testleri Radyoloji ve nükleer tıp uygulamalarından yararlanılır. Sintigrafi Ultrasonografi Bilgisayarlı tomografi Manyetik rezonans görüntüleme Tedavi ve Bakımı Adrenal tümörlerde tedavi, tümörün tipi, büyüklüğü, hormon salgılayıp salgılamaması, adrenal dışında yayılım olup olmaması, ayrıca hastanın yaşı, klinik belirti ve bulgulan göz önüne alınarak planlanır. Özellikle aşırı hormon salgısı yapan tümörlerde cerrahi tedavi uygulanır.
