Değişken giderler

• Başabaş Analiz Yöntemi
Yrd. Doç. Dr. Tahir AKGÜL
11. HAFTA
MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ
BAŞA-BAŞ NOKTASI ANALİZİ
 Başa-baş noktası, üretim miktarı, maliyet akışları ve
satış gelirleri arasındaki ilişkilere dayanarak,
Giderler = Gelirler
olduğu faaliyet düzeyini gösterir.
 Kar ve zararın sıfır olduğu bu noktaya,
Sıfır kâr noktası,
Ölü nokta,
Kâr’a geçiş noktası
gibi adlar da verilir.
• Kara geçiş analizi, bir işletmenin toplam gelirlerinin,
toplam maliyet ve giderlerinin tamamını karşılamaya
başlandığı satış düzeyini (hasılatını ) belirtir.
• Temel olarak değişmez giderler, değişken giderler,
satışlar ve kar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde
kullanılan bir analiz tekniğidir.
• İşletmenin giderlerinin tamamının değişken
giderlerden oluşması durumunda kara geçiş
noktasının saptanmasına gerek yoktur.
Başa-baş analizinde başlıca kabuller
 Toplam maliyet giderleri, değişmez maliyet giderleri ve değişken
maliyet giderleri olarak iki grupta toplanmaktadır,
 Değişken maliyet giderleri, sunulan hizmet ve üretim miktarına
bağlı olarak aynı oranda değişmekte, birim başına sabit
kalmaktadır,
 Birim satış fiyatı değişmemektedir,
 Tek tip mal ya da hizmet üretilmekte, birden fazla tip üretim varsa
üretim bileşimi değişmemektedir,
 İşletmenin izlediği üretim ve fiyat politikalarında önemli
değişiklikler yoktur,
 Maddi duran varlıklar çeşitli üretim hacminde aynı kalmaktadır,
 Üretim girdilerinden sağlanan verimlilik sabit olmaktadır,
 Genel fiyat düzeyi kararlıdır,
 Satışlar ile stoklar arasında tam bir zaman uyumu mevcuttur.
Başa-baş analizinin kullanıldığı yerler
 İşletmelerin faaliyetlerini zarardan koruyacak en
düşük hizmet sunumu ve üretim miktarının bulunması
 Yeni yapılacak yatırımlarda en düşük kapasite kullanım
oranının bulunması,
 Çeşitli hizmet ve üretim miktarındaki işletme
sermaye gereksinimini ve birim maliyetlerinin
saptanması,
 Planlanan başabaş noktası ile gerçekleşen başabaş
noktasının karşılaştırılmaları yapılarak uygulanan
yönetim politikalarının değerlendirilmesi,
 Hizmet ve üretim, yatırım , satış fiyatı, politikaları ile
ilgili kararlara yardımcı olmak,
 Satış fiyatındaki , maliyet giderlerinde ve talep
değişmelerinin kara geçiş noktasına ve toplam kara
etkisinin bulunması,
 En karlı ürün türlerinin seçilmesi, karlı üretim
birleşimlerinin oluşturulması,
 En düşük satış fiyatının belirlenmesi,
 Kar hedeflerine ulaşmak için gerekli olan iş hacminin
saptanması,
 İşletmenin üretim hacmini artırması durumunda bu
karşılayacak olan satış hacminin belirlenebilmesi
 Yeni yapılacak yatırımlarda risk derecesini ve emniyet
marjını göz önünde bulundurarak en düşük üretim
kapasitesinin belirlenmesi,
BBN ANALİZİNİN UNSURLARI
• SABİT GİDERLER: Kısa sürede etkinlik hacmindeki değişmelere
karşın değişmeden kalan ve katlanılmak zorunda olunan
giderlerdir.
• Kapasite giderleri olarak da anılan değişmez giderler belirli bir
mamul üretimi için üretim birimlerinin hazır bulundurulması
amacıyla yapılması gereken mutlak maliyet giderleridir.
• Değişmez giderleri üretim sıfır dahi olsa değişmediği için
kapasite kullanım oranının değişmesi karşısında toplam gider
tutarı değişmemekle birlikte, birim başına düşen payı
azalmaktadır. Bu ise işletmenin kapasite kullanım oranı
arttıkça, atıl durumda bulunan kapasite maliyetlerinin
üretimde kullanılarak verimli duruma geçmesi anlamına
gelmektedir.
• DEĞİŞKEN GİDERLER: İşletmenin üretimi miktarına
bağlı olarak değişen giderlerdir.
• Mevcut kapasite büyüklüğünde üretim miktarındaki
değişmeye bağlı olarak toplam değişken giderlerin
tutarı da değişmektedir.
• Ancak, üretim miktarındaki değişme karşısında birim
üretim başına düşen değişken maliyet payı aynı
kalacağı için, değişken maliyet giderleri birim başına
değişken karakter gösterir.
• İşletmelerdeki değişken giderler ; üretim miktarı
arttıkça genel olarak doğrusal biçimde artarken ve
birim mamul başına değişmezken, birim başına
değişken maliyetler aynı doğrusal değişim özelliğini
göstermemektedir.
• YARI DEĞİŞKEN GİDERLER: İşletmenin belli üretim
düzeyine kadar değişmeyen belli bir düzeyden sonra
artış gösteren giderlerdir.
• Yarı değişken giderlerin değişmez kısmı üretim mevcut
olsa da olmasa da katlanılan giderlerdir.
• Değişken kısmı üretim arttıkça artan özellik gösterir.
• İşletmelerdeki yarı değişken giderleri; üretim miktarı
arttıkça genel olarak artan ancak doğrusal biçimde
artış göstermeyen giderlerdir.
• Bu tür giderlerin değişken kısımları değişken giderlere,
değişmez kısımları da değişmez giderlere eklenir.
TOPLAM GİDERLER: İşletmenin değişmez ve değişken
giderlerinin toplamıdır.
SATIŞ HASILATI: İşletmenin satış birimiyle birim satış fiyatıyla
çarpılması sonucunda bulunan hasılattır.
ÜRETİM HACMİ: İşletmenin faaliyet düzeyini belirten miktar ve
tutardır.
KATKI PAYI: Birim satış fiyatıyla birim değişken gider
arasındaki farktır.
KATKI PAYI ORANI: Katkı payı tutarının satış tutarına oranıdır.
Geleneksel BBN Hesaplama Yöntemleri
GRAFİKSEL YÖNTEM
Varsayımlar altında, sabit ve
değişken giderler ile satış
hasılatı, grafikte birer düz
doğru olarak gösterilir. Belirli
bir üretim ve/veya satış
düzeyinde, toplam giderler
doğrusu ile toplam gelir
doğrusu birbirini keserler. Bu
kesişim noktasında, toplam
giderler gelirlere eşittir.
Başka bir deyişle, işletme
başabaş durumdadır ve
üretilen miktarla satılan
miktar birbirine eşittir.
•Başabaş grafiği, kâr-faaliyet düzeyi-maliyet arasındaki ilişkileri
basit ve doğrudan gösterdiği için pratik bir araçtır.
•Yatay eksen üretim (faaliyet) düzeyini, düşey eksen ise giderleri ve
gelirleri gösterecek şekilde düzenlenir.
•Sabit giderler her üretim düzeyinde aynı olduğundan, sabit
maliyet doğrusu yatay eksene paralel olacak şekilde çizilir.
•Değişken maliyet doğrusu, çeşitli üretim miktarında yapılacak
değişken giderler belirlendikten sonra, bunların birleştirilmesiyle
çizilir. Lineer ilişkiler için, değişken maliyetler direk olarak
kapasiteyle orantılıdır. Her ekstra birim üretim, eşit oranında
maliyeti de arttırır.
•Toplam maliyet doğrusu, sabit maliyetler doğrusunun başladığı
noktadan, değişken maliyetler doğrusuna paralel bir doğru çizilerek
elde edilir.
Geleneksel BBN Hesaplama Yöntemleri
MATEMATİKSEL YÖNTEM
Başabaş noktasının matematiksel çözümü çeşitli şekillerde
yapılabilir. Bunlar, üretilecek mal miktarı veya satış geliri açısından,
satış kapasitesinin yüzdesi olarak, amaçlanan kâr miktarına göre
başabaş noktası gibi olabilir. Aşağıda söz konusu matematiksel
çözümleri veren formüller ve bunlarla ilgili örnekler verilecektir. Söz
konusu yöntemlerde aşağıda verilen kısaltmalar kullanılacaktır.
SG
DG
d
b
Qb
G
TG
K
= Sabit gider
= Değişken gider
= Birim değişken gider
= Birim satış fiyatı
= Üretim miktarı
= Toplam Satış Gelirleri
= Toplam gider
= Kâr
G = Q.b
TG = Q.d + SG
K = G - TG = Q.(b-d) - SG
Örnek 1
• Bir işletmenin toplam sabit giderleri (SG)
100,000,000 TL; birim değişken giderleri (d)
650 TL/birim ve satış fiyatı (b) 1,000 TL/birim
olsun. Bu işletmenin başabaş noktasına
ulaşması için satılacak mal miktarı ne
olmalıdır?
•Verilen bu değeri formülde yerine koyduğumuzda birim bazında;
•Tutar Bazında;
•Veya;
285,714 birim x 1,000 TL/birim = 285,714,000 TL olarak
bulunur.
NAKİT BAŞABAŞ ANALİZİ
• Sabit maliyetlerden, nakit çıkışı gerektirmeyen
giderlerin düşülmesiyle, nakit başabaş noktası
bulunur.
• Nakit BBN=(Top. Sabit Maliyet- Nakit Çıkışı
Gerektirmeyen Giderler) / (Birim Satış Fiyatı –
Birim Değişken Maliyet)
ÖRNEK 2
• X firması için sabit maliyetler 40.000.000 TL,
birim değişken maliyet 1.200 TL ve birim satış
fiyatı 2.000 TL olup işletmenin sabit giderler
içerisinde yer alan amortisman giderleri
toplamı 10.000.000 TL’dir. Bu durumda;
• Geleneksel başabaş noktasını hesaplayınız.
• Nakit başabaş noktasını hesaplayınız.
1.
40.000.000
Qb =
= 50.000 birim
(2000-1200)
2.
40.000.000 – 10.000.000
QbN=
= 37.500 birim
2000 - 1200
Satış Kapasitesinin Yüzdesi Olarak Başabaş
Noktasının Bulunması
• Bilindiği üzere, her işletmenin bir üretim ve satış kapasitesi
vardır. Başabaş noktasının, satış veya üretim kapasitesinin
yüzdesi olarak bulunması için aşağıda verilecek olan formülü
kullanabiliriz.
Kapasitenin Yüzdesi olarak başabaşnok 


Toplam sabit giderler
Toplam satış geliri - Toplam değişken gider
SG
b.Q - d.Q

SG
(b - d).Q

Q
B
Q
Başabaş noktasındaüretim miktarı
İşletmenin üretim kapasitesi
Örnek1’de üretim kapasitesinin (Q) 800,000 birim olması halinde;
olarak bulunur. Görüldüğü gibi işletme, satış kapasitesinin
%35.71'ni kullandığında başabaş noktasına ulaşabilmekte, geriye
kalan %64.29 kapasitesi ise, bütünüyle kâr getirici bir nitelik
taşımaktadır.
Amaçlanan Kâr Miktarına Göre Başabaş
Noktasının Bulunması
• İstenen veya amaçlanan kâr miktarına göre başabaş
noktasını aşağıda verilen formülle bulabiliriz.
• Toplam Gelir - Amaçlanan Kâr = Toplam Sabit Gider +
Toplam Değişken Gider
• Amaçlanan kârı K, amaçlanan kârı veren üretim miktarını
(kâr açısından başabaş noktası) QKâr ile gösterirsek
formül aşağıdaki biçimi alır.
• QKâr . b - K= SG + QKâr . d
Q Kar
K  SG

b-d
• Önceki örnekte söz konusu olan işletmenin 600,000,000 TL kâr
yapması istendiğinde, kaç birim üretim yapıp satması gerekir ?
• K = 600,000,000 TL, SG = 100,000,000 TL, b = 1,000 TL / birim,
d = 650 TL / birim
• Bu veriler formülde yerine konup gerekli işlemler yapılırsa;
Örnek 3
Aşağıda verilmekte olan bilgileri dikkate alarak,
geleneksel başabaş noktasını üretim miktarı ve satış
geliri açısından bulunuz.
• İşletmenin normal üretim kapasitesi, 5,000 birim
• Toplam sabit giderler 120,000,000 TL' dir.
• Toplam değişken giderler 200,000,000 TL ' dir.
• Birim satış fiyatı 55,000 TL/birim
Örnek 4
Bir hafriyat firmasına ait bilgiler aşağıda verilmektedir.
DEĞİŞKEN GİDERLER
•Elektrik giderleri : 100 TL/m³
•Mazot ve yağ giderleri
: 500 TL/m³
•Lastik ve yedek parça gider. : 400 TL/m³
•Patlayıcı madde giderleri
: 300 TL/m³
•Diğer değişken giderler
: 200 TL/m3
SABİT GİDERLER
•Amortisman, faiz ve sigorta giderleri : 1.5 milyar TL/yıl
•Zorunlu İşçilik, personel giderleri
: 0.5 milyar TL/yıl
•Diğer sabit giderler
: 0.5 milyar TL/yıl
•Gelir
•Üretim kapasitesi
: 5,000 TL/m³
: 2,000,000 m³/yıl
Yukarıda verilenlere göre,
a- Geleneksel başabaş noktasını üretim miktarı olarak bulunuz.
b- Firmanın 3 milyar/yıl kâr edebilmesi için yapması gereken hafriyat miktarını bulunuz.
Gelir Vergisinin Rolü
Hedeflenen kârın elde edilmesinde gelir vergisinin rolünü
açıklayabilmek için şu formülü kullanırız:
Satışlar - Değişken giderler- Sabit giderler =
Hedeflenen vergiden önceki kâr
Hedeflenen vergiden önceki kârı şöyle hesaplayabiliriz;
Hedeflenen vergiden sonraki kâr = Hedeflenen vergiden önceki kâr (t x Hedef. vergiden ön. kâr)
Burada;
y = Hedeflenen vergiden önceki kâr
t = Vergi oranı
z = Hedeflenen vergiden sonraki kâr
Buna göre;
olarak bulunur.
Örnek 5
Bir kömür işletmesi aşağıda verilen gelir ve giderlere
bağlı olarak hedeflediği 105,000,000’TL lık kâr için 750
ton kömürü satması gerekmektedir. İşletmenin, % 30
gelir vergisi ödendikten sonra söz konusu kâra ulaşması
için gerekli satış hacmini hesaplamaya çalışalım.
Birim satış fiyatı = 700,000 TL/ton
Birim değişken giderler = 400,000 TL/ton
Sabit giderler
= 120,000,000 TL
Vergisiz olarak elde edilen 105,000,000 TL’lik kâra nasıl ulaşıldığını
hesaplayalım;
• Satışlar (750 ton x 700 000 TL/ton)
= 525,000,000 TL
• Değişken giderler (750 ton x 400 000 TL/ton) = 300,000,000 TL
• Sabit giderler
= 120,000,000 TL
• Kâr
= 105,000,000 TL
Burada satış hacmine N diyelim,
Hedeflenen vergiden önceki kâr = (Hedeflenen vergiden sonraki kâr)
/ (1- 0.30)
700,000N - 400,000N –120,000,000 = 105,000,000/( 1-0.30)
300,000 N – 120,000,000 = 150,000,000 N = 900 ton olarak bulunur.
Yukarıdaki hesaplamayı şöyle kontrol edebiliriz:
• Satışlar (900 x 700,000)
= 630,000,000 TL
• Değişken giderler (900 x 400,000) = 360,000,000 TL
• Sabit giderler
= 120,000,000 TL
• Vergiden önceki kâr
= 150,000,000 TL
• Vergi (15,000,000,000 x % 30)
= 45,000,000 TL
Net kâr
= 105,000,000 TL
Birden fazla ürün satışında BBN analizi
•Bu analiz işletmelerin birden fazla mamul üretmeleri
(veya satmaları) durumunda uygulanır. Bu aşamaya
kadar işletmelerin başabaş analizini hep tek mamul
varsayımı altında gerçekleştirdik. Bu noktada
işletmelerin birden fazla mamul satışı yapması
durumunda başabaş noktası analizinin işleyiş biçimi
üzerinde durulacaktır.
•Birden fazla mamul satışı yapıldığında kâr planlaması
ancak belirli bir satış karışım için yapılabilmektedir. Satış
karışımı değiştiğinde planlanan kâr da değişmektedir
veya işletmenin kâra geçiş noktası değişmektedir.
•Bu konuyu bir örnek üzerinde açıklayalım.
Örnek 6
• Bir işletme iki mamul satmayı planlanmış ve
mamullerin satışı için aşağıdaki bütçeyi hazırlamıştır;
İşletme, tablodan görüleceği üzere üç adet X malına karşılık bir
adet Y malı satmayı planlamaktadır. Buna göre;
Y = Başabaş noktası için gerekli Y mamulü sayısını
3Y = X (Başabaş noktası için gerekli X mamulü sayısını)
Satışlar - Değişken giderler - Sabit giderler = 0
50 ( 3Y ) + 100Y - 40 ( 3Y ) - 30Y – 30,000 = 0
250Y - 150Y – 30,000 = 0
Y = 300 birim
X = 3Y = 900 birim
Başabaş noktası toplam 1,200 birim olup, bunun 300 birimi Y,
900 birimi X mamulünden oluşan bir satış karışımıdır.
Hesaplanmış olan bu başabaş noktası üç adet X mamulüne
karşılık bir adet Y mamulünün satılabileceği varsayımından
hareketle elde edilmiştir. Satış karışımı oranı değişir ise başabaş
birimlerinin de değişeceğini unutmamak gerekmektedir.
İşletmenin sadece X veya Y mamulünü satması durumunda her
bir mamulden kaçar adet satarak BBN’a ulaşacağını
hesaplayabiliriz.
Veya aşağıdaki formüller yardımıyla BBN analizi yapılır.
DEĞİŞKEN GİDER ORANI (DGO)=
SATIŞ HACMİ ORANI (SO) =
BİRİM DEĞİŞKEN GİDER (d)
BİRİM SATIŞ FİYATI (b)
HER TÜR İÇİN SATIŞ TAHMİNİ (tl)
TOPLAM SATIŞ TUTARI (G)
SABİT GİDERLER (SG)
BBN SATIŞ HASILATI R =
1 - [ (DGO1* SO1) + (DGO2*SO2)+(DGOn*SOn)]
VERİLER
• Satış Tahmini (TL) 21.000 TL
• A Ürünü
9.000 TL
• B Ürünü 12 .000 TL
• Satış Tahmini (Birim) 15.000 Birim
• A Ürünü 9.000 Birim
• B Ürünü 6.000 Birim
• Sabit Giderler 4 .000 TL
• A Ürünü 2.500 TL
• B Ürünü 1.500 TL
• Değişken Giderler 6 .000 TL
• A Ürünü 4.000 TL
• B Ürünü 2.000 TL
•Kar Tahmini 4 .000 TL
• A Ürünü 2.500 TL
• B Ürünü 1.500 TL
Örnek 7
Yanda verilen tabloya
göre X firmasının;
a) Başabaş satış tutarını
hesaplayınız
b) Hangi üründen kaç
birim satması gerektiğini
bulunuz
• “A”
• “B”
• “A”
• “B”
• Değişken Giderler Oranı
4.000 / 9.000 = 0,44
2.000 / 12.000 = 0,17
• Satış Tutarları Oranları
9.000 / 21.000 = 0,43
12.000 / 21..000 = 0,57
• TOPLAM SATIŞ HASILATI
21.000 YTL
4.000.
BBN ( SATIŞ HASILATI) R =
= 5.604 TL
1 - [ (0.43*0.44) + (0.17 *0.57)]
“A” ÜRÜNÜ SATIŞ TUTARI = 5.604 *0,43 =
2.410 TL
“B” ÜRÜNÜ SATIŞ TUTARI = 5.604 *0,57 =
3.194 TL
5.604 TL
ÜRÜN BİRİM SATIŞ FİYATI = SATIŞ TUTARI/ SATIŞ BİRİMİ
“A” ÜRÜNÜ BİRİM SATIŞ FİYATI = 9.000 / 9.000 =
“B” ÜRÜNÜ BİRİM SATIŞ FİYATI= 12.000 / 6.000
1 TL
= 2 TL
ÜRÜN SATIŞ BİRİMİ=SATIŞ TUTARI/ BİRİM SATIŞ FİYATI
“A” ÜRÜNÜ SATIŞ BİRİMİ = 2.410 / 1 =
2.410 BİRİM
“B” ÜRÜNÜ SATIŞ BİRİMİ = 3.194 / 2 =
1.597 BİRİM