Dolaşım sistemi, kan, kan plazması, şekilli elemanları Kaynak

Dolaşım Sistemi
Dicle Aras
Dolaşım sistemi, kan, kan plazması, şekilli elemanları
3.9.2015
1
Dolaşım
Dolaşım sistemi taşıyıcı bir sistemdir. İki başlık altında incelenir.
Kardiyovasküler sistem; kan, kalp ve kan damarlarından oluşmuştur.
Dolaşım sisteminde kan; besin, oksijen ve atık maddeleri taşır.
Lenfatik sistem; lenf damarlarından, lenf düğümlerinden ve lenfoid
organlardan oluşur. Vücudu hastalıklara karşı korur ve sıvı dengesini
düzenler.
3.9.2015
2
Kan
Kan, haema ekstrasellüler sıvının bir parçasıdır.
Plazma denilen sıvı ortam ve bu sıvı içindeki kan hücrelerinden
meydana gelmiştir.
Kan hücreleri; eritrositler (alyuvarlar, kırmızı kan hcreleri),
lökositler (akyuvarlar, beyaz kan hücreleri) ve trombositlerdir
(pulcuklar, kan pulcukları).
3.9.2015
3
Kan
Yetişkin bir erkekte 5 ve kadında ise 4.5 lt kadar kan bulunur.
Kanın pH değeri biraz alkalidir 7.35 – 7.45 arasında değişir.
3.9.2015
4
Kanın Görevleri
A. Taşıma,
B. Düzenleme,
C. Koruma,
D. Savunma.
3.9.2015
5
Kanın Görevleri
A. Taşıma görevi;
1. Akciğerlerden aldığı oksijeni (O) tüm hücrelere ve hücrelerden
metabolizma sonucu oluşan karbondioksiti (CO2) akciğerle
taşır.
2. Sindirim sisteminden aldığı besin maddelerini organizmanın
diğer kısımlarına taşır.
3.9.2015
6
Kanın Görevleri
3. Metabolizma sonucu açığa çıkan metabolik atıkları boşaltım
organlarına taşır.
4. Endokrin bezlerden salgılanan hormonları hedef hücrelere taşır.
5. Salgılanan enzimleri gitmesi gereken yerlere taşır.
3.9.2015
7
Kanın Görevleri
B. Düzenleme görevi;
1. İntrasellüler ve ekstrasellüler sıvıların pH
değerlerini dengede tutmak için tampon görevi
yapar.
2. Osmotik basıncı dengede tutar.
3. Metabolizma sonucu oluşan ısıyı tüm vücuda
dağıtır.
3.9.2015
8
Kanın Görevleri
 Vücut ısısı azaldığında dolaşım hızlanır ve ısının artırılması
sağlanır.
 Vücut ısısı yükseldiğinde ise deri ve akciğer dolaşımı artırılarak
ısı kaybı sağlanır.
 Böylece vücut ısısı dengede tutulur.
3.9.2015
9
Kanın Görevleri
C. Savunma görevi;
1. Vücuda giren yabancı hücreleri fagosite eder.
2. Antikor geliştirir.
3.9.2015
10
Kanın Görevleri
D. Koruma görevi;
1. Damar ve doku yaralanmalarında pıhtılaşma mekanizması ile
vücudu kayıplara karşı korur.
3.9.2015
11
Kan - Plazma
 Plazmanın yaklaşık % 92’si sudur.
 Diğer % 8’lik kısımda; protein, tuz kristalleri, O ve çözünmüş
gazlar, glikoz ve diğer besin maddeleri, metabolik artıklar ve
hormonlardan oluşur.
3.9.2015
12
Kan - Plazma
 Plazma temel olarak iki tip maddeden oluşmuştur. Bunlar;
A. Organik ve
B. İnorganik maddelerdir.
3.9.2015
13
Kan – Plazma – Organik maddeler
 Organik maddeler dört başlık altında incelenir. Bunlar;
1.
2.
3.
4.
Plazma proteinleri,
Gazlar,
Besinler ve
Atık ürünlerdir.
3.9.2015
14
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Plazma proteinlerinin çoğu karaciğerde üretilir. Bu proteinler üç
grupta incelenir.
1. Albumin,
2. Globulin ve
3. Fibrinojendir.
3.9.2015
15
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Her proteinin farklı bir görevi vardır.
 Proteinlerin oluşturdukları osmatik güce osmotik basınç denir.
 Bu basınç plazmadaki suyun damar dışına sızmasını engeller. Bu
işten büyük ölçüde albumin sorumludur.
3.9.2015
16
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Plazma proteinleri, eritrositler içindeki hemoglobin ile asit –
baz tamponunda görev alırlar.
 Kan hacmini, vizkozitesini etkilerler.
 Kan pH’ının düzenlenmesinde etkili rol oynarlar.
3.9.2015
17
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Globuninler; alfa, beta ve gama olarak üç grupta incelenirler.
 Alfa globulinler; Bazı hormon ve proteinleri içerirler.
Protrombin adlı protein kanın pıhtılaşmasından sorumdur.
 Yüksek dansiteli lipoprotein yağları ve kolesterolü taşır.
3.9.2015
18
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Beta globulinler; diğer lipoproteinleri içerir.
 Bunlar da hem yağ ve kolesterolü hem de vitamin ve mineralleri
taşır.
 Gama globulinler; antikor gibi çalışırlar. Vücut bir enfeksiyona
karşı uyarıldığında etkin olan koruyucu maddedir.
3.9.2015
19
Kan – Plazma – Organik maddeler – Plazma
proteinleri
 Bu proteinler, immüniteyi sağlar.
 Enfeksiyon, hepatit ve kızamık hastalıklarında antikor oluşturur.
 Fibrinojen ve bazı diğer
pıhtılaşmasında görev alır.
plazma
proteinleri
kanın
 Pıhtılaşma faktörü veren proteinler plazmadan uzaklaştırılırsa
geriye serum denilen madde kalır.
3.9.2015
20
Kan – Plazma – Organik maddeler – Besinler
 Kandaki besinler; glikoz, amino asitler, lipit, kolesterol, vitamin
ve eser elementlerdir.
 Plazma glikozu ve lipitleri kanın vücuda enerji sağlayan
maddeleridir. Kanda belli seviyelerde bulunmaları gerekir.
 Fazla glikoz karaciğer ve kasta, fazla lipit ise yağ dokusu olarak
depolanır.
3.9.2015
21
Kan – Plazma – Organik maddeler – Gazlar
 Kandaki gazlar; karbondioksit, oksijen ve nitrojendir.
3.9.2015
22
Kan – Plazma – Organik maddeler – Atık
ürünler
 Kandaki atık ürünler; üre (protein), kreatinin (kreatin), ürik asit
(nükleit asit), bilurubin’dir (hem).
3.9.2015
23
Kan – Plazma – İnorganik maddeler
 Demir, potasyum, kalsiyum, sodyum, fosfat, magnezyum ve
karbonat tuzları plazmanın madensel tuzlarını oluştururlar.
 Plazmada erimiş halde bulunan bu maddeler kanın pH’ının
düzenlenmesinde rol oynarlar.
3.9.2015
24
Kan – Plazma – İnorganik maddeler
 Kalsiyum ve fosfor kemik yapımında,
 Kalsiyum kas kasılması ve impuls iletiminde,
 İyot hormon yapımında,
 Demir ise oksijen taşınmasında kullanılır.
3.9.2015
25
Kan – Şekilli Elemanları
 Kan hücreleri toplam kan hacminin % 45’ini oluştururlar.
3.9.2015
26
Kan – Şekilli Elemanları
 Resim ekle 184.
3.9.2015
27
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 1mm3 kanda kadında 4.8, erkekte 5.4 milyondur.
 Bikonkav şekillidir. Orta kısımları alttan ve üstten basıktır.
 Kolay şekil değiştirebildikleri için en dar kılcal damarlardan bile
geçerler.
3.9.2015
28
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Ana görevleri akciğerler ile dokular arasında oksijen ve
karbondioksit taşımaktır.
 Demir (hem) ve proteinden (globulin) oluşan hemoglobin
bileşiği içerirler.
 Oksijen hemoglobine Fe+2 atomuna bağlanarak taşınır. Buna
oksihemoglobin denir.
3.9.2015
29
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Karbondioksit
ise
proteine
karboksihemoglobin denir.
yüklenir.
Buna
da
 Erişkin insanda hemoglobin miktarı 100 cm3 kanda 14 – 16
gramdır.
3.9.2015
30
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Kırmızı kan hücreleri fetusta önce saccus vitellinusdaki kan
adacıklarında sonra fötal hayatın 3. – 5. ayına kadar da
karaciğer ve dalakta yapılır.
 Çocuklarda kırmızı kemik iliğinde yapılır. Neredeyse tüm
kemiklerde bulunur. Bu ilik spongioz kemik dokuda konnektif
dokunun bir tipidir.
3.9.2015
31
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Kırmızı kemik iliği erişkinlerde, vertebra, sternum, kafa
kemikleri ve uzun kemiklerde bulunur.
3.9.2015
32
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Kan dolaşımında bulunan eritrositlerin çekirdekleri yoktur.
 Dolaşımdaki ömürleri 120 gündür.
 Eritrosit yapımı eritropoetin tarafından düzenlenir.
3.9.2015
33
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Bu maddenin üretimi hücrelerdeki oksijen ihtiyacına bağlıdır ve
hormonel yollarla kontrol edilir.
 Eritropoetinin % 90’ı böbrekte, % 10’u karaciğerde üretilir.
 Hipoksi, eritropoetinin yapımı ve salınımını artırır.
3.9.2015
34
Kan – Şekilli Elemanları - Eritrosit
 Böylece kemik iliğinde eritrosit yapımı artar ve kandaki eritrosit
sayısı artar, hipoksi giderilir.
 Eritrositler dalak, karaciğer ve kemik iliğindeki mononüklear
fagositik sistem tarafından yıkılarak globin ve biluribine ayrışır.
 Serbest kalan demir yeniden kullanılır.
3.9.2015
35
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Beyaz kan hücreleri organizmanın savunmasından sorumludur.
 1 mm3 kanda 4000 – 10000 arasındadırlar.
 Sayının 4000’in altına düşmesi lökopeni, 10000’in üzerine
çıkması lökositoz olarak adlandırılır.
3.9.2015
36
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Üretildikleri yere ve görüntülerine göre iki gruba ayrılırlar.
Bunlar;
 Granülositler ve
 Agranülositler’dir.
3.9.2015
37
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Granülositler; sitoplazmalarında granül vardır.
 Kemik iliğinde üretilirler. Çekirdek yapılarına göre alt gruplara
ayrılırlar. Bunlar;
 Nötrofil,
 Basofil ve
 Eozinofil’dir.
3.9.2015
38
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Bu grupların tamamı istenmeyen maddeleri endositoz yöntemi
ile yok eder.
 Endositozun fagositoz çeşidi kullanılır.
3.9.2015
39
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Agranülositler; sitoplazmalarında granül yoktur.
 İki grupta incelenirler. Bunlar;
 Lenfosit ve
 Monosit’dir.
3.9.2015
40
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Lenfosit;
 Lenf düğümleri, lenf bezleri, dalak ve az miktarda
da kemik iliği tarafından üretilirler.
 Ortalama 100-120 gün yaşarlar. Kanda 1 lökosit
hücresine karşılık yaklaşık 700 lenfosit hücresi
bulunur.
3.9.2015
41
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Antikor üretirler.
 Antikorların iki alt grubu vardır. Bunlar;
 T lenfositler ve
 B lenfositler’dir.
3.9.2015
42
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 B lenfositler antijenlere karşı antikor veya immünoglobulin
denilen proteini sentezlerler.
 B lenfositlerin oluşturduğu bağışıklık sistemine hümoral
bağışıklık denir.
 T lenfositler antijenlerle doğrudan savaşırlar. Bu nedenle T
lenfositlerin oluşturduğu bağışıklığa hücresel bağışıklık denir.
3.9.2015
43
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Monosit;
 Kemik iliği, lenf bezleri ve dalakta üretilirler.
 Organizmayı korumak ve savunmak için damar dışına çıkarlar.
3.9.2015
44
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Monositlerin bu hareketine diapedes denir.
 Damar dışına çıktıklarında ortalama 100 – 200 gün yaşarlar.
 Dışarı çıkan monositler büyür, olgunlaşır ve makrofaj adını alır.
3.9.2015
45
Kan – Şekilli Elemanları - Lökositler
 Makrofajların fagositoz yapma özellikleri vardır.
 Makrofajlar her dokuda bulunurlar ve bulundukları yere göre
özel isim alırlar.
3.9.2015
46
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Kırmızı kemik iliğinde bulunan megakaryosit hücrelerinden
ayrılmış küçük sitoplazma parçalarıdır.
 1 mm3 kanda 300.000 civarında trombosit bulunur.
 Bütünlüğü bozulmuş damarlarda kanın dışarı akışını engellerler.
3.9.2015
47
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Zedelenen damarda trombositler birbirlerine tutunarak kan
kaybını önlerler.
 Kan akışının durmasına hemostaz, kanın pıhtılaşmasına ise
koagülasyon denir.
3.9.2015
48
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Hasarlı
damarda
devreye
vazokonstrüksiyondur.
giren
ilk
mekanizma
 İkinci mekanizma ise trombosit tıkacının oluşmasıdır.
 Üçüncü mekanizma koagülasyondur.
3.9.2015
49
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Doku zarar gördüğünde kandaki proteinlerde ortaya çıkan
reaksiyonlara pıhtılaşma faktörü denir.
 Protrombinin trombine dönüşür.
 Trombin, bir plazma proteini olan fibrilojeni fibrine dönüştürür.
3.9.2015
50
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Fibrin uzun iplikçikler şeklinde bir proteindir.
 Kan hücrelerinin çevresinde bir ağ oluşturur.
 Bu ağ, kanın şekilli elemanlarını tutar ve pıhtı meydana getirir.
3.9.2015
51
Kan – Şekilli Elemanları - Trombositler
 Pıhtılaşma mekanizmasındaki bir eksiklik veya yetersizlik aşırı
kan kaybına neden olabilir.
 Trombositlerin ömürleri 3 – 4 gündür.
 Ölü trombositler dalak hücreleri tarafından fagosite edilirler.
3.9.2015
52
Kan – Kan Grupları
 Eritrositlerin antijenik özellikleri vardır. Çünkü zarlarında
glikoprotein molekülleri bulunur.
 Bu moleküllere aglutinojen denir. Bunlar kan gruplarını
oluşturur.
 İnsan kanı; A, B, AB ve 0 kan gruplarından oluşur.
3.9.2015
53
Kan – Kan Grupları
 Eritrositin hücre zarında A tipi aglutinojen varsa kan A grubu,
 Eritrositin hücre zarında B tipi aglutinojen varsa kan B grubu,
 Eritrositin hücre zarında A-B tipi aglutinojen varsa kan AB
grubu,
 Eritrositin hücre zarında aglutinojen yoksa kan 0 grubu, olarak
adlandırılır.
3.9.2015
54
Kan – Kan Grupları
 Kan plazmasında antikor denilen bir protein vardır. Buna
aglutinin denir.




3.9.2015
A grubu kanın plazmasında B antikoru (aglutinin) vardır,
B grubu kanın plazmasında A antikoru (aglutinin) vardır,
0 grubu kanın plazmasında A-B antikoru (aglutinin) vardır,
AB grubu kanın plazmasında ise antikor yoktur.
55
Kan – Kan Grupları
 A antijeni bulunan kan, B antijeni bulunan bir kana verildiğinde
yabancı kabul edilir.
 Antikorlar antijenler ile birleşerek yığılmalar oluşturur.
 Bu yığılmalara ise aglutinasyon denir.
3.9.2015
56
Kan – RH Faktörü
 İlk kez Rhesus makaklarında tespit edildi.
 Bu eritrositlerin yüzeyinde bulunan bir proteindir. İnsanların %
85’inde bulunmaktadır.
 Kanında Rh faktörü bulunan
bulunmayanlarınkine ise Rh- denir.
3.9.2015
kişilerin
kanına
Rh+
57
Kan – RH Faktörü
 Kan transfüzyonu için Rh faktörü uyumlu olmalıdır.
 Şayet + - uyumu olmazsa verilen kan antijen kabul edilir ve
buna karşı antikor üretilir.
 Bu şekilde verilen kan yok edilmeye çalışılır.
3.9.2015
58
Kan – RH Faktörü
 Gebelikte Rh faktörü önemi;
 Anne Rh – ve bebek Rh + ise ve anne kanı fetüs kanıyla
karşılaşırsa Rh antijenine karşı antikor üretmeye başlar.
 Bu kan karışmasını engellemek plasentanın görevidir.
3.9.2015
59
Kan – RH Faktörü
 Normal şartlarda plasenta doğuma kadar tampon görevi görür.
 Anne kanı ile fetüs kanı doğumda karşılaşır.
 Bu ilk temasa savunma sisteminin cevabı yavaş olur. Bu nedenle
antikorlar plasentadan geçerek fetüsün kan hücrelerini
hemolize etmezler.
3.9.2015
60
Kan – RH Faktörü
 Ancak ilk bebekten sonra anne kanı Rh+’e duyarlı hâle gelmiştir.
 Sonraki gebeliklerde yeniden Rh+ taşıyan bir bebek edinirse bu
kez savunma sistemi fetüs kanını parçalamak için hızlı ve çok
miktarda antikor üretir.
3.9.2015
61
Kan – RH Faktörü
 Antikorlar önce plasentaya buradan da kordon aracılığıyla fetüs
kanına geçer.
 Burada alyuvarların yıkımına (hemolize) neden olur.
 Bu duruma immunize Rh uygunsuzluğu denir.
3.9.2015
62
Kan – RH Faktörü
 Bu uygunsuzluğu saptamak amacıyla anne
kanındaki antikorlar İndirekt Coombs (IDC) testi
ile ölçülür.
 Test sonucu negatif çıkarsa sorun yoktur. Pozitif
çıkarsa uygunsuzluk saptanmıştır.
3.9.2015
63
Kan – RH Faktörü
 Doğum sonrasında bebek kanına Direkt Coombs (DC) testi
yapılır.
 Burada anne kanından geçen antikorlar ölçülür.
 Normalde bu değer negatif olmalıdır.
3.9.2015
64
Kan – Kan Gruplarının Araştırılma Teknikleri
1. Radioimmun assay (RIA),
2. Enzymeimmun assay (EIA) ve
3. Aglutinasyon tekniği’dir.
3.9.2015
65