2.2.1.1. Fransa`daki Türk Firmalarının Bölgesel Dağılımı

İSTANBUL TİCARET ODASI
AVRUPA BİRLİĞİ'NDEKİ TÜRK GİRİŞİMCİLERİ DİZİSİ: 2
FRANSA, BELÇİKA,
HOLLANDA'DAKİ
TÜRK GİRİŞİMCİLERİ
Hazırlayanlar:
Dr. Cengiz Ersun
Selçuk Tayfun Ok
Atilla Jmrahör İlyas
Mehveş Mustafaoğlu
Temmuz 1997
A
J
A
N
S
REKLAM ve MATBAACILIK
FUAR HİZMETLERİ LTD. ŞTİ.
nyctied
laİMMiiı if H n N K 5f K * 3 Ç o M k a f • İST.
1irl:(f2l2)917W)e TclFtt:(Mt2)91799M
SUNUŞ
Türkiye ekonomisini ilgilendiren veya önemli ölçüde etkileyen
konularda ötedenberi araştırmalar yayınlayan Odamızca ilk kez 1996
yılında Türkiye dışında kurulu Türk firmalarının ele alındığı bir
araştırma hazırlanmasına gerek görülmüştür. Bunda yakın
zamanlarda ülkemizin dış ticaretinde kaydedilen hızlı gelişmenin ve
1996 yılında Avrupa Topluluğu ile Gümrük Birliği'ne girilmıesinin
yanısıra yurtdışında Türkiye ekonomisi açısından artık mutlaka
dikkate alınması gereken bir Türk işadamları varlığının ortaya
çıkışının da payı vardır.
Uzun süre sosyal ilişkileri itibariyle kendi içine kapalı bir
toplum olan Türkiye 1960'lı yıllarda Türk işçilerinin Avrupa ülkelerine
gitmeye başlamasıyla ilk kez yaygın bir şekilde dış temas imkanı
bulmuştur. Bugün ise bu ilişkilerin artık bazı Avrupa ülkelerinde
önemli boyutlara ulaşan yurtdışında yerleşik Türk firma ve işadamları
düzeyinde geliştirilmesi sözkonusudur. 1996 yılında Türkiye ile
Avrupa Birliği arasında başlatılan Gümrük Birliği şartlarında başarı
kazanabilmek için üretim ve pazarlama çalışmalarının uluslararası
düzeyde, bilhassa Avrupa Tek Pazan'ndaki piyasa koşullan daha
fazla dikkate alınarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu yeni rekabet
ortamında Avrupa piyasalarında yerleşik Türk işadamlarının imkan
ve tecrübelerinin ticareti kolaylaştıracak ve bütün taraflara yarar
sağlayacak işbirliği köprüleri olarak değerlendirilmesi lazımdır.
Avrupa Birliği'ndeki Türk girişimcilerinin konusunun ülke
bazında tetkik edilebilmesi için bir dizi şeklinde tasarlanan
araştırmada yaklaşık kırkbin Türk girişimcisinin faaliyette bulunduğu
Almanya öncelikle ele alınarak hazırlanan "Almanya'daki Türk
Girişimcileri" kitabı Eylül 1996 tarihinde yayınlanmıştır.
Dizinin ikinci kitabı olarak sunulan bu çalışmada ise Fransa,
Belçika ve Hollanda'da toplam sayıları onbine yaklaşan Türk
girişimcilerinin ekonomik konumları, sorunları ve imkanları ile
Türkiye ile ticari ilişkilerinin geliştirilmesi perspektifleri üzerinde
durulmuştur.
Bu araştırmaya yardımcı olan T.C. Paris Büyükelçisi Tansuğ
Bleda ve Ticaret Başmüşaviri Ayşe Öktem'e, T.C. Brüksel
Büyükelçisi sayın Güner Öztek ve Ticaret Başmüşaviri sayın Oktay
Elgin'e, T.C. Lahey Büyükelçisi sayın Baki İlkin ve Ticaret Müşaviri
Gamze Artun'a sağladıkları destek dolayısıyla; gerekli temas ve
değerlendirmeleri yaparak çalışmayı hazırlayan Odamız Genel
Sekreter Yardımcısı Dr.Cengiz Ersun'a, Etüt ve Araştırma Şubesi
Müdürü Selçuk Tayfun Ok'a, uzman Atilla İmrahor İlyas'a ve
araştırma raportörü Mehveş Mustafaoğlu'na teşekkür eder, sunulan
çalışmanın ilgililere yararlı olmasını dilerim.
Prof.Dr.İsmail Özaslan
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ
SUNUŞ
GİRİŞ VE AIVIAÇ
1. BATI AVRUPA ÜLKELERİNDE TÜRK İŞADAIVILARININ
ETKİNLİK KAZANIVIASINI HAZIRLAYAN VE DESTEK­
LEYEN FAKTÖRLER
1.1. FRANSA, BELÇİKA VE HOLLANDA'DA YERLEŞİK
TÜRK TOPLULUKLARI
1.1.1. Fransa'da Yerleşik Türk Topluluğu
1.1.1.1. Türklerin Fransa'ya Gelişi ve Bu
Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğu­
nun Oluşması
1.1.1.2. Fransa'daki Türk Topluluğunun
Konumu ve Boyutları
1.1.1.3. Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve
Eğitim
1.1.2. Belçika'da Yerleşik Türk Topluluğu
1.1.2.1. Türklerin Belçika'ya Gelişi ve Bu
Ülkede Yerleşik Bir Türk Toplulu­
ğunun Oluşması
1.1.2.2. Belçika'deki Türk Topluluğunun
Konumu ve Boyutları
1.1.2.3. Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve
Eğitim
1.1.3. Hollanda'da Yerleşik Türk Topluluğu
1.1.3.1. Türklerin Hollanda'ya Gelişi ve Bu
Ülkede Yerleşik Bir Türk Topluluğu­
nun Oluşması
1.1.3.2. Hollanda'deki Türk Topluluğunun
Konumu ve Boyutları
1.1.3.3. Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve
Eğitim
1
3
4
4
6
8
15
15
16
18
24
24
26
28
Sayfa No.
1.2. TÜRKİYE'NİN AVRUPA BİRLİĞİ VE FRANSA,
BELÇİKA VE HOLLANDA İLE DIŞ TİCARET
İLİŞKİLERİ
1.2.1. Avrupa Birliği'nin Türkiye'nin Dış Ticareti
Bal<ımından Konumu
1.2.2. Fransa, Belçika ve Hollanda'nın Oluşturduğu
Piyasanın Avrupa Birliği ve Türkiye'nin Dış
Ticareti Bakımından Önemi
1.2.3. Türkiye-Fransa Dış Ticaret İlişkileri
1.2.3.1. Türkiye'nin Fransa'ya İhracatı
1.2.3.2. Türkiye'nin Fransa'dan İthalatı
1.2.4. Türkiye-Belçika Dış Ticaret İlişkileri
1.2.4.1. Türkiye'nin Belçika'ya İhracatı
1.2.4.2. Türkiye'nin Belçika'dan İthalatı
1.2.5. Türkiye-Hollanda Dış Ticaret İlişkileri
1.2.5.1. Türkiye'nin Hollanda'ya İhracatı
1.2.5.2. Türkiye'nin Hollanda'dan İthalatı
2. BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARI VARLIĞININ
KONUMU VE BOYUTLARI
2.1. BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARININ
TÜRKİYE EKONOMİSİ AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
2.1.1. Türkiye'ye Döviz Transfer İmkanlarının
Önem Kazanması
2.1.2. Batı Avrupa'da Yerleşik Türk İşadamı
Varlığının Önem Kazanması
2.1.3. Batı Avrupa'daki Türklerin Kendi İşyerlerini
Kurmaya Yönelmeleri
2.1.3.1. Daha İyi Bir Yaşam ve Maddi
Güvence İçin Türkiye'de Yapılması
Tasarlanan Kendi İşini Kurma
Girişiminin Avrupa'ya Aktarılması
2.1.3.2. İş Kurma Yönelişinde Değerlendiri­
lebilecek Fırsatların Oluşması
2.1.3.3. Batı Avrupa Ülkelerinde Yetişmiş
Türk İnsan Varlığının ve Sermaye
Birikiminin Kullanılabilmesi
36
36
38
39
40
41
46
46
47
52
52
53
57
57
58
60
62
62
63
65
Sayfa No.
2.2. B A T I A V R U P A ' D A K İ T Ü R K İ Ş A D A M L A R I
VARLIĞININ BOYUTLARI
2.2.1. Fransa'daki Türk İşadamları
2.2.1.1. Fransa'daki Türk Firmalarının
Bölgesel Dağılımı
2.2.1.2. Fransa'daki Türk Firmalarının
Sektörel Dağılımı
2.2.1.3. Fransa'daki Türk İşadamlarının
Genel Profili
2.2.2. Belçika'daki Türk İşadamları
2.2.2.1. Belçika'daki Türk İşadamlarının
Bölgesel Dağılımı
2.2.2.2. Belçika'daki Türk İşadamlarının
Sektörel Dağılımı
2.2.2.3. Belçika'daki Türk İşadamlannın
Genel Profili
2.2.3. Hollanda'daki Türk İşadamları
2.2.3.1. Hollanda'daki Türk İşadamlarının
Bölgesel ve Sektörel Dağılımı
2.2.3.^. Hollanda'daki Türk İşadamlarının
I Genel Profili
j
3. SONUÇ DEĞERLENDİRMELERİ VE ÖNERİLER
3.1. G E Ç İ C İ M İ S K F I R İ Ş Ç İ L E R D E N Y E R L E Ş İ K
TÜRK TOPLULUĞUNA GEÇİŞİN DESTEK­
LENMESİ
66
68
68
69
71
75
76
77
78
81
81
88
90
90
3.1.1. Eğitim İmkanları Geliştirilmeli ve Kültürel
Destek Sağlanmalıdır
3.1.2. Türk İmajının Yükseltilmesine Yönelik
Aktiviteler Düzenlenmelidir
91
3.2. B A T I A V R U P A ' D A K İ K O N S O L O S L U K H İ Z M E T ­
LERİ T Ü R K T O P L U L U Ğ U N U N MUHTELİF
GEREKSİNMELERİNİ KARŞILAYACAK ŞEKİLDE
DÜZENLENMELİDİR
92
3.3. TÜRK İ Ş A D A M L A R I N I T E M S İ L VE O R G A N İ Z E
EDEBİLECEK YAPILAŞMALAR KURULMALI
VE DESTEKLENMELİDİR
94
90
Sayfa No.
3.4. TÜRK TİCARET MERKEZLERİ KURULMALIDIR ...
95
3.5. BİLGİLENDİRMEYE ÖNEM VERİLMELİDİR
95
4. ADRES LİSTELERİ
4.1. FRANSA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI
KURUM VE KURULUŞLAR
4.2. FRANSA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK
FİRMALARININ ADRESLERİ
4.3. BELÇİKA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI
KURUM VE KURULUŞLAR
4.4. BELÇİKA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK
FİRMALARININ ADRESLERİ
4.5. HOLLANDA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI
KURUM VE KURULUŞLAR
4.6. HOLLANDA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK
FİRMALARININ ADRESLERİ
97
109
KAYNAKLAR
114
97
98
102
103
108
TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ
Tablo
No.
Sayfa No.
1. Fransa'daki Türk Nüfusunda Yıllara Göre Kaydedilen
Gelişmeler
11
2. Fransa'da Yerleşik Türklerin Fransa'daki Diğer
Yabancılar İçindeki Konumu
12
3. Fransa'da Yerleşik Türklerin Bölgelere Göre
Dağılımı
13
4. Fransa'da Çalışan Yabancıların Ülkelere Göre
Dağılımı
14
5. Fransa'daki Türklerin ve Diğer Yabancıların Yaş
Gruplarına Göre Dağılımı
14
6. Fransa'da Eğitimde Olan Türk Çocukları ve
Gençleri
15
7. Belçika'da Yerleşik Türk Nüfusunda Kaydedilen
Gelişmeler
20
8. Belçika'nın Büyük Şehirlerindeki Türk Yerleşimi
20
9. Belçika'da Yerleşik Türklerin Bölgelere Göre
Dağılımı
21
10. Türklerin Belçika'da Diğer Yabancılar İçindeki
Konumu
22
11. Belçika'da Ücretli Olarak Çalışan Türkler ve Diğer
Yabancılar
23
12. Belçika'da Ekonomik Aktif Türk Nüfusu Dağılımı
23
13. Belçika'da Türklerin Eğitimi
24
14. Hollanda'da Türk Nüfusunda Yıllara Göre Kaydedilen
Gelişmeler
30
15. Hollanda'da Türklerin Eyalet Bölgelerine Göre
Dağılımı
31
16. Hollanda'da En Fazla Türk Nüfusa Sahip
Şehirler
32
17. Hollanda'da Yerleşik Yabancılann Ülkelere Göre
Dağılımı
33
18. Hollanda'da Türklerin Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı
34
19. Hollanda'da Sigortalı Olarak Çalışan Türklerin
Sektörel Dağılımı
34
Tablo
No.
Sayfa No.
20. Hollanda'da Öğrencilerin Eğitim Kurumlarına ve
Seviyelerine Göre Dağılımı
35
21. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Gruplan
İtibariyle 1995 Yılında Fransa'ya Yapılan İhracat
43
22. Türkiye'nin Fransa'ya İhracatı
44
23. Türkiye'nin Fransa'dan İthalatı
44
24. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları
İtibariyle 1995 Yılında Fransa'dan Yapılan İthalat
45
25. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları
İtibariyle 1995 Yılında Belçika'ya Yapılan İhracat
49
26. Türkiye'nin Belçika'ya İhracatı
50
27. Türkiye'nin Belçika'dan İthalatı
50
28. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları
İtibariyle 1995 Yılında Belçika'dan Yapılan İthalat
51
29. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Gruplan
İtibariyle 1995 Yılında Hollanda'ya Yapılan İhracat....
54
30. Türkiye'nin Hollanda'ya İhracatı
55
31. Türkiye'nin Hollanda'dan İthalatı
55
32. Önem Sırasına Göre Düzenlenmiş Mal Grupları
İtibariyle 1995 Yılında Hollanda'dan Yapılan İthalat...
56
33. Fransa'daki Türk Firmalannın Bölgesel Dağılımı
73
34. Fransa'daki Türk Firmalarının Sektörel Dağılımı
74
35. Belçika'daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı
80
36. Hollanda'da Yabancılar Tarafından Kurulan
Şirketlerin Özellikleri
84
37. Hollanda'da Yabancıların Kurduğu İşletmelerde
Çalışan Sayısı
85
38. Hollanda'da Yabancı İşletmelerin Kuruluş Tarihleri....
86
39. Hollanda'da Yabancı İşletmelerin Bölgelere Göre
Dağılımı
86
40. Hollanda'daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı....
87
41. Hollanda'daki Yabancı Firmalann Çalışma Şekillerine
Göre Dağılımı
88
GİRİŞ VE AMAÇ
1980'li yıllarda dışa açık bir ekonomik kalkınma politikası
izlemeye başlayan Türkiye 1996 yılında Avrupa Topluluğu ile
Gümrük Birliği'ne girerek sanayileşmesini Avrupa ülkelerinde
uygulanan ticari kurallar çerçevesinde ve dış rekabete tamamen açık
bir şekilde yürütmeyi kabul etmiştir. Bu yeni ortam dahili piyasada
dış rekabet baskısını arttırırken Türk firmalarına Avrupa Tek
Pazan'na eşit rekabet şartlarında girme şansını getirmektedir.
Başka bir ifadeyle Gümrük Birliği Türkiye için aynı zamanda
risk ve fırsat içermektedir. Avrupa Birliği fonlarından şimdilik önemli
ölçüde yardım alamayacağı anlaşılan Türkiye dahilde üstlendiği
piyasa payı kaybetme riskini dış piyasalarda telafi etmek zorundadır.
Bu nedenle Gümrük Birliği ile ilgili gelişmelerin değerlendirilmesinde
ihracatın artırılması ön planda ele alınmalıdır.
Türk firmalarının "Avrupa Tek Pazan"nda başarı sağlamaları
yalnız ilgili ülke ithalatçılannın tercih ve çabalarına terkedilemez.
Yabancı ithalatçıların muhtelif seçenekleri ve kendi açılarından farklı
öncelikleri olabilir. İhracatımızın büyük ölçüde artırılması ve
çeşitlendirilmesi Türk firmalarının Avrupa Birliği piyasasında
pazarlama aşamasında da yaygın ve etkili bir şekilde insiyatif
kazanmaları, ticaret zincirinin muhtelif halkalarında karşılıklı bilgi
akımına ve işbirliğine imkan veren ilişkiler kurmalarıyla mümkündür.
Piyasaya güvenli bir şekilde yerleşilmesi bu gibi ilişki ve aktiviteleri
gerekli kılmaktadır.
İhracat piyasasında temsilcilik, acentalık tesisi, toptan ve
perakende ticaret kanallarında doğrudan yeni firma veya ortaklık
kurulması gibi yöntemler ancak büyük firmalar tarafından ele
alınabilen, belirli bir işlem hacmi ve finansman gücü gerektiren
faaliyetlerdir. Bilhassa Türkiye ekonomisinde büyük önem ve ağırlığa
sahip küçük ve orta boy işletmeler için doğrudan yurtdışı pazarlama
faaliyetlerinde bulunmak maddi imkansızlık ve yetersiz üretim hacmi
nedeniyle mümkün olmamaktadır. Bu gibi firmalar için piyasaların
izlenmesi, talep, tüketici tercihleri ve teknolojik değişikliklerin takip
edilmesi, hatta bazen lisan sorunlarının aşılması ve yeterli temsil
kabiliyeti dahi önemli bir problem oluşturabilmektedir.
Avrupa Birliği ülkelerinde yerleşik Türk işadamlannın bugün
toplam olarak yaklaşık ellibeşbin kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir.
Bu araştırma çerçevesinde ele alınan Fransa, Belçika ve
Hollanda'da yerleşik Türk girişimcileri Avrupa Birliği ülkelerinde
yerleşik toplam Türk girişimcilerinin yaklaşık %18'ini kapsamaktadır.
Başka bir yaklaşımla, Almanya hariç tutulduğu takdirde, Almanya
dışındaki Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk işadamlarının %69'u
Fransa, Belçika ve Hollanda'dır.
Avrupa ülkelerindeki bu Türk işadamları varlığı Türkiye
ekonomisinin dışa açılışında önemli bir fırsattır. Bu avantajın en iyi
şekilde değerlendirilebilmesi için yurtdışındaki Türk işadamları
varlığının boyutları, özellikleri, imkanları ve sorunlarıyla evvela iyi
tanınması, birbirleriyle ve Türkiye ile olan ilişkilerinin desteklenerek
geliştirilmesi için neler yapılabilecğinin iyi anlaşılması gerekir.
Sunulan çalışma ile Fransa, Belçika ve Hollanda'da kurulu
Türk firmalarının konumlarının ve Türkiye ile ilişkilerinin geliştirilmesi
için uygulanabilecek aktivitelere genel anlamda ve güncellik
kazandırarak teşvik etmek istenmiştir. Gereken bilgilerin temini için
bahiskonusu ülkelerdeki Büyükelçilik ve konsolosluk yetkililerimiz,
muhtelif bölgesel sanayi ve ticaret odaları, istatistik veri toplayıp
değerlendiren kurum ve kuruluşlar, çok sayıda Türk işadamı ile
görüşmeler yapılmış, aynca 70 firmayı kapsayan bir anket
düzenlenmiştir. Veri temini Ocak 1997'de kapatılmıştır.
Günümüz dünyasında gelişen uluslararası ticari ilişkiler en
avantajlı rekabet şartlarını yakalayabilmek için dış piyasalarda bizzat
etkinlik kazanmanın önemini artırmakta, firma bazında doğrudan
yatırımları bir ticari strateji ve rekabete uyum şekli olarak teşvik
etmektedir. Bu uluslararası rekabet ortamında başarı sağlanabilmesi
için gereken organizasyonların kişisel ilişkilerle desteklenmesinin
avantaj sağlayabileceği görülmektedir. Türkiye dış ülke ve
piyasalarda mesleki ilişki ve deneyim sahibi insan varlığı bakımından
zengin bir ülke değildir. Bu nedenle Batı Avrupa'daki Türk
işadamlarının evvela içinde yaşadıkları sosyal ve siyasi ortamda
etkinlik kazanabilecekleri bir ilişki ortamı kurulması desteklenmeli, bu
işadamlarının Türkiye ve Türk firmaları ile olan ilişkileri karşılıklı
avantajlar açısından değerlendirilmeli ve nihayet diğer dünya
piyasalarını da kapsayabilecek bir perspektif içine oturtulmalıdır.
1. BATI AVRUPA ÜLKELERİNDE TÜRK İŞADAMLARININ
ETKİNLİK KAZANMASINI HAZIRLAYAN VE
DESTEKLEYEN FAKTÖRLER
Osmanlı devleti döneminde kendi içine kapalı bir toplum
olarak kalan Türkiye'de Cumhuriyetin kuruluşundan sonra da
imkansızlıklar nedeniyle, Avrupa'da bulunma ayrıcalığı genellikle az
sayıda, yüksek gelir sahibi kişi ve bu fırsatı yakalayan öğrenciler ile
sınırlı kalmıştır. Bu nedenle 1960 yıllarından itibaren ülkenin her
bölgesinden, yaygın bir şekilde ve çok sayıda kişinin çalışmak için
Avrupa'ya gitmeleri, sonuçları itibariyle Türk toplumu için alışılmadık
bir tecrübe, bütün boyutları ile önceden kestirilemeyen, fakat ülkeyi
sosyal ve ekonomik bakımdan önemli ölçüde etkileyen bir hadisedir.
Evvela Türkiye'de işsizliğin azaltılması, Türk insanına Avrupa
tecrübesi kazandırılması, yurtdışındaki Türklerin döviz transferleri ile
cari işlemler açıklarının kapatılmasına katkı sağlayan bir kaynak elde
edilmesi ve Avrupa'deki Türklerin tasarruflannın muhtelif şekillerde
birleştirilerek Türkiye'de yatırımlara kanalize edilmesi bakımlarından
ele alınan bu hadisenin zamanla Türkiye'nin dışticareti ve geniş
anlamda dış ilişkilerinin teşviki bakımından da önemli bir faktör
haline geldiği görülmektedir. Çünkü Avrupa'ya Türk işçisi
gönderilmesi ile başlayan hadise bugün, aslında beklenmeyen bir
şekilde, bulundukları ülkelerde sosyal ve ekonomik yaşamdan
giderek daha fazla pay almaya başlayan sürekli yerleşik bir Türk
toplumu şekline dönüşmüştür.
Batı Avrupa toplumları da 1960'lı yıllardan itibaren Türkleri
yaygın bir şekilde evvela işgücü açıklarının karşılanması için
getirdikleri, kanaatkar "misafir" veya "yabancı" işçiler olarak tanıdılar.
Bu nedenle dünya ticaretinde tecrübe ve ağırlık sahibi bu çok
gelişmiş sanayi ülkelerinde Türklerin özellikle 1980'li yıllann ikinci
yarısından itibaren artan ölçüde işadamı olarak etkinlik göstermeye
başlamaları beklenmeyen, dikkat çekici bir gelişme olmuştur.
Batı Avrupa'da yerleşik Türkler burada yüksek refah
seviyesine sahip şehirlerde, hizmet veya perakende ticarete dönük
çalışan çok sayıda küçük ölçekli işyeri kurarak girişimcilik insiyatifi
ve cesareti göstermekle kalmamışlar, bilhassa tekstil, turizm, gıda,
1
taşımacılık ve inşaat gibi sektörlerde orta, hatta büyük ölçekli
işyerlerinin sahipleri veya yöneticileri olarak da önemli boyutlara
ulaşan bir ekonomik aktivite kazanabilmişlerdir. Çoğu kez mütevazi
başlangıç şartlarından yola çıkılarak elde edilen bu ekonomik
performans sağladığı yatırım ve istihdam imkanlarıyla Batı Avrupa
ülkeleri açısından da bugün artık gözardı edilemiyecek boyutlara
ulaşmıştır.
Ekonomik kalkınma süreci içinde Türkiye'yi ulaştığı noktadan
daha fazla ileri götürmek artık gerek yurtiçinde gerekse dünya
piyasalarında uluslararası rekabette başarı sağlamakla mümkündür.
Bütün imkanların en iyi şekilde kullanılması gereken bu yarışta Batı
Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk işadamları varlığının mevcut
tecrübe birikimi, piyasa yakınlığı ve piyasa ilişkileri Türkiye
ekonomisi açısından dikkate alınması gereken önemli bir fırsattır.
Başka şekilde ancak önemli ölçüde kaynak ve zaman harcanarak,
belki sağlanabilecek piyasa ilişkilerinin hazır olarak bulunması
anlamına gelen bu imkanın iyi değerlendirilebilmesi için Batı
Avrupa'daki Türk firmalarının genel anlamda ortak gelişme zeminini
oluşturan
* Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk topluluğu ve
* Türkiye'nin Batı Avrupa ülkeleriyle dış ticaretinin
öncelikle gözönünde tutulmasında yarar vardır.
Evvelce işçi olarak Avrupa'ya gelen Türklerin işveren
durumuna geçmeleri veya bu aşamayı ikinci kuşakta başarmaları
Avrupa'da kurulu birçok Türk firmasında karşılaşılan, yaygın ve
dikkat çekici bir gelişme olmakla beraber tek süreç değildir. Türkler
başka şekil ve yollardan geçerek de Avrupa'da işveren durumuna
girmeyi başarmışlardır. Burada bilhassa önemli bulunan husus Batı
Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk topluluğunun ve Türkiye'nin bu
ülkelerle olan dışticaretinin gelişmesi ile bu ülkelerde yerleşik Türk
işadamlarının etkinliğinin artışı arasında gözlenen paralelliktir.
Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türklerin meydana getirdiği
pazar ve Türkiye ile ticaret ilişkisi bu ülkelerde yerleşik Türk
işadamları için tek olmasa da avantajlı oldukları bir gelişme sahası
2
oluşturduğu gibi Avrupa'da kurulu Türk firmalarının başarısı da
Türkiye'nin bu ülkelerle olan dışticaretini teşvik etmiş, yeni Türk
firmalarının kurulması için örnek, hatta fırsat oluşturmuştur.
1.1. F R A N S A , B E L Ç İ K A V E H O L L A N D A ' D A Y E R L E Ş İ K
TÜRK TOPLULUKLARI
Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik bir Türk topluluğunun
oluşmasına Almanya'nın yabancı işgücü talebi öncülük etmiştir.
1950'li yıllarda, savaşın yarattığı ekonomik tahribatın
giderilmesi ve ülkenin yeniden imarı için ihtiyaç duyduğu işgücünü,
genç ve orta yaş nüfusunu II.dünya Savaşı sırasında önemli ölçüde
kaybetmiş olması nedeniyle kendi kaynağından karşılayamayan bu
ülke 1955 yılından itibaren İtalya, Yunanistan ve İspanya ile "İşçi
Mübadele Anlaşmaları" yaparak yabancı işçi getirme yoluna gitmiştir.
Bu çerçevede Türkiye ile Almanya arasında 1961'de imzalanan
"Alman İş Piyasası İçin Türkiye'den İşçi Alınması" anlaşmasının
1964'de yeniden düzenlenmesinden sonra işçi olarak Almanya'ya
gelen Türklerin sayısı hızla yükselmeye başlamış, 1960'lı yılların
sonlarına doğru ise artık büyük boyutlara ulaşmıştır.'' Bu nedenle
Türklerin Batı Avrupa'ya gelişlerini öncelikle Almanya'ya yönelik bir
işgücü akımı olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır.
Diğer Batı Avrupa ülkelerinde II.Dünya Savaşı'nın yarattığı
altyapı tahribatı, üretim tesislerindeki yıkım ve çalışabilir yaşlardaki
nüfus kaybı Almanya'daki boyutlara ulaşmamıştır. Bu nedenle
Avrupa'da Marshall Yardımlan'nın^ da teşvikiyle hızlı ekonomik
büyümenin ortaya çıkardığı işgücü açığı diğer Batı Avrupa
^ istanbul Ticaret Odası: Almanya'daki Türk Girişimcileri, Eylül 1996, Sayfa 3-6.
2 II.Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa ekonomilerinin tekrar ayağa kaldırılmiası
amacıyla Amerika tarafından uygulanan "Avrupa Kalkınma Programı" bu programı
açıklayan o zamanki Amerikan dışişleri Bakanı George CMarshalI'm adıyla
anılmaktadır. 1948-1952 dönemini kapsayan 4 yıl içinde Marshall planı
çerçevesinde "Amerikan Ekonomik İşbirliği İdaresi" tarafından 16 Avrupa ülkesine
büyük bölümü hibe şeklinde 12 milyar dolar tutarında yardım yapılmıştır. Bu
yardım bilhassa Batı Avrupa ülkelerinde kimya, mühendislik ve çelik sanayilerinin
canlanmasında yardımcı olmuştur.
ülkelerinde nispeten daha düşük boyutlarda kalmış; yabancı işgücü
açığının eski kolonilerden temin edilmesi alışkanlığının esasen
mevcut olması da emek piyasalannda Türk işgücüne yönelik talebi
sınırlamıştır. Bununla beraber Fransa, Belçika ve Hollanda'da
yerleşik Türk topluluklarının oluşmasında da Almanya'da olduğu gibi
Türk işgücünün bu ülkelere gelişinin en etkin faktör olduğu
görülmektedir.
1.1.1. Fransa'da Yerleşik Türk Topluluğu
Fransa Türkiye'nin Batı Dünyası ile olan kültürel ilişkilerinde
uzun süre önde gelen bir ülkedir. Geçen yüzyılın ikinci yarısından
itibaren Türkiye'de Fransızca eğitim veren okullar açılmasının da
yardımıyla Türk öğrencilerinin en çok gittikleri yabancı ülkelerden biri
olmuş; siyaset, edebiyat, müzik ve güzel sanatlar, moda gibi birçok
sahada tecrübe kazanmak, etkinlik göstermek veya yalnızca eliter bir
Avrupa ortamında yaşamak isteyen vatandaşlarımız tarafından
yaygın bir şekilde tercih edilmiştir. Bu nedenlerle Fransa'da 30-40
bin seviyelerinde, Türkiye koşullarında ihmal edilemiyecek bir Türk
topluluğunun öteden beri mevcut olduğu görülmektedir. Ancak bu
rakamın bugün 300 bin seviyesine ulaşmış olması Türk işçilehnin bu
ülkeye gelmesi ile beraber gelişen bir hadisedir.
1.1.1.1. Türkler'in Fransa'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik
Bir Türk Topluluğunun Gelişmesi
Fransa, 1960'lr yıllann başlannda bilhassa Almanya'ya
yönelik olarak gelişen Türk işgücü hareketinin önceleri büyük ölçüde
dışında kalmıştır. 1964 yılında Almanya ile olan "Alman jş Piyasası
İçin
Türkiye'den
İşçi
Alınması"
anlaşmasının
yeniden
düzenlenmesinden hemen 1 yıl sonra Fransa ile de bir "İşgücü
Anlaşması" imzalanmış olmakla beraber, sağlanan bu imkanın
önceleri fazla etkili olmadığı ve 1962 yılında 40.1 bin kişi olan bu
ülkedeki Türk Topluluğunun 1968 yılında 42.7 bin kişi ile yaklaşık
aynı düzeyde kaldığı görülmektedir.
Halbuki Almanya'da 1964-1968 dönemini kapsayan yalnız 2
yıl içinde Türk topluluğu %140 oranında artarak 205.000 kişiye
ulaşmıştır.3
Fransa'ya gelen Türklerin ancak 1968'den sonra, bilhassa
1970'li yılların başlannda kaydadeğer bir şekilde arttığı
görülmektedir. 1962-1968 döneminde Fransa'daki toplam yabancılar
bilhassa İspanya, Portekiz, Fas ve Tunus'tan gelenlerin etkisiyle
%14.7 oranında artarken Türk topluluğunun artışı %6.5'de kalmış,
1968-1975 döneminde ise toplam yabancı sayısındaki artış %18.4
olurken Türk topluluğunun artışı %73.2'ye ulaşmıştır.
1973 yılında Fransa'ya Avrupa Birliği ülkeleri dışından yeni
yabancı işçi alımının durdurulmasının Fransa'daki Türk topluluğunun
büyümesini frenlemekle beraber engellemediği görülmektedir. 19681975 döneminde %10.5 ile en yüksek seviyesine ulaşan Türk
topluluğunun ortalama yıllık artış hızı 1975-1982 döneminde de
%9.6 ile yaklaşık aynı düzeyde kalmış, ancak 1982-1990 döneminde
%7.5'e gerilemiştir. Bugün Türk topluluğunun yıllık artış hızı 1995 yılı
itibariyle %4.1'e kadar düşmüş olmakla beraber 1968'den sonra
dikkate alınan bütün dönemlerde Fransa'daki yabancıların toplam
artış seviyesinden belirgin bir şekilde daha yüksektir.
1960'lı yılların başlarında Fransa'daki yabancıların yaklaşık
%80'i Avrupalı, %15'i Afrika'lıydı ve bunların üçte ikisi İtalya, ispanya
ve Cezayir'den gelmişlerdi. 1970'li yılların ortalarına kadar önce
İtalya'da ve daha sonra İspanya'da ekonomik iyileşme ve refah
seviyesinin yükselmesi bu ülkelerden çalışmak için Fransa'ya gitme
eğilimini azaltmıştır. Bu nedenle Avrupa ülkelerinden gelenlerin
Fransa'daki toplam yabancılar içindeki payı sürekli gerileyerek
1975'te %67.2'ye ve 1990'da %50.4'e inmiştir. Buna mukabil aynı
3 Bakınız: Almanya'daki Türk Girişimcileri: İstanbul Ticaret O d a s ı , Eylül 1 9 9 6 ,
^ I N S E E : Annuaire Statistique de la France.
dönem içinde Afrikalı yabancıların toplam yabancılar içindeki payı
1975'te %28'e ve 1990'da %36'ya yükselmiştir.^
1990-1995 döneminde Fransa'ya yasal yollardan çalışmak
amacıyla gelen yabancıların toplam sayısı 146.089 olup Türklerin bu
grup içindeki payı %2.5'dir. Ayrıca yasal olmayan yollardan gelip
daha sonra, Fransa'da zaman zaman uygulanan af imkanından
yararlanarak yasal stütüye geçenler de dikkate alınsa da, işçi olarak
gelmenin artık bu ülkedeki Türk topluluğunun genişlemesi
bakımından önemini yitirdiği görülmektedir.
1975 yılına kadar çalışmak için gelenler Fransa'daki Türk
topluluğunun %79'unu oluştururken; 1975 yılından sonra bu oran,
1973 yılında yeni işçi alınmasının durdurulmasının da etkisiyle
%25'e gerilemiştir. Buna mukabil aile birleştirilmesi için gelenlerin
1975'den önce gelen Türklerin içinde %19 olan payı, 1975'ten sonra
gelenler arasında %62'ye yükselerek bugün için Fransa'daki Türk
toplumunun büyümesini sağlayan en önemli faktör durumuna
gelmiştir.^
Paris Çalışma Müşavirliğimizce yapılan tespitlere göre'' 19911995 döneminde aile birleştirmesi yoluyla Fransa'ya gelen ve
Fransa'da doğan vatandaşlarımızın toplamı 55.807'dir.
1.1.1.2. Fransa'daki Türk Topluluğunun Konumu ve
Boyutları
Fransa'da 7 veya 8 yılda bir yapılan genel nüfus sayımlarının
sonuncusu 1990 yılında yapılmış ve sonuçları INSEE (Ekonomik
Etütler Ulusal İstatistik Enstitüsü) tarafından "1994 İstatistik Yıllığı"
adı altında 1995 yılından yayınlanmıştır.^ Gerek INSEE gerekse
^ Bu rakamların değerlendirilmesinde Fransız vatandaşı olanların toplam
yabancıların %31.4'ünü kapsadığı da dikkate alınmalıdır.
^ 1975 yılından sonra gelenlerin ayrıca %9'u iltica ve %2'si tahsil için gelmişlerdir.
^ Fransa'daki T.C. Başkonsolosluklarında bulunan bilgilere istinat etmektedir.
ö INSEE: Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques, Annuaire
Statistique de la France, 1994, 1995.
diğer kurum ve kuruluşların daha sonra nüfusa ilişkin olarak
yaptıkları değerlendirmeler bu kaynak esas alınmak suretiyle
geliştirilen örnekleme yöntemleri ve anketlerine istinat etmektedir.
INSEE'nin açıklamasına göre Fransa'da 1990 sonu itibariyle
197.712 Türk vatandaşı bulunmaktadır ve yabancıların toplam sayısı
3.596.602'dir.
Bu rakamlara göre Fransa'da yabancıların toplam nüfus^
içindeki payı %6.3, Türklerin toplam nüfus içindeki payı %0.35 ve
yabancılar içindeki payı %5.5 olarak hesaplanmaktadır^^ Bu
ülkedeki Türk topluluğunun 1975 yılında %1.9 olan ağırlığı zamanla
yükselmiş olmakla beraber halen en kalabalık yabancı toplulukları
sıralamasında 7.olarak yeralmaktadır.
1991-1995 döneminde 22.746 kişinin aile birleştirmesi, 3.695
kişinin çalışmak için geldiği, 33.061 çocuğun doğduğu, 1043 kişinin
öldüğü ve 605 kişinin kesin dönüş yaptığı dikkate alınarak 1995 yılı
itibariyle Fransa'da bulunan Türk vatandaşlarının sayısı 255.566
olarak hesaplanmaktadır. Fransız vatandaşlığına geçenler ve yasal
statüye sahip olmayanlarla beraber bu ülkedeki Türk topluluğunun
halen 300.000 kişiyi aşmış olduğu kabul edilmektedir.''^
Yurtdışında yaşayan Türklerin %7.2'sini barındıran Fransa^^
en kalabalık Türk topluluklarına sahip yabancı ülkeler arasında
Almanya'dan sonra ikinci sıradadır.
^ Fransa'nın nüfusu 1990 yılı itibariyle 56.651.955 kişidir.
^0 Alnfianya'da yerleşik toplam yabancı nüfus ülke nüfusunun yaklaşık %8.1'ini
oluşturmaktadır. Yabancılar arasında yaklaşık %30 oranında bir payla ilk sırada
yeralan Türklerin Almanya nüfusu içindeki payı %2.6 kadardır.
Bazı tahminlerde bu rakam 400.000'in üzerine çıkarılmaktadır.
^•2 Yurtdışındaki Türklerin sayısı 1995 sonu itibariyle 3.530.341'dir. Bakınız: Ali
Talat Saral, Yurtdışındaki Türk Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve Çözüm
Önerileri Ana RaporuJ.C. Başbakanlık Batı Avrupa'daki Türklerie İlgili Ekonomik,
Sosyal ve Kültürel İşler Müşavirtiği, Ankara, 1995.
Türk topluluğunun Fransa içindeki coğrafi dağılımı ele
alındığında 1980'lere kadar bu ülkeye gelen Türklerin çoğunlukla
dört idari bölgede toplandığı, 1990'lı yıllarda ise artan ölçüde diğer
idari bölgelere de yayılmaya başladığı görülmektedir.^^ 1 9 9 3 y,!,
verilerine göre Fransa'da bulunan Türklerin yaklaşık dörtte biri
merkezi Paris olan lle-de-France bölgesinde, %18.3'ü merkezi Lyon
olan Rhöne-Alpes bölgesinde, %13.5'i merkezi Strasbourg olan
Alsace ve %8.3'ü merkezi Metz olan Lorraine bölgesinde
yaşamaktadır. Diğer 18 idari bölgede yaşayan Türklerin bu ülkedeki
toplam Türk nüfus içindeki payları %5.2 ile %0.4 arasında
değişmektedir.
İdari bölge içindeki toplam nüfus itibariyle Türklerin en yoğun
olduğu yöre kuzeydoğuda, Almanya'ya komşu olan Alcase (Alsas)
bölgesidir. Burada Türklerin toplam nüfus içindeki ağırlığı %1.2'ye
kadar ulaşır. Öğrenciler, yasal statüye sahip olmayan kişiler veya
kısa süreli oturma iznine sahip olanlann da dahil edilmesi halinde
Paris çevresinde yaşayan Türklerin sayısı 130.000'e ulaşmaktadır.
Ancak bu idari bölgede oturanların toplam sayısı 10 milyon kişinin
üzerinde olduğu için Türklerin nisbi yoğunluğu Alcase bölgesindeki
seviyeyi aşmamaktadır.
1.1.1.3. Türk İşçilerinin AlttüeJ Durumu ve Eğitim
Fransa'da yerleşik Türk topluluğunda ekonomik aktivite oranı
erkeklerde %81.1, kadınlarda %22.7'dir.i5 1993 sonu itibariyle
147.296 vatandaşımız 10 yıllık ikamet kartına sahiptir ve 1984
yılından itibaren tek kart uygulaması olduğu
için bu
vatandaşlarımızın yabancılar mevzuatı açısından her türlü yasal işe
girmeleri mümkündür.
Fransa'da 2 2 İdari bölge bulunmaktadır. (Bakınız Tablo No.3)
1 ^ Tahmini olarak bildirilmektedir.
^5 Yabancılar genelinde ekonomik aktif nüfusun oranı erkeklerde % 6 7 . 7 ,
kadınlarda %22.2'dir.
Mart 1994 itibariyle bu ülkede 75.959 vatandaşımız işçi olarak
çalışmaktadır. Türk işçilerinin en yaygın olduğu sektörler inşaat,
plastik, otomotiv, gıda, tekstil ve ormancılıktır. Çalışan Türklerin
Fransa genelinde yaklaşık %15'i ve Paris bölgesinde yaklaşık üçte
biri konfeksiyon sektöründe istihdam edilmiştir.
İşsizlik yabancı işçiler arasında nispeten daha yaygın olup^^
yaklaşık %25 seviyesindedir. Yabancı işsizler arasında %7.3 pay
sahibi olan Türk işçilerinde işsizlik seviyesi Kuzey Afrika'dan gelen
yabancı işçilere göre dahi daha yüksektir. 20-29 yaş grubuna giren
Türk gençleri arasında erkeklerin %23'ünün ve kadınların
%44'ününi7 işsiz olması dikkat çekicidir.
İşsiz vatandaşlarımızın büyük çoğunluğunun mesleki niteliğe
sahip olmaması iş bulmalarını güçleştirmektedir.
Türk işçilerinin nispeten önemli bir kısmı işyeri yetkililerinin
Fransız Ulusal Göç Ofisine (OMI) ismen istekte bulunması sonucu
Fransa'ya gelmişlerdir. Tanıdıkları Türk işçilerinin mesaisinden
memnun kalan işverenler onların yakınlarını veya tanıdıklarını
getirme arzularına uymuşlar, böylece Afyon Emirdağı, Sivas, Konya
gibi az sayıda yöreden gelenler Fransa'daki Türk topluluğu içinde
ağırlık kazanmışlardır. Bu gelişme Türk işçilerinin kendi içine kapalı
ve Fransızlarla nispeten az temas eden gruplar oluşturmasını
kolaylaştırmıştır. 1992 yılında yapılan bir araştırmaya göre Türklerin
%49'u göçmenlerin yoğun olarak yaşadığı, %29'u yabancı olarak
Türklerin ağırlıklı olarak bulunduğu mahallerde yaşamıaktadır.
Komşuluk ilişkilerinde Türklerin %61'i diğer Türklerle, %31'i diğer
yabancılarla görüşürken ancak %9'u Fransızlarla ilişki kurmaktadır.
1973 yılından itibaren yeni işçi alımının durdurulmasından
sonra Türk topluluğunun genişlemesinde Türkiye'den yapılan
evlilikler ağırlık kazanmış ancak bilhassa çoğunlukla kırsal kesimden
getirtilen hanım-eşlerin eğitimsiz olması Türk ailelerinde dışa
Fransa'da 1 9 9 5 yılı itibariyle genel işsizlik oranı %11.7'dir.
I N S E E , 1 9 9 5 itibariyle Türk işçileri genelinde de bu oranlar erkeklerde % 2 9 . 3 ,
kadındarda %44.7'dir.
kapanıklılık
ve
etkilemiştir. ıs
lisan
öğrenememe
eğilimlerinin
devamını
Temas eksikliği Türklerin Fransızca öğrenmelerini de
zorlaştırmaktadır. 1992 yılı itibariyle Fransa'da çalışan Türklerin bu
ülkede ortalama bulunma süresi 15.3 yıl olduğu halde ancak %25'l
Fransızcayı çok iyi okuyabilmekte, %58'i konuşarak ve %7'si yazarak
kendilerini ifade edebilmektedir.
Türk ailelerinin lisan bilgisi eksikliği çocuk ve gençlerin
Fransızca öğrenmelerini ve yeterli eğitim almalarını da olumsuz
etkilemektedir. Fransa'da yerleşik Türklerin %35'inin 0-14 yaş
grubunda oluşu bu konunun önemini ortaya koymaktadır.
Fransa'daki Türk topluluğunun çoğunluğu için ifade edilen bu
tespitler bireysel bazda önemli farklılıklar göstermektedir. Türkiye'de
çok iyi tahsil görüp Fransa'ya yerleşen Türkler olduğu gibi Fransız
üniversitelerinden mezun olduktan sonra bu ülkede kalan çok sayıda
Türk de bulunmaktadır. Örneğin yalnız Galatasaraylılar Derneği'nin
170 kadar üyesi vardır ve büyük firmalarda önemli pozisyonlara
yükselmiş Türklerle karşılaşılabilmektedir.
Fransa'da 1994 yılı itibariyle 0-24 yaş grubunda bulunan Türk
çocuklarının sayısı, %52'si erkek olmak üzere yaklaşık 113 bindir.
Bunlann 19 bini lisan öğrenmek ve Fransız toplumuna uyum
bakımından çok önemli olan anaokullarına devam etmekte, 53 bini
ilk ve orta okullarda, yaklaşık 10 bini liselerde okumaktadır. Fransız
okullarında Türk Dili ve Kültürü eğitimi için 1994/1995 yılı itibariyle
201 Türk öğretmen atanmış olup 20 binin üzerindeki Türk çocuğuna
orta öğretim aşamasında bu ders verilebilmektedir.
Türkiye'den eğitim amacıyla gelenlerle birlikte Fransa
üniversitelerinde kayıtlı Türk öğrenci sayısı 1994/1995 yılı itibariyle
2.038'dir.
R e s m i yoldan getirilen işçilerde o k u m a - y a z m a bilme şartı aranıyordu. Aile
birleşimi yoluyla gelenlerde ise böyle bir şart sözkonusu değildir. Eş olarak
Fransa'ya gelen Türk hanımlarında o k u m a - y a z m a bilenlerin oranı %51'dir.
19 I N S E E tarafından 1 9 9 2 yılında yapılan bir anket sonuçlarına istinat etmektedir.
Bu rakamlar Fransa'da yerleşik Türk topluluğunda bilhassa
mesleki ve yüksek eğitim görme eğiliminin nispeten zayıf olduğunu
göstermektedir.
Ancak
rakamlar
Türkiye
açısından
değerlendirildiğinde Fransa'da Fransızcaya ve Fransız kültürüne
vakıf önemli boyutlarda bir Türk insanı birikiminin mevcut olduğunu
ortaya koymaktadır.20
TABLO: 1
FRANSA'DAKİ TÜRK NÜFUSUNDA YILLARA GÖRE
KAYDEDİLEN GELİŞMELER
Yıllar
1962
1968
1975
1982
1990
1991
1992
1993
1994
1995
Türk Nüfus (Kişi)'
40.056
42.654
73.861
123.540
197.712
209.078
220.332
230.778
241.665
251.569
Yıllık % Artış
73.2^
67.3^
60.0'
5.7
5.4
4.7
4.7
4.1
Kaynak: INSEE (Ekonomik Etüdler Ulusal İstatistik Enstitüsü)
Annuaire Statistique de la France 1994, 1995 OMİ
(Fransız Uluslararası Göç Ofisi) ve Fransa'daki T.C.
Başkonsoloslukları verilerine istinaden hesaplanmıştır.
1) Fransız tabasına geçen Türk nüfusu kapsamamaktadır.
2) Yedi yıllık dönemler içinde meydana gelen artışları
göstermektedir.
3) 1982-1990 döneminde meydana gelen artışı göstermektedir.
20 Bakınız Tablo No:6.
TABLO: 2
FRANSA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN FRANSA'DAKİ DİĞER
YABANCILAR İÇİNDEKİ KONUMU'
(Kişi ve % Olarak)
ülkesi
1. Portekiz
2. Cezayir
3. Fas
4. italya
S.İspanya
e.Tunus
7.TÜRKİYE
Diğer Afrika Ulk.
Asya Ülkeleri
Diğer Ülkeler
TOPLAM
Erkek
345.466
360.261
321.943
144.727
112.339
121.572
110.210
103.775
60.062
301.997
1.982.352
N ü f u s
Kadın
304.248
253.946
250.709
108.032
103.708
84.764
87.502
72.970
52.853
295.518
1.614.250
Toplam
649.714
614.207
572.652
252.759
216.047
206.336
197.712
176.745
112.915
597.515
3.596.602
Toplam
Yabancı Nüfusu
İçinde % Pav
18.1
17.1
15.9
7.0
6.0
5.7
5.5
4.9
3.1
16.6
100.0
Kaynak: INSEE, Annuaire Statistique de la France 1994, 1995.
1) 1990 Genel nüfus sayımı verilerine istinat etmektedir.
ABLO: 3
FRANSA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN BÖLGELERE GÖRE
DAĞILIMI (Kişi ve % Pay Olarak)
Bölaenin Adı
1. Alsace
2. Aqultaine
3. Auvergne
4. Bourgogne
5. Bretagne
6. Centre
7. Champagne"Ard.
8. Corse
9. Franche Comte
10.1le de France
H.Languedoc Rs.
12.Limousin
13. Lorraine
14.Midi Pyrenees
15.Nord Pas de Cal.
16. Basse Normandie
17.Haute Normandie
18.Pays de Loire
19.Picardie
20.Poit.Charentes
21. Provence Alpes
Cote D' Azur
22. Rhone Alpes
TOPLAM
Yerleşik
Türk
Nüfus'
19.804
2.262
3.064
3.837
2.092
7.692
3.212
10
7.320
37.067
1.903
1.646
12.279
1.151
2.215
2.356
2.762
2.670
2.779
630
3.554
26.987
147.296
Fransa'daki
Toplam
Türk Nüfus
İçinde % Pav
13.5
1.5
2.1
2.6
1.4
5.2
2.2
5.0
25.2
1.3
1.1
8.3
0.8
1.5
1.6
1.9
1.8
1.9
0.4
Toplam Bölge
Nüfusu^ (Kisi)
1.662.000
2.857.000
1.314.000
1.613.000
2.835.000
2.412.000
1.352.000
254.000
1.110.000
10.965.000
2.203.000
719.000
2.295.000
2.481.000
3.989.000
1.409.000
1.767.000
3.133.000
1.859.000
1.625.000
2.4
18.3
100.0
4.404.000
5.521.000
57.779.000
-
Kaynak: Fransa İçişleri Bakanlığı'ndan alınan bilgilere istinat etmektedir.
1) Fransa İçişleri Bakanlığı'nca son kez 1993 yılı itibariyle sunulan bu
veriler çocuklar, turistler ve ziyaret amacıyla Fransa'ya gelenleri
kapsamaktadır.(10 yıl süreli ikamet kartı sahiplerini kapsamaktadır.)
2) INSEE; Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques,
Tableaux de l'Economie Francaise, Ocak 1994 itibariyledir.
TABLO: 4
FRANSA'DA ÇALIŞAN YABANCILARIN ÜLKELERE GÖRE
DAĞILIMr Kişi Olarak)
Toplam
İçinde
Erkek
Kadın
Toplam
% Pav
Portekizli
234.031
159.368
393.399
24.7
Cezayirli
164.602
77.325
241.927
15.2
Faslı
144.144
53.004
197.148
12.4
İtalyan
62.293
27.959
90.252
5.7
İspanyol
49.718
34.459
84.177
5.3
Tunuslu
57.675
20.593
78.268
4.9
Türk
57.903
17.692
75.595
4.7
Diğer Ülkelerden
263.101
170.013
433.114
27.1
TOPLAM
1.033.467
560.413 1.593.880
100.0
Kaynak: INSEE, Enguete Emplai.
1) Mart 1994 itibariyledir.
TABLO: 5
FRANSA'DAKİ TÜRKLERİN VE DİĞER YABANCILARIN YAŞ
GRUPLARİNA GÖRE DAĞILIMP
YABANCILAR
TÜRKLER
TOPLAMİNDA
Yas Grubu
Kisi Yüzde Dağılımı
Yüzde
Daqilimi
0-14
69.317
35.0
19.0
15-24
43.997
22.0
15.0
25-34
31.900
16.0
15.2
35-44
32.542
16.0
15.2
45-54
14.944
8.0
10.3
55-64
3.368
2.0
10.5
65 ve daha yaşlı
1.644
1.0
14.8
TOPLAM
197.712
100.0
100.0
Kaynak: INSEE; Annuaire Statistique de la France 1994, 1995.
1) 1990 Genel nüfus sayımı verilerine istinat etmektedir.
TABLO: 6
FRANSA'DA EĞİTİM'DE OLAN TÜRK ÇOCUKLARI VE GENÇLERİ
Okul Sevlvesi
Anaokulu
İlkokul (5 Yıl)
Ortaokul (4 Yıl)
Lise (3 Yıl)
- Genel ve Teknik
- Meslek Lisesi
Yüksek Öğrenim
TOPLAM
Oarenci Savısı
19.204
30.397
22.802
9.707
4.475
5.232
2.038
84.148
Kaynak: T.C. Paris Bıjyükelçiliği Eğitim Müşavirliği.
1.1.2. Belçika'da Yerleşik Türk Topluluğu
1.1.2.1. Türklerin Belçika'ya Gelişi ve Bu Bölgede Yerleşik
Bir Türk Topluluğunun Oluşması
1996 başı itibariyle Belçika'da resmi kayıtlı yaklaşık 95 bin^^
Türk vatandaşı yaşamaktadır ve kayıt dışı bulunanlarla beraber bu
rakamın 110 bin olması mümkündür. Belçika uyruğuna geçtiği için
istatistiklerde Türk vatandaşı olarak görünmeyenlerin de dahil
edilmesiyle bu ülkede yerleşik Türk topluluğunun halen 130.000
kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir.
Türklerin Belçika'ya kaydadeğer ölçüler içinde gelişi 1960'lı
yılların ikinci yarısında, işçi olarak bilhassa madenlerde istihdam
edilmek üzere getirtilmeleriyle başlamıştır. Uluslararası fiyat rekabeti
ve petrol kullanımının ön plana çıkması Belçika'da önemli bir
konuma sahip kömür ocaklarında rekabet imkanlarını ve ücret
arttırma elastikiyetini azaltmış, bu baskı altında dahili piyasadan
yeterli işgücünü temin edemeyen maden işletmeleri, zor şartlarda
2^ Bu rakam "Yutdışındaki Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Ana Raporu"nda 97.930 olarak verilmektedir. (Talat Saral, Aralık 1995)
nispeten düşük ücretlerle çalışmaya razı ve Almanya'da da başarılı
oldukları görülen Türk işçilerini getirmek yoluna gitmişlerdir.
Türkiye ile Belçika arasında Temmuz 1964'de imzalanıp
Aralık 1966'da yürürlüğe giren "İşgücü Temininde İkili Anlaşma" ile
yasal çerçevesi oluşturulan işgücü transferleri sonucu 1977 yılına
kadar Belçika'da yerleşik Türk topluluğu 66 bin kişiye ulaşmıştır.
1973 yılında Almanya ve Fransa'nın, 1974 yılında
Hollanda'nın
Avrupa
Topluluğu
dışından
işçi
alımlannı
durdurmalarının da etkisiyle 1977 yılında Belçika da yeni Türk işçisi
alımını durdurmuştur. Ancak bu tarihten sonra da, bu ülkede bulunan
Türklerin Türkiye'de yaşayan eş ve çocuklarını yanlarına almaları,
yeni evlenmeler ve doğumlar sonucu Türk nüfusunun, daha yavaş
bir tempo içinde olmakla beraber artmaya devam ettiği
görülmektedir.22 Buna mukabil Türkiye'ye kesin dönüş yapanların
sayısı yok denecek kadar azdır.23
Türkiye'nin çifte vatandaşlık imkanı tanımasından sonra
Türkler arasında Belçika vatandaşlığına geçiş eğilimi belirgin ölçüde
artmıştır. 10 Nisan 1995 itibariyle 18.248 olarak ifade edilen Belçika
vatandaşı Türklerin sayısının bugün 25.000 seviyesine ulaştığı ve bu
ülkedeki Türk topluluğunun yaklaşık %20'sini kapsadığı tahmin
edilmektedir.
Belçika
kaynaklı
istatistik!
verilerin
değerlendirilmesinde de Belçika vatandaşı Türklerin Türkler grubu
içine dahil edilmediğinin dikkate alınması lazımdır.
1.1.2.2. Belçika'deki Türk Topluluğunun Konumu ve
Boyutları
Belçika'deki Türk nüfus yerleşim itibariyle Flamanca
konuşulan Flaman ve Fransızca konuşulan Wallon bölgelerinde, her
birinde yaklaşık %39.8'i olmak üzere eşit şekilde dağılmıştır.
22 1 9 9 4 yılı itibariyle ayrıca 2 5 0 0 kadar siyasi sığınma hakkı isteyen ilticacı
gelmiştir.
23 1 9 9 4 yılı itibariyle 2 3 kişi.
Türklerin geri kalan %20.4'ü ise her iki dilin de konuşulduğu Eîrüksel
bölgesinde bulunmaktadır.24
Belçika'nın 9 idari bölgesine göre incelendiğinde bu ülkedeki
Türklerin %26.2'sinin Brabant ve %23.3'ünün Limbourg bölgelerinde
yerleşik olduğu görülmektedir. Buna mukabil Belçikalıların %17'sinin
yaşadığı Luxembourg, Prov.de Namur ve Flandre Occidentale
bölgeleri Türklerin ancak %2.9'unu barındırmaktadır. Türklerin en
yoğun yerleşik olduğu bölge Limbourg olup bu idari bölgenin toplam
nüfusu içinde Türklerin payı %2.7'ye ulaşmaktadır.
Türklerin en kalabalık olduğu Belçika şehri 21 bin Türkle
toplam nüfusu 970 bin kişi olan başkent Brüksel'dir. Belçika'daki
Türklerin yaklaşık beşte birini barındıran bu şehirde Türklerin toplam
şehir nüfusu içindeki ağırlığı %2.2'ye ulaşmaktadır.^^
Türkiye'den mukaveleli işçi olarak veya kendi imkanlarıyla,
çoğu kez eğitim ve ticaret amacıyla bu ülkeye gelerek yerleşen
Türkler arasında genel anlamda önemli farklılıklar vardır. İşçi
statüsünde gelenlerin büyük çoğunluğunun Afyon'un Emirdağ
ilçesinden olması dikkat çekicidir. Genellikle dil bilgisi ve yeterli
mesleki eğitimi olmayan bu grup kendi aralarında ve kendi
yörelerinden evlenmeyi tercih ettiklerinden oldukça içine kapalı bir
toplum olma özelliklerini devam ettirmişlerdir.
1995 yılı itibariyle 10.1 milyon kişi olan Belçika nüfusu içinde
yabancıların sayısı 990.061 kişi olup toplam nüfus içinde
yabancıların ağırlığı %10'a ulaşmaktadır. Yabancılar arasında İtalya,
Fas ve Fransa'dan sonra 4.sırada yeralan Türklerin yabancı nüfus
içindeki ağırlığı %9.6 seviyesindedir ve Avrupa ülkeleri'nden gelenler
hariç tutulduğu taktirde bu oran %25'i bulmaktadır.^^
24 1994 yılı itibariyle.
25 Avrupa'da Türklerin en yoğun bulunduğu büyük şehir olan Batı Berlin'de
Türklerin şehir nüfusu içindeki ağırlığı %6'nın üzerindedir.
26 Elde edilen son veriler 1991 yılı itibariyledir.
17
1991-1994 döneminde İtalyanların yabancılar içindeki ağırlığı
%26.7'den %23.5'e gerilerken ve Faslıların ağırlığı aynı kalırken^
Türklerin ve Fransızların paylarında %0.1-%0.2 oranlarında artışlar
kaydedilmiştir. Bunlar önemli değişiklikler olmayıp daha ziyade
Belçika'daki yabancı nüfusun nisbi ağırlık ve dağılım itibariyle
oldukça kararlı bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır.
Yakın zamanlarda Türk topluluğunda kadınların evvelce çok
düşük olan nisbi ağırlığı hızla yükselmiş olmakla beraber 1995 yılı
itibariyle erkekler %52.4 payla çoğunluğu oluşturmaya devam
etmektedir. Belçika genelinde ise erkeklerin ağırlığı ancak %48.9
seviyesindedir. Türk topluluğunda dikkat çeken diğer bir husus
nüfusun nispeten genç oluşudur. 1991 nüfus sayımına göre (0-14)
yaş grubuna giren Türklerin bu ülkede yarleşik Türk nüfus içindeki
payı %40.6 iken 64 yaşından büyük olanların ağırlığı yalnız %0.5
kadardır.
1.1.2.3. Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim
Belçika'ya başlangıçta büyük ölçüde çalışmak amacıyla gelen
Türkler 1970'li yılların ortalarından sonra artan ölçüde aile
yakınlarını da buraya getirmişler, Belçika'da büyüyen Türk gençleri
yaygın bir şekilde Türkiye'den evlenerek eşlerini yanlarına
almışlardır. Böylece başlangıçta geçici çalışma amacı paralelinde
erkek ve işçi ağırlıklı olan yerleşim zamanla eş ve çocukları da
kapsayan aile şekline dönüşmüş, kadınların nispeten büyük ölçüde
eğitimsiz ve evkadını olmaları nedeniyle ücretli çalışan Türklerin bu
ülkedeki toplam Türk nüfus içindeki nisbi ağırlığı azalmıştır.
Yabancılar genelinde, toplam yabancı çalışanların yabancı nüfusa
oranı %22 kadarken, Türklerde çalışanların toplam Türk topluluğu
nüfusuna oranı %15'den azdır.27
IJcretli olarak çalışan toplam 12.700 Türk'ün %28'i enerji ve
su, %23'ü imalat sanayi, %11'i inşaat, %9'u ticaret-tamircilik ve
%29'u diğer muhtelif hizmet sektörlerinde istihdam edilmişlerdir.
27 Veriler Son kez 1991 yılında yapılan genel sayım sonuçlarına göre Ulusal
İstatistik Enstitüsü tarafından yapılan tespitlere istinat etmektedir.
Son yıllarda ekonomik konjonktür genel anlamda düzelmiş
olmakla
beraber
işsizlik
sorununun
yapısal
nedenlerle
geriletilemediği görülmektedir. İşsiz sayısı ve oranlarındaki artış
hızının düşürülmesi için uygulanan "mahalli istihdam büroları
açılması, yeni işçi alan işyerlerinde sigorta priminin devletçe
karşılanması, yarım gün gibi kısa süreli çalışmanın özendirilmesi"
önlemleri etkili olmaktadır. Ancak yeni açılan istihdam imkanının
tahsisinde Belçika'lılara öncelik verilmesi iyileşmenin yabancı
işçilere de yansımasını geciktirmektedir.
1996 başı itibariyle işsiz Türk sayısı 10.841'dir. Türk nüfusun
Belçika'daki toplam nüfus içindeki payı %1.2 ve toplam yabancı
nüfus içindeki payı %9.6 iken işsiz Türklerin toplam işsizler içindeki
payının %2.1 ve hatta yabancı işsizler içindeki payının %13.7 olması
ücretli çalışan Türkler arasında işsizlik sorununun nisbi önemini
ortaya koymaktadır. Genellikle gelişme dinamiği kazanan sektörlerde
aranılan niteliklere ve eğitim seviyesine sahip olmayan Türk
işçilerinin mesleki eğitim programlarına katılma eğilimlerinin nispeten
düşük oluşu işsizlik sorununun yeni istihdam seçenekleri
yakalayarak çözümünü güçleştirmektedir.
Türkiye'den işçi alınırken öncelikle madenlerde çalıştırma
amacı güdüldüğünden eğitim ve mesleki yeteneklerden ziyade fiziki
yapı ve sağlığa önem verilmiştir. Böylece yeterli mesleki eğitim ve
becerilere sahip olmadan Belçika'ya gelen Türk işçileri bu
eksikliklerini lisan bilgisi olmaması nedeniyle daha sonra da telafi
imkanı bulamamışlardır. Madenlerde çalışırken sorun yaratmayan bu
durum diğer sektörlere geçilince daha düşük ücretlerin kabul
edilmesi ve daha uzun süreli işsizliklere yol açmış, ancak uygulanan
gelişmiş ve tatminkar sigorta sistemi Türk işçilerinin yeni mesleki
beceriler kazanma, yeni teknoloji öğrenme ve işlerinde yükselme
konularında sağlanan eğitim imkanlarına katılma eğilimlerini
azaltmıştır. Eğitime karşı bu isteksizlik ailelerinden yeterli teşviki
görmeyen Türk gençleri için de önemli bir sorun olmaya devam
etmektedir. Mecburi eğitim yaşını tamamlayan Türk çocuklarının
düşük ücretle de olsa bir işe yerleştirilmesi, ya da işsizlik yardım
almalarının sağlanması oldukça yaygın karşılaşılan bir durumdur.
Türk dili ve kültürü derslerine 1995/1996 itibariyle 7.805 kişi
devam etmektedir. Bu amaçla Türkiye'den gönderilen öğretmen
sayısı 129 olup ayrıca mahallinden 20 öğretmen görevlendirilmiştir.
TABLO: 7
BELÇİKA'DA YERLEŞİK TÜRK NÜFUSUNDA
KAYDEDİLEN GELİŞMELER
Yıl
1977
1991
1992
1993
1994
1995
Kişi
66.000
85.303
88.269
90.425
92.743
95.340
TABLO: 8
BELÇİKA'NIN BÜYÜK ŞEHİRLERİNDEKİ TÜRK YERLEŞİMİ^
Şehirler'
1. Brüksel
2. An vers
3. Liege
4. Hal Vilvorde
5. Grand
6. Charleroi
7. Louvin
8. Turnhout
8. Hasselt
9. Nivelles
10. Malines
Toplam Şehir
Nüfusu (Kisi)
970.346
919.052
590.985
524.503
484.691
' 428.426
423.145
374.808
361.128
303.824
293.590
Türk Nüfus
(Kisi)
21.182
6.699
6.501
300
8.302
7.639
718
613
14.668
184
1.639
Türk Nüfusun
Şehir Nüfusu
İçindeki % Pavı
2,18
0,73
1,1
0,05
1,71
1,78
0,2
0,2
4,06
0,06
0.6
1) 1991 yılı Genel Nüfus Sayımı rakamlanna istinat etmektedir.
2) Şehirler toplam nüfus büyüklüğüne göre sıralanmıştır.
TABLO: 9
BELÇİKA'DA YERLEŞİK TÜRKLERİN BÖLGELERE GÖRE
DAĞILIMP
(Kişi ve Yüzde Pay Olarak)
Yerleşik Türk
Nüfus (Kişi)
8.951
Prov. D'Anvers
22.384
Brabant
10.711
Hainaut
8.336
Prov de Liege
19.858
Limbourg
832
Luxembourg
1.377
Prov. de Namur
12.580
Flandre Orientale
274
Flandre Occidentale
85.303
TOPLAM
Belçika'daki
Toplam
Türk Nüfus
İçinde % Pav
10,5
26,2
12,6
9,8
23,3
1,0
1,6
14,7
0,3
100,0
Bölgedeki
Toplam
Yabancı
Nüfus (Kisi)
91.912
344.450
184.168
127.944
69.428
9.556
20.532
37.049
15.816
900.855
1) 1991 Genel Nüfus Sayımı verilerine istinat etmektedir.
TABLO: 10
TÜRKLERİN BELÇİKA'DA DİĞER YABANCILAR İÇİNDEKİ
KONUMU'
Kişi
Olarak
Türkiye
85.303
İtalya
240.127
Fransa
93.363
Hollanda
65.294
spanya
51.318
Diğer Avrupa Ülk. 120.200
Asya Ülkeleri
22.277
Fas
142.098
Zaire
11.828
Cezayir
10.692
Diğer Afrka
Ülkeleri
17.590
Diğer ülkeler
19.546
Sığınmacılar
20.404
TOPLAM
900.040
1) 1991 yılı itibariyledin
Toplam
İçinde
% Pav
9,5
26,7
10,4
7,2
5,7
13,3
2,5
15,8
1,3
1,2
2,0
2,2
2,2
100,0
Yaş Grupl arına Göre Dağılım
65 ve
0-14
15-64
Daha
Grubu
Grubu
Yaslı
34.644
50.210
449
40.568 175.704 23.855
11.871
70.471 11.021
6.706
49.459
9.129
7.277
41.045
2.996
19.326
90.913
9.961
4.992
16.769
516
58.042
82.878
1.178
3.547
8.252
29
2.938
7.404
350
4.022
4.586
4.383
202.904
13.456
13.947
13.363
633.870
112
1.013
2.658
63.266
TABLO: 11
BELÇİKA'DA ÜCRETLİ OLARAK ÇALIŞAN TÜRKLER VE
DİĞER YABANCILAR
(1992 Yılı İtibariyle Kişi Olarak)
Ülkeler
Avrupa Birliği Ülkeleri^
Faslı
Türk
Cezayirli
Tunuslu
Vatansız
Diğerleri
TOPLAM
Erkek
100.482
16.151
9.054
1.484
1.385
1.896
11.922
142.374
Kadın
40.204
4.997
2.388
419
267
900
4.887
54.062
Toplam
140.686
21.148
11.442
1.903
1.652
2.796
16.809
196.436
Toplam
İçinde
% Pav
71,6
10,8
5,8
1,0
0,8
1,4
8,6
100,0
1) 1992 yılında henüz Avrupa Birliği üyesi olmayan Avusturya, İsveç
ve Finlandiya'yı kapsamamaktadır.
TABLO: 12
BELÇİKA'DA EKONOMİK AKTİF TÜRK NÜFUSUN DAĞILIMI'
IJcretli Çalışan
İş Arayan
Askerde
Diğer
Toplam
Brüksel
4.602
2.472
6
1.347
8.427
Flaman
Bölaeteri^
6.251
4.643
11
1.127
12.042
Valon
Bölaeleri
2.779
2.619
6
870
6.274
Toplam
13.632
9.734
23
3.354
26.743
1) 15-64 yaş grubuna girdiği halde ev hanımı olmak gibi nedenlerle
çalışmayanları kapsamamaktadır.
2) Almancaİ<onuşulan bölgedeki Türkleri de kapsamaktadır.
TABLO: 13
BELÇİKA'DA TÜRKLERİN EĞİTİMİ
Anaokulu
İlkokul
Orta Öğrenim
Yüksek Öğrenim
TOPLAM
1992/1993
7.821
15.616
14.486
564
38.487
1993/1994
Bazında
1993/1994 Yüzde Daâılım
8.004
22,4
14.611
40,9
12.542
35,1
574
1,6
35.731
100,0
Ayrıca 1994 yılı itibariyle mesleki eğitim kuruluşlarına 2.938
ve mesleki eğitim kurslarına 266 Türk katılmaktadır.
1.1.3. Hollanda'da Yerleşik Türk Topluluğu
1.1.3.1. Türklerin Hollanda'ya Gelişi ve Bu Ülkede Yerleşik
Bir Türk Topluluğunun Oluşması
Hollanda'da 1995 başı itibariyle yasal ikamet iznine sahip 182
bin kadar Türk vatandaşı oturmaktadır. Hollanda vatandaşlığına
sahip olmaları nedeniyle Hollanda istatistiklerinde Türkler arasında
görünmeyen 72.755 kişinin de dahil edilmesiyle bu rakam 254.844'e
yükselir. Hollanda vatandaşlığına sahip Türklerin sonradan dünyaya
gelen ve nüfusa Hollandalı olarak kaydedilen çocuklarının sayısı,
10.000, yasal oturma iznine sahip olmadığı için Hollanda
kayıtlarında gözükmeyen Türkler 15.000 kişi olarak tahmin
edilmektedir.28 Sayıları 3000 civarında olduğu sanılan sığınmacıların
da katılmasıyla Türk topluluğunun 285.000 kişiye ulaştığı
görülmektedir. Yalnız 1995 yılı içinde 6.047 Türk çocuğunun
doğduğu ve 312 Türk'ün öldüğü dikkate alınarak Hollanda'daki Türk
topluluğunun bugün 300.000 kişiyi bulduğu anlaşılmaktadır.
28 Den Haag Büyükelçiliği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Müşavirliğince hazırlanan
tahminlere istinat etmektedir.
2^ Başbakanlık Batı Avrupa'daki Türklerle İlgili Ekonomik, Sosyal ve Kültürel İşler
Müşavirliğince hazırlanan "Yurtdışındaki Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve
24
1960'lı yıllara gelinceye kadar Hollanda'da kaydadeğer bir
Türk topluluğu bulunmazken bugün 300.000 kişilik yerleşik bir Türk
topluluğunun var olması büyük ölçüde Türk işçilerinin bu ülkeye
gelmesiyle başlamış ve bu harekete dayanarak gelişbir bir hadisedir.
Türk işçilerinin Hollanda'ya gelişini düzenleyen "Resmi İşgöçü
Anlaşması" 1964'de, Almanya ile aynı yıl içinde yapılmış olmakla
beraber Türk işçilerinin Hollanda'ya gelişi zaman ve boyutları
itibariyle Belçika ve Fransa'ya paralel bir seyir izleyerek,, ancak
1960'lı yılların sonlarına doğru gelişmiş, 1971 yılında 30 bin, 1975'te
76 bin kişiyi aşmıştır.
1974 yılında Almanya ile beraber Hollanda'nın da Avrupa
Birliği dışından yeni işçi alımını durdurmasına rağmen bu ülkedeki
Türk topluluğu 1975-1985 dörıeminde bir katın üzerinde bir artışla
156 bine yükselmiş, 1992 yılına kadar 215 bin kişiye ulaşmıştır.
1991 yılında çifte vatandaşlık imkanının ortaya çıkması ve
Hollanda'nın bu bakımdan oldukça liberal bir politika izlemesi
Türklerin Hollanda vatandaşı olmalarını kolaylaştırmıştır. Ancak çok
sayıda Türk'ün Hollanda vatandaşlığına geçmeye başlamaları yalnız
yasal ikamet iznine sahip t ü r k vatandaşlarını gösteren resmi
istatistiklerde Türk topluluğunun 1992 yılından sonra gerilemesine
ve 1995 yılı itibariyle 182 bin kişiye inmesine yolaçmıştır. Bu
rakamların değerlendirilmesinde 1992 yılında 11.520, 1993 yılında
18.001, 1994 yılında 23.900 Türk'ün Hollanda vatandaşlığı aldığının
dikkate alınması lazımdır.^o
Bugün Hollanda'da yaşayan Türklerin çoğunluğu Konya,
Kayseri, Adana, Ankara, Sivas, Yozgat, Nevşehir, Kırşehir,
Çözüm önerileri Ana Raporunda 1995 sonu itibariyle Hollanda'da yerleşik
Türklerin sayısı, çifte vatandaşlığa sahip olanlar dahil 272.750 olarak tahrnin
ed i Inn iştir.
Bugün Hollanda'da yaşayan Türklerin üçte birinin Hollanda vatandaşlığına sahip
olduğu tahmin edilmektedir.
Gaziantep, Trabzon, Samsun illeri ve çevre kırsal alan kökenlidir.31
Birinci kuşak olarak kabul edilen doğrudan işçi olarak gelenlerin
%90'ını erkekler oluşturuyordu ve bunların üçte ikisi ilk geldiklerinde
(25-40) yaş grubundaydılar. 1970-1975 yılları arasında gelenlerin
%60'ı 25 yaşın altındaydılar. Bu kuşaktan gençlerin %75'i
Hollanda'ya çalışmak, %25'i aile birleşimi amacıyla gelmişlerdi.
1975-1985 yılları arasında gelen göçmen Türklerin yaklaşık yarısını
kadınlar oluşturuyordu. Bunların çoğu birinci kuşak erkeklerin
hanımları olarak Hollanda'ya gelmişlerdi, erkeklerin %80'i ve
kadınların %55'i 20 yaşın altındaydı.32 Bu rakamların da açıkça
ortaya koyduğu gibi başlangıçta sınırlı bir süre çalışmak amacıyla
Hollanda'ya gelen Türk işçileri bilhassa 1974 yılında yeni işçi
alımının durdurulmasından sonra Türkiye'deki eş ve çocuklarını
yanlarına aldılar veya Türkiye'de evlendiler. 1989 yılında
Hollanda'nın Türk çocuklarının ailelerinin yanına getirilmesi için yaş
sınırı koyması bu gelişmede artık önemli bir değişiklik yapmamış,
gerek yaş ve erkek-kadın dağılımı gerekse aile düzeni itibariyle
Türkler tabii özelliklere ve kendi iç dinamiğine sahip bir nüfus
topluluğu şekline girmişlerdir.
1.1.3.2. Hollanda'daki Türk Topluluğunun Konumu ve
Boyutları
1995 yılı itibariyle 15.4 milyon kişinin yaşadığı Hollanda'da
yerleşik toplam 757 bin yabancı vardır ve nüfusun yaklaşık %5'ini
oluştururlar. Hollanda tabasına geçenler de dahil edildiği takdirde
yabancı sayısı 1994 yılı itibariyle 1.165.000 kişiye ulaşmakta ve
toplam nüfus içinde yabancıların payı %7.6'ya yükselmektedir. 2010
yılında yabancıların Hollanda nüfusunun %15'ini oluşturacağı
hesaplanmaktadır. Türkler yabancılar arasında %24 oranında bir
payla en büyük gruptur. Avrupa Birliği ülkelerinden gelen yaklaşık
200 bin kişi hariç tutulduğu takdirde Türklerin diğer yabancılar
arasındaki ağırlığı %32'ye yükselmektedir. Büyüklük itibariyle ikinci
31 Murat C a n , Hatice Can-Engin, Siyah Lale, Göçün lO.Yılında Hollanda'da
Türkler, 1 9 9 5 .
32 Murat C a n , Hatice Can-Engin; Siyah Lale, Ağustos 1 9 9 5 .
sırada yeralan Faslıların ise toplam yabancılar
içindeki payı
%2rdir.33
Hollanda'da yerleşik Türklerin eyalet bölgelerine göre
dağılımına bakıldığında Topluluğun %52'sinin Z.Holland ve
N.Holland bölgelerinde oturduğu görülmektedir. 10 binin üzerinde
Türk'ün yaşadığı diğer eyaletler Brabant, Gelderland, Overijssel ve
Utrecht olup bu altı eyalet Hollanda'daki Türk nüfusunun %93'ünü
barındırmaktadır. Diğer 6 eyaletten Drenthe ve Friesland'da yerleşik
Türklerin sayısı binin altındadır.
Hollanda'nın en büyük şehirleri olan Amsterdam ve Rotterdam
aynı zamanda bu ülkede en fazla Türk barındıran yerleşim yerleridir
ve herbirinde yaklaşık 20-30 bin kadar Türk yaşamaktadır. Başkent
Den Haag ile beraber bu üç kent Hollanda'da yaşayan Türklerin
yaklaşık %60'ını kapsar.^^
Toplam şehir nüfusu içindeki pay bakımından Türklerin en
yoğun olduğu kent Deventer'dir. Toplam 68.700 kişinin yaşadığı bu
kentte Türklerin nisbi ağırlığı %6.4'e ulaşmaktadır. Türklerin %3'ün
üzerinde nisbi ağırlığa sahip oldukları diğer şehirler %3.8 ile
Rotterdam, %3.3 ile Arnhem, %3.1 ile Utrecht, %3 ile Dordrecht ve
Amsterdam'dır.35
Hükümetin engelleme çalışmalarına rağmen yabancıların
yerleşimi büyük şehirlerde belirli yörelerde yoğunlaşmaktadır. Bu
gelişmeye örnek olarak Utrecht'deki Lombok ve Zuilen semtleri, Den
Haag'daki
Transvaal
ve
Schilderwijk,
Rotterdam'daki
Afrikaanderbuurt, Amsterdam'daki Bos en Lommer, Mercatorbuurt ve
Bijlmermeer gösterilebilir.
33 Hollanda'ya ait eski bir koloni olan Surinam'dan gelen Surinamlılar 1 9 9 4 yılı
itibariyle yaklaşık 2 6 0 bin kişilik bir etnik grup oluştururlar. Ancak büyük çoğunluğu
Hollanda vatandaşı olduğu için yabancılarla ilgili istatistiklerde yaklaşık 18 bin kişi
olarak görünmektedirler. (Bakınız Tablo No:17)
34 Bu rakamlar Hollanda vatandaşlığına sahip v e y a yasal olarak kayıtlı olmayan
Türkleri kapsamamaktadır.
35 Bu rakamlar Hollanda vatandaşlığına sahip veya yasal olarak kayıtlı olmayan
Türkleri kapsamamaktadır.
Hollanda'daki Türk topluluğunun yaş grupları itibariyle
Hollandalılara göre çok daha genç bir nüfus yapısına sahip olduğu
görülmektedir. Hollandalılarda (0-19) yaş grubuna giren çocuk ve
gençlerin toplam nüfusa oranı %24.4 iken Türklerde bu oran
%41.8'dir. 65 veya daha yaşlı olanların toplam nüfus içindeki payı
ise Hollandalılarda %13.2, Türklerde %0.8'dir.
Kadınların Türk topluluğu içindeki nisbi ağırlığı %46.4'tür ve
bu oran yükselme eğilimindedir. 25 yaşına kadar olan yaş
gruplarında kadınların oranı erkeklerle yaklaşık olarak aynı
düzeydedir.
Ülkeye
dışardan
gelenler
hariç
tutulduğu
takdirde
Hollanda'nın kendi nüfus artış hızı 1994 itibariyle yılda %0.4'tür ve
düşme eğiliminde olan bu oranın 2010 yılında %0.13'e inmesi
beklenmektedir. Bu nedenle 1994 yılında 22.700 kadar olan
dışardan alınan yıllık göçmen sayısının 2000 yılına kadar 41 bin
kişiyi aşabileceği hesaplanmaktadır.
Türklerin %64'ü karı-koca ve çocuklardan oluşan aile düzeni
içinde yaşamaktadır, %14'ü ise çocuksuz ailedir. Aile başına düşen
ortalama çocuk sayısı 3.2'dir. 1990 yılında yapılan bir tespitte
Hollandalıların %47'si evli, %43'ü bekarken Türklerin %70'i evli,
%22'si bekardır. Hollandalılara göre çok daha yüksek bir aile kurma
ve çocuk sahibi olma eğilimine sahip olan bu ülkede yerleşik
Türklerin %98'inin kendi vatandaşlarıyla evlendikleri ve %70'inin
sosyal ilişkilerini de kendi aralarında kurdukları görülmektedir.
Türklerden
başka
Faslıların
da
kalabalık
bir
grup
oluşturmasının yardımıyla bu ülkedeki müslümanların sayısı 628
bine ve ülke nüfusu içindeki payı %4.1 gibi oldukça yüksek bir
seviyeye ulaşmaktadır. 1990 yılında bu oran %3.1 idi.
1.1.3.3. Türk İşçilerinin Aktüel Durumu ve Eğitim
Hollanda'da toplam istihdam 1993 yılındaki gerilemeden sonra
1995 yılında %1.9, 1996'da %1.5 oranlarında artmış, imalat
sanayiinde de 1992'den sonra ilk kez 1996'da yeniden istihdam
genişlemesi sağlanabilmiştir. Toplam 6.6 milyon kişi kadar olan
28
işgücü arzı, daha fazla evkadınının çalışma hayatına çekilmesi ve
bilhassa part-time (kısa süreli çalışma) yöntemiyle piyasa
dalgalanmalarına
karşı
daha
esnek
bir
şekle
sokulmak
istenmektedir. Avrupa Birliği genelinde her 7 işgücünden biri parttime çalışırken Hollanda'da bu nisbet üçte bire yükseltilmiştir. 1994
ve 1995 yıllarında %7.2 ve %7.3 seviyelerinde olan işsizlik oranı
1996'da %6.5'e gerilemiştir. Ancak yabancılar arasında işsizlik oranı
çok daha yüksektir. Hollanda'nın 4 büyük kentinde toplam
çalışabilecek nüfusun %24'ünü oluşturan yabancıların %48'i işsizdir.
Ötedenberi devam eden bu durumun iyileştirilmesi için 1987'den
itibaren EM01 ve EM02 planlarıyla yabancılara kamu kesiminde
belediye hizmetleri gibi sahalarda iş olanakları yaratılmasına
çalışılmış, Temmuz 1994'de Yabancıların Eşit Oranlarda İş Hayatına
Katılımı yasası çıkarılmıştır. Bu gibi destekleyici uygulamalara
rağmen 1993 yılı itibariyle Türklerin %33'ü işsizdir. İşsizliğin bu
ölçüde yaygın olmasına rağmen işsiz Türklerin %36'sı İş ve İşçi
Bulma Kurumlarına iş bulmak için başvurmamaktadır.^^
1994 yılı verilerine göre Hollanda'da 41.000 kadar Türk işçisi
çalışmaktadır. 1993 yılına göre çalışan sayısında meydana gelen 8
bin kişilik azalma büyük ölçüde Hollanda vatandaşlığına geçiş ve
bilhassa ticaret ve otelcilik hizmetleri gibi sektörlerde çalışan Türkler
arasında kendi işyerini kurma eğiliminden kaynaklanmaktadır.
Türklerin toplam 175.000 kişi olan yabancı işçiler arasındaki ağırlığı
%23.4 ile yaklaşık olarak toplam nisbi nüfus ağırlığına eşittir.
Sektörlere göre toplam çalışanlar arasında Türklerin en
kalabalık olduğu sahalar %3.3 pay ile tarım ve balıkçılık, %2.2 payla
madencilik, sanayi ve bayındırlık, %0.6 payla ticaret ve otelcilik
hizmetleridir. Çalışan Türklerin %48.8'i madencilik, sanayi ve
bayındırlıkla, %14.6'sı ticaret ve otelcilik hizmetlerinde, %7.3'ü tarım
ve balıkçılıkta istihdam edilmiştir.
Türkiye ile Hollanda arasında Sosyal Güvenlik Sözleşmesi
1967 tarihinde yürürlüğe girmiş olup 1980 ve 1983 tarihlerinde
getirilmiş olan bazı değişikliklerle uygulanmaktadır.
3^ Murat Can, Hatice Can-Engin, Siyah Lale, Göçün lO.Yılında Hollanda'da
Türkler, 1995.
Türk nüfusunun nispeten genç bir yapıya salnip oluşu Türk
topluluğu için eğitim sorununun önemini arttırmaktadır. Ana
okulundan başlamak üzere eğitim çağı kabul edilen (5-24)
yaşlarında bulunan Türklerin sayısı 84 bindir. Okula giden Türklerin
yaklaşık %65'i ilk okulda, %26'sı genel ve mesleki orta eğitimdedir.
Meslek liseleri ve yüksek okul veya üniversitelere gitme eğiliminin
nispeten düşük olduğu görülmektedir. Anaokuluna gitmeyen Türk
çocuklarının ilkokulda lisan sorununu aşamamaları nedeniyle genel
öğrenimde başarı gösteremeyenler için kurulmuş olan özel okullara
sevkedilmeleri durumuyla karşılaşılabilmektedir. Bu özel okullarda
2400 kadar Türk çocuğu bulunmaktadır.
Zorunlu eğitim çağı 16 yaşına kadardır.
TABLO: 14
HOLLANDA'DAKİ TÜRK NÜFUSUNDA YILLARA GÖRE
KAYDEDİLEN GELİŞMELER
Yıllar
1960
1965
1971
1975
1980
1985
Türk Nüfus'
(Kisi Olarak)
100
4.300
30.400
76.500
119.600
155.600
Yıllar
1988
1990
1992
1993
1994
1995
Türk Nüfus'
(Kisi Olarak)
167.300
191.500
214.830
212.450
202.618
182.089
Kaynak: Statistical Yearbook of the Netherlands 1996, S.52
Regionaal Statistisch Zakboek 1993, S.229-230
Murat Can, Hatice Can-Engin: Siyah Lale, S.20
Central Bureau voor de Statistiek: Statistisch Bulletin 52 e
jaargang No: 18, Mayıs 1996.
1)T.C. vatandaş I ve yasal ikamet iznine sahip olanları
kapsamaktadır.
TABLO: 15
HOLLANDA'DAKİ TÜRKLERİN EYALET BÖLGELERİNE GÖRE^
DAĞİLİMİ (Kişi Olarak)
Türk Nüfus'
Z.Holland
N.Holland
Brabant
Gelderland
Overijssel
Utrecht
Limburg
Groningen
Flevoland
Zeeland
Drenthe
Friesland
TOPLAM
1993
1994
69.084
64.832
45.981
43.811
27.790
27.216 1
22.452
21.683
18.877 / 17.741
14.461
13.961
6.337
6.312
2.594
2.300
1.322
1. 377
1.800
1. 645
847
878
880
848
212.425
202. 618
1995
55.221
39.362
25.673
20.406
16.746
12.679
6.009
1.915
1.289
1.283
813
693
182.089
Toplam
İçinde % Pav
30,32
21,62
14,00
11,21
9,20
6,96
3,30
1,05
0,71
0,70
0,45
0,38
100,0
Kaynak: Central Bureau voor de Statistiek - CBS
"Niet-Nederlanders is Nederland
1) Eyalet sıralaması 1995 verileri itibariyle Türk nüfusun büyüklüğü­
ne göre yapılmıştır.
2) Veriler yılbaşı itibariyledir ve Hollanda vatandaşlığına geçenleri ve
Hollanda'da oturma izni bulunmayanları kapsamamaktadır.
TABLO: 16
HOLLANDA'DA EN FAZLA TÜRK NÜFUSA SAHİP ŞEHİRLER'
(Kişi Olaral<)
rürl< Nüfus
Rotterdam
Amsterdam
Den Haag
Utrecht
Eidhoven
Arnhem
Deventer
Enschede
Haarlem
Dordrecht
Nijmegen
T0PLAM4
1993
1994
30.733
28.100
26.475
25.307
16.178
15.308
8.372
8.095
5.099
5.016
4.811
4.945
4.290
4.455
4.057
3.646
4.292
4.024
3.886
3.747
2.962
2.845
115.084 109.341
1995
22.682
21.891
12.837
7.330
4.822
4.411
4.408
3.695
3.688
3.493
2.764
95.708
Şelıirde
Türl<
Nüfusun
% Oranı^
3,78
3,03
2,90
3,11
2,46
3,28
6,41
2,50
2,48
3,06
1,88
Toplam
Şehir
Nüfusu^
599.414
722.245
442.105
235.357
197.055
134.499
68.720
147.924
148.947
114.152
147.365
Kaynak: CBS "Nlet-Nederlanders in Nederland"
1) Şehirler 1995 yılı itibariyle Türk nüfusunun büyüklüğüne göre
sıralanmıştır.
2) Buradaki Türk nüfus yalnız T.C. vatandaşı olan yasal ikamet
iznine sahip Türkleri kapsamaktadır.
3) Veriler 1995 başı itibariyledir.
4) Yalnız bu 12 şehirde yerleşik Türk nüfusun toplamıdır.
TABLO: 17
HOLLANDA'DA YERLEŞİK YABANCILARIN ÜLKELERE GÖRE
DAĞILIMI'
(Bin Kişi Olarak)
Yerleşik Yabancıların
Geldiai Ülkeler'
1. Türkiye
2. Fas
3. Almanya
4. ngiltere
5. Belçika
6. Surinam'
7. İtalya
8. İspanya
9. Amerika
10. Fransa
11. Portekiz
12. Endonezya
Diğer
TOPLAM
1985
1990
156
191
111
148
45
42
41
37
24
23
10
15
20
17
21
17
10
11
7
8
8
8
9
8
97
117
559.000 642.000
1995
182,1
158,7
53,4
43,0
24,1
18,1
17,5
16,8
12,8
10,5
9,2
8,4
202,5
757,1
Kaynak: CBS, Statistisch Bulletin, Mayıs 1996 ve Statistical
Yearbook of the Netherlands, 1996.
1) Hollanda vatandaşlığına sahip yabancı kökenli kişileri kapsama­
maktadır.
2) Ülkeler 1995 yılı itibariyle büyüklük sırasına göre dizilmişlerdir.
1995 yılı itibariyle tabloda yer verilmemiş olmakla beraber 16.500
Somalili ve 9700 İran'lı da bulunmaktadır.
3) Surinamlılar büyük ölçüde Hollanda vatandaşlığına sahip oldukları
için burada nispeten küçük bir topluluk gibi görünmektedirler.
TABLO: 18
HOLLANDA'DAKİ TÜRKLERİN YAŞ GRUPLARINA GÖRE
DAĞILIMI
Yas Grubu
(0-4) Yaşları
(5-14) Yaşları
(15-19) Yaşları
(20-24) Yaşları
(25-64) Yaşları
65 ve Daha Büyük
TOPLAM
1993 Başı
Toplam
İçinde
% Pav
Kisi
13,11
27.866
18,95
40.259
9,75
20.715
13,54
28.731
44,13
93.772
0,52
1.107
100,00
212.450
1995 Başı
Toplam
İçinde
% Pav
Kisi
12,79
23.294
17,89
32.589
8,32
15.160
13,74
25.025
46,43
84.562
0,83
1.514
100,00
182.144
TABLO: 19
HOLLANDA'DA SİGORTALI OLARAK ÇALIŞAN TÜRKLERİN
SEKTÖREL DAĞILIMP
Sektörlere
Türk
Göre Toplam
İşçilerinin
Türk
Sektörlere Çalışanlar İçinde
Vatandaşı
Çalışan Kişi Göre % Daaılımı Türklerin % Pavı
Madencilik Sanayi
ve Bayındırlık
48,78
20.000
Ticaret ve Otelcilik
Hizmetleri
14,63
6.000
7,32
Tarım ve Balıkçılık
3.000
2,44
1.000
inşaat
4,88
Ulaştırma, İletişim
2.000
2,44
Banka, Sigortacılık
1.000
19,51
8.000
Diğerleri
100,0
TOPLAM
41.000
Kaynak: CBC, Buitenlandse Werknemers in Nederland, 1994.
Statistical Yearbook of the Netherlands, 1996,
1) 1994 Başı İtibariyle.
2,15
0,55
3,29
0,30
0,54
0,30
0,32
0,75
TABLO: 20
HOLLANDA'DA TÜRK ÖĞRENCİLERİN EĞİTİM KURUMLARINA
VE SEVİYELERİNE GÖRE DAĞILIMP
Okul TİDİ
İlk Öğretim
Özel Öğretim
Genel Orta Öğretim
Mesleki Orta Öğretim
Meslek Lisesi
Yüksek Meslek
Eğitimi ve Üniversite
TOPLAM
Hollanda'da
Toplam
ÖârencI Savısı
1.428.000
115.000
740.000
219.000
486.000
Yabancı
Öğrenciler
Toplamı
105.666
8.021
28.259
18.256
6.662
Türk
Öârenciler
37.146
2.354
8.244
6.438
2.412
446.000
3.434.000
5.785
172.649
525
57.119
Kaynak: Centraal Bureau voor de Statistiek.
1) 1993yılıjtibariyledir.
1.2. TÜRKİYE'NİN AVRUPA BİRLİĞİ VE FRANSA, BELÇİKA
VE HOLLANDA İLE DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ
1.2.1. Avrupa Birllği'nin Türkiye'nin Dış Ticareti
Bakımından Konumu
Toplam dünya ticaretinin yaklaşık üçte birinden fazlasının^''
üzerine çeken veya yönlendiren Ayj-upa Birliği bugün dünyanın en
büyük organize piyasası konumundadır. Türkiye dış ticaretinin gerek
ihracat gerekse ithalat bakımından yaklaşık yarısının Avrupa
Birliği'ne yapılması bu piyasanın Türkiye ekonomisi açısından sahip
olduğu önemi ortaya koymaktadır. Bu ağırlığın 1996 yılı başında
Avrupa Birliği ile ülkemiz arasında yürürlüğe konan Gümrük
Birllği'nin de etkisiyle yakın zamanda daha da gelişmesi
beklenmektedir.
1995 yılı verilerine göre 21.6 milyon dolar olan toplam
ihracatımızın 13.2 milyar dolarlık kısmı Avrupa Birliği ülkelerine
yapılmıştır. 1994 yılına göre 1995 yılında toplam ihracatımız %19.6
oranında artmışken Avrupa Birliği ülkelerine yönelik ihracatımız
%28.3 oranında genişlemiş ve toplam ihracatımız içinde 1994 yılında
%47.7 olan Avrupa Birliği ülkelerinin payı 1995 yılında %51.2'ye
ulaşmıştır.
1996 yılının38 ijk 9 aylık verilerine göre toplam ihracatımız
geçen yılın aynı dönemine göre %-8.7 oranında artarken Avrupa
Birliği'ne yönelik ihracatımızdaki genişleme %5.0'da kalmış, bu
nedenle 1995'in ilk 9 ayında %51.6 olan Avrupa Birllği'nin payı 1996
yılının ilk 9 ayında biraz gerileyerek %49.9'a inmiştir.
37 Uluslararası Para Fonu tarafından yapılan hesaplamalara göre 1 9 9 5 yılı
itibariyle Avrupa Birllği'nin dünya ticaretinde sahip olduğu pay Amerikan D o l a n
bazında yaklaşık %37'dir. Bak: International Monetary Fund, Direction of the T r a d e
Statistics, Yearbook 1 9 9 6 , Sayfa: 3,9,73.
38 1 9 9 6 jje ilgili yıllık dış ticaret verileri Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından henüz
yayınlanmamıştır.
1995 yılında 35.7 milyar dolar tutan toplam ithalatımızın
%47.2'si olan 16.9 milyar dolarlık kısmı Avrupa Birliği ülkelerinden
yapılmıştır. Aynı yıl toplam ithalatımız %53.6 oranında artarken
Avrupa Birliği ülkelerinden yaptığımız ithalat %54.5 oranında
genişlemiş ve Avrupa Birliği'nin 1994 yılında %45.9 olan toplam
ithalatımız içindeki payı 1995 yılında %47.2'ye yükselmiştir.
1996 yılının ilk 9 aylık verilerine göre toplam ithalatımız geçen
yılın aynı dönemine göre %24.1 oranında artmışken Avrupa Birliği
ülkelerinden yapılan ithalatımız %40.7 gibi fevkalade yüksek bir
ölçüde genişlemiş ve 1995 yılının ilk 9 ayında %46.4 olan Avrupa
Birliği'nin toplam ithalatımız içindeki payı 1996'nın ilk 9 ayı sonunda
%52.5'e çıkmıştır.
Bu sonuçlar ön planda 1996 yılında başlayan Gümrük
Birliği'nin ihracatımızdan ziyade, bilhassa Avrupa Birliği'nden yapılan
ithalatımızı büyük ölçüde teşvik ettiğini ortaya koyuyor. Bu
gelişmenin şaşırtıcı bulunmaması gerekir. Çünkü Avrupa Birliği
Türkiye'nin sanayi malları ihracatına (bazı istisnalar ve sınırlamalar
dışında) evvelce de gümrük muafiyeti uygularken Türkiye 1996
yılında Gümrük Birliği'nin yürürlüğe girmesinden sonra, Avrupa
Birliği'nden ithal edilen sanayi mamullerine gümrük muafiyeti
tanımıştır. Gümrük indiriminin ithal mallarına sağladığı fiyat rekabeti
avantajı hemen etkili olurken yapısal entegrasyonun ihracatımıza
kazandıracağı avantajın etkisi ancak zaman içinde gerekli uyum
gösterilebildiği ölçüde elde edilecektir.
Dış ticaret verilerinin tetkikinin ortaya koyduğu ve bu
araştırma çerçevesinde bilhassa önemli bulunan diğer bir husus dış
ticaret dengesi bakımından Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye
arasındaki dış ticaretin, Türkiye'nin Avrupa Birliği dışı ülkelerle
ticaretine kıyasla Türkiye açısından daha dengeli bir yapıya sahip
olmasıdır.
1995 yılı verilerine göre Türkiye'nin toplam dış ticaret açığının
toplam dış ticaret hacmine oranı %24.5 ve ihracatın ithalatı
karşılama oranı %60.6'dır. Aynı yıl Avrupa Birliği ülkeleri ile
ticaretimizde verilen dış ticaret açığının Avrupa Birliği ile Türkiye
arasındaki ticaret hacmine oranı %20.7 ve ihracatın ithalatı
37
karşılama oranı %65.7 iken Türkiye'nin Avrupa Birliği dışındaki
ülkelerle olan dış ticaretinde dış ticaret açığının dış ticaret hacmine
oranının %28.2'ye yükseldiği ve ihracatın ithalatı karşılama oranının
%56'ya gerilediği görülmektedir.
Avrupa Birliği piyasası ağırlıklı olarak çok gelişmiş ülke
ekonomilerini kapsadığı halde, verilerin ortaya koyduğu şekilde
Türkiye'nin bu piyasada nisbi bir performans üstünlüğüne sahip
olmasını sağlayan nedenler arasında Avrupa Birliği ülkelerinde
nispeten yaygın bir şekilde Türk işadamlarının yerleşik olmasının da
etkili olduğu düşünülmektedir.
Türkiye'nin Avrupa Birliğinin Birlik dışındaki ülkelerden yaptığı
ithalat içindeki payı %2.3 ve ihracat içindeki payı %1.7
seviyesindedir. Bu rakamların değerlendirilmesinde Türkiye'nin
Avrupa Birliği'nin Birlik dışındaki ülkelere yaptığı ihracat içinde değer
büyüklüğü bakımından 12.sırada ve Birlik dışındaki ülkelerden
yaptığı ithalat içinde 11.sırada yer almasının da gözönünde
tutulması gerekir.39
1.2.2. Fransa, Belçika ve Hollanda'nın Oluşturduğu
Piyasanın Avrupa Birliği ve Türkiye'nin Dış
Ticareti Bakımından Önemi
Sunulan çalışmanın toplam araştırma sahasını oluşturan
Fransa, Belçika^*" ve Hollanda'nın 1995 yılı itibariyle toplam
ihracatları 573.5 milyar dolar ve toplam ithalatları 579.1 milyar
dolardır. Bu ülkelerin beraberce oluşturdukları piyasa Avrupa Birliği
toplam ihracatının %30.4'ünü ve toplam ithalatının %31.7'sini
kapsamaktadır. 41
39 Uluslararası Para Fcfnu verilerine göre, 1995 yılı için dolar bazında
hesaplanmıştır. Bakınız; International Monetary Fund, Direction of T r a d e Statistics
Yearboolc, 1 9 9 6 S a y f a : 7 2 - 7 9 , 1 2 4 , 2 0 8 , 3 2 6 .
^ Belçika'nın dışticaret verileri Lüksemburg'u da kapsamaktadır.
'^ı Uluslararası Para Fonu verilerine göre, 1995 yılı için dolar bazında
hesaplanmıştır. Bakınız; International Monetary Fund, Direction of T r a d e Statistics
Yearbook, 1 9 9 6 S a y f a : 7 2 - 7 9 , 1 2 4 , 2 0 8 , 3 2 6 .
38
Türkiye açısından bakıldığında araştırma konusu bu üç ülke
grubunun Türkiye'nin toplam dış ticareti içindeki ağırlıkları 1995 yılı
itibariyle ihracatımız bakımından %10.3, ithalatımız bakımından
%11.1'dir. Türkiye'nin yalnız Avrupa Birliği ile dış ticareti esas
alınırsa Fransa-Belçika ve Hollanda'nın Avrupa Birliği'ne yönelik
ihracatımız içindeki payları %20.1; Avrupa Birliği'nden yapılan
ithalatımız içindeki payları %23.7'ye ulaşmaktadır.
Fransa, Belçika ve Hollanda 25.2.1997'de imzalanan ve 1958
başında yürürlüğe giren Roma anlaşmasıyla Avrupa Ekonomik
Topluluğunu kuran ilk 6 üye arasında yeralmışlardır.'*^ Başka bir
deyişle bu ülkeler 1.11.1993'de yürürlüğe giren Avrupa Birliği
anlaşması ile Avrupa Birliği adını alan Avrupa'daki entegrasyon
sürecine başlangıcından itibaren katılmışlardır.
Araştırma konusu bu ülkelerde yerleşik Türk işadamlarının
önemli bir kısmı dış ticaret yapmasa veya Türkiye ile doğrudan dış
ticaret ilişkisi içinde bulunmasa da dış ticaret imkanları muhtelif
şekillerde bu ülkelerdeki Türk firmalarının kurulup gelişmesi için
teşvik edici bir faktör olmuştur ve içerdiği fırsatlar zaman içinde
değişseler de, Türkiye'nin bahiskonusu dış ticaret ilişkilerinin evvela
içerik ve boyutları itibariyle tanınmasında yarar görülmektedir.
1.2.3. Türkiye-Fransa Dış Ticaret İlişkileri
Fransa dış ticaret bakımından dünyanın önde gelen
ülkelerinden biridir ve dünya ticaretinde yaklaşık %5.4 pay sahibidir.
Üyesi olduğu Avrupa Birliği'nin dış ticaretinde Fransa'nın payı
ihracatta %15.7, ithalatta %14.5 seviyesindedir.
Bu ülke,
Türkiye'nin eskidenberi gelişmiş ilişkileri bulunan önemli bir dış
ticaret ortağı konumundadır. 1995 yılı verilerine göre Türkiye'nin dış
ticaret hacmi içindeki payı %5.2'dir ve bu bakımdan yapılan önem
Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun kuruluşuna katılan diğer üç ülke A l m a n y a ,
İtalya v e Lüksemburg'dur.
43 1 9 9 5 yılı verilerine göre v e dolar bazında hesaplanmıştır. Türkiye'nin dünya
ticaretindeki payı yaklaşık % 0 . 7 seviyesindedir.
39
sıralamasında Almanya, Amerika, İtalya ve Rusya'nın ardından
S.sırada yer almaktadır. 1996 yılının ilk 9 aylık verilerine göre
Fransa'nın Türkiye'nin dış ticaret hacmi içindeki konumunun %6.0'a
ve bu bakımdan yapılan önem sıralamasındaki yerinin 4.lüğe
yükseldiği görülmektedir.
1989-1995 yıllarını kapsayan tetkik döneminde TürkiyeFransa dış ticareti sürekli olarak Türkiye aleyhine açık vermiştir. Bu
ülkeye yapılan ihracatın ithalatı karşılama oranı 1994 yılında %58.4
ve 1995 yılında %51.0 ile aynı yıllar sırasıyla %77.8 ve %60.6 olan
Türkiye'nin toplam dış ticaret bazında ihracatın ithalatı karşılama
ortalamalarının bariz bir şekilde gerisinde kalmıştır. 1996 yılının ilk 9
aylık sonuçlarına göre ise Türkiye'nin Fransa ile ticaretinde ihracatın
ithalatı karşılama oranının %38.3'e düştüğü görülmektedir.
1.2.3.1. Türkiye'nin Fransa'ya İhracatı
1995 yılı itibariyle 1 milyar 32.6 milyon dolar ihracat
yaptığımız Fransa Türkiye'nin toplam ihracatı içinde %4.8 ve Avrupa
Birliğine yaptığı ihracat içinde %9.3 oranında pay sahibidir. Aynı yıl
Türkiye'nin toplam ihracatı %19.5 oranında artarken Fransa'ya
yönelik ihracat artışı %21.3 ile daha hızlı bir gelişme göstermiştir.
1996 yılının ilk 9 ayında geçen yılın aynı dönemine göre bu
ülkeye yapılan ihracatımızda kaydedilen %5.8 oranındaki artış aynı
dönem içinde %8.7 olarak hesaplanan genel ihracat artışının
gerisinde kalmış olmakla beraber, Avrupa Birliği'ne yönelik
ihracatımızdaki %5.0 oranındaki artıştan daha yüksektir.
Daha geniş bir zaman perspektifi içinde bakıldığında 19901995 yıllannı kapsayan dönemde Fransa'ya yönelik ihracatımızda
toplam %40.1 oranında gelişme sağlandığı görülmektedir. Aynı
yıllarda Türkiye ekonomisi yeni pazarlara yönelişte önemli gelişmeler
kaydetmiş ve eski Doğu Bloku ülkelerinde meydana gelen yeni
yapılanmaların da yardımıyla yeni ticaret fırsatları yakalayarak bu
süreç içinde toplam ihracatını %67 oranında artırmayı başarmıştır.
Ancak bu sonuç, Fransa'ya yönelik ihracatımızdaki artış hızının daha
düşük olmasına bakarak bir nisbi zaaf olarak algılanmamalıdır.
1990-1995 döneminde Fransa'nın toplam ithalatının dolar bazında
40
%17 oranında artması dikkate alınırsa, aynı dönem içinde
Türkiye'nin bu ülkeye yönelik ihracatında kaydedilen %40.1
oranındaki artış gerçekte Türk mallarının Fransa piyasasında mevcut
boyutları içinde piyasa paylarının yükseldiğini ortaya koymaktadır.
Fransa'ya ihracatımız kapsadığı mal gruplarının çeşitliliği ve
mamul malların ağırlığı bakımından da oldukça avantajlı bir yapıya
sahiptir. 1 milyon dolann üzerinde ihracat yaptığımız toplam 84 mal
grubu (fasıl) içinde Fransa 51 mal grubunda yeralmaktadır.44
Türkiye'nin toplam ihracatı içinde en çok ihracat yaptığı ilk 18 fasılın
16'sında Fransa en çok ihracat yapılan ülkeler arasında 2. ve
S.sıralar arasında yeralmaktadır.
Fransa'ya en çok ihracat yaptığımız ilk yedi mal grubu
sırasıyla 61 no'lu örme giyim eşyası ve aksesuarı, 62 no'lu
örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı, 08 no'lu yenilen meyveler,
kabuklu yemişler, turunçgil, 42 no'lu deri eşya, saraciye eşyası,
bavul-çanta, 55 no'lu sentetik ve suni devamsız lifler, 85 no'lu
elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları, 63 no'lu
mensucattan mamul diğer eşyadır. Bu mal grupları arasında 61, 42,
55, 85. ve 63. fasıllarda Fransa Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı
ülkeler arasında ikinci veya üçüncü sırada yeralmaktadır.
1.2.3.2. Türkiye'nin Fransa'dan İthalatı
Fransa'nın Türkiye'nin dış ticaretinde ithalat bakımından sahip
olduğu ağırlık ihracata göre daha yüksektir. 1995 yılında yaklaşık iki
milyar dolar olan Fransa'dan yapılan ithalatın payı toplam
ihracatımız içinde %5.6 ve Avrupa Birliği ülkelerinden yapılan
ithalatımız içinde %11.8'dir.
1990-1995 döneminde Fransa'nın toplam ihracatı dolar
bazında %32.3 oranında artarken, aynı yıllarda bu ülkeden
yaptığımız ithalatın %48.9 oranında genişleyerek bu seviyeyi bariz
''4 Türkiye'nin 1 9 9 5 yılı ihracatı istatistiki pozisyonlara göre iki haneli fasıl
numaraları ile gösterilen toplam 9 7 mal grubunu kapsamaktadır.
^ Bakınız Tablo No. 21
bir şekilde aştığı, ancak aynı dönem içinde %60.1 olan toplam
ithalatımızdaki artışın gerisinde kaldığı görülmektedir.
1996 yılının ilk dokuz ayında Fransa'dan yaptığımız ithalattaki
artış geçen yılın aynı dönemine göre %52.1 seviyesine ulaşmıştır.
Bu hızlı genişlemeye paralel olarak 1996'nın ilk yarısında
Fransa'dan yapılan ithalatın toplam ithalatımız içindeki payı %7'ye
yaklaşmış ve Fransa en çok ithalat yaptığımız ülkeler sıralamasında
Almanya, İtalya ve Amerika'dan sonra 4.sıraya yükselmiştir.
Türkiye'nin toplam ithalatı içinde en çok ithal ettiği 18 mal
grubunun 12'sinde Fransa en çok ithalat yapılan ülkeler
sıralamasında (1-8) sıralarda yeralmaktadır.^e
Türkiye'nin Fransa'dan en çok ithalat yaptığı mal grupları
önem sırası itibariyle 84 fasıl no'lu kazan, makine ve cihazlar alet ve
parçaları, 88 fasıl no'lu hava taşıtları, aksam ve parçaları, 87 no'lu
motorlu kara taşıtları, bisiklet, traktör ve diğer, 72 no'lu demir-çelik
ve 39 fasıl no'lu plastik ve plastikten mamul eşyadır.
Bu arada Fransa'dan yaptığımız ithalatın toplam ithalatımız
içindeki payı 17 no'lu şeker ve şeker mamullerinde'*^ %27,6, 70 no'lu
cam ve cam eşyada^s %21.2, 73 no'lu demir ve çelikten eşyada %14
gibi oldukça yüksek seviyelere ulaşmaktadır.
46 Bakınız Tablo N o . 2 4
47 Fransa bu fasılda 1995 yılı itibariyle Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülke
konumundadır.
48 Fransa bu fasılda 1 9 9 5 yılı itibariyle Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülke
konumundadır.
TABLO: 21
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI
İTİBARÎYLE 1995 YILINDA FRANSA'YA YAPILAN İHRACAT(I)
Bu sektördeki
Top.İhracatımız
İçinde
Fransa'nın
İstPoz.
No.
61
62
08
42
55
85
63
20
84
54
25
87
07
52
73
70
Mal Grubu (Fasıl)
Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı
Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aks.
Yenilen Meyveler, Kabuklu
Yemişler, Turunçgil
Deri Eşya, Saraciye Eşyası,
Seyahat Eşyası,Bağırsaktan Eşya
Sentetik ve Suni Devamsız Lifler
Elektrikli Makina ve Cihazlar,
Aksam ve Parçalan
Mensucattan Mamul Diğer Eşya,
Kullanılmış Eşya, Paçavralar
Sebze,Meyve,Bitki Parçalan, Sert
Kabuklu Yemiş Konserveleri
Kazan, Makine ve Cihazlar,
Aletler, Parçalan
Dokumaya Elverişli Suni ve
Sentetik Lifler
Tuz, Kükürt, Toprak ve Taşlar,
Alçılar ve Çimento
Motorlu Kara Taşıtlan, Traktör,
Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
Yenilen Sebzeler ve Bazı Kök ve
Yumrular
Pamuk
Demir veya Çelikten Eşya
Cam ve Cam Eşya
Fransa'ya
İhracat
(Milyon $)
243.0
92.2
Önem Yüzde
Sırası
Pavi
3
7.05
6
4.19
84.5
4
6.84
67.8
65.1
2
3
15.22
11.33
64.0
3
6.44
42.1
2
7.80
41.7
4
7.90
37.6
4
5.44
28.6
4
7.35
25.2
6
6.46
23.2
7
3.61
18.6
14.7
12.5
12.2
5
8
8
4
4.92
2.90
2.46
5.06
(1) Fasılların önem sıralamasında fasıl bazında Fransa'ya yapılan
ihracatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
TABLO: 22
TÜRKİYE'NİN FRANSA'YA İHRACATI
Türkiye'nin Fransa'ya
Toplam
Yapılan
İhracatı
İhracat
(Milvon $) (Milvon $)
Fransa'nın Türkiye'nin
Toplam Fransa İle Türkiye'nin
İhracatımız
Ticaret Dış Ticaret
Dengesi
İçindeki
Dengesi
% Pavı (Milvon $) (Milvon $)
1989
11.624.7
594.8
5.1
-150.0
-4.167.4
1990
12.959.3
736.8
5.7
-603.8
-9.342.8
1991
13.593.5
688.7
5.1
-537.9
-7.453.5
1992
14.719.4
809.3
5.5
-541.1
-8.151.3
1993
15.345.1
771.3
5.0
-1.181.1
-14.083.3
1994
18.105.9
851.2
4.7
-607.0
-5.166.3
1995
21.635.9
1.032.6
4.8
-963.2
-14.073.1
Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, Temel Ekonomik Göstergeler,
Ekim 1991, Aralık 1993, Kasım 1996.
TABLO: 23
TÜRKİYE'NİN FRANSA'DAN İTHALATI
Türkiye'nin Fransa'dan
Toplam
Yapılan
İthalatı
İthalat
(Milvon $)
(Milvon $)
Fransa'nın
Türkiye'nin
Top. İthalatı
İçindeki Payı
(% Olarak)
Petrol Hariç
Fransa'nın
Top.İthalatımız
İçindeki Payı
(% Olarak)
1989
15.792.1
744.8
4.7
5.6
1990
22.302.1
1.340.6
6.0
7.1
1991
21.047.0
1.226.6
5.8
6.6
1992
22.870.7
1.350.4
5.9
6.7
1993
29.428.4
1.952.4
6.6
7.3
1994
23.272.2
1.458.2
6.3
7.0
1995
35.709.0
1.995.8
5.6
6.1
TABLO: 24
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI
lst.Poz.
No.
Mal Grubu (Fasıl)
84
Kazan, Makine ve Cihazlar,
Aletler, Parçalan
88
Hava Taşıtlan, UzarAraçlan,
Aksam ve Parçalan
85
Elektrikli Makine ve Cihazlar,
Aksamı ve Parçalan
87
Motorlu Kara Taşıtlan, Traktör,
Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
72
Demir ve Çelik
39
Plastik ve Plastikten.Mamul Eşya
29
Organik Kimyasal Müstahzarlar
73
Demir ve Çelikten Eşya
41
Ham Postlar, Deriler ve Köseleler
17
Şeker ve Şeker Mamulleri
38
Muhtelif Kimyasal Maddeler
90
Optik, Fotoğraf, Sinema, Ölçü,
Kontrol, Ayar Cihazlan, Tıbbi Alet
15
Hayvansal ve Bitkisel Yağlar ve
Bunlann Müstahzarlan
30
Eczacılık Ürünleri
48
Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurun­
dan Kağıt ve Kartondan Eşya
40
Kauçuk ve Kauçuktan Eşya
27
Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve
Müstahsallan, Mumlar
01
Canlı Hayvanlar
51
Yün, Kıl, Bunlann İplik ve Dokum.
70
Cam ve Cam Eşya
32
Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan
Hülasa, Boya, Macun, Sakızlar
Fransa'dan
İth.Milvon $
Bu Sektördeki
Top.İthalatımız
İçin.Fransa'nın
Önem Yüzde
Sırası
PaVı
342.5
7
5.36
172.3
2
12.51
161.8
6
7.22
140.2
139.0
102.6
94.1
62.7
59.9
55.9
43.4
4
8
4
7
3
4
1
3
8.89
4.60
7.46
5.49
14.04
9.10
27.60
10.90
43.0
6
5.70
40.1
38.6
6
4
6.27
11.64
37.2
33.7
6
4
5.30
8.17
28.8
27.9
26.8
25.7
10
3
4
1
0.62
8.14
11.22
21.19
23.4
5
4.13
(1) Fasılların önem sıralamasında fasıl bazında Fransa'dan yapılan
ithalatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
1.2.4. Türkiye-Beiçika Dış Ticaret İlişkileri
Belçika ekonomisi büyük ölçüde dış ticaret ilişkilerine bağlıdır.
Mal ve hizmet ihracatının ve ithalatının milli gelire oranı yaklaşık
%60 olup, hizmet dış ticareti de dikkate alındığı takdirde bu oran
yaklaşık %70 olmaktadır. Hayvansal ve bitkisel hammaddeler, ham
petrol, yarı mamul sanayi girdileri ve tahıllar başlıca ithal kalemlerini
oluşturmaktadır.
Önde gelen ihraç malları ise et, hazır giyim ve aksesuarı,
demir-çelik ve mamulleri, lastik-plastik ve işlenmiş elmastır. Kara
nakil vasıtaları ve parçaları, makineler, kimyevi maddeler, demir dışı
metal ve madenler, elektrik motorları, büro ve haberleşmede
kullanılan cihazlar gerek ithalat gerekse ihracat bakımından en
önemli mal gruplarıdır.
Aynı mal türlerinin büyük ölçüde hem ithal hem de ihraç
ediliyor olması Belçika ekonomisinin Batı Avrupa'da sahip olduğu
yoğun entegrasyon seviyesini ortaya koymaktadır. Dış ticaretinin
yaklaşık dörtte üçünü başta sınır komşuları Almanya, Fransa ve
Hollanda olmak üzere diğer Avrupa Birliği ülkeleri ile yapmaktadır.
1.2.4.1. Türkiye'nin Belçika'ya İhracatı
1989-1995 yıllarını kapsayan son yedi yıl içinde Belçika'ya
yönelik ihracatımızda ortalama yıllık artış %12.1 ile, aynı dönem
içinde %14.4 olarak hesaplanan toplam ihracatımızdaki ortalama
yıllık artış seviyesinin biraz gerisinde kalmıştır. 1980'li yılların sonu,
1990'lı yılların başlarında Belçika'da ekonomik konjonktürün
durgunluğa girmesi ve iç talep artışının gerilemesi Türkiye'nin bu
ülkeye yaptığı ihracatı da etkilemiş ve 1988, 1989, 1991 yıllarında
eksi değer almasına veya 1992-1993 yıllarında yaklaşık aynı
seviyelerde kalmasına neden olmuştur. 1992 yılından itibaren
Belçika'ya ihracatımız tekrar sürekli bir artış eğilimine girmiştir.
1994 ve 1995 yıllarında Türkiye'nin toplam ihracatı sırasıyla
%18 ve %19.5 oranlarında artarken Belçika'ya yaptığımız ihracattaki
artışların aynı yıllarda sırasıyla %26.2 ve %21.7 ile bariz bir şekilde
daha hızlı geliştiği görülmektedir.
TABLO: 25
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI
İTİBARİYLE 1995 YILINDA BELÇİKA'YA
YAPILAN İHRACATÇI)
Bu Sektörde
Toplam İhraca­
tımız İçinde
Belçika'nın
İst.Poz.
No.
Mal Grubu (Fasıl)
08
Yenilen Meyvalar, Kabuklu
Yemişler, Turunçgiller
Örülmemiş Giyim Eşyası ve
62
Aksesuarlan
61
Orme Giyim Eşyası ve Aksesu.
52
Pamuk
73
Demir veya Çelikten Eşya
İnorganik Kimyasal Müstahsallar,
28
Organik, İnorganik Bileşikler
Tütün ve Tütün Yerine Geçen
24
İşlenmiş Maddeler
54
Dokumaya Elverişli Suni ve
Sentetik Lifler
86
Demiryolu Ulaşım Araçlan vb,
Aksam ve Parçalan
72
Demir ve Çelik
26
Metal Cevherleri,Cüruf ve Kül
84
Kazan.Makine ve Cihazlar, Aletler,
Parçalan
Elektrikli Makina ve Cihazlar,
85
Aksam ve Parçalan
Deri Eşya, Saraciye Eşyası,
42
Seyahat Eşyası,Bağırsaktan Eşya
87
Motorlu Kara Taşıtlan,Traktör,
Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
Belçika'ya
İhracat
(MiJvon $)
Önem Yüzde
Sırası
Pavı
53.2
6
14.06
38.6
36.8
36.0
30.3
10
13
4
4
1.75
1.07
7.11
5.97
28.1
1
17.4
21.5
3
5.64
19.6
8
5.03
17.9
15.6
15.1
2
24
4
19.69
0.87
9.73
11.9
13
1.72
11.3
19
1.14
11.1
6
2.49
8.5
12
1.32
(1) Fasıllann önem sıralamasında fasıl bazında Belçika'ya
yapılan ihracatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
TABLO: 26
TÜRKİYE'NİN BELÇİKA'YA İHRACATI
Türkiye'nin Belçika'ya
Yapılan
Toplam
İhracat
İhracatı
(Milvon $) (Milvon $)
Belçika'nın
Toplam
İhracatımız
İçindeki
% Pavı
Türkiye'nin
Belçika İle Türkiye'nin
Dış Ticaret Dış Ticaret
Dengesi
Dengesi
(Milvon $)
(Milvon $)
1989
11.624.7
261.4
2.2
-181.7
-4.167.4
1990
12.959.3
311.7
2.4
-211.0
-9.342.8
1991
13.593.5
287.4
2.1
-269.8
-7453.5
1992
14.719.4
290.0
2.0
-261.3
-8.151.3
1993
15.345.1
293.9
1.9
-389.1
-14.083.3
1994
18.105.9
371.0
2.0
-160.7
-5.166.3
1995
21.635.9
451.4
2.1
-460.5
-14.073.1
Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, Temel Ekonomik Göstergeler,
Ekim 1991, Aralık 1993, Kasım 1996.
TABLO: 27
TÜRKİYE'NİN BELÇİKA'DAN İTHALATI
Belçika'nın
Türkiye'nin Belçika'dan
Yapılan
Türkiye'nin
Toplam
İthalatı
İthalat
Top. İthalatı
(Milvon $)
(Milvon $) İçindeki % Pavı
Petrol Hariç
Belçika'nın
Top.İthalatımız
İçindeki % Pavı
1989
15.792.1
443.1
2.8
3.3
1990
22.302.1
522.7
2.3
2.8
1991
21.047.0
557.2
2.6
3.0
1992
22.870.7
551.3
2.4
2.7
1993
29.428.4
683.0
2.3
2.5
1994
23.272.2
531.7
2.3
2.6
1995
35.709.0
911.9
2.6
2.8
Belçika'ya en çok ihraç ettiğimiz mal grupları önem sırasıyla
08 No'lu Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, Turunçgiller, 62 ve 61
No'lu Örülmemiş ve Örülmüş Giyim Eşyaları ve Aksesuarları, 52
No'lu Pamuk, 73 No'lu Demir ve Çelikten Eşya, 28 No'lu İnorganik
Kimyasal Müstahsallar, İnorganik Kimyasal Birleşiklerdir. Bu altı
fasılda yapılan ihracat Belçika'ya yönelik ihracatımızın yaklaşık
yarısını oluşturmaktadır.
Mal grubu bazında en önemli dış pazarlarımız sıralamasında
1995 yılında Belçika, 28 No'lu İnorganik Kimyasal Müstahzarlar,
İnorganik Kimyasal Birleşikler mal grubunda %17.4 payla birinci, 86
No'lu Demiryolu Ulaşım Araçları, Aksam ve Parçaları mal grubunda
%19.7 payla bu fasıldaki toplam ihracatımız içinde ikinci sırada
yeralmıştır.
1995 yılında 451.4 milyon dolara ulaşan Türkiye'den
Belçika'ya yapılan ihracat toplam 97 mal grubunun 94'ünü
kapsamaktadır. Bu ihracatın 35 mal grubunda 1 milyon dolan, 14 mal
grubunda 10 milyon doları aştığı görülmektedir.
1.2.4.2. Belçika'dan Yapılan İthalat
Dolar bazında hesaplanan dış ticaret verilerine göre 1995
yılında 911.9 milyon dolar ithalat yaptığımız Belçika Türkiye'nin en
çok ithalat yaptığı ülkeler arasında %2.6 oranında bir payla
lO.sırada yer almaktadır.
1989-1995 döneminde Belçika'dan yaptığımız ithalatta
ortalama yıllık artış %17.6 ile aynı dönemde ithalatımız genelinde
%21 olan ortalama yıllık artış seviyesinden biraz daha yavaş
genişlemiştir. Ancak 1995 yılında genel ithalat artışı %53.4, Avrupa
Birliği genelinde %54.5 oranlarında artarken Belçika'dan yapılan
ithalat artışının %71.5'e ulaştığı görülmektedir. 1996 yılının ilk 9
ayında geçen yılın aynı dönemine göre bu ülkeden yapılan ithalat
artışı %30.9 ile %24.1 olan aynı dönem genel ithalat artışının
üzerinde gerçekleşmiştir.
1995 yılı itibariyle .Belçika'dan ithal ettiğimiz başlıca mal
grupları 72 No'lu Demir ve Çelik, 84 No'lu Kazan, Makine ve
Cihazlar, 39 No'lu Plastik ve Plastikten Mamul Eşya, 29 No'lu
Organik Kimyasal Müstahsallar ve 85 No'lu Elektrikli Makine ve
Cihazlar, Akşam ve Parçaları. Bu beş mal grubunda yapılan ithalat
Belçika'dan yaptığımız toplam ithalatın %61.3'ünü karşılamaktadır.
Türkiye'nin Belçika ile olan dış ticaret hacmi 1989-1995
döneminde %93.5 oranında artmıştır. Dış ticaret dengesi sürekli
olarak Türkiye aleyhine açık verirken ihracatın ithalatı karşılama
oranı %59'dan %49.5'e düşmüştür. 1995 yılı itibariyle ihracatın
ithalatı karşılama oranının dış ticaret genelinde %60.6 ve Avrupa
Birliği genelinde %65.7 olması Belçika ile dış ticaretimizde ithalatın
nisbi ağırlığının boyutlannı ortaya koymaktadır.
TABLO: 28
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI
İTİBARİYLE 1995 YILINDA BELÇİKA'DAN
YAPILAN İTHALAT (1)
Bu Slektörde
Top.İth alatımız
İçinde
Be çika'nın
İst.Poz.
No.
Mal Grubu (Fasıl)
72
Demir ve Çelik
Kazan, Makine ve Cihazlar,
84
Aletler, Parçaları
39
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
29
Organik Kimyasal Müstahsallar
Elektrikli Makine ve Cahizlar,
85
Aksam ve Parçalan
Gemiler, Suda Yüzen Taşıt ve
89
Araçlar
40
Kauçuk ve Kauçuktan Eşya
Motorlu Kara Taşıtlan, Traktör,
87
Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
30
Eczacılık ürünleri
38
Muhtelif Kimyasal Maddeler
32
Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan
Hülasa, Boya, Macun, Sakızlar
90
Optik,Fotoğraf,Sinema,Ölçü,
Kontrol, Ayar Cihazlan, Tıbbi Alet
28
İnorganik Kimyasal Müstahsallar,
Organik, İnorganik Bileşikler
17
Şeker ve Şeker Mamulleri
73
Demir veya Çelikten Eşya
Fotoğrafçılıkta, Sinemacılıkta
37
Kullanılan Eşya
Belçika'dan
İthalat
(Milvon $)
174.2
Önem Yüzde
Sırası
Pavı
6
5.76
150.6
127.9
65.4
8
3
9
2.62
9.30
3.81
40.9
12
1.83
36.9
26.3
4
5
6.89
6.37
23.8
21.2
20.4
9
5
8
1.51
6.39
5.12
18.6
9
3.29
16.7
8
2.21
16.6
12.4
10.9
9
7
8
3.73
6.12
2.44
10.5
5
9.18
(1) Fasılların önem sıralamasında fasıl bazında Belçika'dan
yapılan ithalatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
1.2.5. Türkiye-Hoilanda Dış Ticaret İlişkileri
Dış ticaret Hollanda ekonomisinde önemli bir ağırlığa sahiptir.
Mal ve hizmet ihracatının ve ithalatının gayrisafi yurtiçi hasılaya
oranı 1996 yılı itibariyle sırasıyla %55.3 ve %48.9 ile yüksek ve
Hollanda açısından avantajlı seviyelerdedir.^9 Birçok mal grubunun
aynı zamanda önemli ithal ve ihraç kalemleri arasında yeralması
ülkenin dış ticaret bakımından dış dünya ile yüksek ölçüde entegre
olduğunu ve önemli bir aktarma piyasası oluşturduğunu
göstermektedir. Petrol ve rafineri mamulleri, iplik-kumaş, demir-çelik,
elektrikli cihazlar ve makineler gerek ithalat gerekse ihracat
bakımından önem taşırlar, ithalat bakımından daha fazla önem
taşıyan mal grupları motorlu kara ulaşım araçları, hazır-giyim, büro
makineleri, bilgisayarlar ve haberleşme cihazlarıdır. Hayvansal gıda
maddeleri, meyve-sebze, çiçek, kimyevi maddeler ihracatın nispeten
daha önemli olduğu mal gruplandır.
1995 yılı verilerine göre ihracatın %76'sı ve ithalatın %60'ı
Avrupa Birliği ülkeleri ile yapılmaktadır. Sınır komşuları olan
Almanya ve Belçika-Lüksemburg aynı zamanda en önemli ticaret
ortaklarıdır. Bu iki ülkenin Hollanda'nın dış ticareti içindeki payı
ihracatında %40, ithalatında %30 seviyesindedir.
1.2.5.1. Türkiye'nin Hollanda'ya İhracatı
1995 yılında 736.4 milyon dolar ihracat yaptığımız Hollanda
Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında 7.sırada
yeralmaktadır.
Türkiye'nin Hollanda'ya ihracatı oldukça istikrarlı bir gelişme
göstermektedir. 1989-1995 yıllarında bu ülkeye yapılan ihracattaki
ortalama yıllık artış %13.5 ile aynı dönem %14.4 olan ihracatımız
genelindeki ortalama yıllık artış seviyesine oldukça yakın bir büyüme
göstermiştir. Bu ülkenin Türkiye'nin toplam ihracatı içinde aldığı
payın da %3.5-%3.4 ile tetkik döneminde oldukça kararlı bir konuma
sahip olduğu görülmektedir. 1994 ve 1995 yıllarında Hollanda'ya
ihracatımız sırasıyla %20.1 ve %18.5 oranlarında artmıştır.
49 O E C D , Economic Outlook, Aralık 1 9 9 6 .
52
Başlıca ihraç ettiğimiz mal grupları 61 ve 62 No'lu Örülmüş
veya Örülmemiş Giyim Eşyası, 08 No'lu Yenilen Meyvalar, Kabuklu
Yemişler, 20 No'lu Sebze, Meyve, Bitki Parçaları ve Sert Kabuklu
Yemiş Konserveleri ve 72 No'lu Demir-Çelik'tir. Bu beş mal grubu
Hollanda'ya yapılan toplam satımlarımızın %65'ini oluşturmaktadır.
Bilhassa 15.4 milyon kişi ile nispeten küçük bir nüfusa sahip olan bu
ülkenin Türkiye'nin toplam sebze-meyve ve sert kabuklu yemiş
konserveleri ihracatında %9 payla ikinci en önemli dış piyasa
konumunda olması dikkat çekicidir. 1995 yılı itibariyle toplam 42 mal
grubundaki ihracatımız 1 milyon doların, 12 mal grubundaki
ihracatımız 10 milyon doların üzerindedir.
1.2.5.2. Türkiye'nin Hollanda'dan İthalatı
Dolar bazında hesaplanan dış ticaret verilehne göre 1995
yılında 1 milyar 84.3 milyar dolarlık dış alım yaptığımız Hollanda
Türkiye'nin en çok ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında %3.0 payla
9.sırada yeralmaktadır.
1989-1995 yıllarında Hollanda'dan yaptığımız ithalat ortalama
olarak yılda %24 oranında artmış olup aynı dönemde %21 olarak
hesaplanan Türkiye'nin ortalama yıllık ihracat artışını aşan bir
gelişme göstermiştir.
1995 yılı itibariyle ithal ettiğimiz başlıca mal grupları önem
sırası ile 72 No'lu Demir ve Çelik, 29 No'lu Organik Kimyasal
Müstahsallar, 39 No'lu Plastik ve Plastikten Mamul Eşya ve 84 No'lu
Makine ve Cihazlar, Aletler ve Parçalarıdır. Bu mal gruplarında
yapılan ithalat toplamı Türkiye'nin Hollanda'dan yaptığı toplam
ithalatın %54'ünü kapsamaktadır.
Türkiye'nin Hollanda ile olan dış ticaret hacmi 1989-1995
yıllarında %114 oranında artarken bu dış ticaret sürekli olarak
Türkiye aleyhine açık vermiştir. Ancak Hollanda'ya karşı kaydedilen
dış ticaret açığının nispeten büyümüş olmakla beraber Türkiye'nin
toplam dış ticaret açığına göre nispeten daha düşük seviyede kaldığı
görülmektedir. İhracatın ithalatı karşılama oranı dış ticaretimiz
genelinde 1989 yılında %73.6 iken ve 1995'te %60.6'ya inerken
Hollanda ile dış ticaretimizde ihracatın ithalatı karşılama oranı aynı
yıllar içinde %91.4'ten %67.9'a gerilemiştir.
53
TABLO:29
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI
İTİBARİYLE 1995 YILINDA HOLLANDA'YA YAPILAN İHRACAT (1)
Bu Sektörde
Top.İhracatımız
İçinde
Hollanda'nın
İstPoz.
No.
61
62
08
Hollanda'ya
İhracat
(Milvon $)
159.4
143.2
Önem Yüzde
Sırası
Pavı
6
4.63
4
6.50
Mal Grubu (Fasıl)
Örme Giyim Eşyası ve Aksesuar.
Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aks.
Yenilen Meyvalar, Kabuklu
79.9
5
6.47
Yemişler, Turunçgil
Sebze,Meyva,Bitki Parçalan, Sert
20
8.94
47.2
2
Kabuklu Yemiş Konsen/eleri
15
45.0
2.59
Demir ve Çelik
72
Mensucattan Mamul Diğer Eşya,
63
38.1
5
7.06
Kullanılmış Eşya, Paçavralar
Elektrikli Makina ve Cihazlar,
85
2.94
29.2
6
Aksam ve Parçalan
Tütün ve Tütün Yerine Geçen
24
4
4.77
18.2
İşlenmiş Maddeler
14.3
10
2.49
Sentetik ve Suni Devamsız Lifler
55
Kazan, Makina ve Cihazlar,
84
14.1
10
2.04
Aletler, Parçalan
13.3
9
2.63
52
Pamuk
69
Seramik Mamulleri
11.5
4
5.77
25
Tuz,Kükürt,Toprak ve Taşlar
Alçılar ve Çimento
9.7
12
2.49
Yenilen Sebzeler ve Bazı Kök ve
07
Yumrular
9.6
14
2.54
42
Deri Eşya,Saraciye Eşyası,Seya­
hat Eşyası, Bağırsaktan Eşya
9.4
9
2.11
86
Demiryolu Ulaşım Araçlan vb.
7.6
5
8.36
Aksam ve Parçaları
(1) Fası ların önem sıralamasında fasıl bazında Hollanda'ya yapılan
İhracatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
TABLO: 30
TÜRKİYE'NİN HOLLANDA'YA İHRACATI
Hollanda' Türkiye'nin
Hollanda
nın Toplam
İle Ticaret
İhracatımız
Dengesi
İçindeki
% Pavı .(Milvon $)
Türkiye'nin
Dış Ticaret
Dengesi
(Milvon $)
Türkiye'nin
Toplam
İhracatı
(Milvon $)
Hollanda'
ya Yapılan
İhracat
(Milvon $)
1989
11.624.7
406.9
3.5
-38.3
-4.167.4
1990
12.959.3
435.4
3.4
-137.9
-9.342.8
1991
13.593.5
474.9
3.5
-166.7
-7.453.5
1992
14.719.4
499.8
3.4
-198.7
-8.151.3
1993
15.345.1
517.0
3.4
-352.9
-14.083.3
1994
18.105.9
621.0
3.4
-119.1
-5.166.3
1995
21.635.9
736.4
3.4
-347.9
-17.073.1
Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, Temel Ekonomik Göstergeler,
Ekim 1991, Aralık 1993, Kasım 1996.
TABLO: 31
TÜRKİYE'NİN HOLLANDA'DAN İTHALATI
Türkiye'nin
Toplam
İthalatı
(Milvon $)
Hollanda'dan Hollanda'nın
Türkiye'nin
Yapılan
İthalat
Top. İthalatı
(Milvon $) İçindeki % Pavı
Petrol Hariç
Hollanda'nın
Top.tthalatımız
İçindeki % Pavı
1989
15.792.1
445.2
2.8
3.3
1990
22.302.1
573.3
2.6
3.0
1991
21.047.0
641.6
3.0
3.5
1992
22.870.7
698.5
3.1
3.5
1993
29.428.4
869.9
3.0
3.2
1994
23.272.2
740.1
3.2
3.6
1995
35.709.0
1.084.3
3.0
3.3
TABLO: 32
ÖNEM SIRASINA GÖRE DÜZENLENMİŞ MAL GRUPLARI İTİBARİYLE
Bu Sektörde
Top.İhr. İçinde
Hollanda'nın
İst.Poz.
No.
72
29
39
84
88
85
90
28
38
54
33
37
01
32
87
48
30
73
Mal Grubu (Fasıl)
Demir ve Çelik
Organik Kimyasal Müstahsallar
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
Kazan.Makina ve Cihazlar, Aletler,
Parçalan
Hava Taşıtlan, Uzay Araçlan,
Aksam ve Parçalan
Elektrikli Makina ve Cihazlar,
Aksam ve Parçalan
Optik,Fotoğraf,Sinema,Ölçü,
Kontrol,Ayar Cihazlan, Tıbbi Alet
İnorganik Kimyasal Müstahsallar,
Organik,İnorganik Bileşikler
Muhtelif Kimyasal Maddeler
Dokumaya Elverişli Suni ve
Sentetik Lifler
Uçucu Yağlar, Rezinoitler
Parfümeri, Kozmetikler, vb.
Fotoğrafçılıkta.Sinemacılıkta
Kullanılan Eşya
Canlı Hayvanlar
Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan
Hülasa, Boya, Macun.Sakızlar
Motorlu Kara Taşıtlan,Traktör,
Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
Kağıt ve Karton,Kağıt Hamumndan Kağıt ve Kartondan Eşya
Eczacılık Ürünleri
Demir ve Çelikten Eşya
Hollanda'
dan İthalat
(Milvon $)
275.2
112.9
101.0
İhracatın değer büyüklüğü esas alınmıştır.
Önem Yüzde
Sırası
Pavı
5
9.10
4
6.58
5
7.35
99.3
10
1.73
47.6
6
3.45
40.4
13
1.80
28.0
7
3.71
25.1
25.0
6
6
5.64
6.29
24.0
6
4.82
21.2
3
14.72
19.8
18.5
4
4
17.3
5.40
17.1
10
3.02
16.9
13
1.07
14.1
12
2.01
13.1
8
4.00
12.7
7
2.84
Hollanda'dan yapılan
2. BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARININ KONUMU VE
BOYUTLARI
2.1. BATİ AVRUPA'DAKİ TÜRK VARLİĞİNİN TÜRKİYE
EKONOMİSİ AÇİSİNDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
1960'lı yıllarda Batı Avrupa ülkelerinin büyük ölçülere varan
işgücü talebinin karşılanması Türkiye açısından bir fırsat olarak
değerlendirilmiştir. Böylece
- Türkiye'de yüksek olan nüfus artışı ve tarımda
mekanizasyona geçiş, sanayileşme gibi nedenlerle daha da
büyümesi beklenen işgücü fazlasının yurtdışında istihdam «îdilmesi
suretiyle yurtiçinde işsizlik baskısının hafifletilmesi,
- Batı Avrupa'ya giden Türk işçilerinin bir süre sonra geri
dönecekleri dikkate alınarak, yeni tekniklere ve modern çalışma
şekillerine ulaşma çabası içinde olan ekonomimize Avrupa
işyerlerinde deneyim kazanmış çok sayıda eleman sağlanması,
- Türk toplumuna yaygın bir şekilde Avrupa kültürü, yaşam
anlayışı ve lisan bilgisi kazandıniması,
- Türk işçilerinin yurtdışından yakınlarına gönderecekleri
yardımların genellikle gelir seviyesi düşük kesimlere doğrudan
destek vermesiyle sosyal baskıların hafifletilmesi ve kırsal
kesimlerde satın alma gücünün yükseltilmesi,
- Yurtdışındaki Türk işçilerinin yakınlarına gönderecekleri
yardımlar ve Türkiye'ye plase edilebilecek tasarruflar yardımıyla
Türkiye'ye ihtiyaç duyulan döviz girişi temini,
gibi avantajlar elde edilebileceği düşünülmüştür.
2.1.1. Türkiye'ye Döviz Transfer İmkanlarının Önem
Kazanması
1960'lı yıllarda dışticaret açıklarının finansmanı sorununun
ekonomik gelişmeyi sınırlayan kısıtlayıcı faktör konumunda olması
yurtdışında çalışan Türk işçilerinin döviz transferlerinin önemini ön
plana çıkarmıştır.
Türkiye'ye gelen işçi dövizi transferleri ilk kez 1973 yılında 1
milyar doları, 1988 yılında 3 milyar doları aşmış; 1972-1981
döneminde işçi dövizi transferlerinin ihracata oranı yıllık ortalama
olarak %70.8'e ulaşmıştır. 1960'lı yılların ikinci yarısından sonra
fakat bilhassa 1970'li yıllarda yurtdışından Türkiye'ye gönderilen işçi
dövizi transferlerinin Türkiye ekonomisine büyük destek sağladığı bir
gerçektir. Hatta petrol faturasının katlanarak artması gibi muhtelif dış
ve iç sıkıntıların yaşandığı bu kritik dönemde Türkiye'nin gösterdiği
dikkat çekici ekonomik performansın büyük ölçüde yurtdışındaki Türk
işçilerinin döviz transferlerine dayandığını söylemek yanlış
olmayacaktır.
İşçi olarak yurtdışına çıkışın çok cazip görülmesi, dışarda
çalışanların sayısının hızla artması ve zamanla Türk işçilerinin
yurtdışında biriken tasarruflarının da önem kazanması bu kaynağın
Türkiye açısından nasıl geliştirilebileceği ve değerlendirilebileceği
arayışlarını gündeme getirmiştir.
* "Köy Kalkınma Kooperatifleri" adı altında, zamanın Köyişleri
Bakanlığı tarafından ortaya atılan ilk modelde, yurtdışına gitmek
isteyen Türk işçileri doğup büyüdükleri köy için çeşitli kalkınma
projelerini gerçekleştirmek maksadıyla kurulacak kooperatiflere
katıldıkları ve yurtdışında edinecekleri tasarruflarla üyesi olacakları
bu kooperatifi destekleyeceklerini taahhüt ettikleri takdirde yurtdışına
işçi olarak sıra beklemeksizin gidebileceklerdi.
1965-1973 yılları arasında bu türden 1400 kadar kooperatif
kurulmuş, ancak bunların çoğu yalnız sıradışı yurtdışına gitmek için
kullanıldıklarından amaç elde edildikten sonra işlememiş; gerçek
anlamda kurulan kooperatifler ise bilgisizlik ve işletme hatalarından
dolayı başarılı olamamışlardır.
* İkinci model olan "İşçi Şirketleri"nin amacı ise işçi
tasarruflarının birleştirilmesi suretiyle elde edilecek yatırım
sermayesi ile Türkiye'de çok ortaklı sanayi şirketleri kurulmasıydı.
Böylece işçilerin yurtdışındaki tasarruflarının Türkiye'de yatırımlara
kaydırılması, yatırımların yurt çapında yaygınlaştırılması suretiyle
nispeten geri kalmış yörelerde de istihdam imkanı yaratılması ve
ilerde Türkiye'ye dönecek ortak işçilere çalışma ve gelir güvencesi
sağlanmasıydı.
Bu çerçevede kurulan 360 kadar İşçi Şirketi'nden 1980'li
yıllara gelindiğinde ancak 80 tanesi işler durumdaydı. Bunların çoğu
da isabetsiz yer ve iş alanı seçimi, organizasyon ve yönetim hataları,
işletme sermayesinin yetersizliği gibi nedenlerle iflas etmişlerdir.
Devlet tarafından organize edilen bu iki önemli uygulamada
önde gelen amaç Batı Avrupa'daki Türk işçilerinin döviz
transferlerinin arttırılması ve döviz tasarruflarının Türkiye'ye
kaydırılmasıydı. 1982 yılından sonra ise yurtdışındaki Türklerin döviz
transferlerinin Türkiye ekonomisi için sahip olduğu nisbi önemin
hızla gerilediği görülmektedir. Bahiskonusu transferlerin Türkiye'nin
ihracatına oranı 1982 yılında %30'un, 1988 yılında %20'nin altına
düşmüştür. 1996 yılında bu oranın %15'den küçük olacağı tahmin
edilmektedir.52 Başta turizm olmak üzere diğer hizmet kalemlerinden
sağlanan döviz girdileri de ihracat geliri ile birlikte ele alınırsa, 1980
yılında %56 olan yurtdışındaki Türklerin döviz transferlerinin
Türkiye'nin döviz gelirlerine karşı nisbi büyüklüğünün 1995 yılında
%8.8'e kadar indiği görülmektedir.
50 Murat C a n , Hatice Can-Engin; Siyah Lale, 1995.
51 1 9 6 5 yılında Almanya'nın Köln şehrinde, devlet insiyatifi olmadan Türk
işçilerinin biraraya gelerek, kendi çabalarıyla kurdukları Türksan v e benzeri diğer
bazı şirketler faaliyetini 1990'lı yıllarda da sürdürebilmiştir.
52 1 9 9 6 yılı için kesin ihracat v e işçi transferleri rakamları henüz yayınlanmamıştır.
59
2.1.2. Batı Avrupa'da Yerleşik Türk İşadamı Varlığının
Önem Kazanması
Bilhassa 1980'clen sonra gerçekleştirilen dışa açılma
politikalarıyla, artık ekonomik gelişmede belirli bir noktaya ulaşmış
olan Türkiye bugün 25 milyar dolar ihracat yapan ve 40 milyar
doların üzerinde yıllık döviz geliri olan bir ülke konumuna gelmiştir.^s
Dış dünya ile büyük ölçüde gelişen ekonomik entegrasyon
Türkiye'nin ihtiyaç ve önceliklerinde de yapısal değişiklikler meydana
getirmiştir. Artık sorun esas itibariyle ithal ikamesine dayalı bir
sanayileşme süreci içinde gerekli dış girdilerin temini için döviz
sağlanmasından ibaret değildir. Yoğun uluslararası rekabete sahne
olan dünya piyasalarında mamul mallarımızın sürüm imkanlarının
korunup geliştirilmesi, yeni ve en uygun teknolojilerin takibi, üretimin
gerek verimlilik gerekse aranılan teknik özellikler bakımından
müşteri tercihlerine sürekli olarak uyumu ön plana çıkmıştır.
Batı Avrupa'da yerleşik Türk varlığının Türkiye ekonomisi
açısından artık doğrudan sağladıkları döviz transferlerinden çok,
bulundukları ülkelerde edindikleri piyasa tecrübeleri, iş imkanları ve
sosyal ilişkileri bakımından değerlendirilmeleri önem kazanmıştır. Bu
nedenle başlangıçta yalnız Türk işçileri olarak algılanan Batı
Avrupa'daki Türk varlığının artık Türk tüketicileri ve giderek artan
ölçüde Türk işadamları olarak dikkate alınmaları gerekmektedir.
Batı Avrupa'da kurulu Türk firmalarının Türkiye ekonomisinin
dış piyasalarla ilişkilerinde ihtiyaç duyduğu, fakat henüz yeterli
düzeyde gerçekleştiremediği doğrudan dış yatırımlar olarak
değerlendirilmesi imkanı bir avantaj olarak ele alınmalıdır. Çünkü
Türk firmaları için başka şekilde bu amaçla üstlenilmesi gereken
oldukça yüksek maliyetlerin ötesinde, istenen sonucun alınmasında
ilgili piyasaya vakıf ve aranılan şartlara uygun, yetişmiş insan
kaynağı bulunması da çoğu kez ayrı bir maliyet ve önemli bir risk
kaynağı oluşturmaktadır. Türkiye Avrupa piyasalarında ticari ve
teknik hizmet sunabilecek yetişmiş insan bakımından zengin değildir.
53 Türkiye'nin toplam döviz gelirleri 1976 yılında 2.3 milyar dolar, 1 9 8 6 yılında 10.8
milyar dolar seviyesinde bulunuyordu. Son 2 0 yıl içinde Türkiye'nin döviz
gelirlerinin kabaca herbir 10 yılda 4 kat artmış olduğu görülmektedir.
Batı Avrupa'da yetişmiş ve deneyim kazanmış Türk işadamları
bu bakımdan Türkiye için önemli bir beşeri sermaye birikimi^'*
oluşturmaktadır.
Ülkemizin çoğu kez nispeten geri kalmış
yörelerinden ve mütevazı sosyal kesimlerinden çok sayıda
vatandaşımızın Batı Avrupa'ya gitmiş olması sürdürülen ilişkilerin de
yardımıyla Avrupa tecrübesinin Türk toplumuna yaygın bir şekilde
girmesine, lisan bilgisi, ileri bir sosyal yaşam ve tüketim anlayışının
gelişmesine yardımcı olmuştur.^^ Aynı şekilde başta gıda olmak
üzere birçok Türk mallarının ve tüketim alışkanlıklarının Avrupa'da
tanınması ve Türkiye'ye turizm yönünden duyulan ilginin artmasında
da Batı Avrupa'daki Türk topluluğunun sahip olduğu etki ve ilişkilerin
katkısı vardır. Batı Avrupa'daki Türk işadamları varlığı bu gibi etki ve
ilişkilerin gelişmesinde, bahiskonusu mal ve hizmetleri Avrupa'da
fiilen görmek, almak ve kullanmak imkanı sağlamaları bakımından
aktif bir teşvik unsuru olmuştur.
Başka ülke tacirlerinin yüksek ticari başarı riski, dar sürüm
imkanları ve muhtelif temin zorlukları nedeniyle ilgi duymadıkları
birçok Türk mamulünün Batı Avrupa piyasalarına girmesi ve zamanla
tanınarak şimdi çok daha geniş sürüm imkanlarına kavuşmaları
büyük ölçüde Avrupa'daki Türk işadamlarının ısrarlı gayretleriyle
gerçekleşmiştir.^^
iktisat terimi olarak bu husus yaygın bir şekilde İngilizce söyleniş şekli olan
"human-capital" sözcüğü ile tanımlanmaktadır.
Bu çerçevede yapılan gözlemler, bilgi edinmenin daha iyi olanın tercihi yönünde
uyum gösterilmesi için her zaman yeterli olmadığını ortaya koymaktadır. Bilhassa
yeterli genel kültür birikimine sahip olmadan değişim ve uyum baskısı ile
karşılaşılması insanları daha güçlü bir şekilde kendi mevcut manevi değer ve
yaşam alışkanlıklarına sarılmaya ve daha muhafazakar bir tutum içine girmeye
sevkedebilmektedir.
^® Türkiye'deki üretici firmalar da çoğu kez yüksek pazarlama maliyeti ve başarı
riski nedeniyle Avrupa piyasasında insiyatif üstlenerek öncülük etmekten kaçınmış
veya bu bakımdan ısrarlı olamamışlardır.
61
2.1.3. Batı Avrupa'daki Türklerin Kendi İşyerlerini Kurmaya
Yönelmeleri
2.1.3.1. Daha İyi Bir Yaşam ve IVIaddi Güvence İçin
Türkiye'de Yapılması Tasarlanan Kendi İşini
Kurma Girişiminin Avrupa'ya Aktarılması
Bati Avrupa ülkelerine gelen Türk işçilerinin çoğu Türkiye'de
işsiz ve çaresiz kişiler değildi. Bunların bir kısmı ön planda
gerçekten yalnız iş bularak kendisinin ve ailesinin geçimini temin
etmek durumunda olsa da genel hareket noktası daha iyi ve maddi
açıdan daha güvenli bir yaşam arayışıydı. Henüz sanayileşme süreci
içinde olan Türkiye'de işçi olmak genellikle tatminkar ve güvenceli
bir mesleki seçim ve yaşam şekli olarak görülmez, işçi olarak
çalışanlar ilerde belki bir fırsatını bulup kendi işyerlerini kurmak,
dükkan açmak veya gayrimenkul edinmek suretiyle maddi güvence
sağlama umuduyla hareket ederler. Batı Avrupa'ya gelen Türk
işçilerinde bu eğilimin daha da güçlü olduğu kabul edilebilir.
Önceleri lisanını ve adetlerini bilmedikleri ülkelerde alıştıkları
ortamdan ve yakınlarından uzak bir şekilde yaşamak durumunda
kalan Türk işçileri için mümkün olduğunca fazla tasarruf ederek
ilerde Türkiye'de kendilerine yeterli kazanç ve maddi dayanak
sağlayacak bir yatırımda bulunmak göç hareketinin başlangıcından
itibaren en güçlü hareket noktası olmuş bu nedenle tasarrufa
herşeyden fazla önem ve öncelik veren bir anlayışla hareket
edilmiştir.S'' Avrupa'da çalışan Türkler tarafından Türkiye'de tarla,
daire, dükkan gibi gayrimenkul alımlarının toplam itibariyle büyük
boyutlara ulaştığı tahmin edilmektedir.Ayrıca Türkiye'de çok ortaklı
şirket kuruluşlarına katılmak bakımından da Avrupa'daki Türk
Batı Avrupa'ya gelişin ilk yıllarında tasarrufa büyük öncelik verilmesi Türklerin
içinde bulundul^ları topluma uyumlarını, lisan öğrenmelerini v e ilişki kurmalarını
zorlaştırmıştır. Tasarruf amacıyla çok mütevazi y a ş a m şartlarının kabul edilmesi
Avrupa toplumlarında olumsuz bir Türk imajı yerleşmesini teşvik etmiştir.
5ö Avrupa'daki Türkler tarafından Türkiye'ye sağlanan döviz girdilerinin gerçekte
yalnız havale yoluyla Türkiye'ye nakit olarak gönderilen v e işçi dövizi olarak kayda
g e ç e n miktardan daha yüksek olduğu kabul edilmelidir.
62
işçilerinin, bu konuda tecrübeleri olmadığı halde başlangıçta oldukça
istekli
davrandıkları
bilinmektedir.
Ancak
bu
girişimlerde
başarısızlıkların kötü örnek olması çok ortaklı yatırımların sürdürülüp
yaygınlaştırılmasını engellemiştir.
1970'li yılların ortalarından itibaren Batı Avrupa'daki Türklerin
giderek artan ölçüde yakınlarını yanlarına alarak veya burada
evlenerek aile düzeni içine girmeleri ve muhtelif nedenlerle bu
ülkelerdeki yaşamlarının artık, en azından ekonomik aktif dönemi
itibariyle
geçici
olamayacağının
bilincine
varmaları
onları
tasarruflarını kullanarak bir zamanlar Türkiye'de başarmak istedikleri
kendi işini kurma umutlarını bulundukları ülkede gerçekleştirmek
arayışı içine itmiştir.
Batı Avrupa'da sınai üretimde hızla otomasyona ve işgücü
tasarrufuna yönelik teknolojilere geçiş, madenciliğin gerilemesi,
konfeksiyon gibi el emeğinin yeterli düzeyde ikame edilemediği
sektörlerde üretimin ucuz işgücüne sahip başka
ülkelere
kaydırılması gibi nedenlerle bilhassa 1970'li yılların ikinci yarısından
itibaren ekonomilerin işgücü ihtiyacı nisbi olarak gerilemiştir. İlgili
ülkeler gerek işten çıkarırken gerekse yeni işe alırken doğal olarak
kendi vatandaşlarını koruyup gözettikleri için emek piyasasındaki bu
yapısal değişiklikler yabancı işçilere nispi olarak daha ağır bir
şekilde yansımıştır. Bilhassa, yeni teknolojilere ve aranan yeni
mesleki becerilere uyumda eğitim eksikliği, lisan yetersizliği gibi
nedenlerle daha fazla zorluk çeken Türk işçileri arasında işsizlik
oranı genel seviyenin çok daha üzerine çıkmıştır. Bu durumda işini
kaybeden ve tatminkar yeni bir iş bulma umudunu yitiren, fakat
yalnız sosyal yardımlara bağlı kalmadan, birşeyler yapmak arzu ve
enerjisine sahip Türk işçileri için kendi işini kurmak cazip bir seçenek
haline gelmekte; başka bir ifadeyle şartlar bu riskin üstlenilmesini
teşvik etmektedir.
2.1.3.2. İş Kurma Yönelişinde Değerlendirilebilecek
Fırsatların Oluşması
Yatırım kararını etkileyen en önemli faktörler bilindiği gibi
bugün için karşılanamayan veya uyandırılabilecek bir talep veya
talep fazlasının tespiti ile belirli bir mal veya hizmetin arzında
63
rekabet avantajına sahip olunabileceğinin anlaşılmasıdır. Batı
Avrupa'da yerleşik Türklerin iş hayatına atılıp kendi işyerlerini
kurmaları için bu iki bakımdan da müsait fırsat ortamları oluşmuştur.
* Avrupa'da yaşayan Türk topluluklarının büyümesiyle kendi
alışkanlıklarını ve tercihlerini içeren, dolayısıyla bulundukları
ülke piyasalarındaki mevcut arz çerçevesinde yeterince
karşılanamayan mal ve hizmet taleplerinin ekonomik açıdan
değerlendirilebilir boyutlara ulaşması,
* Türkiye ile Batı Avrupa ülkeleri arasındaki mevcut pazar
ilişkilerinin farklı rekabet avantajlarını tamamen kapsayan ve
değerlendiren bir yaygınlıkta gelişmemiş olması,
şeklinde özetlenebilir.
Batı Avrupa'da yerleşik Türklerin, yabancı bir ülkede yaşayan
herkes gibi, en çok eksikliğini çektikleri şey, alıştıklarından farklı bir
çevre ortamında yaşamak zorunluluğuydu. Gerçi onlar çalışmak için
bu ülkelere gelirken sıkıntılara katlanmayı göze almışlardı ama
zamanla ve ortama alıştıkça bulundukları ülkelerde de
yabancılıklarını giderecek ve alışkanlıklannı tatmin edecek imkanlar
aradılar.
En çok ihtiyaç duyulan şey kendileriyle aynı alışkanlıklara
sahip diğer Türklerle sosyal ilişki kurmak, boş vakitlerde birlikte
eğlenebilmek ve yemek alışkanlıklarının tatminiydi. Bu talep ilk Türk
kahvehanelerinin,
lokantalarının,
bakkal
ve
manavlarının
kurulmasına yol açmıştır. İlk Türk girişimcilerin belki bazı eksiklik ve
yetersizliklerine rağmen tercih edilmeleri, işi öğrenmeleri ve tecrübe
kazanmaları için fırsat sağlamış, başarılı olanların ortaya koydukları
örnek, elde ettikleri maddi refah ve itibar artışı ise yeni yatırımcılara
heves ve cesaret vermiştir.
Bugün dış ticaret, gıda, toptancılık, tekstil, taşımacılık, inşaat
gibi birçok sahalarda faaliyet gösteren Türk işadamları bizzat
bahiskonusu tecrübe sürecini takip ederek gelmemiş olsalar da. Batı
Avrupa'da yerleşik Türklerin zamanla oluşturdukları bir piyasanın
ilişkileri içinde yatan tecrübe birikimine dayanmak avantajına sahip
olmuşlardır.
Batı Avrupa'da yerleşik Türk işadamlarının kullanabilecekleri
diğer önemli bir fırsat bilgi üstünlüğüdür. Türkiye'nin sunabileceği
mal ve hizmetleri nitelikleri ve fiyat avantajları bakımından diğer
Avrupalı işadamlarına göre daha iyi bilen Türk işadamları Avrupa'da
yerleşik olmalarının sonucu Avrupa piyasasının imkanlarını,
tercihlerini, fiyat ve kalite rekabeti olanaklarını da Türkiye'deki Türk
işadamlarından daha iyi tanıma durumundadırlar. Bu bilgi avantajı
onlara başkalarının farkedemediği, sürüm kabiliyetine sahip piyasa
imkanlarını yakalamak veya mevcut ticari ilişkilerin geliştirilmeye
müsait olanlarını ve uygun iş geliştirme yöntemlerini daha kolay ve
doğru teşhis etmek kabiliyeti kazandırmaktadır.
2.1.3.3. Batı Avrupa Ülkelerinde Yetişmiş Türk İnsan
Varlığı ve Sermaye Birikiminin Kullanılabilmesi
Batı Avrupa'da yerleşik Türk işadamlarının hepsinin evvelce
işçi olarak bu ülkelere gelmiş eğitimsiz kişiler olmadığının da
gözönünde tutulması gerekir. Türkiye'den tahsil amacıyla Batı
Avrupa'ya gelerek yüksek okul mezunu olan çok sayıda gencin bir
kısmı Türkiye'ye dönmeyerek bu ülkelerde kaldığı gibi Batı
Avrupa'da yerleşik Türk ailelerinin muhtelif seviyelerde mesleki
eğitim gören çocukları da iş hayatı için önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır.59
Batı Avrupa'da iş hayatına atılan tahsilli Türk gençlerinin
yeteneklerine uygun çalışma ve yükselme imkanı bulmakta bazen
nispeten daha fazla zorlukla karşıIaşmaları6° onları kendi işlerini
kurma yoluna sevkeden ayrı bir faktör olmaktadır.
Türk ailelerinin birgün Türkiye'ye dönünce kullanmak veya
maddi güvence temini amacıyla yıllar boyu özveriyle biriktirdikleri
tasarruflar artık Türkiye'de yeni bir ekonomik başlangıç yapmayı
^9 Başta A l m a n y a olmak üzere Fransa, Belçika v e Hollanda'da halen yüksek
eğitim gören Türk öğrencileri sayısının 2 0 . 0 0 0 ' e ulaştığı tahmin edilmektedir.
^ Eşit şartlara sahip olunması halinde Batı Avrupa ülkeleri işe a l m a d a v e staj
imkanı tanımakta kendi vatandaşlarına öncelik tanımaktadır. Bu tutum işsizlik
oranının yüksek olduğu sektörierde v e idari yetki v e sorumluluk içeren pozisyonlar
için yapılan istihdam tercihlerinde daha belirgindir.
65
düşünmeyen ailenin Avrupa'da yetişmiş yeni kuşak gençlerine
başlangıç sermayesi olarak tahsis edilebilmektedir. Aile yakınları
arasındaki dayanışma ve Türkiye'de bulunan finansman imkanlarının
da gerektiğinde Avrupa'ya transfer edilebilmesi sermaye temini
olanaklarını genişletmektedir.
Avrupa'da yetişmiş, buradaki ekonomik yaşamın bütün sosyal
ve kültürel gereksinmelerine sahip, muhtelif sahalarda mesleki eğitim
görmüş Türk gençleri Türklere ait mevcut işlerlerinin aktivitelerini aile
dayanışması içinde geliştirmeleri bakımından önemli katkı
sağladıkları gibi, yeni teknoloji ve ileri düzeyde mesleki bilgi
gerektiren sektörlerde Türk firmalarının kurulup gelişmesini de
mümkün kılmışlardır.
Avrupa'da yetişmiş Türkler arasında girdiği işte mesleki başarı
göstererek önemli pozisyonlara yükselenler de bulunmaktadır. Bu
şekilde edinilen üst seviyedeki mesleki tecrübe ve piyasa
deneyimlerinin yeni iş kuruluşlarında ve genel anlamda Türk
yatırımcılar tarafından kullanılabilecek fırsatlar içerebileceği
düşünülmektedir.
2,2. BATI AVRUPA'DAKİ TÜRK İŞADAMLARI VARLIĞININ
BOYUTLARI
Dünya ticareti ile entegrasyonun önemli bir şartı dünya
piyasalarında yaygın organik ilişkilere sahip olunmasıdır. Türkiye'yi
tarihi süreç içinde ekonomik geri kalmışlığa iten önemli nedenlerden
biri dışticaret ilişkilerinin yalnız Türkiye piyasasında kabul edilmesi
olmuştur. Böylece yabancı işadamları Türkiye'ye gelerek gereksinim
duydukları malları burada talep yönünden büyük ölçüde kendilerince
etkilenebilen şartlar içinde alabilirken, Türkiye'de kurdukları
acentalık, temsilcilik, şube veya ortaklıkları vasıtasıyla Türkiye'de
satmak istedikleri malların seçim ve sürümünü bizzat üstlenerek
piyasayı arz yönünden de kontrol imkanı bulmuşlardır. Bu durum
uzun süre Türkiye'yi dünya piyasalarındaki gelişmeleri zamanında
takip etmek, ticari fırsatları yakalamak, rekabet şartlarına zamanında
uymak ve rekabet ortamını etkilemek bakımından insiyatif kazanmak
imkanlarından uzak tutmuştur.
Günümüz dünyasında gelişen uluslararası ticari ilişkiler en
avantajlı rekabet şartlarını yakalayabilmek için dış piyasalarda bizzat
aktivite kazanmanın önemini artırmakta, firma bazında doğrudan
yatırımları bir ticari strateji ve rekabete uyum şekli olarak teşvik
etmektedir. Genel yaklaşımda globalleşme adı altında ele alınan bu
eğilim firma bazında çok uluslu şirketlerin^^ önem kazanmasını teşvik
etmektedir.
Mevcut finansman olanaklarının ve iş hacminin doğrudan
yatırımı verimli veya mümkün kılındığı hallerde ise hedef alınan dış
piyasalardaki rekabet şansının gözetilip geliştirilmesi için firma
bazında yakın işbirliği kurulması bir çıkar yol olabilmektedir. Bu
yöntemin zayıf noktası karşılıklı olarak tam bir menfaat gözetimine ve
bu işbirliğinin sürekliliğine, istismar edilmeyeceğine güven
duyulabilmesi olduğundan ilgili firma sahip veya yetkilileri arasında
da kişisel güven ve yakınlık kurulmasını gerekli kılmakta, işbirliği
imkan ve kararları büyük ölçüde karşılıklı kişisel kanaatlerden
etkilenmektedir.62
Türk toplumunun Batı Avrupa ülkeleri ile kültürel ve sosyal
ilişkilerinin yaygın ve gelişmiş bir düzeyde olduğu söylenemez. Dışa
açılmak isteyen küçük ve orta boy firmalarımız için çoğu kez lisan
sorununun aşılması ve Avrupalılar açısından olumlu izlenim
bırakabilecek yeterli prezentasyon temini dahi sorun olabilmektedir.
Bu çerçevede esasen Batı Avrupa'da yerleşik olmaları nedeniyle
ülkeyi iyi tanıyan, gerekli temsil kabiliyetine sahip, belirli bir sahada
deneyimli ve piyasa ilişkileri olan Türk işadamlarının Türkiye'de
Uluslararası terimiyle Multinational Companies etkileri, stratejileri, avantajları ve
katma değeri yönlendirme imkanları gibi bakımlardan 1950'lili yılların ikinci
yarısından itibaren birçok bilimsel araştırmalara konu olmuştur.
®2 Malezya, Singapur, Filipinler, Endonezya gibi Uzak Doğu ülkelerinde yerleşik
ÇinTılerin birbirleriyle işbirliği yapma ve karşılıklı destek sağlamak suretiyle bu
ülkelerarası ve Çin'le olan ticarette büyük.bir etkinlik kazanmaları ve bu bakımdan
ikinci Dünya Savaşına yakın yıllarda, çoğu kez göçmen olarak, zor şartlarda
yaşadıkları bu ülkelerdeki yerli toplumlara karşı genel anlamda refah üstünlüğü
sağlamaları ilginç bir örnektir. Çünkü aynı kültür ve geleneklere sahip olmanın
etkisiyle bu eski Çin'li göçmenler birbirlerine daha fazla yakınlık ve güven
duyabilmekte, çok daha kolay anlaşabilmektedir.
kurulu Türk firmaları için Batı Avrupa ile ticarette bir fırsat ve
doğrudan yatırım alternatifi olarak değerlendirilmesi gerekir.
Avrupa'da bugün toplam yaklaşık 55.000 kadar Türk işadamı
yerleşik olarak faaliyet göstermektedir. Bu araştırma çerçevesinde
ele alınan Fransa, Belçika ve Hollanda'da yerleşik olarak toplam
10.000 kadar Türk işadamı bulunmakta ve bu ülkeler Avrupa'daki
Türk işadamlarının yaklaşık %18'ini kapsamaktadır. Başka bir
yaklaşımla, Almanya hariç tutulduğu takdirde^^, Almanya dışındaki
Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk işadamlarının %69'u Fransa,
Belçika ve Hollanda'dadır.
2.2.1. Fransa'daki Türk İşadamları
İhtiyatlı tahminlere göre Fransa genelinde 3.500 civannda
vatandaşımız işyeri sahibidir. Bu rakamın 5.000 hatta daha yüksek
olarak tahmin edilebildiği de görülmektedir. Fransa'da serbest
çalışan yabancılarla ilgili istatistiklerin yayınlanmaması daha kesin
verilerle çalışılmasını mümkün kılmamaktadır. Şahıs firmalarında
işyerinin bazen Fransız tabiyetini sahip bir kişi üzerine çıkarılması
veya işyeri sahibinin kendisinin Fransız vatandaşı olması Meslek
Odaları verilerine istinat edilmesini güçleştirmektedir. Sermaye
şirketlerinde ise genel kayıt verilerine göre hissedar yabancı
işadamlarının tespiti ve ülkelerine göre tasnifi daha da zordur.
1988-1990 yıllarında iki yıl süren ve Fransa genelinde
yürütülen bir anket çalışmasının sonuçları Türk firmalarıyla ilgili bazı
somut bilgiler elde edilmesini mümkün kılmıştır.
2.2.1.1. Fransa'daki Türk Firmalarının Bölgesel Dağılımı
Fransa'da yerleşik Türk topluluğunun ve Türk firmalarının
bölgesel dağılımları arasında paralellik görülmesi şaşırtıcı
bulunmamaktadır. Çünkü rakamsal olarak Türk firmalarının
çoğunluğunu oluşturan esnaf hüviyetine sahip lokantalar, gıda
maddeleri ticareti yapanlar ve muhtelif hizmetler sunan firmalar hitap
ö3 Almanya'da yerleşik Türk işadamlarının sayısı 1995 yılı itibariyle 40.500
kadardır. Bakınız: F.Şen, A.Goldberg, G.Kızılocak, A.Humpert, Türken als
Unternehmer, Studien und Arbeiten des Zentrums für Turkeistudien, Band 18,
1996.
ettikleri müşteri kitlesi olarak öncelikle Türk toplumunu esas
almaktadırlar.
Türklerin Fransa'da en yoğun olarak oturduğu yer olan Alsace
bölgesi aynı zamanda Türk şirketlerinin de en fazla canlılık
kazandığı yerdir. Fransa'da kurulu Türk firmalarının %41.5'i burada
bulunmaktadır.^4 önem sıralamasında Türk firmalarının %31.5'ini
kapsayan Paris ve çevresi ikinci, %13'ünü kapsayan Lorraine
üçüncü ve Fransa'nın ikinci büyük kenti olan Lyon'un da yeraldığı
Rhone bölgesi %9 payla 4.sırada yeralmaktadır. Türk firmalarının
%94.5'i bu dört bölgede toplanmıştır.
Alsace-Lorraine
bölgelerinin
Fransa'da
kurulu
Türk
firmalarının yaklaşık yarısını barındırması Almanya ile yakınlığın
teşvik ettiği piyasa canlılığına bağlanabilir. Çünkü perakende ticaret
aşamasında bilhassa tipik Türk malları satan firmalar çoğu kez
Almanya'da kurulu toptancı veya üretici firmalarla bağlantılı
çalışmaktadır.^^
2.2.1.2. Fransa'daki Türk Firmalarının Sektörel Dağılımı
Anket değerlendirmelerine göre Fransa'daki Türk firmalarının
%27.5' üretici, %1.5'u serbest meslek sahibi ve %71'i tacir olarak
faaliyet göstermektedir.
Firma sayısı itibariyle en yaygın çalışma konusu
lokantacılıktır. Burada yerleşik Türklerin memleket yemeklerine ve
alışık oldukları bir ortama özlem duymalarının yarattığı talep
başlangıçta Türklerin bu konuda yatırım yapmalarını teşvik eden
unsur olmuştur. Ancak zamanla Fransızların da kendi gelişmiş
mutfakları dışında yeni tadlara ve çeşitlere ilgi duyabilecekleri
farkedilmiştir. İlk Türk lokantasının 1980 yılında kurulmasından sonra
Alsace bölgesinde yeralan Aşağı Ren bölgesi Türk firmalarının %27.5'ini, Yukarı
Ren bölgesi %14'ünü barındırmaktadır.
Alsace ve Lorraine bölgelerinde Almanca'nın da yaygın olarak konuşuluyor
olması Almanya'dan geçerek Fransa'ya yerleşen Türkler ve Türk firmaları için
ayrıca bir avantaj unsuru olabilir. Fransa'da yerleşik Türk işadamlarının %10'u
Almanya'dan bu ülkeye gelmişlerdir.
bu sektördeki Türk yatırımlarının hızlı bir gelişme göstermesini
sağlayan diğer neden döner kebab'ın Almanya'da yapıldığı gibi "fast
food" modasına ve tüketim tarzına uydurularak başarılı bir şekilde
tanıtılmasıdır. Buna mukabil Paris gibi bir dünya merkezinde Türk
yemek kültürüne prestij sağlayabilecek, Türk işadamlarının ve
Türkiye'nin konumunu imaj iyileştirmesi suretiyle dolaylı olarak teşvik
edebilecek niteliklere sahip bir Türk lokantası bulunmamaktadır.
Türk lokantacılık sektörünün gelişmesi Türk gıda maddelerine ilgi ve
talebi de teşvik edecektir.
Fransa'daki Türk firmalarının %25'i lokantacılık sektöründe
çalışmaktadır. Bu firmaların beşte biri büfe şeklindedir.
Gıda sektöründe çalışan Türk firmaları da küçük yerel
bakkallardan toptancı-ithalatçı kuruluşlara kadar uzanan geniş bir
dağılım göstermektedir. Türk toptancıları vazgeçilmez Türk mallarını
müsait şartlarda sunabildikleri için Türk bakkalları tarafından
kolaylıkla tercih edilmekte ve böylece kendi dağıtım kanallarına
sahip bir menfaat ve ilişki birliği oluşmaktadır. Birçok markalı gıda
maddeleri ve bilhassa hayvansal mamuller çoğunlukla Almanya'daki
üreticilerden alınmaktadır.
Gıda sektöründeki Türk firmalarının %60'ı şahıs şirketidir ve
%62'si 50-200 bin Fransız Frank'ı başlangıç sermayeleri ile
kurulmuşlardır.
Konfeksiyon Türk şirketleri için önemli bir faaliyet konusudur.
Düşük ücretli ülkelerin rekabeti karşısında kârlı bir şekilde çalışma
imkanını yitiren konfeksiyon sektörünün Fransızlar tarafından adeta
yabancı girişimcilere bırakılmış olması bu sektörde çoğu kez 50.000
Fransız Frank'ı başlangıç sermayesiyle çok sayıda Türk firmasının
kurulmasını teşvik etmiştir.Paris'in Sentler bölgesinde yoğunlaşan
konfeksiyon atölyelerinin ucuz mamul üretimini mümkün kılarak
^ Türk konfeksiyon firmalarının sayısının 1.000'e yakın olabileceği şeklinde
tahminler yapılmaktadır.
Fransız tekstil sanayinin uluslararası fiyat rekabetine karşı ayakta
durmasına yardımcı olduğu ifade edilmektedir.^''
Başlangıçta Fransızlar tarafından muhtelif kolaylıklar ve kredi
imkanlarıyla desteklenen yabancıların bu sektördeki faaliyetleri yakın
zamanlarda kredi imkanlarının kaldırılması ve bürokratik kontrollerin
yoğunlaştırılması gibi yöntemlerle zorlaştırılmıştır.
Genellikle Fransız firmaları için fason üretim yapılmaktadır.
Firmaların çoğunlukla küçük boyutlu ve yetersiz sermayeyle
çalışmaları
kendi
insiyatifleriyle
pazarlama
girişimlerinde
bulunmalarını güçleştirmektedir. Çoğu kez iki aylık bir üretim
sürecine ihtiyaç gösteren bir müşteri siparişinin gerçekleştirilmesi
veya pazarlama için yeterli stok tutulması için gereken ön finansman
kaynağının sağlanması dahi mümkün olmamaktadır.
Rezerv
yetersizliği finansman sorununun banka kredisi kullanılarak
aşılmasını engellemekte ve sektöre giriş-çıkışlar fazla olmaktadır.^s
Türk şirketlerinin gelişmesi hizmetler sektöründe de Türk
yatırımcılar ve serbest meslek sahipleri için yeni etkinlik imkanları
ortaya çıkarmakta, bilhassa hukuki ve finansal
konularda
danışmanlık hizmetleri, reklam-duyuru gazeteleri, dekorasyon ve
reklam araçları hazırlanması gibi faaliyetlere talep yönünden zemin
hazırlamaktadır.
2.2.1.3. Fransa'daki Türk İşadamlarının Genel Profili
Fransa'daki Türk girişimcilerinin temel bazı özellik farkları
bakımından iki gruba ayrılarak değerlendirilmeleri mümkündür:
* Fransa'ya işçi olarak gelen, tahsili, başlangıçta iyi derecede
lisan bilgisi ve mesleki eğitimi olmadığı halde, genellikle
burada elde ettiği tasarruflar ve mesleki tecrübelerle Türk
Fransız konfeksiyon sektörüne rekabet gücü kazandıran esas faktör markalı
üretim ve moda eğilimlerinde öncülüktür.
Bu bulgular sektör geneli için yapılan değerlendirmelerdir. Firma bazında önemli
iş hacmine ve finansman kaynağına sahip büyük işletmelerde -az sayıda olmakla
beraber- mevcuttur.
toplumunun talebine dönük veya kendi tecrübe kazandığı iş
kolunda fırsatları değerlendirerek kendi işini kurup bağımsız
olmayı başaranlar.
* Türkiye'de kendi başına veya aile ilişkileri çerçevesinde
işadamı tecrübesi kazanmış, yüksek okul mezunu veya
Fransa'da tahsil eden, ileri derecede lisan bilen, genellikle
Türkiye kaynaklı sermaye kullanma imkanına sahip olan
kişiler.
Bu farklı özelliklere sahip işadamlarının mesleki aktivite
sahaları
ve
çalışma
şekilleri
de
önemli
farklılıklar
gösterebilmektedir.69 Ancak ayırımın kesin hatlarla yapılmaması
gerekir. Ekonomik ortamda çoğu kez bu özelliklerin karma şekillerine
rastlanabildiği gibi mütevazi başlangıç şartlarından yola çıkarak
önemli başarılar elde edildiğine veya bunun tam tersine de
rastlanabilmektedir.
Fransa'da bulunan Türk işadamlarının %14.5'i okumak
amacıyla ve %22.5'i kendi imkanlanyla Fransa'ya gelmişlerdir.
Doğrudan işçi olarak geldikten sonra işadamı olmayı başaranların
oranının %17.5 olduğu görülmektedir. Diğerleri ise Fransa'daki
ailesinin yanına gelenler, Fransa'da yetişen 2.kuşak Türk gençleri ve
evlenmek suretiyle Fransa'ya gelenler oluşturmaktadır.
İkinci kuşak gençlerin Türk işadamları arasındaki önemi yaş
gruplarına göre dağılım bakımından da kendini göstermektedir.
İşadamlarının %11'i 25 yaşından küçüktür ve 25-34 yaşlarındaki
işadamlarının ağırlığı %42'ye ulaşmaktadır. Başka bir ifadeyle Türk
işadamlarının yarıdan fazlası 35 yaşından küçükken 45 yaşından
büyüklerin ağırlığı yalnız %9'dur.
Türk işadamlannın %18.4'ü üniversite, %18.5'i lise
mezunudur. İlkokul üzerinde bir okul diploması sahibi olanlar
toplamın %54.5'ini oluşturmaktadır.
69 Benzer sınıflamalann A l m a n y a v e diğer Batı Avrupa ülkelerindeki Türkler için
d e yapılması mümkündür. Ancak Fransızca dil öğreniminin, lisan bilgisi v e eğitimi
olmayan Türkler için Almanca'ya kıyasla daha büyük bir entegrasyon v e çalışma
engeli oluşturduğu anlaşılmaktadır.
Şirket kuruluşunda gerekli sermayenin kendi tasarrufları veya
aile içi dayanışma suretiyle temin edilmesi en yaygın olan şekildir.
İşbirliği suretiyle ortaklık kurulması yaygın olmadığı gibi yabancı
kaynak kullanımına da, çoğu kez imkanların bilinmemesi veya
şartların yerine getirilmesinde zorluk çekilmesi
nedeniyle
başvurulmamaktadır. Anket verilerine göre şirket kuruluşlarında kredi
kullanımının yaygınlığı %8'dir.
Türk şirketlerinin yarattığı istihdam imkanı özellikle Fransa'da
yerleşik Türk işçileri için önemli boyutlardadır. Çoğu kez aile fertleri
işgücü piyasasına başvurmadan kendi aile şirketlerinde işçi
statüsünde olmadan çalışma imkanı bulabilmektedir. Anket
sonuçlarına göre Türk firmalarının istihdam ortalaması firma başına
yaklaşık 4-5 işçi olarak hesaplanmaktadır.Türk firmalarında
çalışanların %69'u Türk, %23'ü Fransız ve %8'i diğer yabancılardır.
TABLO: 33
FRANSA'DAKİ TÜRK FİRMALARININ BÖLGESEL DAĞILIMI
Toplam Türk
İşadamları
Bölaeler
İçinde % Pav
CALVADOS
0,5
MEURTHE LE MOSELLP
8,0
MOSELLE^
5,0
BAS-RHİN (Aşağı Ren)*
27,5
HAUT-RHIN (Yukarı Ren)*
14,0
RHONE
9,0
İLE DE FRANCE'
31,0
SEINE-MARITIME
0,5
VIENNE
2,5
SEINE-SAINT-DENIS
2,0
TURK İŞADAMLARI TOPLAMI
100,0
1) Bu iki yöre beraberce Lorraine bölgesini oluştururlar.
2) Bu iki yöre Alsace bölgesini oluşturur.
3) Paris ve civarını kapsayan idari bölgedir.
^° Kesin r a k a m olarak şirket başına 4 . 8 5 kişi.
73 •
Fransa'daki Türk topluluğunun nispeten küçük boyutlarda
kalması Fransız şehirlerinde Türk şirketlerinin belirli bölgelerde
toplanmasına imkan vermemektedir. Ancak en büyük yerleşim yeri
olan Paris'te Strasbourg, Saint Denis ve Saint Maur caddeleri
Türk'lerin ve Türk firmalarının gruplaşmaları için örnek gösterilebilir.
Bu bölgelerde gıda ticareti konfeksiyon atölyelerinin ve buralarda
çalışan Türklerin varlığına bağlı olarak gelişmiştir. Aynı zamanda
küçük restoranlar açılmış, bir kısmı önemli ölçüde talep çekmeyi
başarmıştır. Böylece bu sokaklar diğer Türkler tarafından da bir
pazar ve buluşma yeri olarak sıkça ziyaret edilen yerler olmuş,
dolayısıyla Türk topluluğunu müşteri kitlesi olarak hedef alan ticari
faaliyetler için de yer seçimi bakımından avantaj kazanmıştır.
Böylece seyahat
acentaları, kitapçılar,
tercüme büroları,
kahvehaneler, berber salonları, kasap ve fırınlar açılarak
bahiskonusu bölgesel gruplaşma kendi kendisini teşvik eder hale
gelmiştir. Bugün büyük ölçekli Türk firmalarına ve Türk derneklerine
de rastlanabilen bu iki sokak Paris'te Türk mahallesi olarak
tanınmıştır.
TABLO: 34
FRANSA'DAKİ TÜRK FİRMALARININ SEKTÖREL DAĞILIMI
Sektörler
Konfeksiyon
Gıda
İnşaat
Çeşitli Hizmetler
Seyahat Acentaları
Garaj ve Tamirciler
Lokantacılık
Ayakkabıcılar
Orman İşleme
Diğer Ticaret
Türk Firmaları Toplamı
Türk Firmaları
Toplamı
İçinde % Pav
12,5
28,5
12,5
7,0
2,5
2,0
25,0
3,5
3,0
3,5
100,0
2.2.2. Belçika'daki Türk İşadamları
Belçika, buradaki Türk topluluğunun alışkanlık ve ihtiyaçlarına
dönük talebin karşılanmasının yanısıra Batı Avrupa'da önemli bir
dışticaret merkezi olması ve bu pozisyonu bilhassa teşvik edici
tutumu nedeniyle de, Türk topluluğunu müşteri kitlesi olarak hedef
almayan bir kısım Türk işadamı tarafından firmalarının kuruluş yeri
ve aktivite sahası olarak tercih edilmiştir.
Batı Avrupa'da 30.5 bin km^'lik bir alana ve 10.1 milyon kişi
nüfusa sahip, yaklaşık Trakya bölgemiz boyutlarında bir ülke olan
Belçika'da ekonomi büyük ölçüde dışticarete dayanmaktadır. 1995
yılı itibariyle 167 milyar dolar olan ihracat toplam üretimin %60'ını
kapsar. Tekstil, cam ve metalürji sektörlerinde üretimin %80'e yakın
kısmı ihraç edilmektedir. 1995 yılı itibariyle ithalatı 153 milyar
dolardır.
Belçika aynı zamanda diğer Avrupa ülkelerine yönelik ideal bir
transit ve dağıtım merkezidir. 500.000 km^'lik bir alan içersinde
Avrupa Birliği üyesi ülkelere mensup 180 milyon kişinin yaşadığı bir
konuma sahip bu ülke Avrupa'nın en önemli sanayi merkezlerine de
yakındır. 1995 itibariyle 57.000 km'lik karayolu ile dünyanın en
yoğun karayolu ağına ve 3.513 km'lik demiryoluna sahiptir.
Brüksel'den trenle üç saat içinde Londra'ya, 2.5 saat içinde Paris'e
ulaşmak mümkündür. Avrupa'nın 3.büyük limanı olan Anvers'ten
başka Zeebrugge ve Gent limanlarına da 100.000 tonun üzerindeki
gemiler yanaşabilmektedir. Bu gelişmiş altyapı ve ilişki olanaklarının
zenginliği bilhassa sınır ötesi ticari ilişkiler kurma ihtiyaç ve
becerisine sahip işadamları için avantaj olmaktadır. 1992 yılı
verilerine göre Belçika'da ticaretle uğraşanlar yaklaşık 450.000 kişi
ile nüfusun %4.5'ini oluştururlar. Tüccarların %12'si yabancıdır.
Avrupa Birliği ülkeleri dışından gelen yabancılardan tüccar olanların
sayısı yaklaşık 10.000 kadardır.
Belçika'da yerleşik Türk işadamlarının yaklaşık 100 tanesi
büyük boyutlu, 200-300 tanesi orta boy işletmelerdir. Toplam sayısı
yaklaşık 1300-1500 olarak kabul edilendi Türk firmalarının diğerleri
ise küçük işletmelerdir ve genellikle Belçika'da yerleşik Türk
toplumunun alışkanlık ve sosyal ihtiyaçlarından kaynaklanan
taleplerini karşılamaya dönük olarak çalışmaktadır.
2.2.2.1. Belçika'daki Türk İşadamlarının Bölgesel Dağılımı
Belçika'daki Türk şirketlerinin %40'ı Flamen bölgesinde,
%33'ü Brüksel ve çevresinde, %27'si Fransızca konuşulan Vallon
bölgesinde kurulmuştur. Flamen bölgesindeki Türk şirketlerinin %35'i
Limbourg ve çevresinde, %25'i Anvers şehrinde yerleşmişlerdir.
Vallon bölgesindeki Türk şirketlerinin ise %41'i Liege ve çevresi,
%33 Hainaut ve çevresindedir^s Türk şirketlerinin şehirlere göre
dağılımı Türk topluluğunun Belçika içindeki dağılımına paralel bir
gelişme göstermiştir. Başkent Brüksel'de Türk şirketlerinin nisbi
önemi bu şehirdeki Türk nüfusun toplam Türk nüfus içindeki
payından daha yüksektir. Civar bölgelerde yerleşik Türklerin bölge
merkezinde yerleşik Türk firmalarından alışveriş yapmak için
merkeze gelmeyi tercih etmeleri belirli mahalli merkezler açısından
ticareti geliştiren bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Örneğin
Brüksel çevresinde oturan Türk tüccarların %97'si işyerini Brüksel'de
açmıştır. Liege, Doğu Flaman ve Anvers bölgelerindeki küçük
yerleşim yerlerinde yaşayanlar alış-verişlerinin %73'ünü Liege, Gent
ve Anvers şehirlerinde gerçekleştirmektedir.
1992 verilerine göre Brüksel'de Türkler tarafından açılmış 48
bakkal, 32 lokanta ve kahvehane, 14 hediyelik eşya ve giyim
mağazası bulunmaktadır. Bu şehirde kurulu Türk firmalarının %70'i
perakende ticaret, kahvehane ve lokanta işletmeciliği, onarım ve
bakım işleriyle uğraşmakta, %9'u tercümanlık, avukatlık gibi
71 1 9 9 2 yılında Belçika'da belediyeler vasıtasıyla serbest çalışma müsaadesi
v e r e n Belçika Orta S e v i y e Gelir Bakanlığı'nın yaptığı bir araştırmada sahibi Türk
olan 8 4 3 şirket tespit edilmiştir. Almanya'da kurulu Türkiye Araştırmalar
Merkezi'nin tahminine göre de Belçika'da 1995 yılı itibariyle 9 0 0 Türk firması
bulunmaktadır.
72 Bu şehirlerdeki Türk şirketlerinin Belçika'daki toplam Türk şirketleri içindeki
ağırlıkları Limbourg'da % 1 8 , Anvers'te % 1 0 , Liege'de % 1 1 v e Hainaut'da %9'dur.
faaliyetleri kapsayan hizmet sektöründe, %7'si taşımacılıkta faaliyet
göstermektedir^^ Vallon bölgesinin merkezi Liege'de de 10 Türk
bakkalı, 10 lokanta ve 8 kahvehane olması, daha küçük boyutlarda
olmakla beraber Brüksel'dekine benzer bir faaliyet konusu
dağılımının varlığını ortaya koyuyor.
2.2.2.2. Belçika'daki Türk İşadamlarının Sektörel Dağılımı
Belçika'daki Türk firmalarının en yaygın faaliyet konuları, gıda,
lokantacılık ve tekstildir. Gıda sektöründe faaliyet gösterdiği
belirlenen toplam 357 firmanın toplam Türk firmaları arasındaki payı
%31'e ulaşmakta''^ başka bir ifadeyle yaklaşık her üç Türk
firmasından biri herhangi bir şekilde gıda maddeleri ticareti ile
uğraşmaktadır.
Gıda sektöründeki
Türk firmalarının %30'u
toptancıdır. Perakende olarak gıda maddeleri ticareti yapan bu
sektördeki 251 Türk firmasının 230'u bakkaldır ve Belçika'daki Türk
firmalarının yaklaşık beşte biri bakkallık yapmaktadır. Ekmek, pasta
üretimi ve kasapların da varlığı dikkate alınarak Türk firmalarının
gıda sektöründe pazarlama kanallarının bütün aşamalarında işlerlik
gösteren bir dağılım yapısına sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu
durum Türkiye çıkışlı gıda maddelerinin nihai tüketiciye kadar
uzanan bütün pazarlama safhalarında işlemlerin tamamen Türk
şirketleri
arasında
kurulu
işbirliği
organizasyonlarıyla
gerçekleştihlebileceği sonucunu vermektedir.
Lokantacılık sektöründe bilhassa çok sayıda Türk kahvesinin
kurulu olduğu görülüyor. Kahvehaneler Türklere alıştıkları memleket
ortamını sağlamanın yanısıra birbirleriyle sosyal temasın canlı
tutulması bakımından da etkili olabilmektedirler. Bu işletmelerin çoğu
kez çok mütevazi bir döşeme ve hizmet imkanlarına sahip olması
Türk topluluğunun tahsilli ve nispeten yüksek gelirli fertlerini uzak
tutmakta, sözü edilen toplum içi sosyal temas fonksiyonu çoğu kez
ancak düşük gelir seviyeli ve işsiz gruplarıyla sınırlı kalmaktadır.
Belçika kaynaklarına dayanan bu verilerin Belçika tabiyetine sahip Türk
işadannlarını kapsamadığı dikkate alınmalıdır.
11 Türk kasabı bu rakama dahil edilmemiştir.
77
Toplam 165 Türk firmasının tespit edildiği tekstil sektörü
Belçika'daki Türk firmaları arasında %14 oranında bir ağırlığa
sahiptir. Bu sektörde faaliyet gösteren firmaların %7.2'si üretici (12
firma), %16.4'ü toptancı ve %76.4'ü (126 firma) perakendeci olarak
çalışmaktadır. Gıda sektöründe olduğu gibi tekstil sektöründe de
Türk firmalarının rakamsal dağılımı bütün piyasa kanallarını
kapsayan dengeli bir yapının sözkonusu olabileceği izlenimini
vermektedir. Ancak piyasa zincirinin farklı halkalarında yeralan Türk
firmalarının her zaman kendi aralarında ticari ilişki ve işbirliği içinde
olmadıkları veya böyle bir işbirliğini mümkün kılacak bir mamul
yelpazesi ve pazarlama anlayışına
sahip
bulunmadıkları
görülmektedir.
2.2.2.3. Belçika'daki Türk İşadamlarının Genel Profili
Türk işadamlarını ilk ve ikinci kuşak göçmenler olarak iki
grupta ele alabiliriz: Birinci kuşak, yani Türkiye'den yetişkin olarak
gelip Belçika'ya yerleşen Türk işadamları arasında serbest meslek
sahibi olanlar ve işçi olarak çalışmaya gelenler arasında önemli
farklar bulunmaktadır.Serbest meslek sahibi ilk göçmenlerin formasyonu Belçika'da
yerleşik Türk topluluğunun genel seviyesine göre daha yüksektir.
Çoğu yüksek okul eğitimini Türkiye'de tamamlamışlar, Türkiye'de
serbest meslek sahibi olmuşlar veya aile ilişkileri itibariyle serbest iş
hayatının içinde bulunmuşlardır. Belçika'da yüksek tahsil eğitimi
yaptıktan sonra burada yerleşenleri de bu gruba dahil etmek gerekir.
Birinci kuşak serbest meslek sahibi işadamların ticarette başarılı
olanları yaygın şekilde başta Türkiye olmak üzere Almanya,
Hollanda, Fransa ile iyi iş ilişkilerine sahiptirler veya belirli bir ihtisas
konusunda Belçika piyasasında yerleşmişlerdir.
Belçika'ya işçi olarak gelmiş birinci kuşak Türk işadamlarının
çoğunun kırsal kesimden ve eğitimsiz olmaları sosyal ve kültürel
ilişki imkanlarını sınırlamış, burada yerleşik Türk topluluğuna hitap
eden, Türklerin özel ihtiyaç ve alışkanlıklarına dönük yatırım
yapmalarına yol açmıştır. Çok sayıda Türk kahvesi, bakkal dükkanı
ve lokantasının kurulması ya da evvelce işçi olarak çalışılan bir
hizmette daha sonra bağımsız olarak iş kurulmasında etkili olan
78
faktör budur. Bu grup içinde de esnaf olarak işe başladıktan sonra
müşteri kitlesini genişleterek işinde başarı sağlayan veya
toptancılığa geçebilenlerin bulunması örnek olma etkisiyle bu
gruptaki diğer yatırımcılar için teşvik unsuru olmuştur.
İşçi kökenli birinci kuşak işadamları arasında iş değişimleri
oldukça yüksektir. Belçika'da kredi kullanma imkanlarından ve işyeri
kuruluşlarında elde edilebilecek teşvik ve mali yardımlardan bilgi
yetersizliği nedeniyle genellikle istifade edememektedirler.
Belçika'daki Türk topluluğu içinde 18-28 yaş grubundaki
gençlerin yaklaşık %10'u serbest çalışmaktadır. Bu ikinci kuşak,
genç işadamlarının yaygın müşterek özellikleri Belçika'da doğmuş ve
aynı yaş grubundaki diğer Türk gençlerine göre daha yüksek bir
eğitim seviyelerine sahip olmalarıdır. Çoğu bekar olup iş hayatında
atılım yapmadan aile kurmayı düşünmemektedirler, %45'inin aileleri
tasarruflarını kullanarak Belçika'da yatırım yapmışlardır. İkinci kuşak
işadamlarından tahsilsiz olanlar da iyi lisan bilme, daha iyi sosyo­
ekonomik ilişki kurma yeteneği ve Belçika'yı tanımak bakımlarından
işçi kökenli birinci kuşak işadamlarına göre daha avantajlıdırlar. Bu
nedenle ailelerinin kurulu işlerini geliştirmek ve daha geniş bir
müşteri kitlesine hitap edebilmek bakımından daha başarılı
olabilmektedirler.
Esnaf şeklinde çalışan Türk işlerlerinin müşteri kitleleri
değerlendirildiğinde^s Türk müşterilerin toplam alışılmış müşteri
kitlesinin genelde %10-%20'sini oluşturduğu, Türk mahalleleri
denilen, Türklerin nispeten yoğun olarak yerleşik olduğu semtlerde
bu oranın %30-%50'ye yükseldiği görülmektedir.
Anket sonuçlarına istinat etmektedir.
TABLO: 35
BELÇİKA'DAKİ TÜRK GİRİŞİMCİLERİN SEKTÖREL DAĞILIMI
s Kolu
ÜRETİM
Firma
Sayısı
Toplam
İçinde % Pav
65
5,6
İnşaat
43
3,7
Konfeksiyon
12
Diğer
10
TOPTAN TİCARET
195
Mobilya
M a k i n e , Teknik Alet
5
.
7
Tekstil
Otomobil
27
Kırtasiye
10
106
Gıda
Diğer
PERAKENDE TİCARET
Bakkal v e Benzeri
34
6
44,7
230
19,8
11
Giyim
126
E k m e k , Pasta
21
Tütün
27
Deri
14
Döşemecilik
14
Diğer
77
Lokanta
Kahvehane
Kantin
Diğer
TAŞIMACILIK
S e y a h a t Şirketi
Diğer
SİGORTA, KOMİSYON
DIGER HİZMETLER
291
10,8
25,0
34
132
11,3
15
110
7
0,6
2
5
10
0,9
76
6.5
Temizlik
13
Berber
20
Çamaşırhane
9,1
520
Kasap
OTEL, LOKANTACILIK
16,7
5
Diğer
38
TOPLAM
1.164
Kaynak: Belçika Ulusal İstatistik Enstitüsü'nün verilerine istinat
etmektedir.
100,0
2.2.3. Hollanda'daki Türk İşadamları
Hollanda herbiri önemli bir dünya piyasası olan Almanya,
İngiltere ve Fransa arasında, okyanusa açık Kuzey Denizi kıyısında
sahip olduğu konum itibariyle Batı Avrupa için önemli bir ticaret
kapısı ve dağıtım merkezidir. Ticaret kesimine hizmet sunan
sektörler tecrübe, kapasite ve teknik donanım itibariyle çok
gelişmiştir. Bu müsait şartlar Avrupa piyasalarında etkinlik göstermek
isteyen çok sayıda yabancı şirketin Hollanda'ya yerleşmesini teşvik
etmektedir. Bugün toplam istihdamın yaklaşık %42'si ticari
hizmetlerde sağlanmakta''^ ve toplam ithalatın %23'ü reeksport
işlemlerinden oluşmaktadır.
Hollanda'nın sahip olduğu bu konum ve altyapı imkanlarının
kullanılabildikleri yerlerde ve ölçüde Türk firmaları için de bir tercih
ve avantaj unsuru olacağı tabiidir. Ancak bugün sayıları bu ülkede
5.000'i aşan Türk işadamları varlığının ortaya çıkmasında etkili olan
en önemli faktörün Hollanda'da yerleşik bir Türk topluluğunun
mevcudiyeti olduğu anlaşılmaktadır. Bir kısım geleneksel tüketim
tercihleri için Hollanda piyasasında normal koşullarda tatmin imkanı
bulamayan bu topluluk, müteşebbisler için talep bakımından zemin
oluşturduğu gibi, Hollanda piyasasında iş hayatına atılan Türk
müteşebbislerin yetişmesini, ülkeyi ve piyasayı tanımasını ve yatırım
imkanı bulmasını da kolaylaştırmıştır.
2.2.3.1. Hollanda'daki Türk İşadamlarının Bölgesel ve
Sektörel Dağılımı
Hollanda'da
yabancılar
konusu
toplumsal
sorunlar
bakımından diğer Batı Avrupa ülkelerine göre daha fazla ve detaylı
bir şekilde ele alındığı ve bu bakımdan bilhassa siyasi ve idari
düzeyde daha yapıcı bir tutum izlendiği halde yabancı işadamlarıyla
ilgili düzenli, kapsamlı ve kesin bilgiler edinilmesinde zorlukla
karşılaşılmaktadır. Burada karşılaşılan önemli teknik zorlukların
başında Hollanda vatandaşlığına sahip olma, Hollanda'da doğma,
anne veya babadan birinin Hollanda dışında doğması, gelişmiş
7ö Netherland Foreign T r a d e A g e n c y - E D V ; Holland 1 9 9 6 / 1 9 9 7 R e v i e w of the
Dutch Economy.
ülkelerden gelinmesi gibi değişik kriterlere göre farklı yabancı
kavramlarının kullanılmasıdır/''
Son kez Coopers ve Lybrand Management tarafından Ticaret
Odası sicil kayıtları ve Bilgi Bankası verileri kullanılarak hazırlanan
geniş kapsamlı araştırma 1993 yılında yayınlanmıştır. Buna göre
Hollanda'da toplam 28.748 yabancı işadamı vardır. Türk
işadamlarının sayısı 5.385 olup toplam yabancı işadamlarının
%18.7'sini oluşturmaktadır.78 1986-1992 döneminde Hollanda'daki
yabancı işadamlarının sayısı toplam ortalama %122 oranında
artmışken Türk işadamları sayısında bu artış %184 ile en yüksek
seviyededir. Ancak bu verilerin değerlendirilmesinde ayrıca bazı
Türklerin yaygın bir şekilde kayıtlı olmadan da ticaret yaptıklarının
dikkate alınması lazımdır."^^
Türk firmalarının en azından başlangıç aşamasında, yerleşik
Türk topluluğunun tüketim tercihlerini ön planda tutmaları, Türk
firmalarının bölgesel dağılımının Türk topluluğunun Hollanda'daki
yerleşim dağılımına paralel bir şekilde gelişmesine neden olmuştur.
Böylece ençok Türk'ün yaşadığı Amsterdam, Rotterdam, Den Haag
gibi şehirler aynı zamanda Türk firmalarının da en fazla yerleşik
olduğu yerlerdir. Türk firmalarının %65.2'si Hollanda'nın Batı,
%17.6'sı Doğu, %2.0'ı Kuzey ve %15.2'si Güney bölgelerinde
'^'^ Yaygın Kullanılan Bazı Kriterler:
a) Etnisch: Kendisi veya anne-babasmdan biri Hollanda dışından gelmiş
olanlar.
b) Allochtone: Portekiz, İspanya, İtalya ve Yunanistan dahil olmak üzere
Avrupa Birliği ve diğer çok gelişmiş sanayi ülkeleri dışındaki
ülkelerden gelenler,
o) Minderheden: (Azınlıklar) Türk,Fas,Surinam,Antiller ve benzeri bazı
ülkelerden gelenler,
ç) Buitenlanders: Hollanda dışında doğmuş olanlar.
Buradaki tanımda veriler İspanya, Portekiz, İtalya, Yunanistan, Türkiye ve eski
Doğu Avrupa dışındaki Avrupa ülkelerini ve diğer gelişmiş ülkeleri
kapsamamaktadır.
Kayıtlı olmadan yapılan ticari faaliyetlere örnek olarak Hollanda'daki çiftliklerden
alınan taze meyve-sebzenin Hollanda, hatta Almanya ve Belçika'da pazarianması,
eski araba alınarak başta Polonya olmak üzere eski Doğu Bloku ülkelerine
satılması gösterilebilir.
kurulmuştur.
Ancak
yabancılar
genelindeki
ortalamalarla
karşılaştırıldığında Doğu ve Güney bölgelerinde Türk firmalarının
kendi nisbi dağılımları itibariyle ağırlıklarının ortalamadan biraz daha
yüksek, Batı ve Kuzey bölgelerinde ise biraz daha düşük olduğu
görülmektedir.
Türk firmalarının yaklaşık üçte biri (%30.5)'i ikram işlerinde
çalışmaktadır. Bu oran %8.6 olan Hollanda geneline kıyasla yüksek
bulunabilir. Ancak yabancı firmalar genelinde de bu çalışma türü en
yaygın görülen şekildir ve yabancıların toplam çalışma şekilleri
içindeki nisbi ağırlığı %33.3 ile Türk firmalarının bu sektördeki nisbi
ağırlığından yüksektir. Başta Çinliler olmak üzere Mısırlıların,
Yunanlıların ve İtalyanların ikram faaliyetlerine çok daha fazla
yöneldikleri görülmektedir.
Türk firmalarının diğer bütün yabancı ülke firmaları arasında
en yüksek nisbi ağırlığa sahip oldukları çalışma sahası sınai üretim,
inşaat, taşımacılık ve turizm gibi faaliyetleri kapsayan ve tabloda
"Diğer" başlığı altında gösterilen bölümdür. Yabancı firmalar genel
ortalamasında toplam çalışma sahaları dağılımında %21.6 olan bu
sektördeki nisbi ağırlık Türk firmalarında %30.5'dir ve %37.3 olan
Hollanda firmaları ortalamasına en yakın konumdadır.
Türk firmalarının %11.8'i toptan ve %21.0'ı perakende ticaret
yapmaktadırlar. Toptan ticarette Türk firmalarının ağırlığı %17.9 olan
yabancı firmalar ortalamasından daha düşük %14.5 olan Hollanda
firmaları ortalamasına daha yakındır. Perakende ticarette ise Türk
firmalarının
%21.0 olan
nisbi
ağırlığı
yabancı
firmalar
ortalamasından daha yüksek ve %24.7 olan Hollanda firmaları
ortalamasına daha yakındır.
Bu mukayeseler Türk firmalarının sektörel dağılımının, serbest
meslek ve ikram faaliyetleri hariç tutulduğu takdirde, diğer yabancı
ülke firmalarına göre daha yaygın ve bu bakımdan Hollanda firmaları
sektörel dağılımına daha yakın olduğunu ortaya koyuyor. Firma
katalogları üzerinde yapılan çalışma Türk firmalarının ekonomik
hayatın bütün sahalarına yayılan, yaklaşık 60 işkolunu kapsayan çok
geniş bir sektörel dağılıma sahip olduğunu gösteriyor.
TABLO: 36
HOLLANDA'DA YABANCILAR TARAFINDAN KURULAN
ŞİRKETLERİN ÖZELLİKLERİ
Türk
İtalyan
Yunan
Faslı
Surinamlı
Çinli^
Mısırlı
Pakistanlı
Toplam Sayı
veya Genel
Ortalama^
Faaliyette
Olan Firma
Savısı
5.385
1.183
655
1.912
4.148
3.224
1.498
906
Bir veya
Birden Fazla
Ortaklı Şahıs
Şirketlerinin
Toplam
İçinde % Pavı
87,1
67,6
78,3
86,3
84,0
69,9
74,3
84,2
Firmalann
Ortalama
Faaliyet
Süresi (Yıl)
4,3
10,5
7,2
5,4
4,7
13,5
6,3
4,3
Işadamlannın Yaş
Ortalaması
(Yıl)
31,7
41,2
39,4
34,2
37,5
38,4
36,0
36,5
28.748
79,1
6,0
36,5
Kaynak: Coopers & Lybrand Management, 1993.
1) Hong Kong'lu firmaları da kapsamaktadır.
2) Genel Ortalama tabloda yer almayan diğer ülkeleri de
kapsamaktadır.
TABLO: 37
HOLLANDA'DA YABANCILARIN KURDUĞU İŞLETMELERDE
ÇALIŞAN SAYISI
(Yüzde Olarak)
Firma
Diğer Çalışanlar
Sahibi
Yalnız
Kendi
CaiışiYor 1 Kisi 2-4 Kişi 5-9 Kisi 10-19 Kisi 20-100 Kisi
2,6
1,8
24,1
46,1
12,0
13,3
Türk
1,5
45,4
27,7
9,4
4,5
11,6
İtalyan
13,2
1,4
44,0
28,4
6,3
6,7
Yunan
0,5
0,9
20,2
49,3
15,3
13,8
Faslı
0,3
19,4
1,5
46,5
11,8 20,5
Surinamlı
0,7
11,2
72,2
8,6
3,9
3,5
Çinli
0,2
39,5
1,5
41,0
10,9
6,9
Mısırlı
0,0
18,4
1,2
43,7
11,2 25,6
Pakistanlı
0,8
3,7
29,8
40,4
9,7
15,7
ORTALAMA^
Kaynak: Coopers & Lybrand Management 1993.
1) Genel ortalama tabloda yer verilmeyen diğer ülkelerden gelen
yabancıların kurdukları şirketleri de kapsamaktadır.
TABLO: 38
HOLLANDA'DA YABANCI İŞLETMELERİN KURULUŞ TARİHLERİ
Türk
İtalyan
Yunan
Faslı
Surinamlı
Çinli
Mısırlı
Pakistanlı
GENEL
ORTALAMA^
1987'den
Önce
22,4
53,7
46,3
30,0
26,8
74,2
39,1
28,9
32,3
1987
4,9
6,2
8,9
4,6
5,7
2,3
6,1
4,4
4,7
1988 1989
6,0
9,5
6,3
7,1
7,5
6,7
6,6
8,4
6,8
8,7
2.8
4,1
6,7
8,5
5,7
7,3
5,5
7,5
1990
12,2
8,4
6,9
10,8
11,8
4,1
9,7
10,8
10,1
1991
20,0
7,9
9,9
18,7
17,1
5,0
14,7
20,2
18,6
1992
25,0
10,6
13,9
20,9
23,1
7,6
15,2
22,6
21,3
Kaynak: Coopers & Lybrand Management, 1993.
1) Genel ortalama tablolarda yer almayan diğer ülkeleri de
kapsamaktadır.
TABLO: 39
HOLLANDA'DA YABANCI İŞLETMELERİN BÖLGELERE GÖRE
DAĞILIMI (Yüzde Olarak)
Batı
Böiaesi
65,2
60,0
63,1
77,9
83,3
46,3
67,2
90,9
Kuzey
Böiaesi
2,0
9,5
3,2
2,9
2,7
8,9
5,8
2,0
Doğu
Böiaesi
17,6
15,0
11,8
6,6
7,0
22,5
11,3
3,5
Ülkeler
Türk
İtalyan
Yunan
Faslı
Surinamlı
Çin
Mısır
Pakistan
GENEL
69,1
4,4
12,3
ORTALAMA^
Kaynak: Coopers & Lybrand Management, 1993.
1) Genel ortalama tabloda yer almayan diğer ülkeleri de
kapsamaktadır.
Güney
Böiaesi
15,2
15,3
21,9
12,6
7,0
22,3
15,7
3,6
14,1
TABLO: 40
HOLLANDA'DAKİ TÜRK GİRİŞİMCİLERİN SEKTÖREL DAĞILIMI
Firma Savısı
İTHALAT VE İHRACAT ŞİRKETLERİ
GİDA
- Gıda Maddeleri Toptancıları
- Kasaplar
- Fırınlar
- Pastaneler
- Manavlar
TEKSTİL VE DERİ G YIM
- Konfeksiyon At ölyeleri
- Tekstil ve Deri Giyim
OTEL VE LOKANTALAR
SEYAHAT ACENTALARI
ELEKTRONİK EŞYA SATICILARI
TERCÜME VE DANIŞMA BÜROLARI
BANKALAR VE KREDİ SERVİSLERİ
VİDEO.FİLM VE MÜZİK ŞİRKETLERİ
BASIN-YAYIN VE REKLAM KURULUŞ
VE AJANSLARI
GARAJLAR, TAMİRHANELER
ZİRAİ İŞLER
KUYUMCULAR
İNŞAAT ŞİRKETLERİ
DIGER
TOPLAM
Toplam
İçinde % Pav
151
406
198
130
57
16
5
182
114
68
393
113
25
52
22
31
8,8
23,7
11,6
7,6
3,3
49
41
34
5
5
203
1712
2,9
2,4
2,0
10,6
6,6
4,0
23,0
6,6
1,5
3,0
11,9
100,0
Kaynak: Sıla Kitapevi: Avrupa İş Rehberi, 1993-1994. Bölüm I ve M'deki
firma listelerine istinaden hazırlanmıştır. Hollanda'daki toplam
Türk firmalarının yaklaşık %30'unu kapsamaktadır.
TABLO: 41
HOLLANDA'DAKİ YABANCI FİRMALARIN ÇALIŞMA
ŞEKİLLERİNE GÖRE DAĞILIMLARI
(Yüzde Olarak Dağılım)
Türk
İtalyan
Yunan
Faslı
Surinamlı
Çinli
Mısırlı
Pakistanlı
GENEL
ORTALAMA'
Serbest
Toptan Perakende
Ticaret İkram Meslekler' Diâerlerl ToDİam*
Ticaret
21,0
32,8
3,8
30,5
100
11,8
12,4
50,7
7,0
16,7
100
13,3
15,4
60,2
5,5
12,8
100
6,1
35,4
36,2
2,2
16,5
9,7
100
17,0
21,4
14,8
16,9
30,0
100
87,0
6,4
2,8
2,8
100
1,1
10,8
3,7
75,4
4,2
5,8
100
40,3
14,9
32,7
2,7
9,4
100
17,9
17,2
33,3
9,8
21,6
Kaynak: Coopers & Lybrand Management 1993.
1) Avukatlık, Mali Danışmanlık, Büro Elemanı olma gibi.
2) Sınai Üretim, İnşaat, Taşımacılık, Turizm gibi faaliyetler.
3) Genel ortalama tabloda yer almayan diğer ülkeleri de
kapsamaktadır.
2.2.3.2. Hollanda'daki Türk İşadamlarının Genel Profili
Hollanda'da yetişen ikinci kuşak işadamlarının muhtelif
sahalarda ve seviyelerde eğitim görmüş ve lisan sorunlarını aşmış
olmaları, ekonomik hayatın ortaya çıkardığı fırsatları çok daha
yaygın bir şekilde değerlendirmeleri imkanını vermektedir.
Hollanda'da faaliyet gösteren yabancı işadamları arasında en genç
olanları 31,7 yaş ortalamasıyla Türklerdir.so Türk firmalarının faaliyet
süresi ortalama 4,3 yıl ile 6 yıl olan yabancı firmalar ortalamasından
daha düşüktür. Yabancı firmalar hukuki şekil olarak bir veya birden
fazla ortaklı firma kuruluşlarını tercih etmektedirler. Bu türün yabancı
80 Hollanda'daki yabancı işadamları genelinde yaş ortalaması 36.5'dir.
88
100
firmalar arasındaki ağırlığı %79.1 iken Türk firmalarında %87.1 ile
daha da yaygın olduğu görülmektedir. Ticari hayatta kaydedilen
başarı paralelinde şahıs şirketlerinin bir kısmı zamanla sermaye
şirketlerine dönüştürülmektedir.
Türk firmaları diğer yabancı şirketlere göre kuruluş
bakımından nispeten daha yenidir. Yabancı şirketlerin genel
ortalama olarak %32.3'ü 1987 yılından önce ve %39.9'u 1991-1992
yıllarında kurulmuşken Türk firmalarının %22.4'ü 1987'den önce,
%45'i 1991-1992'de kurulmuştur.
Ayrıca işgücü istihdam etmeden kendi başına çalışan Türk
işadamları toplam Türk firmaları içinde %13.3 pay sahibidir ve bu
şekilde çalışmanın Türklerde diğer yabancılardan daha yaygın
olduğu görülmektedir. (2-4) ve (20-100) işçi çalıştıran işyerlerinin
yaygınlığı ise Türk firmalarında yabancı firmalar ortalamasından
daha yüksektir.
Bu değerlendirmeler Hollanda'daki Türk işadamlarının
nispeten genç, fırsatların değerlendirilmesi bakımından nispeten
daha geniş bir bakış açısına sahip, ekonomik hayatın birçok
sahasında aktivite gösteren bir sektörel dağılım içinde olduğunu
ortaya koyuyor. Bilhassa Türkiye, Almanya ve Belçika'daki diğer
Türk firmalarıyla ileri düzeyde dış ilişkiler vardır ve işbirliğinin
ilerletilmesi suretiyle piyasa imkanlarının geliştirilmesi bekleyişi
yaygındır.
3. SONUÇ DEĞERLENDİRMELERİ VE ÖNERİLER
Avrupa Birliği'nin kurucu üyelerinden olan Fransa, Belçika ve
Hollanda önemli teknoloji, sermaye ve dünya ticaretinde tecrübe
birikimine sahip, çok gelişmiş sanayi ülkeleridir. Bugün yaklaşık
750.000-800.000 Türk'ün bu ülkelerde yaşıyor ve 10.000'in üzerinde
Türk işadamının bu ülke piyasalarında faaliyette bulunuyor olmasının
gerek Türkiye'nin genel sorumlulukları ve menfaatleri, gerekse bu
ülkelerdeki Türk topluluklarının gereksinmeleri ve imkanları
açısından çok yönlü olarak değerlendirilmesi lazımdır.
3.1. GEÇİCİ MİSAFİR İŞÇİLERDEN YERLEŞİK TÜRK
TOPLULUĞUNA GEÇİŞİN DESTEKLENMESİ
Batı Avrupa'daki Türk topluluğunun büyük çoğunluğunu işçiler
ve yakınları oluşturmaktadır. Anadolu'nun kırsal kesimlerinden çoğu
kez yeterli eğitim, bir meslek ve lisan bilgisine sahip olmadan,
herşeyi göze alıp, herhangi bir işte çalışmak amacıyla gelen bu
insanlar, yalnız ilerde belki daha iyi bir yaşam fırsatı yakalamak
umuduyla tasarrufu ön planda tutmuşlardır. Böyle bir yaşam anlayışı
belki bir süre, belirli bir amaç için sürdürülebilir ve sürdürülmüştür
de. Ancak bugünkü Türk toplulukları artık bu noktada değildir. İlerde
tasarruflarla beraber Türkiye'ye dönülmesi artık hedef alınmadığı gibi
yeni kuşak çocuk ve gençlerin gelişmesi bugünkü yaşam ve sosyal
ihtiyaçlar için de birşeyler yapılmasını gerekli kılmaktadır.
3.1.1. Eğitim İmkanları Geliştirilmeli ve Kültürel Destek
Sağlanmalıdır
Batı Avrupa'da yetişen Türk gençeleri artık içinde yaşadıkları
toplumun değer anlayışlarına göre kendilerine bir sosyal statü
edinmek zorundadırlar. Kendilerini Türk olarak kabul ettirebilmek için
başarılı olmaları, bunun için de iyi eğitim görmeleri gerekmektedir.
Aile çevresinden iyi, hatta yeterli lisan bilgisi edinemeyen çocuklar
okul hayatının daha başlangıcından itibaren dezavantajlı duruma
düşmekte, iyi bir tahsil veya mesleki eğitim görme olanağını daha
başlangıçta kaybetmektedirler.sı Bu Türk gençleri vasıfsız işçi olarak
pozitif bir anlayışla hayata sarılmak için bir zamanlar ailelerinin
göstermiş olduğu özveriyi de aynı motivasyona sahip olmadıkları için
çoğu kez göstermekte zorluk çekmektedirler.
Batı Avrupa'daki Türk toplulukları bu ülkelerdeki Türk imajının
oluşup gelişmesini etkileyen önemli bir faktördür ve Türkiye
açısından bahiskonusu ülkelerle olan ekonomik, siyasi ve kültürel
ilişkilerin geliştihlip yönlendirilmesinde başka türlü elde edilemiyecek
bir avantaj olarak değerlendirilmelidir.
Bu nedenlerle Batı Avrupa ülkelerinde yerleşik Türk
toplumlarının eğitim sorunu Türkiye açısından bir devlet politikası
olarak ele alınmalı ve desteklenmelidir. Öncelikle okul öncesi yaş
grupları için açılacak yuvalarda Türk çocuklarının yeterli yabancı dil
ve Türkçe öğrenmeleri sağlanmalı, okullarda sunulacak Türkçe
kültür dersleri veya ilave kurslarda bilhassa genel kültür seviyesinin
yükseltilmesine önem verilmelidir.
Eğitimde kullanılacak personelin bulundukları ülkenin dilini,
eğitim sistemini ve kültürel ortamını iyi bilen kişiler arasından
seçilmesine, öncelikle bu ülkede eğitim görmüş kimselehn
görevlendirilmesine özen gösterilmelidir. Kabiliyetli gençlerin yüksek
tahsil görmeleri için burs tahsis edilmelidir.
Karşılanması gereken harcamalar çok gelişmiş bir ülkede elde
edilecek eğitimli insan varlığının buradaki Türk topluluklarına
sağlayacağı destek ve doğrudan veya dolaylı etkileriyle Türkiye
ekonomisine kazandırabileceği faydalar gözönünde tutularak
değerlendirilmelidir.
3.1.2. Türk İmajının Yükseltilmesine Yönelik Aktiviteler
Düzenlenmelidir.
Avrupalılar Türkleri^ çoğunlukla ülkelerine gelen misafiir işçiler
olarak tanımışlardır. Genellikle uzunca bir süre devam etmiş olan
Lisan sorunu nedeniyle dersleri takipte güçlük çeken Türk çocukları zeka özürlü
veya zor öğrenen çocuklar için açılmış özel okullara gönderilebilmektedir.
yetersiz lisan bilgisi, sosyal ve kültürel temas imkanlarının zayıflığı
ile desteklenen bu algılamanın yarattığı ön yargı çoğu kez markalı
Türk tüketim mallarının yaygın olarak kabul görmesini ve bilhassa
küçük ve orta boy Türk firmalarının temas ve çalışma şartlarını da
olumsuz
etkileyebilmektedir.
Bu
nedenle
Türk
imajının
yükseltilmesine yardımcı olacak aktiviteler markalı Türk tüketim
mallarının ihracını olduğu kadar Batı Avrupa'daki Türk işadamlarının
çalışma ortamlarını da destekleyecektir. Konunun genel anlamda
Türkiye ekonomisini ilgilendirmesi ve firma bazında etkinlik
gösterilmesinin zorluğu dikkate alınarak kamu eli ve imkanlarıyla
Türk imajını yükseltici çalışmalar yapılmasında yarar görülmektedir.
Bu çerçevede nelenn yapılabileceği bahis konusu ülkede yerleşik
Türk işadamlarıyla görüşülerek tespit edilmelidir.
Fransa'da
yapılan
temaslarda
Türkiye'ye
prestij
sağlayabilecek konuma ve donanıma sahip Türk lokantalarının
kurulması, seviyeli bir Türk ticaret merkezi tesisi ve ihtisas
fuarlarında etkili bir şekilde temsil edilmenin önemine işaret
edilmiştir.
Türkiye'nin imajını yükseltici faaliyetlerin olumlu etkisi
öncelikle Türkiye'ye yönelik ilgili artıracak ve bu ülkelerde Türkiye ile
bağlantılı çalışan Türk turizm şirketlerini de teşvik edecektir.
3.2. BATİ AVRUPA'JAKI KONSOLOSLUK HİZMETLERİ
TÜRK TÜRK TOPLULUĞUNUN MUHTELİF GEREK­
SİNMELERİNİ KARŞİLAYACAK VE YÖNLENDİREBİ­
LECEK ŞEKİLDE DÜZENLENMELİDİR
Batı Avrupa ülkelerindeki dış temsilciliklerimizin bu ülkelerde
yerleşik Türk topluluğunun ve Türk işadamlarının ihtiyaçlarını
karşılayacak, Türkiye ile ilişkilerini geliştirebilecek ve Türklerin
bulundukları ülkelerdeki sosyal ve ekonomik konumlarını iyileştirici
ve yönlendirici çalışmalar yapabilecek imkanlarla donatılmaları
gerekmektedir.
* Bu hizmetlerin sağlanabilmesi için yeterli personelle
çalışılması lazımdır. Kullanılacak personelin bölgeyi iyi tanıyan, lisan
bilen ve çalışacağı sahada yeterli tecrübe ve mesleki eğitime sahip
92
kişilerden seçilmesi, birçok hizmetin sunulmasında bölgede eğitim
görmüş yerleşik Türklerin istihdam edilmesi ve başarılı personelin
görev süresinin uzatılması lazımdır.
* Sunulacak hizmetlerin etkinliği gereken mali harcamaların
zamanında ve yeterli ölçüde yapılabilmesiyle desteklenmelidir.
Bunun için konsoloslukların yeterli harcama yetki ve imkanlarıyla
donatılmaları lazımdır.
* Bahiskonusu hizmetlerin doğrudan konsolosluklar tarafından
yürütülmesinin uygun ya da avantajlı görülmediği hallerde bölgede
yerleşik Türklerle yakın temas ve organizasyon çalışmaları ayrıca
kurulabilecek dernek veya benzeri teşekküller aracılığıyla
yürütülebilir.ö2
* Okul öncesi, okul ve mesleki eğitim, yatırımcıların
bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi, iş ilişkilerinin kurulması ve
geliştirilmesi gibi çalışmalar bahiskonusu ülkenin ilgili kurum ve
kuruluşlarıyla işbirliği yapılarak yürütülebilecek çalışmalardır. Bu
bakımdan mevcut bölgesel kamu imkanlarının azami ölçüde
harekete geçirilmesine çalışılmalıdır.
* Konsolosluk insiyatiflerinin bölgede yerleşik Türk
topluluğunda gereken ilgi ve katılımı sağlayabilmesi için Türk
topluluğuyla yakın ve yaygın ilişkiler kurulmasına özen
gösterilmelidir.
^2 Fransa'daki Türklerin sosyal, siyasi, hukuki, kültürel hatta ailevi sorunlarını
dinleyip çözüm yollan göstermek ve yardımcı olmak amacıyla 1984 yılında
kurulmuş olan ELELE dernek statüsünde olup büyük ölçüde Fransa Devkîti
tarafından finanse edilmektedir. Biri Fransız olmak üzere toplam 10 kişi istihdam
etmektedir. Bu çerçevede Türk çocuklarına okul öncesi ve okul aşamasında
muhtelif seviyelerde Fransızca-Türkçe lisan eğitimi, okul derslerine hazırlayıcı ve
başarıyı destekleyici kurslar, ev kadınlarına Fransızca öğrenme imkanları, genel
anlamda kültür seviyesini yükseltici faaliyetler yapılmaktadır. ELDEN ELE adında
Türkçe-Fransızca bir aylık broşür çıkarılmaktadır. (Dernek başkanına Fransız
Devlet Liyahat Nişanı verilmiştir.)
3.3. TÜRK ÎŞADAMLARÎNÎ TEMSİL VE ORGANİZE
EDEBİLECEK YAPILAŞMALAR KURULMALÎ VE
DESTEKLENMELİDİR
Batı Avrupa'da kurulu Türk firmalarının ihtiyaç ve
menfaatlerinin gözetilmesi yalnız Konsolosluklarımız aracılığıyla
yürütülemiyecek boyutlara ulaşmıştır. Ayrıca bir menfaat grubu
olarak bulundukları ülkede daha fazla etkili olabilmeleri bakımından
Türk işadamlarını temsil kabiliyetine sahip yapılaşmalara ihtiyaç
vardır.
Almanya'da çok daha büyük boyutlara ulaşan Türk işadamları
varlığı genel veya sektörel bazda temsil kabiliyetine sahip birçok
derneğin faaliyet göstermesini mümkün kılmış ve bir Türk Alman
Sanayi ve Ticaret Odası kurulmasını gündeme getirmiştir. Fransa,
Belçika ve Hollanda'daki Türk işadamları ise sayısal olarak henüz bu
noktadan uzak görünmektedir. Bu nedenle bu ülkelerde yerleşik Türk
işadamlarını yaygın bir şekilde bünyesinde toplayabilecek, süreklilik
gösterebilecek dernek yapılaşmalarının ilgili dış temsilciliklerimizce
organize edilmesi ve desteklenmesi en azından başlangıç
aşamasında sonuç alınması bakımından gerekli görülmektedir.83
ö3 Fransa'da Mayıs 1993'de kurulan Türk-Fransız Ekonomi Merkezi-CEFT 120
işadamını bünyesinde toplayarak önemli bir yapılaşma sağlamış, ECO adında bir
aylık bülten çıkarılmış, Fransa'daki Türk ve Fransız çevrelerince Türkiye ile ilgili
ekonomik konularda bilgi aktarımı bakımından muhatap alınmayı başarabilmiştir.
Ancak finansman ihtiyaçlarının karşılanmasında bir süre sonra ortaya çıkan sorun
etkinliklerin geliştirilmesini sınırlamış, 1996 sonlarında yaklaşık 60'a inen üye
sayısıyla çalışmaların sürdürülmesi için gereken maddi kaynağın yetersizliği
sorunuyla karşılaşılmıştır. 1994 yılında Fransa'da bir Türk Ticaret Odası kurulması
çalışmalarından ise sonuç alınamamıştır.
Belçika'da Ticaret Başmüşavirliğimiz tarafından Türk işadamlarını temsil
kabiliyetine sahip bir yapılaşma içinde toplamak amacıyla 1996 sonları itibariyle
insiyatif gösterilmektedir.
3.4. TÜRK TİCARET MERKEZLERİ KURULMALIDIR
Batı Avrupa Ülkelerinde Türk ticaret merkezleri kurulmasında
yarar görülmektedir. Bu hususa bilhassa Fransa'daki Türk işadamları
tarafından işaret edilmiştir. Küçük firmaların kendi başlarına
karşılayamadıkları, ya da tecrübe eksikliği nedeniyle yapılamayan
tanıtım ve pazarlama hizmetlerinin merkezi olarak sunulabileceği bu
yerler bilhassa hazır giyim, sıhhi tesisat, mobilya, ev tekstilleri ve
diğer bazı dayanıklı tüketim maddeleri sektörlerinde çalışan Türk
firmaları için faydalı olacak, küçük ölçekli toptan pazarlama için
önemli bir sorun olan müşteriye yakın stok tutma ve yeterli çeşit
gösterme olanağı sağlanacaktır. Batı Avrupa'da yerleşik Türk
firmaları bu merkezler vasıtasıyla Türkiye'den mal alma imkanlarını
kolaylaştırabilecekleri gibi kendi ürettikleri markalı malları da bu
merkezlerde piyasaya tanıtıp sunabileceklerdir. Türk ticaret
merkezlerinin aynı zamanda bir Türk kültür merkezi olarak fonksiyon
kazanması ve Türk işadamlarını ve bulundukları ülkedeki Türk
topluluğunu muhtelif zeminlerde biraraya getirmesi, özellikle Türk
imajının
yükseltilmesine
önemli
katkılar
sağlayabilecek
prezentasyona ve aktivitelere imkan vermesi sözkonusudur.
3.5. BİLGİLENDİRMEYE ÖNEM VERİLMELİDİR
Batı Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren Türk işadamlarına
Türkiye'nin ekonomik imkanları, kaydettiği gelişmeler, sağladığı
yatırım fırsatları, uyguladığı mevzuat ve bu konuda getirilen aktüel
değişiklikler kısa süreli bilgilendirme seminerleri veya broşür
dağıtımı suretiyle iletilmelidir. Bu ülkelerde yüksek ve mesleki eğitim
gören veya eğitimini tamamlayan Türk gençlerine Türk mevzuatını,
piyasasını, yatırım ve ihracat imkanlarını tanıma fırsatı vermek için
Türk firmaları veya kuruluşlarında staj yapma, gruplar halinde birkaç
haftalık eğitim gezisi programlarına katılma imkanları sağlanmalıdır,
Bu gibi faaliyetlerin ilgili ülkelerde kurulacak dernek veya
konsolosluk faaliyetleri çerçevesinde yürütülmesi bu merkezlerin
Türk toplulukları içindeki etkinliklerinin gelişmesine yardımcı
olacaktır.
Bilgilendirme genel anlamda kişilehn belirli amaçlar veya
hedefler doğrultusunda motive olmalarını kolaylaştırır ve birleştirici
95
rol oynar. Bugün Türkiye dahilinde problem oluşturan sosyal ve
kültürel mozaikleşme eğiliminin yurtdışına da yansıması, esasen
nispeten küçük boyutlar içinde ve yabancı bir ortamda, oldukça
dağınık bir yerleşim şeklinde yaşayan Türklerin entegrasyonunu ve
topluluk oluşturmasını ayrıca zorlaştırmaktadır.
Gerek bu gibi problemlerin aşılmasında, gerekse genel kültür
seviyesinin ve Türk imajının yaygın bir şekilde yükseltilerek farklı
sosyal seviyelerdeki Türk işadamlarının biraraya getirilmesinde
bilgilendirme ve yapılaşma, önem verilmesi gereken iki temel faktör
olarak değerlendirilmelidir.
4. ADRES LİSTELERİ
4.1. FRANSA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI KURUM VE
KURULUŞLAR
PARİS TİCARET BAŞMÜŞAVİRLİĞİMİZ
Ambassade de Turquie
Bureau du Conseiller Commercial
Adresi: 16, Avenue De Lamballe
75016 Paris
Tel :(33-1) 45252963
Faks: (33-1) 45242714
TÜRK-FRANSIZ EKONOMİ MERKEZİ
CENTRE ECONOMIQUE FRANCO-TURC
Adresi: 13, Rue Auber
75009 Paris
Tel :(33-1) 47424377
Faks:(33-1) 42680687
ELELE
MAİSON DES TRAVAILLEURS DE TURQUIE
Adres: 20, Rue de la Pierre Levee
Tel :(33-1) 43577628
75011, Paris
Faks:(33-1) 43380132
DEPARTMENT OF FOREIGN ECONOMIC
RELATIONS
Adresi: 139 Rue, de Bercy
75572 Paris Cedex 12
Tel : (33-1) 40040404
FRENC CENTER OF FOREIGN COMMERCE
Adresi: 10 Avenue d'lena
Tel :(33-1) 40733000
75783 Paris Cedex 16
INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE
Adresi: 38 Cours Albert ler
Tel :(33-1) 49532828
75008 Paris
OFFICE FOR REGIONAL DEVELOPMENT AND
REGIONAL ACTION (DATAR)
Adresi: 1 Avenue C.FIoquet
Tel :(33-1) 40651234
75007 Paris
Faks: (33-1) 40651240
PARIS CHAMBER OF COMMERCE AND INDUSTRY
Adresi: 27 Avenue de Friedland
Tel :(33-1) 42897000
75382 Paris Cedex 8
Faks:(33-1) 45083666
AGENCE POUR UIMPLANTATION DES
ENTREPRISES, ILE DE FRANCE
Adresi: 61, Rue de Babylone
75007, Paris
WORLD TRADE CENTER
Adresi: 2 Place de la Defense
92800 Puteaux
Tel : (33-1) 53856200
Faks:(33-1) 53856209
Tel : (33-1) 46922692
4.2. FRANSA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK FİRMALARININ
ADRESLERİ
AEGEAN TRADE COMPANY
Adresi: 15/17, Rue Auber
75009 Paris
(Şekerli gıda maddeleri)
Tel : (33-1) 53306666
Faks:(33-1) 42660681
ALLIANCE-TRAD
Adresi: 1, Rue Louis Rene Moine
35200 Rennes
(Tercüme Bürosu)
Tel :(33-2) 99263310
Faks:(33-2) 99263309
AOS
Adresi: 21, Rue des Poilns
67300 Schiltigheim
(Su,meşrubat,her çeşit deri ve
tekstil mamulleri ticareti)
ARCHIPOL FRANCE
Adresi: 115, Rue Saint Dominique
75007 Paris
(Mlmarlık,aydınlatma elemanları,
dekorasyon ürünleri ticareti,
danışmanlık)
Tel : (33-3) 88212477
Faks: (33-3) 88629212
Tel :(33-1) 47054655
Faks: (33-1) 88255794
BANQUE DU BOSPHORE
Adresi: 13, Rue Auber
75009 Paris
(Bankacılık)
C.K.F. SARL
Adresi: 10 Rue Bleue
75009 Paris
(Tekstil,Deri,Gıda Maddeleri
Ticareti)
EURO-CONCEPT
Adresi: Residence du Chateau
4 Allee des Pervenches
77000 Vaux le Penil
(Gıda Maddeleri)
Tel : (33-1) 44561239
Faks:(33-1) 42662518
Tel :(33-1) 45231249
Faks:(33-1) 45230978
Tel :(33-1) 64094623
Faks:(33-1) 64094624
GEPROBA MANAGEMENT INTERNATIONAL
Adresi: 19. BLD. Georges Bidault
Tel :(33-1) 66370380
77183 Croissy-Beaubourg
Faks:(33-1) 60370381
GUZEL SARL
Adresi: 12 Rue Altgass
67140 Barr
(Müteahhitlik İşleri)
IFAFOOD
Adresi: 6 bis Rue Georges
92230 Gennevilliers
(Gıda Maddeleri)
Tel : (33-3) 88085041
Faks:(33-3) 88081740
Faks:(33-1) 42664628
IMPORT-EXPORT NEGOCE INTERNATIONAL
Adresi: 10 Rue Bleue
Tel :(33-1) 45231249
75009 Paris
Faks: (33-1) 45230978
INCIOĞLU ASSOCIES
Adresi: 24, Rue Lamartine
75009 Paris
(Deri Giyim)
Tel : (33-1) 42857314
Faks: (33-1) 45263515
INTERCHEMICAL
Tel : (33-1) 45007486
Adresi: 7, Avenue de la Grande Armee
Faks:(33-1) 45000507
75016 Paris
(İlaç ve eczane ile ilgili hammaddeler)
INTERNATIONAL TRADE AGENCY
Adresi: 27-29, Rue Raffet
75016 Paris
(Elektronik ev eşyası,tekstil,
yazar kasa)
İTA INTERNATIONAL TRADE
Adresi: 6 Rue Lamartine
75009 Paris
(Gıda maddeleri, pamuk)
Tel : (33-1) 40505531
Faks:(33-1) 40505532
Tel :(33-1) 40168162
Faks:(33-1) 40168163
LA BOETIE S.A.
Tel :(33-1) 45251100
Adresi: 23 Rue La Boretie
75008 Paris
Faks:(33-1) 45251166
(Örme, dokuma giyim eşyaları ticareti)
MSD ELECTRO-TAINE
Tel :(33-1) 43074338
Adresi: 26 Rue du Taine
75012 Paris
(Beyaz eşya ve elektronik eşya ticareti)
OUVRAGES LA BOETIE S.A.
Adresi: 100 Av.du President Kennedy
75016 Paris
Tel :CS3-1) 45251100
Faks:(33-1) 45251166
PACHA TOURS
Adresi: 18, Rue Godot de Mauroy
75009 Paris
(Turizm)
Tel : (33-1) 40068800
Faks:(33-1) 47426917
PALIMEX
Adresi: 2, Rue Des Oliviers-Senia 325
94537 Orly Cedex
(Gıda maddeleri ithalatı)
Tel : (33-1) 46863633
Faks: (33-1) 46860428
SARL EDLIN INTERNATIONAL
Adresi: 85 Rue du Faubourg St.Denis
75010 Paris
Tel : (33-1) 48241199
Faks: (33-1) 48010094
SEFAL SA
Adresi: 25 Aiu du Muguet
91390 Morsang Sur Orge
(Pirinç,fındık,sebze,meyve t careti)
Tel : (33-1) 69513338
Faks: (33-1) 69041855
SIMEXAL
Adresi: 12-14 Rue de la Pointe
93310 Noisy le Sec
(Gıda maddeleri toptan ticareti)
Tel : (33-1) 48913662
Faks:(33-1) 48913283
SOCIETE ZEUS
Adresi: 51, Rue Raymond Ridel
92250 La Garenne Colombes
(Giyim eşyası dış ticareti)
Tel : (33-1) 47805454
Faks:(33-1) 47852298
SODECHANGES FRANCE
Adresi: 17 Route de la Reine
92100 Boulogne Billancourt
(Petrol ve ürünleri, inşaat
malzemeleri ticareti)
SMD DEMİRTAŞ-I
Adresi: 28 Route de Dortan
01100 OYONNAX
(Plastik mamul üretimi)
TEMİZ EXPORT
Adresi: 2, Rue d'Enghieh et 18,
Rue de L'echiquier
75010 Paris
Tel : (33-1) 46991950
Faks:(33-1) 46040285
Tel : (33-4) 74776699
Faks: (33-4) 74770523
Tel : (33-1) 42469989
ULGU ÖZEL
Adresi: 18 Rue Portefoin
75003 Paris
(Avukat)
Tel :(33-1) 42770622
Faks:(33-1) 42779176
4.3. BELÇİKA'DA YARDİMCİ OLABİLECEK BAZI KURUM VE
KURULUŞLAR
BRÜKSEL TİCARET BAŞMÜŞAVİRLİĞİIVIİZ
Ambassade de Turquie
Conseiller Commercial
Adresi: Rue Montoyer 4 Etage 3
1000 Bruxelles
Tel : (32-2) 5142978
Faks: (32-2) 5144563
CHAMBER OF COMMERCE AND
INDUSTRY FOR ANTWERP
Adresi: Markgravestraat 12
2000 Antwerpen
Tel : (32-3) 2322219
Faks: (32-3) 2336442
CHAMBER OF COMMERCE AND
INDUSTRY FOR BRUSSELS
Adresi: Avenue Loise 500
1050 Bruxelles
Tel : (32-2) 6485002
Faks: (32-2) 6409328
CHAMBER OF COMMERCE AND
INDUSTRY FOR LIEGE
Adresi: do Palais des Congres
Esplanade de 1'Europe 2
Tel : (32-41) 439292
Faks: (32-41)439267
VERENIGING VAN VLAAMSE KAMERS VOOR
HANDEL EN NIJVERHEID
Adresi: Martelaarslaan 41
Tel :(32-9) 2253307
9000 Gent
Faks:(32-9) 2230659
MINISTRY OF ECONOMIC AFFAIRS
SERVICE FOR FOREIGN INVESTORS
Adresi: Sq de MeeCis 3
1040 Brussels
Tel :(32-2) 5065414
Faks:(32-2) 5140389
MINISTRY OF THE REGION OF BRUSSELS-CAPITAL
FOREIGN INVESTMENTS DEPARTMENT
Adresi: Rue du Champ de Mars 25
Tel :(32-2) 5139700
1050 Brussels
Faks:(32-2) 5115255
BRUSSELS REGIONAL DEVELOPMENT AGENCY
Adresi: Rue Gabrielle Petit 6
Tel :(32-2) 4225111
1210 Brussels
Faks:(32-2) 4225112
FIOC FLANDERS INVESTMENT OFFICE
FIOC HEADQUARTERS
Adresi: Markiesstraat 1
1000 Brussels
Tel :(32-2) 5073852
Faks: (32-2) 5073851
MINISTRY OF WALLONIA
OFFICE FOR FOREIGN INVESTORS
Adresi: Avenue Prince de Liege 7
5100Namur
Tel :(32-81) 321453
Faks: (32-81) 306400
4.4. BELÇİKA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK FİRMALARININ
ADRESLERİ
AAD ELECTRONIC SPRL
Adresi: Rue du Trone 155
1050 Bruxelles
(Elektronik eşya ithalatı)
Tel : (32-2) 5113082
Faks:(32-2) 5113808
ADNINISTRATION & ACCOUNTING SERVICES S.A.
Adresi: Boulevard Lambermont 384
Tel :(32-2) 2459870
1030 Bruxelles
Faks:(32-2) 2459150
(Şirket kuruluşu, muhasebe, vergi
konulannda danışmanlık)
ADVANCO S.A.
Adresi: Rue de la Fusee, 66
1130 Bruxelles
(Bilgisayar yazılımı, danışmanlık)
Tel :(32-2) 7268800
Faks: (32-2) 7264039
AK INTERNATIONAL SC.
Adresi: Avenue Clemenceau 48
1070 Bruxelles
(Tekstil ithalatı ve toptancılığı)
Tel :(32-2) 5270200
Faks:(32-2) 5234131
ANADOLU INTERNATIONAL SPRL
Adresi: Ouai des Usines 22-Mag. D-19
1210 Bruxelles
(Meyve Ticareti)
Tel : (32-2) 2457692
Faks: (32-2) 2457692
ANKA TRAVEL
Adresi: Chaussee de Haecht 148
1030 Bruxelles
ATELIER D'ART URBAIN
Adresi: Avenue Brugmann 16
1060 Bruxelles
(Mimarlık ve şehircilik)
A.T.G. SPRL
Adresi: Bd du Souverain 146
1160 Bruxelles
AYDIN IMPORT-EXPORT
Adresi: Bevrijdingsiaan 33
9000 Gent
BAKI EXPORT S.A.
Adresi: Dobbelenberg 123
1130 Bruxelles
BAMEXCO S.A.
Adresi: Venelleaux 4 Noeuds 14
1150 Bruxelles
(İthalat-Ihracat)
Tel : (32-2) 2459917
Faks: (32-2) 2459728
Tel :(32-2) 3446464
Faks:(32-2) 3463600
Tel : (32-2) 6722240
Faks: (32-2) 6722308
Tel :(32-9) 2276002
Tel : (32-2) 2176086
Faks:(32-2) 2452140
Tel :(32-2) 2187171
Faks:(32-2) 2172835
BAREX SPRL
Adresi: Rue du Bon Secours 4
1000 Bruxelles
(itiialat-lliracat)
Tel :(32-2) 5023284
Faks: (32-2) 5113729
BELGICO SA.
Adresi: 111 Av. BEL-AIR
1180 Bruxelles
(İnşaat Müteahhitlik Hizmetleri)
Tel :(32-2) 3473730
Faks: (32-2) 3474604
BELKA INTERNATIONAL SPRL
Adresi: Avenue de Wezembeek 102
1950 Krainem
(Elektronik eşya ithalatı)
Tel : (32-2) 7314219
Faks:(32-2) 7315577
BEMIX FINANCA & INVEST BYBA
Adresi: PI. de la Reine 19
1030 Bruxelles
(Kredi aracılığı, danışmanlık)
Tel : (32-2) 2194614
Faks: (32-2) 2194622
BETA INTERNATIONAL S.A.
Tel : (32-2) 7629095
Adresi: Avenue de Tervuren 246
Faks: (32-2) 7628667
1050 Bruxelles
(Madeni eşya,kimyevi maddeler,makine)
BETAFOOD S.A.
Adresi: Rue du Bemel 19 Bte 17.
1150 Bruxelles
(Gıda Maddeleri)
BILSA S.A. TAPIS D'ORIENT
Adresi: Square Sainctelette 6
1000 Bruxelles
(El dokuması halı ticareti,
toptancılık, danışmanlık)
Tel :(32-2) 7631919
Faks:(32-2) 7725014
Tel :(32-2) 2199494
Faks:(32-2) 2199846
BOSPHORUS S.A.
Faks: (32-2) 7212477
Adresi: Minervastr. 2
1930 Bruxelles
(Havayolu temsilciliği, tur operatörlüğü)
BÜREY SPRL
Tel :(32-2) 6477746
Adresi: Av. Louise 248
1050 Bruxelles
(Pamuk ipliği,kumaş,hazır giyim ticareti)
COMMERCE CONTINENTAL S.A.
Adresi: Avenue Louise 399
1050 Bruxelles
(Madeni mamuller)
Tel : (32-2) 6408858
Faks:(32-2) 6408513
ERNATEX SPRL
Adresi: Rue Plantın 19
1070 Bruxelles
(Konfeksiyon)
Tel :(32-2) 5225630
Faks:(32-2) 5222335
EURO-TRADE CORPORATION
Adresi: Rue des Deportes 118
1061 Casteau
(Elektronik eşya ticareti)
Tel : (32-65) 724321
Faks:(32-65) 723601
GATEX S.A.
Adresi: Rue de Fiennes 7
1070 Bruxelles
(Tekstil dışticareti)
Tel : (32-2) 5235894
Faks: (32-2) 5228178
İLHAN FOODS N.V.
Adresi: 55 Rue de Wantier
1020 Bruxelles
(PVC doğrama, peynir, sucuk
imalatı, gıda maddeleri toptancılığı)
Tel :(32-2) 4251025
Faks: (32-2) 4274037
INTERFOOD SPRL
Adresi: Chaussee d'Anvers 258
1000 Bruxelles
(Şekerli gıda maddeleri ticareti)
LARA FASHION SPRL
Adresi: Chaussee de Waure 504
1390 Grez-Doiceav
(Hazır giyim ticareti)
MEMO'S SPRL
Adresi: Rue Brogniez 63
1070 Bruxelles
(Tekstil, ithalat, toptan ticaret)
METRAC INT. S.A.
Adresi: Av. Louise 271
1050 Bruxelles
(Aydınlatma, ışık kaynakları ve
fiber optik kullanımı, ticaret)
MOLENHEIDE n.v. DOLFIJN n.v.
Adresi: Molenheidestraat 7-31
3538 Houthalen-Helchteren
(Tatil köyü-eğlence merkezleri
kurma-işletme)
NEBELC SPRL
Adresi: Rue Washington 25 Bfe 4
1050 Bruxelles
(Baharat,kahve,transfer kağıdı ve
diğer bazı malların alım-satımı.
Türk firmalarının temsilciliği)
RUŞEN ERGEC
DE BANDT. VAN HECKE & LAGAE
Adresi: Rue Brederode 13
1000 Bruxelles
Tel :(32-2) 2035891
Faks:(32-2) 2033329
Tel : (32-10)843063
Tel :(32-2) 5212241
Faks:(32-2) 5219813
Tel :(32-2) 6464747
Faks: (32-2) 6463544
Tel : (32-89) 364187
Faks: (32-89) 303349
Tel :(32-2) 6484180
Faks: (32-2) 6477254
Tel :(32-2) 5179412
Faks: (32-2) 5179494
ŞAŞKINIM
Adresi: Berouw 176
9000 Gent
STARTEX S.A.
Adresi: Rue Brogniez 20
1070 Bruxelles
(Tekstil ithalatı)
TRAKYA SPRL
Adresi: 61 Rue Comlesse de Flandre
1020 Brussels
(Reçel,oralet üretimi,
sucuk-salam üretimi)
Tel 1(32-9)2240842
Faks: (32-9) 2333851
Tel :(32-2) 5204968
Faks: (32-2) 5204117
Tel. : (32-2) 4252625
Faks:(32-2) 4251945
UNIT INTERNATIONAL S.A.
Adresi: (Dış Ticaret Bölümü)
Tel :(32-2)5118142
Avenue Loise 240
Faks:(32-2)5119882
150 Brussels
(Merkez) Avenue Louise 94
1050 Brussels
(Proje hazırlama ve yönetimi, müteahhitlik,
finansman, ithalat-ihracat)
4.5. HOLLANDA'DA YARDIMCI OLABİLECEK BAZI KURUM VE
KURULUŞLAR
LAHEY TİCARET BAŞMÜŞAVİRLİĞI
Adresi: Turkisch Embassy
Office of the Commercial Counsellor
Jan van Nassaustraat 25
2596 BM Den Haag
CENTRAL IMPORT AND EXPORT OFFICE
Adresi: Engelse Kamp 2 P.O. Box 30003
9700 RD. Groningen
Tel :(31-70) 3281376
Faks: (31-70) 3248211
Tel :(31-50) 5239111
Faks: (31-50) 5260698
COMMISSION FOR FOREIGN INVESTMENTS
Adresi: Bezuidenlioutseweg 2
P.O. 80x20101
Tel :(31-70) 3798005
2500 EC Den Haag
Faks: (31 -70) 3796322
DUTCH ASSOCIATION OF CHAMBERS OF COMMERCE
Adresi: Watermolenlaan 1 P.O.Box 265
Tel :(31-348) 426911
3440A.G. Woerden
Faks:(31-348) 424368
ECONOMIC INFORMATION AND EXPORT
PROMOTION SERVICE
Adresi: Bezuidenhoutseweg 151
P.O. Box 20101
250 EC Den Haag
Tel : (31-70) 3798933
Faks: (31-70) 379870
FEDERATION OF DUTCH TRADE UNIONS
Adresi: Naridaweg 10 P.O. Box 8456
1005 AL Amsterdam
Tel :(31-20) 5816300
Faks: (31-20) 6844541
NETHERLANDS COUNCIL FOR TRADE PROMOTION
Adresi: Bezuidenhoutseweg 181 P.O. Box 10 Tel :(31-70) 3441544
2501 CA Den Haag
Faks: (31 -70) 3853531
ROYAL NETHERLANDS INSTITUTE OF
REGISTERACCOUNTANTS
Adresi: A.J. Ernststraat 55 P.O. Box 7984
1008 AD Amsterdam
Tel :(31-20) 3010301
Faks:(31-20) 6443131
4.6. HOLLANDA'DA FAALİYETTE OLAN BAZI TÜRK
FİRMALARININ ADRESLERİ
AGR. LOONBEDRIJF GEBRD. GUNDOĞAN
Tel : (31-16) 4235783
Adresi: Herman Leusstraat 7
4624 Er Bergen op Zoom
(Tarımsal üretim ve seyahat acentası)
AK AJANS
Adresi: Overbiaak 64
Tel :(31-10) 4111101
3011 MH Rotterdam
Faks:(31-10) 4111102
(Reklam-Halkla İlişkiler)
ALENTEX
Adresi: Watertorenstraat 58
5038 NW Tilburg
(Hazır giyim üretimi)
AL&FA
Adresi: Hoofweg 237 Hs
1057 C.V. Amsterdam
(Sebze-meyva ticareti, makina
ham deri ihracatı)
Tel : (31-13) 5438542
Tel :(31-20) 6183984
Faks: (31-20) 6898733
AL & PA INTERNATIONAL
Adresi: Paletplein 84 e
2526 GZ Den Haag
(Ticaret-Pazarlama-Danışmanlık)
Tel :(31-70) 3884079
Faks:(31-70) 3884217
ANADOLU
Adresi: Oude Hoog Str. 15
1012 CD. Amsterdam
(Supermarket)
Tel : (31-20) 6266638
Faks: (31-20) 6277163
ARSEY B.V.
Adresi: Lovensekanaaldijk 3
5046 A.V. Tilburg
(Konfeksiyon üretimi ve ticareti,
deri ticareti)
Tel : (31-13) 5361760
Faks:(31-13) 5446647
AYWI HOLLAND
Adresi: Bieevaartstraat 40 g
Tel :(31-10)4152332
3044 AH Rotterdam
Faks:(31-10)4153877
(Şekerli mamuller, ithalat, toptan
ve perakende ticareti)
BOEKET IMPORT-EXPORT & MEUBELEN
Adresi: Hoefkade 649
2525 LD Den Haag
(Tekstil,mobilya,hediyelik eşya tic.)
Tel : (31-70) 3881086
Faks:(31-70) 3841062
ÇAĞLAYAN MARKET
Adresi: Mercator Str. 76 lis
1056 RK. Amsterdam
(Gıda maddeleri)
CANDAŞ Vlees Groothandel
Adresi: Coudserijweg 655/657
3031 CG Rotterdam
(Et ve tavuk döneri, pizza
malzemeleri dağıtımı)
Tel :(31-20) 6163239
Tel : (31-10) 4120387
Faks:(31-10) 4144927
DENK KREDİ VE SİGORTA ŞİRKETİ
Adresi: Mathenesserplein 42-A
3023 LA Rotterdam
(Sigorta acentalığı ve finansman)
Tel : (31-10) 4259511
Faks:(31-10) 4255838
EL MARIE FASHION IMP.-EXP.
Adresi: Comeniusstraat 493
1065 BX Amsterdam
(Tekstil üretimi ve toptan ticareti)
Tel : (31-20) 6143245
Faks: (31-20) 6117662
ERDEM HANDEL & BEHEER BV.
Adresi: Loosduinseweg 301
2571 AB Den Haag
(Ev tekstili, mobilya)
Tel :(31-70) 3620609
Faks: (31-70) 3636274
EROL ECM MEUBELEN B.v.
Adresi: Beesdseweg I. A.
4104AWCULEMBORG
(Mobilya imalatı ve toptan satışı)
Tel : (31-34) 5521889
Faks:(31-34) 5521887
EURO MILIEU B.V.
Adresi: Pierre Kemphore 97
2726 BE Zoetermeer
(İnşaat)
Tel :(31-79) 3521124
Faks:(31-79) 3213976
GENETICS MILIENADVIESBUREAN
Adresi: Spanderswandstr. 29
Tel : (31-36) 5490030
1333TVAImere Buiten
Faks: (31-36) 5490031
(Çevre ve kimya danışma hizmetleribelge verme)
GÖREME ET VE GIDA
Adresi: Gulden Winckelplantsoen
1055 EK Amsterdam
(Market zinciri)
Tel : (31-20) 6846121
Faks: (31-20) 4884977
INTER ELAN
Adresi: Zoutmanstr. 23 f
Tel : (31-70) 3620598
2518 OL Den Haag
(İşletme Eğitimi, Dışticaret Danışmanlığı)
KOKER KLEDING IMP.-EXP.
Adresi: Kon. Wilhelmina Plein 29
1062 HJ Amsterdam
(Toptan-perekande konfeksiyon)
Tel :(31-20) 6152980
Faks: (31-20) 6176848
KRİSTAL PETEK PASTANESİ
Adresi: Mercator Pleyn No.5 1057 BX
Pastane mamulleri, hamur mamuller
MARCAN INTERNATIONAL KANTOORMEUBELEN
Adresi: Vanaiumweg 21 E.
Tel :(31-33) 4655485
3812 PX Amersfoort
Faks:(31 -33) 4655085
(Toptan dağıtım deposu)
(Büro-mobilya çeşitleri)
ORIENT TOUR
Adresi: Mathenesserlaan 286
1 Hoog 3022 HV Rotterdam
(Turizm-Tur Operatörlüğü)
Tel : (31-10) 4258422
Faks:(31-10) 4259338
PANNENMAN NEDERLAND LTD.
Tel : (31-20) 6696914
Adresi: August AllebeglQin 27
1062 AA Amsterdam
(İtlıalat-ilıracat, mutfak eşyası,mobilya,lıalı)
SEMRA MODE
Adresi: Paul Krugerlaan 219-221
2571 MM Den Haag
(Hazır giyim ticareti)
SERDAR INTERNATIONAL BV
Adresi: Jan van Galenstraat 4
Pier D1 t/m D3
1051 KM Amsterdam
(Turizm, lokantacılık, taşımacılık,
meyve-sebze, ithalat-ihracatı)
T.O.S. Turkse Omproep Stichting
Adresi: Piet Heinkade 34
1019 BR Amsterdam
(Türkçe yayınlar)
U. SARI KAYA
Adresi: Roelof Hartstraat 31
1071 VG. Amsterdam
(Avukat)
TUR-MED INTERNATIONAL TRADING BV.
Adresi: Groothandelsmarkt 101-102
3034 CB Rotterdam
(Çay, zeytin, turşu ticareti)
Tel : (31-70) 3461798
Faks: (31-70) 3466844
Tel : (31-20) 6868010
Faks:(31-20) 6822314
Tel : (31-20) 4194527
Tel :(31-20) 6731548
Tel :(31-10)4378812
Faks:(31-10) 4621494
TUNE CONSULTANCY ADVICE
Tel :(31-13) 5710073
Adresi: Kortgenestraat 63
Faks:(31-13) 5714337
5045 RK Tilburg
(Hollanda-Türkiye Ticari Danışmanlık)
KAYNAKLAR
1. Altay Manço, Oya Akhan; La Formation d'une Bourgeoisie
Commerçante Turque en Belgigue, 1992.
2. M.Can, H.Can-Engin; Siyalı Lale-Göçün 10.Yılında Hollanda'da
Türkler, Ağustos 1995.
3. C.Ersun, S.T.Ok, A.İmrahor İlyas; Almanya'daki Türk Girişimci­
leri, İstanbul Ticaret Odası, Eylül 1996, Yayın No.39.
4. Central Bureau voor de Statistiek-C.B.S.; Buitenlandse
Werknemers in Nederland, 1994.
5. C.B.S.; Niet-Nederlanders in Nederland.
6. C.B.S.; Statistisch Bulletin No. 18, Mayıs 1996.
7. C.B.S.; Statistisch Yearbook of the Netherlands, 1996.
8. Devlet Planlama Teşkilatı; Temel Ekonomik Göstergeler, Ekim
1991, Aralık 1993, Kasım 1996.
9. C.B.S.; Regionaal Statistisch Zakboek, 1993.
10. European Commonity Directorate General for Economic and
Financial Affairs; Supplement A, Economic Trends No. 12,
Aralik1996.
11. F.Şen/A.Goldberg; Türken als Unternehmer, Zentrum fur
Türkeistudien, 1996.
12. Institut National d'Etudes Demographiques-INED; Chronique
de L' Immigration, Population 1, 1994.
13.1.N.E.D.; Etude sur La Mobilite Geographique et L'Insertion
Sociale, 1992.
14.1.N.E.D.; Les Immigres Au Recensement de 1990 et Les
Populations Liees â Leur Installation en France, Population 6,
1993.
15. Institut National de la Statistique et des Etudes
Economiques-I.N.S.E.E.; Annuaire Statistique de la Franca,
1994-1995.
16. I.N.S.E.E.; Enquete Emploi.
17. I.N.S.E.E.; Mobilite Sociale, Precarite et Difficultes d'Acces â
L' Emploi, 1993.
18. I.N.S^E.E.; Recensement de la Population de 1990 Nationalites,
Kasım 1992.
19. International Monetary Fund, Direction of Trade Statistics;
Yearbook 1996.
20. Michel Louis Leoy, Cent Ans D'Immigration, Etrangers D'Hier
Français D'Aujourd hui, I.N.E.D., Travaux et Documents, Cahier
No.131, 1991.
21. Ministere des Affaires Sociales de la Sante de la Ville,
Migration Etudes, Haziran 1993.
22. Netherland Foreign Trade Agency-EDV; Holland 1996/1997,
Review of the Dutch Economy.
23. O.E.C.D.; Economic Outlook, Aralık 1996.
24. Sıla Boekhandel; Avrupa İş Rehberi, 1996-1997.
25 Talat Saral, Atilla Günay, Ali Alaybeyoğlu; Yurtdışındaki
Vatandaşlarımızla İlgili Sorunlar ve Çözüm Önerileri Ana
Raporu, T.C. Başbakanlık Batı Avrupa'daki Türklerle İlgili
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel İşler Müşavirliği, Aralık 1995.
26. T.Straubhaar, A.Wolter; Aktüelle Brennpunkte der
Europaeischen Migratlonsdiskussion, WIrtschaftsdienst 1996.9.
İSTANBUL TİCARET ODASI YAYINLARI (1997) *
YAYIN NO.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
YAYIN ADI
Turkey The Land of Business Opportunities
Yurtiçi Endüstriyel ve Sektörier Fuariar Takvimi
Calendar of Industrial & Trade Fairs in Turkey
Uluslararası Kuruluşlar Rehberi
Ürdün Ülke Etüdü
Tüketicinin Korunması Tedbirieri
Avrupa Biriiği Ülkelerinde Vergi Sistemindeki Teşvik ve İstisnalar
1997 İndirimli Oteller Katalogu
ICOC Makaleler Bibliyografyası
Ukrayna Ülke Profili, Mevzuat ve Türk Girişimcileri
Yurtdışı Fuariar Katalogu
Türkiye'de Şeker ve Şekerpancan Üretiminde Mevcut Durum:
Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Mısır Ülke Etüdü
İTO Tanıtım Kitapçığı
Arjantin Ülke Profili
Şili Ülke Profili
Sorularia Dış Ticaret Mevzuatı Rehberi
Avrupa Topluluğu Markası
Meksika Ülke Profili
İndirimli Sağlık Kuruluştan
2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu ve İlgili Yönetmelikler
İsrail Ülke Etüdü
Japonya Hazır Giyim Piyasası Araştırması
Güç Durumdaki Firmalann Kurtaniması
Güney Afrika Cumhuriyeti Ülke Etüdü
* 1997 Haziran ayına kadar çıkmış olan yayınları kapsamaktadır.