10 soruda sağlık anksiyetesi
advertisement
10 SORUDA SAĞLIK ANKSİYETESİ Prof. Dr. Tunç ALKIN DEÜTF SORU 1 Sağlık anksiyetesi mi yoksa hastalık anksiyetesi mi denmeli? KAFA KARIŞTIRAN VE DAMGALAYAN BİR TERMİNOLOJİ • Hipokondiyazis • Hastalık fobisi • Özgül fobi • Hastalık inancı bozukluğu • Artmış hastalık ilgileri • Hastalık davranışı • Anormal hastalık davranışı • Sağlık anksiyetesi • Hastalık anksiyetesi Sağlık Anksiyetesi •Bir çok insan zaman zaman sağlıkla ilişkili düşünceler ve kaygılar yaşar. •Sağlık ile ilgili değişik derecede yaşanan kaygılar çoğunlukla adaptiftir… Looper & Kirmayer 2001, Abramowitz & Braddock 2008. Sağlık Anksiyetesi •Sağlıkla ilgili adaptif kaygılar genellikle kısa sürer ve tıbbi değerlendirmeyle sona erer •Ama şiddetli sağlık anksiyetesi tıbbi olarak güvence verilmesine rağmen devam eder, bireyde belirgin bir sıkıntı ve işlevsellikte bozulmaya neden olur Taylor & Asmundson, 2004. UYGUN GÜVENCELERLE SAĞLIK ANKSİYETESİNİN ÇÖZÜLMESİ Açıklanamayan (!) bedensel belirti yaşamak Belirtinin olası nedenleri ve anlamları hakkında anksiyete Tıbbi konsültasyon arayışı Uygun öykü alma ve muayene ile bir hastalık saptanmaması Kişiye hasta olmadığı güvencesi verilir Sağlık anksiyetesi çözülür Sağlık Anksiyetesi - klinik görünüm • sağlık konusunda kaygılanma • bedendeki ağrı-sızıları önemseme, tetikte olma • sıklıkla ya da sürekli bedensel duyum ve değişikliklerin farkında olma • hastalıkla ilgili güçlü düşünceler • kişinin hastalanmasıyla ilgili sürekli imgeler taşıması • hastalanması durumunda yaşanacak olumsuz sonuçları düşünme • olumsuz sonuçlarla baş edemeyeceğine inanma • sağlığı hakkında düşünmekten kendini alıkoyamama Sağlık Anksiyetesi - klinik görünüm • duyduğu bir hastalığın kendisinde olup olmadığını düşünme • değişiklikler için bedenini kontrol etme, • bedensel bir duyum ya da değişiklik yaşarsa ne anlama geldiğini ısrarla merak etme • doktorlar bir sorun olmadığını söylediği halde endişelerin devam etmesi • güvence arama, kaçınmalar ve tedbirler… CYBERCONDRİA Aşırı online sağlık araştırmasıyla karakterize anksiyete “Anksiyete duyarlılığı” ve “belirsizliğe tahammülsüzlük” ile ilişkili… Norr ve ark., 2014, Norr ve ark 2015 Sağlık anksiyetesinin ölçülmesi • Whiteley Index (WI) • Hastalık Tutumları Ölçeği (IAS) • HAI (sağlık ankiyetesi envanteri), 64 itemli SHAI (kısa sağlık anksiyetesi envanteri), 18 itemli Salkovskis ve ark, 2002. «ANORMAL» OLAN HASTALAR VAR: HASTALIK ANKSİYETESİ (!) Altta yatan organik bir patoloji olmadan, bireyin bedensel duyumları yanlış yorumlamasına bağlı olarak, kendisinde ciddi bir hastalık olduğu inancı olması ve sağlıkla ilgili yoğun korku/anksiyete geliştirmesi… Abramovitz ve ark. 2007. SORU 2 Sağlık/hastalık anksiyetesinin sınıflandırmalardaki yeri nerededir? Sağlık anksiyetesi boyutsaldır… Hipokondriazis • sağlık anksiyetesinin şiddetli bir formu Abramowitz, Schwartz, & Whiteside, 2002. • zararsız bedensel duyumların katastrofik olarak, yanlış yorumlanması ve tehlikeli algılanması eğiliminin bir sonucu olarak yaşanan yoğun sağlık anksiyetesi Langlois & Ladouceur, 2004. • sadece sağlık anksiyetesi barındıran bir hastalık değildir… • korkulan hastalığın olumsuz sonuçlarıyla ilgili katastrofik düşünceler vardır… Abramowitz ve ark, 2007. PARÇALANAN HİPOKONDRİAZİS HİPOKONDRİAZİS %75 %25 BEDENSEL BELİRTİ BZK somatik yakınma yok ya da minimal HASTALIK ANKSİYETESİ BZK BEDENSEL BELİRTİ VE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR BEDENSEL BELİRTİ BOZUKLUĞU A) Toplumsal, mesleki ya da diğer işlevsellik alanlarında bozulmayla sonuçlanan bir ya da daha fazla BEDENSEL BELİRTİNİN olması B) Bu somatik semptomlarla ya da bağlantılı sağlık uğraşlarıyla ilişkili aşırı düşünce, duygu ve davranışlar (en az iki tanesi) 1) Semptomlarının ciddiyetiyle ilgili orantısız ve ısrarlı düşünceler 2) Sağlığı ya da belirtilerle ilişkili yüksek düzeyde anksiyete 3) Bu belirtilere ya da sağlık uğraşlarına aşırı zaman ve enerji harcanması HASTALIK ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU A) Ciddi bir hastalığa sahip olduğu veya yakalanacağı preoküpasyonu. B) Bedensel belirtiler ya hiç yoktur ya da varsa bile şiddeti ılımlıdır. Eğer tıbbi bir hastalığı varsa ya da hastalık geliştirme riski yüksekse, bu hastalıkla ilgili kaygılar aşırı ya da orantısızdır. C) Sağlığıyla ilgili yüksek düzeyde anksiyete yaşaması ya da sağlık durumuyla ilgili kolayca alarma geçme. D) Kişi sağlıkla ilişkili aşırı davranışlar ya da maladaptif kaçınma sergilemesi İKİ BELİRLEYİCİSİ VAR • TIBBİ BAKIM ARAMA TİPİ (yakınır, yardım arar, yüksek tıbbi başvuru) • TIBBİ BAKIMDAN KAÇINGAN TİP (kötü bir tanı alacakları anksiyetesi ve tıbbi bakımdan kaçınma) İTİRAZLAR • CİDDİ BİR HASTALIĞI OLDUĞUNA dair aşırı değerli düşünceler ve • Rutin tıbbi güvencelere dirençli olması göz ardı edilmiştir. • Preoküpasyon terimi sorunlu Starcevic 2014 ve 2015. İTİRAZLAR • Güvence ararlar ve güvence verilmesinden memnun olurlar. Rahatlama geçicidir. Güvence arama yineler. • Yineleyici davranışlar • Kaçınma • Kaçınma / güvence arama • Diğer somatoform bzk.larda TANI ARANIR, aramaya ısrarla devam edilir. Van den Heuvel ve ark., 2014. İTİRAZLAR •BEDENSEL BELİRTİ BOZUKLUĞU ile HASTALIK ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU ölçütleri örtüşmektedir… •Ya anksiyete bozuklukları ya da OKB ilişkili bozukluklar kategorisinde yer almalı Van den Heuvel ve ark., 2014. OKB SPEKTRUMUNDADIR HASTALIK PREOKÜPASYONLARI obsesyon Sağlıkla ilgili güvence arayışları Sağlık kuruluşlarına başvuru Bedensel belirtileri yoklama kompulsiyon • Hipokondriazis ve OKB fonksiyonel olarak benzerlik gösterir. • Bazı hastalar içgörüsüzdür. • Aynı tedavilere yanıt verirler Abramowitz ve ark, 2006; Calkins ve ark., 2013; Van den Heuvel ve ark., 2014. HİPOKONDRİAZİS BİR ANKSİYETE BOZUKLUĞUDUR • Hastalardaki anksiyete, korku, hipervijilans, bedensel belirtilerin yanlış yorumlanmasıyla ilişkili katastrofik düşünceler ve kaçınma; • “dikkatte yan tutma” ve “yürütücü işlevlerde” beyin görüntüleme ile saptanan nöral aktivite; • Demografik değişkenler, klinik özellikler ve naturalistik tedavi çalışmaları ANKSİYETE BOZUKLUKLARI İLE BENZERDİR. Van den Heuvel ve ark., 2011 ve 2014; Gropalis ve ark., 2012. 4 İŞLEV BOZUKLUĞU ALANI • Bilişsel komponent: preoküpasyon ve yanlış yorumlama • Affektif komponent: anksiyete/korku • Dikkat komponenti: bedensel belirtilere karşı hipervijilans • Davranışsal komponent: kaçınma ve yineleyici davranışlar
