4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti

4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti
IŞIK
KARANLIKTA GÖREBİLİR MİYİZ?
Çevremizi görebilmemiz için ışık gereklidir. Işığın olmadığı karanlık ortamlarda
çevremizi görmemiz mümkün değildir. Az ışıklı ortamlarda da iyi göremeyiz. Çok
fazla ışık gözümüzü rahatsız eder, göz sağlığımızı bozar. Bu yüzden Güneş’e
çıplak gözle bakmak sakıncalıdır.
Görme organımız gözdür. Çevremizdeki varlıklardan gözümüze gelen ışık, sinirler
yoluyla beyne ulaşır ve böylece görme olayı gerçekleşir.
Işık bir enerji türüdür. Güneş ışığının zamanla eşyaların rengini soldurması, güneş
altına bırakılan suyun ısınması ışığın sahip olduğu enerjinin maddeler üzerinde
yaptığı değişimlere örnektir.
Bitkilerin kendi besinlerini yapabilmeleri için ışığa ihtiyaçları vardır.
IŞIK KAYNAKLARI
Işık yayarak etrafını aydınlatan her şey ışık kaynağıdır. Yani her ışık bir kaynaktan
gelir.
En önemli ve en büyük ışık kaynağımız Güneş’tir.
Bazı gecelerde etrafımızı aydınlatan Ay aslında ışık kaynağı değildir. Ay, kendisi
ışık yaymaz, Güneş’ten gelen ışığı bize yansıtır. Benzer şekilde diğer gezegenler
ve metal eşyalar örneğin ayna, alüminyum folyo da sadece ışığı yansıtırlar, ışık
kaynağı değildirler. Böyle cisimlere aydınlatılmış cisim denir.
Doğal Işık Kaynakları
Doğada kendiliğinden çevresini aydınlatan ışık kaynaklarıdır.
Örnek: Güneş, odun ateşi, yıldırım, yıldızlar, ateş böceği.
Yapay Işık Kaynakları
İnsanlar tarafından ışık üretmek için yapılmıştır.
Örnek: Ampul, fener, mum, gaz lambası, araba farı.
Sıcak Işık Kaynakları
Güneş, ampul, gaz lambası, mum, odun ateşi, meşale gibi hem ışık hem de ısı
yayan kaynaklara sıcak ışık kaynakları denir.
Soğuk Işık Kaynakları
Bazı ışık kaynakları ışık yayarken ısı vermezler. Bu tür kaynaklara da soğuk ışık
kaynakları denir. Örneğin, floresan lamba, ateş böceği, neon lambalar…
AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİNİN YAŞAMIMIZA ETKİLERİ
Aydınlatma teknolojisindeki gelişmeler toplumun hayat kalitesini yükseltmiştir.
 Geceleri evlerimizi ve sokaklarımızı aydınlatırız.
 Araba farları sayesinde geceleri de araba kullanılmakta.
 Deniz fenerleri geceleri deniz taşıtlarına yardımcı olur.
 Trafik ışıkları ile yayaların ve araçların kontrollü ve güvenli geçiş yapmasını
sağlar.
 Hava alanlarında aydınlatma sayesinde uçaklar geceleri de inip kalkabilir.
 Ameliyathanelerde aydınlatma yaşamsal önem taşır.
 Denizlerin derinliklerinde ve yer altında (madenlerde) çalışanlar için
aydınlatma çok önemlidir.
1
4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA ARAÇLARI
Ampul ve Floresan Lambayı Karşılaştıralım
Thomas Alva EDİSON, “ampul”ü icat etmiştir.
2
4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti
IŞIK KİRLİLİĞİ
Işık kirliliği; ışığın yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda
kullanılmasıdır.
Işık kirliliğinin sonuçları;
 Göze zarar verir.
 Gökyüzünün güzelliğini görmemizi engeller.
 Gökyüzü incelemelerinde gök bilimcileri olumsuz etkiler.
 Işığı üretmek için kullanılan doğal kaynaklar (su, petrol, kömür…) boşa
harcanır.
 Aile ve ülke ekonomisine zarar verir.
 Yumurtadan çıkan deniz kaplumbağalarının denizi bulmalarını engeller,
çoğunun ölmesine neden olur.
DOĞRU AYDINLATMA IŞIK KİRLİLİĞİNİ ÖNLER
Bulunduğumuz ortamın büyüklüğüne uygun güçte floresan lamba kullanılmalıdır.
Sokak, duvar, ev ve pano aydınlatılmasında kullanılan lambaların üzeri ışığı
gökyüzüne dağıtmaması için opak bir madde ile kapatılmalıdır. Lambalar doğru
yere konulmalı ve aydınlatılacak bölgeye yönlendirilmelidir.
Yanlı
ş
Doğru
Yanlış
SES
HER SESİN BİR KAYNAĞI VAR
Maddelerin titreşerek bulundukları ortama yaydıkları enerjiye ses denir.
Canlılar arasında iletişim ses ile gerçekleşir.
Ses boşlukta yayılmaz. Sesin yayılabilmesi için katı, sıvı ve gaz gibi ortamlar
gerekir. Ses en hızlı katıda, daha sonra sıvıda en yavaşta havada yayılır.
SES KAYNAKLARI
Ses çıkaran her varlığa ses kaynağı denir.
Doğal Ses Kaynakları
Doğada kendiliğinden var olan seslerdir. İnsan ve hayvan sesleri, rüzgar, su,
yağmur, dolu, gök gürültüsü, şimşek.
Yapay Ses Kaynakları
İnsanlar tarafından yapılan aletlerle oluşturulan seslerdir. Müzik aletleri, hoparlör,
mikrofon, ses kayıt cihazları, uçak ve makine sesi.
3
4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti
SES TİTREŞİMDİR
Bir ses kaynağından ses çıkabilmesi için titreşim gerekir. Örneğin insanların
gırtlaklarında buluna ses telleri akciğerden gelen hava ile titreşerek ses çıkmasını
sağlar. Konuşurken elimizi gırtlağımıza koyduğumuzda bu titreşimi hissedebiliriz.
Suya atılan bir taşın yaptığı dalgalar gibi ses de dalgalar halinde yayılır.
Saz, gitar, keman, mandolin gibi müzik aletlerinin tellerine vurunca teller ileri geri
hareket ederek titreşir ve ses oluşur.
Flüt, kaval, zurna gibi üflemeli müzik aletlerine üflendiğinde aletin içindeki hava
titreşerek ses oluşturur.
Davul, darbuka, bateri gibi vurmalı müzik aletlerinde gergin deri bulunur. Deriye
vurulduğunda deri titreşerek ses çıkarır.
İŞİTME ORGANI KULAK
İşitme organımız kulaktır. Kulağımız sayesinde hem ses kaynağının yönünü hem
de hareketli bir ses kaynağının yakınlaşıp uzaklaştığını anlayabiliriz.
Ses kaynağından çıkan titreşimler hava
yoluyla kulak kepçesine toplanır ve
kulak yolu ile kulak zarını titretir. Kulak
zarı da çekiç, örs ve üzengiyi titretir ve
işitme sinirleri sayesinde beyne iletilir ve
anlam kazanır.
Sesin geldiği yönü anlamamız için iki
tane kulağımız vardır.
Ses bir enerji türüdür. Gök gürlediğinde ya da jetler alçaktan uçtuğunda
pencere camlarının titreşmesi ve ses çıkarması, bazı opera sanatçılarının
çıkardıkları sesle bir bardağı kırabilmeleri sesin enerjiye sahip olduğunu gösterir.
HER SESİ DUYAMAYIZ
İnsan kulağı her titreşimi duyamaz. Yarasa ve balinalar insanların duyamayacağı
sesler çıkarırlar. Hafif depremleri tavuklar ve köpekler hisseder.
Kulağımızla duyamadığımız titreşimlerden tıp, haberleşme, yer kabuğu
incelemeleri, petrol arama çalışmalarında yararlanılır. Radar, ultrasonografi gibi.
SESİN ÖZELLİKLERİ
Şiddeti
Sesin kulak tarafından duyulan yüksekliğine sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti
kulağa gelen ses dalgalarını kuvveti ile ilgilidir.
Hafif sesler kulağa az, kuvvetli sesler ise yüksek şiddette gelir.
Ses kaynağına yakınsak kuvvetli, uzaksak zayıf ses duyarız.
Ses, kaynağından uzaklaştıkça zayıflar ve duymamız zorlaşır.
Ses şiddetini artırmak ve sesi daha uzaklara duyurmak için megafon adı verilen
bir alet kullanılır.
Sesin şiddetini arttırmak için kullanılan bir diğer alet mikrofondur.
4
4.Sınıflar Fen ve Teknoloji Işık ve Ses tema Özeti
Sesin şiddetini artırarak duyma bozukluğu olan kişilerin duymasını sağlayan
cihazlara işitme cihazı denir
Yüksekliği
Sesin ince ya da kalın olmasını ayırt etmeyi sağlayan özelliktir. Sesin yüksekliği ses
kaynağının titreşimine bağlıdır. Ses kaynağı çok hızlı titreşirse ses ince, titreşim
yavaş olursa ses kalın olur.
Tınısı
Aynı frekansta olduğu halde ses kaynakları farklı ise sesleri farklı algılamaya sesin
tınısı denir. Örneğin aynı nota farklı müzik aletlerinde farklı ses verir.
SES KİRLİLİĞİ
İnsanlar ve hayvanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere
gürültü denir. Gittikçe artan gürültüye ses kirliliği denir.
Gürültünün insanlar üzerindeki olumsuz etkileri:
 Geçici ve sürekli işitme bozuklukları,
 Davranış bozuklukları ve aşırı sinirlilik,
 Okullarda ve iş yerlerinde başarısızlık, dikkat dağınıklığı ve verimin düşmesi,
 Baş dönmesi ve baş ağrılarıdır.
Gürültülü alanlardan çevreye yayılan sesi azaltmak ya da yaşanan ortamı
istenmeyen seslerden arındırarak, gürültünün zararlı etkilerinden korunmak için
ortamın köpük, cam, elyaf gibi yalıtım maddeleriyle kaplanmasına ses yalıtımı
denir.
Gürültüye karşı alınacak önlemler:
 Ortak kullanım alanlarında yüksek sesle konuşulmamalı,
 Gürültülü ve rahatsız edici davranışlardan kaçınılmalı,
 Motorlu taşıtların gereksiz korna çalması önlenmeli,
 Binalar ses yalıtımı yapılmalı,
 Sanayi bölgeleri ve hava alanları yerleşim bölgelerinden uzak yerlere
kurulmalıdır.
5