ÇEVRESEL KAYNAKLARIN EKONOMİK AÇIDAN

ÇEVRESEL KAYNAKLARIN
EKONOMİK AÇIDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
(FİYATLANDIRILMASI)
Ortolano, 1996; 6. Bölüm-pp 117-143
Nisan 2015
SORULAR

Kirliliğe
bağlı
olarak
ortaya
çıkan
zararların
ekonomik
değerlendirilmesinde Temel Ekonomik Kavramlar nasıl uygulanır?
-
Çevre kalitesindeki iyileşme, ekonomik fayda şeklinde ortaya çıkabilir
Çevre kalitesindeki bozulma, ekonomik maliyete (zarar hesabı) dönüşebilir.
-

Çevre Kalitesindeki Değişikliklerin Ekonomik Değeri Nasıl Tahmin
Edilir?
-
Çevresel değişimlerin Fayda/Maliyetleri nasıl tanımlanır?
Fayda/Maliyetler pratikte nasıl ölçülür?
-

Çevresel Kaynaklardaki Değişikliklerin Ekonomik Etkileri Nasıl Tahmin
Edilir?
Kaynak Dağılımının Geliştirilmesine Yardımcı Olan Gereksinimler:
-
Talep/Fayda Bilgisi
Maliyet Bilgisi
-
TEK BİR ÇEVRESEL KAYNAKTAN NASIL ÇOK SAYIDA HİZMET
SAĞLANABİLİR?
-Yaşam destek fonksiyonu
--Atıklar için alıcı ortam
-Hammadde
--Rekreasyon amaçlı
EKONOMİK DEĞERLENDİRME
EKONOMİK DEĞERLERİN ÇEVRESEL ÜRÜN/SERVİS VEYA ÇEVRESEL KALİTE
DEĞİŞİMİNİN ETKİLERİNE BAĞLI OLARAK OLUŞTURULMASI
Çevresel kaynakların ekonomik değeri
TOPLAM EKONOMİK
DEĞER
AKTİF
KULLANIM
DEĞERLERİ
PASİF
KULLANIM
DEĞERLERİ
DİREKT KULLANIM
DOLAYLI KULLANIM
TERCİH DEĞERİ
VARLIK DEĞERİ
Çevresel Değişimin Ekonomik Değeri

Ex ante (Olay öncesinde)
Farklı giderim seviyeleri ve önlem veya kirlilik
azaltım alternatifleri için olası ekonomik
etkilerin analizi

Ex post (Olay sonrasında)
Herhangi bir Çevresel kirlenme sonrasında
ekonomik hasarın değerlendirilmesi)
EKONOMİK DEĞERLENDİRME METOTLARI
PAZAR BAZLI YÖNTEMLER (Market Based Methods)
Hedonik
Mülkiyet Değer Metodu (Hedonic property value method)
Seyahat Maliyeti Metodu (Travel cost method)
Savunma Harcamaları (Defensive expenditure)
Üretim Fonksiyonları Yaklaşımı (Production function approach)
Methods of valuing health and longevity (Human Capital and Hedonic Wage Method)
KOŞULLU DEĞERLEME YÖNTEMİ (Contingent Evaluation Method)
hipotetik koşullu durumlar karşısındaki yaklaşımları sorulmakta ve araştırmacılar
tarafından oluşturulan bu sorulara verilen yanıtlar neticesinde çevre kaynağında veya kamu
mekanında meydana gelen niteliksel ve niceliksel değişikliklerin değerleri ölçülmektedir.
Bireylere
Çevre
sorunlarının insan sağlığını ve yaşamını tehdit eder hale ulaşması, insan hayatına da
ekonomik değer biçilmesini gerektirmiştir. Bu amaçla İnsan Kapitali (Human Capital) ve
Hedonik Ücret (Hedonic Wage) tekniği gibi yöntemler kullanılmaktadır.
Hedonik ücret tekniği ve gizli (implicit) değerlere dayanmaktadır. Bu teknikte insanların
vasıfsız veya kalifiye işgücü niteliğinde olmaları, sağlık durumları gibi kriterler dikkate alınarak
değerlendirme yapılır.
İnsan
Kapitali tekniği ölümcül olan veya ciddi yaralanma ve sakatlanmalara yol açan kaza ve
maruziyet durumlarında işgücü gelirlerindeki veya ücretlerindeki kayıpları ve bu kayıpları
önlemek üzere bireylerin ödeme isteklerini (Willingness to Pay (WTP)) dikkate almaktadır.
Willingness
to Admit (WTA): Zararın tazminine yönelik kabul edilen ödeme miktarı
Ortalono 1996, sayfa 138)
1.HEDONİK MÜLKİYET DEĞER METODU
(Hedonic Property Value Method)
Farklı
özelliklerin veya aynı özelliğe ait farklı bileşimlerin bir
araya gelmesinden oluşan konut gibi bileşik yapıda
taşınmazların değerinin ölçülmesi için kullanılır.
fiyat mülkü oluşturan farklı özelliklerin her birinin
fiyatlarının (marjinal costs) toplanması sonucunda belirlenir.
Hedonik
yöntemle, benzer özelliklere sahip olan, ancak fiyatları
farklılaşan mallar analiz edilerek, o malın fiyatını oluşturan
özellikler içinde bireylerin
Bu
çevre
kalitesindeki bozulmanın giderilmesi için ödemeye gönüllü
oldukları (willingness to pay) veya
kirlenmenin etkisiyle doğabilecek olumsuzlukları tazmin için kabul
edebilecekleri (willingness to accept) ödeme miktarları tespit edilir.
Hedonik Mülkiyet Değer Metodu (Hedonic Property Value Method)
(Implicit Prices (genel maliyete ek)+Demand Curves)
P=f(N1,N2,.....,Nm; H1, H2, .....,Hn; E1,E2,....Ep) Mahalle/Evin oda sayısı/ yörenin
/Çevresel Kalite Seviyesi
P (Ev fiyatı) = N2 + H2 + 10000 – (100-E)2
E=Hava Kalitesi İndex değeri (0-100)
E = 0 (Hava kirliliği seviyesinin en yüksek olduğu durum), E = 100 (temiz hava
koşullar)
Genel maliyete ek($/birim)
E=0 için Pmin= P = N2 + H2
E=100 için Pmax = P = N2 + H2 + 10000
(İndex yükseldikçe evin değeri artıyor!)
200
Hava kalitesinin iyileşmesiyle
(Hava kalitesi indeksinin 50’den 60’a çıkmasıyla)
sağlanan fayda(900$)
100
80
0
50
60
Hava kalitesi indeksi
100
Implicit Price = P / E = 200 – 2E
İmplicit price: kaydedilemeyen görünmeyen gizli fiyat (veya içsel fiyat)
P2
 dP 
P1
E2 60( dahatemiz)

(200  2 E )dE  200 E  E
E1 50( dahakirli)
P1=PE=50= N2 + H2 + 10000 –2500
P2=PE=60= N2 + H2 + 10000 –1600
2
60
50
 2000  (3600  2500)  900$
P2-P1=P=900$ / Ev
100000 hane için hava kalitesindeki iyileşmenin (E1=50 den E2=60)
Hava Kalitesindeki İyileşmeye Bağlı olarak Ev Fiyatlarında görülen Artışın
Toplam Ekonomik Faydası; (900$ / hane) x 100 000 hane = 90x106$
2.SEYAHAT MALİYETİ METODU
(Travel Cost Method)
Bir rekreasyon alanına veya kentsel yeşil alana
hangi mesafelerden ne kadar insanın yolculuk ettiği ve
yolculuk için ne kadar para/zaman harcadığı,
 giriş ücreti (varsa),
 rekreasyon alanında geçirilen zaman ve harcanan para,
 seyahat ve kullanım süresi boyunca kaybedilen diğer
fırsatlar
gibi parametreler dikkate alınarak, o alanın sağladığı
ekonomik faydaların ölçülmesi amaçlanır.

Seyahat Maliyeti Metodu (Travel Cost Method)
Ziyaret ücretleri; Seyahat başına harcama; Talep eğrileri; Rant (Surplus)
3. SAVUNMA HARCAMALARI PROSEDÜRÜ
(Defensive Expenditures Procedure)
Gelişen çevre kalitesinin faydaları
 Gerçekleştirilen aktivite maliyetlerindeki
azalmalar

4. ÜRETİM FONKSİYON YAKLAŞIMI
(Production Function Approaches)
Doz-Zarar / Doz-yanıt eğrileri
Fiziksel etkiler: Doz-yanıt eğrileri veya üretim fonksiyonu
Üretici yanıtları?.....Çevre kalitesini değiştirmek için
Pazar yanıtları? ..... Üretici yanıtları; arz eğrileri; denge fiyatı; çıktı seviyeleri
Ekonomik değişiklikler?.... Ürün fiyatı/miktar/tüketici+üretici artan miktarları
•Çevre kalitesindeki iyileştirmeler üretim proseslerini ve çıktı seviyelerini nasıl etkiler?
•Üretimdeki değişiklikler gelir, kar ve fiyatları nasıl etkiler?
Üretim Fonksiyonları ve
Verimlilik Değişimi Yaklaşımı

Ekonomik faaliyetlerin doğal kaynakların üretim
kapasitesi üzerinde yaptığı olumlu veya olumsuz
etkilerin değerlendirmesini yapmak mümkündür.

Örneğin endüstriyel faaliyetler sonucunda açığa
çıkan katı ve sıvı atıklar ile gaz emisyonların
tarım ürünleri üzerinde meydana getirebileceği
verim ve kalite kayıpları kantitatif ve objektif
olarak belirlendikten sonra piyasa fiyatları
kullanılarak parasal miktarlarla ifade edilebilir.
KİRLETİCİ DERİŞİM SEVİYELERİNDEKİ DÜŞÜŞLERE HİPOTETİK
PAZAR DÜZEYİ YANITLARI:
Orijinal arz/Yeni arz
Ürünün fiyatı Denge fiyatı
Tüketici rantı (Surplus)/ Üretici rantı (Surplus)
Sosyal rant (Social Suplus) = (Tüketici rantındaki net artış) + (Üretici rantındaki net artış)
= Ranttaki net değişimlerin toplamı
ÇEVRE KALİTESİNDEKİ GELİŞMELERİN ETKİLERİ
OZON DERİŞİMLERİNDEKİ DÜŞÜŞ ve HİPOTETİK PAZAR SEVİYESİ YANITLARI
(HYPOTHETICAL MARKET LEVEL RESPONSES TO A REDUCTION IN OZONE CONCENTRATION)
OC:Orijinal Denge Fiyatı (Original Eq. Price)
OH: Orijinal Denge Fiyatına İlişkin Denge Çıktısı
(Corresponding Eq. Output)
CDE: Tüketici Rantı (Consumers’ Surplus)
OA: Yeni Denge Fiyatı (New Eq. Price)
OG: Yeni Denge Fiyatına İlişkin Denge Çıktısı
(Corresponding Eq.
Output)
ADF: Yeni Tüketici Rantı (New Consumers’ Surplus)
BCE:Üretici Rantı-orijinal
Tüketici Rantındaki Net Artış
(Producers’ Surplus/original)
(Net Increase in Consumers’ Surplus)
OAF: Üretici Rantı-Yeni
ACEF=ADF-CDE
(Producers’ Surplus/new)
Üretici Rantındaki Net Artış
( Net Increase in Producers’ Surplus) : OAF-BCE
Toplam Maliyet = TFC + TVC = TC
Kar:  = pQ – TC
“Üretici Artan Miktarı Kar Değildir (Producers’ surplus is not profit)”
d
d TVC 
 p
 p  MC
dQ
dQ
 d 
  dQ dQ   p.dQ   MC.dQ
.......Üretici Artan Miktarı ( ) = p.Q - MC. Q
“Producers’ Surplus does not account for fixed costs”
SOSYAL RANT ( Social Surplus) = TÜKETİCİ ARTAN MİKTARINDAKİ NET ARTIŞ +
ÜRETİCİ ARTAN MİKTARINDAKİ NET ARTIŞ
OBEF = (ACEF)
+ (OAF-BCE)
* PİYASADAKİ BİR DENGE KOŞULUNDAN (OC,CE,BE) YENİ BİR DENGE KOŞULANA
(OA,AF,OF) KAYMA
* ÜRETİM MALİYETİNDEKİ DÜŞÜŞ ÖNCESİ (AZALAN OZON KİRLİLİĞİNE BAĞLI
OLARAK) VE KİRLİLİKTEKİ AZALMA SONRASI KOŞULLAR
SAĞLIK VE YAŞAM UZUNLUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ METODU
(Methods of Valuing Health & Longevity (well-being))
ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ (EPİDEMİYOLOJİK ÇALIŞMALAR)
HASTALIK/ ÖLÜM
Hedonik Ücret Metodu (Hedonic Wage Method)............
Maaş oranları (wage rate) (WTA), Yaşam riski kabullenme değeri
Maaş oranı : W= g(J1,J2,...Jn; L; I)
J: çalışan karakteristiği (yaş, cinsiyet, eğitim),
iş nitelikleri (çalışma koşulları, prestij)
L: ölüm
I: öldürücü olmayan kazalar
Koşullu Değerleme Metotları......... WTP/WTA; anket soruları
Hipotetik şartlar
Pasif-Aktif kullanım değerleri